Upload
yasar-tonta
View
2.152
Download
4
Embed Size (px)
DESCRIPTION
Citation preview
41. Kütüphane Haftası, Ankara 28 Mart – 3 Nisan 2005 - 1
Yaşar TontaH.Ü. Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü
[email protected]/~tonta/tonta.html
Dijital Koruma Kültürü
41. Kütüphane Haftası, Ankara 28 Mart – 3 Nisan 2005 - 2
Plan
• Kültür tanımı• Dijital Koruma - Tanımlar• Dijital Koruma yaklaşımları• Açık Arşiv Bilgi Sistemi (OAIS) Referans
Modeli (ISO standardı – 2002)• Dijital Koruma Politikası Çerçevesi• Sonuç
41. Kütüphane Haftası, Ankara 28 Mart – 3 Nisan 2005 - 3
Kültür
• Yaptığımız her şey (entellektüel ve sanatsal eserler, performanslar, vs. ); geçici, zamanla unutuluyor
• Kayıtlı kültür – ürettiğimiz nesneler; daha uzun ömürlü ama eskiyor
Lyman ve Kahle (1998)
41. Kütüphane Haftası, Ankara 28 Mart – 3 Nisan 2005 - 4
Web kültürü
“Web’in ortaya çıkardığı temel sorun; tüm kültür tarihinin süzgeçlerin kurulmasından ibaret olduğudur. Kültür belleği iletiyor, ama tüm belleği değil –süzerek iletiyor. İyi süzebilir, kötü süzebilir, ama toplumsal olarak etkileşmemize olanak veren bir şey varsa o da hepimizin aşağı yukarı aynı süzgeçlere sahip olmamızdır.”
Umberto Eco
41. Kütüphane Haftası, Ankara 28 Mart – 3 Nisan 2005 - 5
Dijital belgeler / nesneler
• Sonradan olma dijital belgeler– Kitap, gazete, dergi, teknik rapor, ders
notları, resimler, vs.• Anadan doğma dijital belgeler
– Web, benzetim yazılımı (SimCity), görselleştirme ve senaryo yazılımları, sanal topluluklar, vs.
– Kopyalanması, dağıtımı, işlenmesi kolay
41. Kütüphane Haftası, Ankara 28 Mart – 3 Nisan 2005 - 6
Tanımlar I
Dijitalleştirme- dijital olmayan (analog) formdaki materyalleri dijital
forma dönüştürmeDijital arşivleme
– dijital bilgiyi depolama (ör., kurumsal/dijital bir arşiv yaratma)
Dijital koruma–uzun süre bit ve bayt’ları güvenli ve değiştirmeden
saklamaDijital arkeoloji
- Sistematik arşivleme yapılmadığı durumlarda depolanan dijital bilgilerin nasıl okunacağını ve bu bilgilerin ne anlama geldiğini anlamaya çalışmak
41. Kütüphane Haftası, Ankara 28 Mart – 3 Nisan 2005 - 7
Tanımlar IIYenileme
- bir dijital nesneyi işletim sistemi ve donanım çevresi aynı kalmak suretiyle aynı depolama ortamının yeni bir türüne aktarma
Göç- bir programın belli bir sürümü, işletim sistemi ya da
donanımı üzerinde çalışan bir dijital ürünü zamanla başka bir donanıma/yazılıma aktarma
Yakalama- kaynakta yapılan değişiklikleri kopyalayarak arşiv
sürümüne yansıtmaÖykünme (emulation)
- gerçekte eski donanım ve yazılımı kullanmadan eski donanım ve yazılım çevresini yeniden yaratarak eski ürünleri çalıştırma
41. Kütüphane Haftası, Ankara 28 Mart – 3 Nisan 2005 - 8
Geleneksel koruma – Dijital koruma
• Geleneksel bilgi taşıyan nesneyi ve çevresini korumak entellektüel içeriği korumak ve bu içeriğe erişimi garantilemek demek
• Dijital nesnelerin ömrü kısa• Dijital içerik teknolojiyle birlikte “bohçalanıyor”• Hem içeriğin hem teknolojinin korunması gerekli• Dijital bilginin korunması kopyalamaya dayalı
41. Kütüphane Haftası, Ankara 28 Mart – 3 Nisan 2005 - 9
Modern medya (bilgi kayıt ortamı) ikilemi
41. Kütüphane Haftası, Ankara 28 Mart – 3 Nisan 2005 - 10
Modern medya (bilgi kayıt ortamı) ikilemi
41. Kütüphane Haftası, Ankara 28 Mart – 3 Nisan 2005 - 11
Dijital koruma yaklaşımları
• Donanım / yazılım müzesi– Eski sistemleri, tüm modelleri, platformları ve işletim sistemlerini
koruma• Dijital arkeoloji
– Kazançlı bir iş olabilir• Yenileme / İkileme
– Verileri ve üstverileri yeni ortamlara kopyalama, aralarındaki ilişkileri koruma
• Öykünme – Veri ve yazılımı saklayıp, bir işletim sistemi ve donanım
öykünücüsü üzerinde çalıştırma• Göç
– Eski donanım/yazılım ile yazılmış olan belgelerin zaman geçtikçeeskimesi ve erişilmez olması
– Potansiyel veri kaybı
41. Kütüphane Haftası, Ankara 28 Mart – 3 Nisan 2005 - 12
Neler kayıp?
