แ ผ น บ ริ ห า ร ก า ร ส อ...

1

แ ผ น บ ร ห า ร ก า ร ส อ น

ชอสถาบนอดมศกษา : มหาวทยาลยราชภฏบรรมย คณะ/สาขาวชา: คณะเทคโนโลยอตสาหกรรม สาขาวชา เทคโนโลยสถาปตยกรรม

หมวดท 1 ขอมลโดยทวไป

รหสและชอวชา: 5554904 งานส ารวจสถาปตยกรรมทองถน (Local Architectural Survey)

1. จ านวนหนวยกต / จ านวนชวโมงตอสปดาห : 3 (2-2-5) 2. หลกสตร: วทยาศาสตรบณฑต สาขาวชาเทคโนโลยสถาปตยกรรม 3. ประเภทของรายวชา: หมวดวชาเฉพาะ/กลมวชาเฉพาะดาน/วชาเลอก 4. อาจารยผสอน: รองศาสตราจารย สมบต ประจญศานต 5. ภาคการศกษา / ชนปทเรยน: ภาคเรยนท 2 /2560 นกศกษาชนปท 3 6. รายวชาทตองเรยนมากอน (Pre-requisite): - 7. รายวชาทตองเรยนพรอมกน (Co-requisite): - 8. สถานทเรยน: คณะเทคโนโลยอตสาหกรรม มหาวทยาลยราชภฏบรรมย 9. วนทจดท าหรอปรบปรงรายละเอยดของรายวชาครงลาสด: 28 ตลาคม 2558

หมวดท 2 จดมงหมายและวตถประสงค

1. จดมงหมายรายวชา 1) เพอใหผศกษาตระหนกถงความสาคญของสถาปตยกรรมในทองถนเพอการอนรกษ 2) เพอใหผศกษาเขาใจหลกการการสารวจและบนทกลกษณะทางกายภาพของ

สถาปตยกรรมในทองถนเพอการอนรกษ 3) เพอใหผศกษาสรางสมพนธภาพทดระหวางผเรยน ชมชนเจาของอาคาร และอาจารย

ทปรกษา รวมทงสามารถพงตนเองโดยการเรยนรดวยตนเองและมความรบผดชอบทางานทไดรบมอบหมายใหสาเรจตามเวลาทกาหนด 4) เพอใหผศกษามทกษะการคด วเคราะห สอสารทงการพด การฟง การเขยนรายงาน การนาเสนอในชนเรยน และการสบคนขอมลทางอนเทอรเนต

2

2. วตถประสงคในการพฒนา / ปรบปรงรายวชา -

หมวดท 3 ลกษณะและการด าเนนการ

1. ค าอธบายรายวชา ศกษาและสารวจงานสถาปตยกรรมทมคณคาในทองถนเพอบนทกเปนฐานขอมลในการ

อนรกษโดยเสนอเปนรายงานการสารวจภายใตการแนะนาดแลของอาจารยทปรกษาเฉพาะวชา

2. จ านวนชวโมงทใชตอภาคการศกษา (16 สปดาห)

บรรยาย สอบ การฝกปฏบต/งานภาคสนาม/การฝกงาน

การศกษาดวยตวเอง

32 ชวโมง 6 ชวโมง 32 ชวโมง 64 ชวโมง 3. จ านวนชวโมงตอสปดาหทอาจารยใหค าปรกษาและแนะน าทางวชาการแกนกศกษา

เปนรายบคคล นกศกษาจองวนเวลาลวงหนาหรอมาพบตามนด

หมวดท 4 การพฒนาการเรยนรของนกศกษา

1. คณธรรม จรยธรรม 1.1 คณธรรม จรยธรรมทตองพฒนา

(หลก) เคารพกฎระเบยบและเกณฑของสงคม

(รอง) มความประพฤตอยางมคณธรรมจรยธรรมและเขาใจในจรรยาบรรณในการประกอบวชาชพสถาปตยกรรม

1.2 วธการสอน

อธบายถงระเบยบของมหาวทยาลย และตงขอตกลงรวมกน

บนทกพฤตกรรมการเขาเรยน

1.3 วธการประเมนผล

ประเมนผลพฤตกรรมการเขาเรยน ตรงตอเวลา

3

2. ความร 2.1 ความรทตองไดรบ

(หลก) สามารถวเคราะห นาหลก ทฤษฎมาประยกตใช

(รอง) มความรความเขาใจในหลกการ ทฤษฎ 2.2 วธการสอน

บรรยายประกอบสอการสอน

ศกษาและสารวจสถาปตยกรรมในทองถนดวยตนเองโดยมอาจารยผสอนใหคาแนะนา

นาเสนอผลงานเปนรายกลม และรายบคคล 2.3 วธการประเมนผล

ประเมนผลจากชนงาน

สอบกลางภาค

สอบปลายภาค 3. ทกษะทางปญญา

3.1 ทกษะทางปญญาทตองพฒนา

(หลก) มความสามารถในการวเคราะหโดยใชทฤษฎทเรยนมา

(รอง) สามารถหาแนวทางทเหมาะสมในการแกปญหา 3.2 วธการสอน

ปฏบตการศกษารวบรวมขอมล สารวจ รงวดขนาดอาคาร เขยนภาพ/ถายภาพและนาเสนอทางสถาปตยกรรม

จดทาเปนรายงาน และนาเสนอหนาชนเรยน 3.3 วธการประเมนผล

ประเมนผลจากพฤตกรรมการทางาน

สอบกลางภาคและปลายภาค โดยการสอบขอเขยนทงแบบอตนยและปรนย 4. ทกษะความสมพนธระหวางบคคลและความรบผดชอบ

4.1 ทกษะความสมพนธระหวางบคคลและความรบผดชอบทตองพฒนา

(หลก) ความรบผดชอบทางานทไดรบมอบหมาย

(รอง) สามารถปรบตวใหเขากบสถานการณตาง ๆ โดยรจกวางแผนและรบผดชอบตนเอง

4

4.2 วธการสอน

แลกเปลยนเรยนรการทางานระหวางผเรยนในกลม และระหวางกลม

นาเสนอผลงานเปนรายบคคล และรายกลม 4.3 วธการประเมนผล

ประเมนผลพฤตกรรมการสงงานตามกาหนด 5. ทกษะการวเคราะหเชงตวเลข การสอสาร และการใชเทคโนโลยสารสนเทศ

5.1 ทกษะการวเคราะหเชงตวเลข การสอสาร และการใชเทคโนโลยสารสนเทศทตองพฒนา

(รอง) สามารถสอสารไดทงในการพดและการเขยน 5.2 วธการสอน

ใหผเรยนนาเสนอผลงานในชนเรยน ประกอบเขยนและทาสอโดยการใชโปรแกรมสาเรจรปทางคอมพวเตอรในการสรางสรรคผลงาน

สงงานทางจรดหมายอเลกทรอนกส 5.3 วธการประเมนผล

ประเมนผลจากชนงาน

ประเมนผลจากการนาเสนอผลงาน

5

หมวดท 5 แผนการสอนและการประเมนผล

1. แผนการสอน สป.ท

หวขอ/รายละเอยด จ านวนชวโมง/ผสอน

กจกรรมการเรยน การสอน สอทใช

การพฒนาการเรยนรของนกศกษา

1 2 3 4 5 1 แนะนารายวชา 4 ชวโมง

รศ.สมบต -บรรยายประกอบแผนบรหารการสอน -กจกรรมสบคนทางอนเทอรเนต -ใบงานท 1 สถาปตยกรรมพนถน จงหวดบรรมยทฉนรจก

√ √

2 ความหมายและประเภทของ

สถาปตยกรรมพนถน 4 ชวโมง รศ.สมบต

-บรรยายประกอบสอ -ใบงานท 2 ทตงสถาปตยกรรมพนถน จงหวดบรรมยตามประเภทอาคาร

√ √ √

3 การศกษาสถาปตยกรรม พนถน

4 ชวโมง รศ.สมบต

-บรรยายประกอบสอ -คนควาการศกษาสถาปตยกรรมพนถนจากหนงสอ ตารา วารสารในหอสมด

√ √

4 คณคาของสถาปตยกรรมพนถน ขอบเขตความสาคญของคณคา การประเมนคณคา

4 ชวโมง รศ.สมบต

-บรรยายประกอบสอ -ใบงานท 3 เขยนเรยงความคณคาของ.......ในทศนะของฉน

√ √

5 การสารวจสถาปตยกรรมพนถน ขนตอน อปกรณ เครองมอทใชในการสารวจสถาปตยกรรมพนถน การรวบรวมขอมล

4 ชวโมง รศ.สมบต

-บรรยายประกอบสอ -ฝกปฏบตการใชเครองมอ -ใบงานท 4 การสารวจและบนทกผงพนของอาคาร -ใบงานท 5 การสารวจและบนทกรปดานของอาคาร

√ √ √

6 รปแบบ โครงสรางและวสด

ของเรอนพนถน

4 ชวโมง รศ.สมบต

-บรรยายประกอบสอ -ใบงานท 6 รปแบบ โครงสรางและวสดของเรอนพนถน

√ √ √

7 รปแบบ โครงสรางและวสด

ของอโบสถพนถน 4 ชวโมง รศ.สมบต

-บรรยายประกอบสอ -ใบงานท 7 รปแบบ โครงสรางและวสดของอโบสถพนถน

√ √ √

8 สอบกลางภาค 3 ชวโมง -สอบขอเขยนอตนย

√

6

สป.ท

หวขอ/รายละเอยด จ านวนชวโมง/ผสอน

กจกรรมการเรยนการสอน สอทใช การพฒนาการเรยนรของนกศกษา

1 2 3 4 5 9 การสารวจสถาปตยกรรม

พนถน 4 ชวโมง รศ.สมบต

-ปฏบตการภาคสนาม -ใบงานท 8 สารวจภาคสนาม

√ √ √ √ √

10 การวเคราะหขอมล 4 ชวโมง รศ.สมบต

-ใบงานท 9 การวเคราะหขอมล เพอเตรยมการสรางขอมลภาพ

√ √ √ √ √

11 การจดทาขอมลภาพและแบบแสดงทางสถาปตยกรรม

4 ชวโมง รศ.สมบต

-บรรยายประกอบสอ -ใบงานท 10 การจดทาขอมลภาพและแบบแสดงทางสถาปตยกรรม

√ √ √ √ √

12 การจดทารายงานการศกษาสถาปตยกรรมพนถน

4 ชวโมง รศ.สมบต

-ใหนกศกษา เขยนรางรายงานการศกษาสถาปตยกรรมพนถนตามใบงานท 11 โดยจดพมพเปนเอกสาร -ผสอนอานตรวจสอบความถกตองของขอมลและการใชภาษา -ใบงานท 11 รางรายงานการศกษาสถาปตยกรรมพนถน

√ √ √ √ √

13 การจดทารายงานการศกษาสถาปตยกรรมพนถน

4 ชวโมง รศ.สมบต

-ผสอนอานตรวจสอบความถกตองของขอมลและการใชภาษา ของรายงานการศกษาสถาปตยกรรมพนถน (ฉบบแกไขตามคาแนะนา)

√ √ √ √ √

14 การจดทารายงานการศกษาสถาปตยกรรมพนถน

4 ชวโมง รศ.สมบต

-ใบงานท 12 รายงานการศกษาสถาปตยกรรมพนถน

√ √ √ √ √

15 การนาเสนอผลการสารวจสถาปตยกรรมพนถน

4 ชวโมง รศ.สมบต

-นกศกษานาเสนอผลงานหนาชนเรยนตามใบงานท 13 -ผสอนใหคาแนะนา ปรบปรงแกไขใหสมบรณ

√ √ √ √ √

16 การนาเสนอผลการสารวจสถาปตยกรรมพนถน

4 ชวโมง รศ.สมบต

-นกศกษานาเสนอผลงานในชมชนตามใบงานท 14

√ √ √ √ √

17 สอบปลายภาค 3 ชวโมง -สอบดวยขอสอบปรนย √ รวม 66 ชวโมง

หมายเหต: การพฒนาการเรยนรของนกศกษา

1 = คณธรรม จรยธรรมทตองพฒนา 2 = ความร 3 = ทกษะทางปญญา

7

4 = ทกษะความสมพนธระหวางบคคลและความรบผดชอบ

5 = ทกษะการวเคราะหเชงตวเลข การสอสาร และการใชเทคโนโลยสารสนเทศ

2. แผนประเมนผลการเรยนร ล าดบท วธการประเมน สปดาหทประเมน สดสวนของการประเมนผล

1. สอบกลางภาค สอบปลายภาค

8 17

10% 10%

2. ประเมนผลจากใบงาน รายงานและการนาเสนอผลงาน

ตลอดภาคการศกษา

70%

3. ประเมนผลพฤตกรรมการเขาเรยน ตรงตอเวลา

ตลอดภาคการศกษา 10 ใน 15 ครง

10%

100%

หมวดท 6 ทรพยากรประกอบการเรยนการสอน

1. เอกสารและต าราหลก สมบต ประจญศานต. (2561). เอกสารค าสอนรายวชางานส ารวจสถาปตยกรรมทองถน .

บรรมย : มหาวทยาลยราชภฏบรรมย. ________. (2561). 9 วด 9 สถาปตยกรรมพนถน จงหวดบรรมย. บรรมย : มหาวทยาลย

ราชภฏบรรมย.

2. เอกสาร แหลงเรยนรและขอมลแนะน า

กรรมาธการสถาปนกอสาน. (2530). สถาปตยกรรมอสาน. เอกสารประกอบการสมมนาเอกลกษณสถาปตยกรรมอสาน. ขอนแกน: สมาคมสถาปนกสยาม ในพระบรมราชปถมภ.

กจชย จตขจรวานช. (2546). “วาดวยความรวมสมย”. วารสารหนาจว. (19). หนา 109-114. คณะสถาปตยกรรมศาสตร. (2525). สถาปตยกรรมไทยพนถน. กรงเทพฯ : สถาบนเทคโนโลย

พระจอมเกลา วทยาเขตเจาคณทหารลาดกระบง. จกรรถ (ม.ร.ว.) จตรพงศ. (2548). “สมภาษณ”. วารสารอาษา. (02 : 48-03 : 48). หนา

99-101.

8

คณะกรรมการฝายประมวลเอกสารและจรดหมายเหต. (2542). วฒนธรรม พฒนาการทางประวตศาสตร เอกลกษณและภมปญญาจงหวดบรรมย. กรงเทพฯ : กระทรวงมหาดไทย กระทรวงศกษาธการและกรมศลปากร.

คณะสถาปตยกรรมศาสตร สถาบนเทคโนโลยพระจอมเกลา วทยาเขตเจาคณทหาร ลาดกระบง. (2525). สถาปตยกรรมไทยพนถน. กรงเทพฯ : การเคหะแหงชาต.

ชารณ อรรถจนดา. (2556). “โครงการศกษารปแบบสถาปตยกรรมอโบสถ วหารและศาลาการเปรยญในภาคอสาน”. วารสารวชาการโฮมภม. 1(1). หนา 243-252.

ชานาญ บญญาพทธพงศ. (2553). “ความเปลยนแปลงของเฮอนอสาน”. ภมปญญาชาวบานสงานสถาปตยกรรมพนถน. กรงเทพฯ : พลสเพลส.

เทศบาลเมองบรรมย. (ม.ป.ป.). ประวตศาสตรเมองบรรมย. ม.ป.ท. ธาดา สทธธรรม. (2544 ก). รปแบบแผนผงชมชนอสานสายวฒนธรรมไท. ขอนแกน : คณะ

สถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน. ________. (2544 ข). ผงเมองในประเทศไทย ผงชมชนและการใชทดนสายอารยธรรมเขมร

ในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ. ขอนแกน : ขอนแกนพมพพฒนา. ________. (2554). การอนรกษมรดกสถาปตยกรรมพนถนอสานในแนวทางการมสวนรวม.

ขอนแกน : มลนธภมปญญา สงแวดลอม วฒนธรรมและศลปะเอเชย. ปรานอม ตนสขานนท. (2559). การอนรกษชมชนเมอง. กรงเทพฯ : จฬาลงกรณ

มหาวทยาลย. ปรญญา ชแกว. (2556). การอนรกษชมชนทอยอาศยดงเดมของไทย: ประสบการณจากการ

ท างานภาคสนาม. กรงเทพฯ : เบสท พรนตง แอนด ดไซน. นภดล ตงสกล และจนทนย วงศคา. (2547). คตความเชอและระบบสงคมกบการปลกสราง

เรอนพนบานและชมชนผไท. ขอนแกน : มหาวทยาลยขอนแกน. ระววรรณ โอฬารรตนมณ. (2557). รปแบบบานเรอนของกลมชาตพนธในอษาคเนย.

พมพครงท 2. เชยงใหม : มหาวทยาลยเชยงใหม. ววฒน เตมยพนธ. (2530). “แนวทางการศกษาสถาปตยกรรมพนถน”.สถาปตยกรรมอสาน.

เอกสารประกอบการสมมนาเอกลกษณสถาปตยกรรมอสาน. ขอนแกน : สมาคมสถาปนกสยาม ในพระบรมราชปถมภ.

วโรฒ ศรสโร. (2536). สมอสาน. กรงเทพฯ : มลนธโตโยตา. วโรฒ ศรสโรและคณะ. (2540). หลากภมธรรม นฤมตกรรมอสาน สถาปตยกรรมอสาน.

กรงเทพฯ : จฬาลงกรณมหาวทยาลย. วทยาลยครบรรมย. (มปท.). สถาปตยกรรมทองถนจงหวดบรรมย. บรรมย : เรวตการพมพ.

9

วรพนธ ชนวตร. (2547). “คดดงๆ : ใครวา “เกา” อยกบ “ใหม” ไมได ?”. วารสารอาษา, (02 :47–03 :47), หนา 102 – 105.

สรเชต วรคามวชย. (2541). ชมชนโบราณในบรรมย. บรรมย : หนวยอนรกษสงแวดลอมศลปกรรมจงหวด บรรมย.

สทธพร ภรมยรน. (2546-2547). “การอนรกษชมชนเมองและสภาพแวดลอมทางวฒนธรรม: แนวคด หลกการและผลการปฏบต”. วารสารหนาจว, (2), หนา 40-56.

สจนต วงษเทศ. (2549). พลงลาว ชาวอสาน มาจากไหน?. กรงเทพฯ : มตชน. สนทร ตลยะสข. (2530). “ชมชนชนบทและบานชนบทภาคอสาน”. สถาปตยกรรมอสาน.

เอกสารประกอบการสมมนาเอกลกษณสถาปตยกรรมอสาน. ขอนแกน : สมาคมสถาปนกสยาม ในพระบรมราชปถมภ.

สวทย จระมณ. (2530). “ประเพณ คตความเชอมอทธพลตองานสถาปตยกรรมพนถนอสาน”.สถาปตยกรรมอสาน. เอกสารประกอบการสมมนาเอกลกษณสถาปตยกรรมอสาน. ขอนแกน : สมาคมสถาปนกสยาม ในพระบรมราชปถมภ.

ศรศกร วลลโภดม. (2537). เรอนไทย บานไทย. กรงเทพฯ : กองประชาสมพนธ การเคหะแหงชาต.

ศกดชย สายสงห. (2555). เจดย พระพทธรป ฮปแตม สม ศลปะลาวและอสาน. กรงเทพฯ : มวเซยมเพลส.

อรศร ปาณนท. (2543). ปญญาสรางสรรคในเรอนพนถนอษาคเนย กรณศกษา ไทย ลาว อนโดนเซย ฟลปปนส ผานทวาง มวล และชวต. กรงเทพฯ : มหาวทยาลยศลปากร.

