Metody terapii behawioralnej w modyfikacji zachowań osób z niepełnosprawnością intelektualną

METODY TERAPII BEHAWIORALNEJ

W MODYFIKACJI ZACHOWAŃ OSÓB

Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ INTELEKTUALNĄ.

WPROWADZENIE

BEHAWIORYZM => (z ang. behavior – zachowanie się) Jest to kierunek w psychologii zajmujący się naukowym

badaniem obiektywnie dostrzegalnych zachowań człowieka i zwierzęcia bez możliwości obserwacji

zjawisk psychicznych(np. świadomości).

Twórcą tego kierunku był John B. Watson, który w 1913 roku opublikował swoje głośne dzieło, pt. „Psychologia z

punktu widzenia behawiorysty”.

TERAPIA BEHAWIORALNA Według

behawiarostów uczenie się jest procesem prowadzącym do względnie trwałych zmian w zachowaniu człowieka albo w potencjale jego zachowania.

Obejmuje ono związek bodziec - reakcja.

TERAPIA BEHAWIORALNA

Behawioralne teorie uczenia opierają się na dwóch zasadniczych prawach:

WARUNKOWANIE KLASYCZNEEksperymenty nad warunkowaniem przeprowadził

jako pierwszy I. Pawłow. Stwierdził on, że podanie psu pokarmu do pyska

wywołuje u niego wydzielanie śliny. Reakcję tę Pawłow nazwał odruchem lub reakcją

bezwarunkową, ponieważ występuje ona bez uczenia się, w sposób niezmienny, utrwalony dziedzicznie. Dzięki warunkowaniu klasycznemu można uzyskać

reakcję wydzielania śliny na dowolny sygnał obojętny, wystarczy tylko regularnie go powtarzać w

towarzystwie bodźca bezwarunkowego.

WARUNKOWANIE KLASYCZNEProcedura, w której bodziec warunkowy, po

równoczesnym podaniu go z bodźcem bezwarunkowym odpowiednią ilość razy, może

zastapić ten ostatni.

TECHNIKA DESENSYTYZACJI:

Desensytyzacja to najczęściej używana technika w terapii behawioralnejDotyczy tego, co dzieje się z pacjentem = staje się coraz mniej wrażliwy na bodziec, który wyzwala strach

TECHNIKA DESENSYTYZACJI:

Systematyczna desensytyzacja oznacza, że terapeuta stosuje określoną zasadę; tylko wtedy, gdy osiągnie desensytyzację na jednym poziomie lęku przechodzi do następnego poziomu.Polega na podawaniu małej ,,dawki” czegoś, co wywołuje strach pacjenta w czasie, gdy znajduje się on w stanie emocjonalnego wyciszenia.

TECHNIKA AWERSYJNEGO PRZEWARUNKOWANIA:

Celem jest wytworzenie uwarunkowanej odrazy w stosunku do zachowania, które chcemy wyeliminować.Polega na stosowaniu przykrych bodźców w czasie wykonywania czynności, będących przyczyną terapii, albo łączenie przykrych bodźców z takimi, które zazwyczaj wywołują zachowanie niepożądane.

WARUNKOWANIE INSTRUMENTALNE

Burrhus Frederic Skinner =>Jeden z najwybitniejszych psychologów na

świecie przedstawiciel behawioryzmu, rozwijał teorię warunkowania

instrumentalnego.

WARUNKOWANIE INSTRUMENTALNE

Polega na tym, że określone zachowania są wzmacniane, czyli nagradzane lub karane. Nagrodą może być np. uznanie społeczne,

premia a karą np. nagana. Zachowania nagradzane utrwalają się

i występują częściej, natomiast zachowania karane występują coraz rzadziej, aż w końcu zanikają – czyli nagrody są skuteczniejsze niż

kary.

WZMOCNIENIA

Są czymś, co następuje bezpośrednio po pewnym elemencie zachowania i zwiększa prawdopodobieństwo jego ponownego wystąpienia.

WZMOCNIENIE POZYTYWNE

Polega na tym, że po danym zachowaniu następuje rzecz przyjemna.

