Wykonywanie protezy ruchomej z elementami precyzyjnymi

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ

Joanna Boczkowska Wykonywanie protezy ruchomej z elementami precyzyjnymi 322[09].Z4.01 Poradnik dla ucznia Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 1

Recenzenci: mrg Beata Marczak mgr Wiktor Ołdak Opracowanie redakcyjne: lic.Joanna Boczkowska Konsultacja: mgr Małgorzata Sienna Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 322[09].Z4.01 „Wykonywanie protezy ruchomej z elementami precyzyjnymi”, zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu technik dentystyczny. Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy Radom 2007


SPIS TREŚCI 1. Wprowadzenie 3 2. Wymagania wstępne 5 3. Cele kształcenia 6 4. Materiał nauczania 7

4.1. Budowa i podział precyzyjnych elementów utrzymujących 7 4.1.1. Materiał nauczania 7 4.1.2. Pytania sprawdzające 17 4.1.3. Ćwiczenia 18 4.1.4. Sprawdzian postępów 18

4.2. Wykonanie protezy ruchomej z elementami precyzyjnymi 19 4.2.1. Materiał nauczania 19 4.2.2. Pytania sprawdzające 30 4.2.3. Ćwiczenia 31 4.2.4. Sprawdzian postępów 33

5. Sprawdzian osiągnięć ucznia 34 6. Literatura 39


1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o elementach precyzyjnych i ich zastosowaniu w protetyce stomatologicznej..

W poradniku zamieszczono: − wymagania wstępne – wykaz umiejętności jakie powinieneś mieć już ukształtowane abyś

bez problemów mógł korzystać z poradnika − cele kształcenia – wykaz umiejętności jakie uzyskasz podczas pracy z poradnikiem − materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści jednostki

modułowej − zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić czy już opanowałeś określone treści − ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne − sprawdzian postępów − sprawdzian osiągnięć – przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi

opanowanie materiału całej jednostki modułowej − literatura uzupełniająca.


Schemat układu jednostek modułowych

322[09].Z4.01 Wykonywanie

protezy ruchomej z elementami precyzyjnymi

322[09].Z4.02 Wykonywanie

obturatora i protezy natychmiastowej

322[09].Z4 Protezy nietypowe


2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: − przestrzegać przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz

ochrony środowiska, − charakteryzować budowę i funkcjonowanie układu stomatognatycznego, − charakteryzować właściwości fizyczne, mechaniczne i chemiczne następujących

materiałów: gips, wosk, stal, ceramika, tworzywo kompozytowe, agar, sylikon, − modelować korony zębów stałych i planować przestrzeń do modelowania zębów, − modelować zęby w układzie łuku zębowego, z uwzględnieniem artykulacji − charakteryzować budowę protez całkowitych oraz szkieletowych, − wykonywać protezy ruchome, − powielać modele w różnych systemach, − wykonywać precyzyjne modele robocze, − wykonywać wkłady koronowo-korzeniowe, − wykonywać korony protetyczne lane i licowane, − wykonywać mosty protetyczne lane i licowane.


3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: – rozróżnić protezy ruchome z elementami precyzyjnymi i scharakteryzować ich budowę, – określić rodzaje zasuw, zamków i zatrzasków – scharakteryzować budowę zasuw konfekcjonowanych, kładkowych, walcowych,

kulkowych, – rozróżnić precyzyjne elementy umocowujące, – określić biostatyczne uwarunkowania protez ruchomych z elementami precyzyjnymi, – zaplanować przebieg procesu wykonania protezy ruchomej z elementami precyzyjnymi, – zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii, – dobrać materiał i sprzęt do wykonania protezy ruchomej z elementami precyzyjnymi, – przygotować model roboczy protezy ruchomej z elementami precyzyjnymi, – wykonać formę odlewniczą i przygotować odlew zblokowanych koron ze stopów metali, – powielić model roboczy, – wykonać strukturę woskową zblokowanych koron, – wykonać protezy ruchome z elementami precyzyjnymi zgodnie z zaleceniami lekarza

stomatologa, – zamontować precyzyjne elementy utrzymujące w protezie, – wykonać obróbkę mechaniczną i elektrolityczną protezy ruchomej z elementami

precyzyjnymi, – rozróżnić typowe uszkodzenia protezy ruchomej z elementami precyzyjnymi, – naprawić uszkodzoną protezę, – dokonać kontroli zgodności wykonania protezy ruchomej z projektem klinicznym, – ocenić jakość wykonanej protezy ruchomej z elementami precyzyjnymi, – określić koszty wykonania protezy ruchomej z elementami precyzyjnymi, – udokumentować prace protetyczne.


4. MATERIAŁ NAUCZANIA 4.1. Budowa i podział precyzyjnych elementów utrzymujących 4.1.1. Materiał nauczania

Umocowania mechaniczne wypełnień protetycznych można podzielić na dwa rodzaje: elementy łączące ruchome i stałe. Elementy łączące stałe stosowane są jedynie do umocowania koron i mostów protetycznych. Z drugiej grupy można wyłonić min., precyzyjne elementy łączące.