________. (2541). เรอนพนถนละแวกเกาะเมองพระนครศรอยธยา. กรงเทพฯ : มหาวทยาลยธรรมศาสตร. ________. (2541). “ศกยภาพในการคงอยของสถาปตยกรรมพนถน”. วารสารสาระศาสตร

สถาปตย. (02 : 41). หนา 22-39. ________. (2540). การศกษาหมบาน บานและเทคโนโลยการกอสรางของหมบานจนฮอใน

เขตจงหวดแมฮองสอน. กรงเทพฯ : มหาวทยาลยศลปากร. ________. (2529). “การอนรกษสถาปตยกรรมและสภาพแวดลอม”. วารสารหนาจว.(3).

หนา 63-78. Tyler, Norman. (2000). Historic Preservation : An introduction to Its History,

Principles, and Practices. New York : W. W. Norton & Company. Sanoff, Henry. (1978). Designing With Community Participation. Pennsylvania

: Dowden, Hutchinson & Ross.

10

Fitch, James Marston. (2001). Historic Preservation : Curatorial Management of the Built World. 5th ed. Virginia : University Press of Virginia.

หมวดท 7 การประเมนและปรบปรงการด าเนนการของรายวชา

1. กลยทธการประเมนประสทธผลของรายวชาโดยนกศกษา

ผลสมฤทธทางการเรยน

2. กลยทธการประเมนการสอน

แบบประเมนผสอนโดยนกศกษา 3. การปรบปรงการสอน

ใชการบรณาการการเรยนการสอนระหวางรายวชา กบอาจารยผสอนอนในสาขาวชา และการบรณาการการเรยนการสอนกบการวจย การบรการวชาการสชมชนและการทานบารงศลปวฒนธรรมดานสถาปตยกรรมพนถน

11

แผนบรหารการสอนประจ าบทท 1

หวขอเนอหาประจ าบท

บทท 1 ความหมายและประเภทของสถาปตยกรรมพนถน 8 คาบ

ความหมายสถาปตยกรรมพนถน สถาปตยกรรมพนถนประเภทเรอนพกอาศย สถาปตยกรรมพนถนประเภทศาสนคาร สถาปตยกรรมพนถนประเภทอาคารสาธารณะ สรป คาถามทายบท

เอกสารอางอง

วตถประสงคเชงพฤตกรรม

1. เพอใหนกศกษาสามารถอธบายความหมายของสถาปตยกรรมพนถนได

2. เพอใหนกศกษาจาแนกประเภทของสถาปตยกรรมพนถนและยกตวอยางอาคารแตละประเภทได

3. เพอใหนกศกษาสบคนรายชอสถาปตยกรรมพนถนในทองถนแตละประเภทได

4. เพอใหนกศกษาเขาเรยนตรงตอเวลา

วธสอนและกจกรรม 1. ในชวงไมเกน 15 นาทแรกของการเรยนการสอน ผสอนจะขานชอนกศกษาทเขาเรยนตรงตอเวลา และทาการบนทกไวในสมดบนทกเพอวดและประเมนผลเปนคะแนนจตพสยตอไป

12

2. ผสอนสาเนาแผนบรหารการสอนใหนกศกษา พรอมกบอธบายเขาใจรายละเอยดในแผนบรหารการสอน เชน คาอธบายรายวชา กาหนดการเรยน การวด การประเมนผล และเอกสารหลก และแหลงคนควาอน ๆ

3. ผสอนมอบหมายใบงานท 1 สถาปตยกรรมพนถน จงหวดบรรมยทฉนรจก โดยใหนกศกษาสบคนรายชอสถาปตยกรรมพนถนในจงหวดบรรมย จากฐานขอมลออนไลน งานวจยจากวารสารวชาการ รายงานการวจย และบนทกในใบงานท 1

4. แบงกลมนกศกษา และใหแตละกลมนารายชออาคารมาจาแนกตามทตงในแตละอาเภอในจงหวดบรรมย โดยใชแผนทจงหวดบรรมยเปนเครองมอ ใชกระดาษสเขยนชออาคารแยกตามประเภทของอาคาร และบนทกในใบงานท 2

5. ผสอนบรรยายประกอบสอการสอนดวยโปรแกรมสาเรจรปทางคอมพวเตอร Power Point งานสารวจสถาปตยกรรมทองถน และตารา 9 วด 9 อโบสถพนถนจงหวดบรรมย 6. นอกเวลาเรยนผสอนตรวจงานและเกบเปนคะแนนเกบระหวางภาคเรยน และใหคาแนะนาพรอมคนแกนกศกษาในการเรยนการสอนคราวตอไป

สอการเรยนการสอน 1. เอกสารคาสอนรายวชา งานสารวจสถาปตยกรรมทองถน และตารา 9 วด 9 อโบสถพนถน จงหวดบรรมย 2. สอการสอน Power Point 3. สมารทโฟน หรอคอมพวเตอร 4. ใบงานท 1 สถาปตยกรรมพนถน จงหวดบรรมยทฉนรจก 5. ใบงานท 2 ทตงของสถาปตยกรรมพนถนในจงหวดบรรมย แยกตามประเภทอาคาร

การวดผลและประเมนผล

การวดผล

1. สงเกตพฤตกรรมการเขาชนเรยนตรงตอเวลา

2. ความถกตองของผลงานตามใบงานท 1

3. ความถกตองของผลงานตามใบงานท 2

13

การประเมนผล

การประเมนผลเปนคะแนนดบเพอนามารวมเปนคะแนนระหวางภาค ดงน

1. การเขาชนเรยนตรงตอเวลา

ในการเขาเรยนตรงตอเวลา จาก 15 ครง หากเขาตรงตอเวลา 10 ครง ได 10 คะแนน

2. ผลงานตามใบงานท 1 (งานรายบคคล) 2.5 คะแนน

3. ผลงานตามใบงานท 2 (งานกลม) 2.5 คะแนน

(สดสวนคะแนนทใหเทยบจากคะแนนเตม 100 คะแนน)

14

15

บทท 1

ความหมายและประเภทของสถาปตยกรรมพนถน

ในสมยกอนประวตศาสตร หลงจากบรรพบรษของมนษยไดออกจากการอาศยถาเปนท

อยอาศย จาเปนตองสรางสงกอสรางขนเพอบงแดด ฝน ลม หมะ ภยธรรมชาต หรอปกปองตนให

พนจากอนตรายจากการรกรานของสตว หรอมนษยตางชนเผา มลเหตดงกลาวกอใหเกด

สถาปตยกรรมพนถนขน ในเบองตนอาจสรางดวยรปแบบเรยบงายดวยวสดกอสรางทพอจะหาได

จากแหลงธรรมชาตในทองถน อาจเปนกอนหน กงไม หมะ หนงสตว เถาวลย ฯลฯ และตอมา

ไดรบการพฒนาเทคนควธการกอสรางสงสมเปนภมปญญาในการกอสรางจากรนสรนจนเปนแบบ

แผนสถาปตยกรรมพนถนของแตละทองถน ในบทนเปนการสรางความเขาใจถงความหมายของ

สถาปตยกรรมพนถน สถาปตยกรรมพนถนประเภทเรอนพกอาศย และประเภทศาสนคารในภาค

ตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทย รวมถงสถานภาพของการศกษาสถาปตยกรรมพนถนใน

จงหวดบรรมย

ความหมายของสถาปตยกรรมพนถน

สถาปตยกรรมพนถนมคาทผกเรยงกนจากคาวา “สถาปตยกรรม” และคาวา “พนถน”

ซงมนกวชาการหลายคนไดอธบายความหมายของคาดงกลาวและคาทเกยวเนอง โดยสภาวด เชอพราหมณ และอรศร ปาณนท (2556 : 134) ไดนาเสนอความหมายของคาทเกยวของจากนกวชาการ และเอกสารทหลากหลาย ดงน

พนถน หมายถง เฉพาะถน (The Royal Institute. 2009) และมกลมคาทใช ไดแก “local” หมายถง ทองถน ทสมพนธกบพนทอยอาศย (Longman Exams Dictionary. 2006) “vernacular” คอภาษาถน หรอการสอความหมายถงพนถน (Oliver. 2006) สวน “indigenous” หมายถง พนเมอง แตเนนทคนมากกวา (Panin. 2008) สวนคาทเกยวของทง folk, primitive, traditional นนแสดง ลกษณะความเปนชาวบาน ทเรยบงาย หยาบ ไมซบซอน เปนของดงเดมทสงสมมา Supapornhemin (2011) มองคาวา “พนถน” หมายถง พนฐาน + ถนทอย เพอใชชวต หรอกลาววาเปนการตอบสนองชวตดวยปจจยพนฐานในถนนน ดงนน พนถน

16

จงสะทอนความเปนพนฐานในชวตชาวบานและสมพนธกบพนทนน อาจกลาวไดวา วถชวตพนถน (local living) เปนการดาเนนชวต หรอการใชชวตของชาวบานทมปฏสมพนธระหวางคน สงคมและสภาพแวดลอมในทนน โดยมลกษณะไมคงท อาจเปลยนแปลงตามเหตปจจยทกระทบโดยเฉพาะจากการกระทาของมนษย ซงเปนลกษณะการปฏสมพนธ นอกจากนยงใหความหมายของคาวา “สถาปตยกรรมพนถน” (Vernacular Architecture) วาหมายถง สถาปตยกรรมทสอความหมายของพนถน สรางโดยคนทองถน และเปนของคนในทองถนนน (Oliver. 2006 : 17) เปนสถาปตยกรรมทไมจาเปนตองมสถาปนก (Rudofsky. 1964) และเปนวถชาวบานทสะทอนความตองการ ความปรารถนา ความชนชอบ ความฝนและคณลกษณะทางทางกายภาพอยางตรงไปตรงมา (Rapoport. 1969) ไมสามารถแยกจากบรบททองถน การดาเนนชวต และความเชอได (Panin. 1995) (สภาวด เชอพราหมณ และอรศร ปาณนท. 2556 : 137) สถาปตยกรรมพนถนจงเปนสงกอสรางทมนษยสรางขนโดยมลกษณะแตกตางกนไปตามสภาพแวดลอมในแตละทองถน รปแบบของสงกอสรางอาจมการพฒนาไปจากรปแบบเดมไปตามเหตปจจยทเปลยนแปลง เชน วถชวต เทคโนโลยดานวสดและการกอสราง รสนยม ฯลฯ แตการพฒนานนยอมเพอสนองความตองการใหเหมาะสมกบการดาเนนชวต โดยใชวสดกอสรางทหามาไดตามทองถนนน ๆ การกอสรางเปนการชวยเหลอกนภายในชมชน จากบคคลทกเพศทกวยทงเดก ผหญง คนหนมสาว หรอผสงอายซงบคคลเหลานน อาจเปนผมประสบการณทางการกอสรางหรอไมมกได การทางานรวมกนภายในชมชนนเปนเสมอนการถายทอดประสบการณ วฒนธรรม วถชวต เรองราวตาง ๆ ของชมชนอยางเปนธรรมชาต ซงสถาปตยกรรมพนถนทอยอาศยของชมชนนน แตเดมไมไดรบการยอมรบในวงวชาการวชาชพทางสถาปตยกรรมวามคณคา แตภายหลงไดใหความสาคญแกอาคารพนถน ถงกบยกระดบใหเปน “สถาปตยกรรมทปราศจากสถาปนก” (Architecture without Architect) (ววฒน เตมยพนธ. 2553 : 30)

สาหรบความหมายของสถาปตยกรรมพนถนนน มนกวชาการหลายคนไดใหความหมายไว เชน อนวทย เจรญศภกล (2528 : 44-45) ใหความหมายวาเปนสถาปตยกรรมแบบประเพณทดารงอยในชมชนพนถน สวนใหญจะเปนงานสถาปตยกรรมทใชประกอบอาชพและอยอาศยของผทมอาชพทางกสกรรม เชน กระตอบเฝาทง ยงขาว โรงตมเกลอ ฯลฯ จนถงเรอนพกอาศยแบบตาง ๆ บางครงรวมถงศาสนสถานทชาวบานไดออกแบบกอสรางตามความจาเปนตามความหมายทตนเขาใจ โดยมใชแบบแผนของสถาปตยกรรมแบบประเพณไทยโดยตรง เปนงานออกแบบและประดษฐคดคนวธการแกปญหาพนฐานในปจจยสสวนหนง (เพงพก) ทเกดจากกาลงสตปญญากบองคประกอบทอานวยประโยชนในภาวการณทมอยอยางแทจรง

วโรฒ ศรสโร (อางถงใน Tormato (นามแฝง). 2558) ใหความหมายวา สถาปตยกรรม

ถอกาเนดขนมาจากภมปญญาของชมชนทมไดอยในเมองหลวง สวนใหญจะอยตามภมภาคตาง ๆ

17

อนเปนชนบทหางไกลจากความเจรญทางวตถธรรม ดงเชนสถาปตยกรรมพนถนของภาคอสานอน

กวางใหญ สถาปตยกรรมพนถนของภาคใต และสถาปตยกรรมพนถนของภาคเหนอ เปนตน

อทธพลตาง ๆ ทหลอหลอมใหชางหรอสถาปนกพนบาน แตละภมภาคเหลานนไดสรางสรรค

ผลงานออกมา ยอมมขอแตกตางกนออกไปตามสภาพแวดลอมของแตละทองถน ซงพอจาแนกถง

อทธพลเหลานน ไดแก อทธพลทางสภาพภมประเทศ อทธพลทางเผาชน อทธพลทางความเชอ

และศาสนา อทธพลทางสภาพเศรษฐกจ อทธพลทางวสดและอปกรณการกอสรางอยางไรกตาม

เมอไดวเคราะหลงไปสปฐมเหตของผลงานสถาปตยกรรมพนถนของแตละภมภาคเหลานนแลว

จะเหนความสาคญทเปนจดเดนรวมกนประการหนง คอการสรางทมงเนนใหมประโยชนใชสอย

มากกวาความงาม ซงเปนอดมคตโดยทวไปของงานศลปะพนบานทกแขนง อาท งานปน ทอ หลอ

ถก จกสานตาง ๆ เปนตน ในทางสถาปตยกรรมกเฉกเชนเดยวกน การมงเนนเอาประโยชนใช

สอย (Function) มาเปนหลกสาคญกอนความงามนน จงกอใหเกดรปแบบสถาปตยกรรมท

คลายคลงกน ถงแมวาภมประเทศจะอยหางไกลกนกตาม สถาปตยกรรมพนถนคอสถาปตยกรรม

ของสามญชน หรอชาวบาน และหมายรวมถงสถาปตยกรรมทกประเภท ทงอาคารพกอาศย ทง

ชวคราวและถาวร อาคารสาหรบอาชพ เชน ยงขาว โรงเกบของ โรงส โรงปนหมอ ฯลฯ ทง

อาคารสาธารณะ วดวาอารามในชมชน ศาลากลางบาน ศาลาทานา ศาลารมทาง ฯลฯ

ธาดา สทธธรรม (2554 : 1-2) ใหความหมายวาหมายถง สถาปตยกรรมเฉพาะถนท

ทตงอยบนพนฐานหรอบรบททแตกตางกน ไมวาจะเปนดานสภาพแวดลอม สงคม วฒนธรรม

และภมปญญาของแตละกลมชน อนเปนผลทาใหเกดสถาปตยกรรมทมอตลกษณเฉพาะตว

สถาปตยกรรมพนถน จงมปรากฏอยในทกประเทศและซอกมมทวโลกทมมนษยอาศยอย เปน

สถาปตยกรรมของคนทวไปหรอสามญชนเปนสวนใหญ เพราะสรางขนจากบรบทดานทตงและ

สงแวดลอม การนาวสดทองถนมาใชกอสรางเปนหลกมากกวาการซอหาวสดสาเรจรปจาก

ภายนอกแลวนามากอสรางโดยใชแรงงานและภมปญญาในทองถน หากชมชนใดหางไกลจากการ

ปะทะสงสรรคกบสงคมภายนอก รปแบบสถาปตยกรรมพนถนจะแสดงถงรปแบบตนกาเนดของ

ชนเผานน ซงตอมารปแบบอาจไดรบอทธพลจากภายนอก แตเมอมการนาแนวคดไปกอสรางใน

บรบททตงและสงคมวฒนธรรมทมรากฐานอยแลวในทองถน รปแบบกมกไดรบการประยกตหรอ

พฒนาขนเปนรปแบบใหม ๆ

คณะสถาปตยกรรมศาสตร สถาบนเทคโนโลยพระจอมเกลา วทยาเขตเจาคณทหาร

18

ลาดกระบง (2525 :18,13) ใหความหมายวาหมายถง สงกอสรางตาง ๆ ตลอดจนสภาพแวดลอม ทางกายภาพทมนษยสรางขนในแตละทองถนทมลกษณะแตกตางกนไปตามสภาพแวดลอมเพอสนองความตองการของชมชนนน ๆ เปนรปแบบเฉพาะทองถน อนเกดจากการวมตวเปนชมชนของสงคมเกษตรกรรมสมยกอนในยคแรกเรมนนจะตองประกอบดวยเงอนไขหลายประการซงมความสมพนธเกยวของกนเปนวงจรทตองมการปรบปรงแกไขและพฒนาตอเนองกนเปนเวลายาวนาน จนสามารถขจดความขดแยงของปญหาตาง ๆ จากเงอนไขเหลานนไดเกดเปนระเบยบแบบแผน ขอบงคบตลอดจนคตความเชอทสมาชกของสงคมยดถอเพอการอยรวมกนอยางมวนยและใหสงคมดารงอยไดในลกษณะทตองปรบใหสอดคลองกบธรรมชาตแวดลอมทเปลยนไป ฉะนน สภาพทางกายภาพทมนษยสรางขนอนเปนผลจากการแกปญหาการดาเนนชวต ตลอดจนลกษณะหมบานทประกอบดวยบานพกอาศย อาคารสาธารณะและสถานททเปนศนยกลางของชมชนชนดตาง ๆ ตลอดจนเสนทางสญจร เปนตน ลวนเปนสงสะทอนใหเหนถงเงอนไขและรปแบบของการดารงชวตและการจดระเบยบทางสงคมของแตละภมภาคทแตกตางกนออกไป สอความหมายทแสดงเอกลกษณของชมชน แมแตชมชนทอยในภมภาคเดยวกนหากแตความเชอถอบางประการทตางกนกยงผลใหเอกลกษณของแตละชมชนตางกนไปไดอก การดาเนนชวตทผานมาในอดตจนถงปจจบนมทงสขและทกข เมอหวนราลกถงเหตการณทผานมาประสบการณเหลานนทาใหชวตในปจจบนมความหมาย และสรางความหวงทจะดาเนนชวตอนสดใสตอไปในอนาคต เหตการณทผานมานนเองทาใหมนษยมจตใจผกพนตอสถานท (Sense of Place) ทตนเคยดารงชวตมาอยางแนนแฟน จนเกดความรสกยดถอเอาสถานทนนเปนถนของตน เปนบานเกดเมองนอน (Sense of Belonging) สถาปตยกรรมเปนสงทมนษยสรางจงกอใหเกดความหมายตอมนษย บางสงกกลายเปนสญลกษณทมนษยผกพน จากการทบทวนเอกสารขางตนสามารถนยามความหมายของสถาปตยกรรมพนถนวาเปนสงกอสรางรวมถงสภาพแวดลอมทางกายภาพทมนษยสรางขนในแตละทองถนทมลกษณะแตกตางกนเพอสนองความตองการเงอนไขปจจยของชมชนนนจนเปนรปแบบเฉพาะทองถนทสอดคลองกบบรบทดานสภาพแวดลอม สงคมและวฒนธรรม สงสมเปนแบบแผนภมปญญาทสอความหมายทแสดงเอกลกษณของแตละชมชน สามารถแบงประเภทเปน 1) อาคารพกอาศย และอาคารสาหรบประกอบอาชพ เชน ยงขาว โรงเกบของ โรงส โรงปนหมอ 2) ศาสนคาร เชน อโบสถ ศาลาการเปรยญ หอระฆง หอกลอง กฏ 3) อาคารสาธารณะ เชน ศาลากลางบาน ศาลาทานา ศาลารมทาง ซงสถาปตยกรรมพนถนมจดสาคญ คอการมงเนนประโยชนใชสอยมากกวาความงาม ดงภาพท 1.1 เปนเรอนพนถนของชาวลาวตอนใต ในเมองจาปาศกดทสรางจากวสดไมไผ หลงคามงจาก ซงมรปแบบ โครงสรางและวสดแตกตางจากภาพท 1.2 ซงเปนเรอนพนถนในเขตชนบทของชาวกมพชา แตมลกษณะรวมทมงเนนประโยชนใชสอยเปนหลก

