Seminar poljoprivreda

POLJOPRIVREDNI I

PREHRAMBENI SEKTOR

SRBIJE

Prof. Dr Natalija Bogdanov

Poljoprivredni fakultet

Univerziteta u Beogradu

Beolgrad, mart 2011.

Makroekonomsko okruženje

Period 2000-2008 karakterišu brojne reforme na uspostavljanju makroekonomske stabilnosti i stabilnog poslovnog ambijenta.

Ekonomske reforme dovele su do porasta GDP, smanjenja inflacije, rasta zaposlenosti i FDI. Rast standarda (plata), ne i zaposlenosti!

Ekonomska kriza brzo i snažno pogodila standard (najmarkantnija posledica rast nezaposlenosti).

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

Change in real

GDP 4.5 5.4 3.6 2.8 8.2 6.0 5.6 7.1 5.5 -3.1 -1.5

Inflation rate 70.0 91.8 19.5 11.7 10.1 16.5 12.7 6.8 10.9 4.1 8,8

Unemployment

rate 12.1 12.2 13.3 14.6 18.5 20.8 20.9 18.1 14.4 16.9 19,2

Selected macroeconomic indicators; 2000-2010;


Poreski sistem - visoka konkurentnost u poreĎenju sa zemljama iz regiona.

Niži PDV i porez na prihod, poreski krediti za investiranje u osnovna

sredstva i do 80% investiranog iznosa, državne subvencije za nove

zaposlene...

Započinjanje posla. Pojednostavljen sistem registracije i procedura za

otpočinjanje poslovanja (7 procedura a čije je ispunjenje potrebno 13 dana).

Prema mogudnostima za dobijanje kredita Srbija je prva u regionu.

zaštita prava zajmodavaca i zajmoprimaca kroz zalog i stečajni zakon, obim

i dostupnost podataka o kreditima, kvalitet podataka kreditnog biroa,

obuhvatnost pojedinaca i preduzeća u bazama kreditnog biroa

Dobijanje građevinske dozvole - pomak zahvaljujudi usvajanju novog

Zakona o planiranju i izgradnji. Proces formiranja jedinstvenog katastra

nepokretnosti je u toku i treba da bude završen početkom 2011. godine.


Income tax rates VAT rates

FINANCIAL GRANTS SUPPORT SCHEME

Značaj poljoprivrede u nacionalnoj ekonomiji

Poljoprivreda i agroindustrija ostaju najznačajniji deo nacionalne ekonomije tokom tranzicija.

Visok udeo sektora u ukupnoj zaposlenosti (mala apsorpciona moć ostalih sektora, usporen proces revitalizacije i restruktuiranja)

Visoko učešće poljoprivrede u spoljnotrgovinskoj razmeni. Rastući suficit.

Share of agriculture in the main economy indicators ; 2000-2009

Units 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009*

Share of agriculture, forestry and fishery:

- in GDP % 19 19.3 14.4 12.7 13.2 11.5 10.6 8.7 9.1 9.6

- in employment % : : : : 23.9 23.2 20.5 20.8 21.4 23.8

- Total exports % 19 18.3 25.3 20.9 22.2 20.3 19.4 18.9 18 23.3

- Total imports % 8.6 10.7 9.8 8.8 8 7.4 6.9 6.1 6.5 8.4

Agrarni resursi

Povoljni prirodni uslovi, raznovrsna klima, bogati zemljišni i vodni resursi; Neiskorišćeni prirodni izvori stočne hrane;

Potencijal za proizvodnju obnovljivih izvora energije;

Tradicija u proizvodnji visokokvalitetne hrane

Proizvodnja sirovina struktuirana prema preraĎivačkim kapacitetima

Poljoprivredno zemljište i struktura

farmi Struktura farmi je vrlo kompleksna!

Velike regionalne razlike!

80% poljoprivrednih površina je u

privatnom vlasništvu . Prosečna veličina

farmi 3.7 ha, podeljeno u 4 parcele.