Precyzyjnym elementem łączącym określa się dwie części konstrukcji, posiadające pasujące do siebie powierzchnie, które można ze sobą złożyć i które mogą przesuwać się względem siebie.

Funkcjami precyzyjnych elementów umocowujących są: – fizjologiczny sposób przenoszenia obciążenia w czasie żucia, – wytrzymywanie obciążenia przez dłuższy czas.

Jednak ruchome elementy precyzyjne nie do końca spełniają te funkcje, a mianowicie: – zęby filarowe obciążane są w sposób nie fizjologiczny, – dochodzi do rozchwiania zębów filarowych, – podłoże śluzówkowo-kostne ulega uszkodzeniu, – może dochodzić do uszkodzenia przyzębia przy brzegu siodła protezy.

Aby uniknąć tego typu niepowodzeń stosuje się min. następujące metody: – rezygnuje się z przegubowych, ruchomych połączeń, – zblokowanie kilku zębów filarowych.

Zblokowanie polega na sztywnym połączeniu sąsiadujących ze sobą zębów filarowych w celu ograniczenia ich ruchomości (zapobiega to rozchwianiu zębów w trakcie stosowania protez z elementami precyzyjnymi przez obciążenie większej grupy zębów co jest bezpieczniejsze ze względów biostatyki).

Części składowe precyzyjnego elementu umocowującego mają swoje określone nazwy: matryca i patryca. Nazwy te wprowadzono w celu ujednolicenia nazewnictwa i lepszej komunikacji w trakcie pracy, ponieważ każda firma oferuje nieco inne formy tych elementów i duża ilość nazw wprowadziłaby nie potrzebny zamęt.

Matryca jest zewnętrzną częścią konstrukcji precyzyjnego elementu mocowania, która nachodzi na patrycę.

Patryca jest wewnętrzną częścią konstrukcji precyzyjnego elementu umocowującego, która wchodzi w matrycę.

Podział precyzyjnych elementów umocowujących („zaczepów”) ze względu na ich topografię można przedstawić następująco: a) wewnątrzkoronowe elementy łączące- znajdują się one w obrębie sztucznej korony, a ich

zasięg ogranicza się do kształtu naturalnego zęba.


Rys. 1. Umiejscowienie wewnątrzkoronowych Elementów precyzyjnych[opracowanie własne] Zalety: – przenoszenie sił odbywa się w kierunku osi zęba powstaje mniej miejsc retencyjnych dla resztek pokarmowych. Wady: – konieczne jest poświęcenie dużej ilości tkanek zęba. b) zewnątrzkoronowe elementy łączące- umiejscowione są na zewnątrz sztucznej korony

zęba po stronie siodła protezy.

Rys. 2. Umiejscowienie zewnątrzkoronowych elementów precyzyjnych [opracowanie własne]

Zalety: – przygotowanie kikuta wymaga poświęcenia mniejszej ilości tkanek zęba Wady: – siły obciążające nie są przenoszone w kierunku osi zęba, co może spowodować jego

rozchwianie i utrudnienia podczas czyszczenia. c) międzykoronowe elementy łączące- znajdują się między dwiema sztucznymi koronami.

Korony mogą ze sobą sąsiadować (rys.3 a) interlok lub addalone od siebie (rys.3 b kładka Doldera).

Rys. 3a. Przykłady i umiejscowinie międzykoronowych elementów precyzyjnych [opracowanie własne]


Rys. 3b. Przykłady i umiejscowinie międzykoronowych elementów precyzyjnych[opracowanie własne]

Zalety : – można uniknąć szerokich elementów utrzymujących – mechaniczne usztywnienie

koron (zblokowanie). Wady: – utrudniona pielęgnacja przestrzeni między-zębowych.

Zasuwy są precyzyjnymi elementami utrzymującymi, pasowanymi równolegle. Wśród nich ze względu na sposób działania i właściwości można wyróżnić: – zasuwy odręczne frezowane, – zasuwy konfekcjonowane.

Frezowanie – to proces skrawania (zwykle przeprowadza się go najpierw wosku a potem metalu), który mam na celu stworzyć gładką i równoległą powierzchnię na powierzchni wymodelowanej korony. Frezowaniu poddaje się powierzchnie językowe, podniebienne styczne korony, dzięki czemu zwiększa się siły tarcia. Proces ten stwarza następujące możliwości: – uzyskania przeciwwagi retencyjnej, – zapewnia stabilność podczas wprowadzania i wyprowadzania protezy, – zapobiegania nie prawidłowemu obciążaniu zęba, – wkomponowania klamer, łączników oraz szyn w anatomiczny kształt, co z efekcie nie

zakłóca pracy języka, – wykonania progów w okolicy przyszyjkowej, które służy jako dodatkowe podparcie

protezy. Zasuwy odręczne – wykonane ręcznie- wśród nich można wyróżnić trzy podstawowe

kształty: 1. Kształt pierścienia lub cylindra – jest on wyglądem zbliżony do otwartej korony

teleskopowej. Aby podwyższyć poziom tarcia statycznego frezuje się dwa rowki (zwykle na powierzchni stycznej), w które później wprowadzane są odpowiednio przygotowane ćwieki. Kolejnym elementem, który musi zostać wyfrezowany jest okrężny schodek, który zapobiega zsunięciu się pasowania cylindrycznego pod wpływem sił tarcia w trakcie żucia.