19

ภาพท 1.1 เรอนพนถนของชาวลาวตอนใต เมองจาปาศกด ถายเมอป พ.ศ. 2559

ภาพท 1.2 เรอนพนถนในเขตชนบทของชาวกมพชา ถายเมอป พ.ศ. 2555

สถาปตยกรรมพนถนประเภทเรอนพกอาศยในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ

จากการศกษาหลกฐานตาง ๆ พบวา กอนการพฒนาเขาสยคประวตศาสตรภมภาค

ตะวนออกเฉยงเหนอ หรอภาคอสานของประเทศไทย ไดมการกระจายตวของชมชนอยาง กวางขวาง ตงแต 2,500-2,000 ปมาแลว มการขยายตวของชมชน การตงถนฐาน การตดตอแลกเปลยนทาใหพฒนาการเปนบานเมองในระยะตอมา โดยมอทธพลทางแนวคดความเชอจากพนทใกลเคยงทไดหลงไหลเขามาสดนแดนแถบน วฒนธรรมทมอทธพลทางดานการเมองการปกครอง

20

รปแบบวธของคนในภมภาคนไดสรางสรรคผลงาน และผสานรปแบบสถาปตยกรรมเขากบรปแบบศลปะทองถนตนของเรอยมา ทงศลปะสถาปตยกรรมแบบลานชางในอสาน วฒนธรรม ลานชาง หรอวฒนธรรมกลมไทยลาวไดแพรเขาสอสานจากอทธพลทางการเมอง เมอวฒนธรรมของขอมไดเสอมลงในราวพทธศตวรรษท 19 กลมไทยลาวนบถอพทธศาสนาแบบเถรวาท จงเกดรปแบบศลปะสถาปตยกรรมใหมแทนทของเกา สวนใหญเปนศลปะสถาปตยกรรมทางศาสนา เชน สถป เจดย สม องคพระพทธรป และลวดลายสญลกษณโครงสรางวฒนธรรมอสานในบรเวณตอนกลางและตอนเหนอสวนใหญจะมลกษณะคลายคลงกบอาณาจกรลานชางทมศนยกลางอยบรเวณลมแมนาโขง การสรางศลปวฒนธรรมเปนเอกลกษณของทองถน ปรากฏพบเหนอยทวไปซงเหนไดจากผลงานทางศลปะและสถาปตยกรรมพนถน ไดแก อาคารปลกสรางแบบประเพณนยมทสอดคลองกบจตวญญาณในการดารงชวตของสงคมเกษตรกรรม วฒนธรรมลานชางสงผลเปนอยางมากในการสบสานและพฒนารปแบบศลปกรรมตาง ๆ ในอสานระหวางสองฝงแมนาโขง ชาวไทยลาวยดมนในจารตประเพณ ดวยประเพณและความเชออยางหนงทมมาตงแตอดตทมอทธพลตอรปแบบของดาเนนวถชวตของคนอสานอยางมาก นนคอความเชอเรองการดาเนนชวตตามกจกรรมประเพณในรอบ 12 เดอน เรยกวา “ฮตสบสอง” เปนการดาเนนวถชวตตามกาลเทศะอนสอดคลองกบการผลตแบบเกษตรกรรมทพงพาธรรมชาต และวถปฏบตแหง พทธศาสนา อกทง “คองสบส” เปนหลกปฏบตสาหรบบคคลในฐานะตาง ๆ ซงเปนการนาหลกคาสอนทางพทธศาสนามาปรบใหสอดคลองเขากบจารตของชาวบานทมงหวงใหเปนพลเมองด มากกวาทจะมงใหละโลกยไปสนพพานตามปรชญาพทธศาสนา นอกจากนในสงคมวถชาวอสานยงนบถอผบรรพบรษ ผฟา ผแถน ผอารกษ ผไรนา ฯลฯ ตานานอรงคธาต ความเชอเรองพญานาค (ชวลต อธปตยกล. 2558 : 12) โดยเฉพาะผบรรพบรษยงมอทธพลตอสงคมปจจบนอยางมาก นนคอผปตา ทกชมชนในชนบทจะมศาลปตาประจาหมบาน ความเชอเรองฮตสบสองคองสบส จงเปนโครงสรางทางความคด ความเชอ และเปนพลงในการหลอหลอมและผกพนใหคนอสานมสานกแนนแฟนอยกบสงคมเครอญาตดาเนนรอยตามวถชวตชาวนาทมฤดกาลตามธรรมชาตในรอบป เปนตวกาหนดการประกอบพธกรรม ฤดกาลผลต และการบรโภคทไดรบการวางใหสอดคลองกนกบวนสาคญทางศาสนาและวนสาคญของสงคมอยางแนบเนยน

แมวาปจจบนนวฒนธรรมชมชนจะลดพลงลงไปบาง เนองจากการครอบงาของกระแสทนนยม แตวถชวตของคนอสานสวนใหญยงคงผกพนอยกบฮตคองทมการปรบตวและผลตซาทางวฒนธรรมเพอใหสอดคลองกบบรบทของสงคมทเปลยนไปจากวฒนธรรมในการดาเนนชวตของชาวไทยอสาน กอใหเกดการปรบตว หากพจารณาดานสถาปตยกรรมพนถน ซงเปนงานทแสดงออกมาในรปแบบของศลปะและสงปลกสราง อาจแบงไดเปน 2 ประเภท คอ 1) สถาปตยกรรมทเกยวของกบทพกอาศย และ 2) สถาปตยกรรมตามความเชอทางศาสนาซงสวนใหญ หมายถง

21

อาคารภายในวดโดยเฉพาะอยางยงอโบสถ หรอทชาวอสานเรยกกนวา “สม” นบวาเปนอาคารทสาคญทสดภายในวด รองลงมาจากพระธาตซงจะเหนไดวาชาวบานในแตละชมชนไดรวมแรง รวมใจ รวบรวมกาลงศรทธาและทนทรพย รวมกนสรางสรรคอาคารไวอยางงดงามมลกษณะทางสถาปตยกรรมและแบบอยางทมอตลกษณและมความสอดคลองกบสภาพเศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรม รวมถงประโยชนใชสอยทใหคณคาในมตทางจตวญญาณไปพรอมกน ตลอดจนความเชอมโยงสอดประสานระหวางผคน ชมชนและวด แสดงออกถงการคงอยในสภาพแวดลอม ความเหมาะสมกลมกลนดวยธรรมชาตทสวยงามสงบและสนโดษตามลกษณะทางพระพทธศาสนา (ดวงนภา ศลปสาย. 2550 : 45-46)

ในระดบผงของชมชน มนกวชาการหลายคนไดใหขอสรป เชน อรศร ปาณนท (2543 : 90-91) กลาววา ผงของหมบานชนบทในภาคอสาน แบงตามลกษณะทางกายภาพ ได 5 รปแบบ คอแบบแนวยาว แบบกระจายจากศนยกลาง แบบวงแหวน แบบตารางเหลยม และแบบแตกแขนง แตไมวาสณฐานของหมบานซงมอทธพลจากระบบถนนแบบใดกตาม การเกาะตวของบานในหมบานจะออกมาคลายคลงกน คอตวบานเกาะตวกนเปนกลมและไรนาอยรอบ ๆ กลมของบาน มองคประกอบหลกทองคประกอบพนฐานแบบเดยวกน คอกลมบาน วด ศาลตาป ศาลากลางบาน หลกบาน โรงเรยน รานคา เขตราชการ เขตอตสาหกรรม และพนทสาธารณะ สนทร ตลยะสข (2530 : 29-31) กลาวถงโครงสรางของชมชนชนบทภาคอสาน พบวา

ประกอบดวย เขตกสกรรม เขตทอยอาศย เขตวด เขตสาธารณะเปนปาทอยตดหมบานและวด

ศาลตาปหรอดอนตาป ศาลากลางบาน หลกบาน เขตราชการ รานคา เขตอตสาหกรรม เขต

โรงเรยน สถานอนามย การวางผงบรเวณบานชนบทภาคอสานบรเวณลมแมนาชตอนกลาง ใน

ชมชนหนงจะประกอบดวยบานหลายหลงหลายครอบครว แตละครอบครวมความผกพนทาง

เครอญาต บานแตละหลงจะจดวางไมเปนระเบยบ มทางเดนและลานบานเปนลานดนโลงอยตรง

กลาง รอบคมมแนวรวซงไมถาวรมากนกเปนรวตนไม หรอรวไมไผ กงไมวางพาดเปนแนวแบง

เขตระหวางคมหนง ๆ ทางเขาคมจะมไดหลายทาง

ธาดา สทธธรรม (2544 ก : 21) กลาวถง การตงหมบานของชาวไทยลาวจะนยมตง

หมบานเปนกลมบนทดอน เรยกตามภาษาทองถนวา “โนน” โดยยดทาเลการทานาเปนสาคญ คอ

บรเวณรอบหมบานจะมทราบลมกวางใหญ มหนองนาหรอลานาเลก ๆ ทมนาสาหรบบรโภคในฤด

แลง ไมหางไกลหม บานจะมปาละเมาะสาธารณประโยชนซงใชเปนทปลอยวว ควายในฤดทานา

และเปนแหลงเกบพชผกปาอกดวย สถาบนของหมบาน หากมวดจะตงอยตอนทายหมบานเปน

สวนใหญ เพราะความเชอทวา วดควรแยกจากหมบาน คอวสงคามสมา (แปลวา เขตนอกชมชน)

22

แตโดยปฏบตแลวพระภกษกบชาวบานจะมกจกรรมรวมกนอยางใกลชดทง 12 เดอน พระภกษ

ชาวอสานนอกจากจะเปนผนาทางวญญาณแลวยงทาหนาทเปนผนาทางกจประเพณ สถาบน

หมบานทสาคญอกอยางหนงกคอศาลปตา หรอเรยกตามภาษาถนวา “ตบปตา” ซงมกจะตงอย

ทางเขาหมบานซงเปนทดอนทยนออกมา บางแหงมพนทกวางใหญเรยกวา “ดอนปตา”

นกวชาการหลายคนไดสรปประเภทอาคารของสถาปตยกรรมพนถนในภาคอสาน ประเภทเรอนพกอาศย ดงน

ความเปลยนแปลงของเรอนพกอาศยในภาคอสานอนเกดจากการเปลยนแปลงวสด การเปลยนแปลงของพฤตกรรมการอยอาศย และการเปลยนแปลงทางสงคม (ชานาญ บญญาพทธพงศ. 2553 : 93-100) สงผลตอการกอรปของเรอนซงมนกวชาการหลายคนอธบายไว ดงน

อดม บวศร (2553 : 131-145) ชาวอสานพถพถนในการสรางบานเรอนมาก เพราะถอวาเรอนเปนปจจยสาคญในการดารงชวตและเปนสญลกษณทบงบอกถงฐานะของบคคล เรอนอสานปลกเปน 2 แบบ คอ แบบบานแอมฝา คอมงหลงคาดวยหญา และแบบบานแอมแปน คอมงหลงคาดวยดนขอหรอสงกะสสอคนมฐานะด ชาวอสานมคตความเชอเกยวกบการปลกเรอนเลอกสถานท เลอกไม เลอกวน มการถอโสก ถอขะลา (ขอหาม) เกยวกบเรอน และมพธกรรมทเกยวของ เชน พธขนบานใหม

กอ สวสดพาณชย (อางถงในชานาญ บญญาพทธพงศ. 2553 : 93-100) กอนปลก

เรอนเขาจะหาเสา หาพน หญาคาและไมตง รวมทงฝาบานมารวมไว ไดฤกษกทาพธยกเสาเอกใน

ตอนเชามด มนายชางเปนผควบคมเพยงคนเดยวหรอสองคน แรงงานไมไดจางเปนเพอนบานทขอ

แรงมาชวยกน

ธาดา สทธธรรม (2544 ก : 21) การสรางบานเรอน ชาวอสานสรางเรอนเพออยอาศยไม

ประณตบรรจงมากนก นนคอ ผมฐานะขนาดปานกลางจะสรางบานเรอนทมขนาด 2 หองนอน

และมสวนทเปนหองโถง มชานโลงตดกบครว บานใตถนสงเพอทากจกรรม เชน ทอผา เกบ

เครองมอทานา และใหววควายนอนสวนหนง

สจนต วงษเทศ (2549 : 67) กลาววา ในจงหวดสรนทร ศรสะเกษ และบรรมย ซงเปน

ถนพานกของพวกเขมรปาดงนมอยมกนยมเรอนทรงสงและหลงคาจวสง ถาหากทาดวยไมจรง แต

ถาไมทากทาเปนเรอนเครองผกไปเลย โดยเฉพาะพวกกวยนนมกสรางดวยไมไผและมงหลงคา

ดวยแฝกเปนเรอนขนาดเลกตงอยใกล ๆ กน

ศรศกร วลลโภดม (2537 : 51,53) กลาวถง สงหนงททาใหรปแบบของบานเรอนในภาคอสานเปลยนแปลงไปจากเดมมากมาย คอการพฒนาทองถนตามแผนพฒนาทางเศรษฐกจ

23

ของประเทศตงแตสมยรฐบาลจอมพลสฤษด ธนะรชต เปนตนมา ทาใหมการเปลยนแปลงทางกายภาพของชมชน การจดใหมถนนภายในหมบานลกษณะตาราง โดยสนบสนนใหมการสรางรวบานเรอนมากขน และการสรางบานเรอนใหมขนาดใหญเพอใหคนในครอบครวอยรวมกนไดหลายคน โดยไมคานงถงรปแบบเรอนวาจะสวยงามเปนระเบยบมากนอยเพยงใด มกหนมาสรางเรอนทมหลงคาหนาจวทรงตาทาใหหลงคาลาดตาลงมาเพอปกคลมพนทของเรอนไดกวางกวาแตเดม หรอไมกทาเปนหมกวาเดม และใชสงกะสหรอกระเบองมงหลงคาเพอปกคลมพนทใหไดมาก ไมใชฝาปะกนหรอฝาสายบว เพยงแตใชแผนกระดานไมมาตแปะกนไว บางแหงไมมหนาตาง การแพรหลายของเรอนทมหนาจวทรงตาเกดมาจากการเปลยนแปลงของเรอนลาวทพบทางหนองคายและกาฬสนธแลวแพรหลายทวไปในภาคอสาน สะทอนใหเหนถงการแพรกระจายอยางแทรกซมของกลมไทยลาวทรกหรอเคลอนยายลงไปทางอสานกลางและอสานใตรวมทงท อน ๆ อกทงยงเปนรปแบบบานเรอนทเหมาะสมกบสภาพสงคมเศรษฐกจของคนในอสานทงภาคทไมตองการรปแบบทมระเบยบแบบแผนจนเกนไปแตตองการสงทเรยบงายและอยรวมกนแบบงาย ๆ ปลกบานงาย ๆ โดยชวยเหลอกนเพยงใหมทอยอาศยและมททากนเทานน โดยลกษณะหลงคาจวทรงตา ไดเขามาแทนทเอกลกษณดงเดมในชมชนชนบทเกอบทกภมภาค และสงทเปนปจจยใหเกดการเปลยนแปลงวสดของเรอนพนถน คอการสรางรถไฟจากกรงเทพฯ ถงจงหวดตาง ๆ ในภาคอสาน ดงทสวทย ธรศาศวต (2558 : 20,37) ระบวาภาคอสานกอนมทางรถไฟ การคมนาคมขนสงไมสะดวกอยางยงทงการคมนาคมระหวางเมองในภาคอสานเองและระหวางภาค ผลกระทบของทางรถไฟในอสานใต พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท 5 ทรงพระราชดารสรางทางรถไฟจากกรงเทพฯ ถงจงหวดนครราชสมาเปนสายแรก เปดทาการในป พ.ศ. 2443 ตอมาขยายตอไปยงจงหวดใกลเคยง กลาวคอถงบรรมย เปดทาการ ในป พ.ศ. 2468 ถงสรนทร เปดทาการในป พ.ศ. 2469 ถงศรสะเกษ เปดทาการในป พ.ศ. 2471 และถงอบลราชธาน เปดทาการในป พ.ศ. 2473 รถไฟมอทธพลทเหนไดอยางชดเจน ประการแรก คอการใชสงกะสมงหลงคาเรอน ซงปรากฏวาตอนนบานมงหลงคาดวยสงกะสมากมาย เมอกอนบานเรอนมงดวยจากหรอแฝกเทานน นอกจากนปจจยทสงผลตอการเปลยนแปลงของเรอนพนถนอกประการหนงโดยวโรฒ ศรสโร (2547 : 14-15) ใหทศนะวาลกษณะเฮอนอสาน ทงเฮอนเกย เฮอนแฝด และเฮอนโปง ในปจจบนถกรอถอนและเปลยนแปลงใหม จนเกอบหาดไมไดแลว เนองจากคานยมของชาวบานไดเปลยนไปตามสงคมใหม วถชวตแบบใหม จงใครพฒนาตนเองใหมรสนยมเปนชาวเมอง จะไดไมรสกวาเชย นยมการลอกเลยนเฮอนสมยใหม เปนรปทรงบงกะโลหรอแบบบานจดสรรแลวทาสฉดฉาดตามตวอยางทเหนในหนงสอพมพและโทรทศน

24

ยง บญอารย และ ชพงษ ทองคาสมทร (2560 : 12-13) การศกษาภมปญญาในการ วเคราะหทตงและสภาพแวดลอมทอยในคตความเชอในการกอสรางเรอนพกอาศยพนถนอสานนนเปนเพยงสวนหนงของคตความเชอทงหมดทเกยวของกบการปลกเฮอนอสานเทานน แตกสามารถทาใหเหนถงความสมพนธกนของคตความเชอกบการสรางสภาวะแวดลอมทเหมาะสมตอการอยอาศยในแตละพนทของคนไทอสาน และคนลาว อกทงยงไดเหนถงความเชอมโยงกบคตความเชอของคนไทย-สยาม ในภาคกลางของประเทศไทย ซงมสภาพภมประเทศ สภาพภมอากาศ สภาพสงคมและวฒนธรรมทแตกตางกน เปนผลใหมความแตกตางกนในบางรายละเอยด โดยสามารถสรปเปนภมปญญาในการวเคราะหทตงอาคารและสภาพแวดลอมทอยในคตความเชอในการกอสรางเรอนพกอาศยพนถนอสานไดดงภาพท 1.3 ซงมรายละเอยด ดงน

ภมปญญาในการคดสรร ภมประเทศทมความลาดชนเลกนอย ซงมความเหมาะสมตอ การระบายนาเสยและสงปฏกล (หมายเลข 1 ตามภาพประกอบ)

ภมปญญาในการหามปลกเรอนในภมประเทศท ทลาดเอยงจากทศตะวนออกสตะวนตกเพอลดการสะสมความรอนใน บรเวณลานบาน (หมายเลข 2 ตามภาพประกอบ)

ภมปญญาในการคดสรรภมประเทศ ทสภาพพนดนม ความมนคง เหมาะสมตอระบบ ฐานรากของเรอน (หมายเลข 3 ตามภาพประกอบ)

ภมปญญาในการคดสรรภมประเทศ ทสภาพพนดนม ความอดมสมบรณ มความเหมาะสมตอการเพาะปลก การเลยง สตวและการอยอาศย (หมายเลข 4 ตามภาพประกอบ)

