CẨM NANG HƯỚNG DẪN TRỊ TIỂU ĐƯỜNG TOÀN TẬP - IONO VIETNAM

Dịch bởi ionovietnam.com 0

NĂM 2012-2013 Biên soạn bởi: The Japanese Diabetes Society

Dịch bởi: ionovietnam.com


CẨM NANG TOÀN TẬP VỀ BỆNH ĐÁI THÁO ĐƯỜNG .........................................................................

1. Bệnh đái tháo đường ..................................................................................................... 4

A. Bệnh đái tháo đường là gì? ............................................................................................... 4

B. Những dấu hiệu của bệnh tiểu đường .............................................................................. 5

C. Phân loại bệnh tiểu đường ................................................................................................ 7

1 Phân loại bệnh tiểu đường theo tính chất bệnh học ................................................... 7

2 Phân loại bệnh học và các quá trình bệnh lý của tiểu đường ...................................... 8

2. Chẩn đoán ..................................................................................................................... 10

A. Các xét nghiệm chẩn đoán ................................................................................................ 10

1 Các mức đường trong máu và các tiêu chí quyết định ................................................. 10

2 Xét nghiệm dung nạp 75g glucose đường uống ........................................................... 11

B. Chẩn đoán bệnh tiểu đường ............................................................................................. 13

C. Tình trạng đường huyết thuộc kiểu ranh giới và hội chứng chuyển hóa (“hội chứng béo

phì”) ................................................................................................................................... 15

3. Điều trị .......................................................................................................................... 16

A. Mục tiêu điều trị và các chỉ số kiểm soát .......................................................................... 16

1 Mục tiêu điều trị bệnh tiểu đường ............................................................................... 16

2 Các chỉ số kiểm soát ...................................................................................................... 16

A Các chỉ số kiếm soát đường huyết ......................................................................... 16

B Các chỉ số kiếm soát đường huyết khác ................................................................. 18

1. Cân nặng .......................................................................................................... 18

2. Huyết áp .......................................................................................................... 18

3. Lipid trong huyết tương ................................................................................... 18

4. Xét nghiệm các biến chứng ............................................................................. 18

B. Xây dựng chính sách điều trị ............................................................................................. 18

1 Tình trạng không phụ thuộc insulin .............................................................................. 18

A Tiểu đường tuýp 2 .................................................................................................. 18

1. Ăn kiêng và tập thể dục ................................................................................... 19

2. Điều trị bằng thuốc .......................................................................................... 19

3. Những điểm quan trọng khác .......................................................................... 21

B Tiểu đường tuýp 1 không phụ thuộc insulin ......................................................... 22

2 Tình trạng phụ thuộc insulin ......................................................................................... 22

A Tiểu đường tuýp 1 ................................................................................................. 22

1. Đến khám bác sỹ lần đầu ................................................................................. 22

2. Điều trị liên tục ................................................................................................ 22

B Tiểu đường tuýp 2 – tình trạng phụ thuộc insulin ................................................ 24

C. Giáo dục bệnh nhân tiểu đường ....................................................................................... 24

4. Liệu pháp ăn kiêng – Điểm cơ bản và đầu tiên trong điều trị tất cả bệnh nhân tiểu đường

bất kể phụ thuộc insulin hay không ................................................................................ 26

A. Làm thế nào để xúc tiến liệu pháp ăn kiêng ...................................................................... 26

MỤC LỤC

0

0

0


1 Hướng dẫn về mức nạp năng lương thích hợp ...................................................... 26

B. Liệu pháp ăn kiêng trong thực tế - Danh sách thực phẩm ................................................ 26

C. Để ngăn ngừa các biến chứng ........................................................................................... 27

5. Liệu pháp tập thể dục ..................................................................................................... 28

1 Các loại thể dục ................................................................................................................... 28

2 Cường độ tập thể dục ......................................................................................................... 28

3 Khối lượng tập thể dục ........................................................................................................ 28

4 Tần suất tập thể dục ............................................................................................................ 29

5 Việc tập thể dục không được phép hoặc bị hạn chế khi ..................................................... 29

6. Liệu pháp dược – Hai loại thuốc điều trị cải thiện quá trình chuyển hóa: điều trị bằng thuốc

và insulin ....................................................................................................................... 30

A. Thuốc uống điều trị ........................................................................................................... 30

1 Nhóm thuốc hạ đường huyết uống .............................................................................. 30

2 Thuốc kích thích bài tiết insulin tác dụng nhanh .......................................................... 31

3 Thuốc ức chế men 𝞪-glucosidase ................................................................................. 31

4 Nhóm thuốc Biguanides ............................................................................................... 32

5 Nhóm thuốc Thiazolidinediones ................................................................................... 32

6 Thuốc ức chế men DPP-4 .............................................................................................. 33

7 Điều trị kết hợp các loại thuốc ...................................................................................... 34

B. Điều trị bằng tiêm .............................................................................................................. 35

1 Điều trị bằng insulin ...................................................................................................... 35

A Chỉ định đối với điều trị bằng insulin .................................................................... 35

1. Chỉ định tuyệt đối đối với điều trị bằng insulin ............................................... 35

2. Chỉ định tương đối đối với điều trị bằng insulin .............................................. 35

B Các loại insulin ....................................................................................................... 36

2 Các loại thuốc tiêm khác ngoài insulin: Thuốc GLP-1 receptor agonist ........................ 39

C. Các loại thuốc điều trị khác ............................................................................................... 39

1 Tiểu đường bị biến chứng do tăng huyết áp ............................................................... 39

2 Tiểu đường bị biến chứng bởi rối loạn mỡ máu .......................................................... 40

7. Các biến chứng bệnh tiểu đường và kiểm soát ................................................................ 42

A. Các biến chứng bệnh tiểu đường ...................................................................................... 42

B. Các biến chứng cấp tính .................................................................................................... 42

1 Nhiễm toan xêtôn do tiểu đường ................................................................................. 42

2 Hội chứng tăng áp lực thẩm thấu do tăng đường huyết .............................................. 42

C. Các biến chứng mãn tính ................................................................................................... 43

1 Bệnh võng mạc do tiểu đường ..................................................................................... 43

2 Bệnh thận do tiểu đường ............................................................................................. 44

3 Biến chứng thần kinh do tiểu đường ............................................................................ 47

4 Rối loạn xơ vữa động mạch .......................................................................................... 48

A Xơ vữa động mạch vành ........................................................................................ 48

B Bệch mạch não ...................................................................................................... 48

0


C Bệch động mạch ngoại biên (PAD) ........................................................................ 49

5 Thương tổn chân do tiểu đường .................................................................................. 50

6 Thương tổn tay do tiểu đường ..................................................................................... 50

7 Bệnh nha chu ................................................................................................................ 50

8 Chứng mất trí ................................................................................................................ 50

8. Tiểu đường ở các lứa tuổi .............................................................................................. 51

A. Tiểu đường ở trẻ em và thanh niên .................................................................................. 51

B. Mang thai và tiểu đường ................................................................................................... 51

C. Tiểu đường ở người cao tuổi............................................................................................. 52

9. Những điểm cần tham khảo chuyên gia .......................................................................... 53

A. Tham khảo chuyên gia về bệnh tiểu đường khi ................................................................ 53

B. Hợp tác liên vùng và liên bệnh viện .................................................................................. 53

CÔNG DỤNG CỦA THẢO DƯỢC SALACIA ĐỐI VỚI BỆNH TIỂU ĐƯỜNG ......................................

NGHIÊN CỨU TỔNG QUAN VỀ THẢO DƯỢC SALACIA .......................................................................


Bệnh đái tháo đường (ĐTĐ) hay còn gọi là bệnh tiểu đường, là một nhóm bệnh tăng đường

huyết mãn tính do thiếu hụt hoạt động của insulin*.

Đối với tiểu đường Tuýp 1, sự thiếu hụt hoạt động của insulin là do sự phá hủy và mất các tế bào

β nằm trên tế bào Langerhans trong tuyến tụy, nơi sản sản xuất và tiết ra insulin (Xem thêm tr.7:

Bảng 2, Phân loại nguyên nhân của bệnh đái tháo đường và sự rối loạn chuyển hóa đường

glucose).

Tiểu đường Tuýp 2 được sinh ra từ những yếu tố thuộc về di truyền (gene) bao gồm những

nguyên nhân gây ra sự giảm tiết insulin, hay kháng insulin, và một số tác nhân thuộc về môi

trường khác như là ăn quá nhiều (đặc biệt là nhiều chất béo), ít vận động tập thể dục, béo phì và

căng thẳng, bên cạnh yếu tố càng lớn tuổi.

“Hoạt động của insulin” là thuật ngữ để chỉ chức năng điều tiết chuyển hóa được thể hiện bởi

insulin trong các mô của cơ thể. Nếu sự cân bằng giữa nguồn cung của insulin và nhu cầu insulin

mà cơ thể cần được duy trì, thì sự chuyển hóa nói chung là bình thường bao gồm cả nồng độ

glucose trong huyết tương. Sự tiết ra insulin ít đi, hay sự kháng insulin tăng lên, sẽ khiến hoạt

động của insulin không hiệu quả và nồng độ glucose trong huyết tương tăng lên.

“Lượng đường trong máu duy trì ở mức cao” thể hiện sự không hiệu quả trong hoạt động của

insulin. Tại một mức tối thiểu của tăng glucose trong huyết tương là cần thiết để chẩn đoán mắc

một loại tiểu đường, bệnh nhân sẽ chỉ cảm nhận các triệu chứng ở một mức độ khách quan nhẹ,

và thường không nhận thấy rằng mình đang mắc bệnh. Nếu lượng đường ở trong máu liên tục

tăng, các triệu chứng điển hình như (khát nước, đi tiểu nhiều, giảm cân, dễ mệt mỏi) sẽ xuất hiện.

“Hoạt động của insulin thiếu hiệu quả rõ rệt và đột ngột” sẽ làm tăng nồng độ glucose trong

huyết tương, nhiễm xeton-axit, mất nước trầm trọng, và có thể dẫn đến hôn mê do tiểu đường.

“Tăng đường huyết mãn tính và các bất thường khác về chuyển hóa” sẽ ảnh hưởng xấu đến các

mao mạch của võng mạc và thận, cũng như là chứng xơ vữa động mạch toàn thân. Thêm vào đó,

chúng có thể gây ra bệnh thần kinh, đục thủy tinh thể, và ảnh hưởng xấu đến chất lượng cuộc

sống của bệnh nhân.

Ngay cả khi bệnh tiểu đường phát triển do viêm tụy và rối loạn nội tiết của bệnh căn học, các biến

chứng nảy sinh tương tự trong các bệnh tiểu đường thông thường. Kết quả là, chẩn đoán và điều

trị được thực hiện tương tự bệnh tiểu đường thông thường.

* Insulin được sản xuất và tiết ra bởi các tế bào β nằm trên tế bào Langerhans của tuyến tụy. Sau

khi đi qua tĩnh mạch cửa, insulin tới gan, rồi từ tĩnh mạch gan đi tới tất cả các mô trong cơ thể.

Insulin gắn kết với các đối tượng nhận insulin trong các màng mô của gan, cơ bắp, mô mỡ, và các

mô khác nhạy cảm với insulin, và thúc đẩy sự hấp thu đường glucose vào các tế bào, dự trữ và sử

dụng năng lượng, tổng hợp protein, và sinh sôi tế bào.

1 Bệnh đái tháo đường

A Bệnh đái tháo đường là gì?


HbA1c (hemoglobin A1c, glycohemoglobin, GHb), được sản sinh bởi quá trình liên kết phần tử

đường và protein trong phản ứng đường hóa hemoglobin A0: Giá trị HbA1c phản ánh lượng

đường trung bình trong máu trong một hoặc hai tháng trước khi lấy mẫu máu, và thường được

sử dụng trong chẩn đoán tiểu đường (Xem tr.13: Chẩn đoán bệnh đái tháo đường). Hơn nữa, đây

là dấu hiệu của tình trạng kiểm soát đường máu (Xem tr.16: Các chỉ tiêu kiểm soát đường máu).

Giá trị tiêu chuẩn HbA1c (NGSP) của các đối tượng với dung nạp lượng đường glucose là giữa 4,6

và 6,2%. Nó liên quan tới vòng đời của hồng cầu, và thấp trong quá trình hồi phục từ sự xuất

huyết và thiếu sắt và trong bệnh thiếu máu và xơ gan cấp; và cần thận trọng trong đánh giá các

bệnh rối loạn về hemoglobin, bởi lượng trung đường bình trong máu không liên quan tới nó.

Bảng 1. Các tình trạng xuất hiện tương ứng với các giá trị của HbA1c và lượng đường glucose

trong máu

Giá trị HbA1c cao hơn Giá trị HbA1c thấp hơn Giá trị HbA1c hoặc cao hơn

hoặc thấp hơn Bệnh tiểu đường phát triển

nhanh chóng

Thiếu sắt

Sự khởi đầu đột ngột hay trầm trọng của bệnh tiểu đường

Thời kz hồi phục từ bệnh thiếu máu do thiếu sắt

Mất máu (vòng đời hồng cầu giảm)

Sau khi mất máu (Sản xuất hồng cầu tăng), Truyền máu

Bệnh thiếu máu thận trong điều trị với hồng cầu

Bệnh xơ gan

Bệnh hemoglobinopathy – Bệnh hồng cầu hình liềm

Glycoalbumin (GA): Glycoalbumin (giá trị tiêu chuẩn: 11~16%) phản ánh lượng đường glucose trung

bình trong máu khoảng 2 tuần trước đó. Con số này rơi vào vùng giá trị thấp và phân tách khỏi giá trị

lượng đường trung bình trong máu trong những tình trạng như là chứng thận hư trong bệnh thận do

tiểu đường, theo đó, protein trong máu giảm một nửa do lượng mất mát protein, và tách ra khỏi giá

trị trung bình lượng đường glucose trong máu.

1,5-AG(1,5-anhydroglucitol: 1.5-AG (giá trị tiêu chuẩn:≥14,0 g/mL) được sử dụng để biểu thị sự thay

đổi đột ngột trong sự chuyển hóa đường glucose. Giá trị này giảm khi lượng đường glucose được tiết

ra trong nước tiểu tăng. Kết quả là, đối lập với các chỉ số khác, 1,5-AG giảm cho thấy dấu hiệu kém đi

trong sự chuyển hóa đường glucose.

*1 Xem Cột ở trang sau liên quan đến các giá trị tiêu chuẩn quốc tế của HbA1c vừa được đề cập. *2 Sự phân bổ của HbA1c cho thấy một sự đan xen giữa tiểu đường thông thường, và ranh giới cận tiểu đường, và các loại tiểu đường, và khoảng 6.2% cho HbA1c (NGSP), tiểu đường thông thường, ranh giới cận tiểu đường, và các tuýp tiểu đường tồn tại.

B Những dấu hiệu của bệnh tiểu đường


CỘT

Những thay đổi trong hệ thống ký hiệu kèm theo sự chuẩn hóa quốc tế của HbA1c – hiện tại, sử dụng cả HbA1c (NGSP) và HbA1c (JDS)

HbA1c được sử dụng phổ biến trên thế giới như là một chỉ số quan trọng trong điều trị bệnh tiểu đường. Mặc dù vậy, Nhật Bản lại phát sinh tình trạng: HbA1c ở Nhật Bản được sử dụng hệ thống JDS (Japan Diabetes Society (JDS) - Hội Tiểu đường Nhật Bản) với giá trị xấp xỉ 0.4% thấp hơn giá trị tiêu chuẩn NGSP (National Glycohemoglobin Standardization Program – Chương trình chuẩn hóa xét nghiệm máu kiểm tra Glycohemglobin của quốc gia). Do vậy, Hội Tiểu đường Nhật Bản đã quyết định tăng thêm 0,4% giá trị JDS trong sử dụng cho HbA1c (giá trị JDS), để đưa ra diễn giải mới các giá trị HbA1c, từ đó, những giá trị này được định nghĩa là “Giá trị tiêu chuẩn quốc tế”. (Những “giá trị tiêu chuẩn quốc tế” bản thân không phải là giá trị theo NGSP, nhưng cố ý được điều chỉnh tương ứng với những giá trị NGSP.)

Sau này, tuy nhiên, đến 01/10/2011, Viện Tài liệu Tham khảo Các Tiêu chuẩn Hóa học Lâm sàng (Reference Material Institue for Clinical Chemistry Standards (ReCCS) đã đạt được chứng nhận như là Phòng Thí nghiệm Thứ cấp (Secondary Reference Laboratory (SRL) trong khu vực Châu Á, đơn vị thực hiện đo lường các tiêu chuẩn NGSP cũng như là là các quy định và tối ưu hóa công tác kiểm tra mang tiêu chuẩn quốc tế, nhằm thông qua tư vấn và các tổ chức hợp tác, để cố định giá trị NGSP (%) tại JDS (%) x 1,02 + 0,25%. (Tham khảo thêm chi tiết liên quan tới công thức này ở dưới chân trang.) Kết quả là, thay vì “Giá trị tiêu chuẩn quốc tế” (NGSP tương đương), nó có thể chính thức được gọi là “Giá trị NGSP”. Kết quả là, từ 01/04/2012, các nhãn và chỉ dẫn sử dụng HbA1c được thay đổi như sau: 1. Đối với thực hành lâm sàng, giá trị NGSP được sử dụng, và nhãn được ghi là HbA1c (NGSP).

Giá trị JDS trước đó được ghi là HbA1c (JDS), nhưng từ 01/04/2014, nhãn HbA1c chỉ được ghi nhận là giá trị NGSP, giá trị JDS không còn được thể hiện.

2. Để tránh vấn đề phát sinh trong quá trình thay đổi hệ thống liên quan tới kiểm tra sức khỏe cụ thể và hướng dẫn sức khỏe chi tiết, từ 01/04/2012 đến 31/03/2013, khi thông báo tới bệnh nhân kết quả kiểm tra, và gửi các báo cáo kết quả tới các công ty bảo hiểm y tế, chỉ sử dụng các giá trị JDS, còn từ 01/04/2013 trở đi thì chỉ sử dụng các giá trị NGSP.

Về thông tin chi tiết, xin tham khảo thêm tại Website của Hội Tiểu đường Nhật Bản (www.jds.or.jp)

xem Tạp chí Diabetes Investigation, Tập 3, Số 1, tr.39-40, 2012

*Công thức chuyển đổi này được sử dụng để tính toán, và được các kết quả sau (làm

(tròn tới hàng đơn vị): (1) Giá trị JDS 4,9%, giá trị NGSP (%) = Giá trị JDS(%) + 0,3%. (2)

Giá trị JDS 5,0~9,9%, Giá trị NGSP (%) = Giá trị JDS (%) + 0,4%. (3) Giá trị JDS 10,0~9,9%,

Giá trị NGSP (%) = Giá trị JDS (%) + 0,5%. 1 Giá trị NGSP 5,2%, Giá trị JDS (%) = Giá trị

NGSP (%) – 0,3%. 2 Giá trị NGSP 5,3~10,2%, Giá trị JDS (%) = Giá trị NGSP (%) – 0,4%. 3

Giá trị NGSP 10,3~15,2%, Giá trị JDS (%) = Giá trị NGSP (%) – 0,5%.

http://www.jds.or.jp/


NKODO

Phân loại bệnh tiểu đường theo tính chất bệnh học và sinh lý bệnh học

1 Phân loại tiểu đường theo tính chất bệnh học ......................................................

Bảng 2. Phân loại tiểu đường và rối loạn chuyển hóa đường glucose theo tính chất bệnh học*

I. Tuýp 1

Sự phá hủy của các tế bào β thượng thận, thường dẫn đến sự thiếu hụt insulin tuyệt đối A.Tự miễn dịch B.Tự phát

II. Tuýp 2 Phần lớn từ các khiếm khuyết sản sinh insulin tới kháng insulin với nhiều mức độ khiếm khuyết sản sinh insulin khác nhau

III. Do các cơ chế đặc biệt hay các bệnh khác

A. Những trường hợp thuộc đột biến đặc trưng được xác định như là nguyên nhân gây ra cảm nhiễm gene di truyền (1) Sự bất thường về gene di truyền của chức năng tế bào β thượng thận (2) Sự bất thường về gene di truyền của hoạt động insulin B. Những trường hợp liên quan tới các bệnh và thể trạng khác (1) Các bệnh của tụy ngoại tiết (2) Bệnh nội tiết (3) Bệnh gan (4) Do sử dụng thuốc hoặc chất hóa học (5) Nhiễm trùng (6) Các dạng hiếm của bệnh tiểu đường trung gian miễn dịch (7) Các hội chứng gene di truyền liên quan tới bệnh tiểu đường

IV. Tiểu đường trong thời kz thai nghén

Trích dẫn và điều chỉnh từ Hội đồng thuộc Hiệp hội Tiểu đường Nhật Bản, phần Các tiêu chuẩn Chẩn

đoán Bệnh tiểu đường: Báo cáo phân loại và Các tiêu chuẩn Chẩn đoán Bệnh tiểu đường.

Diabetelogy International, I(1):7, 2010

C Phân loại bệnh tiểu đường

(*) Sự xuất hiện của biến chứng tiểu đường chưa được xác định trong một số những trường hợp này. Những bệnh hiện chưa được phân loại trong các nguyên nhân kể trên được gọi là bệnh không thể xác định.


2 Phân loại bệnh học và các quá trình bệnh lý của bệnh tiểu đường ........................

Hình 1. Lược đồ mối quan hệ giữa bệnh học (cơ chế) và các quá trình bệnh lý của bệnh tiểu đường

(tình trạng) của bệnh tiểu đường

Giai đoạn

Bệnh học (Cơ chế)

Đường huyết bình thường

Đường huyết tăng cao

Vùng bình thường

Vùng giới hạn

Vùng bệnh tiểu đường

Trạng thái không phụ thuộc insulin

Trạng thái phụ thuộc insulin

Cần insulin

Không cần Cần để kiểm soát đường

huyết Cần để tồn tại

Tuýp 1

Tuýp 2

Các loại khác

Các mũi tên chỉ về bên phải thể hiện sự rối loạn chuyển hóa đường glucose có chiều hướng xấu đi

(bao gồm khi bắt đầu bị bệnh tiểu đường). Giữa những phần đứt đoạn của mũi tên và

thể hiện trạng thái được phân loại là bệnh tiểu đường. Mũi tên chỉ về bên trái thể hiện sự

cải thiện của tình trạng rối loạn chuyển hóa đường glucose, và phần đứt đoạn thể hiện tình huống

với tần số xuất hiện thấp.

