FIZIKA NE JETEN E PERDITSHME

Paraqet: Anisa Ramadani

Klasa:10/2

Shkolla: “Andon Zako Cajupi”

TEMAT QE DO TE PREKEN NE KETE PROJEKT JANE : 1) Madhesite fizike dhe matja e tyre 2) Levizja drejtvizore 3) Dinamika 4) Barazpesha e trupit (momentet e

forcave) 5) Puna dhe energjia 6) Ligji I ruajtjes se energjise 7) Termodinamika

Pavaresisht shume fushave shkencore qe rrethojne jeten e njeriut sot , ajo qe eshte me e rendesishmja eshte pikerisht fusha e fizikes. Do thoni pse ajo e para nder te tjerat? Pikerisht sepse merret drejtperdrejt me pershtatshmerine e njeriut me mjedisin. Ajo I ka dhene atij armen per te mbizoteruar mbi elementet e shumellojshem te natyres duke e bere qenien me jetese me te lehte dhe aktive ne planet.

1) MADHESITE FIZIKE DHE MATJA E TYRE. Madhesite fizike dhe menyrat e matjes se tyre

jane thelbesore sepse ato I kane sjelle njeriut lehtesi te madhe ne jeten e perditshme , me llogaritjet fizike ai eshte I afte te shfrytezoje aparatura apo paisje te cilat ja kane bere jeten me te thjeshte! Nepermjet madhesive te shprehura ne sistemin SI njeriu e percakton me lehte nje trup , duke shprehur masen e tij , apo nje karakteristike si prsh rryma ne qarkun elektrik te cilen e shpreh ne Amper. Me tej me ane te matjes se tyre per te cilet kemi formula te posacme eshte bere me e lehte pershtatja jone mendore dhe intelektuale me objektet qe perdorim per te thjeshtuar jeten e perditshme.

SISTEMI SI Fale ketij sistemi ekuivalent te njohjes se madhesive fizike ne te

gjithe boten , gjuha e fizikes eshte e nje per te gjithe.

Madhesia Njesia

Largesa (x) Metra (m)

Masa (m) Kilogram (kg)

Koha (t) Sekond (s)

Intensiteti rrymes el. (I) Amper (A)

Temperatura (T) Kelvin (K)

Ndricimi Kandela (Cd)

Gjithashtu pervec njesive baze kemi dhe njesi te tjera te cilat rrjedhin nga formulat e shquara qe njohim , qe bejne lidhjen teresore ndermjet madhesive fizike.

 

Emri Simboli Madhesia fizike

Herc Hz Frekuenca

Njuton N Forca

Xhaul J Puna dhe Nxehtesia

Vat W Fuqia

Paskal Pa Shtypja

Lumen lm Fluksi dritor

Lux lx Fuqia ndricimit

Kulon C Ngarkesa elektrike

Volt V Diferenca potencialit (Tensioni)

Om Ω Rezistenca

Farad F Kapaciteti

Ueber Wb Fluksi magnetik

Tesla T Induksioni magnetik

Henry H Induktiviteti

Grade Celcius °C Temperatura

2) LEVIZJA DREJTVIZORE

Rendesia e formulave dhe vetive te levizjeve drejtvizore ne jeten e perditshme te njeriut eshte e madhe sepse nepermjet saj njeriu ka qene i afte te zbuloje lehtesisht largesine e trupave te caktuar , shpejtesite e tyre si dhe menyren se si mund te ndikoje mbi keto trupa ne levizje. Shembull konkret eshte perdorimi I ketyre ligjeve ne aksidentet rrugore ku ekspertet kane qene te afte te zbulojne shpejtesite dhe menyren se si kane levizur makinat para perplasjes pavaresisht se nuk kane qene ne momentin e aksidentit. Per te zbatuar kete aftesi ekpertet e aksidenteve kane perdorur njohurite mbi 3 llojet kryesore te levizjeve drejtvizore te cilat jane tre :

Levizje drejtvizore te njetrajtshme Ne kete levizje shpejtesia eshte konstante , pra ajo nuk

ndryshon me kalimin e kohes. N Elementi qe ndryshon eshte zhvendosja , e cila ndryshon sipas formule : s = v . t