• 1960 ABD nüfus sayımı sonuçları (sonradan kurtarıldı)
• Amerikan Havacılık ve Uzay Ajansı’nın (NASA) ilk dijital fotoğrafları – Mars’ın ilk fotoğrafları– Dünyanın Uzaydan çekilen ilk fotoğrafları
• İlk elektronik posta mesajı • Brezilya’nın 1970’lerdeki uydu gözlemleri
41. Kütüphane Haftası, Ankara 28 Mart – 3 Nisan 2005 - 13
Alexa Internet
41. Kütüphane Haftası, Ankara 28 Mart – 3 Nisan 2005 - 14
Internet Archive
41. Kütüphane Haftası, Ankara 28 Mart – 3 Nisan 2005 - 15
Internet Archive
41. Kütüphane Haftası, Ankara 28 Mart – 3 Nisan 2005 - 16
ULAKBİM - 1996
41. Kütüphane Haftası, Ankara 28 Mart – 3 Nisan 2005 - 17
ULAKBİM - 1997
41. Kütüphane Haftası, Ankara 28 Mart – 3 Nisan 2005 - 18
ULAKBİM - 1997
41. Kütüphane Haftası, Ankara 28 Mart – 3 Nisan 2005 - 19
Özel ULAK
41. Kütüphane Haftası, Ankara 28 Mart – 3 Nisan 2005 - 20
Özel ULAK
41. Kütüphane Haftası, Ankara 28 Mart – 3 Nisan 2005 - 21
KÜTÜP-L tartışma listesi, 1991-
41. Kütüphane Haftası, Ankara 28 Mart – 3 Nisan 2005 - 22
Millî Kütüphane - 1996
41. Kütüphane Haftası, Ankara 28 Mart – 3 Nisan 2005 - 23
Millî Kütüphane - 2000
41. Kütüphane Haftası, Ankara 28 Mart – 3 Nisan 2005 - 24
Millî Kütüphane - 2004
41. Kütüphane Haftası, Ankara 28 Mart – 3 Nisan 2005 - 25
Açık Arşiv Bilgi Sistemi (OAIS) Referans Modeli
4-1.
2
MANAGEMENT
Ingest
Data Management
SIP
AIPDIP
queriesresult sets
Access
PRODUCER
CONSUMER
Descriptive Info
AIP
orders
Descriptive Info
Archival Storage
Administration
Preservation Planning
SIP – Submission Information Packet (what is submitted or acquired from the producer)AIP – Archival Information Packet (the object that is archived)DIP – Dissemination Information Packet (the object that is distributed based on access requests)Descriptive Info – metadata
41. Kütüphane Haftası, Ankara 28 Mart – 3 Nisan 2005 - 26
OAIS Referans Modelinin bileşenleri
• Elektronik bilginin üretilmesi ve yaratılması• Sağlama ve derme geliştirme (Ingest)• Veri yönetimi – koruma üst verisi
(metadata)• Arşivsel depolama – koruma formatları• Koruma planlama – göç ve öykünme• Erişim
– Erişim mekanizmaları– Hakların yönetimi ve güvenlik gerekirlikleri
41. Kütüphane Haftası, Ankara 28 Mart – 3 Nisan 2005 - 27
Örnekler
• NEDLIB (Networked European Digital Library) • ERPANET (Electronic Resources Preservation
and Access Network)• DPC (Digital Preservation Coalition) • NINCH (National Initiative for Networked Cultural
Heritage)• CALIMERA (Cultural Applications: Local
Institutions Mediating Electronic Resources)• DIAS (Digital Information Archive System)• PANDAS (PANDORA Digital Archiving System)• LOCKSS (Lots of Copies Keep Stuff Safe)• CEDARS (CURL Exemplars in Digital Archives)
41. Kütüphane Haftası, Ankara 28 Mart – 3 Nisan 2005 - 28
Yönelimler ve sorunlar
• Pratik dijital arşivleme uygulamaları• İşbirliği• Dijital bilgiyle ilgili entellektüel mülkiyet hakkı
yasaları• Dijital arşivlemenin faturasını kim yüklenecek?
– Teknolojik değişme, dijital nesne türlerinin çeşitliliği, nesne türlerinde standart olmaması, neyin önemli/önemsiz olduğuna karar verilmesi
41. Kütüphane Haftası, Ankara 28 Mart – 3 Nisan 2005 - 29
Dijital koruma politikası çerçevesi
• Seçim ölçütleri – neyi atıp neyi saklayacağız?
• Desteklenecek dosya formatları• Üst veri • Mimari • Tarihi değer • Birden fazla kopya
41. Kütüphane Haftası, Ankara 28 Mart – 3 Nisan 2005 - 30
Ne yapılmalı? I
• Alt yapı teknolojileri geliştirilmeli– Dijital kütüphane, arşiv ve müzelere karşı
hoşgörülü yasal bir alt yapı geliştirme– Hızlı bir veri ağı geliştirme
• Dijital yayın teknolojileri• Dijital kütüphane, arşiv ve müze
teknolojileri– Toplama, depolama, veri madenciliği, hizmete
sunma, düşük fiyatlı-uzun dönemli depolama• Zaman kapsülü teknolojileri
41. Kütüphane Haftası, Ankara 28 Mart – 3 Nisan 2005 - 31
Ne yapılmalı? II
• Kurumsal arşivler kurulmalı– Bir ya da daha
çok üniversite topluluğunun entellektüelçıktısını yakalayan ve koruyan dijital derme
KURUMSAL ARŞİV
41. Kütüphane Haftası, Ankara 28 Mart – 3 Nisan 2005 - 32
Yaşar TontaH.Ü. Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü
[email protected]/~tonta/tonta.html
Dijital Koruma Kültürü