Trích dẫn và điều chỉnh từ Hội đồng thuộc Hiệp hội Tiểu đường Nhật Bản, phần Các tiêu chuẩn Chẩn đoán Bệnh tiểu

đường: Báo cáo phân loại và Các tiêu chuẩn Chẩn đoán Bệnh tiểu đường. Diabetelogy International, I(1):6, 2010

Ghi chú: Ở bệnh tiểu đường Tuýp 1, khởi đầu bệnh bắt đầu đột ngột như là bệnh tiểu đường

Tuýp 1 bộc phát, và các loại tiểu đường tiến triển chậm chạp, đang phát triển dần dần qua nhiều

năm dẫn tới tình trạng phụ thuộc vào insulin, giống như xảy ra ở bệnh tiểu đường Tuýp 1 phát

triển chậm.

Trích dẫn và điều chỉnh từ Imagawa, A et al: báo cáo của Hội đồng thuộc Hiệp hội Tiểu đường Nhật Bản, nghiên cứu các

bệnh tiểu đường Tuýp 1 bộc phát và cấp tính khởi phát: các triệu chứng mới chẩn đoán bệnh tiểu đường Tuýp 1 bộc phát.

Diabetelogy International, 3(4):180, 2012

Bệnh cơ học (Cơ chế)

Các triệu chứng của bệnh tiểu đường Tuýp 1 bộc phát (những trường hợp có các triệu chứng dưới đây cần phải có sự kiểm tra, xét nghiệm kỹ lưỡng của bệnh viện)

1. Trạng thái xetone và nhiễm xetone acid trong vòng 1 tuần sau khi xuất hiện triệu chứng tăng đường huyết

2. Hàm lượng đường glucose trong huyết tương ≥ 16.0 mmol/L (≥288 mg/dL) ngay từ lần kiểm tra đầu tiên


Trích dẫn và điều chỉnh từ Imagawa, A et al: báo cáo của Hội đồng thuộc Hiệp hội Tiểu đường Nhật

Bản, nghiên cứu các bệnh tiểu đường Tuýp 1 bộc phát và cấp tính khởi phát: các triệu chứng mới

chẩn đoán bệnh tiểu đường Tuýp 1 bộc phát. Diabetelogy International, 3(4):181, 2012

Các triệu chứng để xác định chẩn đoán bệnh tiểu đường Tuýp 1 bộc phát (Bệnh tiểu đường Tuýp 1 bộc phát có tất cả 3 triệu chứng dưới đây)

1. Sớm xuất hiện tiểu đường nhiễm xetone và nhiễm xetone acid tiểu đường (khoảng 7 ngày) sau khi xuất hiện những triệu chứng tăng đường huyết (sự tăng lên trong nước tiểu và hoặc các thể xetone trong huyết thanh vào lần kiểm tra đầu tiên)

2. Lượng đường glucose trong huyết tương ≥ 16,0 mmol/L (≥288 mg/dL) và mức glycated hemoglobin HbA1c < 8,7% (giá trị NGSP) ngay lần kiểm tra đầu tiên

3. Định lượng C-peptide trong nước tiểu <10 g/ngày hay lượng C-peptide trong huyết thanh

khi đói <0,3 g/mL (<0.10 nmol/L) và <0,5 ng/mL (<0,17 nmol/L) sau khi dung nạp glucagon trong tĩnh mạch (hay sau ăn) ngay lúc đầu


1 Các mức đường trong máu và các tiêu chí quyết định ...........................................

① Lượng đường glucose trong huyết tương vào lúc sáng sớm khi đói*1: ≥

126 mg/dL ② Lượng đường glucose trong huyết tương sau khi nạp 75g đường glucose: ≥ 200 mg/dL ③ Lượng đường glucose trong huyết tương đo ngẫu nhiên*: ≥ 200 mg/dL

④ HbA1c (NGSP): ≥ 6,5% HbA1c (JDS): ≥ 6,1%]

Xác định mắc tiểu đường nếu có bất cứ biểu hiện nào trong 4 dấu hiện này. Tham khảo thêm phần “B Chẩn đoán bệnh tiểu đường (tr. 10) ở trang kế tiếp liên quan tới chẩn đoán bệnh tiểu đường.

⑤ Lượng đường glucose trong huyết tương vào buổi sáng khi đói: < 110 mg/dL ⑥ Lượng đường glucose trong huyết tương 2 tiếng sau khi nạp 75g đường glucose: < 140 mg/dL

Không mắc tiểu đường nếu như thỏa mãn cả hai điều kiện (5) và (6)

”Kiểu nằm giữa ranh giới” khi lượng đường glucose trong huyết tương không thỏa mãn các tiêu

chí hoặc mắc bệnh tiểu đường hoặc thuộc tình trạng bình thường.

Hình 2. Các trạng thái đường huyết được biểu thị bởi lượng đường glucose trong huyết tương khi

đói và 75g OGTT (Oral Glucose Tolerance Test - Xét nghiệm mức độ dung nạp Glucose đường

uống) với những giá trị tham khảo

Phân loại

Lượng đường glucose (trong tĩnh mạch)*1

Trước khi nạp Thời điểm đo lường

2 tiếng sau khi nạp gluco

≥ 126 mg/dL hoặc ≥ 200 mg/dL Mắc tiểu đường

Hoặc không phải mắc tiểu đường hoặc bình thường Kiểu ranh giới

< 110 mg/dL hoặc < 140 mg/dL Không mắc tiểu

đường *2

Trích dẫn và điều chỉnh từ báo cáo của Hiệp hội Tiểu đường Nhật Bản, phân loại và các tiêu chí chẩn

đoán bệnh tiểu đường. Diabetelogy International, 1(1):12, 2010 (trích dẫn và điều chỉnh)

2 Chẩn đoán

A Các xét nghiệm chẩn đoán

*1. Lượng đường glucose trong huyết tương được thể hiện như lượng đường glucose trong tĩnh mạch, trừ trường hợp được chỉ rõ. *2. Ngay cả nếu 75g OGTT được đánh giá là “bình thường”, thì cũng nên thận trọng nếu thuộc “Kiểu ranh giới” (cần phải theo dõi thêm), nếu lượng đường glucose trong huyết tương 1 giờ ở mức 180 mg/dL hay cao hơn. Điều này là bởi tiểu đường thường hay phát triển ở những bệnh nhân có mức 1 giờ thấp hơn. Thêm nữa, lượng đường glucose trong huyết tương khi đói ở mức 100~109 mg/dL thuộc giới hạn thông thường, nhưng lại được coi là cao hơn bình thường. Bởi vì những người có lượng đường glucose cao hơn bình thường này có nguy cơ bị tiểu đường và bao gồm mức độ dung nạp đường glucose biến đổi, lúc đó cần đến OGTT. (Xem thêm “Những tình huống phải thực hiện xét nghiệm dung nạp đường uống 75g vào trang sau.)

* Lượng đường glucose trong huyết tương ngẫu nhiên: Là lượng đường glucose trong huyết tương

khi máu được lấy bất cứ thời gian nào. Không bao gồm lượng đường glucose trong huyết tương sau

khi đã nạp đường glucose.


2 Xét nghiệm dung nạp 75g glucose đường uống ......................................................

Quy trình xét nghiệm

① Hướng dẫn bệnh nhân tới bệnh viện không được ăn sáng, tối thiểu 10 tiếng cách bữa ăn cuối cùng.

L{ tưởng là bắt đầu xét nghiệm khoảng 9 giờ sáng.

② Lấy mẫu máu của bệnh nhân khi đói, và đo lượng đường glucose trong huyết tương (Bảng 3).

③ Chỉ dung nạp lượng đường glucose cho bệnh nhân bằng đường uống (75g đường glucose khan

tan trong nước hoặc một lượng tương đương với lượng thủy phân tinh bột như là Trelan G).

④ Lấy mẫu máu cứ khoảng 30 phút, 1 tiếng, và 2 tiếng sau khi nạp đường glucose, và đo lượng

đường glucose trong huyết tương.

⑤ Theo như các giá trị tham khảo cho 75g OGTT (Hình 2), trường hợp sẽ rơi vào 1 trong 3 kiểu, “Mắc

tiểu đường”, “Kiểu ranh giới”, hay “Bình thường”.

Không hút thuốc và không vận động cho tới khi kết thúc xét nghiệm. Ngoài ra, không nên thực

hiện xét nghiệm sau khi chụp hệ tiêu hóa trên có cản quang và nội soi.

Đối với xét nghiệm dung nạp glucose đường uống OGTT ở trẻ em, tham khảo ở phần Bệnh tiểu

đường của trẻ em và thanh niên [tr.48].

Đối với xét nghiệm dung nạp glucose đường uống OGTT trong thời kz mang thai, tham khảo ở

phần Bệnh tiểu đường và thai kz [tr. 48].

Bảng 3. Lấy mẫu máu thử cần thiết cho xét nghiệm 75g OGTT*1 (tùy thuộc vào mục đích)

Khi đói 30 phút 1 giờ 2 giờ

Đường glucose trong huyết

tương

( )

Nồng độ insulin

: Cần thiết để đánh giá 75g OGTT*2

: Cần thiết để tính toán chỉ số tạo insulin*3

: Cần thiết để tính toán HOMA-R

*1 *2 *3

Để chẩn đoán Bệnh tiểu đường, không yêu cầu phải thực hiện xét nghiệm 75g OGTT. Khi những triệu chứng chủ quan thể hiện rõ sự tăng đường huyết, đầu tiên, nên đo lượng đường glucose trong huyết tương khi đói hay lượng đường glucose trong huyết tương ngẫu nhiên (thông thường). Thực hiện xét nghiệm 75g OGTT khi đường huyết tăng đáng kể có hại, bởi nó sẽ làm tăng lượng đường máu lên cao hơn. Ở xét nghiệm 75g OGTT, mặc dù không phải lúc nào cũng cần trong chẩn đoán bệnh tiểu đường để đo lượng đường glucose trong huyết tương 30 phút và 1 giờ sau khi nạp, nhưng cần thiết trong việc xác định bệnh nhân có nhiều khả năng bị tiểu đường. Lấy mẫu đo insulin trước và sau 30 phút sau khi dung nạp, để kiểm tra phản ứng insulin trong quá trình thực hiện xét nghiệm 75g OGTT.

75

I

R

I

I

I

75

75

75

I

R


Những trường hợp khuyên phải thực hiện xét nghiệm 75g OGTT: 1. Khuyên nên thực hiện khi:

Mức đường glucose trong huyết tương khi đói 110~125 mg/dL (6,1~6,9 mmol/L) Mức đường glucose trong huyết tương thông thường 140~199 mg/dL (7,8~11,0 mmol/L) *HbA1c là 6,0~6,4% (trừ những trường hợp triệu chứng bệnh tiểu đường rõ ràng)

2. Có thể thực hiện xét nghiệm khi (nguy cơ phát tiểu đường trong tương lai; Đối với các bệnh nhân có nguy cơ bị xơ cứng động mạch như tăng huyết áp, rối loạn lipid máu, và béo phì nên thực hiện xét nghiệm.) Mức đường glucose trong huyết tương khi đói 100~109 mg/dL (5,5~6,0 mmol/L) HbA1c là 5,6%~5,9% Gia đình có tiền sử bị bệnh tiểu đường, hay đang có biểu hiện béo phì bất kể các tiêu chuẩn ở

trên * Giá trị cho HbA1c (%) được thể hiện với 0,4% được thêm vào HbA1c (JDS) (%).


Người được chẩn đoán mắc bệnh tiểu đường khi chứng minh và xác nhận là luôn ở trong tình

trạng tăng đường huyết mãn tính.

Chẩn đoán bệnh tiểu đường được thực hiện nếu kết quả của lần xét nghiệm thứ hai được diễn ra

vào một ngày khác khẳng định là “mắc tiểu đường” (Xem tr.10). Tuy nhiên, tối thiểu một trong

hai lần xét nghiệm, hoặc là cái đầu tiên hay xét nghiệm lặp lại, là cần thiết khi mà lượng đường

glucose trong huyết tương thuộc vùng bị bệnh tiểu đường, và không chấp nhận chẩn đoán chỉ

dựa trên các xét nghiệm HbA1c lặp lại (Hình 3).

Nếu lượng đường glucose trong huyết tương và HbA1c được đo cùng thời điểm, và cùng xác thực

tình trạng tiểu đường, có thể chẩn đoán mắc tiểu đường ngay tại thời điểm kiểm tra đầu tiên.

Lượng đường glucose trong huyết tương cho biết mắc loại tiểu đường nào, và nếu một trong

những điểm sau được xác thực, thì bệnh nhân được chẩn đoán là mắc bệnh tiểu đường.

1) Khi có những triệu chứng điển hình của tiểu đường như khát nước, đi tiểu nhiều, uống nhiều

nước và sụt cân.

2) Khi có cơ sở khẳng định bệnh võng mạc do tiểu đường.

Ngay cả khi lượng đường glucose trong huyết tương và nồng độ HbA1c đạt được không vượt quá

giá trị tham chiếu đối với tiểu đường, nhưng có dữ liệu kiểm tra trước đó của bệnh tiểu đường,

hay bất cứ dữ liệu nào liên quan tới các điều kiện ở trên (1), và (2) cũng có thể nghi ngờ bị tiểu

đường. Cần thận trọng đối với những trường hợp này.

Đối với chẩn đoán trong thời kz mang thai (bao gồm tiểu đường thai kz), xem ở phần “Mang thai

và tiểu đường) [tr.51].

B Chẩn đoán bệnh tiểu đường

1. Xét nghiệm đường glucose trong nước tiểu không được sử dụng để chẩn đoán bệnh tiểu đường, vì kết quả bị ảnh hưởng bởi ngưỡng đường glucose trong thận và bệnh nhân đang trong thời kz sử dụng thuốc. Chẩn đoán phải dựa vào kiểm tra đường huyết.

2. Trong rất nhiều trường hợp mắc tiểu đường tuýp 1, thời gian khởi phát có thể xác định được chính xác vì các triệu chứng phát bệnh tiểu đường khá rõ ràng.

3. Cần phải xem xét cẩn thận các triệu chứng giống như là cảm lạnh, và các triệu chứng ở dạ dày – ruột được quan sát thấy ở 70% người bị bệnh tiểu đường tuýp 1 bộc phát. Tiểu đường tuýp 1 bộc phát có đặc trưng là mức HbA1c thấp không đồng đều mặc dù có sự hiện diện của chứng tăng đường huyết (Xem thêm tr.7, ở phần Các tiêu chí để chẩn đoán tiểu đường tuýp 1 bộc phát).

4. Trong các trường hợp mắc bệnh tiểu đường tuýp 2, những biến chứng tiểu đường (bệnh võng mạc, thận, và thần kinh), thường xuất hiện khi chẩn đoán là bị tiểu đường, bởi những triệu chứng tiểu đường thường khó nhận thấy trong giai đoạn đầu của bệnh tiểu đường.

5. Sự hiện diện và biến chứng ác tính phải được đánh giá khi chẩn đoán, bởi những biến chứng này phụ thuộc vào từng giai đoạn của chúng, có thể ảnh hưởng tới phương thức điều trị.

6. Vì tiểu đường không phải là bệnh có thể chữa được, bệnh nhân nên thường xuyên đến các cơ sở chuyên khoa để thăm khám và nhận sự tư vấn của các bác sĩ.

Những điểm cần lưu { khi chẩn đoán tiểu đường


Hình 3. Lưu đồ của chẩn đoán lâm sàng bệnh tiểu đường

Các tuýp tiểu đường

Lượng đường glucose trong huyết tương khi đói ≥126 mg/dL; hay OGTT 2 giờ ≥200 mg/dL; hay lượng đường glucose trong huyết tương đo ngẫu nhiên ≥200 mg/dL

HbA1c (NGSP) ≥ 6,5% HbA1c (JDS) ≥ 6,1%*1

*1 *2

Cùng với sự chuẩn hóa quốc tế của HbA1c, và các giá trị NGSP mới được viết cùng với các giá trị JDS cũ. Khi nghi ngờ bệnh nhân bị tiểu đường, HbA1c nên được đo lường cùng với lượng đường glucose trong huyết tương. Trong cùng một ngày, nếu cả lượng đường glucose trong huyết tương và giá trị HbA1c đều cho thấy bị tiểu đường, có thể đưa ra chẩn đoán bị bệnh tiểu đường chỉ dựa các kết quả xét nghiệm đầu tiên.

Trích dẫn và điều chỉnh từ báo cáo của Hiệp hội Tiểu đường Nhật Bản, phân loại và các tiêu chí chẩn

đoán bệnh tiểu đường. Diabetelogy International, 1(1):12, 2010 (trích dẫn và điều chỉnh)


Hình 4. Phân loại tình trạng đường huyết được thể hiện bởi lượng đường glucose trong huyết

tương và 75g OGTT

Lượ

ng

glu

cose

tro

ng

hu

yết tư

ơng

trư

ớc

ăn

(tro

ng

tĩnh m

ạch

)

mg/dL

Loại tiểu đường

126 (IFG)*1 (IFG/IGT)

110 Bình thường ở mức cao*2

Loại ranh giới (IGT)*3

100

Bình thường

140 200 mg/dL

Lượng đường glucose trong huyết tương 2 tiếng sau khi dung nạp (trong tĩnh mạch)

*1 *2 *3

IFG (Impaired Fasting Glucose – Rối loạn đường glucose khi đói) thể hiện những trường hợp lượng đường glucose trong huyết tương khi đói 110 ~125 mg/dL và lượng đường glucose trong huyết tương 2 giờ thấp hơn 140 mg/dL trong xét nghiệm 75g OGTT (Tổ chức Y tế thế giới WHO). Mặc dù vậy, theo tiêu chuẩn ADA, IFG được định nghĩa là lượng glucose trong huyết tương lúc đói rơi vào khoảng 100~125 mg/dL, và chỉ FPG được sử dụng để quyết định IFG. Lượng đường glucose trong huyết tương khi đói 100~109 mg/dL nằm trong giới hạn bình thường, nhưng được xem là bình thường ở mức cao. Bởi những người có lượng đường trong máu bình thường ở mức cao có khả năng sẽ tiến triển bị bệnh tiểu đường và bao gồm cả những người bị rối loạn dung nạp glucose các mức độ khác nhau, có thể thực hiện xét nghiệm OGTT. IGT được WHO công nhận sử dụng trong chẩn đoán bệnh tiểu đường, và biểu hiện các trường hợp lượng đường glucose trong huyết tương khi đói thấp hơn 126 mg/dL và lượng đường glucose trong huyết tương 2 giờ 140~199 mg/dL trong xét nghiệm 75g OGTT.

C Tình trạng đường huyết thuộc kiểu ranh giới và hội chứng chuyển

hóa (“hội chứng béo phì”)


1 Mục tiêu điều trị bệnh tiểu đường........................................................................

Hình 5. Mục tiêu điều trị bệnh tiểu đường

2 Các chỉ số kiểm soát ................................................................................................

1. Để ngăn chặn sự khởi phát của bệnh mao mạch và cản trở sự phát triển của chúng, mục tiêu là

đạt được mức HbA1c (NGSP) dưới 7,0% (Hình 5).

2. Xác lập mục đích điều trị hiện thời phù hợp với tuổi tác và biến chứng tuz từng trường hợp.

A Các chỉ số kiểm soát đường huyết

Trong tất cả các chỉ số kiểm soát đường huyết, HbA1c rất quan trọng và ảnh hưởng chủ yếu tới

các quyết định trong điều trị. HbA1c là chi số thể hiện giá trị trung bình của nồng độ glucose trong

máu của bệnh nhân từ 1~2 tháng trước. Đối với từng bệnh nhân, giá trị này cho thấy sự biến

động nhỏ hàng ngày và do đó, là chỉ số rất quan trọng trong của việc kiểm soát đường huyết nói

chung. Mặt khác, HbA1c không cho thấy bất cứ thông tin vào về sự lên xuống của nồng độ

glucose trong máu hàng ngày. Hơn nữa, có rất nhiều yếu tố ngoài nồng độ glucose trong máu ảnh

hưởng tới chỉ số HbA1c.

Nồng độ glucose trong máu là một chỉ số chuyển hoá quan trọng bổ sung cho giá trị HbA1c.

Lượng đường glucose trong huyết tương khi đói, bởi nó thường tương đối ổn định, là chỉ số thể

Duy trì kiểm soát lượng đường glucose trong máu, cân nặng, huyết áp, mức lipid trong huyết thanh

Ngăn ngừa khởi phát và làm chậm tiến triển những biến chứng vi mạch (bệnh võng mạc, bệnh thận, bệnh thần kinh) và các bệnh xơ vữa động mạch (bệnh tim do thiếu máu cục bộ, bệnh mạch máu não, xơ cứng động mạch)

Duy trì chất lượng cuộc sống ( uality o li e - OL) không khác biệt so với những người không bị tiểu đường

A Mục tiêu điều trị và các chỉ số kiểm soát

3 Điều trị


hiện tình trạng chuyển hóa. Mặt khác, lượng đường glucose trong huyết tương 2 giờ sau ăn thì

thường bị ảnh hưởng bởi lượng và loại thức ăn cũng như là phương pháp điều trị. Nguy cơ bị rối

loạn tim cũng cần phải được chỉ ra rõ ràng.

Nên có đánh giá tổng hợp tình trạng chuyển hóa của bệnh nhân, trong đó các giá trị HbA1c,

đường glucose trong huyết tương khi đói, và lượng đường glucose trong huyết tương 2 tiếng sau

ăn, đường glucose trong huyết tương thông thường phải được xem xét.

Các chỉ số khác của kiểm soát đường huyết bao gồm glycoalbumin (GA) (giá trị tiêu chuẩn:

11~16%), và 1,5-anhydroglucitol (1,5-AG) (giá trị tiêu chuẩn: ≥14,0 g/mL).

Nếu không thể cải thiện hoàn toàn sự kiểm soát tình trạng của bệnh nhân bằng việc đưa ra

hướng dẫn về thói quen sống và phương pháp điều trị bằng thuốc phù hợp, và nếu, hơn nữa, cần

phải xem xét đánh giá lại phương pháp điều trị, và người bệnh nên hỏi ý kiến tham khảo và lời

khuyên từ các chuyên gia bệnh tiểu đường.