ภมปญญาในการกาหนดตาแหนงและทศทางของ สระนา ยงขาว และเรอนครว สมพนธกบทศทางการโคจรของดวงอาทตย และทศทางของลมประจา เกดเปนสภาวะทเหมาะสมตอ การอยอาศย (หมายเลข 5 ตามภาพประกอบ)

ภมปญญาในการกาหนดทตงเรอนใหสมพนธกบระบบสญจรสาธารณะ เพอความเปน สวนตวและปลอดภย (หมายเลข 6 ตามภาพประกอบ)

ภมปญญาในการกาหนดทตงเรอนใหสมพนธกบเรอนหลง อนทอยใกลเคยง (หมายเลข 7 ตามภาพประกอบ)

ภมปญญาในการกาหนดทตงเรอนใหสมพนธกบสงคม และทรพยากรทมอยในชมชน (หมายเลข 8 ตามภาพประกอบ)

25

ภาพท 1.3 ภมปญญาทแฝงอยในคตความเชอ ทมา : ยง บญอารย และ ชพงษ ทองคาสมทร (2557 : 13) จากการทบทวนเอกสารขางตนพบวา สถาปตยกรรมพนถนประเภทเรอนพกอาศยใน

ภาคตะวนออกเฉยงเหนอมแบบแผนของสถาปตยกรรม อนเกดจากปจจยดานสภาพแวดลอม

ดานสงคมวฒนธรรม ดานเศรษฐกจ ฯลฯ ซงปจจยเหลานโยงใยทาใหเกดคตความเชอในการเลอก

ทตง การวางทศทางของเรอน การสรางเรอน การเลอกใชวสดทเปนมงคลจนเกดเปนรปแบบ

เรอนเกย เรอนโขง เรอนแฝดซงสะทอนถงความประณตในกระบวนทศนทมตอเรอนพนถน แต

กาลตอมาเรอนพนถนในอสานมพฒนาการของรปแบบซงเปนผลมาจากปจจยดานการเมองการ

ปกครอง สภาพเศรษฐกจ สงคมและวฒนธรรม เกดการอพยพเคลอนยายไปสการตงถนฐานใน

ชมชนทสภาพทางธรรมชาตทอดมสมบรณ เกดการถายเท แลกเปลยนทางวฒนธรรม แตงงาน

ขามกลมชาตพนธ หรอการตงถนฐานขามกลมชาตพนธทาใหคตความเชอในการสรางเรอนมการ

ลดทอน ปรบเปลยนไปยอมสงผลตอรปแบบของเรอนพนถนในระยะตอมาน อกทงความกาวหนา

ดานเทคโนโลยทาใหเกดวสดกอสรางทผลตจากระบบโรงงานอตสาหกรรม เชน กระเบองมง

หลงคา หรอความกาวหนาดานการขนสงทางรถไฟสายกรงเทพฯ -อบลราชธาน ยอมเปนแรง

กระตนใหเกดชมชนใหม เกดความตองการเรองทอยอาศยจานวนมากในเวลาเรงดวนตอการ

ขยายตว อาจทาใหรปแบบของเรอนพนถนถกลดทอนรายละเอยดดานรปแบบลงจนกลายเปน

เรอนหลงคาจวเอยงลาดตามงหลงคาสงกะสลอนลกฟก หรอแผนกระเบองซเมนตใยหนชนดลอน

และเมอมการซอมบารงในชวงเวลาปจจบน เรอนพนถนหลายหลงไดถกเปลยนวสดมงเปนแผน

หลงคาเหลกรดลอน ฝาผนงทเดมเปนแผนไมเนอแขงกเปลยนเปนฝาไมสงเคราะห เปนตน

26

สถาปตยกรรมพนถนประเภทศาสนคารในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ

ศาสนคารเปนอาคารทเกยวของกบศาสนา ซงในชาวอสานสวนใหญนบถอพทธศาสนา

ซงหากยอนไปเมอ 100 ป ดนแดนภาคอสานนยงเปนพนทหางไกล ยงไมมการตงถนฐานเปนชมชนหนาแนนเชนดงปจจบน ดงนน สถาปตยกรรมพนถนประเภทศาสนคารจงมพฒนาการตามสภาพแวดลอม สงคมและวฒนธรรมในแตละชวงเวลา ซงมนกวชาการหลายคนไดศกษาและใหรายละเอยด ดงน

วโรฒ ศรสโร (2536 : 69,71) ระบวา สมม 3 ชนด สมททาในบานเรยกวา “คามสมา” สมททาในปาเรยกวา “อพภนตรสมา” สมททาในนาเรยกวา “อทกกเขปสมา” หากสมทงสามชนดสงฆยงไมไดผกเรยกวา “อพทธสมา” ถาผกแลวเรยกวา “พทธสมา” สวน “วสงคามสมา” คอคามสมาทพระเจาแผนดนทรงยกทดนทจะสรางสมให สมาจะเปนชนดใดกตามหากยงมไดผกกยงไมมนคงถาวรเพราะผใหอาจจะเพกถอนเมอใดกได ทานวาถาไดผกแลวรากสมจะหยงลงไปถงนาหนนแผนดน ดงนน เมอมการสรางสมแลวจงนยมผกสมทกคราวไป สามารถแบงประเภทของสมเปน 2 ประเภท ไดแก

1) สมนา ในอสานมนอยมาก ในระยะแรกนมกใชเรอหรอแพผกมดเขาหากนแลวปพนกระดานทาเปนเรอนโรงแบบงาย ๆ มไดคานงถงรปแบบทางสถาปตยกรรมเพอความสวยงามแตประการใด

2) สมบก เกดจากภมปญญาของชมชนอสาน แมวาจะมอทธพลจากศลปวฒนธรรมสกลชางไต-ลาว จากฝงซายแมนาโขงมาแตอดตและไดอพยพเขาสดนแดนอสานยอมถกสภาพแวดลอมใหมหลอหลอมวถชวตและจตใจใหสรางสรรคผสานศลปกรรมทเปนตวของตวเองขนมาใหมจนกลายเปนเอกลกษณประจาถนอนมคณคายงดวยพนฐานอนเหนยวแนนเกยวกบความเชอและศรทธาในพระพทธศาสนาจงเปนแรงผลกดนใหเกดศาสนคารขนอยางตงใจและทมเทสตปญญาทงปวงตามเงอนไขแวดลอมทมในขณะนน กอปรดวยความไมรไมเหนมากจงกอใหเกดสมอสานทบรสทธปราศจากการลอกเลยนทมองคประกอบเรยบงาย มพลง สมถะและมสจจะในทางการออกแบบ (วโรฒ ศรสโร. 2536 : 89,97)

นอกจากน วโรฒ ศรสโร ยงจาแนกรปแบบทางสถาปตยกรรมของสมเปน 4 ลกษณะ ดงน

1) สมอสานพนบานบรสทธ แบงเปน 1.1) สมโปรง คอ สมซงไมทาผนงปดมดชด นยมปดทบเฉพาะดานหลงพระประธาน

1.1.1) แบบไมมเสารบปกนก 1.1.2) แบบมเสารบปกนก

27

1.2) สมทบ 1.2.1) สรางดวยไม 1.2.2) สรางดวยอฐถอปน

1.2.2.1) แบบไมมเสารบปกนก 1.2.2.2) แบบมเสารบปกนก

2) สมอสานพนบานประยกตโดยชางพนบาน (รนหลง) 2.1) ใชชางพนบานไท-อสาน 2.2) ใชชางญวน หรอไดรบอทธพลชางญวน

2.2.1) แบบไมมมขหนา 2.2.2) แบบมมขหนา 2.2.3) แบบมมขหนาและมขหลง 2.2.4) แบบมระเบยงรอบ

3) สมอสานพนบานผสมเมองหลวง 4) สมอสานทลอกเลยนเมองหลวง สมใจ นมเลก (2547 : 17-33) แบงประเภทของสมพนถนในภาคอสานตามลาดบ

กอนหลง เปน 4 กลม ไดแก 1) สมกอผนงแบบดงเดม เปนสมทกออฐฉาบปนในสวนทใชทาสงฆกรรม ดานหนานยม

ทาเปนโถงหรอมข หลงคาทรงจว โครงสรางไม เสาไมรบโครงหลงคา จดเดนตกแตงอาคารดวยการแกะสลกไม

2) สมโถง เปนสมรวมสมยกบสมกอผนง มลกษณะพเศษทดานขางกอผนงเปนขนบนไดจนถงผนงดานหลงทเปนผนงทบถงขอ รอบนอกมระเบยงรอบและมหลงคาระเบยงชนดหลงคากนสาดคลมปองกนฝนสาดแดดสอง โครงสรางไมไมมการตกแตงมากนก

3) สมกอผนงรนหลง เปนสมทมอายประมาณ 70-140 ป กอผนงดวยดนดบ ไมมเอกลกษณชดเจน หลงคาทรงจวโครงสรางไม หลงคามงดวยแฝกหรอคา และมบางสมทหลงคามงดวกระเบองไม

4) สมแบบผสม เปนสมรนใหมฝมอชางญวน มอายประมาณ 65-100 ป ลกษณะรปแบบเกดจากการผสมผสานจากรปแบบประเพณดงเดมกบแบบแผนอาคารจากยโรปทแพรหลายเขามา ลกษณะเปนสมกอผนงดวยอฐฉาบปน ดานขางโดยรอบทาเปนระเบยง หลงคาระเบยงเปนหลงคากนสาด หลงคาทรงจว โครงสรางไม บางหลงทาหลงคาสองชนมงดวยสงกะสอยในระบบโครงสรางรบนาหนก ตกแตงอาคารดวยซมประต ซมหนาตางแบบซมโคง มบวทหวเสาและตนเสา ตกแตงหนาบนดวยวธปนปน ตกแตงหลงคาดวยเครองปดเครองมงชนดเครอง

28

ลายอง ทเรยกวา แผงนาค และยงนยมใชไมแกะสลกตกแตงตามประเพณดงเดม ลวดลายไมสวยงามเทากบฝมอชางพนถน

สมอสานทมรปแบบทางสถาปตยกรรมทมพฒนาการตามเงอนไขของสภาพแวดลอม มองคประกอบทเรยบงาย มพลง สมถะ และมสจจะในการออกแบบ (วโรฒ ศรสโร. 2536 : 89) ทงสมโปรง สมทบมการใชพนทใชสอยทกะทดรดเหมาะสม ใชรปทรงทเรยบงายแตไดสดสวน ใชวสดอยางเขาใจคณคาและมสจจะ และการตกแตงทพอดและรพอ (วโรฒ ศรสโร. 2536 : 427) สะทอนปรชญาของชาวอสานทรจกรอย รม รด รพอสมตามครรลองในวถชวตของผคนในชนบทอสานและถกตองตามพทธปรชญาทมงเนนใหสมณะทงหลายรจกใชชวตอยางสมถะและละวาง (วโรฒ ศรสโร. 2536 : 99)

ชวลต อธปตยกล (2558 ข : 109-136) สรปรปแบบพฒนาการงานชางสถาปตยกรรมในสมอสานโดยสงเขปจากหลกฐานทปรากฏ ดงน

1) กลมทรงโรงรปแบบอยธยา อโบสถทรงโรงแบบมเสารวมใน สวนฐานทรงแอนทองเรอสาเภา กรอบหนาจวประดบลวดลายนารายณทรงครฑแวดลอมดวยลายกานขด กระจงปฏญาณตามแบบอยางงานชางอยธยา อโบสถกลมนพบทจงหวดนครราชสมา เชน วดบง วดบรณ วดพระนารายณ วดหมนไวย

2) กลมทรงโรงรบสบทอดรปแบบอยธยา อโบสถทรงโรงรบสงจากแบบของสมยอยธยาจากลกษณะโดยรวมและอายจดเปนรนหลงทรงโรงแบบอยธยาแลว ลวดลายประดบทกรอบจวหายไปโดยนยมปลอยพนทโลง โครงสรางยงคงรปแบบเดม ไมประดบเครองลายอง เชน วดยองแยง วดโคกศรษะเกษ วดบานนกออก วดโคกตลาด วดโคกพระ วดหงษาราม จงหวดนครราชสมา และยงพบรปแบบกลมนกระจายไปสจงหวดใกลเคยง

3) กลมรบรปแบบจากวฒนธรรมลาว พนทรมฝงแมนาโขงสวนใหญมกปรากฏสมทถกสรางโดยเกยวของกบวฒนธรรมลาวเปนสวนใหญ เปนอาคารขนาดใหญกวาเมอเทยบกบสมอสานทวไป โดยมทรงหลงคาลาดคลมเกอบถงพน มคนทวย เชน วดมโนภรมย อาเภอหวานใหญ วดศรมงคลใต อาเภอเมอง จงหวดมกดาหาร

4) กลมสมโปรงแบบฐานสง สวนใหญพบในพนทจงหวดศรสะเกษ โดยยดสวนของบรเวณบวควาเหนอหนากระดานลางใหกวางขนแลวจงตอดวยเสนลวดบวแลวจงคอยเปนชดบวควาบวหงาย เชน วดโนนผง วดหนองมา วดบานดน โดยไมนยมประดบคนทวย ถอเปนระยะปรากฏของศลปกรรมทมรปแบบเปนเอกลกษณของสมโปรงกอนทจะมพฒนาการเปนสมทบและสมแบบมมขหนาตอไป

5) กลมสมโปรงแบบฐานเตย กลมนมรปแบบโครงสรางเหมอนกบกลมททาฐานสง แตสดสวนของฐานสมสวนตามปกตโดยเฉพาะทางดานขางทงสองฝงจะทาเปนขนบนไดยกระดบไป

29

จนสดกบผนงดานหลงของพระประธาน กลมรปแบบนกระจายตวอยางมากในภาคอสาน เชน วดบานสมปอย วดบานสะเดา วดคซอล จงหวดศรสะเกษ วดใตรตนบร จงหวดสรนทร วดหวยสนก จงหวดรอยเอด และวดบานโตน วดบานนามล จงหวดขอนแกน รวมถงทฝงประเทศลาวกพบรปแบบดงกลาวเชนกน เชน วดไชยบร เมองไชยบร เปนตน รปแบบฐานสงและฐานเตยอยในชวงเวลาไมแตกตางกนมการรบสบทอด ลวนเปนพนททมประวตศาสตรชมชนในอสานเกดขนภายหลงจากรชกาลท 1 เปนตนมาจงถอไดวาเปน สมพนถนยคแรก ๆ ทสงผลใหกลายเปนรปแบบเฉพาะของภาคอสานไดอยางชดเจน

6) กลมสมโปรงแบบฐานสงประดบรวงผง เปนรปแบบทพฒนามาจากสมโปรงแบบฐานสง และมการประดบเสารวมบรเวณดานหนาโดยระหวางชวงเสาประดบลวดลายแกะสลกสาหรายหรอรวงผง และทางดานขางสมประดบคนทวยรองรบโครงสรางหลงคาเพมขน ภายในยงคงปลอยโลง อาจสงทอดรปแบบตอสมแบบมมขหนาในลาดบถดไป กลมสมโปรงแบบฐานสงประดบรวงผง เชน วดไตรภมบานผอฮ วดปาบานชาต อาเภอจตรพกตรพมาน วดศรสขบานขอย อาเภอเมองสรวง จงหวดรอยเอด

7) กลมสมแบบมมขหนาประดบรวงผง มกปรากฏในบรเวณพนทของความเปนเมองสาคญทตงกอนในสมยรชกาลท 4 เปนสวนใหญ มขนาดของความสงของฐานทรองรบตวอาคารแบบฐานเตย เชน วดไตรภมคณาจารย วดบานขอนแกนเหนอ อาเภอเมอง วดจกรวาล วดสระเกต วดจกรวาลพนจ วดเสมาทาคอ และวดทามวง จงหวดรอยเอด วดบานหมากม วดยางขนก วดบานยางชา วดแจง วดบานนาควาย วดบานตาแย วดบานคาไฮ จงหวดอบลราชธาน วดบานแคนนอย วดบานเรอบาก จงหวดยโสธร และแบบฐานสง เชน วดพระธาตขามแกน จงหวดขอนแกน วดศรโสภณ อาเภอขขนธ จงหวด ศรสะเกษ ในประเทศลาวพบทวดศรมงคล เมอง หงสา แสดงถงความสมพนธหรอสบทอดทางวฒนธรรมไดเปนอยางด

8) กลมสมแบบหลงคาพมา เทคนคการกอสรางหลงคาแบบซอนชนมคอสอง คอรปแบบทไดมาจากเมองมะละแหมง ทางตอนใตของประเทศพมา พบปะปนกบสมในอสานอาจมกอนหรอหลง พ.ศ. 2453 เมอรปแบบสมฝมอชางญวนเรมปรากฏขนแตไมเกน พ.ศ. 2483 ในอสานพบดวยกน 6 หลง ไดแก วดสวางอารมณ อาเภอหนองเรอ จงหวดขอนแกน วดเจรญราษฎร อาเภอพนมไพร วดพทธสมามงคลาราม อาเภอสวรรณภม วดเหลาฮก อาเภอเมองสรวง จงหวดรอยเอด วดพทธสมา อาเภอธาตพนม จงหวดนครพนม เปนหลงคาทรงยวน หลงสดทายจากภาพถายเกาทบสรางใหม คอ วดหนองอตม อาเภอเมอง จงหวดยโสธร เปนหลงคาพมาแบบทวาย ดวยเหตทโครงสรางหลงคาของสมอสานมกจะใชแบบเทบผนเดยว หรอหลงคาผนเดยวเปนหลก ไมนยมทาคอสอง และสวนทยดเปนโครงสรางหลงคาแบบซอนชนตามอยางพมา

30

อนง การกอสรางรปแบบสมกออฐถอปนเปนชวงเวลาเดยวกบความนยมวาจางชางฝมอจากประเทศเวยดนามเปนทนยมอยางมาก ดงนนการทาหลงคาแบบพมาจงจดอยในกลมงานรวมสมยวฒนธรรมในชวงเวลาเดยวกนของภาคอสาน

9) กลมรปแบบกอผนงทบ ในชวง พ.ศ. 2483 เปนชวงของการปรากฏรปแบบการกอสรางสมในภาคอสานอยางหลากหลายทงแบบจากฝงประเทศลาวและแบบจากชางฝมอชาวเวยดนาม ตลอดจนรวมสมยกบอยธยา ขอแบงรปแบบ ดงน

9.1) แบบกอผนงทบไมมพาไล เปนสมผนงทบมสวนปดลอมทงสดาน ทาประตทางเขาเฉพาะดานหนา และเจาะชองหนาตางระหวางชองวางของผนงเสมอ แตไมมเสารวมในแบบอโบสถทรงโรง และสวนใหญมกนยมทาชดฐานบวปลายงอนรองรบตวอาคาร ไมนยมประดบคนทวยรองรบโครงสรางหลงคา เชน วดดานมวงคา อาเภอดานมวงคา จงหวดสกลนคร วดโพธศรแกว อาเภอดงหลวง จงหวดมกดาหาร วดบานพนลา อาเภอกนทรารมณ จงหวดศรสะเกษ วดบานนาหาด อาเภอนาดน จงหวดมหาสารคาม วดศรชมชน วดสระบวทอง วดบงแกว จงหวดขอนแกน วดอฒมนางเรยง จงหวดกาฬสนธ วดศรพทธาราม อาเภอเภอเมอง จงหวดนครพนม และวดไตรภม อาเภอเซกา จงหวดหนองคาย เปนตน นอกจากนสมกอผนงทบยงไดสงการสบทอดใหกบแบบสมทบฝมอชางญวนเชนกน เชน วดศรบญเรอง จงหวดนครพนม และวดโพธชย บานหนองหาง จงหวดกาฬสนธ เปนตน

9.2) แบบกอผนงทบมพาไล เปนสมผนงทบทมพาไลทาหลงคาคลมโดยรอบตวอาคาร มกมการเขยนภาพจตรกรรมฝาผนงไวผนงดานนอกเสมอ เชน วดทาเรยบ อาเภอนาโพธ วดบรมคงคา อาเภอพทไธสง จงหวดบรรมย วดบานดงบง จงหวดมหาสารคาม วดสระบวแกว จงหวดขอนแกน