WZMOCNIENIE NEGATYWNE

usuwamy rzecz nieprzyjemną potęguje ono dane zachowanie i nie jest tym

samym co karanie

RODZAJE WZMOCNIEŃ

Pierwotne (jedzenie, picie) Wtórne (pieniądze, żetony, gwiazdki) Społeczne (pochwały, uwaga, uściski,

pocałunki) Stymulujące (zabawki, zabawy, interesujące

opowiadania)

GŁÓWNE ZASADY STOSOWANIA WZMOCNIEŃ

Używamy tylko tego co dziecko naprawdę lubi na tyle, aby chciało na otrzymanie tego

pracować Wzmocnienie powinno następować tylko po

tych zachowaniach, które są pożądane Wzmocnienia powinny być stosowane

bezpośrednio po tym gdy dziecko zachowa się dobrze i w sposób wyraźny

UCZENIE CZYNNOŚCI NOWYCH

Uczymy dziecko jedynie takich czynności, których obecnie jeszcze nie umie

UCZENIE CZYNNOŚCI NOWYCH

Metoda podpowiadania - pomaganie dziecku w wykonywaniu czynności, a następnie

nagradzanie go, gdy ją ukończy:- podpowiadanie fizyczne (poruszamy

kończynami dziecka);- podpowiadanie przez gestykulację (np.

wskazanie krzesła)- podpowiadnie werbalne (powiedzenie dziecku

co ma zrobić)

UCZENIE CZYNNOŚCI NOWYCH

Łączenie „od końca”- to opanowanie ostatniego etapu, a następnie posuwanie się

wstecz.

UCZENIE CZYNNOŚCI NOWYCH

Modyfikacja otoczenia – bywa pomocna dziecku w nauce, gdyż stosujemy zmiany

dotyczące przedmiotów z otoczenia

UCZENIE CZYNNOŚCI NOWYCH

Naśladowanie – stosujemy tu wszystkie metody, a dodatkowo jeszcze modelowanie –

demonstrowanie. Wykonujemy czynność,

którą dziecko ma odtworzyć, nakłaniamy je do naśladowania oraz nagradzamy wykonanie

ODUCZANIE NIEPRAWIDŁOWYCH NAWYKÓW

Niepożądane zachowania dziecka powinny być zwalczane, ponieważ sprawiają kłopot

otoczeniu, nie sprzyjają nauce. Stosujemy dwie metody: odbieranie dziecku

czegoś, co lubi, lub obdarzanie go czymś nieprzyjemnym.

WYGASZANIE Występuje, jeżeli po wystąpieniu określonego

zachowania nie pojawiają się żadne konsekwencje, które dotychczas utrzymywały

to zachowanie. Wygaszanie prowadzi do zanikania

zachowania, zmniejszenia prawdopodobieństwa wystąpienia tego

zachowania w przyszłości.

STOSOWANIE KAR

Polega na odebraniu dziecku w następstwie złego zachowania czegoś, co ma dla niego

wartość. Unieruchomienie polega na ograniczeniu dziecku przez krótki czas swobody ruchów.

Restytucja i nazwiązka polegają na tym, że dziecko musi odtworzyć sytuację, w której zachowało się niewłaściwie, ponadto zrobić

jeszcze coś pozytywnego.

STOSOWANIE KAR

Wzmacnianie Zachowań Alternatywnych – odbywa się nie przez bezpośrednie atakowanie

problemu, lecz poprzez wyrabianie nowych pożądanych nawyków.

Zmiana otoczenia – np. usuwanie przedmiotów, które dziecko chce zniszczyć.

NAUKA WYBRANYCH UMIEJĘTNOŚCI

Ubieranie i rozbieraniedziecka.

NAUKA WYBRANYCH UMIEJĘTNOŚCI

Przy nauczaniu ubierania się stosujemy metody: zachętę i wygaszanie, a także dzielenia

zadania na drobne etapy.

NAUKA WYBRANYCH UMIEJĘTNOŚCI

Naukę ubierania się należy rozpocząć od odzieży luźnej i nieskomplikowanej.

Dziecko łatwiej uczy się nakładać odzież właściwą stroną do przodu, gdy z tyłu

doszyjemy dla orientacji odpowiedni znaczek.Lepiej jest uczyć ubierania się od okazji do okazji lub tylko pojedynczych sztuk w danym

czasie, niż w ogóle zaniechać nauki.