Hình 6. Mục tiêu kiểm soát đường huyết

* Sơ đồ này thể hiện các giá trị NGSP đối với chỉ số HbA1c

Các giá trị mục tiêu kiểm soát*4

Mục tiêu

Mục tiêu nhằm ổn

định đường huyết ở

mức bình thường*1

Mục tiêu nhằm ngăn

ngừa các biến

chứng*2

Mục tiêu khi khó

tăng cường trị liệu*3

HbA1c (%) <6,0 <7,0 <8,0

Mục tiêu điều trị được xác lập tùy vào từng cá nhân dựa trên tuổi tác, thời gian bị bệnh, tổn thương các cơ quan, nguy cơ giảm đường huyết, các cấu trúc hỗ trợ…

*1 *2 *3 *4

Mục tiêu trong những trường hợp mà mục tiêu có thể đạt được bằng cách ăn kiêng, tập thể dục hoặc trong khi dùng thuốc không có xuất hiện tác dụng phụ như là giảm đường huyết. Từ quan điểm ngăn ngừa biến chứng, giá trị HbA1c mục tiêu được đặt ở mức dưới 7%. Tương ứng với giá trị đường huyết được đặt ở giá trị mục tiêu khoảng dưới 130 mg/dL Mục tiêu trong những trường hợp khi mà tăng cường điều trị được xem là khó đạt được do tác dụng phụ như là giảm đường huyết hoặc nhiều l{ do khác… Tất cả các giá trị mục tiêu là cho người trưởng thành, và không bao gồm phụ nữ mang thai.


B Các chỉ số kiểm soát khác

1. Cân nặng

Cân nặng tiêu chuẩn (Kg) = chiều cao (m) x chiều cao (m) x 22

Chỉ số khối cơ thể (Body mass index – BMI) = Cân nặng cơ thể (kg)/ chiều cao (m)/ chiều cao

(m)

Cả ở Nhật và Mỹ, BMI xấp xỉ 22 được xem là sống lâu và ít bệnh tật. Cân nặng cơ thể tiêu chuẩn ở trên là mục tiêu, nhưng ngay cả khi chỉ số BMI nhỏ hơn 22, thì cũng không cần thiết phải tăng cân. Chỉ số BMI lớn hơn hoặc bằng 25 cho thấy sự béo phì. Mục tiêu ngay lập tức của những cá nhân béo phì này là nên giảm 5% cân nặng hiện tại.

2. Huyết áp

Huyết áp tâm thu ……... < 130 mmHg (Nếu protein nước tiểu là ≥ 1g/ngày, < 125 mmHg)

Huyết áp tâm trương…. < 80 mmHg (Nếu protein nước tiểu là ≥ 1g/ngày, < 75 mmHg)

3. Lipid trong huyết tương (Xem tr.40: Bệnh tiểu đường bị biến chứng bởi rối loạn mỡ máu)

LDL cholesterol …………. < 120 mg/dL (nếu có bệnh động mạch vành, < 100 mg/dL)

HDL cholesterol…………. ≥ 40 mg/dL

Triglycerides……………… < 150 mg/dL

Non-HDL cholesterol … < 150 mg/dL (nếu có bệnh động mạch vành, < 130 mg/dL

4. Xét nghiệm các biến chứng

Đáy mắt*, albumin nước tiểu, protein nước tiểu, creatinine, ure nitrogen trong máu (BUN, blood ure

nitrogen), độ thanh thải của creatinine (Ccr), phản xạ gân gót chân, bệnh dị cảm, lipids trong huyết

thanh, axit uric, chức năng gan, xét nghiệm đếm tế bào máu, X-quang phần ngực, điện tâm đồ, huyết

áp (ở tư thế ngồi, nằm ngửa),…

* Nên nhờ một chuyên gia nhãn khoa khám đáy mắt.

1 Tình trạng không phụ thuộc insulin .......................................................................

A Tiểu đường tuýp 2

Trong tiểu đường tuýp 2, trước khi khám bác sĩ, bệnh võng mạc, bệnh thận, bệnh thần kinh, hoặc

xơ vữa động mạch có thể đã xuất hiện. Cùng với việc kiểm soát tiểu đường, các biến chứng cần

phải kiểm tra và điều trị.

Đối với những trường hợp bệnh nhân không phụ thuộc insulin, vì có rất ít các triệu chứng chủ

quan nên bệnh nhân có thể rút bớt số lần kiểm tra nhiều tại bệnh viện hoặc phòng khám như dự

tính. Việc hiểu bản chất của bệnh có thể đạt được bằng cách cho bệnh nhân xem các kết quả xét

nghiệm và những dữ liệu khác, và cần thiết phải đặt lịch khám lần tới cho bệnh nhân. Nếu bệnh

nhân không tuân theo lịch khám, bệnh viên nên liên lạc và thuyết phục họ đi khám, nếu cần thì

nhờ sự can thiệp của cả những người thân để bệnh nhân đi khám đầy đủ.

B Xây dựng chính sách điều trị


1. Ăn kiêng và tập thể dục

Giải thích cho bệnh nhân về diễn tiến của bệnh tiểu đường để họ thực hiện ăn kiêng và tập thể

dục cho phù hợp. HbA1c cũng như lượng đường glucose trong huyết tương và các chỉ số thể hiện

chuyển hóa khác được đo lường và theo sát trong bối cảnh trị liệu và đánh giá kết quả (cải thiện

chuyển hóa) với bệnh nhân. Nếu cần, hướng dẫn bệnh nhân nên chú trọng vào chỉ ăn kiêng, hoặc

chỉ tập thể dục, hay cả hai.

Nếu, mặc dù tiếp tục thực hiện ăn kiêng và tập thể dục trong vòng 2 hoặc 3 tháng, giá trị mục tiêu

của kiểm soát đường huyết không đạt được, sử dụng thuốc (Xem Hình 7: Điều trị bệnh nhân tiểu

đường không phụ thuộc vào insulin). Giá trị mục tiêu này khác biệt đối với từng bệnh nhân,

nhưng nhìn chung, HbA1c (NGSP) nên là dưới 7,0%. Nếu có thể để người bệnh đạt được giá trị

này nhờ ăn kiêng và tập thể dục phù hợp, hay nếu có thể đạt được bằng cách dùng thuốc điều trị

mà không xuất hiện tác dụng phụ như là chứng giảm đường huyết, mục tiêu được đặt định ở

HbA1c dưới 6,0%. Hơn nữa, đối với phụ nữ bị tiểu đường đang mang thai và phụ nữ mong muốn

có con, cần thiết phải kiểm soát đường huyết nghiêm ngặt.

2. Điều trị bằng thuốc

Thuốc uống giảm đường huyết và insulin được dùng ngay đầu tiên với liều lượng ít, nhưng liều

lượng được tăng dần với sự thận trọng quan sát kiểm soát lượng đường glucose trong máu. Giảm

cân nặng, và thay đổi thói quen sống và sự cải thiện của lượng đường glucose trong máu, cùng

với sự loại trừ tất yếu của nhiễm độc glucose, có thể giảm và dừng thuốc uống giảm đường huyết

và insulin. Việc bệnh nhân dùng thuốc phải được theo dõi cùng với kiểm soát đường huyết cẩn

thận, lưu { có khả năng giảm liều lượng và ngừng thuốc.

Phải quyết định liệu có nên dùng thuốc uống giảm đường huyết và liệu pháp dung insulin, sau khi

quyết định không chỉ mức độ bất thường của sự chuyển hóa, mà còn độ tuổi của bệnh nhân và

độ béo phì, mức độ biến chứng mãn tính, tình trạng gan thận, và cùng với khả năng sản sinh

insulin và mức độ kháng insulin. Nếu không thể kiểm soát được tốt với một loại thuốc uống giảm

đường huyết, nên sử dụng phối hợp với một loại thuốc khác có cơ chế tác dụng khác (Hình 8).


Hình 7. Điều trị bệnh nhân thuộc tình trạng không phụ thuộc insulin

Áp dụng chủ yếu cho các trường hợp thuộc bệnh tiểu đường tuýp 2 Không bị rối loạn chuyển hóa cấp tính

Mức glucose trong huyết tương thông thường khoảng 250 ~ 300 mg/dL hay thấp hơn Không có mặt các thể xeton trong nước tiểu

Mục tiêu kiểm soát đường huyết được bác sĩ phụ trách thiết lập cho mỗi bệnh nhân, sau khi xem xét tuổi tác và thể trạng của bệnh nhân.


Hình 8. Lựa chọn thuốc uống giảm đường huyết tương ứng với thể trạng của bệnh nhân

Sử dụng kết hợp 2 hay nhiều loại thuốc uống cần thiết chỉ khi phương pháp điều trị kết hợp thay đổi thói quen sống, ăn kiêng, và tập thể dục cùng với sử dụng 1 loại thuốc uống không có tác dụng. Mặc dù việc sử dụng kết hợp các loại thuốc với các tác dụng khác nhau có thể có tác dụng, nhưng vẫn chưa có cơ sở chứng minh tác dụng và mức độ an toàn khi sử dụng kết hợp một số loại thuốc. Để biết thêm thông tin chi tiết, luôn phải đọc kỹ hướng dẫn sử dụng của từng loại thuốc trước khi dùng.

3. Những điểm quan trọng khác

Bệnh nhân tiểu đường thì thường hay bị béo phì, tăng huyết áp, và rối loạn chuyển hóa lipid, và

những tình trạng này có thể xuất hiện cùng với những bất thường liên quan tới hệ thống đông tụ

và hủy fibrin của máu. Để ngăn chặn sự khởi phát và tiến triển của biến chứng, cần thiết cải thiện

không chỉ kiểm soát đường huyết, mà còn cả cân nặng, huyết áp, nồng độ lipid trong huyết thanh,

cũng như là cải thiện thói quen sống, bằng cách ngừng hút thuốc, hạn chế uống rượu, và thực

hiện bài tập thể dục phù hợp.

Người già (trên 65 tuổi) bị tiểu đường thường nằm trong 2 nhóm: những người bắt đầu bị tiểu

đường sau tuổi 65, và những người bị tiểu đường khi còn trẻ hay trung niên. Mục tiêu kiểm soát

đường huyết có thể được quyết định sau khi xem xét tuổi của người bệnh, khoảng thời gian bị

bệnh, và khoảng thời gian cần thiết để xuất hiện biến chứng mãn tính.


B Tiểu đường tuýp 1 không phụ thuộc insulin

Có nhiều trường hợp tiểu đường tuýp 1 cho thấy sự khởi phát và diễn tiến chậm chạp, và trong

đó một ít insulin sản sinh được giữ lại (Tiểu đường tuýp 1 tiến triển chậm).

Ở những bệnh nhân được chẩn đoán là thuộc tiểu đường tuýp 2, đường huyết được kiểm soát,

chỉ bằng biện pháp ăn kiêng và dùng thuốc, tiểu đường tuýp 1 tiến triển chậm có thể xuất hiện

với những phản ứng dương tính liên tiếp cho những thể tự kháng liên quan tới tế bào tiểu đảo

Langerhans (kháng thể GAD,…).

Vì một số khả năng sản sinh insulin ít nhiều được giữ lại tại thời điểm này, những bệnh nhân như

vậy có tình trạng không phụ thuộc insulin, nhưng trong nhiều trường hợp, có tình trạng chuyển

biến từ từ sang tình trạng phụ thuộc insulin. Việc điều trị bằng insulin là cần thiết ở những bệnh

nhân này.

2 Tình trạng phụ thuộc insulin .................................................................................

A Tiểu đường tuýp 1

1. Đến khám bác sĩ lần đầu

Khi nghi ngờ bệnh nhân bị tiểu đường tuýp 1, cần phải bắt đầu điều trị bằng insulin ngay lập tức

(Xem Hình 9, Điều trị bệnh nhân trong tình trạng phụ thuộc insulin).

Nhiễm xeton hay xeton axit, đặc biệt khi bệnh nhân có những phản ứng yếu ớt hay ý thức mơ

màng, cần thiết phải điều trị khẩn cấp (Xem tr.42: Nhiễm xeton-axit tiểu đường) và có thể bằng

đường uống, khẩn trương đưa những bệnh nhân này đến cơ sở chuyên khoa có các chuyên gia

tiểu đường.

Ngay cả nếu đường huyết cao, nếu trạng thái nhiễm xeton cho phép uống, và bệnh nhân hoàn

toàn tỉnh táo, bệnh nhân nên uống nhiều nước hay trà của Nhật (khoảng 2 lít mỗi ngày). Phải liên

hệ với chuyên gia tiểu đường sớm nhất có thể và bàn luận thực hiện điều trị tiếp theo, và các

biện pháp khác. Bệnh nhân sau đó được đưa tới khám chuyên gia tiểu đường với giấy giới thiệu.

Nếu bệnh nhân không thể gặp chuyên gia tiểu đường vào cùng ngày hôm đó, bắt đầu thực hiện

một loạt các mũi tiêm dưới da xấp xỉ 4~6 đơn vị insulin tác dụng ngắn hoặc insulin tác dụng

nhanh tương tự. Đường huyết được kiểm tra 4 lần/ngày (Ví dụ, trước mỗi bữa ăn, và trước khi đi

ngủ), và lượng insulin được điều chỉnh tương ứng. Hiện tại, đường huyết tại những thời điểm này

được duy trì ở ngưỡng dưới 200 mg/dL.

Sau 36 giờ, nếu thể xeton trong nước tiểu tiếp tục cho phản ứng dương tính, hay tình trạng bệnh

nhân không cải thiện thêm, bệnh nhân nhanh chóng được chuyển tới chuyên gia tiểu đường.

Nếu ý thức của bệnh nhân bị dần mất đi, và sự xuất hiện các bệnh khác cần được cân nhắc, và

bệnh nhân nên được chuyển ngay tới bệnh viện để điều trị tích cực.

2. Điều trị liên tục

Để duy trì kiểm soát đường huyết tốt trong một thời gian dài đối với những bệnh nhân bị tiểu

đường tuýp 1, tăng cường điều trị bằng insulin là cần thiết. Cần hợp tác với chuyên gia tiểu

đường (2 hoặc 3 lần thăm khám một năm). Mặc dù vậy, chế độ điều trị tiêm từ 2-3 mũi hàng ngày

có thể được lựa chọn, nên cân nhắc độ tuổi của người bệnh, bản chất công việc hàng ngày của

bệnh nhân và thời gian các bữa ăn. Do vậy, phương pháp và liều lượng sẽ khác nhau tương ứng

với yêu cầu của từng bệnh nhân.


Hình 9. Điều trị bệnh nhân tiểu đường trong tình trạng phụ thuộc vào insulin

L{ tưởng nhất là bệnh nhân và chuyên gia tiểu đường cùng hợp tác trong điều trị liên tục tiểu đường tuýp 1

Điều trị tiểu đường tuýp 1 ở trẻ em phải được thực hiện bởi bác sĩ chuyên điều trị tiểu đường cho trẻ em


Khi tình trạng của người bệnh ổn định, nhiễm xeton biến mất, đưa ra những chỉ dẫn cần thiết

dưới đây cho bệnh nhân; sự liên quan giữa liều lượng insulin và lượng đường huyết (trong đó,

tiêm insulin tác động tới lượng đường huyết) giữa các bữa ăn và lượng đường huyết (liệu pháp

ăn kiêng), giữa tập thể dục và lượng đường huyết (liệu pháp tập thể dục),…

Đối với một số bệnh nhân bị tiểu đường tuýp 1 được điều trị ngay sau khi khởi phát với insulin

liều cao, sự bình thường hóa đường huyết có thể dẫn tới một thời kz thuyên giảm (một thời kz

khi mà insulin có thể làm giảm đường huyết tới một ngưỡng cực biên). Mặc dù vậy, để kéo dài sự

thuyên giảm, quan trọng là không được ngừng tiêm insulin, mà phải tiếp tục điều trị và giảm dần

liều lượng bởi lượng insulin cần thiết cuối cùng sẽ tăng lên.

B Tiểu đường tuýp 2 - tình trạng phụ thuộc vào insulin

Tình trạng phụ thuộc vào insulin ở tiểu đường tuýp 2 có thể xuất hiện dưới những tình trạng sau

đây:

① Axit xeton sinh ra từ kiểm soát đường huyết kém do tác dụng thứ phát của thuốc sulfonylurea

(thuốc SU)

② Tình trạng phụ thuộc insulin tạm thời do các nguyên nhân như là nhiễm trùng cấp và thương

tổn

③ Đồ uống nhẹ có chứa xeton phổ biến ở nam giới trẻ tuổi, béo phì (phụ thuộc insulin nhất thời)

Khi những hiện tượng này xảy ra, nhanh chóng đo đường huyết bằng dụng cụ chuyên dụng đơn

giản, bắt đầu điều trị khẩn cấp (tr.39: Những biến chứng ác tính), và nhanh chóng chuyển bệnh

nhân tới bệnh viện nơi có điều kiện chăm sóc tích cực.

Trong những tình trạng này, nhiễm độc glucose thì thường được giảm nhẹ bởi điều trị bằng

insulin, do vậy, nhiều bệnh nhân có thể trở lại tình trạng không phụ thuộc insulin, nhưng nếu cần,

vẫn phải điều trị bằng insulin.

Mục tiêu chủ yếu của giáo dục bệnh nhân tiểu đường là để bệnh nhân có hiểu biết đúng đắn về

bệnh tiểu đường và động lực để kiểm soát đường huyết tốt.

Giáo dục không chỉ đơn thuần là cung cấp thông tin. Qua trò chuyện, cung cấp thông tin và phát

triển những kỹ năng hữu dụng để kích thích bệnh nhân hành động, và đồng thời, bệnh nhân được

khuyến khích và chuẩn bị thay đổi thói quen.

Những lĩnh vực được bao hàm trong giáo dục bao gồm chẩn đoán, trạng thái bệnh học, biến

chứng, và phương pháp điều trị (liệu pháp ăn kiêng, tập thể dục, thuốc uống, và tiêm insulin), tự

giám sát đường huyết (SMBG), giảm đường huyết, những ngày ốm, và gợi ý về cuộc sống thường

ngày. Bệnh nhân nên được hướng dẫn tất cả những điều này tương ứng với nhu cầu cá nhân.

Ngay cả khi những hoạt động đó được triển khai một cách thành công, số lượng và thành phần

của hoạt động thường bị suy giảm theo thời gian. Cùng với các đợt kiểm tra hỏi han, ví dụ, “Phần

trị liệu nào khó khăn ?”, “Cái gì cản trở sự liên tục của việc điều trị ?”, Thông tin mới trong

phương pháp trị liệu cũng liên tục được cung cấp cho bệnh nhân.

C Giáo dục bệnh nhân tiểu đường


Tóm tắt các tổ chức liên quan tới bệnh tiểu đường của Nhật Bản

CỘT

Hiệp hội hợp tác lợi ích công chúng nhằm giáo dục và chăm sóc bệnh tiểu đường của Nhật (JADEC, http://www.nittokyo.or.jp/)

Hiệp hội được thành lập năm 1961 với cương vị là một tổ chức hợp tác lợi ích công chúng giữ vai trò kết nối các hiệp hội bệnh nhân khắp nước Nhật, và thu hút không chỉ bệnh nhân tiểu đường và gia đình, mà còn nhiều chuyên gia y tế liên quan tới việc điều trị tiểu đường cho các thành viên. Tôn chỉ của hiệp hội nhằm góp phần cải thiện sức khỏe của người Nhật, thông qua việc chia sẻ kiến thức chính xác về bệnh tiểu đường, huấn luyện, hướng dẫn bệnh nhân tiểu đường và người nhà điều trị, và thực hiện các khảo sát điều tra nghiên cứu bệnh tiểu đường. Đối tác của hiệp hội cùng với các hiệp hội tiểu đường trong khu vực thuộc nhiều tỉnh thành khác nhau cùng phối hợp tổ chức các hoạt động giáo dục. Trên khắp nước Nhật, hiệp hội có 105.000 thành viên, và khoảng 1.600 cộng đồng bệnh nhân. Cộng đồng tiểu đường Nhật Bản (http://www.jds.or.jp)

Vào tháng 4, năm 1958, một tổ chức được thành lập với mục tiêu mang lại tiến bộ và phát triển lĩnh vực nghiên cứu thuốc điều trị bệnh tiểu đường. Năm 1985, tổ chức trở thành một cơ quan hợp tác tư nhân, Cộng đồng tiểu đường Nhật Bản, với mục đích là đóng góp phát triển lĩnh vực này cho quốc gia.

Tính tới thời điểm tháng 05, năm 2013, cộng đồng có 7 chi nhánh khắp cả nước Nhật, với số lượng thành viên bao gồm 4.765 chuyên gia bác sỹ và trên 17.000 thành viên không phải chuyên gia.

Nhìn chung, trên thế giới, số lượng bệnh nhân bị tiểu đường dự kiến ngày càng tăng, đặc biệt ở Châu Á, và Nhật được kz vọng là sẽ đóng vai trò đáng kể trong lĩnh vực điều trị tiểu đường.

Cơ quan cấp chứng nhận cho các huấn luyện viên tiểu đường ở Nhật (JCBDE, http://www.cdej.gr.jp/)

Vào tháng 2, năm 2000, cơ quan này được khánh thành với vai trò là một tổ chức tình nguyện trực thuộc ba cơ quan chủ quản: Cộng đồng tiểu đường Nhật Bản, Học viện giáo dục tiểu đường và điều dưỡng của Nhật, và Cộng đồng nghiên cứu về sự chuyển hóa và dinh dưỡng lâm sàng của Nhật.

Giấy chứng nhận do cơ quan này cấp được cấp cho các y tá, bác sỹ chuyên khoa dinh dưỡng cấp cao, dược sỹ, kỹ thuật viên phòng thí nghiệm lâm sàng, và chuyên gia vật lý trị liệu thỏa mãn tất cả các tiêu chí theo tiêu chuẩn.

Tính tới tháng 05, năm 2013, cơ quan có 17.066 thành viên đạt được cấp chứng chỉ.

Hiệp hội xúc tiến phòng ngừa và đối phó với tiểu đường của Nhật (http://www.med.or.jp/jima/diabetes/)

Ba tổ chức, Hiệp hội y tế Nhật, Cộng đồng tiểu đường Nhật và Hiệp hội tiểu đường Nhật, nhận ra sự cần thiết phải đề ra các biện pháp tích cực hơn để đối phó với bệnh tiểu đường, đã lập ra Hiệp hội xúc tiến phòng ngừa và đối phó với tiểu đường của Nhật vào tháng 02, năm 2005. Sau đó, vào tháng 08, năm 2007, Hiệp hội Nha khoa Nhật Bản và Liên đoàn các cơ quan bảo hiểm y tế quốc gia khắp cả nước cũng tham gia. Vào tháng 02, năm 2010, Cộng đồng thận học của Nhật, vào tháng 08 cùng năm, Hiệp hội Nhãn khoa Nhật Bản, vào tháng 09, năm 2012, Hiệp hội Điều dưỡng Nhật Bản, và vào tháng 4, năm 2013, Cộng đồng nghiên cứu về sự chuyển hóa và dinh dưỡng lâm sàng của Nhật cũng tham gia.


1 Hướng dẫn về mức nạp năng lượng thích hợp .......................................................

Xác định mức nạp năng lượng bằng cách tính đến đến các yếu tố như giới tính, tuổi, mức độ béo

phì, và khối lượng các hoạt động thể chất, lượng đường huyết, và bất cứ biến chứng nào.