10) กลมรปแบบพเศษ เทคนคการกอสรางพบนอยมากในพนทภาคอสาน ไดแก แบบทรงโรงมเสารวมในทาทางเขาทางดานหนาและดานขางทวดบานโค อาเภอเมอง จงหวดหนองคาย หรอแบบมมขหนาแตทากรอบประตทางเขาเปนซมแบบสามเหลยมยอดแหลมทวดเวฬวน อาเภอมวงสามสบ วดชยภมการาม อาเภอเขมราช หรอทวดหลกศลา อาเภอบานใหม ไชยพจน จงหวดบรรมย เบองตนเชอวามความโยงใยกบวฒนธรรมการทาหลงคาแบบซอนชนตามอยางพมา

11) กลมสมฝมอชางญวน ตงแต พ.ศ. 2453 เปนตนมา ภายหลงจากการเกดเหตการณปราบปรามคนเวยดนามเขารตอยางหนก ตรงกบรชกาลท 5 ทาใหคนเวยดนามหนขามฝงมายงประเทศไทยโดยเฉพาะบรเวณบานหนองแสง จงหวดนครพนม จากนนการรบจางสรางสมรปแบบสถาปตยกรรมยคอาณานคม โดยชางฝมอชาวญวนและมชาวบานพนถนเปนลกมอจงเรมตนขนนบจากป พ.ศ. 2453 เชน วดยอดลาธาร อาเภอโพนนาแกว จงหวดสกลนคร เปนตน

31

ไป จนถงป พ.ศ. 2483 รฐบาลจอมพล ป. พบลสงคราม ไดออกแบบอโบสถมาตรฐานโดยมพระพรหมวจตรเปนผออกแบบ เพอใชใหเปนรปแบบเดยวกนทงประเทศ แตความนยมการกอสรางสมแบบฝมอชางญวนยงคงไดรบความนยมอยางตอเนองในเขตชนบททหางจากตวเมองใหญ หรอไมยงคงมรปแบบปะปนระหวางแบบจากทางการกบแบบฝมอชางญวนใหเหนเชนกน จนถงป พ.ศ. 2521 ทวดแพงศร จงหวดรอยเอด ยงคงเหลอรองรอยซมวงโคงทเปนรปแบบเอกลกษณชางญวนอยางชดเจน จากระยะเวลารวม 68 ปของการกอสรางสมจากฝมอชางญวนไดปรากฏอยางตารวม 170 หลง สามารถแบงรปแบบไดเปน 6 แบบ ดงน

11.1) แบบมมขหนา สมฝมอชางญวนแบบมมขหนาทมอายเกาสดในชวง พ.ศ. 2453 สวนฐานอาคารเปนแบบบวลกแกวอกไกตามแบบสมอสานทนยมมาแลวกอนหนานน มจดเดนคอการทาซมวงโคงประดบทางดานหนาและดานขางของมขเสมอ หรออาจรวมถงกรอบประตหนาตางในสมบางหลงกม สวนบนกรอบหนาจวมทงแบบลวดลายปนปนจากฝมอชางญวน หรอไมกปลอยเปนพนทโลง สวนโครงสรางหลงคายงคงรบรปแบบจากสมทสรางมากอนหนา คอ มตวโหง ตวรวยและหวนาค ไมนยมทานาคสะดงในโครงสรางหลงคา แตมกทาหลงคาแบบผนเดยว มบางทซอนดวยเทบอก 1 ชน เชน วดยอดลาธาร อาเภอโพนนาแกว จงหวดสกลนคร วดหอไตรเหลาใหญ อาเภอกฉนารายณ จงหวดกาฬสนธ เปนตน

11.2) แบบทรงโรง สมทกอผนงทบทงสดาน ไมนยมทาเสารวมใน มประตทางเขาทางดานหนาเปนสวนใหญ และทาชองหนาตางทางดานขางเสมอ เชน วดโพธชย อาเภอ กฉนารายณ จงหวดกาฬสนธ วดพฒนสลา อาเภอกระนวน จงหวดขอนแกน และวดโกศลมชฌมาวาส อาเภอเมอง จงหวดนครพนม เปนตน

11.3) แบบมมขหนา ตงแตชวงหลง พ.ศ. 2483-2510 ป พ.ศ. 2483 รฐบาล จอมพล ป. พบลสงคราม ไดออกแบบอโบสถมาตรฐานกอสรางดวยคอนกรตเสรมเหลกเปนสวนใหญออกแบบโดยพระพรหมวจตร เพอใชกอสรางอโบสถใหเปนมาตรฐานแบบเดยวกนทงประเทศจนถงป พ.ศ. 2510 กรมศาสนาไดเขามารบชวงตอ ในอาเภอใหญ ๆ เทานนทมการกอสรางตามแบบอโบสถมาตรฐาน เชน วดสวางภวดล อาเภอสวางแดนดน จงหวดสกลนคร วดทงสวาง อาเภอเมอง จงหวดอดรธาน แตยงพบกลมทยงสรางตามแบบฝมอชางญวนสวนมากพบทจงหวดมกดาหาร เชน วดโพธศรแกว วดศรจอมพล อาเภอคาชะอ

11.4) แบบทรงโรงหลง พ.ศ. 2483 เปนตนมา พบทวดสวางบวมาศ อาเภอบรบอ จงหวดมหาสารคาม วดทาอเทน อาเภอทาอเทน จงหวดนครพนม และวดสคนธวาร อาเภอ พทไธสง จงหวดบรรมย

จากป พ.ศ. 2483 จนถงป พ.ศ. 2521 ระยะเวลาเรมตนและสนสดงานฝมอชางญวน สมทรงโรงในอสานหลงสดทายทวดแพงศร อาเภอโพนทอง จงหวดรอยเอด กอนหมดความนยม

32

ตอไป 11.5) กลมมระเบยงรอบอาคาร โครงสรางสวนการประดบตกแตงยงคงเปนแบบ

อาณานคม สรางกอนการเขามาของแบบอโบสถมาตรฐานของไทย พ.ศ. 2483 เชน วดสปฏ อาเภอเมอง จงหวดอบลราชธาน วดมชฌมาวาส อาเภอดอนตาล จงหวดมกดาหาร วดโพธศร อาเภอเมอง จงหวดมหาสารคาม วดศรโพธ อาเภอเมอง จงหวดอานาจเจรญ วดอดมประชาราษฏรรงสรรค อาเภอเมอง วดสวางโพธศร อาเภอยางตลาด จงหวดกาฬสนธ และวดมงคลนมต อาเภอบานผอ จงหวดอดรธาน เปนตน

11.6) กลมสมโปรง พบทวดทพยาราม อาเภอเมอง จงหวดหนองบวลาภ ทาผนงทางดานขางแบบขนบนได เอกลกษณรปแบบสมโปรงอยางชดเจนแตสวนประดบเปนรสนยมของชางญวนทงหมด

12) กลมแบบมาตรฐาน พ.ศ. 2483 ในป พ.ศ. 2483 รฐบาลจอมพล ป. พบลสงคราม ไดออกแบบอโบสถมาตรฐานโดยมพระพรหมวจตรเปนผออกแบบ กาหนดใหเปนแบบ ก. แบบ ข. และแบบ ค. เพอใชใหเปนรปแบบเดยวกนทงประเทศ ไดรบความนยมอยางตอเนองในเขตชนบททหางจากตวเมองใหญ และนาสงเกตมกมการกอสรางผสมมากกวา 2 แบบในหลงหนง เชน สรางผงพนตามแบบ ก. แตสวนประดบดวยแบบ ข. เชน วดคมวนาราม อาเภอเมอง จงหวดรอยเอด หรอสรางตามแบบ ค.แตสวนประดบดวยแบบ ข. เปนตน

เอกลกษณของอโบสถแบบมาตรฐาน คอเครองบนการประดบดวยชอฟา ใบระกา หางหงส นาคสะดง แผงเร ชออดปกนก ภาพอรณเทพบตร ภาพเทพพนม สาหรายรวงผง ซมบนแถลง และพลสงห เหลานไมเคยปรากฏในสมอสาน หรอทงผงพนแบบมมขหนาและมขหลงกไมใชรสนยมของชางอสานมากอน

13) กลมฝมอชางญวนผสมแบบราชการไทยหลง พ.ศ. 2483 แมวา ป พ.ศ. 2483 รฐบาลจอมพล ป. พบลสงคราม ไดออกแบบอโบสถมาตรฐานโดยมพระพรหมวจตรเปนผออกแบบ กาหนดใหเปนแบบ ก. แบบ ข. และแบบ ค. เพอใชใหเปนรปแบบเดยวกนทงประเทศ แตความนยมการกอสรางสมแบบฝมอชางญวนยงคง หรอไมยงคงมรปแบบปะปนระหวางแบบจากทางการกบแบบฝมอชางญวนใหเหนเชนกน เชน การทาซมวงโคง พนกระเบยงเจาะชองวงรทางตง และการปนประดบลวดลาย เชน วดศรคณเมอง วดแกวรงส อาเภอศรเมองใหม วดศรนวล อาเภอสาโรง จงหวดอบลราชธาน วดวนทนยวหาร วดโพธชยศร อาเภอบานผอ จงหวดอดรธาน

14) กลมสรางตามแบบกรมการศาสนา พ.ศ. 2510 ชวงเวลาหลงจากป พ.ศ. 2510 วดในภาคอสานไดปรบเปลยนสรางตามแบบงานเสนาสนะของกรมศาสนา สงวนอาชพกอสรางใหชางในพนทตามจงหวดตาง ๆ จดสงเกตของอโบสถทสรางตามแบบกรมการศาสนามกทาเสาหาน

33

คหนาเปนเสากลม สวนประดบอน ๆ เหมอนแบบมาตรฐาน พ.ศ. 2483 อยางไรกดในลวดลายการประดบตกแตงไดสะทอนถงรสนยมทางเชงชางในแตละพนทไดอยางอสระ อาท คนทวยรปบคคลจากเดมเปนรปหงส ซมประตหนาตางทรงบนแถลงเปนซมทรงยอดปราสาท เมอชางไดไปนาเอาแบบอยางมาจากกรงเทพ ฯ เชน วดพทธฉมพล อาเภอเมอง จงหวดกาฬสนธ วดไชยวนาราม อาเภอเมอง จงหวดอบลราชธาน

15) กลมสรางตามแบบของกรมศลปากร พ.ศ. 2549 แบบของกรมศลปากรในปจจบนเปนการยอนกลบไปทารปแบบพนถนคลายสมทรงเตยแจแบบมการประดบตกแตงลวดลายตามอยางวดเชยงทอง เมองหลวงพระบาง ประเทศลาว เชน วดโพนชย อาเภอดงหลวง จงหวดมกดาหาร วดวงคา อาเภอเขาวง จงหวดกาฬสนธ วดทาแขก อาเภอเชยงคาน จงหวดเลย

ศกดชาย สายสงห (2555 : 147-157) ไดระบวาจากหลกฐานทางเอกสารกลาววาสมในภาคอสานมมาแลวอยางนอยตงแตสมยอยธยาตอนกลางและในสมยลานชาง พบอยตามหวเมองทเคยเปนเมองสาคญในสมยอยธยา เชน นครราชสมา อบลราชธาน หรอเมองทเคยอยภายใตอาณาจกรลานชาง เชน หนองคาย เลย นครพนม เปนตน แตดวยเหตทสมรนแรก ๆ มกสรางเปนอาคารไม จงไมคงทนถาวร หลกฐานทเหลออยในปจจบนจงเปนสมทสรางขนในสมยรตนโกสนทรเทานน โดยสมทมอายเกาแกทสดสรางขนในราวสมยรชกาลท 3 ถงรชกาลท 4 เทานน ทงยงเหลอหลกฐานอยไมมากนก สวนสมรนเการองลงมาทพบมากทสดอยระหวางสมยรชกาลท 5 ถงรชกาลท 7 นอกนนแลวเปนสมรนใหมทสรางขนในรชกาลปจจบน

1) กลมอทธพลศลปะรตนโกสนทร เปนสมทไดรบอทธพลจากกรงเทพฯ พบตามหวเมองสาคญ โดยมรปแบบทสาคญ คอเปนอาคารทมผนงสง หลงคาทรงคฤห (หลงคาเปนหนาจวแตไมมหลงคาปกนกทสรางยนออกไปทางดานหนาและดานหลงของอาคาร) มการประดบชอฟา ใบระกา หางหงสแบบศลปะรตนโกสนทร สวนลกษณะทแสดงใหเหนวาเปนงานพนบาน คอการสรางเปนอาคารขนาดเลกมาก รวมทงงานประดบตกแตงอน ๆ กทาขนอยางเรยบงาย เชน วดแจง อาเภอเมอง จงหวดอบลราชธาน วดโพธคา อาเภอธาตพนม จงหวดนครพนม

2) กลมแบบศลปะลาว สามารถแบงตามลกษณะทปรากฏในศลปะลาว ดงน 2.1) สมแบบหลวงพระบาง มรปทรงเตย ๆ หลงคาซอนหลายชน มการทาหลงคาลด

ชน (เทบ) ในแตละชนหลงคามการซอนพนหลงคา (ตบ หรอ หลน) และมปกนกทแผกวางลงมาคลมเกอบถงพน เชน วดโพธชย อาเภอนาแหว จงหวดเลย แตแตกตางตรงทมการยกคอสองของหลงคาขนมาอกชนหนง

2.2) สมแบบเชยงขวาง ลกษณะของสมแบบนใกลเคยงกบสมแบบหลวงพระบาง คอ มความเรยบงาย มการทาหลงคาซอนชนดวยการทาหลงคาลาดชนหนงกอนแลวจงทาหลงคาขนาดเลกซอนตรงกลางบนหลงคาอกชนหนง เรยกวา “เทบซอน” โดยไมมการลดชนของมข

34

ดานหนา ไมประดบตกแตงมากนก หลงคาไมออนโคงมาก ไมมชอฟา (สตตะบรพน) แตมโหงออนโคงคลายคลงกบสมวดสวรรณคร (วดคล) อยางไรกตามสมแบบนไดนารปแบบศลปะรตนโกสนทรเขามาผสมผสานอยบาง เชน ประดบใบระกา หางหงส ซงตามปกตสมในกลมนทเมองหลวงพระบางไมนยมประดบเชนน สมแบบนแพรหลายในบรเวณอสานเหนอ เชน สมวดมหาธาต อาเภอเชยงคาน จงหวดเลย สมวดอดมสรรพผล อาเภอเมอง จงหวดอดรธาน

2.3) สมแบบพนบาน กะทดรด เปนสมทเนนความเรยบงาย มขนาดเลกกะทดรดพบอยจานวนมากในภาคอสาน สรางโดยคานงถงหนาทการใชงานเปนหลก และสามารถหาวสดไดงายในทองถน ไมไดคานงถงแนวคดหรอคตการสรางอยางเครงครดตามแบบอยางชางหลวง เชน คตการสรางทนยมมหลงคาซอนชนเพอแสดงฐานนดรสงของพระพทธเจา หรออาจมการทามขยนออกมาดานหนาบาง แตกทาไปเพอตอบสนองตอหนาทการใชงานเทานน รปแบบของอาคารโดยทวไป เปนอาคารทรงสเหลยมผนผาทมสวนของการใชงานแยกออกเปน 2 สวน คอสวนทเปนเรอนหรอหองภายใน และสวนทเปนมขโถงดานหนา โดยมหลงคาชนเดยวทคลมทงสองสวน ไมมหลงคาซอนชน หลงคาเปนทรงจว มชอฟา (โหง) ใบระกา และหางหงส สวนการประดบตกแตงอน ๆ จะแตกตางกนไปบางตามฝมอชางของแตละทองถน เชน สมวดไตรภมคณาจารย อาเภอสวรรณภม จงหวดรอยเอด สมวดศรมหาโพธ สมวดมโนภรมย จงหวดมกดาหาร

2.4) สมทสรางโดยชางญวน ชางชาวเวยดนามไดอพยพเขามาอยในภาคอสานในชวงระยะเวลา 100 ปทผานมา โดยเฉพาะตามจงหวดทอยรมแมนาโขงและบรเวณใกลเคยง ถอกนวาชางญวนเปนกลมทมความสามารถในการกอสรางและคาแรงงานถก จงไดรบงานกอสรางอาคารในภาคอสานและไดนาวธการสรางรวมทงการประดบตกแตงแบบญวนมาใชทาใหเกดสมรปแบบใหมขน ลกษณะเดนทชางญวนนามาใช คออทธพลในการสรางและประดบอาคารแบบศลปะตะวนตกซงชางญวนคนเคยและพบเหนอยางแพรหลายตามอาคารตาง ๆ ในเวยดนามทสรางขนในชวงทเวยดนามตกอยใตอาณานคมของฝรงเศส (ยคโคโลเนยน) ขณะเดยวกนกยงมศลปะพนถนของเวยดนามผสมผสานอยดวย เชน การกอวงโคงไวตามประตหนาตาง การประดบลวดลายแบบตะวนตกไวในสวนตาง ๆ ของอาคาร การทาบนไดและราวบนไดทางขนอาคารลกษณะผายกวางออกทางดานหนา สาหรบสวนทเปนอทธพลศลปะเวยดนาม คอมกประดบสงโตแบบเวยดนามไวทเชงบนได บางแหงมการประดบสนหลงคาดวยมงกรแบบเวยดนามหรอแบบจน

ในการอธบายรปแบบทางสถาปตยกรรมของสมอสานอาจเทยบเคยงกบ สมใจ นมเลก (2547 :13-50) ทไดจาแนกรปแบบทางสถาปตยกรรมไทยของอโบสถตามลกษณะของผงพนไดดงน

1) แบบทรงโรง มลกษณะผงพนรปสเหลยมผนผา มผนงลอมรอบทงสดานโดยไมมมขหนา มขหลงหรอระเบยง ดานหนาและดานหลงมประตเขาออก ดานขางมหนาตางทก ๆ หอง

35

หากฝาผนงทงสดานทบตนมเพยงประตทดานหนา มทงแบบมมขทมเสาหานรบหลงคาเพงหรอเพงพะ และแบบไมมมขเรยกวา แบบมหาอด

2) แบบมมขหนา มลกษณะผงพนลกษณะเดยวกบแบบทรงโรง แตทวาดานหนามพนทเปนมขและมเสาหานรองรบหลงคา ดานหนาและดานหลงมประตเขาออก ดานขางมหนาตางทก ๆ หอง และมเสาเกจหรอเสาหลอก

3) แบบมมขหนาและมขหลง มลกษณะผงพนววฒนาการจากแบบมมขหนา ผงพนจะมมขหนาและมขหลง มเสาหานรองรบหลงคามข ดานหนาและดานหลงมประตเขาออก ดานขางมหนาตางทกหอง หากเปนอโบสถขนาดใหญภายในจะมเสารวมใน เพอรบหลงคาดวย

4) แบบมระเบยงรอบ ระเบยงคอพนทวางทมหลงคาคลม เพอทาหนาทปองกนฝนสาดแดดสองถงประตหนาตาง พนทของระเบยงมความกวางพอสมควรและจะตองมเสาระเบยงตงเรยงรายโดยรอบเพอรบหลงคากนสาด

5) แบบมระเบยงรอบและมขหนา มขหลง มผงพนแตกตางจากแบบมระเบยงรอบเพยงเพมมขหนาและมขหลงกอนทจะเขาไปภายในอโบสถจงมความยาวมากกวาอโบสถทวไป

6) แบบมมขหนา มขหลง ระเบยงรอบและลานประทกษณ มผงพนเหมอนแบบมระเบยงรอบและมขหนา มขหลงแตจะมซมเสมาตงอยกบพนลานโดยรอบทงแปดทศ และมกาแพงแกวตงประชดกบซมเสมา หรอจะเรยกวาซมเสมาตงอยบนกาแพงแกวกได กาแพงแกวจะเจาะชองเปนทางเขาอยางนอยสชองแตละชองจะตรงกบบนไดทางขนตรงระเบยงของอโบสถ ลานประทกษณจะใชในพธตาง ๆ เชน การเวยนเทยนในวาระตาง ๆ เปนตน