Rys. 4. Kształt cylindryczny[8,str.151]

2. Kształt podkowiasty – zbliżony jest do kształtu podkowy, która półpierścieniem obejmuje koronę. Dla zwiększenia utrzymania należy wyfrezować rowki na powierzchniach stycznych oraz na powierzchni żującej, tworząc połączenie kładkowe pomiędzy rowkami na powierzchniach stycznych. Połączenie to wraz z ze schodkiem półokrężnym zapobiega obniżaniu się zasuwy pod wpływem siły żucia. Przykładem zasuwy tego kształu może być zasuwa RSS (rowe-schodek-sztyft ).

Rys. 5. Kształt podkowiasty[8,str.151] 3. Kształt T (zasuwa T) – matryca umocowania (wyfrezowana) jest w koronie protetycznej,

natomiast patryca zamontowana jest w protezie. Zasuwy tego kształtu można wykonać w koronie całkowitej (wymaga to jednak zeszlifowania dużej ilości tkanek twardych zęba) lub w wypełnieniu. Podczas wykonywania frezuje się powierzchnie w kształcie litery T gdzie „daszek” litery stanowią równoległe rowki na ćwieki.


Rys. 6. Kształt litery T[8,str.151]

Zasuwy konfekcjonowane – są to precyzyjne elementy pomocnicze. Wśród pasowań

równoległych charakteryzują się najmniejszymi wymiarami oraz określoną tolerancją dokładności. Składają się z części pierwotnej (matrycy) oraz części wtórnej (patrycy). Obie te części zaopatrzone są w elementy retencyjne służące do nie rozłącznego umocowania do koron protetycznych i protez ruchomych.

Powierzchnie pasowania elementów składowych zasuw konfekcjonowanych są wykonane z dużą dokładnością z uwzględnieniem niewielkiego luzu. Sporządza się je przy pomocy specjalnych bardzo precyzyjnych maszyn. Dzięki temu powierzchnie te są bardzo gładkie, twarde oraz wytrzymałe na ścieranie.

Zasuwy konfekcjonowane wykonywane są zazwyczaj ze stopów złoto-platynowo-irydowych lub srebrno-palladowych, natomiast ich elementy sprężyste ze stali specjalnych. Materiały te są materiałami wysokotopliwymi i wytrzymałymi na wysokie temperatury oraz na oddziaływanie środowiska jamy ustnej. Są również dobrze tolerowane przez tkanki pacjenta.

Zasuwy konfekcjonowane można zastosować w każdym rodzaju protez ruchomych. Są one mocowane wewnątrz i na zewnątrz koron protetycznych pomiędzy koronami na czapeczkach korzeniowych a także w małych brakach zaklinowanych.

Zaletą tego typu zasuw jest określona siła umocowująca, co wynika z dużej dokładności dodatkowych elementów utrzymujących. (matryce wykonane z różnych materiałów).

Wśród zasuw konfekcjonowanych można wyróżnić trzy grupy. 1. Zasuwy pierścieniowe:

a) z możliwością aktywowania patrycy – ich patrycę można aktywować poprzez np.; delikatne rozgięcie. W swym działaniu przypominają nieco zatrzaski. Mają one szerokie zastosowanie,

Rys. 7. Patryca aktywowana [8, s. 169]


b) z możliwością aktywowania matrycy – matryca aktywowana jest poprzez np.; dokręcanie śrubki, wymiana teflonowych matryc,

Rys. 8. Matryca aktywowana [8, s. 169]

c) klamra teleskopowa – przypomina koronę teleskopową lecz jest otwarta od strony powierzchni żującej oraz często na powierzchni stycznej,

Rys. 9. Klamra teleskopowa [8, s. 169]

d) Zasuwa kładkowa- patrycę w tym przypadku stanowi kładka zamontowana pomiędzy dwoma zębami filarowymi. Matryca nakładana jest na patrycę w formie jednostronnej otwartej łuski 9 którą można ewentualnie aktywować).