Thông thường, nam giới chỉ nên tiêu thụ năng lượng khoảng 1.400 ~ 1.800 kcal, và phụ nữ

khoảng 1.200 ~ 1.600 kcal, nhưng cũng cần thiết xem xét cân nặng tiêu chuẩn của bệnh nhân.

Mục đích làm cân bằng giữa năng lượng tiêu hao trong các hoạt động thể dục và năng lượng nạp

vào (trong thức ăn); và cần chú ý tới sự hiện diện của nhiều bệnh khác và thể trạng chung của

bệnh nhân.

Phương pháp tính toán năng lượng cần nạp phù hợp

Năng lượng cần nạp trong thức ăn = Cân nặng cơ thể tiêu chuẩn x khối lượng hoạt động thể chất

Hướng dẫn về năng lượng tiêu hao đối với các mức độ khác nhau của hoạt động thể

chất

(Đơn vị: kcal/kg của cân nặng cơ thể tiêu chuẩn) Công việc nhẹ (Công việc bàn giấy, nội trợ,…)……………………………………………………………………… 25 ~ 30 Công việc tương đối (chủ yếu phải làm các công việc trong tư thế đứng)……………………………. 30 ~ 35 Công việc nặng nhọc (Lao động chân tay)……………………………………………………………………………. 35~

Danh sách thực phẩm phân loại chi tiết các loại thực phẩm ra làm 4 nhóm và 6 mục theo thành

phần dinh dưỡng chính chứa trong thực phẩm (Hình 10). Một đơn vị năng lượng (chứa trong

thực phẩm) được đặt ở mức 80 kcal, và Danh sách thực phẩm được thiết kế để các loại thực

phẩm có trong cùng danh mục có thể sử dụng thay thế lẫn nhau mà vẫn tạo ra một mức năng

lượng tương ứng.

A Làm thế nào để xúc tiến liệu pháp ăn kiêng

B Liệu pháp ăn kiêng trong thực tế - Danh sách thực phẩm

4 Liệu pháp ăn kiêng Điểm cơ bản và đầu tiên trong điều trị tất cả các bệnh nhân

tiểu đường bất kể phụ thuộc insulin hay không


Hình 10. Bảng phân loại thực phẩm

Trong trường hợp tăng triglyceride trong máu, duy trì nạp một lượng tối thiểu acix béo bão hòa,

đường sucrose và fructose.

Trong trường hợp tăng cholesterol trong máu, các loại thực phẩm giàu cholesterol nên hạn chế

(chỉ ăn tối đa 300 mg/một ngày).

Bệnh nhân phải nỗ lực nạp vào cơ thể một lượng lớn chất xơ (20~25 g/ ngày). Xơ có thành phần

giúp ức chế tăng đường huyết sau ăn, ngăn tăng cholesterol trong huyết thanh, và cải thiện tiêu

hóa.

Trong trường hợp bị biến chứng do huyết áp cao, nên ăn ít hơn 6g muối 1 ngày. Đối với các bệnh

nhân bị bệnh thận, giới hạn lượng muối tùy theo giai đoạn của bệnh (Xem tr.45, Bảng 16, Các tiêu

chí hướng dẫn tiêu chuẩn về sống chung với bệnh thận do tiểu đường).

Nếu lượng albumin trong nước tiểu tiết ra (UAE) ở mức 300 mg/g creatinine hay nhiều hơn, và

chức năng thận bắt đầu suy giảm (bệnh thận giai đoạn toàn phát: giai đoạn 3A hay 3B), lượng

protein dung nạp nên chỉ giới hạn trong khoảng 0,8 tới 1,0g/1kg thể trọng tiêu chuẩn.

C Để ngăn ngừa các biến chứng


Tác dụng của tập thể dục

1. Một trong những tác dụng tức thì của tập thể dục là tăng cường việc tiêu hao đường glucose và axit béo và làm giảm đường huyết. 2. Tác dụng lâu dài của tập thể dục là cải thiện tình trạng kháng insulin. 3. Cân bằng giữa năng lượng nạp vào và năng lượng tiêu thụ được cải thiện có tác dụng tích cực với việc giảm thể trọng. 4. Bệnh teo cơ và loãng xương do tuổi tác và thiếu vận động sẽ được giảm thiểu. 5. Tập thể dục có thể giúp cải thiện tình trạng tăng huyết áp và rối loạn mỡ máu. 6. Chức năng tim phổi được cải thiện 7. Năng lực vận động tăng. 8. Tập thể dục có thể cải thiện chất lượng cuộc sống, đi kèm với cảm giác vui trẻ và tràn đầy năng lượng.

Trước khi bệnh nhân nhận được các chỉ dẫn về liệu pháp tập thể dục, cần thiết phải kiểm tra tình

trạng sức khỏe của bệnh nhân, vì liệu pháp tập thể dục có thể không được phép hoặc giới hạn

(Xem 5 , khi nào nên hạn chế hoặc không nên tập thể dục).

1 Các loại thể dục .....................................................................................................

Có hai loại tập thể dục, aerobic và sức bền. Aerobic bao gồm những bài tập với cường độ phân bổ

tương ứng với việc tiêu hao oxygen, và nó nếu được tập luyện thường xuyên sẽ tăng độ nhạy

insulin. Tập thể dục đòi hỏi toàn thân vận động như là đi bộ nhanh, và chạy bộ cũng thuộc loại

này. Những bài tập sức bền, mặt khác, nếu được tập luyện ở cường độ cao, là bài tập aerobic

tăng cường thể lực hoặc sức bền. Nếu được tập một cách hiệu quả, loại vận động được kz vọng

giúp tăng sức mạnh và độ đàn hồi của cơ bắp.

Không nhiều năng lượng được sử dụng trong liệu pháp tập thể dục. Sẽ là sai lầm khi nghĩ rằng,

“Năng lượng tiêu hao trong tập thể dục ngày hôm nay sẽ khiến bạn cảm thấy OK để có thể ăn

nhiều hơn mức bình thường”. Tác dụng chính của tập thể dục đối với việc chuyển hóa đường

glucose là cải thiện độ nhạy insulin.

2 Cường độ tập thể dục ...........................................................................................

Bệnh nhân tiểu đường phải lựa chọn bài tập thể dục thích hợp nhất với bản thân. Tập thể dục đòi

hỏi tối đa khoảng 50% lượng oxygen tiêu thụ (VO2 max). Mức độ có thể được xác định bằng cách

đo nhịp tim trong khi tập thể dục. Nhịp tim trong khi tập thể dục được giữ ở khoảng 100~120

nhịp/phút cho đối tượng dưới 50 tuổi và, dưới 100 nhịp cho người từ 50 tuổi trở lên. Song, nếu

chỉ số nhịp tim không được đặt định bởi những điều kiện như là loạn nhịp tim, cảm nhận khách

quan của người bệnh về thể trạng của mình (“Cảm thấy thoải mái”, “Cảm thấy hơi khó chịu”,…)

phải được xem như là những tiêu chí đánh giá. Nếu bệnh nhân nhận xét là “Cảm thấy khó chịu”,

điều đó có nghĩa là bài tập thể dục đang ở cường độ quá sức.

3 Khối lượng tập thể dục ..........................................................................................

5 Liệu pháp tập thể dục


Bệnh nhân tiểu đường nên dành 15 ~ 30 phút, ngày 2 lần, để đi bộ. Đi bộ khoảng 10.000 bước

mỗi ngày, và lượng năng lượng tiêu thụ vào khoảng 160 ~ 240 kcal.

4 Tần suất tập thể dục ......................................................................................................

Bệnh nhân nên bổ sung các phiên tập thể dục vào thời gian biểu hàng ngày.

Số lượng phiên tập thể dục tối thiểu không ít hơn 3 lần/tuần.

5 Việc tập thể dục không được phép hoặc bị hạn chế khi*1 .......................................

① Khi kiểm soát chuyển hóa cực kz kém (hàm lượng đường trong máu khi đói trên 250 mg/dL; hay

xét nghiệm thể xeton trong nước tiểu ở mức độ dương tính vừa phải hay cao hơn).

② Xuất huyết ở đáy mắt do bệnh võng mạc tăng sinh (hãy tìm tới chuyên gia nhãn khoa).

③ Suy thận (nồng độ creatinin trong huyết thanh đối với nam giới trên 2,5 mg/dL và ở nữ giới trên

2.0 mg/dL).

④ Bệnh tim do thiếu máu cục bộ*2 và rối loạn tim phổi (hãy tìm tới bác sỹ chuyên khoa để được tư

vấn).

⑤ Triệu chứng các bệnh về xương hoặc khớp (hãy tìm tới bác sỹ chuyên khoa để được tư vấn).

⑥ Bệnh truyền nhiễm cấp tính.

⑦ Hoại tử do tiểu đường.

⑧ Bệnh thần kinh tự chủ trầm trọng.

*1 Trong những trường hợp này, thỉnh thoảng cần phải hạn chế vận động trong đời sống hàng ngày, và không cần thiết phải nghỉ ngơi hoàn toàn.

*2 Đối với bệnh tiểu đường, hết sức lưu { bệnh tim do thiếu máu cục bộ thường không có triệu chứng.


Thuốc được sử dụng đã được lựa chọn sau khi xem xét tình trạng bệnh học của bệnh nhân, các

biểu hiện của biến chứng, những đặc tính đặc trưng của các loại thuốc,… (Xem trang 19: Điều trị

bằng thuốc). Điều trị ăn kiêng và liệu pháp tập thể dục cũng được sử dụng để kiểm soát đường

huyết, song nếu vẫn không phù hợp thì bắt đầu uống thuốc điều trị.

Khi mới bắt đầu uống thuốc, thoạt tiên chỉ sử dụng liều lượng nhỏ đồng thời theo dõi tình hình

bệnh nhân. Sau đó, liều lượng tăng dần đồng thời theo dõi lượng đường glucose trong huyết

tương và nồng độ HbA1c cẩn thận. Đặc biệt khi uống nhóm thuốc hạ đường huyết sulfonylureas

(SU), cần thiết phải hướng dẫn cụ thể cho bệnh nhân để xử lý tình trạng hạ đường huyết xảy ra.

Nếu sau khi dùng thuốc, tình trạng của bệnh nhân không ổn định, phải nỗ lực hết sức, không chỉ

thông qua những biểu hiện cơ thể và kết quả xét nghiệm, mà còn phải trò chuyện với bệnh nhân,

để hiểu rõ về nguyên nhân và đưa ra kết luận về tình trạng không ổn định này. Điều này cực kz

cần thiết để lựa chọn loại thuốc điều trị tốt nhất cho mỗi bệnh nhân. Tới thời điểm này, nếu có

bất kz vấn đề gì về lựa chọn thuốc điều trị, hay băn khoăn về tiến triển của các biến chứng, bệnh

nhân nên tìm tới các chuyên gia để được tư vấn.

Nếu bệnh nhân không đạt được các mục tiêu 3 tháng sau khi bắt đầu sử dụng thuốc, nên cân

nhắc sử dụng hình thức điều trị khác, bao gồm cả việc đồng thời sử dụng nhiều loại thuốc khác

nhau.

Khi một bệnh nhân nữ mang thai, hoặc có thể mang thai, hay bà mẹ cho con bú, các loại thuốc

uống từ 1 tới 7 khuyến cáo không được sử dụng.

1 Nhóm thuốc hạ đường huyết uống ................................................................

Bảng 4

Tên gốc Tên riêng

Thời gian thuốc

giảm một nửa

trong máu (giờ)

Thời gian thuốc

phát huy tác

dụng (giờ)

Hàm lượng 1

viên thuốc (mg)

Liều dùng hàng

ngày (mg)

tolbutamide Rastinon 5,9 6 ~ 12 500 250 ~ 1.500

glibenclamide Euglucon

Daonil 2,7 12 ~ 24

1,25

2,5 1,25 ~ 7,5

gliclazide Glimicron

Glimicron HA 12,3 12 ~ 24

40

20 20 ~ 120

glimepiride Amaryl 1,5 12 ~ 24

0,5

1

3

0,5 ~ 4

Hai loại thuốc điều trị cải thiện quá trình chuyển hóa: điều trị bằng thuốc uống và insulin

A Thuốc uống điều trị

* Các liều dùng tiêu chuẩn được biểu thị (Bảng 4 – 10).

6 Liệu pháp dược


2 Thuốc kích thích bài tiết insulin tác dụng nhanh ..........................................................

Bảng 5


Thời gian thuốc

giảm một nửa

trong máu (giờ)

Thời gian thuốc

phát huy tác

dụng (giờ)

Hàm lượng 1

viên thuốc

(mg)

Liều dùng

hàng ngày

(mg)

nateniglide Starsis

Fastic 0,8 3

30

90 90 ~ 270

Mitiglinide

calcium

hydrate

Glufast 1,2 3 5

10 15 ~ 30

Repaglinide Surepost 0,8 4 0,25

0,5 0,75 ~ 1,5

3 Thuốc ức chế men - ..............................................................................

Bảng 6


(chính)

Thời gian thuốc

giảm một nửa

trong máu (giờ)

Thời gian thuốc phát

huy tác dụng (giờ)

Hàm lượng 1

viên thuốc

(mg)

Liều dùng

hàng ngày

(mg)

Acarbose Glucobay

Glucobay OD - 2 ~ 3

50

100 150 ~ 300

Voglibose Basen

Basen OD - 2 ~ 3

0,2

0,3 0,6 ~ 0,9

miglitol Seibule 2* 1 ~ 3

25

50

75

150 ~ 225

* Uống 3 lần/ngày (ngay trước khi ăn).

* Miglitol được hấp thụ từ phần trên của ruột non, nhưng không có bằng chứng chứng minh rằng

thuốc được dung nạp có bất kz tác dụng dược lý nào.


4 Nhóm thuốc Biguanides .......................................................................................

Bảng 7


(chính)

Thời gian thuốc

giảm một nửa

trong máu (giờ)

Thời gian thuốc

phát huy tác

dụng (giờ)

Hàm lượng 1

viên thuốc

(mg)

Liều dùng

hàng ngày

(mg)

Metformin

Hydrochloride

Glycoran

Medet 1,5 ~ 4,7 6 ~ 14 250 250 ~ 750

Metgluco 2,9 6 ~ 14 250 500 ~ 1500

Buformin

Hydrochloride

Dibetos

Dibeton S 1,5 ~ 2,5 6 ~ 14 50 50 ~ 150

5 Nhóm thuốc Thiazolidinediones ...........................................................................

Bảng 8


(chính)

Thời gian thuốc

giảm một nửa

trong máu (giờ)

Thời gian thuốc

phát huy tác

dụng (giờ)

Hàm lượng 1

viên thuốc

(mg)

Liều dùng

hàng ngày

(mg)

Pioglitazone

hydrochloride *

Actos

Actos OD 5 20

15

30 15 ~ 30

* Metgluco khác với Metformin Hydrochloride đang tồn tại. Khi thuốc này được sử dụng cho các

bệnh nhân cao tuổi cần phải hết sức thận trọng, đặc biệt đối với những người bị rối loạn chức

năng thận nhẹ, rối loạn chức năng gan từ nhẹ cho tới vừa phải.

* Uống liều 30 mg (hoặc tối đa 45 mg) một lần hàng ngày trước hoặc sau bữa sáng. Khi đồng thời

tiêm insulin vào cơ thể, liều dùng tối đa chỉ nên là 30 mg. Đối với bệnh nhân nữ hoặc cao tuổi, bắt

đầu điều trị với 15 mg một lần một ngày, đồng thời theo dõi chặt chẽ chứng phù nề.


6 Thuốc ức chế men DPP-4 ............................................................................................

Bảng 9


(chính)

Thời gian thuốc

giảm một nửa

trong máu (giờ)

Thời gian thuốc

phát huy tác

dụng (giờ)

Hàm lượng 1

viên thuốc (mg)

Liều dùng hàng

ngày (mg)

Sitagliptin

phosphatehydrate*1

Glactiv

Januvia 12 24

25

50

100

50 ~ 100

Vildagliptin*2 Equa 2 12 ~ 24 50 50 ~ 100

Alogliptin benzoate*3 Nesina 17 24

6,25

12,5

25

25

Linagliptin Tranzenta 105 24 5 5

Teneligliptin

hydrobromide hydrate Tenelia 24,2 24 20 20 ~ 40

Anagliptin Suiny 2 12 ~ 24 100 200 ~ 400

*1

*2

*3

*4

Nhìn chung, đối với người trưởng thành, nên dung nạp liều lượng 50 mg hàng ngày. Liều

dùng tối đa hàng ngày là 100 mg. Đối với những người bị rối loạn chức năng thận ở mức độ

vừa phải, thoạt đầu chỉ nên uống 25 mg hàng ngày và liều dùng tối đa là 50 mg/ngày.

Thông thường, đối với người trưởng thành, liều lượng khuyên uống là 50 mg, 2 lần/ngày,

mỗi sáng và mỗi tối. Bệnh nhân bị rối loạn chức năng thận ở mức độ vừa phải hoặc nặng,

hay bệnh nhân bị suy thận giai đoạn cuối đang trải qua phương pháp thẩm tách nên uống

50 mg một lần/ngày, vào buổi sáng.

Liều dùng thường xuyên đối với người trưởng thành là 25 mg một lần/ngày. Đối với các

bệnh nhân bị rối loạn chức năng thận ở mức độ vừa phải, liều lượng 12,5 mg là thích hợp.

Bệnh nhân bị rối loạn chức năng thận nặng hoặc suy thận giai đoạn cuối nên uống 6,25 mg.

Thông thường, đối với người trưởng thành, liều lượng khuyên dùng là 100 mg, 2 lần/ngày,

mỗi sáng và mỗi tối. Liều dùng tối đa là 200 mg 2 lần/ngày. Bệnh nhân bị rối loạn chức năng

thận nặng hay bệnh nhân bị suy thận giai đoạn cuối chỉ nên uống 100 mg/ngày.


7 Điều trị kết hợp các loại thuốc .............................................................................

Bảng 10


(chính)

Thời gian thuốc

giảm một nửa

trong máu (giờ)

Thời gian thuốc

phát huy tác

dụng (giờ)

Hàm lượng 1

viên thuốc

(mg)

Liều dùng

hàng ngày

(mg)

Pioglitazone hydrochloride/

Metformin hydrochloride

Metact LD Pio 10,4 Pio 15

Met 500 15/500

Metact HD Met 4,4 Pio 30

Met 500 30/500

Pioglitazone hydrochloride/

Glimepiride

Sonias LD Pio 8,9 Pio 15

Gli 1 15/1

Sonias HD Gli 7,5 Pio 30

Gli 3 30/3

Alogliptin benzoate/

Pioglitazone

Liovel LD Alo 18,3 Alo 25

Pio 15 25/15

Liovel HD Pio 9,2 Alo 25

Pio 30 25/30

Mitiglinide calcium hydrate/

Voglibose Glubes

Mit 1,3 Mit 10

Vog 0,2 30/0,6

Vog - -


1 Điều trị bằng insulin .............................................................................................

A Chỉ định đối với điều trị bằng insulin

1. Chỉ định tuyệt đối đối với điều trị bằng insulin

① Tình trạng phụ thuộc vào insulin.

② Hôn mê do tiểu đường (tiểu đường nhiễm axit xêtôn, hôn mê do tình trạng tăng đường huyết

tăng áp lực thẩm thấu máu, nhiễm toan axit lactic).

③ Khi tình trạng tăng đường huyết bị biến chứng bởi các bệnh liên quan tới gan hoặc thận thêm

trầm trọng.

④ Bị nhiễm trùng, tổn thương nặng nề, đại phẫu (các trường hợp đòi hỏi gây mê tổng thể, v.v) .

⑤ Phụ nữ mang thai bị tiểu đường (bao gồm các trường hợp tiểu đường do thai nghén trong đó

không thể kiểm soát tốt lượng đường huyết chỉ thông qua phương pháp trị liệu bằng ăn kiêng).

⑥ Kiểm soát đường huyết kết hợp tiêm truyền dịch dinh dưỡng vào trong tĩnh mạch.

2. Chỉ định tương đối đối với điều trị bằng insulin

① Đối với tình trạng không phụ thuộc vào insulin, khi tăng đường huyết đáng kể (ví dụ, lượng

đường glucose trong huyết tương khi đói cao hơn hoặc bằng 250 mg/dL, và phát hiện lượng đường

glucose trong huyết tương bình thường bất chợt tăng lên cao hơn hoặc bằng 350 mg/dL.

② Khi không thể kiểm soát đường huyết tốt bằng cách điều trị uống thuốc giảm đường huyết (ví dụ,

tác dụng chính và thứ phát do các loại thuốc làm hạ đường huyết SU gây nên).

③ Khi tình trạng dinh dưỡng của những bệnh nhân mảnh khảnh suy yếu dần.

④ Khi bị tăng đường huyết trong thời kz điều trị bằng nhóm thuốc có cấu trúc nhân steroid.

⑤ Khi thực sự cần khử nhiễm độc glucose.