Tržište zemljišta neaktivno. Državno

zemljište izdaje se u zakup. Nadležnosti

jedinica loklane samouprave; pravo

prečeg zakupa; pravo učešća u javnom

nadmetanju – lica upisana u Registar

(+prebivalište+PIO klauzula);

Farm structure; 2002

0 -<2 ha, 46%

0 -<2 ha, 12%

2 -< 5 ha, 31%

2 -< 5 ha, 30%

5 -< 10 ha, 17%

5 -< 10 ha, 33%

>=10 ha, 6%

>=10 ha, 25%

, ,

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

No of farms Agricultural area

Investicije nerezidenata u nepokretnosti

u Srbiji Zakon o stranim ulaganjima izjednačava rezidnete i nerezidentne osim u

izvesnim slučajevima (pripriodna dobra, osetljivi sekotri, koncesije)

Za pitanje prava sticanja svojine stranaca nad nepokretnostima u

Republici Srbiji, nadležna je Uprava za poljoprivredno zemljište,

Ministarstvo poljoprivrede.

Po važećem zakonu nije dozvoljeno sticanje ovog prava. Član 1, stav 3,

Zakona o poljoprivrednom zemljištu (Službeni glasnik 62/2006 i

41/2009): „Vlasnik poljoprivrednog zemljišta ne može biti strano fizičko,

odnosno pravno lice“. Inače, po SSP-u postoji prelazni period od 4

godine od dana stupanja na snagu SSP-a (ne prelaznog

sporaѕuma). Ne postoji plan liberalizacije investicija u državne šume.

Neuspele privatizacije poljoprivrednih

preduzeća ….

Agrobačka PPK, Bač = 5.573

Mladi borac, Sonta = 1.584 ha

Rasadnik, Kikinda = ?

Aleksa Šantić, Aleksa Šantić = 1.417ha

Bačka, Sivac = 4.800 ha

Graničar DPP, Gakovo = 6.477 ha

Jadran, Nova Gajdobra = 790 ha

Doža ĐerĎ, Bačka Topola = 1.750 ha

Mala Bosna, Mala Bosna = 660 ha

7. jul, Sirig = 1.343 ha

Rudnik, Kovin = 19 ha

Vršački Vinogradi = ?

Poljoprivreda, Senta = 541, 5 ha

Jedinstvo, Gajdobra = 358 ha

Poljoprivredna proizvodnja i output Od početka 1990ih proizvodnja značajno varira; niska potrošnja inputa,

(pre)veliki uticaj vremenskih uslova. Generalno, rezultati su još uvek nepovoljniji nego pre početka tranzicije.

Nizak udeo stočarstva u strukturi vrednosti proizvodnje!

Agricultural production volume indices*; 2000-2010 (2005=100)

50

60

70

80

90

100

110

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

Agricultural production volume indices, 2000-2010(2005=100)

Total Crops Livestock

Cene poljoprivrednih proizvoda i cene hrane

ProizvoĎačke cene poljoprivrednih proizvoda niže u poreĎenju sa zemljama regiona. Cenovna konkurentnost.

Nestabilnost cena usled odsustva regulatornih

mehanizama. Zakon o uredjenju tržišta poljoprivrednih proizvoda nije usvojen!

80

130

180

230

280

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

EU max

EU average

EU min

AL

BH

CRO

KO

MAC

100

150

200

250

300

350

400

450

500

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

EU max

EU average

EU min

AL

BH

CRO

KO

MAC

MN

SR

Farm gate prices - wheat

Farm gate prices - milk

Cene poljoprivrednih proizvoda i cene hrane

Visoke cene prehrambenih

proizvoda snažno utiču na

inflaciju. Monopoli u

preraĎivačkom sekotru i u

maloprodajnom lancu. Visoke

marže.

Veliki strani trgovinski lanci još

nisu prisutni na domaćem tržištu.

Regionalni učesnici, mešoviti

kapital (Idea, Merkator, Vero...)

Marže u trgovini na veliko (26%)

su veće nego u trgovini na malo

(20%), što je više nego u EU.

Dispariteti cena hrane u Srbiji i u Evropskoj uniji u 2010:

Standardne devijacije

Izvor: MAT, Ekonomski institut i Privredna komora Srbije,

2011

Spoljnotrgovinska razmena

Dinamičniji rast izvoza u odnosu na uvoz doveo do pozitivnog bilansa od 2005 (uključujući i razmenu sa EU).

Glavni izvozni proizvodi – žita (kukuruz), smrznuto voće (malina), šećer, ulje. Jedinična vrednost uvoza povoljnije nego za izvozne proizvode.

Najveći izvozni partener i u EUsu Nemačka, Italija, Austrija, Rumunija (kukuruz).