Levizje drejtvizore te pershpejtuar Ne kete levizje shtohet dhe madhesia fizike e nxitimit e cila

eshte konstante dhe pozitive. Formulat perkatese jane : s=vot+at2/2 ,

v=v0+at

  3) Levizje drejtvizore e ngadalesuar Ne kete levizje gjithashtu ekziston madhesia fizike dhe konstante e nxitimit por me vlere negative . Formulat perkatese jane : s=v0t-at2/2 , v=v0-at

 

3) DINAMIKA

Dinamika eshte fushe e fizikes e cila merret me shkaqet qe e shkaktojne nje levizje , ndryshe nga kinematika per te cilen folem me lart , duke studiuar levizjen me karakteristikat e saj dhe duke perjashtuar shkaqet qe e krijojne. Shkencetari I cili punoi me shume ne kete fushe ishte Isak Njutoni I cili pikerisht u be I famshem per tre ligjet e tij te dinamikes , te cilat dhe sot jo vetem jane ne funksion por perbejne bazen e dinamikes ne jeten tone te perditshme. Dinamika ze vend jo vetem ne levizjen e trupave por dhe ne fusha ku nderthuret me elektromagnetizmin. Per kete te fundit , ligjet e Njutonit nderthuren me ato te Maxuellit dhe me forcat e Lorencit per te sjelle tek ne ligjet e dinamikes elektromagnetike.

Fushat e jetes se njeriut qe preken nga keto ligje jane te larmishme , njeri rast jane : centralet qe punojne me shtjella magnetike te cilat duke shfrytezuar dinamiken e ujit dhe ligjet e forcave neper shtjella me rryme , perftojne energji elektrike. Nje rast tjeter eshte dhe shfrytezimi i fushave elektromagnetike ne pershpejtuesit e grimcave , te cilat ushtojne forca mbi grimcat , per te fituar detyrimisht shpejtesi kolosale. Sistem I tille eshte CERN-i. Pa dinamike sdo te kishim nje CERN.

LIGJET E NJUTONIT

Megjithate te mos harrojme se ne zbatimet e mesiperme rolin kryesor e luajne ligjet e Njutonit, prandaj le t’iu kthehemi , dhe ti shprehim ato :

  Ligji i I i Njutonit shpreh : Nen veprimin e nje force , cdo

trup fiton nje shpejtesi konstante duke u zhvendosur nga pozicioni prehjes.

Ligji i II i Njutonit shpreh : Nxitimi shprehet si raport ndermjet forces se ushtruar dhe mases se trupit mbi te cilin vepron ajo force. F = m . a

Ligji i III i Njutonit shpreh : Nqs nje trup ushtron force mbi nje trup te dyte atehere dhe ky trup kunderpergjigjet me nje force me vlere te njejte por me kahe te kundert me ate fillestar.

Nepermjet formulave qe sjellin ligjet e Njutonit njeriu ka qene I afte te llogarise forcat qe I jane dashur atij per te spostuar nje trup , dhe zbatimi konkret I tij eshte ne terheqjet qe kryejne karrotrecet. Ato ushtrojne nje force te caktuar ndaj trupit qe terheqin dhe ne baze te kesaj force , I japin atij nje nxitim dhe shpejtesi ne menyre qe ta levize ate. Ne qofte se objekti (ne rastin tone makina e terhequr) duhet te jete ne nje pozicion brenda nje periudhe te caktuar kohe atehere ne duhet te llogarisim forcen qe ti japim objektit nxitimin e duhur per te arritur shpejtesine e cila do te na coje ne destinacion brenda kohes se caktuar.

Nje rast konkret dhe I thjeshte I zbatimit te ligjeve te Njutonit kete here pa futur fushat e nderlikuara elektromagnetike por vetem dinamiken dhe trupat jane RROTULLAT :

Sic vihet re nga figura djathtas, shikoni pak se si nepermjet nje sistemi te thjeshte rrotullash , vetem me nje force minimale prej 25 Njutonesh ne mund te ngrejme pezull nje trup , per te cilin ne mposhtim nje gravitet 4 here me te madhe se forca qe ushtruam. 25 N per 100 N eshte nje fitim i madh .

4) MOMENTET E FORCAVE DHE BARAZPESHA

Ne figuren e mesiperme vihet re nje vizatim dhe perkatesi me ngjyra te formulave dhe madhesive fizike vektoriale te FORCES , IMPULSIT dhe MOMENTIT.