B Điều trị bằng tiêm


B Các loại Insulin

Bảng 11. Các loại bơm tiêm insulin đóng sẵn thuốc

Loại Tên riêng

Số đơn

vị/khối

lượng

Lượng insulin

truyền (tăng

dần)

Thời gian để

thuốc phát huy

tác dụng

Thời gian để

thuốc phát huy

tối đa tác dụng

Khoảng thời

gian phát huy

tác dụng

Tác dụng

nhanh

NovoRapid FlexPen 300/3mL 1 ~ 60 U (IU) 10 ~ 20 phút 1 ~ 3 tiếng 3 ~ 5 tiếng

NovoRapid InnoLet 300/3mL 1 ~ 50 U (IU) 10 ~ 20 phút 1 ~ 3 tiếng 3 ~ 5 tiếng

HumaLog MirioPen 300/3mL 1 ~ 60 U (IU) < 15 phút 30 phút ~ 1,5

tiếng 3 ~ 5 tiếng

Apidra SoloStar 300/3mL 1 ~ 80 U (IU) < 15 phút 30 phút ~ 1,5

tiếng 3 ~ 5 tiếng

Tác dụng

ngắn hạn

Novolin R Flexpen 300/3mL 1 ~ 60 U (IU) Khoảng 30 phút 1 ~ 3 tiếng Khoảng 8 tiếng

Humulin R MirioPen 300/3mL 1 ~ 60 U (IU) 30 phút ~ 1 tiếng 1 ~ 3 tiếng 5 ~ 7 tiếng

Phối hợp

giữa 1

insulin tác

dụng trung

bình với

insulin tác

dụng ngắn

hoặc nhanh

NovoRapid 30 Mix FlexPen



300/3mL 1 ~ 60 U (IU) 10 ~ 20 phút 1 ~ 4 tiếng Khoảng 24 tiếng

Novolin 30R FlexPen 300/3mL 1 ~ 60 U (IU) Khoảng 30 phút 2 ~ 8 tiếng Khoảng 24 tiếng

Innolet 30R 300/3mL 1 ~ 50 U (IU) Khoảng 30 phút 2 ~ 8 tiếng Khoảng 24 tiếng

HumaLog Mix 25 MirioPen 300/3mL 1 ~ 60 U (IU) < 15 phút

30 phút ~ 6 tiếng 18 – 24 tiếng

HumaLog Mix 50 MirioPen 30 phút ~ 4 tiếng

Humulin 3/7 MirioPen 300/3mL 1 ~ 60 U (IU) 30 phút ~ 1 tiếng 2 ~ 12 tiếng 18 – 24 tiếng

Tác dụng

trung bình

Novolin N FlexPen 300/3mL 1 ~ 60 U (IU) Khoảng 1,5 tiếng 4 ~ 12 tiếng Khoảng 24 tiếng

HumaLog N MirioPen 300/3mL 1 ~ 60 U (IU) 30 phút ~ 1 tiếng 2 ~ 12 tiếng 18 – 24 tiếng

Humulin N MirioPen 300/3mL 1 ~ 60 U (IU) 30 phút ~ 1 tiếng 2 ~ 12 tiếng 18 – 24 tiếng

Tác dụng

dài hạn

Levemir FlexPen 300/3mL 1 ~ 60 U (IU) Khoảng 1 tiếng 3 ~ 14 tiếng Khoảng 24 tiếng

Levemir Innolet 300/3mL 1 ~ 50 U (IU) Khoảng 1 tiếng 3 ~ 14 tiếng Khoảng 24 tiếng

Lantus SoloStar 300/3mL 1 ~ 80 U (IU) 1 ~ 2 tiếng Không rõ ràng Khoảng 24 tiếng

Tresiba FlexTouch 300/3mL 1 ~ 80 U (IU) - Không rõ ràng Trên 42 tiếng*

* Những loại được tô xanh lá cây là insulin đồng dạng, và các loại insulin khác, hỗn dịch insulin

có cấu trúc giống như insulin do tuyến tụy tiết ra (human insulin).

* Khoảng thời gian phát huy tác dụng sau khi tiêm liên tục hàng ngày.


Bảng 12. Các loại insulin dạng hộp cartridge

Loại Tên riêng

Số đơn

vị/khối

lượng

Thời gian để

thuốc phát huy

tác dụng

Thời gian để thuốc

phát huy tối đa

tác dụng

Khoảng thời gian

phát huy tác dụng

Tác dụng

nhanh

NovoRapid Penfill 300/3mL 10 ~ 20 phút 1 ~ 3 tiếng 3 ~ 5 tiếng

Humanlog cart 300/3mL < 15 phút 30 phút ~ 1,5 tiếng 3 ~ 5 tiếng

Apidra cart 300/3mL < 15 phút 30 phút ~ 1,5 tiếng 3 ~ 5 tiếng

Tác dụng

ngắn hạn Humulin R cart 300/3mL 30 phút ~ 1 tiếng 1 ~ 3 tiếng 5 ~ 7 tiếng

Phối hợp

giữa 1

Insulin tác

dụng trung

bình với

Insulin tác

dụng ngắn

hoặc

nhanh

NovoRapid 30 Mix Penfill 300/3mL 10 ~ 20 phút 1 ~ 4 tiếng Khoảng 24 tiếng

HumaLog Mix 25/50 Cart 300/3mL < 15 phút 30 phút ~ 6 tiếng

30 phút ~ 4 tiếng 18 – 24 tiếng

Humulin 3/7 cart 300/3mL 30 phút ~ 1 tiếng 2 ~ 12 tiếng 18 – 24 tiếng

Tác dụng

trung bình

HumaLog N cart 300/3mL 30 phút ~ 1 tiếng 2 ~ 6 tiếng 18 – 24 tiếng

Humulin N cart 300/3mL 1 ~ 3 tiếng 8 ~ 10 tiếng 18 – 24 tiếng

Tác dụng

dài hạn

Levemir Penfill 300/3mL Khoảng 1 tiếng 3 ~ 14 tiếng Khoảng 24 tiếng

Lantus card 300/3mL 1 ~ 2 tiếng Không rõ ràng Khoảng 24 tiếng

Tresiba Penfill 300/3mL - Không rõ ràng Trên 42 tiếng*

* Những loại được tô xanh lá cây là insulin đồng dạng, và các loại insulin khác, hỗn dịch insulin

có cấu trúc giống như Insulin do tuyến tụy tiết ra (human insulin)

* Khoảng thời gian phát huy tác dụng sau khi tiêm liên tục hàng ngày.


Bảng 13. Các loại insulin dạng lọ nhỏ

Loại Tên riêng

Số đơn

vị/khối

lượng

Thời gian để

thuốc phát huy

tác dụng

Thời gian để

thuốc phát huy tối

đa tác dụng

Khoảng thời gian

phát huy tác dụng

Tác dụng

nhanh

NovoRapid 100 đơn vị/mL 1.000/10mL 10 ~ 20 phút 1 ~ 3 tiếng 3 ~ 5 tiếng

Humanlog 100 đơn vị/mL 1.000/10mL < 15 phút 30 phút ~ 1,5 tiếng 3 ~ 5 tiếng

Apidra 100 đơn vị/mL 1.000/10mL < 15 phút 30 phút ~ 1,5 tiếng 3 ~ 5 tiếng

Tác dụng

ngắn hạn Novolin R 100 đơn vị/mL 1.000/10mL Khoảng 30 phút 1 ~ 3 tiếng Khoảng 8 tiếng

Phối hợp

giữa 1

Insulin tác

dụng trung

bình với

Insulin tác

dụng ngắn

hoặc

nhanh*

Humulin R 100 đơn vị/mL 1.000/10mL 30 phút ~ 1 tiếng 1 ~ 3 tiếng 5 ~ 7 tiếng

Humulin 3/7 100 đơn vị/mL 1.000/10mL 30 phút ~ 1 tiếng 2 ~ 12 tiếng 18 – 24 tiếng

Tác dụng

trung bình Humulin N 100 đơn vị/mL 1.000/10mL 1 ~ 3 tiếng 8 ~ 10 tiếng 18 – 24 tiếng

Tác dụng

dài hạn Lantus 100 đơn vị/mL 1.000/10mL 1 ~ 2 tiếng Không rõ ràng Khoảng 24 tiếng

* Những loại được tô xanh lá cây là insulin đồng dạng, và các loại insulin khác, hỗn

dịch insulin có cấu trúc giống như Insulin do tuyến tụy tiết ra (human insulin).


2 Các loại thuốc tiêm khác ngoài insulin: Thuốc GLP-1 receptor agonist ..........................

Bảng 14. GLP – 1 receptor agonist


(chính)

Thời gian thuốc

giảm một nửa

trong máu (giờ)

Thời gian thuốc

phát huy tác

dụng (giờ)

Hàm lượng 1

lọ (mg)

Liều dùng

hàng ngày

(mg)

Liraglutide*1

(tái hỗ trợ gen di truyền) Victoza 18 mg 13 ~ 15 >24 18 0,9

Exenatide*2

Byetta 5/10 Pen

300

1,4 (5

1,3 (10 8 300 10 ~ 20

Exenatide*2

(giải pháp

tiêm liên tục) Bydureon 2 mg -*

4 -*

4 2,6 mg

2 mg*5 1

lần/tuần

1 Tiểu đường bị biến chứng do tăng huyết áp ................................................................

Khi một bệnh nhân bị tiểu đường bị biến chứng bởi tăng huyết áp và huyết áp trên 130 ~ 139/80

~ 89 mmHg, bệnh nhân nên cải thiện thói quen sống trong vòng 3 tháng, nhưng nếu kết quả của

việc thay đổi thói quen này không khả quan, nên bắt đầu dùng các loại thuốc chống tăng huyết áp

(Hình 11). Liệu pháp ăn kiêng và tập thể dục cũng có những tác dụng hữu ích, đặc biệt đối với

những bệnh nhân béo phì, vì khi họ giảm cân cũng giảm được huyết áp. Quan trọng khuyên bệnh

nhân nên giảm lượng muối dung nạp xuống ít hơn 6 g/ngày.

Khi huyết áp tăng trên 140/90 mm Hg, các loại thuốc chống tăng huyết áp nên bắt đầu dùng kết

hợp với thay đổi phong cách sống.

Huyết áp mục tiêu đặt ra là ít hơn 130/80 mm Hg. Nếu bệnh nhân bị bệnh thận do tiểu đường và

protein trong nước tiểu là 1g/ngày hoặc nhiều hơn, huyết áp mục tiêu tối ưu là ít hơn 125/75

mmHg.

*1

*2

*3

*4

*5

Tiêm 0,9 mg một lần/ngày, sáng hoặc chiều. Tuy nhiên, để giảm thiểu mức độ trầm trọng của bệnh rối loạn

dạ dày ruột, bắt đầu sử dụng với liều lượng thấp và tăng dần dần (thoạt đầu, 0,3 mg một lần/ngày; sau đó

tăng liều lượng thêm 0,3 mg vào các chu kz ít nhất 1 tuần). Tăng liều lượng sao cho phù hợp với thể trạng

của bệnh nhân.

Trên nguyên tắc, tiêm dưới da trong vòng 60 phút trước các bữa sáng và bữa tối. Không tiêm sau bữa ăn.

Bắt đầu sử dụng liều dùng 5 μ 2 lần/ngày, sáng và chiều, quan sát ít nhất trong 1 tháng, sau đó, tăng liều

dùng, tùy theo thể trạng của bệnh nhân, tăng lên 10 μ .

Tiêm dưới da 2 mg 1 lần/tuần. So với việc tiêm thuốc Exenatide 2 lần/ngày, để nhìn nhận rõ hơn tác dụng

của thuốc cần quan sát trong thời gian lâu hơn, và lượng đường glucose trong huyết tương khi đói có thể

phải mất tới khoảng 3 tuần để giảm xuống rồi dần đi vào ổn định. Tác dụng phụ của loại thuốc này cần phải

được nhận thức đầy đủ, bởi những tác dụng phụ này có khả năng tiếp tục xuất hiện sau khi ngừng dùng

thuốc.

Không có nguồn dữ liệu sẵn có, bởi vì đó là loại thuốc có tác dụng kéo dài.

Những trường hợp dùng 1 lọ 2,6 mg cùng với dạng hỗn dịch bổ sung, dung dịch thuốc điều trị sẽ chứa 2

mg Exenatide.

C Các loại thuốc điều trị khác


Hình 11. Điều trị tăng huyết áp biến chứng tiểu đường

Trích dẫn từ Cộng đồng Tăng huyết áp tại Nhật, Cẩm nang điều trị Tăng huyết áp, 2009,

2 Tiểu đường bị biến chứng bởi rối loạn mỡ máu .............................................

Trong quá trình điều trị rối loạn chuyển hóa mỡ máu, nên tham khảo bảng giá trị mục

tiêu nhằm kiểm soát mỡ máu đối với bệnh nhân tiểu đường (Bảng 15).

Cải thiện thói quen sống là nền tảng điều trị rối loạn chuyển hóa mỡ máu, và liệu pháp ăn

kiêng và tập thể dục được kz vọng giúp cải thiện chuyển hóa đường glucose và mỡ trong

máu.

Nếu không đạt được mục tiêu kiểm soát mỡ trong máu, bất kể việc kiểm soát đường

huyết và kiểm soát các yếu tố liên quan tới thói quen sống được cải thiện, liệu pháp dược

cần phải được cân nhắc.

Nếu nồng độ LDL cholesterol (cholesterol có tỷ trọng phân tử thấp – cholesterol xấu) tăng

cao, các nhóm thuốc thuộc lựa chọn hàng đầu là statin – thuốc giảm mỡ máu (các chất ức

chế men HMG-CoA reductase).

* Đối với những bệnh nhân có huyết áp từ 130 ~ 139/80 ~ 89 mmHg và những bệnh

nhân mong muốn giảm huyết áp bằng cách thay đổi phong cách sống, cố gắng duy trì

phương pháp này trong 3 tháng.


Để xử lý tình trạng triglycerid trong máu tăng cao và giảm HDL cholesterol trong máu

(cholesterol có tỷ trọng phân tử cao – cholesterol cao) sử dụng các loại thuốc hạ lipid

máu fibrate.

Khi các nhóm thuốc statin hoặc fibrate được sử dụng, hãy cẩn trọng với sự suy nhược tế

bào cơ. Khi chức năng thận kém, một số trường hợp cấm sử dụng những loại thuốc này.

Trong những trường hợp như vậy, nên cân nhắc tới khả năng sử dụng những hạt nhựa

trao đổi ion âm, Ezetimibe, các acid nicotinic và Probucol – thuốc chống tăng mỡ máu

(đối với rối loạn chức năng thận, cấm sử dụng đồng thời các nhóm thuốc statin và

fibrate).

Bảng 15. Giá trị mục tiêu kiểm soát mỡ máu đối với bệnh nhân tiểu đường

Bệnh động mạch

vành

Giá trị mục tiêu kiểm soát mỡ máu

LDL-C HDL-C TG Non-HDL-C

Nếu bị < 120 40 < 150

< 150

Nếu không bị < 100 < 130

LDL-C: cholesterol có tỷ trọng phân tử thấp

HDL-C: cholesterol có tỷ trọng phân tử cao

TG: triglycerides (trong máu khi đói vào lúc sáng sớm)

Non-HDL-C: cholesterol không có tỷ trọng phân tử cao

Khi nồng độ TG ít hơn 400 mg/dL, công thức của Friedewald, dưới đây, nên được sử dụng

để tính toán LDL-C:

LDL-C=TC-HDL-C-TG/5 (TC: tổng lượng cholesterol)

Khi nồng độ TG bằng hoặc nhiều hơn 400 mg/dL, và/hoặc kéo theo đường huyết sau bữa ăn

tăng, giá trị cholesterol không có tỷ trọng phân tử cao (tổng cholesterol – cholesterol có tỷ

trọng phân tử cao) nên được sử dụng trong mục tiêu điều trị bệnh.

Được hiệu đính bởi Cộng đồng mắc chứng xơ vữa động mạch Nhật Bản: Cẩm nang phòng

bệnh xơ vữa động mạch và tim mạch, xuất bản năm 2012, tr. 42.


Một số biến chứng của bệnh tiểu đường thuộc cấp tính, và xuất hiện khi hoạt động của insulin trở

nên không thích hợp một cách nghiêm trọng; và một số biến chứng thuộc kinh niên, là do tăng

đường huyết tăng trong thời gian dài. Chúng là nguyên nhân khiến cho chất lượng cuộc sống và

dự đoán tiến triển của bệnh nhân suy giảm. Ngăn ngừa những biến chứng đó xuất hiện và trầm

trọng thêm là mục tiêu của điều trị tiểu đường.

Việc thiếu hụt insulin đáng kể gây ra sự suy giảm chuyển hóa cấp tính. Có 2 loại: nhiễm toan-

xêtôn do tiểu đường và hội chứng tăng áp lực thẩm thấu do tăng đường huyết. Biến chứng sau đi

kèm với sản sinh một lượng tương đối nhỏ thể xeton. Cả hai biến chứng đều khiến cho bệnh

nhân bị mất dần tỉnh táo ở cấp độ khác nhau, cuối cùng dẫn tới tình trạng nghiêm trọng là bị hôn

mê.

1 Nhiễm toan xêtôn do tiểu đường ........................................................................

Do sự thiếu hụt insulin nghiêm trọng và sự gia tăng các hormone chống điều hòa insulin cortisol,

và adrenalin, lượng glucose trong huyết tương cao ( 300 mg/dL), tăng xeton máu (tăng axit β

hydroxybutyric) và sự nhiễm axit (<pH7,3) đồng thời diễn ra, và tình trạng này được gọi là nhiễm

toan xetôn. Nên bắt tay ngay tiến hành điều trị sơ bộ và đồng thời sắp xếp đưa bệnh nhân tới

ngay bệnh viện, để được chuyên gia về tiểu đường tư vấn kịp thời.

Điều trị sơ bộ bao gồm chủ yếu truyền chất điện giải electrolytes và tiêm insulin thích hợp.

① Mức độ hydrat hóa được ước lượng từ sự thay đổi khối lượng cơ thể, và thoạt đầu truyền nhỏ

giọt dung dịch muối sinh lý từ 500 ~ 1.000 mL/giờ. Trong vài tiếng đầu tiên, dùng khoảng 200-500

mL/giờ dung dịch chất lỏng (lượng dung dịch phụ thuộc vào lượng thiếu hụt nước), và tỷ lệ truyền

được điều chỉnh tùy thuộc lượng nước tiểu đi qua. Khi nồng độ kali trong máu 5,0 mEq/L, lượng

kali bị thiếu cần phải được bổ sung, bởi vì phải duy trì một lượng kali tập trung trong máu. Về

nguyên tắc, việc điều chỉnh nhiễm toan axit với cácbonat axit không được thực hiện trên 7,0 pH.

② Nguyên tắc là luôn duy trì truyền lượng nhỏ insulin vào tĩnh mạch liên tục. Sau khi truyền insulin

tác dụng ngắn hạn vào tĩnh mạch liều lượng 0,1 đơn vị/kg khối lượng cơ thể, sau đó, giữ nguyên

mức truyền 0,1 đơn vị/Kg khối lượng cơ thể/giờ.

2 Hội chứng tăng áp lực thẩm thấu do tăng đường huyết ........................................

Do tăng đường huyết nghiêm trọng ( 600 mg/dL) và tăng áp lực thẩm thấu do mức độ mất nước

nhiều, suy tuần hoàn, nhưng không biểu hiện bất kz triệu chứng đặc trưng nào cho thấy bị nhiễm

axit xeton (7,3~7,4 pH). Hội chứng này có thể phát triển đối với những bệnh nhân cao tuổi bị tiểu

đường tuýp 2. Khi một bệnh nhân mắc bệnh truyền nhiễm hoặc tai biến mạch máu não, trải qua

phẫu thuật hoặc đang dung nạp thực phẩm giàu năng lượng, đang uống thuốc lợi tiểu, hoặc

nhóm thuốc steroid hormones, có thể dẫn tới lượng đường glucose trong huyết tương cao, và

sau vài ngày, có thể bị hội chứng tăng áp lực thẩm thấu do tăng đường huyết.

A Các biến chứng bệnh tiểu đường

B Các biến chứng cấp tính

7 Các biến chứng bệnh tiểu đường và kiểm soát


Phương pháp điều trị cơ bản là điều chỉnh cân bằng sự mất nước và dung dịch điện giải

electrolyte, và dùng thuốc insulin thích hợp. Nếu đường truyền tĩnh mạch bị co thắt, bệnh nhân

cần phải được đưa ngay tới bệnh viện để được chuyên gia tiểu đường tư vấn.

Những biến chứng này xuất hiện thông qua các biểu hiện rối loạn chuyển hóa có từ lâu bao gồm

tăng đường huyết, rối loạn mỡ máu, và nhiều yếu tố khác gây ra tổn thương mạch máu, như tăng

huyết áp. Bệnh võng mạc, bệnh thận, và bệnh thần kinh được phân loại thuộc nhóm các bệnh

mao mạch, và bệnh động mạch vành, các bệnh mạch máu não, bệnh động mạch ngoại biên thuộc

nhóm các bệnh động mạch lớn. Các biến chứng mãn tính cũng bao gồm cả loét bàn chân do tiểu

đường.

1 Bệnh võng mạc do tiểu đường .............................................................................

Do tình trạng thoái hóa các tế bào trong thành mạch của võng mạc, rối loạn tuần hoàn bởi sự dày

thêm của màng nền và chảy máu, thương tổn giai đoạn đầu như xuất huyết, tiết dịch, phù võng

mạc có thể xuất hiện. Nếu những tình trạng này trở nên trầm trọng, có thể dẫn tới bệnh lý điểm

vàng, và quá trình phát triển những mạch máu mới trong thủy tinh thể và trước võng mạc diễn ra,

gây ra xuất huyết thủy tinh thể, bong võng mạc và sau đó là bị khiếm thị. Bệnh tăng nhãn áp tạo

mạch mới là biến chứng cuối cùng mà thông thường dẫn tới bị mù mắt. Bệnh đục thủy tinh thể

cũng có thể dẫn tới khiếm thị đối với những bệnh nhân bị tiểu đường.

1. Bệnh võng mạc tiến triển qua 4 giai đoạn: ① Bình thường ② Võng mạc đơn giản ③ Võng mạc tiền tăng sinh ④ Võng mạc tăng sinh

2. Theo dõi bệnh võng mạc sớm: Đối với các trường hợp ① và ②, thực hiện phương pháp điều trị nhưng không phẫu thuật như kiểm soát đường huyết, và tăng huyết áp nhằm ngăn ngừa hoặc trì hoãn giai đoạn ③ và ④ phát triển.

3. Theo dõi bệnh võng mạc tiến triển: Vào các giai đoạn ③ và ④, cần thiết phải được chuyên gia nhãn khoa điều trị. Để ngăn ngừa bị mù lòa, có thể trì hoãn bệnh võng mạc tiến triển bằng ngưng kết quang học trong võng mạc tiền tăng sinh và võng mạc tăng sinh giai đoạn đầu. Xuất huyết ở thể dạng thuỷ tinh và bong võng mạc có thể điều trị bằng phẫu thuật thủy tinh thể.

4. Chứng phù trong điểm vàng của võng mạc dẫn tới sự suy giảm thị lực đáng kể. Nó cũng có thể xuất hiện trong suốt giai đoạn võng mạc đơn giản hoặc vào các giai đoạn sau đó.

5. Theo tư vấn của các chuyên gia nhãn khoa, có thể tham khảo thời gian tiến triển của bệnh dưới đây: Từ bình thường tới giai đoạn đầu bị võng mạc đơn giản (phình mao mạch, xuất huyết

điểm) ............. Một lần/năm Sau giai đoạn giữa của bệnh võng mạc đơn giản (xuất huyết không đều, tiết lượng nhỏ

dịch mềm) ....................... 3-6 tháng/lần Sau giai đoạn võng mạc tiền tăng sinh, tùy thuộc vào thể trạng của bệnh nhân ............ 1-

2 tháng/lần 6. Do không biết được khi nào bắt đầu bị tiểu đường tuýp 2, lời khuyên đối với các bệnh nhân

là nên kiểm tra mắt trước khi bắt đầu điều trị, và cứ sau 3 và 6 tháng. Ngoài ra, nếu vào đợt kiểm tra đầu, lượng đường huyết tăng đáng kể và bệnh nhân bị nghi ngờ có tiền sử và từ lâu mắc chứng rối loạn này, bệnh nhân nên thực hiện kiểm tra đáy mắt sau 1 tháng.