7) แบบมมขเดจดานหนาและดานหลง ผงพนเหมอนอโบสถทวไป มประตทางเขาทงดานหนาและดานหลงดานละสองประต สวนตรงศนยกลางจะมพนยนออกมาเปนมขเลก ๆ เรยกวา “มขเดจ” มเสารองรบหลงคา จะมพระบญชรเปนทางเขาออก พนของมขเดจอยสงกวาพนอโบสถ เชนอโบสถวดสาลาปน จงหวดพระนครศรอยธยา

8) แบบมมขเดจดานหนา ดานหลงและมขลดดานหลง ชนดมเสาหานหนา-หลง ผงพนมลกษณะเดยวกบแบบมมขเดจดานหนา ดานหลงจะแตกตางตรงทมมขลดตอจากมขเดจดานหลง และมเสาหานทงดานหนาและดานหลงเชนอโบสถวดกษตราธราช จงหวดพระนครศรอยธยา

9) แบบมมขเดจดานหนา ดานหลงและพาไลดานขาง มลกษณะผงพนทงดานหนาและดานหลงเปนพนของฐานไพท มทางขนดานละสองทาง ลกษณะของฐานพาทเปนฐานยอเกจ พนพาไลหรอพะไลจะเชอมพนฐานไพททงหนาและหลง ตรงศนยกลางของอโบสถทงดานหนาและดานหลงจะมมขเดจยนออกมา ภายในอโบสถจะมเสารวมในเพราะเปนอโบสถขนาดใหญ เชน อโบสถวดหนาพระเมรราชการาม จงหวดพระนครศรอยธยา

36

10) แบบมระเบยงรอบ เฉลยงดานหนา ดานหลงและลานประทกษณ มลกษณะผงพนเหมอนแบบมระเบยงรอบ มขหนา มขหลงและลานประทกษณ โดยมเฉลยงซงมระดบพนเดยวกบระดบพนของระเบยง และมความกวางมากกวามข มระยะยาวถงสองหอง ภายในไมมเสารวมใน เชนอโบสถวดพระศรรตนศาสดาราม จากการศกษารปแบบทางสถาปตยกรรมอโบสถพนถนของภาคอสานทนกวชาการไทยไดจาแนกไวตามลกษณะทางสถาปตยกรรม ผงพน รปทรงอาคาร รปทรงหลงคา รวมถงสวนประดบตกแตง เทคนคการกอสราง โครงสราง หรออทธพลของรปแบบซงอาจจาแนกวาไดรบอทธพลจากศลปะแบบอยธยา แบบรตนโกสนทร แบบลานชาง หรอแบบชางญวน ทาใหสามารถใชเปนแนวทางในการศกษารปแบบทางสถาปตยกรรมของอโบสถพนถนในจงหวดบรรมยตอไป

สถานภาพการศกษาสถาปตยกรรมพนถนในจงหวดบรรมย

การศกษาสถาปตยกรรมพนถนในจงหวดบรรมย ไดมนกวชาการ นกวจยหลายคนไดทาการศกษาไว ทงดานชมชนโบราณ ดานสถาปตยกรรมพนถน ดงน

1) เอกสารและงานวจยทเกยวของกบชมชนโบราณในจงหวดบรรมย ไดแก สรเชต วรคามวชย (2532 : 77-195) ศกษาชมชนโบราณในบรรมย 22 ชมชน ไดแก

ไดแก เมองกระสง ตายหา ปะเคยบ ไผนอย แฝก โพนทอง ตะลงเกา ประทดบ แสลงโทน สเหลยม ตะโคง ไทรโยง พระคร บว ชายทม โนนสง ไผทรนทร ฝาย สนวน โคกวด บง โดยศกษาภาพถายทางอากาศ ลกษณะเมอง สภาพปจจบน ทตง หลกฐานทางประวตศาสตรทพบ ประวตชมชน ประวตบอกเลา ปรากฏการณและแนวทางในการพฒนา

สรเชต วรคามวชย (2541 : 39-171) ศกษาชมชนโบราณในบรรมย จานวน 51 ชมชน ไดแก เมองกระสง ตายหา เขาดน ระโยงใหญ ปะเคยบ ขมน แฝก หนองไผนอย แฝก โพนทอง โคกขมน ตะลงเกา ประทดบ แสลงโทน สเหลยม ไทรโยง พระครใหญ บว สระแกโพรง ด ฝาง โคกตาโหล ชายทม โนนสง ไผทรนทร ฝาย สนวน ไผ โคกวด ดงพลอง บง แก ยางทะเล โนนสมบรณ โคกซาด ละลาด หนองเพก แฝกนอย เมองกลบ เมองแก ราง ถาวร นอย สระบว หนองพระองค โคกลอย มวงเหนอ พระครนอย เขากระเจยว หนองไผ ทองลม โดยศกษาลกษณะเมอง ทตง สภาพปจจบน ลกษณะพนท หลกฐานทางประวตศาสตรทพบ ประวตชมชน ประวตบอกเลา ปรากฏการณและแนวทางในการพฒนา ไดสรปผลวา ชมชนโบราณมคนาคนดนลอมรอบ พนทประมาณ 50-100 ไร แตมหลายชมชนทมความหนาแนนมาก หลงคาบานจรดกนหรอเกอบจรดกน กรมศลปากรไดขนทะเบยนโบราณสถานในกรณทมหลกฐานชดเจน แตมบางชมชนมการตงบานเรอนบนคนดน เชน เมองแสลงโทน เมองบรรมย การเขามาอยใน

37

พนทชมชนโบราณดวยการอพยพยายถนฐาน เชน ยายมาจากตาบลหรออาเภออนของเมองบรรมย จากจงหวดมหาสารคาม สรนทร ขอนแกน นครราชสมา ศรสะเกษ รอยเอด โดยเรมจบจองทดนรอบนอกเพอทาการเกษตรกอนแลวจงเคลอนเขาไปในชมชนโบราณในภายหลง (สรเชต วรคามวชย. 2541 : 174-175)

2) เอกสารและงานวจยทเกยวของกบประวตศาสตรชมชนในจงหวดบรรมย ไดแก เทศบาลเมองบรรมย (ม.ป.ป.) ไดเรยบเรยงบทความของนกวชาการทองถนจดพมพเปน

หนงสอประวตศาสตรเมองบรรมย พมพแจกจายใหกบประชาชนในป พ.ศ. 2551 เปนการรวบรวมการศกษาไดแก

ดานภมศาสตร จงหวดบรรมยเปนทราบสงทเกดจากการระเบดของภเขาไฟเมอประมาณ 900,000-1,000,000 ปเศษมาแลว พบภเขาไฟจานวน 5 ลกในจงหวดบรรมย ไดแก ภเขาไฟกระโดง ภเขาไฟพนมรง ภเขาไฟองคาร ภเขาไฟไปรบด และภเขาไฟหลบ ประวตศาสตร

ดานโบราณคดในจงหวดบรรมย พบเมองโบราณยคทวารวดจานวน 143 แหง จาก 715 แหงในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ และ 1,000 กวาแหงในประเทศไทย พบวาเปนชมชนทมการทาโลหะกรรม ถลงเหลกจากศลาแลง ขดพบขวานหน ขวานสารด ขวานเหลก ภาชนะดนเผา ใบเสมาหน รปเคารพ และศาสนสถานในวฒนธรรมเขมร ปราสาทขอมจานวน 69 แหง และพบเตาเผาเครองเคลอบดนเผาชนดแกรง เผาดวยอณหภมสงถง 1,200 องศาเซลเซยส นยมเคลอบดวยสนาตาล จานวน 300 กวาเตาโดยเฉพาะในบรเวณอาเภอบานกรวด และอาเภอละหานทราย

การสรางเมองบรรมย การอยอาศยระยะแรกคาดวาเรมตนขนในสมยสารดตอนปลาย-สมยเหลกตอนตน ประมาณ 3,000 ปมาแลวในบรเวณทราบรมลานาหวยจระเขมาก ตอมาขยายตวไปยงทศตะวนตก เหนอ และตะวนออก จนถงหลกฐานทางประวตศาสตรสมยอยธยา ปรากฏชอเมองตลง เมองนางรองอยภายใตการปกครองของกรงศรอยธยา ตอมาปรากฏชอเมองแปะในสมยรชกาลท 5 วาเปนเมองเอกในสงกดหวเมองลาวฝายเหนอ ตอมาเมอป พ.ศ. 2442 ไดมการจดระเบยบการปกครองเปนมณฑลเทศาภบาลใหเรยกชอมณฑลบรเวณนางรอง ประกอบดวย เมองนางรอง เมองแปะ เมองตลง เมองพทไสง เมองรตนบร และป พ.ศ. 2476 สมยรชกาลท 7 บรรมยยกฐานะเปนจงหวดจนถงปจจบน

เทยนชย ใหศรกล (2551 : 137,139) ศกษาเสาหลกเมองบรรมยทพบวาม 2 ตนนนสนนษฐานวา เสาหลกเมองหลกแรกสนนษฐานวาตงขนพรอมกบวดกลางบรรมย เมอป พ.ศ. 2320 โดยบญชาของเจาพระยาจกรและมพระนครภกดเปนแมงาน เสาหลกเมองหลกท 2 สนนษฐานวาสรางหลงวนท 3 สงหาคม พ.ศ. 2444 ในสมยรชกาลท 5 ซงเปนชวงทมการประกาศวาเมองนางรองเปนเมองจตวา มททาการอยทเมองบรรมย แตตราของผวาราชการเมองนางรอง ซงนามเมอง ทตงทาการและตราตาแหนงผวาราชการมไดสอดคลองกนตามความเปน

38

จรง จงใหเปลยนชอบรเวณนนเปนเมองบรรมย ในชวงทพระนครภกดศรนครานรกษ (กระจาง สงหเสน) เปนผวาราชการ

พชรนทร ศรอาพนธกล (2551 : 166) ศกษารถไฟกบการเขามาตงถนฐานของคนจนในบรรมยวา ชาวจนแตจวไดอพยพมาจากทางตอนใตของจน ไดแก มณฑลกวางตง กวางส ฮกเกยนและไหหลา เขามาในจงหวดบรรมยชวงป พ.ศ. 2461-2474 เขามาทาการคาขายตามลกษณะของสนคาทเกยวของกบคนในทองถนและตอมาไดปรบเปลยนไปสรปแบบททนสมย เกดเปนยานการคา และการนบถอบชาสงศกดสทธศาลเจาพอหลกเมอง สบเนองจากการสรางศาลเจาตามความเชอดงเดมในลทธเตาของชาวจน

บญชา นวนสายและคณะ (2556 : 42-49) ศกษาประวตศาสตรการขยายตวของชมชนในเขตเทศบาลเมองบรรมย ระหวางป พ.ศ. 2468-2550 ศกษาทางประวตศาสตรเมองหลงมสถานรถไฟบรรมย ทาใหเกดการขยายตวออกนอกบรเวณเมองเกาภายในคนาคนดน ไปตามถนนสนทรเทพและถนนนวาส เกดยานการคาตลาดสามสบหองของชาวจน และตลาดโพธ เปนแหลงรวมสนคาจากกรงเทพฯ เชน เสอผาสาเรจรป เครองดม สนคาเบดเตลด ยานการคาของปา หนงสตวและสนคาพนเมอง เชน ครง นน ไหม ปอ หวาย เปด ไก เกดกจกรรมทางเศรษฐกจมสนคาและบรการ เกดโรงส โรงเลอย โรงแรม และมอาชพใหม ๆ เกดขนบรเวณยานการคาทงดานหนาและดานหลงสถานรถไฟ

3) เอกสารและงานวจยทเกยวของกบสถาปตยกรรมพนถนในจงหวดบรรมย ไดแกวทยาลยครบรรมย (ม.ป.ป. : 1-55) ศกษาสถาปตยกรรมทองถนจงหวดบรรมยในประเดนทตง และลกษณะทางสถาปตยกรรมโดยสงเขป ประกอบการบนทกภาพถาย แบงเปนบานพกอาศย จานวน 7 หลง และศาสนคาร จานวน 12 หลง ใน 8 อาเภอ ดงน

ตารางท 1.1 รายชอสถาปตยกรรมพนถนประเภทบานพกอาศย

บานพกอาศย ทตง

บานไม 2 ชน ของนายดอเนก นางสปราณ โอฬารวนช

บานเลขท 5 ซอยสรยราชวราภย ถนนธาน ตาบลในเมอง อาเภอเมอง จงหวดบรรมย

บานไมชนเดยวใตถนสงของนางเคลอน คลงกล บานเลขท 302 ตาบลนางรอง อาเภอนางรอง จงหวดบรรมย

39

ตารางท 1.1 (ตอ)

บานพกอาศย ทตง บานไมเรอนแฝด ของนางปย อดมพงษ บานเลขท 114 ตาบลปะคา อาเภอปะคา

จงหวดบรรมย บานไมชนเดยวใตถนสงของนางนอย เชยนรมย บานเลขท 118 หม 6 ตาบลหนองตลาด

ควาย อาเภอลาปลายมาศ จงหวดบรรมย บานไม เรอนแถวไม 2 ชนของนางชต เฮงสวสด บานเลขท 187 ตาบลอภยราช อาเภอ

พทไธสง จงหวดบรรมย ยงขาวของนายณรงค พนธยรา บานเลขท 291/2 หม 10 ตาบลประชา

บรณะ อาเภอสตก จงหวดบรรมย บานไมชนเดยวของนางวรรณา ปตากะสงข บานเลขท 45 ถนนอานวยกจ ตาบลประ

โคนชย อาเภอประโคนชย จงหวดบรรมย ตารางท 1.2 รายชอสถาปตยกรรมพนถนประเภทศาสนคาร

อโบสถ ทตง อโบสถวดชยมงคล วดชยมงคล ตาบลประโคนชย อาเภอประโคนชย จงหวดบรรมย กฏวดชยมงคล วดชยมงคล ตาบลประโคนชย อาเภอประโคนชย จงหวดบรรมย อโบสถวดถนนหก วดถนนหก ตาบลถนนหก อาเภอนางรอง จงหวดบรรมย กฏวดถนนหก วดถนนหก ตาบลถนนหก อาเภอนางรอง จงหวดบรรมย อโบสถวดขนกอง วดขนกอง ตาบลนางรอง อาเภอนางรอง จงหวดบรรมย กฏวดขนกอง วดขนกอง ตาบลนางรอง อาเภอนางรอง จงหวดบรรมย อโบสถวดโพธยอย วดโพธยอย ตาบลปะคา อาเภอปะคา จงหวดบรรมย กฏวดโพธ วดโพธ ตาบลบานจาน อาเภอพทไธสง จงหวดบรรมย อโบสถวดสวางอารมณ วดโพธยอย ตาบลปะคา อาเภอปะคา จงหวดบรรมย กฏวดโคน (หลงเกา) วดโคน ตาบลประโคนชย อาเภอประโคนชย จงหวดบรรมย อโบสถวดหนองบวเจาปา วดหนองบวเจาปา ตาบลนคม อาเภอสตก จงหวดบรรมย

40

ดนย นลสกล (2546 : 21-32) ศกษาการอนรกษตกดนในอสานใต โดยมการสารวจตกดน เทศบาลเมองบรรมย 2 หลง ซงตกดนเกดจากการอพยพของชาวจนแตจวเขามาในจงหวดบรรมยในชวงสมยรชกาลท 5 กอนการสรางทางรถไฟจากนครราชสมา-บรรมย สรางขนเพอใชเปนรานคาจาหนายสนคาและพกอาศย ไดแก 1) ตกดนของนาง ผอง โชรมย ทตงรมถนนจระ อายของอาคารมากกวา 100 ป ลกษณะเปนอาคารเรอนแถวจานวน 13 หอง แบงเปน 8 หอง และ5 หอง โดยมทางเขาสาหรบเกวยนบรรทกสนคาระหวางอาคารทงสอง ดานหลงของตกดนเปนยงขาว ลกษณะของอาคารเปนอาคาร 2 ชน โครงสรางไม ผนงกออฐดนดบใชกนพนทภายในชนลาง หลงคามงสงกะส และ 2) ตกดนของนาย รกเขยว แซตง ทตงรมถนนจระ อายของอาคารมากกวา 100 ป ลกษณะเปนอาคารชนเดยว มชนลอย ขนาด 2 หอง (หองละ 2 ชวงเสา) โครงสรางผนงกออฐดนดบผสมกบโครงสรางไม ผงอาคารขนาด 14x14.5 เมตร สรางโดยคนงานชาวเขมร

สมมาตร ผลเกด (2538 : 85-101) ศกษาวถครอบครวและชมชนชาตพนธไทยสวย บานดงกระทง ตาบลบานดาน อาเภอเมอง จงหวดบรรมย โดยศกษาบานพนถน 3 รปแบบ ไดแก 1) กระทอมฝาไมขดแตะใบยางหรอใบพลวง 2) บานชนเดยวใตถนสง ฝาไมกระดาน 3) บานแฝดชนเดยวใตถนสง

สมบต ประจญศานต (2549 : 20,126) ศกษาสภาพการอนรกษอโบสถพนถน จงหวดบรรมย โดยการสารวจศาสนคาร 13 หลง ใน 6 อาเภอ ไดแก

ตารางท 1.3 รายชอสถาปตยกรรมพนถนประเภทศาสนคาร

อโบสถ ทตง อโบสถวดขนกอง วดขนกอง ตาบลนางรอง อาเภอนางรอง จงหวดบรรมย อโบสถวดกลางนางรอง (หลงเกา)

วดกลางนางรอง ตาบลนางรอง อาเภอนางรอง จงหวดบรรมย

อโบสถวดหวสะพาน วดหวสะพาน ตาบลนางรอง อาเภอนางรอง จงหวดบรรมย อโบสถวดถนนหก วดถนนหก ตาบลถนนหก อาเภอนางรอง จงหวดบรรมย อโบสถวดชยมงคล วดชยมงคล ตาบลประโคนชย อาเภอประโคนชย จงหวดบรรมย อโบสถวดโคน วดโคน ตาบลประโคนชย อาเภอประโคนชย จงหวดบรรมย อโบสถวดบานไทร วดบานไทร ตาบลบานไทร อาเภอประโคนชย จงหวดบรรมย อโบสถวดแสลงโทน วดแสลงโทน ตาบลแสลงโทน อาเภอประโคนชย จงหวดบรรมย อโบสถวดสนวนใน วดสนวนใน ตาบลสนวน อาเภอหวยราช จงหวดบรรมย

41

ตารางท 1.3 (ตอ)

อโบสถ ทตง อโบสถวดสนวนนอก วดสนวนนอก ตาบลสนวน อาเภอหวยราช จงหวดบรรมย อโบสถวดโพธทอง วดโพธทอง ตาบลสวายจก อาเภอเมอง จงหวดบรรมย อโบสถวดหนองบวเจาปา วดหนองบวเจาปา ตาบลนคม อาเภอสตก จงหวดบรรมย อโบสถวดโพธยอย วดโพธยอย ตาบลปะคา อาเภอปะคา จงหวดบรรมย จากการศกษาอโบสถพนถน จานวน 13 หลงพบวา สวนใหญมอายของอาคารตงแต 51