-400

-200

0

200

400

600

800

1000

1200

1400

1600

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

Agro-food exports Agro-food imports Agro-food trade ba lance

Agro-food trade balance, 2000-2010

Spoljnotrgovinska razmena

Glavno tržište su CEFTA zemlje

(50% ukupnog izvoza hrane i

poljoprivrednih proizvoda CEFTA

zemalja čini izvoz Srbije).

Zemlje CEFTA u koje Srbija

najviše izvozi poljoprivrednih i

prehrambenih proizvoda su

Bosna i Crna Gora EU-27, 42% EU-27, 43%

Non EU member

states in the

region, 48% Non EU member

states in the

region, 20%

NIS, 4%

NIS, 4%

Other, 5%

Other, 33%

, ,

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

EXPORT IMPORT

Regional breakdown of agro-food trade

Prehrambena industrija ObezbeĎena sirovinska osnova za

većinu preraĎivačkih sekotra.

Kapaciteti predimenzionirani, nizak

stepen iskorišćenosti u nekim

sektorima (meso).

Regionalna konkurentnost bazirana

na niskim cenama i regionalno

prepoznatljivim brendovima (ne

uvek na kvalitetu).

Uz pomoć državne podrške

unapreĎeni standardi kvaliteta i

zdravstvene bezbednosti u

vodećim sektorima (GAP, HACCP,

Halal, GHOST)

Prehrambena industrija

Privatizacija obavljena

sa veliki udelom

domaćeg kapitala,

početkom tranzicionog

perioda.

Regionlana

neujednačenost FDI

Prerada žita (mlinsko-pekarska industrija)

SLABOSTI

1.Tehničko-tehnološka dotrajalost kapaciteta

2.Nedovoljno diferncirani proizvodi I

neprepoznatljiv kvalitet

SNAGE

1.Dobar kvalite zemljišta

2.Jak genetski potencijal

3.Dostupnost sirovina, niži

tranasportni troškovi

MOGUĆNOSTI

1.Razvrstavanje i standardizacija sirovine (žita)

2.Automatizacija i ukrupnjavanje mlinarskih

kapaciteta

3.Neiskorišćene proizvodne mogućnosti

(proizvodnje polugotovih i trajnih pekarskih

proizvoda, durum testenine isl.)

4.Brendiranje prodajnih objekata

PRETNJE

1.Nelojalna konkurencija

2.Neizdiferenciran kvalitet sirovine

3.Niska ulaganja u inovacije i nova

znanja

2006 2007 2008 2009

Manufacture of food products and beverages 19.8 20.4 20.5 23.6

Manufacture of grain mill products 1.3 1.4 1.6 1.6

Manufacture of bread; manufacture of fresh pastry 0.9 0.9 1.1 1.1

Manufacture of macaroni, noodles, couscous and

similar farinaceous products

0.1 0.0 0.0 0.1

Total Micro Small Medium Large

Manufacture of grain mill products 232 144 50 35 3

Manufacture of bread; manufacture of fresh

pastry goods and cakes

598 443 119 31 5

Manufacture of rusks and biscuits;

manufacture of preserved pastry goods and

cakes

57 39 8 6 4

Manufacture of macaroni, noodles,

couscous and similar farinaceous products

48 41 6 1 -

Turnover (% of industry total)

Structure of enterprises: size distribution

Prerada žita (mlinsko-pekarska industrija)

Mogućnosti za FDI:

stvaranje velikih skladišnih sistema (kontrola kvaliteta,

klasiranje...);

automatizacija i ukrupnjavanje mlinskih pogona koji

(proizvodi definisanog standardizovanog namenskog

kvaliteta);

savremene velike pekare za proizvodnju polugotovih i trajnih

pekarskih proizvoda visokog kvaliteta;

brendirani lanci prodajnih objekata;

pogoni za proizvodnju specijalnih proizvoda, proizvoda sa

funkcionalnim svojstvima, proizvoda za potrošače sa

specifičnim potrebama, GPOs...

Prerada industrijskog biljaSLABOSTI

1.Ograničeno tržište za plasma dela

proizvoda (kvota)

2.Uzak asortiman

SNAGE

1.Prirodni uslovi, tehnološki unapreĎeni

kapaciteti

2.Dobra tehnloška osnova, znanje i tradicija

MOGUĆNOSTI

1.Aktiviranje kapaciteta za

alternativne namene (biogorivo)

2.Diverzifikacija asortimana

3.Nove tehnologije (bioenergija)

PRETNJE

1.Variranje kvaliteta I obima proizvodnje sirovina

2.Regionalna konkurencija (stabilnost tržišnog

lanca)

3.Propisivanje kvota za proizvodnju

Mogućnosti za FDI:

Tržište profilisano, zatvoreno, velike multinacionalne

kompanije..