NAUKA MYCIA

Nauka samodzielnego mycia obejmuje:mycie rąk, twarzy, paznokci, zębów, głowy, a także samodzielnego oceniania, kiedy trzeba

się umyć.

NAUKA MYCIA

Myjka, ręcznik i szczoteczka do zębów dziecka powinny się wyróżniać od podobnego sprzętu

innych domowników, aby mogło ono łatwo wybrać swoje przybory.

NAUKA MYCIA

Jeżeli dziecko boi się kąpieli, można się uciec do metody stopniowego przyzwyczajania, a więc przechodzenia powolutku od sytuacji, która nie ma nic wspólnego z kąpielą, aż do

pełnej kąpieli

KONTROLA ZWIERACZY

Nauka oddawania moczu i stolca jest jednym z najważniejszych zadań stojących już w pierwszych latach życia przed każdym

dzieckiem

KONTROLA ZWIERACZY

Większość dzieci uczy się kontrolować zwieracze dzięki kombinacji naśladowania,

obserwacji zadowolenia lub niezadowolenia ze strony rodziców oraz dzięki szczęśliwemu

przypadkowi.

KONTROLA ZWIERACZY

Najlepszą metodą jest nagradzanie dziecka za prawidłowe skorzystanie z nocnika oraz

wstrzymanie nagród, gdy dzicko zmoczy się lub zabrudzi bieliznę.

INTENSYWNE PROGRAMY NAUCZANIA

Polegają one na: bardzo częstej kontroli bielizny, podsuwaniu dodatkowej ilości napojów, częstym wysadzaniu dziecka, intensywnym nagradzaniu za sukcesy i łagodnych karach za niepowodzenia.

NAUKA JEDZENIA

Nauka jedzenia dostarcza zwykle dziecku dużo radości, ponieważ dla większości dzieci jedzenie samo w sobie stanowi nagrodę

NAUKA SAMODZIELNEGO JEDZENIA

Uczymy dziecko stojąc za jego plecami. Rozpoczynamy od potraw, które ono lubi.

Stosujemy metodę nagradzania, wygaszania bodźców podpowiadających i łączenia etapów

„od końca” Krojenia nożem uczymy poprzez zabawy,

zachęcamy do wykonywania nim ruchów piłujących.

ZABAWY Są jednym z najważniejszych elementów życia

dziecka. Oprócz tego, że uczy ona dziecko pożytecznych umiejętności, jak przyjmowanie

różnych pozycji ciała, utrzymywanie równowagi i obrotów ciała, poszerza wyobraźnię oraz stanowi

zajęcie i rozrywkę dla dziecka.

RODZAJE ZABAWY Za pomocą zabawek.

Towarzyska (zabawa z innymi dziećmi). Imaginacyjna (symboliczna)

FOBIE Fobia jest rodzajem lęku, który jest większy niż niebezpieczeństwo, jakie dany przedmiot niesie

za sobą. Najskuteczniejszą metodą terapii jest

stopniowanie.

FOBIE

Stopniowanie polega na ułożeniu hierarchii – stopniowanej skali – dotyczącej

przedmiotu fobii. Gdy pierwszy punkt przechodzi bez

strachu, przechodzimy do następnego.

FOBIE

Metoda gwałtu stosowana jest wtedy, gdy nie można posłużyć się stopniowaniem.

Polega ona na zaprezentowaniu sytuacji lękowej w całej okazałości, ze wszelkimi, denerwującymi

okolicznościami i nie zezwoleniu dziecku na oddalanie się lub inny unik.

FOBIE

Modelowanie można stosować w technice stopniowania jak i gwałtu.

Inna osoba przedstawia dziecku jakiś model zachowania, pokazuje mu że się nie boi, może to pomóc dziecku w opanowaniu

lęku.

OBSESJE

To przemożne i nawrotowe konieczności wykonywania pewnych niepotrzebnych działań.

Są bardzo zbliżone do fobii. Dziecko z obsesją, zamiast unikać czegoś,

wydaje się zmuszone do wykonywania czegoś, do przeprowadzenia jakiegoś działania.

OBSESJE

Terapia polega na zapobieganiu spełnienia obsesyjnych rytuałów i równocześnie

przekonanie dziecka, że to nie prowadzi do nieszczęścia.

DZIĘKUJEMY ZA UWAGĘ

Ewa Borecka Anna Baran

Monika Ojrzyńska