C Các biến chứng mãn tính


2 Bệnh thận do tiểu đường ....................................................................................

Những thay đổi tương tự như bệnh võng mạc do tiểu đường được quan sát thấy trong các mạch

máu của tiểu cầu thận. Do đó, kích thích sự tăng trưởng các mô liên kết xung quanh các mạch

máu, chính là màng nâng cuộn mao mạch, và cấu tạo tiểu cầu bị phá hủy và chức năng thận bị suy

giảm.

1. Các biểu hiện cho thấy bệnh thận phát triển Khi tiểu đường lần đầu tiên xuất hiện, tỷ lệ lọc ở tiểu cầu *GFR, được biểu hiện bởi độ thanh thải của creatinine (Ccr)] tạm thời tăng lên (trên 140 mL/phút). Nhìn chung, những thay đổi trong cấu tạo tiểu cầu được phát hiện lâm sàng bởi sự bài tiết albumin trong nước tiểu tăng lên (UAE). Nếu ACR (tỷ lệ albumin-creatinine) của nước tiểu tại một thời điểm trên 30 mg/g creatinine, nghi ngờ có sự biến đổi cấu tạo thận và đánh giá là bị mắc bệnh thận giai đoạn đầu. Ngoài ra, nếu nó tăng trên 300 mg/g creatinine, bệnh thận giai đoạn toàn phát xuất hiện, và với mức độ ACR như vậy tương đương với hiện tượng nước tiểu có protein dương liên tục trong các xét nghiệm định lượng thông thường. Từ giai đoạn này, GFR giảm dần, và tình trạng này được phân loại thuộc giai đoạn 3A chuyển sang giai đoạn 3B, như được thể hiện trong các tiêu chí hướng dẫn chuẩn mực trong sinh hoạt đối với bệnh thận do tiểu đường (trang sau, Bảng 16). Tiếp theo, protein trong nước tiểu tăng dần, và trong một số trường hợp, nồng độ protein trong nước tiểu cao có thể xảy ra và có biểu hiện tình trạng hư thận. GFR tiếp tục giảm, và khi đạt xấp xỉ khoảng 30 mL/phút, creatinine trong huyết thanh tăng, dẫn tới suy thận.

2. Đo lượng bài tiết albumin trong nước tiểu (UAE) Đo lượng albumin (mg) và nồng độ creatinine (g) trong nước tiểu vào một thời điểm nên

được thực hiện đều đặn cứ 3 ~ 6 tháng/lần. Có như vậy, những thay đổi trong thận mới có

thể phát hiện ra được trước khi hiện tượng nước tiểu có protein xuất hiện. Nồng độ Ccr nên

được kiểm tra 1 lần/năm. Các giá trị tiêu chuẩn đối với albumin trong nước tiểu được biểu

hiện thông qua chỉ số ACR được xác định như sau: bình thường, <30 mg/g creatinine;

albumin niệu vi lượng (microalbuminuria), 30 ~ 299 mg/g creatinine; và protein niệu, ≥ 300

mg/g creatinine. Nếu albumin niệu vi lượng được phát hiện ít nhất 2 trong 3 lần đo, bệnh

thận mới phát tác.

3. Kiểm soát huyết áp một cách hợp lý (mức mục tiêu: ít hơn 130/80 mmHg; nếu protein trong nước tiểu tối thiểu 1g/ngày, huyết áp tối ưu là 125/75 mmHg) nhằm trì hoãn bệnh thận phát triển. Các loại thuốc chống tăng huyết áp thuộc lựa chọn hàng đầu, các chất ức chế enzyme chuyển angiotensin (các chất ức chế ACE) và các loại thuốc ức chế thụ thể angiotensin II (ARBs), có tác dụng ức chế sự gia tăng GFR trong suốt giai đoạn đầu của căn bệnh, và ức chế tăng protein trong nước tiểu và suy giảm chức năng thận.

4. Bằng cách áp dụng chế độ ăn kiêng các thực phẩm ít protein (dưới 0,8g/Kg khối lượng cơ thể) trong giai đoạn 3A, protein trong nước tiểu có thể giảm đi, và sau đó, có thể ức chế sự phát triển bệnh suy thận.

5. Đối với nhiều bệnh nhân tiểu đường bị suy thận, thông thường bị chứng phù toàn thân, suy tim và các rối loạn khác xuất hiện đồng thời, và đối với nhiều bệnh nhân, điều trị bằng thẩm tách hay lọc máu được tiến hành vào thời gian thích hợp.


Bảng 16. Các tiêu chí hướng dẫn chuẩn mực trong sinh hoạt cho người bị bệnh thận do tiểu đường

Giai đoạn của

bệnh

Các giá trị xét

nghiệm

Mức độ hoạt

động hàng ngày

Lượng thức ăn dung nạp

GFR; protein

trong nước

tiểu

Tổng năng

lượng (kcal/kg

tiêu chuẩn

trọng lượng cơ

thể/ngày)

Protein (g/kg trọng

lượng cơ thể/ngày) Muối (g/ngày)*

1 Kali (g/ngày)

Giai đoạn 1

(trước thận)

Bình thường ~

cao; âm

⦁ Như thường lệ

25 ~ 30

⦁ Không hạn chế

⦁ Không hạn chế

Giai đoạn 2 (bệnh

thận giai đoạn

đầu)

Bình thường ~

cao, albumni

niệu vi lượng

⦁ Như thường lệ 25 ~ 30 1,0 ~ 1,2 ⦁ Không hạn chế ⦁ Không hạn chế

Giai đoạn 3A

(bệnh thận toàn

phát giai đoạn

đầu)

60

mL/phút;

protein trong

nước tiểu

1g/ngày

⦁ Như thường lệ 25 ~ 30 0,8 ~ 1,0 7 ~ 8 ⦁ Không hạn chế

Giai đoạn 3B

(bệnh thậntoàn

phát giai đoạn

muộn)

60

mL/phút;

protein trong

nước tiểu

1g/ngày

⦁ Bị hạn chế

không đáng kể

⦁ Không chịu

được mệt mỏi

30 ~ 35 0,8 ~ 1,0 7 ~ 8


không đáng kể

Giai đoạn 4 (suy

thận)

Ure huyết;

protein trong

nước tiểu

⦁ Bị hạn chế 30 ~ 35 0,6 ~ 0,8 5 ~ 7 <1,5

Giai đoạn 5 (Trị

liệu thẩm tách

hay lọc máu)


không đáng kể

⦁ Không chịu

được mệt mỏi

Chạy thận nhân

tạo (HD)*4: 35 ~

40

Chạy thận phúc

mạc liên tục

(CAPD)*4: 30

~35

1,0 ~ 1,2

1,1 ~ 1,3

7 ~ 8

8 ~ 10

<1,5


không đáng kể

*1

*2

*3

*4

Trong những trường hợp bị biến chứng mà tăng huyết áp, khuyến nghị không nên dùng

quá 6g/ngày.

Tùy thuộc vào các mức độ protein trong nước tiểu và tăng huyết áp, cần phải hạn chế

nghiêm ngặt hơn. Tuy nhiên, trong những trường hợp bị biến chứng võng mạc tăng

sinh, hạn chế tập thể dục cường độ mạnh trong giai đoạn bị thận

Xem Cẩm nang Trị liệu ăn kiêng cho Bệnh nhân tiểu đường phần “Danh mục các thực

phẩm”, Danh mục thực phẩm cho bệnh nhân bị bệnh thận do tiểu đường.

Do quá trình giải hóa được thúc đẩy nhanh hơn đối với những bệnh nhân chạy thận

nhân tạo HD và chạy thận phúc mạc liên tục CAPD, lượng năng lượng dung nạp nhiều

hơn một chút đối với điều trị tiểu đường thông thường. Đối với những bệnh nhân chạy

thận phúc mạc liên tục CAPD, đường glucose trong dung dịch được sử dụng trong lọc

màng bụng được màng bụng hấp thu một phần.


Tập thể dục*2 Làm việc Làm việc nhà

Mang thai,

sinh đẻ

Lưu { trong điều trị, ăn uống và sinh

hoạt hàng ngày

⦁ Về nguyên tắc, tuân theo hướng

dẫn tập thể dục cho người tiểu

đường

⦁ Làm việc bình

thường

⦁ Làm việc nhà bình

thường

Được phép ⦁ Trên cơ sở chế độ ăn kiêng cho người

tiêu đường, cố gắng kiểm soát lượng


Tránh tiêu thụ protein quá mức.

⦁ Về nguyên tắc, tuân theo hướng

dẫn tập thể dục cho người tiểu

đường


thường


thường Được phép ⦁ Trên cơ sở chế độ ăn kiêng cho người

tiêu đường, kiểm soát chặt chẽ lượng


⦁ Điều trị chống chứng tăng huyết áp

⦁ Tránh tiêu thụ protein quá mức.

⦁ Về nguyên tắc, trị liệu tập thể dục

được phép

⦁ Tuy nhiên, điều chỉnh cường độ tùy

theo thể trạng bệnh nhân

⦁ Không được phép tập các bài thể

dục nặng nề


thường


thường Không được

phép

⦁ Kiểm soát đường huyết nghiêm ngặt

⦁ Điều trị chống chứng tăng huyết áp

⦁ Chế độ ăn kiêng ít protein*3

⦁ Hạn chế tập thể dục

⦁ Được phép tập thể dục ở mức độ

vừa phải để duy trì thể lực

⦁ Bị hạn chế không

đáng kể

⦁ Tùy thuộc vào các

loại hình công việc,

công việc văn

phòng thông

thường hoặc ngồi

một chỗ

⦁ Bị hạn chế không

đáng kể

⦁ Các việc nhà không

gây mệt mỏi

Không được

phép

⦁ Kiểm soát đường huyết

⦁ Điều trị chống chứng tăng huyết áp,

chế độ ăn kiêng ít protein*3

⦁ Hạn chế dung nạp nước tùy thuộc vào

mức độ phù và tình trạng của bệnh suy

tim (nếu có)

⦁ Hạn chế tập thể dục

⦁ Được phép đi bộ và tập những bài

tập thể dục nhẹ nhàng kết hợp khởi

động

⦁ Bị hạn chế hoặc

làm các công việc

nhẹ nhàng

⦁ Chủ yếu là công

việc ngồi một chỗ

không mệt mỏi

⦁ Tránh làm việc

thêm giờ và ca

đêm


⦁ Các việc nhà nhẹ

nhàng không gây

mệt mỏi

Không được

phép

⦁ Kiểm soát đường huyết, điều trị

chống chứng tăng huyết áp

⦁ Chế độ ăn kiêng ít protein*3, bắt đầu

điều trị lọc

⦁ Hạn chế dung nạp nước tùy thuộc vào

mức độ phù và tình trạng của bệnh suy

tim (nếu có)

⦁ Về nguyên tắc, tập những bài nhẹ

nhàng

⦁ Không được phép tập các bài thể

dục nặng nề

⦁ Về nguyên tắc,

làm các công việc

nhẹ nhàng

⦁ Luôn luôn hạn

chế làm thêm giờ

⦁ Luôn luôn có thể

⦁ Việc nhà mà không

mệt nhọc kéo dài

Không được

phép

⦁ Kiểm soát đường huyết, điều trị

chống chứng tăng huyết áp

⦁ Điều trị thẩm tách/lọc hoặc cấy thận

⦁ Hạn chế dung nạp nước (tỷ lệ trên sự

gia tăng theo khối lượng cơ thể trong

thời gian lọc thận không được vượt quá

5% khối lượng cơ thể tiêu chuẩn)

Được trích và điều chỉnh từ các báo cáo từ Nhóm nghiên cứu điều tra về Bệnh tiểu đường do Bộ Y tế

và Phúc lợi Nhật Bản thực hiện, 1992 và 1993, và báo cáo năm 1999 của Hội Liên hiệp Bệnh thận do

tiểu đường của Hiệp hội Tiểu đường Nhật Bản và Cộng đồng nghiên cứu Thận học Nhật Bản


3 Biến chứng thần kinh do tiểu đường ...................................................................

Có 2 loại biến chứng thần kinh do tiểu đường: bệnh viêm đa dây thần kinh (thần kinh khuếch tán

đối xứng) và đơn dây thần kinh, và viêm đa dây thần kinh được chứng kiến nhiều nhất trong thực

tiễn lâm sàng. Tuy nhiên, cần phải phân biệt giữa các bệnh thần kinh này với các bệnh thần kinh

khác mà nguyên nhân gây ra không phải do bệnh tiểu đường.

Viêm đa dây thần kinh: Sự khởi phát và tiến triển viêm đa dây thần kinh xuất hiện do tăng

đường huyết kéo dài, và có biểu hiện những triệu chứng cả bệnh thần kinh giác quan – vận động

và tự trị. Bằng cách kiểm soát lượng đường huyết trong máu chặt chẽ, cả sự khởi phát và tiến

triển của bệnh viêm đa dây thần kinh đều được kiểm soát. Nếu quá trình phát triển tiếp diễn, nó

khiến cho mức độ nhận thức giác quan của bệnh nhân giảm đi, dẫn tới loét và hoại tử bàn chân

(Xem tr.49).

1. Tình trạng rối loạn cảm giác (tê liệt, đau, tăng tính thụ cảm do các kích thích bên ngoài, và

loạn cảm), trong số rất nhiều hiện tượng bất thường của phản xạ gân gót chân ở các tứ chi

phía dưới, hoặc những chấn động và nhận biết xúc giác (phát hiện bằng dụng cụ đo lường

biến chứng thần kinh) ở cả hai chân cho thấy bị bệnh viêm đa dây thần kinh. Nếu thực hiện

khảo sát dẫn truyền dây thần kinh và theo dõi biến thiên nhịp tim, có thể rút ra được chẩn

đoán một cách khách quan.

2. Ngăn ngừa và điều trị viêm đa dây thần kinh có lợi cho việc kiểm soát lượng đường huyết

trong máu. Có kết luận rằng các chất ức chế aldose reductase (như epalrestat) có tác dụng

cải thiện những triệu chứng chủ quan của biến chứng thần kinh, và đồng thời ngăn ngừa sự

hao tổn chức năng não bộ. Trong một số trường hợp mà bệnh nhân kiểm soát lượng đường

trong máu kém trong những giai đoạn dài, nồng độ đường trong máu được cải thiện nhanh

có thể dẫn tới biến chứng thần kinh sau giai đoạn điều trị, và hậu quả là cơn đau đớn.

3. Đối với bệnh thần kinh gây ra những cơn đau tự phát (như đau nhức nhối, đau xé, hoặc

viêm), bác sỹ có thể kê đơn riêng từng nhóm một hoặc kết hợp nhóm thuốc Ca2+ channel

𝞪2𝞭 ligand (pregabalin), chất ức chế tái hấp thu hormone liên hệ mật thiết với adrenaline và

serotonin (duloxetine hydrochloride), chống chứng loạn nhịp tim (mexiletine hydrochloride),

chống co giật (carbamazepine), thuốc chống suy nhược ba vòng, và nhiều nhóm thuốc khác

nữa, song nếu xuất hiện các tác dụng phụ, phương pháp điều trị cần phải được thay đổi

hoặc chấm dứt. Những trường hợp mãn tính có khả năng khó điều trị và hỗ trợ điều trị tâm

l{ cũng rất cần thiết.

4. Hãy xem xét những triệu chứng lâm sàng do bệnh thần kinh tự chủ gây nên và những

phương thức xử lý

Điều trị cần phải căn cứ vào sự không nhận thức được về giảm đường huyết do suy

giảm các phản xạ của hệ thống thần kinh giao cảm.

Thuốc co mạch được sử dụng nếu bệnh nhân bị hoa mắt, choáng váng và ngất (hạ huyết

áp khi đứng dậy) là kết quả của việc suy giảm chức năng dây thần kinh vận mạch.

Thiếu máu cơ tim cục bộ không có biểu hiện đau đớn và chứng loạn nhịp tim nghiêm

trọng do suy giảm chức năng dây thần kinh phế vị và dây thần kinh giao cảm của tim, và

sự nhận ra bị suy tim và loạn nhịp tim dẫn tới nghi ngờ bị nhồi máu cơ tim.


Đối với những biểu hiện buồn nôn, nôn, táo bón, tiêu chảy và sự mất ổn định đường

huyết do sự vận động bất thường của bộ máy tiêu hóa, thuốc mosapride citrate hydrate

có thể được sử dụng để điều trị.

Bí tiểu và mất trương lực bàng quang do rối loạn tiết niệu cuối cùng dẫn tới nhiễm trùng

đường tiết niệu.

Điều trị rối loạn cương dương bằng thuốc sildenafil citrate, vardenafil hydrochloride

hoặc tadalafil. (Không có loại thuốc nào trong số này được sử dụng cùng với các sản

phẩm nitrite.)

Viêm đơn dây thần kinh: có thể đột nhiên xảy ra liệt dây thần kinh đơn. Thông thường bị liệt

các cơ ngoài mắt (rối loạn hệ thần kinh vận nhãn chung, thần kinh ròng rọc và thần kinh vận nhãn

ngoài) và liệt thần kinh mặt ngoại biên. Không có mối liên hệ giữa bệnh liệt này và khoảng thời

gian bị bệnh hoặc kiểm soát đường huyết. 95% trường hợp thuyên giảm tự phát những rối loạn

này diễn ra trong vòng 3 tháng.

4 Rối loạn xơ vữa động mạch .................................................................................

Tiểu đường là một trong những yếu tố có nguy cơ dẫn tới những trường hợp bị rối loạn xơ vữa

động mạch, nguy cơ gia tăng ngay cả khi tăng đường huyết ở mức vừa phải và nằm trong phạm vi

ranh giới. Rối loạn xơ vữa động mạch có nhiều khả năng biểu hiện trong tình trạng gọi là hội

chứng chuyển hóa (xem tr.15), trong đó béo bụng, rối loạn mỡ máu, tăng huyết áp và dung nạp

glucose xảy ra đồng thời, và rủi ro gia tăng nếu bệnh nhân hút thuốc. Kiểm soát bệnh toàn diện

trong tất cả những yếu tố rủi ro này là rất quan trọng để ngăn ngừa rối loạn do xơ vữa động mạch

gây nên. Theo như báo cáo, thuốc kháng tiểu cầu tỏ ra khá hiệu quả trong việc phòng ngừa thứ

cấp những rối loạn này.

A Xơ vữa động mạch vành

Nguy cơ nhồi máu cơ tim ở những bệnh nhân bị tiểu đường cao hơn gấp 3 lần so với những

người khỏe mạnh. Tại Châu Âu và Mỹ, 40-50% ca tử vong ở bệnh nhân tiểu đường được kết luận

là trực tiếp gây ra bởi nhồi máu cơ tim; và tại Nhật Bản, số lượng bệnh nhân bị tiểu đường tử

vong trực tiếp do bệnh tim do thiếu máu cục bộ đang gia tăng.

Nhồi máu cơ tim cấp tính ở nhiều bệnh nhân tiểu đường không biểu hiện tình trạng lâm sàng rõ

ràng (điển hình những ca không có triệu chứng bị bệnh hoặc không có biểu hiện bệnh đặc trưng).

Khởi điểm, động mạch vành có thể bị thương tổn ở nhiều nhánh, và trong rất nhiều trường hợp,

những thương tổn này tiến triển, do đó, có thể xảy ra suy tim và loạn nhịp tim.

Khi kiểm soát đường huyết trở nên xấu đi hoặc tình trạng nhiễm đa xeton phát triển mà không có

nguyên nhân rõ ràng, khi chứng phù của chân dưới hoặc phổi, chứng loạn nhịp tim không có biểu

hiện đặc trưng, hoặc những hiện tượng bất thường trong điện tâm đồ xuất hiện, nên thực hiện

xét nghiệm CPK, AST, ALT và WBC, do nghi ngờ bị nhồi máu cơ tim cấp tính. Nếu có thể, thực hiện

đo lường đơn giản chỉ số troponin T ở cơ tim, việc đề phòng này là nên làm.

B Bệnh mạch não

Nhồi máu não thường xuyên xảy ra hơn xuất huyết não. Tiểu đường là một yếu tố độc lập có

nguy cơ gây ra nhồi máu não, với tần suất dễ mắc phải gấp 2-4 lần so với những người không bị


tiểu đường. Tiểu đường cùng với nhồi máu não do huyết khối ở các nhánh thuộc vỏ não, tuy

nhiên, 50% bệnh nhân tiểu đường bị huyết áp cao nên nhồi máu ổ khuyết trong vùng nhánh

xuyên cũng thường xuyên xảy ra. Nhìn chung, nhồi máu nhỏ có xu hướng phổ biến hơn. Do cơn

thiếu máu cục bộ nhất thời và liệt nhẹ liên tục xuất hiện, chứng sa sút tâm thần trong mạch não

dần dần phát triển.

Về nguyên tắc, trong suốt thời kz ban đầu điều trị bệnh nhồi máu não giai đoạn cấp tính, huyết

áp không nên hạ thấp trong 2 tuần tiếp theo nhồi máu. Cần lưu { ngăn ngừa tình trạng nồng độ

đường glucose trong huyết tương thấp quá; nên duy trì ở mức khoảng 150 – 200 mg/dL là vừa, và

dần dần tiến hành kiểm soát lượng đường trong máu một cách chặt chẽ.

C Bệnh động mạch ngoại biên (PAD)

Mặc dù bệnh động mạch ngoại biên PAD không đặc thù với bệnh nhân tiểu đường, bệnh này hiện

nay là một biến chứng chiếm tỷ trọng cao đối với những bệnh nhân tiểu đường (10~15%). Hệ

thống phân loại Fontaine luôn được sử dụng đối với giai đoạn chẩn đoán bệnh (Mức độ I, Lạnh;

tê cóng; Mức độ II, đau cách hồi; Mức độ III, đau lúc để yên không cử động; Mức độ IV, loét da).

Nhiệt độ dưới da của chi dưới giảm dần và động mạch mu và động mạch chày sau ngừng đập, và

sự khác biệt giữa mạch trái và phải là tất cả những dấu hiệu cần thiết trong việc chẩn đoán bệnh.

Đau cách hồi: Biểu hiện này nên được phân biệt với rối loạn tủy sống, bao gồm hẹp động mạch

đốt sống. Tỷ lệ giữa huyết áp tâm thu được đo ở chân (cổ chân) và cánh tay, chỉ số huyết áp cổ

chân – cánh tay, hoặc ABI tương đương hoặc thấp hơn 0,9 chứng tỏ biểu hiện của bệnh rối loạn

này. Một đặc điểm của bệnh động mạch ngoại biên PAD ở những bệnh nhân tiểu đường là

thương tổn nằm chủ yếu ở phần đầu gối hoặc phía dưới đầu gối.