ปขนไป โดยมลกษณะทางสถาปตยกรรมทสาคญ คอเปนอโบสถพนบานชนเดยว สวนใหญเปน

อโบสถทบ มผงพน 5 ลกษณะ ไดแก แบบทรงโรง แบบทรงโรงมเสารวมใน แบบทรงโรงมเสา

รวมในและระเบยง แบบทรงโรงมเสารวมในและลานประทกษณ และแบบมมขหนา มขหลงและ

ลานประทกษณ โดยมขนาด 3 หอง หรอ 5 หอง จะพบขนาด 5 หองเปนสวนมาก นยมยกพน

อาคารสงกวาระดบดน รปทรงของหลงคามความสมพนธกบผงพนและขนาดของอาคารแตละ

หลง ทงหลงคาทรงจวเปด ทรงจวปดมปกนก ทรงจวมมขประเจด ทรงจวปดมปกนก กนสาด

และหลงคาคลมระเบยง สภาพอาคารจาแนกเปน 3 กลมใหญ ไดแก 1) สภาพทรดโทรมมากรอ

วนเสอมสภาพ ขาดการดแลรกษา 2) สภาพใชงานไดมการชารดบางสวน และ 3) สภาพใชงาน

ไดด ไดรบการบรณะ

ชวลต อธปตยกล (2555 : 54-56) ศกษาฮปแตมอสาน โดยมการศกษาอโบสถพนถนใน

จงหวดบรรมยจานวน 2 อาคาร ไดแก อโบสถวดบรมคงคา อาเภอพทไธสง สรางขนใน

ป พ.ศ. 2467-2469 ไมปรากฏนามชางเขยนฮปแตม ซงฮปแตมภายนอกอาคารเรองพระมาลย

เสดจสวรรค ไหวพระเจดยจฬามณ และนรกภมตามแบบทชางเขยนนยมเขยนในอสาน คอเรอง

พระมาลยหมนมาลยแสด และอโบสถวดทาเรยบ อาเภอนาโพธ สรางขนในป พ.ศ. 2455-2457

ตอมาในป พ.ศ. 2520 มชางเขยนฮปแตม ภาพพทธประวต พระมาลย อดตพระพทธเจา สนไช

สวรรณหงส เทพชมนม เมขลา รามสร คอนายสงห วงศวาด และตอมาในป พ.ศ. 2520 มการ

เขยนซอมโดยนายสเทพ สงหมนส

สมบต ประจญศานต, วสาข แฝงเวยง และพพฒน ประจญศานต (2556 : 154-157) ศกษาภมปญญาทองถนในการออกแบบอโบสถพนถนทสรางสภาวะสบายจากกรณศกษาอโบสถในจงหวดบรรมยจานวน 3 หลง ไดแก อโบสถวดขนกอง อาเภอนางรอง อโบสถวดชยมงคล

42

อาเภอ ประโคนชยและอโบสถวดหนองบวเจาปา อาเภอสตก พบวา สามารถอธบายความตามหลกการทางสถาปตยกรรม เชน การวางผงโดยทศทางการวางตาแหนงของอาคารในแนวทศเหนอ-ใต ใหดานแคบของอาคารตงรบทศตะวนออก-ตะวนตก ชวยลดพนทเปลอกอาคารทสะสมความรอนดานทศตะวนออก-ตะวนตก รปทรงของหลงคา เลอกรปทรงของหลงคาทลดพนททรบแดด เชน หลงคาจว หลงคาสองชนทรงสง ชวยลดปรมาณการไหลผานของความรอนไดด ใชทวางของอากาศใตหลงคาเปนตวปองกนความรอน รปทรงของอาคารแบบแคบตนและมลกษณะการจดพนทวางภายในอาคาร เปนโถงโลงเพอใหอากาศถายเทสะดวก และการออกแบบชองเปดกาหนดทศทางของชองเปดลมเขาบนผนง และชองเปดใหลมออกบนผนงดานตรงกนขามกนทาใหใหมการระบายอากาศทลมพดผานไดโดยตรง (Cross Ventilation) มชองทางทอากาศเคลอนเขาไปในอาคารและมชองทางททาใหอากาศเคลอนออกตรงกน

ดวยภมปญญาทองถนในการออกแบบอโบสถพนถนทาใหตลอดทงวนทงในฤดหนาว ฤดรอน และฤดฝนภายในอโบสถทงสามหลงเกดสภาวะสบายแกผใชอาคาร กลาวคอ มอณหภมเฉลยอยระหวาง 21.60 – 37.00 ˚c ความชนสมพทธเฉลยระหวาง 36.00 – 99.00% ความเรวลมเฉลย 0.04 – 2.02 เมตรตอวนาท แมวาจะมอณหภมสงกวาแผนภมสภาวะสบายของ Victor Olgyay แตสอดคลองกบการศกษาภาคสนามของกจชย จตขจรวานช ทไดขอคนพบวาสภาวะสบายมความสมพนธอยางมากกบสภาพอากาศในทองถน และสงสาคญทสด คอความสามารถในการปรบตวของคนททาใหผใชอาคารยงคงรสกสบายไดตลอดเวลา

ชวลต อธปตยกล (2558 ก : 90) ศกษาอโบสถรปแบบฝมอชางญวน 161 หลงในภาคอสาน โดยมการศกษาอโบสถวดหนองบวเจาปา อาเภอสตก การทาหลงคาซอน 2 ชน 2 ตบ รวมถงการทามขหนาลด คอแบบมาตรฐานอโบสถ แบบ ค. และมลวดลายการประดบโดยรอบทงหมด คอแหลงรวมรปแบบทเคยปรากฏการปนประดบมาทงหมดในอสานถกรวมนามาไวทอโบสถหลงน

ชวลต อธปตยกล (2558 ข : 350) ศกษาอโบสถทชางญวนสรางในอสาน โดยม

การศกษาอโบสถวดหนองบวเจาปา อาเภอสตก จงหวดบรรมย ระบวา อโบสถวดหนองบวเจาปา

ทสรางโดยชางชาวญวนมการทาซมวงโคงและการประดบมชองหนาตาง และชองประต

สเหลยมผนผาภายในกรอบซมวงโคง สวนลวดลายการประดบไดสะทอนถงรสนยมสนทรยภาพ

ของฝมอชางญวน ลวดลายการประดบโดยรอบทงหมด คอแหลงรวมรปแบบทเคยปรากฏการปน

ประดบมาทงหมดในอสานถกรวมนามาไวทอโบสถหลงน เชน พานรองรฐธรรมนญ หนากาล และ

อน ๆ เปนตน

43

สมบต ประจญศานต, วสาข แฝงเวยง และพพฒน ประจญศานต (2558 : 200-203) ศกษาวจยภมปญญาการวางทศทางอาคารอโบสถพนถนจานวน 3 หลงในจงหวดบรรมย ไดแก อโบสถวดบรมคงคา อาเภอพทไธสง อโบสถวดมณจนทร อาเภอพทไธสง และอโบสถวดทาเรยบ อาเภอนาโพธ พบวา ในการสรางภาพจาลอง 3 มตดวยโปรแกรมคอมพวเตอรเพอหาระยะการสองของแสงอาทตยในแตละเดอน พจารณาในวนทมดวงอาทตยออมใต คอในวนท 22 ธนวาคม พ.ศ.2557 (ฤดหนาว) และวนทมดวงอาทตยออมเหนอ คอในวนท 22 มถนายน พ.ศ.2558 (ฤดฝน) และวนทมอณหภมของอากาศรอนทสดในการเกบขอมล คอในวนท 18 เมษายน พ.ศ.2558 (ฤดรอน) ซงอณหภมอากาศจะสงสดในชวงเวลา 13.00-18.00 น. ผลของการจาลองภาพการวางทศทางของอาคารและวเคราะหกบลกษณะทางสถาปตยกรรม พบวา การวางทศทางอาคารของอโบสถวดบรมคงคา หนหนาอโบสถไปทางทศตะวนออก จะไมมแสงอาทตยสองเขาสอาคารทกฤดกาล ดวยเพราะอาคารมผงพนแบบมระเบยงรอบมหลงคากนสาดยนคลมโดยรอบ มความกวางจากผนงอโบสถประมาณ 2.83 เมตร แตหากวางหนไปทางทศตะวนตกในฤดรอนและฤดฝนจะมแสงอาทตยสองเขามาทางดานประตทางเขาดานหนาอาคาร หากวางหนไปทางทศเหนอหรอทศใต จะมแสงอาทตยสองเขาภายในอาคารจากชองหนาตาง มระยะสองถงเกอบกลางอาคารในทกฤดกาล ซงทาใหเหนประโยชนของการวางทศทางอโบสถหนหนาไปทางทศตะวนออกวาชวยลดปรมาณแสงอาทตยทมความรอนเขาสอาคาร การวางทศทางอาคารของอโบสถวดมณจนทร หนหนาอโบสถไปทางทศตะวนออก จะไมมแสงอาทตยสองเขาสอาคารในฤดรอนและฤดฝน แตในฤดหนาวจะมแสงอาทตยสองเขาสอาคาร เนองจากเปนอาคารหลงคาทรงจวเปด ชายคาสน ประมาณ 1.00 เมตร และหากวางหนไปทางทศตะวนตก ทศเหนอหรอทศใต จะมแสงอาทตยสองเขามาทกฤดกาล

การวางทศทางอาคารของอโบสถวดทาเรยบไมวาจะหนหนาอโบสถไปทางทศใดกไมมแสงอาทตยสองเขาสอาคารทกฤดกาล ดวยเพราะอาคารมผงพนแบบมระเบยงรอบมหลงคากนสาดยนคลมโดยรอบ มความกวางจากผนงอโบสถประมาณ 4.00 เมตร และดานหนาของอาคารยงมมขดานหนาทมหลงคาคลมชวยบงแดดใหกบประตทางเขาดานหนาอาคารไดดกวาอโบสถวดบรมคงคาทยงคงมแสงอาทตยสองเขามาภายในอาคาร

จากการศกษาพบขอสงเกตวา อโบสถวดบรมคงคาและอโบสถวดทาเรยบมอณหภมเฉลยของพนผวผนงภายในอาคารโดยรอบตากวาอโบสถวดมณจนทร แมวาจะวางอาคารในทศทางหนหนาอโบสถไปยงทศตะวนออกเชนเดยวกน แตเนองจากรปทรงอาคารอโบสถวดบรมคงคาและอโบสถวดทาเรยบทมระเบยงโดยรอบซงมหลงคากนสาดคลม ทาใหแสงอาทตยไมสองจงไมสะสมความรอนในผนงซงถอเปนภมปญญาดานการออกแบบทสรางสภาวะสบายใหกบผใชอาคาร

44

สรปไดวา ภมปญญาทองถนในการวางทศทางอโบสถอสานใหหนหนาไปทางทศตะวนออกเปนผลดตอสภาวะสบายของอาคาร ทาใหดานแคบของอาคารตงรบกบทศตะวนออก-ทศตะวนตก ทชวยลดปรมาณแสงอาทตยทสองไปยงพนทผนงของอาคาร เมอผนงดานแคบมพนทนอยกวาดานยาวทาใหเกดการสะสมความรอนในปรมาณนอยกวา และผนงทศตะวนตกเปนผนงทบ หลงพระพทธรปประธานอาคาร ไมมชองเปดทาใหไมมปรมาณแสงอาทตยทจะสองเขาไปทาใหเกดความรอนภายในอาคาร สวนดานยาวของอาคารซงโดยปกตจะเปนชองเปดทสามารถรบลมทางทศเหนอ-ทศใต จงกลาวไดวาสภาวะสบายในอโบสถเกดจากการภมปญญาในการออกแบบสถาปตยกรรมในการวางทศทางอาคารรวมกบปจจยอน ไดแก

1) รปทรงของหลงคาทมชายคายนยาวคลมโดยรอบ ชวยลดปรมาณแสงอาทตยทสองไปยงผนงของอาคารทาใหสะสมความรอนนอยลง นอกจากนการเลอกรปทรงของหลงคาทเปนหลงคาทรงสงทาใหมชองวางใตหลงคาเปนตวดกความรอน และการเลอกใชวสดมงหลงคารวมกบวสดฝาเพดานทมคาฉนวนกนความรอน

2) การเลอกใชวสดผนงทมคาฉนวนมคาแผรงสตา (Low-Emissivity) เชน ผนงกออฐทมความหนา ฉาบปนของอโบสถวดบรมคงคา หนา 64 เซนตเมตร ผนงอโบสถวดทาเรยบ หนา 50 เซนตเมตร ผนงอฐทหนามากยอมมคาความตานทานความรอนทสงดวย มความสามารถในการหนวงความรอนไดดกวาผนงของอโบสถวดมณจนทร ทมความหนา 40 เซนตเมตร

3) การออกแบบชองเปดเพอรบลม โดยประเทศไทยอยภายใตอทธพลของลมมรสม 2 ชนด คอ ลมมรสมตะวนตกเฉยงใต ระหวางกลางเดอนพฤษภาคมถงกลางเดอนตลาคม หลงจากหมดอทธพลของมรสมตะวนตกเฉยงใตแลว ประมาณกลางเดอนตลาคม จะมมรสมตะวนออก เฉยงเหนอพดปกคลมประเทศไทย จนถงกลางเดอนกมภาพนธ การเรมตนและสนสดมรสมทงสองชนดอาจผนแปรไปจากปกตไดในแตละป ดงนน การวางทศทางอโบสถหนหนาไปทางทศตะวนออกทาใหผนงทมชองหนาตาง ตงรบทศตะวนออก-ทศตะวนตก โดยกาหนดทศทางของชองเปดลมเขาบนผนง และชองเปดใหลมออกบนผนงดานตรงกนขามกนทาใหใหมการระบายอากาศทลมพดผานไดโดยตรง (Cross Ventilation) มชองทางทอากาศเคลอนเขาไปในอาคารและมชองทางททาใหอากาศเคลอนออกตรงกน อกทงตาแหนงและมพนทชองลมเขาลมออกขนาดเทากน จะทาใหจานวนลมเขามาในหองไดมากทสด เกดการเคลอนไหวของอากาศ รวมถงการออกแบบแผงบงแดดใหกบชองเปดทางทศเหนอและทศใต ซงเหนไดจากอาคารอโบสถวดมณจนทรมชองเปดเปนหนาตางทมวงกบอยชดรมในของผนงอาคารทมความหนาถง 40 เซนตเมตร อกทงบานหนาตางยงเปนแบบบานเปด เปดคาง ทาใหทาหนาทคลายแผงบงแดดแนวตง

45

สมบต ประจญศานต (2559 : 139-140) ศกษาวจยภมปญญาการกาหนดพนทภายในอโบสถพนถนในภาคอสาน โดยมการศกษาจากอโบสถพนถนในจงหวดบรรมยจานวน 2 อาคาร ไดแก อโบสถวดสระแก อาเภอนาโพธ และอโบสถวดหลกศลา อาเภอบานใหมไชยพจน พบวาจากพทธบญญตเกยวกบสมาทพระสงฆจะพงกระทาสงฆกรรมนนจะตองกาหนดเขตสมาหามไมใหสมมตสมาเลกเกนไป จนไมสามารถบรรจภกษ 21 รป นงหตถบาสได มผลตอการกาหนดพนทใชสอยภายในอโบสถ ในการวจยครงนจงไดทาการรวบรวมขอมลภาคสนามโดยการวดระยะการนงของภกษในทานง 4 อรยาบถ ไดแก ทาพบเพยบ ทากระโหยง ทากระโหยงกราบ และทาขดสมาธ ดวยเครองมอวด โดยวดระยะความกวาง ความยาวในการนงของภกษจานวน 124 รป มาวเคราะหขอมลดวยคาสถตเปอรเซนตไทลท 5 และเปอรเซนตไทลท 95 เสนอแนะใหใชระยะการนงของภกษทคาเปอรเซนไทลท 95 พบวา ทานงพบเพยบมความกวางมากทสดและทานงกระโหยงกราบแบบเบญจางคประดษฐมความยาวมากทสดกวาทานงอน จงไดระยะการนงของภกษ กวาง 800 มลลเมตร ยาว 1,067.5 มลลเมตร รวมพนทนง 0.854 ตารางเมตร รวมระยะหตถบาสไมเกน 500 มลลเมตร ไดพนทนง 1.38 ตารางเมตรตอรป (รวมระยะหตถบาส และระยะกราบ) แตเมอทาการวดระยะตามผงการนงของภกษในสงฆกรรมแตละวาระไดพนท 2.30 ตารางเมตรตอรป ทงน รปแบบของผงการนงของภกษในแตละสงฆกรรมเปนธรรมเนยมปฏบต และขนกบปจจยหลายประการ เชน ขนาดและรปรางของอโบสถ จานวนสงฆและสมณศกดของสงฆทรวมพธในคราวนน ธรรมเนยมนยมของแตละทองถนซงปจจยเหลานทาใหมการพจารณาจดรปแบบการนงทตางออกไปได

ปยชนม สงขศกดา, สมบต ประจญศานต, กฤษณ ปตาทะสงข และวสาข แฝงเวยง. (2560 : 62) ศกษาวจยการสารวจสถาปตยกรรมพนถนภายใตการเรยนรแบบบรณาการ กรณศกษาอโบสถวดกลางนางรอง จงหวดบรรมย พบวา อโบสถกอสรางขนเมอป พ.ศ. 2474 ปมะแม โครงสรางไม ผนงกออฐถอปน สวนโครงหลงคาเปนไมเนอแขงมงกระเบองวาว อโบสถทรงโรงแบบมเสารวมใน ขนาด 5 หอง มมขดานหนาและมขดานหลง อาคารตงบนลานประทกษณ มกาแพงแกวลอมรอบ ผงพนของอโบสถเปนรปสเหลยมผนผาขนาดกวางประมาณ 8.970 เมตร ยาวประมาณ 15.40 เมตร บว หลงคาทรงจว มลกษณะจวซอนชน ๆ ละ 2 ตบ ไดรบการบรณะในป พ.ศ. 2559 เพอใชเปนวหาร เนองจากวดไดสรางอโบสถหลงใหมเพอใชประกอบสงฆกรรม การเรยนรแบบบรณาการตามโครงการนไดสรางความตระหนกถงความสาคญของสถาปตยกรรมพนถนของชมชน และชมชนมแนวคดในการอนรกษสถาปตยกรรมพนถน

4) งานวจยดานการทองเทยวโดยชมชน ซงสะทอนศกยภาพของทรพยากรใหสามารถพฒนาเปนหมบานทองเทยวเชงวฒนธรรมในจงหวดบรรมย ไดแก

46

รงรตน หตถกรรม (2545 : 66-67) ศกษาแนวทางการพฒนาหมบานทอผาไหม ตาบล นาโพธ อาเภอนาโพธ จงหวดบรรมย เปนแหลงทองเทยวทางวฒนธรรม พบวา ชมชนมทรพยากรทองเทยวทางวฒนธรรมทเปนสงดงดดใจกคอศลปวฒนธรรม ไดแก งานประเพณสบสองเดอนประเพณทเกยวเนองในชวตประจาวน งานศลปหตถกรรม ไดแก การทอผาไหมและอธยาศยไมตรของชาวบานในหมบานนาโพธ โดยมแนวทางการพฒนาดานสงอานวยความสะดวก ประกอบดวยการปรบปรงสภาพผวถนน การจดตงศนยบรการขอมลทางการทองเทยว หองนาสาธารณะ การจดตงองคกร ดานการทองเทยวของชมชน การพฒนาความพรอมดานบคลากร และการจดการนาเทยวของชมชน สมมาตร ผลเกด และคณะ (2547: บทคดยอ) ศกษาการพฒนาเครอขายและสงเสรมการทองเทยวแบบยงยน : กรณศกษาชมชนบานโคกเมอง ตาบลจระเขมาก อาเภอประโคนชย จงหวดบรรมย พบวา ชมชนมศกยภาพสงในการทจะพฒนาใหเปนแหลงทองเทยวแบบยงยนได เนองจากชมชนมความพรอมในดานทรพยากรบคคลทมความร ความสามารถ มความสามคค รวมมอ รวมใจในการพฒนาทรพยากรทองเทยวไดแก สภาพภมประเทศทสวยงามมโบราณสถาน ปราสาทเมองตา กฏฤาษบานโคกเมอง มขนบธรรมเนยมประเพณทเปนเอกลกษณ มสนคาหนงตาบลหนงผลตภณฑ ทแสดงภมปญญาทองถน ควรมการพฒนาดานการประชาสมพนธ สาธารณปโภค เชน ถนน ไฟฟา ประปา โทรศพท สงแวดลอม เวรยามรกษาความปลอดภยแหลงบรการขอมล มคคเทศก และอธยาศยไมตร