Rys. 10. Zasuwa kładkowa [8, s. 169] 2. Zasuwy kasetowe:

a) z leżącymi naprzeciw powierzchni pasowania, b) zasuwa T – jest to najprostszy rodzaj zasuwy kasetowej. Jest to zasuwa sztywna. Zaleca się stosować je do siodeł zaklinowanych,

Rys. 11. Zasuwa T [8, s. 169]


c) zasuwa H- posiada powiększoną powierzchnię pasowania w kształcie litery H. Montuje się je zwykle na zewnętrznej części korony. Znajduje ona zastosowanie jako zasuwa sztywna w brakach zaklinowanych oraz przy krótkich brakach skrzydłowych,

Rys. 12. Zasuwa H [8, s. 169]

d) zasuwa w kształcie jaskółczego ogona – patryca ma kształt jaskółczego ogona. W zasuwach tego typu występują zasuwy o bardzo rozbudowanych kształtach, czasem zawierają elementy sprężyste. Montuje się je zwykle wewnątrz-koronowo. Znajdują one zastosowanie przy siodłach zaklinowanych w mostach ruchomych.

Rys. 13. Zasuwa w kształcie jaskółczego ogona [8, s. 169] 3. Zasuwy walcowe:

a) zasuwa walcowa – patryca ma kształt walca. Ma ona szerokie zastosowanie przez co jest umocowana wewnątrz-koronowo, zewnątrz-koronowo i między-koronowo (jako zasuwa interlock),

Rys. 14. Zasuwa walcowa [8, s. 169]

b) zasuwy specjalne – charakteryzują się rozmaitością form oraz możliwością aktywowania matryc,


Rys. 15. Zasuwa specjalna [8, s.169]

c) zasuwa kulkowa – jest to ruchomy element łączący. Patryca ma kształt kulki, a matryca rozciętej z jednej strony rurki. Może być montowana wewnątrz i na zewnątrz korony protetycznej. Stosuje się ją w połączeniu z innymi zasuwami,

Rys. 16. Zasuwa kulkowa [8, s. 169]

d) przegub sprężynowo-kulkowy zasuwa ta ma taki sam kształt jak zasuwa kulkowa. Kulka zamocowana jest ruchomo w swym ramieniu poprzez element sprężynujący, który można aktywować. Jest ona stosowana jako dodatkowy element utrzymujący. Może być montowana zarówno wewnątrz ja i na zewnątrz korony.

Rys. 17. Zasuwa sprężynowo-kulkowa [8, s. 169]

Zasuwy konfekcjonowane można podzielić również pod względem możliwości ruchomości: 1. zasuwy otwarte – umożliwiają ruchy protez, które są równoległe do wyrostka

zębodołowego bez głębokiego wciskania ich w podłoże, 2. zasuwy zamknięte – umożliwiają pionowe ruchy protez w stosunku do wyrostka

zębodołowego. Ruchy te możliwe są tylko przez przyzębie zęba filarowego, gdyż proteza dochodzi do położenia granicznego,

3. zasuwy kombinowane – (złożone), reziliencyjne – umożliwiają równoległe ruchy protez w stosunku do wyrostka zębodołowego w ograniczonym zakresie aż do położenia granicznego protezy. Gdy proteza dociera do tego położenia dopiero wtedy obciążenia przenoszone są na ozębną zębów filarowych,

4. zasuwy zamknięte z przegubem zawiasowym – umożliwiają ruch wokół stałego punktu obrotu lecz nierównolegle do wyrostka zębodołowego,


5. zasuwy otwarte z przegubem – umożliwiają przemieszczanie równoległe do wyrostków zębodołowych oraz ruchy obrotowe wokół punktu obrotu,

6. zasuwy z przegubem sprężynowo-kulkowym – umożliwiają protezie ruchy we wszystkich kierunkach w stosunku do błony śluzówkowej.

Korony teleskopowe – są to pasowania prowadzone równolegle, przyjmujące postać

koron podwójnych, składających się z części wewnętrznej (teleskopu wewnętrznego) –patrycy i z części zewnętrznej (teleskopu zewnętrznego) – matrycy.

Teleskop wewnętrzny powinien posiadać minimum dwie płaskie równoległe powierzchnie leżące naprzeciw siebie. Wykonuje się go przy pomocy frezowania, dzięki temu powierzchnie są płaskie i równoległe. Równoległe powierzchnie patrycy muszą być równoległe do form w prowadzeniu protezy. Teleskop wewnętrzny od góry zakończony jest płaskim denkiem, którego przejścia do powierzchni frezowanych są skośnie ścięte, aby ułatwić znalezienie odpowiedniego położenia. Zazwyczaj w okolicy przyszyjkowej frezuje się schodek okrężny, który wraz z denkiem stanowi podparcie dla teleskopu zewnętrznego.

Teleskop zewnętrzny jest elementem zdejmowanym, który dokładnie przylega do teleskopu wewnętrznego. Matryca ma anatomiczny kształt. Koronę tą może stanowić korona lana i lana- licowana, teleskopowa otwarta od strony powierzchni żującej. Utrzymanie obu części teleskopu występuje dzięki tarciu statycznemu i kinetycznemu, także dzięki działaniu dodatkowych elementów utrzymujących.

Rys. 19. Przykład korony teleskopowej [8, s. 143]

Korony stożkowe – są to elementy pasowane wykonane odręcznie. Składają się z części

wewnętrznej (stożka wewnętrznego, korony wewnętrznej ) oraz z części zewnętrznej (stożka zewnętrznego, korony zewnętrznej).