Loét và hoại tử bàn chân của những bệnh nhân mắc bệnh động mạch ngoại biên PAD thường

kháng cự lại đối với phương pháp điều trị bằng thuốc và do đó, cần phải phẫu thuật. Phương

pháp điều trị ưu tiên cho thiếu máu ở chân trầm trọng là: ① EVT (Liệu pháp nội mạch) và ② giải

phẫu bắc cầu.

5 Thương tổn chân do tiểu đường ...........................................................................

Thương tổn chân do tiểu đường bao gồm rất nhiều bệnh lý khác nhau, từ bệnh nấm Trichophyton

giữa hai ngón chân, và viêm móng, chai chân, dị dạng bàn chân và ngón chân, cũng như loét và

hoại tử bàn chân. Để chẩn đoán những tình trạng bệnh này này sớm, cần phải theo dõi chi tiết:

thông qua quan sát bên ngoài, xác định nhịp đập động mạch phía mu bàn chân, và đánh giá bất

kz sự bất thường nào trong tuần hoàn máu hoặc rối loạn thần kinh.

Bệnh viêm đa dây thần kinh do tiểu đường, suy tuần hoàn ngắn hạn, bệnh động mạch ngoại biên

PAD, chấn thương, nhiễm trùng và các tình trạng khác tất cả có thể là nguyên nhân dẫn tới khởi

phát biến chứng nghiêm trọng của thương tổn bàn chân (loét và hoại tử). Hoại tử do tắc nghẽn

mạch máu gây ra bởi bệnh động mạch ngoại biên PAD chiếm ít hơn một nửa trong số các nguyên

nhân kể trên. Tăng đường huyết máu làm trì hoãn quá trình làm lành vết thương tổn.

Những nguyên nhân trực tiếp của loét hoặc hoại tử là do không chú ý tới vết loét bên ngoài hoặc

vết bỏng do giảm tính thụ cảm với các kích thích bên ngoài, dẫn tới điều trị vết thương đó chậm

trễ; phình trướng da và các vết chai với các vết rạn; và huyết áp và chỗ bị bỏng rộp trên bàn chân

do dị hình.


Chăm sóc bàn chân: Những bệnh nhân có nguy cơ bị thương tổn chân cao – là những người có

tiền sử bị loét và hoại tử chân, hoặc bị biến chứng suy giảm thần kinh hoặc động mạch ngoại biên

PAD, suy thận và thẩm tách/lọc máu, và những người không thể cảm nhận được khi dùng dụng cụ

đo biến chứng thần kinh 5,07 (10 g) trong thử nghiệm cảm giác – được hướng dẫn chi tiết cụ thể

quan sát bàn chân trần mỗi ngày, và tham khảo tư vấn bác sỹ điều trị chính nếu có bất kz hiện

tượng bất thường như nhiễm trùng, đau nhức nhối, di dạng móng chân, bệnh nấm trichophyton,

hoặc chai chân. Hướng dẫn chọn lựa giày và sử dụng các thiết bị bảo vệ, và cách cắt móng chân

cho đúng (cắt thẳng), và nghiêm cấm sử dụng thiết bị ủ chân và các chai nước nóng.

6 Thương tổn tay do tiểu đường .............................................................................

Nếu một bệnh nhân tiểu đường phàn nàn rằng tay bị cứng, gặp khó khăn chuyển động các ngón

tay hoặc bị đau giữa các ngón tay, những triệu chứng này có khả năng là biến chứng của bệnh

tiểu đường do viêm dây gân gấp co khít, hội chứng ống cổ tay (hội chứng chèn ép thần kinh giữa),

co cứng Dupuytren hoặc giới hạn cử động khớp LJM gây ra.

7 Bệnh nha chu .......................................................................................................

Bệnh nha chu là bệnh nhiễm trùng mãn tính các mô quanh răng do vi khuẩn gây bệnh quanh răng

gây ra như vi khuẩn gây bệnh về nướu răng Porphyromonas gingivalis, vi khuẩn gram-âm gây

bệnh. Bệnh này là một trong những biến chứng nguy hiểm của bệnh tiểu đường.

Bệnh này là một căn bệnh nghiêm trọng đối với những người bị tiểu đường.

Kiểm soát đường huyết kém dẫn tới bệnh nha chu trầm trọng thêm, đặc biệt ở những người cao

tuổi, hút thuốc lá, béo phì và những người có chức năng miễn dịch kém, và tất cả những đối

tượng này đều có tỷ lệ nhiễm khuẩn cao.

Bệnh nha chu càng nghiêm trọng thì việc kiểm soát đường huyết càng tồi tệ hơn. Thêm vào đó,

theo như báo cáo, việc điều trị bệnh nhân bị nha chu làm giảm kháng cự insulin và cải thiện quá

trình kiểm soát đường huyết.

8 Chứng mất trí .......................................................................................................

Chứng mất trí ở những bệnh nhân bị tiểu đường cao tuổi dẫn tới làm sút kém kiểm soát tiểu

đường, và ngay cả khi được săn sóc, nhiều vấn đề khó khăn nghiêm trọng nảy sinh.

Nguy cơ liên quan tới những bệnh nhân tiểu đường cao tuổi bị mất trí cao gấp 2 đến 4 lần đối với

một bệnh nhân bị bệnh mất dần trí nhớ Alzheimer và mất trí trong bệnh mạch máu não, nhưng

không bị tiểu đường.

Trong thang đánh giá trạng thái tâm thần tối thiểu MMSE hoặc thang trí tuệ được đơn giản hóa

dạng Hasegawa, chức năng nhận thức được đánh giá, và nguyên nhân gây ra sự sa sút chức năng

nhận thức được tìm ra bằng cách chụp cộng hưởng từ MRI (CT) sọ não.


Trong trường hợp trẻ em với kết quả dương tính đường trong xét nghiệm nước tiểu ở trường,

thay vì kiểm tra lại lượng đường trong nước tiểu, ưu tiên kiểm tra đường huyết, HbA1c và nhiễm

các thể xetone trong nước tiểu.

Khi cần thiết thực hiện thử nghiệm dung nạp glucose đường uống để chẩn đoán bệnh tiểu đường,

lấy cân nặng hiện tại của bệnh nhân tính theo Kg nhân với 1,75g (nhưng không nhiều hơn 75g)

lượng glucose được sử dụng để dung nạp. Sự phân loại các nồng độ glucose trong máu cao và các

mục chẩn đoán bệnh tiểu đường tương tự với người lớn (Xem tr.14, Hình 3).

Tiểu đường do thai nghén (GDM) chỉ mức dung nạp glucose bất thường xuất hiện hoặc lần đầu

tiên được phát hiện ra trong thời kz mang thai, nhưng không hoàn toàn phát triển thành bệnh

tiểu đường (ví dụ, chưa đạt tới vùng cho thấy bị mắc bệnh tiểu đường). GDM không bao gồm tiểu

đường được chẩn đoán (bởi chẩn đoán lâm sàng liệt kê trong Hình 3, tr.11) trong thời kz mang

thai. Các tiêu chí đối với tiểu đường do thai nghén (Bảng 17) cần được phân biệt với những tiêu

chí đối với những phụ nữ không mai thai bị tiểu đường thông thường.

Do có nguy cơ bị tiểu đường cao sau một thời kz một khi những hiện tượng bất thường về sự

chuyển hóa đường glucose ở người mẹ sau khi sinh được sự cải thiện, cần phải quan sát thường

xuyên mức dung nạp glucose đối với những phụ nữ bị tiểu đường do thai nghén.

Khi kiểm soát đường huyết kém, và có các biểu hiện biến chứng của tiểu đường, lời khuyên là nên

tới một cơ sở có đội ngũ chuyên gia bác sỹ về tiểu đường và mang thai.

Bảng 17. Tiểu đường do thai nghén: định nghĩa và các tiêu chí chẩn đoán

Định nghĩa tiểu đường

do thai nghén

Chuyển hóa glucose bất thường, nhưng mức độ bất thường ít hơn

so với những người bị tiểu đường, và lần đầu tiên được phát hiện

ra, hoặc xuất hiện lần đầu tiền, trong thời kz mang thai.

Các tiêu chí chẩn đoán Trong thử nghiệm dung nạp đường uống glucose OGTT

75g, chẩn đoán mắc bệnh tiểu đường do thai nghén nếu ít nhất

một trong số những điều kiện sau đáp ứng được nồng độ glucose

trong huyết tương:

FPG: 92 mg/dL

Glucose trong huyết tương 1 tiếng sau ăn 180 mg/dL

Glucose trong huyết tương 2 tiếng sau ăn 153 mg/dL

Những người phụ nữ đã được chẩn đoán lâm sàng là bị tiểu

đường sẽ bị loại trừ khỏi chẩn đoán mắc tiểu đường do thai

nghén GDM.

A Tiểu đường ở trẻ em và thanh niên

B Mang thai và tiểu đường

8 Tiểu đường ở các lứa tuổi


Đối với những bệnh nhân cao tuổi, giảm đường huyết do nhóm thuốc SU, nhiễm toan axit lactic

do nhóm thuốc biguanides, chứng phù và suy tim do nhóm thuốc thiazolidinediones, và tắc ruột

do các chất ức chế -glucosidase, cũng như nhiều tác dụng phụ khác, bao gồm một số tình trạng

nghiêm trọng thường xuyên xuất hiện, và do đó, thoạt đầu dung các loại thuốc này với liều lượng

nhỏ. Do vậy, cần phải có cách tiếp cận thận trọng.

Đối với những bệnh nhân cao tuổi, đặc biệt chút ý tới giảm đường huyết và có nguy cơ bị giảm

đường huyết trong thời gian dài, việc lựa chọn các loại thuốc bao gồm liều lượng sử dụng đối với

những bệnh nhân cao tuổi phải được thực hiện một cách thận trọng.

C Tiểu đường ở người cao tuổi


① Kiểm soát đường huyết không phù hợp

② Điều trị tại bệnh viện

③ Bị các biến chứng cấp tính

④ Phẫu thuật

Theo luật về y tế, ở mỗi 47 tỉnh của Nhật, chương trình chăm sóc y tế liên vùng cần phải kiểm

soát 5 bệnh sau (tiểu đường, ung thư, đột quỵ, nhồi máu cơ tim cấp tính và bệnh tâm thần) và 5

lĩnh vực rủi ro (cấp cứu, thảm họa, các khu vực xa xôi, bệnh lý xuất phát trong thời kz chu sinh và

chăm sóc nhi khoa bao gồm dịch vụ cấp cứu khoa nhi) cũng như khám chữa bệnh tại nhà. Cùng

với những hoạt động này, việc hợp tác chăm sóc y tế là có tầm quan trọng rất lớn. Nằm trong

những suy xét này, và để hưởng ứng những sự kiện thuộc mỗi lĩnh vực của đất nước, việc ra mắt

quy trình điều trị lâm sàng bệnh tiểu đường liên vùng đã được, hoặc đang dự kiến triển khai.

Quy trình điều trị lâm sàng tiểu đường liên vùng cung cấp kết quả thử máu tiêu chuẩn (như

HbA1c), bệnh trạng (rối loạn chuyển hóa, biến chứng) và nhiều kết luận khác từ việc tham khảo

tư vấn từ các bác sỹ đa khoa tới các chuyên gia về bệnh tiểu đường, hoặc, từ các chuyên gia tiểu

đường tới bác sỹ đa khoa.

Việc tiếp tục đẩy mạnh hợp tác giữa các chuyên gia tiểu đường và bác sỹ đa khoa và giữa các

phòng khám và bệnh viện sử dụng tiêu chuẩn này là cần thiết. Điều này cho phép thông tin về

điều trị tiểu đường được chia sẻ, bởi vậy, tạo nên một hệ thống điều trị lâm sàng được vận hành

một cách trôi chảy cho tất cả các bệnh nhân.

Mặc dù số lượng bệnh nhân đang tiếp tục gia tăng, số lượng các chuyên gia về tiểu đường lại rất

hạn chế. Về điều trị tiểu đường, việc chăm sóc sức khoẻ mỗi ngày là rất quan trọng. Với kz vọng

rằng các bệnh nhân tiểu đường nên được chăm sóc thông qua sự hợp tác giữa các chuyên gia

tiểu đường và bác sỹ đa khoa, cùng với nhân viên y tế như Cơ quan cấp chứng nhận cho các huấn

luyện viên tiểu đường ở Nhật (CDEJs), các y tá điều trị tại nhà, các chuyên gia về dinh dưỡng đã

đăng k{, dược sỹ và nha sỹ.

Do vậy, cần thiết phải có sự hợp tác liên vùng và liên bệnh viện giữa các chuyên gia tiểu đường,

các bác sỹ đa khoa, và bệnh nhân của họ. Mỗi thành viên này cần phải đảm bảo tham dự các hoạt

động của Hiệp hội xúc tiến ngăn ngừa và đối phó tiểu đường của Nhật Bản được tổ chức trong

khu vực, và khẩn trưởng thiết lập một hệ thống hợp tác giữa tất cả các đối tượng liên quan trong

địa phương về chăm sóc bệnh nhân tiểu đường.

A Tham khảo chuyên gia về bệnh tiểu đường khi

B Hợp tác liên vùng và liên bệnh viện

9 Những điểm cần tham khảo chuyên gia

2/5/2015

1

CÔNG DỤNG CỦATHẢO DƯỢC SALACIA

ĐỐI VỚI BỆNH TIỂU ĐƯỜNG

SALACIA NHỮNG ĐIỀU CHƯA BIẾTionovietnam.com

Hà Nội, 05/02/2015


CÂY CÓ TÊN KHOA HỌC LÀ SALACIA RETICULATA

CÂY CÓ TÊN BẢN ĐỊA LÀ KOTHALA HIMBUTU

2/5/2015

2


KOTHALA HIMBUTUHAY CÒN GỌI LÀ

SALACIA RETICULATACHỈ CÓ Ở SRI LANKA


ĐƯỢC NGƯỜIẤN ĐỘ CỔ XƯA SỬ DỤNG LÀM THUỐCTỪ 5000 NĂM TRƯỚC ĐỂ TRỊ BỆNH TIỂU ĐƯỜNG…

2/5/2015

3


* Insulin được sản xuất và tiết ra bởi tế bào β nằm trên tế bào langerhans của tuyếntụy. Sau khi đi qua tĩnh mạch cửa, insulin tới gan, rồi từ tĩnh mạch gan đi tới tất cả cácmô trong cơ thể. Insulin gắn kết với các đối tượng nhận insulin trong các màng môcủa gan, cơ bắp, mô mỡ, và các mô khác nhạy cảm với insulin, và thúc đẩy sự hấpthu glucose vào các tế bào, sử dụng và dự trữ năng lượng, tổng hợp protein, và sinhsôi tế bào.

BỆNH TIỂU ĐƯỜNG HAY ĐÁI THÁO ĐƯỜNG LÀ MỘTNHÓM BỆNH TĂNG ĐƯỜNG HUYẾT MÃN TÍNH DO THIẾUHỤT INSULIN*

TIỂU ĐƯỜNG TUÝP 1

Sự thiếu hụt insulin là do sự phá hủy và mất tế bào β nằmtrên tế bào Langerhans trong tuyến tụy, nơi sản sản xuấtvà tiết ra insulin.

TIỂU ĐƯỜNG TUÝP 2

Do những nguyên nhân thuộc về di truyền gồm do sựgiảm tiết ra insulin, hay kháng insulin, và một số tác nhânthuộc về môi trường khác như ăn quá nhiều (đặc biệt lànhiều chất béo), ít vận động tập thể dục, béo phì và căngthẳng.


CHỐNG Ô XY HÓA MẠNH

HỖ TRỢ GIẢM CÂN HIỆU QUẢ

HỖ TRỢ ĐIỀU TRỊ TIỂU ĐƯỜNGSalacia gồm 2 chất ức chế men alpha-glucosidase: salicinol và kotalanol có tác dụng giảm sự hấp thụ carbonhydrate tại ruột, nên nồng độ glucose trong máu tăng lên chậm hơn và duy trì ở mức thấp hơn suốt cả ngày, đặc biệt sau khi ăn.

Hoạt chất polyphenol trong Salacia có tác dụng lọc các nguyêntử gốc tự do (free radicals) mạnh mẽ và có hiệu quả tích cựctrong việc chống lại các độc tố tổn hại tới lá gan.

Salacia chứa magniferin có tác dụng kiềm chế cácenzyme chuyển hóa chất béo và thúc đẩy quá trình phângiải lipid (phân hủy các chất béo được lưu trữ trong tếbào mỡ). Nhờ vậy, giảm thiểu nồng độ triglyceride vàcholesterol xấu LDL hỗ trợ việc giảm cân hiệu quả.

2/5/2015

4


TỪ NĂM 2009, SRI LANKA CẤM TỰ DO XUẤT KHẨU SALACIA


NGƯỜI NHẬTĐẶC BIỆT YÊU THÍCH

SALACIA

2/5/2015

5

NGƯỜI NHẬTSỞ HỮU BẰNG SÁNG CHẾ LIÊN QUAN ĐẾN SALACIA

NHIỀU NHẤT THẾ GIỚI



ECO-TECH CREATE21, INC. (NHẬT BẢN)LÀ CÔNG TY NƯỚC NGOÀI ĐẦU TIÊN ĐƯỢC CẤP PHÉP TRỒNG SALACIA

TẠI SRI LANKA

2/5/2015

6


02 SẢN PHẨM CÓ SALACIA CỦA

ECO-TECH CREATE21

CHÍNH THỨC CÓ MẶT TRÊN

THỊ TRƯỜNG VIỆT NAM

salacia natura

120 viênsử dụngtrong 01

tháng

Super Kothalamin

IONO VIETNAM CO., LTD

R102, 20 Tống Duy Tân, Hàng Bông, Hà Nội, Việt Nam Tel. +84 (0)916184783

3-5-10 Miyaura, Mihara City, Hiroshima Prefecture, Japan (〒723-0051 ) Tel. +81 (0)9020025032Fax. +81 (0)848381156

Email. [email protected]

LIÊN HỆ ĐỂ BIẾT THÊM THÔNG TIN


NGHIÊN CỨU TỔNG QUAN VỀ THẢO DƯỢC SALACIA RETICULATA

Nghiên cứu bởi Arunakumara, KKIU và Subasinghe, S.

Dịch bởi ionovietnam.com

TÓM TẮT

Salacia Reticulata (S. Reticulata) là một loại cây bụi leo thân gỗ lớn tự nhiên tìm thấy ở Sri Lanka

và khu vực phía Nam của Ấn Độ. Nó được sử dụng rộng rãi trong điều trị bệnh tiểu đường, rối

loạn quá trình chuyển hóa carbohydrate, protein và chất béo do thiếu tuyệt đối, tương đối tiết

insulin và có/không có mức độ kháng insulin khác nhau. Rễ của S. Reticulata cũng được sử dụng

trong điều trị bệnh lậu, bệnh thấp khớp, bệnh ngoài da, bệnh trĩ, ngứa và sưng, hen suyễn, chứng

khát và đau khi đến kz kinh nguyệt ở phụ nữ. Sự hiện diện của mangiferin, kotalanol và salacinol

được xác định là thành phần trị đái tháo đường của S. Reticulata. Thành phần hóa học như 1,3-

diketones, dulcitol và leucopelargonidin, iguesterin, epicatechin, phlobatannin và tannin glycosidal,

triterpenes, và 30-hydroxy-20 (30) dihydroisoiguesterin, hydroxyferruginol, acid lambertic,

kotalagen 16-acetate, 26- hydroxy-1,3-friedelanedione, acid maytenfolic cũng đã được phát hiện

trong gốc rễ của S. Reticulata. Quá trình trị đái tháo đường của Salacia Reticulata là do các hoạt

động ức chế của enzyme trong ruột (α-glucosidase và α-amylase). Sự ức chế enzyme trong ruột

làm chậm quá trình hấp thụ đường vào máu và ức chế tăng đường huyết sau ăn, dẫn đến cải thiện

kiểm soát đường huyết. Hơn nữa, Mangiferin đã được báo cáo là ức chế hoạt động aldose

reductase giúp trì hoãn việc khởi phát hoặc tiến triển của các biến chứng tiểu đường. Tiểu đường

bây giờ đã trở thành đại dịch ảnh hưởng đến hàng triệu người trên toàn thế giới, và rất khó để

kiểm soát được biến chứng bệnh tiểu đường do nhiều yếu tố khác nhau liên quan tới gene và môi

trường. Vì vậy, nỗ lực để tìm ra phương pháp điều trị mới nhằm vào các mục tiêu đa dạng mà đã

trở thành một hình mẫu mới trong nghiên cứu thuốc. Trong bối cảnh này, những khám phá về S.

Reticulata đã dẫn đến tăng mức tiêu thụ loại thực vật Salacia Reticulata trên thế giới và nó đã trở

thành một đề tài nghiên cứu rộng trong việc kiểm soát theo dõi bệnh tiểu đường.

GIỚI THIỆU

Thảo dược là một yếu tố quan trọng của hệ

thống y tế bản địa ở Sri Lanka, nơi có khoảng

35% dân số phụ thuộc vào các hệ thống chăm

sóc y tế truyền thống (Smith et al. 2006). Sri

Lanka dường như đã phát triển một hệ thống

mà họ lựa chọn và tiếp tục sử dụng các loại

cây trồng mà họ cho rằng hiệu quả nhất trong

việc chăm sóc sức khỏe. Trong số 1.414 loài

cây thuốc có sẵn ở Sri Lanka, khoảng 250 loài

thường được sử dụng, trong khi 50 loài được

sử dụng rất nhiều (Pushpakumara et al. 2002).

Mặc dù đất nước này được thiên nhiên ưu đãi

với các loài cây thuốc đa dạng phong phú,

song việc sản xuất sản phẩm từ các loài thảo

dược quý vẫn chưa được chú trọng phát triển.