สมบต ประจญศานต, ดนย นลสกล และจกรกรช พรหมราษฎร (2550 : 249) วจยแนวทางการจดการภมสถาปตยกรรมทางการทองเทยวในเขตอสานใต ของแหลงทองเทยวเชงประวตศาสตร แหลงทองเทยวเชงชมวถชวตในชนบทและแหลงทองเทยวเชงนเวศ-เชงเกษตร โดยผออกแบบควรใชกระบวนการมสวนรวมกบชมชนในการคนหาคณคาความหมายของชมชน และประเมนคณคาความหมายในมตทเกยวของกบเจาบานและผมาเยอนเพอสอความหมายนนในทางกายภาพของชมชน ไดแก บรเวณยานและทรวมกจกรรมทางการทองเทยว ทวางโลง เสนทางสญจรและทจอดรถ ทวทศนและทหมายตา อาคารและสงกอสรางประกอบบรเวณ และพชพนธ

ปยชนม สงขศกดา, สมบต ประจญศานต, วสาข แฝงเวยง และกฤษณ ปตาทะสงข (2559 : 117) วจยแนวทางการจดการสถาปตยกรรมพนถนเพอการทองเทยวโดยชมชน จงหวดบรรมย โดยใชกรณศกษาทอโบสถวดบรมคงคา วดมณจนทร อาเภอพทไธสงและวดทาเรยบ อาเภอนาโพธ พบวา 1) ดานกายภาพของสถานท ทงสามแหงมศกยภาพสามารถดงดดใจนกทองเทยวได เนองจากมความสาคญตอประวตศาสตรชมชน มความสมพนธกบวถชวตของชมชน และตวอาคารมความสมบรณ สวยงามและมเอกลกษณเฉพาะตว 2) ดานการรองรบการ

47

ทองเทยวของสถานททงสามแหงสามารถพฒนาการเชอมโยงเสนทางทองเทยวโดยใหมการจดการสงอานวยความสะดวก เชน หองนา สถานทจอดรถ ปายขอมลและมกจกรรมทสนบสนนการทองเทยว 3) ดานการบรหารจดการพนท ชมชนทงสามแหงมการอนรกษสถาปตยกรรมพนถนอยางเหมาะสม แตควรมการจดภมทศนใหมความรมรน สวยงาม

กฤษณ ปตาทะสงข, สมบต ประจญศานต, ปยชนม สงขศกดา และวสาข แฝงเวยง (2560 : 73) วจยสงดงดดใจทางการทองเทยวชมชนโดยใชอโบสถเปนฐาน กรณศกษา อโบสถวดหนองบวเจาปา อาเภอสตก จงหวดบรรมย พบวา สงดงดดใจของชมชนหนองบวเจาปา หนองบวเงน และหนองบวเหนอ ประกอบดวย วถชวต และวฒนธรรมของชมชน ไดแก วถชวตเกษตรกรรม ทานาปลกขาว การประมงนาจดพนบาน การประกอบอาหารและขนมพนบาน การปลกพชผกสวนครว การปลกหมอนเลยงไหมทอผา และการประกอบกจกรรมตามประเพณทางศาสนา วฒนธรรมโดยมสมวดหนองบวเจาปาเปนศนยกลางทสามารถเชอมโยงแตละฐานกจกรรมเรยนรเปนเสนทางการทองเทยวโดยชมชนได 3 เสนทาง การออกแบบรายการทองเทยวโดยชมชน ผวจยและชมชนรวมกนออกแบบรายการทองเทยวในชมชนหนองบวเจาปา และไดรายการทองเทยว 2 รายการไดแก รายการทองเทยวในชมชนแบบไป-กลบ และรายการทองเทยวชมชนแบบ 2 วน 1 คน ทงสองรายการมจดทองเทยวทสาคญคอ การสกการะสงศกดสทธและชมความงามของสมวดหนองบวเจาปา

สรป

สถาปตยกรรมพนถนถอเปนสงกอสรางรวมถงสภาพแวดลอมทางกายภาพทมนษยสรางขนในแตละทองถนทมลกษณะแตกตางกนเพอสนองความตองการดานประโยชนใชสอยเปนหลก และเปนความงามทตรงไปตรงมาไมเสแสรง เพราะเปนงานทออกแบบใหเคารพตอประโยชนใชสอย และวสดกอสราง ภายใตเงอนไขปจจยของชมชนนนจนเปนรปแบบเฉพาะทองถนทสอดคลองกบบรบทดานสภาพแวดลอม สงคม วฒนธรรม และกอสรางรวมกนของคนภายในชมชนรนสบรนจงสงสมเปนแบบแผนภมปญญาทสอความหมายทแสดงเอกลกษณของแตละชมชน สามารถแบงประเภทเปนอาคารพกอาศย ศาสนคาร และอาคารสาธารณะภายในชมชน หากพจารณาชนชนในเขตชนบทภาคอสาน พบวา โครงสรางของชมชนจะประกอบดวย เขต กสกรรม เขตทอยอาศย เขตวด เขตสาธารณะเปนปาทอยตดหมบานและวด ศาลตาปหรอดอนตาป ศาลากลางบาน หลกบาน เขตราชการ รานคา เขตอตสาหกรรม และเขตโรงเรยน สถานอนามย ซงในแตละเขตเหลานจะปรากฏรปแบบของสถาปตยกรรมทมการพฒนาจากรปแบบดงเดมดวยอทธพลทางสภาพภมประเทศ ภมอากาศ อทธพลทางเผาชน อทธพลทางความเชอ

48

และศาสนา อทธพลทางสภาพเศรษฐกจ อทธพลทางเทคโนโลยดานวสดและเทคนคการกอสราง ตอมายอมมการเปลยนแปลงไปดวยปจจยตาง ๆ ซงลวนมผลตอการคงอย และความเปลยนแปลงของสถาปตยกรรมพนถน แตอยางไรกดบคคลยอมมจตใจผกพนตอสถานท (Sense of Place) ทตนเคยดารงชวตมาอยางแนนแฟน จนเกดความรสกยดถอเอาสถานทนนเปนถนของตน เปนบานเกดเมองนอน (Sense of Belonging) จงเปนเครองยนยนคณคาของสถาปตยกรรมพนถนวาเปนสงทมนษยสรางขนจงกอใหเกดความหมายตอมนษยทงทางกายภาพทมองเหนได และทางจตวญญาณซงบางสงกกลายเปนสญลกษณทมนษยผกพน

ค าถามทายบท

1. เหตใดในชวงหนงในวงการวชาการวชาชพทางสถาปตยกรรมจงมใหการยอมรบวาอาคารพนถนเปนสถาปตยกรรม

2. การสรางสถาปตยกรรมพนถนมงเนนความสาคญดานใดเปนหลก เพราะเหตใด 3. ปจจยภายในชมชนทมผลตอรปแบบสถาปตยกรรมพนถนมอะไรบาง 4. ปจจยภายนอกชมชนทมผลตอรปแบบสถาปตยกรรมพนถนมอะไรบาง 5. “บานเกดเมองนอน” เปนภาวะทจตใจของเราผกพนกบสถานทเกดขนไดดวยเหตใด 6. โครงสรางของชมชนในชนบทจงหวดบรรมยมสวนคลาย หรอแตกตางจากชมชนใน

ภาคอสานหรอไม อยางไร 7. เรอนพนถนในชมชนทนกศกษาอยอาศย สามารถจาแนกไดเปนกรปแบบ 8. อาคารสาธารณะพนถนในชมชนทนกศกษาอาศยอย มอาคารใดบาง มรปแบบเชนไร 9. ศาสนคารทสาคญในชมชนทนกศกษาอาศยอย มอาคารใดบาง มรปแบบเชนไร

49

เอกสารอางอง

กฤษณ ปตาทะสงข, สมบต ประจญศานต, ปยชนม สงขศกดา และวสาข แฝงเวยง. (2560). โครงการวจยสงดงดดใจทางการทองเทยวชมชนโดยใชสมเปนฐาน กรณศกษา สมวดหนองบวเจาปา อ าเภอสตก จงหวดบรรมย. บรรมย : มหาวทยาลยราชภฏบรรมย.

คณะสถาปตยกรรมศาสตร สถาบนเทคโนโลยพระจอมเกลา วทยาเขตเจาคณทหาร ลาดกระบง. (2525). สถาปตยกรรมไทยพนถน. กรงเทพฯ : การเคหะแหงชาต.

ชวลต อธปตยกล. (2558 ก). สมรปแบบฝมอชางญวน 161 หลงกบชวงเวลาหนงในภาคอสาน. อดรธาน : โรงพมพบานเหลาการพมพ.

________. (2558 ข). สมญวนในอสาน : ความโยงใยพฒนาการจากทมาทไปและสนสดในหวงมตเวลาบนภาคอสานของประเทศไทย. พมพครงท 2. อดรธาน : เตา-โล.

________. (2555). ฮปแตมอสาน : มมมองทางดานประวตศาสตรศลปะพนถนบนแผนดนอสาน. อดรธาน : เตา-โล.

________. (2559). “สมอสาน: สงเขปรปแบบพฒนาการงานชางสถาปตยกรรมในอสาน”. พฒนาการของศลปะในภาคอสาน. อดรธาน : โรงพมพบานเหลาการพมพ. หนา 109-136.

ชานาญ บญญาพทธพงศ. (2553). “ความเปลยนแปลงของเฮอนอสาน”. ภมปญญาชาวบานสงานสถาปตยกรรมพนถน. กรงเทพฯ : พลสเพลส.

ดนย นลสกล. (2546). การอนรกษตกดนในอสานใต. วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาวชาสถาปตยกรรม บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย. ดวงนภา ศลปสาย และคณะ. (2550). โครงการศกษาสมพนถนอสานในเขตวฒนธรรมไทย-

ลาว. นครราชสมา : สถาบนเทคโนโลยราชมงคลอสาน นครราชสมา. เทศบาลเมองบรรมย. (ม.ป.ป.). ประวตศาสตรเมองบรรมย. ม.ป.ท. เทยนชย ใหศรกล. (2551). “หลกเมองบรรมย : สนนษฐานการสราง”. ประวตศาสตรเมอง

บรรมย. หนา 126-140. ธาดา สทธธรรม. (2544 ก). รปแบบแผนผงชมชนอสานสายวฒนธรรมไท. ขอนแกน : คณะ

สถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน. ________. (2544 ข). ผงเมองในประเทศไทย ผงชมชนและการใชทดนสายอารยธรรมเขมร

ในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ. ขอนแกน : ขอนแกนพมพพฒนา.

50

ธาดา สทธธรรม. (2554). การอนรกษมรดกสถาปตยกรรมพนถนอสานในแนวทางการมสวนรวม. ขอนแกน : มลนธภมปญญา สงแวดลอม วฒนธรรมและศลปะเอเชย.

บญชา นวนสาย และคณะ. (2556). “ประวตศาสตรการขยายตวของชมชนในเขตเทศบาลเมองบรรมย ระหวางป พ.ศ. 2468-2550”. วารสารวจยและพฒนา มหาวทยาลย ราชภฏบรรมย. 8(1). หนา 42-49.

ปยชนม สงขศกดา, สมบต ประจญศานต, วสาข แฝงเวยง และกฤษณ ปตาทะสงข. (2559) . โครงการวจยแนวทางการจดการสถาปตยกรรมพนถนเพอการทองเทยวโดยชมชน จงหวดบรรมย. บรรมย : มหาวทยาลยราชภฏบรรมย.

ปยชนม สงขศกดา, สมบต ประจญศานต, กฤษณ ปตาทะสงข และวสาข แฝงเวยง. (2560). โครงการวจยการส ารวจสถาปตยกรรมพนถนภายใตการเรยนรแบบบรณาการ กรณศกษา สมวดกลางนางรอง จงหวดบรรมย. บรรมย : มหาวทยาลยราชภฏบรรมย.

พชรนทร ศรอาพนธกล. (2551). “รถไฟกบการเขามาตงถนฐานของคนจนในจงหวดบรรมย”. ประวตศาสตรเมองบรรมย. หนา 166-175.

ยง บญอารย และชพงษ ทองคาสมทร. (2557). “หลกการทางวทยาศาสตรของคตความเชอดานทตงอาคารและสภาพแวดลอม ในการกอสรางเรอนพกอาศยพนถนอสาน”. วารสารวชาการ คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน. 13(1). หนา 1-15.

รงรตน หตถกรรม. (2545). แนวทางการพฒนาหมบานทอผาไหม ต าบลนาโพธ อ าเภอ นาโพธ จงหวดบรรมย เปนแหลงทองเทยวทางวฒนธรรม. รายงานการคนควาอสระบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยเชยงใหม.

วโรฒ ศรสโร. (2536). สมอสาน. กรงเทพฯ : มลนธโตโยตา. ________. (2547). “วกฤตสถาปตยพนถนในดนแดนอสาน”. วารสารอสานศกษา. 2

(ตลาคม- ธนวาคม). หนา 9-15. วโรฒ ศรสโร. อางถงใน Tormato (นามแฝง). (2558). สถาปตยกรรมพนถน. [Online]. คน

จาก http://vernaculararchi.blogspot.com/2015/03/vernacular-architecture.html. เมอ 9 ตลาคม 2560.

วโรฒ ศรสโรและคณะ. (2540). หลากภมธรรม นฤมตกรรมอสาน สถาปตยกรรมอสาน. กรงเทพฯ : จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

วทยาลยครบรรมย. (ม.ป.ป.). สถาปตยกรรมทองถนจงหวดบรรมย. บรรมย : เรวตการพมพ.

51

ววฒน เตมยพนธ. (2553). “แนวทางการศกษาสถาปตยกรรมพนถน”. ภมปญญาชาวบานสงานสถาปตยกรรมพนถน. กรงเทพฯ : พลสเพลส.

วสาข แฝงเวยงและคณะ. (2557). โครงการวจยพฒนาสอสารสนเทศชดความรภมปญญาทองถนในการออกแบบอโบสถพนถนทสรางสภาวะสบาย : กรณศกษา อโบสถในจงหวดบรรมย. บรรมย : มหาวทยาลยราชภฏบรรมย.

ศกดชย สายสงห. (2555). เจดย พระพทธรป ฮปแตม สม ศลปะลาวและอสาน. กรงเทพฯ : มวเซยมเพลส.

ศรศกร วลลโภดม. (2537). เรอนไทย บานไทย. กรงเทพฯ : กองประชาสมพนธ การเคแหงชาต.

สมใจ นมเลก. (2547). อโบสถสถาปตยกรรมไทย. กรงเทพ : เมองโบราณ. สมบต ประจญศานต, ดนย นลสกล และจกรกรช พรหมราษฎร. (2550). โครงการวจย

แนวทางการจดการภมสถาปตยกรรมทางการทองเทยวในเขตอสานใต . บรรมย : มหาวทยาลยราชภฏบรรมย.

สมบต ประจญศานต. (2549). การศกษาสภาพการอนรกษอโบสถพนถน ในจงหวดบรรมย. บรรมย : มหาวทยาลยราชภฏบรรมย.

________. (2559) . โครงการวจยภมปญญาการก าหนดพนทภายในสมอสาน. เสนอตอ สานกงานคณะกรรมการการอดมศกษา (สกอ.). บรรมย : มหาวทยาลยราชภฏบรรมย.

________. (2560). “การก าหนดขนาดพนทสงฆกรรมตามพทธบญญต”.เอกสารการประชมวชาการระดบชาต โฮมภม ครงท 3 ภมปญญาสอนาคต: Wisdom for the Future เครอขายสถาบนการศกษาดานสถาปตยกรรมและการออกแบบ ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ 8 สถาบน. หนา 109-120.

สมบต ประจญศานต, วสาข แฝงเวยง และพพฒน ประจญศานต. (2556). โครงการวจย ภมปญญาทองถนในการออกแบบอโบสถพนถนทสรางสภาวะสบาย : กรณศกษา อโบสถในจงหวด บรรมย. บรรมย : มหาวทยาลยราชภฏบรรมย.

________. (2558). โครงการวจยภมปญญาทองถนในการวางทศทางสมอสาน : กรณศกษาจงหวดบรรมย. บรรมย : มหาวทยาลยราชภฏบรรมย.

สมมาตร ผลเกด. (2538). วถครอบครวและชมชนชาตพนธไทยสวย บานดงกระทง ต าบลบานดาน อ าเภอเมอง จงหวดบรรมย. บรรมย : สถาบนราชภฏบรรมย.

สมมาตร ผลเกดและคณะ. (2547). การวจยและพฒนาเครอขายและสงเสรมการทองเทยวแบบยงยน : กรณศกษาชมชนบานโคกเมอง ต าบลจระเขมาก อ าเภอประโคนชย จงหวดบรรมย. เสนอตอ สานกงานคณะกรรมการการอดมศกษา.

52

สรเชต วรคามวชย. (2532). ชมชนโบราณในจงหวดบรรมย. บรรมย : หนวยอนรกษสงแวดลอมศลปกรรมทองถนจงหวดบรรมย.

________. (2541). ชมชนโบราณในบรรมย. บรรมย : สานกนโยบายและแผนสงแวดลอม กระทรวงวทยาศาสตร เทคโนโลยและสงแวดลอม.

สทธพร ภรมยรน. (2547). “การอนรกษชมชนเมองและสภาพแวดลอมทางวฒนธรรม: แนวคด หลกการและผลการปฏบต”. วารสารหนาจว. (20). หนา 40-56. สจตต วงษเทศ. (2549). พลงลาว ชาวอสานมาจากไหน?. กรงเทพฯ : มตชน. สนทร ตลยะสข. (2530). สถาปตยกรรมอสาน. ชมชนชนบทและบานชนบทภาคอสาน.

ขอนแกน : สมาคมสถาปนกสยามในพระบรมราชปถมภ. สภาวด เชอพราหมณ และอรศร ปาณนท. (2556). “การอาน ความเปลยนแปลงและ

หลากหลาย ของชมชนและสถาปตยกรรมพนถน”. วารสารสงคมลมน าโขง. 9 (มกราคม-เมษายน). หนา 131-154.

สวทย ธรศาศวต. (2558). “ผลกระทบของทางรถไฟในอสานใต (พ.ศ. 2443-2503)”. เศรษฐกจและวฒนธรรมชมชนอสานใต. กรงเทพฯ : ดานสทธาการพมพ.

หนวยอนรกษศลปกรรมทองถนจงหวดบรรมย. (2533). สถาปตยกรรมทองถนจงหวดบรรมย. บรรมย : เรวตการพมพ.

อนวทย เจรญศภกล. (2528). “แผนภาพตวแบบการศกษาสถาปตยกรรมพนถนในประเทศไทย”. วารสารหนาจว. 5 (มกราคม-มนาคม). หนา 43-54.

อรศร ปาณนท. (2543). ปญญาสรางสรรคในเรอนพนถนอษาคเนย กรณศกษา ไทย ลาว อนโดนเซย ฟลปปนส ผานทวาง มวล ชวต. กรงเทพฯ : เจ. พรนท.

อดม บวศร. (2547). ฮปแตมสนไช. ขอนแกน : ธนาคารแหงประเทศไทย สานกงานภาคตะวนออกเฉยงเหนอ.

Oliver, Paul. (2006). Built to Meet Needs: Cultural Issues in Vernacular Architecture. Amsterdam: Elsevier.

Panin, Onsiri. (1995). Ban Lae Muban Phuen Thin. (In Thai) [Houses and the Villages]. Bangkok: Thammasat University.

Rapoport, Amos. (1969). House Form and Culture. Englewood Cliffs, N.J.: Prentice-Hall.

Rudofsky, Bernard. (1964). Architecture without architects. Garden City: Doubleday.