Stożek wewnętrzny – ma zbieżne ścianki (kąt ich nachylenia to około 6o) o całkowicie płaskich lub prostoliniowych powierzchniach od brzegu przy szyjce aż do powierzchni żującej. W przekroju poprzecznym rzadko przypomina on okrąg, raczej jest odwzorowaniem kształtu przekroju poprzecznego korzenia.

Stożek zewnętrzny – dokładnie przylega do patrycy ale dopiero w swym końcowym położeniu. Jego zewnętrzny kształt to kształt anatomiczny zęba. Siła utrzymania stożka występuje dopiero wtedy gdy matryca znajdzie się w położeniu końcowym i jest niezależna od wielkości powierzchni, jest to utrzymanie zaciskowe. Dodatkowymi siłami, które pomagają w utrzymaniu matrycy są siła pionowa i siła tarcia statycznego równoległego do powierzchni. Na utrzymanie ma także wpływ kąt stożka. Jeśli kąt stożka jest duży to siła


utrzymania jest mała. Jeśli kąt stożka jest mały to siła utrzymania jest duża (opisane wcześniej 6o).

Rys. 20. Korona stożkowa [8, s. 178]

Rygle – są precyzyjnymi elementami pomocniczymi w utrzymaniu protez. Produkowane

są w postaci elementów konfekcjonowanych lub wykonane są manualnie w postępowaniu techniczno-dentystycznym. Siła utrzymująca tych elementów wynika z pasowania, którego części mogą przesuwać się jedynie do określonego położenia końcowego (dzięki czemu dochodzi do zaryglowania). Najczęściej stosowane są rygle obrotowe, wahadłowe i przesuwne. Zaletą rygli jest bezuciskowe umocowanie protezy na uzębieniu resztkowym. Wadami tych elementów są: kosztowne wykonanie oraz często bark odpowiedniej ilości miejsca na zastosowanie.

Rys. 21. Rygiel obrotowy [8, s. 147]

Rys. 22. Rygiel obrotowy – części składowe [8, s. 147]


Rys. 23. Rygiel wahadłowy (a), Rygiel przesuwny (b) [8, s. 169]

Zatrzaski – to precyzyjne elementy utrzymujące, które występują w postaci gotowych,

fabrycznie wykonanych elementów. Patryca może występować jako cylinder, krótki ćwiek walcowaty lub kulka. Mogą być one rozcięte wzdłużnie co daje możliwość aktywowania patrycy lecz wtedy matryca musi być „cała”.

Matryca może występować w formie łuski (która może być wielokrotnie rozcięta co umożliwia jej aktywację, lecz wtedy patryca musi być „całą”) lub jednostronnie otwartego pierścienia. Patrycę można zamontować do czapeczek korzeniowych lub w przestrzeni międzyzębowej na specjalnym wysięgniku. Elementy te określone są jako warunkowo sztywne lub reziliencyjne. Umocowanie uzyskuje się poprzez siłę tarcia statycznego i utrzymania sprężystego.

Do tej grupy precyzyjnych elementów utrzymujących zaliczyć można również kładkę Doldera.

Rys. 24. Mechanizm zatrzaskowy kładki Doldera [8, s. 163]

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do ćwiczeń. 1. Jak można określić pojęcie precyzyjne elementy łączące? 2. Jakie są wady i zalety precyzyjnych elementów łączących? 3. Jak można sklasyfikować precyzyjne elementy łączące ze względu na ich topografię? 4. Jak można podzielić precyzyjne elementy łączące ze względu na mechanizm retencji? 5. Co określa termin zasuwa konfekcjonowana? 6. Co określa termin zasuwa reziliencyjna?


7. Jakie znasz rodzaje rygli? 8. Jakie znasz rodzaje zasuw odręcznych? 9. Jakie postaci patryc mogą wystąpić w zatrzaskach? 4.1.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Sklasyfikuj wskazane przez nauczyciela precyzyjne elementy na podstawie mechanizmu ich retencji

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) odszukać ilość materiałach dydaktycznych kryteria klasyfikacji precyzyjnych elementów

łączących, 2) dokonać analizy precyzyjnych elementów łączących wskazanych przez nauczyciela, 3) rozpoznać rodzaje precyzyjnych elementów łączących, 4) zapisać przy rodzaju elementu krótką jego charakterystykę i nazwy sklasyfikowanych

precyzyjnych elementów łączących.

Zalecane metody nauczania–uczenia się: − ćwiczenia, − pokaz z objaśnieniem.