Một số thảo dược ở Sri Lanka có hiệu quả cao

đã được nghiên cứu rộng rãi ở các nước khác

như Nhật, Mỹ… song các đối tượng của nhiều

nghiên cứu lại không dẫn tham chiếu đến

nguồn gốc của các loài cây này ở Sri Lanka. Ví

dụ, gần đây của Kothala Himbutu (Salacia

Reticulata), một loại cây được biết đến rộng

rãi đối với tác dụng trị đái tháo đường đã

được nghiên cứu tại Nhật Bản và Hoa Kz đồng

thời được cấp bằng sáng chế (Pushpakumara

et al. 2002). Bệnh tiểu đường hiện nay đã trở

thành một dịch bệnh ảnh hưởng đến hàng

triệu người dân trên toàn thế giới. Tuy nhiên,

không có loại insulin hay thuốc nào được

chứng minh là có thể kiểm soát hoàn toàn

biến chứng của bệnh tiểu đường do còn phụ

thuộc nhiều yếu tố khác liên quan tới di

Tìm hiểu công dụng trị tiểu đường ít được biết đến của

Thảo dược Salacia


truyền và môi trường. Do đó, phương pháp

điều trị mới nhằm vào mục tiêu đa dạng đã

được đầu tư nghiên cứu rộng rãi. Trong thời

gian này, những khám phá về S. Reticulata đặc

trị hiệu quả bệnh tiểu đường đã dẫn đến tăng

mức tiêu thụ của nó trên thế giới và loại cây

này đã trở thành một đề tài nghiên cứu sâu

rộng để kiểm soát theo dõi bệnh tiểu đường.

Để đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng, việc

thương mại hóa và nghiên cứu về S. Reticulata

là tối quan trọng. Bài nghiên cứu này xem xét

đặc điểm loại thực vật, tính hữu ích, thành

phần hóa học và dược tính của Kothala

Himbutu (S. Reticulata).

CÂY THUỐC VÀ BỆNH TIỂU ĐƯỜNG

Tiểu đường là rối loạn mãn tính trong quá

trình chuyển hóa car-bohydrates, protein và

chất béo do thiếu tuyệt đối hay tương đối tiết

insulin và có/không có mức độ kháng insulin

khác nhau (Barar 2000; Yoshino et al 2009).

Tiểu đường bây giờ đã trở thành một đại dịch

ảnh hưởng đến hàng triệu người trên toàn

thế giới (Torben 2002) và Tổ chức Y tế Thế

giới dự đoán rằng số lượng người bị bệnh tiểu

đường có thể tăng nhiều lần trong tương lai

gần. Bệnh tiểu đường có thể được định nghĩa

như là một căn bệnh mà cơ thể sản xuất ít

insulin hay ngừng sản xuất insulin và dần dần

trở nên đề kháng với việc sản xuất Insulin

(Ranjan và Ramanujam 2002). Vì vậy bệnh

tiểu đường có thể được phân loại thành hai

nhóm: Type I (bệnh tiểu đường phụ thuộc

insulin) và Type II (bệnh tiểu đường không

phụ thuộc insulin).

Cây thuốc S. Reticulata từ thời xa xưa đã được

sử dụng trong việc kiểm soát và ngăn ngừa

bệnh tiểu đường. Theo nghiên cứu gần đây,

hơn 800 cây trồng được cho là có đặc tính

chống bệnh tiểu đường (Eddouks và Maghrani

2004). Tác dụng hạ đường huyết của các sản

phẩm thảo dược có chứa S. Reticulata đã

được chứng minh trong nhiều nghiên cứu của

các nhà khoa học (Collene et al 2005;.

Heacock et al 2005; Jayawardena et al 2005;

Et al 2000 Kajimo-to). Rễ và thân của S.

reticulata và rễ của S. Oblonga đã được sử

dụng rộng rãi để điều trị bệnh thấp khớp,

bệnh lậu, bệnh ngoài da, và đặc biệt là một

giải pháp khắc phục cụ thể cho giai đoạn đầu

của bệnh tiểu đường trong bài thuốc y học cổ

truyền Ayuverdic của Ấn Độ (Matsuda et al

2002;. Yoshino et al 2009). Theo Kumar (2000),

có hai loại cây ở Sri Lanka (Salacia Reticulata

và Salacia Prinoides) được cấp bằng sáng chế

là có dược tính để giúp sản xuất thuốc chống

đái tháo đường. Gần đây, loài Salacia đã được

tiêu thụ rộng rãi ở Nhật Bản, Hoa Kz và các

nước khác như là một thực phẩm bổ sung cho

công tác phòng chống bệnh béo phì và tiểu

đường, cũng như là đối tượng của nghiên cứu

rộng rãi cho việc kiểm soát theo dõi bệnh tiểu

đường (Ông et al 2009. Yuhao et al. 2008).

KHU VỰC ĐỊA LÝ CÓ SALACIA RECUTILATA

Các loài Salacia (ví dụ S. Oblonga, S. Prinoides,

S. Reticulata), được gọi là “Ponkoranti” trong

y học Acổ truyền Yurvedic của Ấn Độ, được

phân bổ rộng rãi tại Sri Lanka, Ấn Độ, Trung

Quốc, Việt Nam, Malaysia, Indonesia và các

nước châu Á khác, nơi những loại cây trồng

này đã được sử dụng hàng ngàn năm trong y

học cổ truyền đặc biệt để điều trị bệnh tiểu

đường (Heet al 2009;. Yuhao et al 2008). S.

Reticulata phổ biến tại Sri Lanka và khu vực

phía Nam của Ấn Độ (Matsuda et al. 2002).

Mặc dù hiếm, loài này cũng có thể được tìm

thấy trong các khu rừng của vùng đất Westen

Ghats Ấn Độ (Ravikumar và Ved 2000). Tại Sri

Lanka, S. Reticulata chủ yếu được tìm thấy ở

các vùng khí hậu khô, trong đó bao gồm các

khu vực như Hambanthota, Anuradapuraya,

Pollonnaruwa, Monara-gala, Kurunegala và

Puttalm. Song, không có tài liệu cụ thể rõ ràng

nào đề cập đến những vị trí chính xác của loại

cây này.


ĐẶC ĐIỂM CÂY SALACIA RETICULATA.

S. Reticulata Wight (hay còn gọi là Kothala

Himbutu) là một loại cây bụi leo thân gỗ lớn

thuộc về gia đình Hippocrateaceae (Matsuda

et al 2002). Vỏ cây màu xám xanh của loại cây

này rất mịn, với bên trong màu trắng. Kích

thước trung bình của một chiếc lá dài 3 - 6

inches (tương đương với 7,62 – 15,24 cm) và

rộng 1-2 inches (tương đương với 2,54 – 5,08

cm) (Sandhu và Singh 2005). Hoa của nó là

lưỡng tính, thùy đài nguyên vẹn, bao phấn mở

nằm ngang. Quả hình cầu, màu cam hồng

nhạt khi chín. Chúng chứa 1-4 hạt (Ravikumar

và Ved 2000, Subasinghe et al 2008). Các cây

ra hoa vào tháng 12 với khí hậu thời tiết ở Ấn

Độ (Sandhu và Singh 2005), trong khi ở Sri

Lanka, bắt đầu ra hoa vào cuối tháng 11 và

cho ra hạt giống từ tháng 3 đến tháng 6

(Subasinghe et al. 2008).

Hình 1. Các nhánh cây S. Reticulata với

những quả chín Loại cây S. Reticulata trưởng thành sản sinh ra

hàng ngàn hạt giống mỗi một mùa vụ

(Subasinghe et al. 2008). Nhìn chung, các loài

thường được cho là chỉ có thể được tái tạo

bằng các phương thức nhân giống, tuy nhiên

Kothala Himbutu cũng có thể được nhân

giống sinh dưỡng bằng giâm hom thân

(Subasinghe et al. 2008) và cắt gốc (Oommen

et al. 2000). Môi trường cát được cho là tốt

cho hạt giống nảy mầm và hạt giống nảy mầm

hoàn chỉnh trong vòng 21 - 30 ngày (Oommen

et al., 2000). Theo Subasinghe et al. (2008),

hạt tách vỏ trấu ngâm trong nước lạnh

khoảng 24 giờ phải được gieo trong môi

trường bụi xơ dừa để đạt được sự nảy mầm

cao nhất. Cây trồng từ hạt cần được cấy ghép

vào trong túi polyetylen và sau 2-3 tháng,

đem ra ngoài đồng ruộng trồng.

Hình 2. Rễ cây S. Reticulata được cắt

Mặc dù một cây trưởng thành sản sinh hàng

ngàn hạt giống cho mỗi một mùa vụ, nhưng

khả năng tồn tại và nảy mầm của hạt giống là

rất thấp. Tuy nhiên, nhiều cuộc điều tra thử

nghiệm đã khẳng định rằng tỷ lệ nảy mầm cao

có thể thu được bằng cách gieo chúng trong

môi trường bụi xơ dừa sau khi ngâm trong

nước lạnh khoảng 24 giờ. Vì vậy, khả năng tái

tạo kém của loài cây này có khả năng do độ

ẩm kém của môi trường đất vào thời điểm hạt

chín. Ngoài ra, khả năng sống sót của các cây

giống cây trồng từ hạt thấp trong tình trạng

khô có thể là một nguyên nhân khác giải thích

cho khả năng tái tạo kém này.

TÍNH HỮU ÍCH

Rễ của S. Reticulata được sử dụng trong điều

trị ngứa và sưng, hen suyễn, chứng khát, đau

bụng kinh và thống kinh (Tissera và Tha-brew

2001). Rễ hăng, chát, đắng, sinh nhiệt, tiết

niệu, làm giảm đau, chống viêm (Nadkarni

1993). Các rễ và thân của S. Reticulata đã

được sử dụng rộng rãi trong điều trị bệnh tiểu

đường và béo phì (Im et al 2008;.. Li et al

2008), bệnh lậu và bệnh thấp khớp (. Im et al


2008), bệnh ngoài da (Im et al . 2008;

Matsuda et al 2002) và bệnh trĩ (Nadkarni

1993). Ngoài ra, chiết xuất nước của lá của S.

Reticulata có thể có lợi cho việc phòng chống

bệnh tiểu đường và béo phì gồm nhiều tác

dụng đa dạng như khả năng tăng nồng độ

insulin huyết tương và giảm nồng độ lipid

peroxide của thận (Yoshino et al. 2009). Thêm

vào đó, S. Reticulata được sử dụng rộng rãi

trong y học cổ truyền để điều trị hoặc ngăn

ngừa nhiều bệnh rối loạn khác, tuy nhiên,

thiếu cơ sở dữ liệu về thông tin này. Các bác

sỹ y học cổ truyền dường như đã phát triển

một hệ thống mà họ tìm thấy những bộ phận

của các loại cây có tác dụng hiệu quả nhất cho

nhiều mục đích chăm sóc sức khỏe khác nhau

và tiếp tục sử dụng chúng ngay cả khi không

đưa ra được bằng chứng được chứng minh

thông qua các thử nghiệm lâm sàng tiêu

chuẩn.

THÀNH PHẦN HÓA HỌC TRONG S.

RETICULATA

Thành phần của Salacia Reticulata chứa rất

nhiều chất và có thể thay đổi tùy thuộc vào

giống loài và nguồn gốc xuất xứ (Yuhao et al.

2008). Sự hiện diện của mangiferin

(C19H18O11), kotalanol (C12H24O12S2 +) và

salacinol (C9H18O9S2 +) đã được xác định là

những yếu tố cấu tạo đặc trưng phòng ngừa

và chữa trị bệnh tiểu đường của S. Reticulata

thông qua các nghiên cứu dược lý học

(Yoshikawa et al 1997, 1998;. 2001). Các

thành phần hóa học khác như 1,3-diketones,

dulcitol và leucopelargonidin (một đồng phân

phẳng của cao su tự nhiên), iguesterin

(quinonemethides), epi-catechin,

phlobatannin và tannin glycosidal, triterpenes,

và 30-hydroxy-20 (30) dihydroi-soiguesterin,

hydroxyferruginol, acid lambertic, kotalagenin

16-acetate, 26-hydroxy-1,3-friedelanedione,

acid maytenfolic cũng đã được phát hiện

trong rễ cây S. Reticulata (Premakumara et al

1992;. Tissera và Thabrew 2001; Yoshikawa et

al. 1997, 1998).

DƯỢC TÍNH CỦA S. RETICULATA

Kajimoto et al. (2000) đã báo cáo rằng một

nghiên cứu thử thuốc lâm sàng có đối chứng

giả dược, “mù đôi” (Để bảo đảm tính khách

quan trong khi thẩm định quá trình tiến triển

của bệnh nhân, bác sĩ không biết bệnh nhân

đang nhận thuốc thật hay giả. Bệnh nhân

cũng không biết mình dùng thuốc thật hay giả.

Trong nhóm nghiên cứu, chỉ có một nhà

nghiên cứu độc lập có danh sách bệnh nhân

nhận thuốc nào, và chính nhà nghiên cứu này

phân tích dữ kiện và căn cứu vào các dữ kiện

này để đánh giá sự hữu hiệu của thuốc) được

thực hiện tại Nhật Bản dẫn đến kết quả giảm

đáng kể lượng đường trong máu ở người bị

bệnh tiểu đường Tuýp II khi họ sử dụng chiết

xuất từ S. Reticulata trong chế độ ăn uống.

Trong một thử nghiệm dung nạp sucroza (loại

carbonhydrate gồm có glucose và fructose)

thực hiện trên những tình nguyện viên, việc

điều trị ban đầu sử dụng dung dịch nước của S.

Reticulata trước khi dung nạp sucroza đã ức

chế hiệu quả việc tăng đường huyết sau ăn

(Shimoda et al 1998;. Tanimura et al 2005.).

Chiết xuất nước từ lá S. Reticulata cũng có thể

ngăn ngừa bệnh tiểu đường và béo phì tương

tự như của rễ và thân cây (Yoshino et al.

2009). Mangiferin, một trong những thành

phần chính trong các loài Salacia (Li et al.

2004), đã được báo cáo là chứa chất ức chế α-

glucosidase mạnh đã được chứng minh có tác

dụng ức chế sự gia tăng nồng độ glucose

huyết thanh (Yoshikawa et al. 1997, 1998,

2001). Chiết xuất dung dịch nước của S.

Reticulata ức chế mạnh các hoạt động của α-

glucosidase và α-amylase, nhưng không ức

chế các hoạt động của β-glucosidase (Shimoda

et al. 1998). Chiết xuất từ rễ S. Oblonga làm

giảm đường huyết và insulin huyết ở những

bệnh nhân tiểu đường Tuýp II sau bữa ăn có

lượng carbonhydrate cao (Williams et al.


2007). Sự đông tụ chiết xuất từ rễ S. Oblonga

độc lập ức chế hoạt động của α-glucosidase

trong ống nghiệm (Li et al. 2004). S. Chinensis

cũng cho thấy hoạt động ức chế α-glucosidase

(Yoshikawa et al. 2003). Các enzyme trong

ruột α-glucosidase và α-amylase phá vỡ tinh

bột, dextrin, maltose và sucrose thành các

monosaccharide có thể hấp thụ được, do đó,

ta có thể thấy rằng đặc tính điều trị đái tháo

đường của S. Reticulata là phần nào do hoạt

động ức chế α-glucosidase tại đường ruột

(Yuhao et al. 2008). Hơn nữa, sự ức chế các

enzyme trên trì hoãn sự hấp thu đường

glucose vào máu và ức chế tăng đường huyết

sau ăn, dẫn đến cải thiện việc kiểm soát

đường huyết (Heacock et al. 2005).

Ngoài ra, mangiferin có thể kích hoạt các hoạt

động phản ứng lucifeare PPAR-α trong 293 tế

bào thận chưa phát triển và tăng sự biểu hiện

lipoprotein lipase PPAR-α phụ thuộc và hoạt

động trong THP-1 có nguồn gốc đại thực bào

(Huang et al. 2006). Hợp chất này cũng có thể

ức chế hoạt động reductase aldoza, do đó trì

hoãn việc khởi phát hoặc tiến triển của các

biến chứng do bệnh tiểu đường gây ra

(Yoshikawa et al. 2001).

NGHIÊN CỨU LÂM SÀNG TRÊN ĐỘNG VẬT

Chiết xuất dung dịch nước của thân cây S.

Reticulata được thực hiện trên chuột bình

thường dẫn đến giảm béo phì, do đó có thể

giảm nguy cơ của các bệnh liên quan bao gồm

cả bệnh tiểu đường Tuýp II (Im et al. 2008). Về

thực nghiệm, các chiết xuất từ rễ của S.

Reticulata đã được phát hiện có hoạt động hạ

đường huyết mạnh trên chuột thí nghiệm

bình thường (Tissera và Thabrew 2001), và ở

chuột mắc bệnh tiểu đường gây ra bởi

streptozotocin (Serasinghe et al 1990; Tissera

và Thabrew 2001). Chiết xuất methanol của S.

Reticulata (50-200 mg/kg) đã ức chế mạnh sự

gia tăng nồng độ glucose huyết thanh sau khi

dung nạp maltose hoặc sucrose, nhưng không

phải glucose ở chuột thí nghiệm (Matsuda et

al. 2002). Hơn nữa, các chiết xuất đã ức chế

maltase trong ruột chuột và sucrose trong ống

nghiệm, mặc dù ngay cả ở liều lượng cao các

chất chiết xuất không có bất kz tác dụng làm

tăng đường huyết thử nghiệm gây ra bởi tiêm

hợp chất alloxan vào chuột (Matsuda et al.

2002). Mangiferin trực tiếp tác động lên các tế

bào gan và ngăn chặn các con đường hình

thành glucoza trong cơ thể động vật dẫn đến

giảm lượng đường huyết nhanh ở những chú

chuột bị tiểu đường (Im et al. 2008). Salacinol,

kotalanol và kotalagenin 16-acetate cho thấy

sự ức chế mạnh mẽ hơn lượng đường trong

huyết thanh ở những chú chuột được dung

nạp maltose và sucrose (Matsuda et al. 1999,

2002). Các liều lượng phụ thuộc chiết xuất

methanol của thân cây và rễ cây S. Reticulata

giảm đường huyết sau ăn ở những chú chuột

gây ra bởi maltose, sucrose hoặc tinh bột,

nhưng không phải bởi glucose hoặc lactose

(Shimoda et al 1998;.. Matsuda et al 1999,

2002). Serasinghe et al. (1990) đã thực hiện

thử nghiệm chiết xuất dung dịch nước của S.

Reticulata chế từ vỏ rễ để kháng lại tiểu

đường ở chuột gây ra bởi streptozotocnin và

kết quả chỉ ra rằng lượng đường trong máu hạ

thấp nhờ S. Reticulata là lâu dài (Serasinghe et

al. 1990). Mặc dù cơ chế cơ bản của việc sản

sinh glucose ở gan nhờ vào S. Reticulata đang

được phân tích, các quan sát mô tả ở trên

kiến nghị rằng đặc tính điều trị đái tháo

đường truyền thống của loại thuốc tự nhiên

này là do hoạt động ức chế α-glucosidase tại

ruột (Matsuda et al. 2002). Hơn nữa, S.

Reticulata chứa mangiferin làm giảm lipid

máu ở những động vật bị tiểu đường Tuýp II

(Miura et al. 2001). Điều này được khẳng định

thêm bởi Yoshikawa et al. (2002), khi tác giả

quan sát thấy rằng chiết xuất nước của rễ S.

Reticulata có thể ngăn chặn sự tăng trọng

lượng cơ thể và tích tụ chất béo quanh thận ở

chuột cái béo phì Zucker.


ĐÁNH GIÁ MỨC ĐỘ AN TOÀN

Sự an toàn của các chất chiết xuất từ các loài

Salacia đã được khẳng định bởi các cuộc điều

tra về độc gen và độc tính cận mãn tính,….

(Wolf và Weisbrode 2003). Xét nghiệm đột

biến nghịch, sai lệch nhiễm sắc thể, nhân sinh

sản chuột đã được thực hiện để đánh giá khả

năng bị độc gen của chiết xuất từ rễ Salacia

Reticulata và không độc gen nào dưới những

điều kiện xét nghiệm đột biến nghịch và nhân

sinh sản chuột được phát hiện, nhưng lại có

kết quả dương tính nhẹ đối với sai lệch nhiễm

sắc thể (Flammang et al. 2006) Không có

trường hợp tử vong hoặc bất thường trong

những biểu hiện bệnh l{ đã được quan sát từ

một thử nghiệm độc tính liều cao được thực

hiện trên chuột và không có tế bào bị sai lệch

nhiễm sắc thể trong một thử nghiệm sai lệch

nhiễm sắc thể sử dụng các tế bào của động

vật có vú (CHL / IU). Như vậy, S. Reticulata

không có độc tính cấp tính hoặc gây đột biến

gen (Shimoda et al. 1999). Hơn nữa, việc dùng

các chiết xuất từ rễ S. Reticulata trong thời kz

đầu hoặc giữa thai kz không có ảnh hưởng

đến sự sinh sản, mô cấy tử cung, chỉ số cấy

ghép, chỉ số thai nghén (Ratnasooriya et al.,

2003). Tuy nhiên, vì nó có thể gây ra một mối

đe dọa đáng kể tới sự thụ thai thành công,

những phụ nữ có thai bị biến chứng bởi tiểu

đường nên tránh sử dụng các chiết xuất từ S.

Reticulata (Ratnasooriya et al. 2003). Mặc dù

nhiều nghiên cứu về độc tố thực hiện với

động vật gặm nhấm đã chứng minh rằng

không có tác dụng nghiêm trọng của S.

Reticulata, các thử nghiệm lâm sàng là rất

quan trọng để tiếp tục khẳng định sự an toàn

khi sử dụng chiết xuất Salacia. Các bằng chứng

nghiên cứu cho thấy rằng thảo dược này đáp

ứng một chiến lược đa mục tiêu trong việc

phòng ngừa, điều trị bệnh tiểu đường và béo

phì.

KẾT LUẬN

Đặc tính trị đái tháo đường của Salacia

reticulata đã được chứng minh trên cơ sở

khoa học và trên căn bản nhờ hoạt động ức

chế các en-zyme (α-glucosidase và α-amylase)

tại ruột. Sự ức chế enzyme làm chậm quá

trình hấp thụ glucose vào máu và ức chế tăng

đường huyết sau ăn, giúp cải thiện và kiểm

soát đường huyết tốt hơn. Những phát hiện

này đã làm cho tăng mức tiêu thụ S.

Reticulata trên toàn thế giới và nó đã trở

thành một đối tượng của nhiều nghiên cứu

sâu rộng trên thế giới để điều trị bệnh tiểu

đường. Mặc khác, nhu cầu gia tăng có thể gây

ra áp lực lên môi trường sống tự nhiên của S.

Reticulata. Như vậy, vấn đề đặt ra là phải có

một hệ thống canh tác để đảm bảo việc sử

dụng bền vững và bảo tồn các giống loài S.

Reticulata.

Nguồn: Arunakumara, KKIU and Subasinghe, S., Salacia Reticulata Wight: A Review Of Botany,

Phytochemistry And Pharmacology, Tropical Agricultural Research & Extension 13(2): 2010

Healthcare

CẨM NANG HƯỚNG DẪN TRỊ TIỂU ĐƯỜNG TOÀN TẬP - IONO VIETNAM