Momenti I forces eshte pikerisht pergjegjesi pse nje trup I lidhur ne nje pike kyce me nje largesi R , te rrotullohet rreth kesaj pike. Formula perkatese qe lidh momentin me forcen qe e krijon dhe largesen nga pika fikse ne piken ku ushtrohet forca eshte : M = F . R.

Zbatimi I ketij sistemi forcash kryhet jo vetem ne sisteme te medha mekanike por dhe ne elementet me te thjeshte te jetes se perditshme. Shembull konkret? Timoni makinave tona.

Duart tona te cilat rrotullojne timonin , s’jane asgje tjeter vec se nje cift forcash per timonin , e cila e detyron ate te rrotullohet duke kthyer makinen.

Të gjitha trajtimet formale të ligjeve të Njutonit që aplikohen për forcat ekuivalente zbatohen edhe për momentet e forcave

*Ligji i parë i Njutonit : ekziston inercia rrotulluese që siguron që të gjitha trupat ruajnë impulsin këndor të tyre përveçse nëse mbi to ka vepruar një moment force i pabalancuar.

  *Ligji i dytë i Njutonit mund të përdoret për të nxjerrë një

përkufizim alternativ te forces.

*Ligji i tretë i Njutonit : te gjitha objektet që ushtrojnë momente forcash duhet të përvojnë një moment force të barabartë dhe të kundërt në drejtim , dhe për këtë arsye kjo implikon direkt ligjin e ruajtjes së impulsit këndor për sisteme të mbyllura që janë në rrotullim dhe sillen rrotull një boshti si rrjedhojë e veprimit të momenteve të brendshme të forcës.

5) PUNA DHE ENERGJIA

Simboli ne Sistemi SI : A

Njesia ne Sistemin SI : Xhaul

Formula e lidhjes se saj me forces :

A = F x F forca X zhvendosja

Puna

Ne Fizike , puna njihet si energjia qe transmeton nje force F per te zhvendosur nje trup ne nej largesi x. Ajo mund te shenohe me A por dhe ne gjuhen angleze me simbolin W (work). Ashtu si energjia dhe puna eshte nje madhesi skalare. Nje formule e rendesishme per punen eshte barazia e saj me ndryshimin e energjise se sistemit qe kryen pune , sepse normalisht nje sistem me nje energji E1 humbet nje pjese te saj qe te kryeje pune dhe mbetet me nje energji E2. Logjikisht diferenca energjive eshte vete puna.

Formula qe lidh forcen me punen behet nepermjet largesise d per te cilin zhvendoset nje trup gjate kryerjes se punes , dhene rastin kur forca ushtrohet me nje kend ndaj levizjes atehere shtohet nje faktor KOSINUS I kendit ndermjet drejtimit te levizjes dhe forces.

Nje rast konkret ne jeten e perditshme te kryerjes pune jane sportet si futbolli , basketbolli etj. Ne menyre qe te levize topi ne ushtrojme force mbi te duke kryer keshtu pune mbi topin qe ai te shkoje ne rrjete per te shenuar apo ne kosh.

Ne figuren e me poshtme kemi kryerjen pune te nje sportisti mbi topin ne sportin e baseball-it.

PUNA ZERO

Puna nganjehere pavaresisht veprimit te forcave rezulton te jete zero. Gjate rrotullimit te nje trupi rreth nje pike te caktuar pasi trupi ka mbaruar ciklin e rrotullimit atehere vihet re qe ndryshimi energjise eshte zero , pra rrjedhimisht sistemi mund te kete levizur dhe te jete vendosur nen ndikimin e nje force , por puna eshte 0.

Nje rast tjeter eshte dhe nje liber I vendosur mbi tavoline. Nqs tavolina ngjitet e zeme ne nje ashensor me nje shpejtesi te caktuar atehere ai kryen pune mbi librin sepse e ngjit lart bashke me veten mirepo libri si pasoje e forces se rendeses qendron mbi tavoline dhe nuk zhvendoses vecazi por se bashku me tavolinen , kjo do te thote se mbi librin perseri skryhet pune , forca e gravitetit te librit dhe ngjitjes se tavolines jane barazuar dhe keshtu puna perseri eshte 0.