Wyposażenie stanowiska pracy: − papier formatu A4, długopis, − poradnik dla ucznia, − literatura zgodna algitanową punktem 6 poradnika. 4.1.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz:

Tak

Nie 1) wyjaśnić pojęcie korona teleskopowa? 2) wyjaśnić pojęcie korona stożkowa? 3) wyjaśnić pojęcie zasuwa kasetowa? 4) określić działania zasuwy reziliencyjnej? 5) określić różnice między koroną teleskopową a stożkową? 6) rozróżnić pojęcia zasuwa, rygiel ,zatrzask? 7) sklasyfikować zasuwy konfekcjonowane? 8) wyjaśnić działanie sił retencyjnych w zatrzaskach


4.2. Wykonanie protezy ruchomej z elementami precyzyjnymi (zatrzaskami umiejscowionymi zewnątrz-koronowo)

4.2.1. Materiał nauczania

Wykonanie protezy górnej ruchomej zostanie omówione na przykładzie: pacjent posiada

zęby własne od 4+ do +4 (ma obustronne braki skrzydłowe) zęby 4+, 3+, +3, +4 są oszlifowane do postaci kikutów.

Przystępując do pracy należy w pierwszej kolejności wykonać precyzyjny model roboczy (dzielony), taki jaki był wykonany w przypadku mostów. Po wykonaniu precyzyjnego modelu dzielonego należy przystąpić do modelowania czapeczek. Zalecane jest aby czapeczki zostały wykonane z termoplastycznego tworzywa sztucznego np.; metodą adapty. W tym celu dwa krążki tworzywa (jeden grubości 0,5mm drugi 0,1 mm) instalujemy w specjalnym trzymadełku (okólar). Następnie rozgrzewamy krążki nad palnikiem od strony grubszego krążka do momentu aż zaczną one falować a na środku przylgną do siebie. W tym momencie trzeba przerwać nagrzewanie i przenieść krążki w trzymadełku nad pojemnik z masą plastyczną (moldyną), (pamiętać należy, że cieńszy krążek ma być na górze) i energicznym ruchem wcisnąć mikromodel kikuta zęba filarowego w masę plastyczną ale przez nagrzane krążki z tworzywa. W ten sposób tworzywo z krążków tworzy dokładnie przylegającą czapeczkę.

Kolejnym krokiem jest obcięcie nadmiarów tworzywa. Cieńszą czapeczkę należy skrócić 1–2 mm ponad granicę preparacji, natomiast grubszą nad tą granicą. Następnie trzeba założyć cieńszą czapeczkę na mikromodel kikuta, a na nią grubszą czapeczkę i uszczelnić ją woskiem do uszczelnień (cerwikalnym). W tym przypadku czynności te należy powtórzyć kolejno z każdym mikromodelem kikuta zęba filarowego. Kolejnym krokiem jest zblokowanie czapeczek sąsiadujących ze sobą. Polega to na wymodelowaniu łącznika między nimi (zalaniu przestrzeni między czapeczkami) tak, aby nie przeszkadzały w separacji tworzywa jakim będą licowane korony oraz aby nie urażał kieszonek dziąsłowych.

Kolejnym krokiem jest wymodelowanie korony z wosku. Można to zrobić na dwa sposoby: − wymodelować całą koronę a następnie po frezowaniu zcinając zrobić miejsce na

licowanie, − wymodelować jedynie powierzchnie podniebienne odbudowując punkty styczne

z zębami sąsiednimi i przeciwstawnymi a na powierzchni wargowej i policzkowej pozostawić jedynie czapeczki z tworzywa.

Rys. 25. Korona wymodelowana w wosku [16, s. 4]


Po wymodelowaniu koron należy przystąpić do frezowania stopnia. W tym celu trzeba umieścić model z koronami na stoliku frezarki, ustawić stolik w odpowiednim położeniu i przystąpić do frezowania. Frezować należy frezami do wosku z prędkością od 3 do 5 tys. obr./min. Jeżeli frez kręci się w stronę przeciwną do ruchów wskazówek zegara to należy go prowadzić w stronę zgodną z ruchem wskazówek zegara. Odwrotnie w drugim przypadku (należy tak postępować ponieważ w przeciwnym wypadku opiłki wosku zamiast być wyrzucane na zewnątrz, będą wgniatane w wyfrezowaną powierzchnie). Wyfrezowany stopień powinien być pod kątem 90o do osi długiej zęba, jest to konieczne dla optymalnego podparcia, powinien również przebiegać prawie nad dziąsłem, ale wystarczająco daleko od jego brzegu.

Rys. 26. Frezowanie elementów woskowych [16, s. 4]

Kolejnym krokiem jest dopasowanie i ułożenie wysięgnika, w którym zostanie umiejscowiona patryca. Wysięgnik w kształcie fajki powinien znajdować się na środku wyrostka zębodołowego, kontaktować z nim punktowo oraz nie urażać brodawki dziąsłowej a także nie zachodzić na wyfrezowany stopień.

Rys. 27. Opracowywanie wysięgnika [16, s. 4]


Rys. 28. Ustawianie wysięgnika w odpowiedniej pozycji [16, s. 4]

Rys. 29. Ustawianie wysięgnika w odpowiedniej pozycji [16, s. 4]

Tak przygotowany wysięgnik należy przykleić do korony. Czynność tą trzeba wykonać

przy pomocy paralelometru, aby oba wysięgniki były ustawione równolegle.