2006 2007 2008 2009


Manufacture of refined oils and fats 1.1 1.1 1.0 1.0

Manufacture of sugar 0.6 0.8 0.7 0.8

Manufacture of margarine and similar edible fats - - 0.0 0.0


Manufacture of refined oils and fats 12 5 1 3 3

Manufacture of sugar 15 7 1 7 -

Manufacture of margarine and similar

edible fats

1 1 - - -



Prerada voća i povrća

SLABOSTI

1.Sirovinska osnova – varira po obimu i

kvalitetu!

2.Neodovoljno unapreĎen, uzak

asortiman,

3.Značajan broj pogona koristi zastarelu

tehnologiju

SNAGE

1.Prirodni uslovi

2.Tradicaija, znanje

3.Veliki kapaciteti za preradu

MOGUĆNOSTI

1.Organska proizvodnja

2.Funkcionalni proizvodi vrhunskog

kvaliteta, GPOs

3.Organizovanje prometnog lanca

PRETNJE

1.Niske otkupne cene proizvoda

2.Liberalizacija tržišta

3.Nedovoljno unapreĎeni standardi

u primarnoj proizvodnji (čuvanje,

manipulacija...)

Prerada voća i povrća

Mogućnosti za FDI:

klasifikacija i standardizacija proizvoda za potrošnju u

svežem stanju i za izvoz;

Novi proizvodi, proširenje asortimana;

Proizvodi vrhunskog kvaliteta za potrošače veće platežne

moći i za strano tržište;

proizvodnja i prerada organskih i GPO proizvoda

Prateće industrije!!!

Prerada mesa i mlekaSLABOSTI

1.Nesigurna sirovinska osnova

2.Neinovirana tehnologija u manjim pogonima

3.Nedovoljno unapreĎeni standardi i nerešno

pitanje otpada

4.Mali broj pogona sa izvoznom dozvolom

SNAGE

1. Prirodni izvori stočne hrane

2.Tradicija,

3.Regionalno prepoznatljivi proizvodi

MOGUĆNOSTI

1.Neiskorišćena izvozna kvota

2.Veliki potencijal tradicionalnih proizvoda (širok

asortiman)

PRETNJE

1.Monopoli

2.Cenovna nestabilnost

3.Nestandardizovan kvalitet sirovine

4.Liberalizacija

Mogućnosti za FDI:

Tehničko-tehnološko unapreĎenje postojećih pogona;

proizvodnja tradicionalnih preraĎevina od mesa i mleka;

Proširenje asortimana mesnih preraĎevina;

Proizvodnja polupripremljenih jela

Plasman proizvoda kroz direktni marketing.

2006 2007 2008 2009


Production, processing and preserving of meat

and meat products

2.5 2.5 2.5 2.8

Operation of dairies and cheese making 1.7 1.5 1.7 2.0

Manufacture of ice cream 0.4 0.5 0.4 0.4


Production, processing and preserving of

meat and meat products

409 297 67 36 9

Operation of dairies and cheese making 179 129 32 13 5

Manufacture of ice cream 23 17 4 - 2



Izazovi i mogućnosti Srpska poljoprivreda i prehrambena industrija su jako oslonjene na uvoz

repromaterijala, inputa (ambalaža, oprema, transportne i priključne

mašine...) .

Nedovoljno tehničko - tehnološko unapreĎenje i osposobljenost za

primenu standarda zdravstvene bezbednosti i sigurnosti hrane u (gotovo)

svim segmentima lanca.

U proizvodnoj i izvoznoj strukturi velika zastupljenost proizvoda niske

faze prerade, skroman i nedovoljno atraktivan asortiman, neadekvatno

iskorišćene sirovine.

Nedovoljno segmentirano i profilisano maloprodajno tržište – mali broj

specijalizovanih i/ili brendiranih prodavnica!

Tradicionalni, geografski zaštićeni proizvodi – jako diversifikovana paleta

proizvoda, neiskorišćene mogućnosti.

Hvala!

Business

Seminar poljoprivreda