  ENERGJIA

ENERGJIA NË FIZIKË, ËSHTË AFTËSIA E NDËRVEPRIMIT TË NJË SISTEMI ME NJË TJETËR. Ka shumë lloje energjish : energji kimike ,

energji elektrike , energji diellore , energjia e erës , energji termike , dhe energji bërthamore nga ndarja e atomit.

Lart kemi nje pamje konkrete te

transferimit te energjise , Rrufeja.

NJËSIA E ENERGJISË ËSHTË XHAULI ME SHENJË "J", PËR NDER TË XHEJMS XHAULIT. Vertet puna dhe energjia maten ne

Xhaul te dy , por konceptet e tyre jane krejt te ndryshme , dhe ne kete e pame pike se pari qe ne barazimin ku pame se puna s’eshte energji por diference energjish. Energjia ndodhet ne cdo sistem mekanik te vecuar.

Energjia si koncept hyn ne te gjitha fushat e jetes sone te perditshme :

KONCEPTI I ENERGJISË ËSHTË I PËRHAPUR NË TË GJITHA SHKENCAT. Ne biologji , ku dime shume mire se

energjine e zoteron cdo sistem natyror apo dhe vete organizmat e gjalle te cilet ne saje te kesaj energjie qe e fitojne nga lende te ndryshme kimike , jane te ate te levizin apo veprojne.

Në gjeologji , veprimtaria e shume elementeve te natyres si termetet , orteket , levizjet e eres etj mund te shpjegohen nepermjet konceptit te energjise dhe transformimit te tij.

Në kozmologji ku energjia sherbet per te percaktuar menyren se si eshte formuar Universi apo dhe menyres se si sillen yjet ne hapesire , Dielli yne apo dhe vete planetet. Mendohet se qe pas shperthimit te madh te Big Bangut e gjithe energjia ne Univers ka filluar te transformohet e vetem te transformohet papushim , pra ajo s’zhduket.

6) TERMODINAMIKA Termodinamika studion efektet e

ndryshimit të temperaturës, shtypjes, dhe vellimit në një sistem fizik në një shkallë makroskopike, si dhe transferimin e energjisë si nxehtësia. Historikisht, termodinamika u zhvillua për të rritur efiçencën e motorëve me avull të hershëm. Cdo motorr ka nje rendiment te caktuar dhe sa me i madh te jete ai aq me teper pune mund te kryejme ne me te.

Pika fillestare për trajtimin termodinamik te një problemi janë ligjet e termodinamikës, të cilat postulojnë që energjia mund të shkëmbehet midis sistemeve fizike si nxehtësi ose punë. Ato postulojnë gjithashtu edhe ekzistencën e një madhësie të quajtur entropi , e cila mund të përcaktohet për çdo sistem.

Ne te djathte paraqitet figura e nje motorri qe punon me lende djegese. Ai shfrytezon gazin e cliruar nga djegja e lendes e cila ne temperatura te medha , leviz fuqimisht turbinat per te kryer pune

mekanike.

Fale termodinamikes , njerezit kane shpikur makinat e para me avuj dhe shume mjete te tjera transporti pa te cilat njeriu s’do te jetonte kaq komod sot. Fale termodinamikes njeriu tashme ka frigoriferin ne shtepine e tij i cili e ka bere e efikas ate ne ruajtjen e burimeve ushqimore. Fale termodinamikes njeriu njohu shkembimin termik me te cilin tashme mbrohet nga i ftohti. Me pak fjale me ane te termodinamikes , njeriu jeton sot komod dhe mbizoteron mbi gjallesat e tjera te natyres , te pakten per gjysmen e periudhes se ekzistences se tij.

THEMELUESIT E TERMODINAMIKES PERGJATE HISTORISE KANE QENE :

PAMJE SKEMATIKE : Pamje skematike e

shnderrimit te nxehtesise ne nxehtesi me temperature me te ulet dhe pune. E anasjellta e kesaj skeme , pra kryerja pune per te nxjerre nga sistemi temperaturat e larta jane parim I motorreve te

frigorfereve ne shtepite tona.

 

  Pamje skematike

dhe prerjeje terthore te nje mekanzimi , I cili eshte baza e funksionimit te makinave te hershme me avull. Ky mekanizem quhet ndryshe dhe mekanzimi I motorrit te nxehte Karno me

avull.