Rys. 30. Przyklejanie wysięgnika [16, s. 4]


Następnie zablokowane korony doklejonym wysięgnikiem należy umocować w pierścieniu na leju odlewowym i wlać masę osłaniającą, a następnie wygrzać pierścień i dokonać odlewu. Trzeba pamiętać, aby dokładnie zatopić małe wgłębienie na wysięgniku, gdyż to w nim będzie umocowana matryca.

Rys. 31. Konstrukcja przygotowana do zatopienia w pierścieniu [16, s. 4]

Po wykonaniu odlewu, elementy należy wybić, wypiaskować, odciąć od nich kanały i dopasować do mikromodel kikutów.

Rys. 32. Korona opracowana po odlewie [16, s. 4]

Następnie przygotować do licowania np. ceramiką. W tym celu trzeba elementy wypiaskować piaskiem odpowiedniej grubości. Kolejnym krokiem jest policowanie koron ceramiką. W gotowych koronach należy wypolerować część metalową. Stosuje się do tego frezy i gumki do metalu. Stopień wraz z płaszczyzną prowadzącą trzeba polerować frezem „na mokro” . Aby wykonać to prawidłowo ustawia się model z koronami na stoliku frezarki


w tym samym położeniu w jakim był frezowany wosk i frezuje się aż do uzyskania gładkiej (niemal lustrzanej) powierzchni. Tak wykonane elementy odsyła się do gabinetu stomatologicznego celem dokonania przymiarki w ustach pacjenta. Z gabinetu powinien zostać przysłany wycisk z elementem przymierzonym zatopionym w masie wyciskowej.

\

Rys. 33. Korona policowana ceramiką [16, s. 5]

Kolejnym krokiem jest odlanie modelu, na którym są osadzone elementy przymierzane. Następnie należy przystąpić do zablokowania wszelkich podcieni oraz do odciążenia miejsc, w których w przyszłości znajdą się siodła protezy szkieletowej. W tym momencie wklejamy do zagłębienia w wysięgniku matrycę i instalujemy w niej „model” główki zatrzasku z tworzywa, ma to na celu stworzenie miejsca na główkę z metalu w protezie szkieletowej (czynności te powinny być wykonane przed zablokowaniem podcieni przy koronach).

Rys. 34. Elementy pracy na odlanym modelu [16, s. 5]


Rys. 35. Zaznaczanie i likwdowanie podcieni [16, s. 8]

Rys. 36. Wklejanie matrycy [16, s. 5]

Rys. 37. Zamocowany model główki patrycy [16, s. 8]


Model należy przygotować do powielenia i powielić w masie sylikonowej ponieważ jedynie ten sposób powielenia gwarantuje odwzorowanie wszystkich szczegółów. Następnie odlewa się model z mas masy osłaniającej.

Rys. 38. Model przygotowany do powielenia [16, s. 8]

Rys. 39. Forma sylikonowa [16, s. 8]


Rys. 40. Model powielony w masie osłaniającej [16, s. 8]

Kolejnym etapem jest ułożenie protezy szkieletowej w wosku. Postępowanie przy układaniu elementów woskowych protezy szkieletowej zostało opisane jednostce poświęconej ruchomym protezom szkieletowym. Pamiętać też jednak należy o pewnych różnicach. W tym przypadku nie modeluje się klamer ani cierni, wysięgnik z główką zatrzasku należy przykryć woskiem tak, aby po odlewie powstała metalowa czapka, od wyfrezowanego stopnia wzdłuż powierzchni prowadzenia protezy powinno biec ramię stabilizujące, które jednocześnie powinno odbudowywać anatomiczny kształt zęba.

Rys. 41. Ułożenie woskowych elementów protezy szkieletowej [16, s. 9]


Rys. 42. Wysięgniki przykryte woskiem [16, s. 9]

Następnie należy przygotować model do zatopienia w masie osłaniającej (dokleić kanały odlewowe, zlikwidować napięcie powierzchniowe specjalnym preparatem). Kolejnymi czynnościami są: wygrzewanie pierścienia i wykonanie odlewu. Po odlaniu protezę należy wybić, wypiaskować i obrobić zgodnie z poznanymi wcześniej zasadami.

Rys. 43. Praca przygotowana do zatopienia w pierścieniu [16, s. 9]


Rys. 44. Wypiaskowany odlew z obciętymi kanałami odlewniczymi [16, s. 9]

Kolejnym etapem jest wklejenie podstawy główki patrycy w czapkę nad wysięgnikiem oraz wkręcenie główki protezy w podstawę (wszelkich wklejeń dokonuje się klejem kompozytowym).

Rys. 45. Wklejanie podstawy główki patrycy [16, s. 11]


Rys. 46. Wkręcona patryca [16, s. 11]

Następnym etapem w wykonaniu protezy jest ustawienie zębów wosku i wymodelowanie płyty protezy. Ostatnim etapem jest zamiana wosku na akryl oraz wykonanie obróbki i wypolerowanie protezy.

Rys. 47. Siatka retencyjna pokryta lakierem kryjącym [16, s. 14]


Rys. 48. Gotowa proteza ruchoma z elementami precyzyjnymi [16, s. 14]

Rys. 49. Gotowa proteza ruchoma z elementami precyzyjnymi [16, s. 14] 4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jak można wyjaśnić pojęcie blokowania? 2. Jakimi cechami odznacza się czapeczka wykonana metodą adapty? 3. Jak można wyjaśnić pojęcie frezowania? 4. Jak należy umiejscowić zewnątrzkoronowe elementy precyzyjne? 5. W jakim celu należy użyć paralelometru podczas przyklejania elementów precyzyjnych?


4.2.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Wykonaj precyzyjny model roboczy z zastosowaniem podstawy z gipsu.


Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) odszukać w materiałach dydaktycznych opis dotyczący danego zagadnienia, 2) przygotować wycisk (formę fantomowi) i płytkę z tworzywa sztucznego zgodnie

z instrukcjami systemu w jakim model ma zostać wykonany, 3) nawiercić otwory w płytce i osadzić w niej piny, 4) wykonać odlew modelu łuku zębowego oraz ufiksować w jego podstawie piny wraz

z płytką z tworzywa, 5) rozciąć model łuku zębowego tak aby uwolnić mikromodele kikutów zębów filarowych, 6) opracować mikromodele.

Wyposażenie stanowiska pracy: − poradnik dla ucznia, − literatura zgodna z punktem 6 poradnika, − pinarka, piny i płytka tworzywa z jednego systemu, − gips IV klasy twardości, − mieszadło próżniowe lub miska i łopatka, − mikrosilnik lub prostownica z tarczą do rozcinania modeli gipsowych (lub piła) oraz

frezy do gipsu. Ćwiczenie 2

Wykonaj struktury woskowe koron zblokowanych, przeprowadź proces frezowania i zamontuj elementy precyzyjne.


Abt wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) odszukać w materiałach dydaktycznych opis danego zagadnienia, 2) wykonać czapeczki z tworzywa termoplastycznego, 3) wymodelować powierzchnię językową i zblokować czapeczki, 4) wyfrezować stopień (maksymalnie 3), 5) korzystając z ramienia paralelometru przykleić elementy precyzyjne.

Wyposażenie stanowiska pracy: − precyzyjny model dzielony, − zestaw do metody adapty, − palnik, instrumenty do modelowania, wosk uszczelniający, wosk do frezowania, − frezarka z frezami do wosku, − paralelometr i precyzyjne modele dzielone, − Poradnik dla ucznia, − literatura zgodna z punktem 6 poradnika.


Ćwiczenie 3 Powiel model roboczy do wykonania protezy ruchomej.


Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odszukać w materiałach dydaktycznych opis danego zagadnienia, 2) zablokować podcienie wynikające z anatomicznej budowy wyrostka oraz powstałe

w okolicy elementów precyzyjnych i koron zablokowanych, 3) ustawić model w puszce do powielania modeli, 4) zalać masą silikonową, 5) uwolnić model z silikonu a powstałą formę wypełnić masą osłaniającą, 6) uwolnić model z masy osłaniającej.

Wyposażenie stanowiska pracy: − model z koronami zablokowanymi i elementami precyzyjnymi − wosk i instrumenty do modelowania, miska i łyżka do gipsu − puszka do powielania modli i silikon − masa osłaniająca i mieszadło próżniowe − literatura zgodna z punktem 6 poradnika.


4.2.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz:

Tak

Nie 1) wykonać zblokowanie koron? 2) wykonać stopień z procesie frezowania? 3) opracować i zamontować wysięgnik elementu precyzyjnego? 4) zamontować element precyzyjny w koronie? 5) zamontować element precyzyjny w protezie szkieletowej?


5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ INSTRUKCJA DLA UCZNIA 1. Przeczytaj uważnie instrukcję. 2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi. 3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych. 4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są cztery możliwe odpowiedzi.

Tylko jedna z nich jest prawidłowa. 5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania. 7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie ci sprawiało trudności wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego gdy zostanie ci wolny czas. 8. Na rozwiązanie testu masz 40 minut.

Powodzenia!


ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH 1. Zblokowanie zębów polega na

a) poprawie estetyki podbudowy metalowej. b) sztywnym połączeniu zębów filarowych. c) rozseparowania zębów celem uzyskania większej przestrzeni do licowania. d) odpowiedzi a i c są prawidłowe.

2. Frezowanie to

a) proces skrawania. b) proces końcowej obróbki korony. c) proces odbudowywania kształtu korony. d) wszystkie odpowiedzi są błędne.

3. Matryca to

a) forma służąca do powielania elementów. b) zewnętrzna część konstrukcji precyzyjnego elementu utrzymującego. c) wewnętrzna część konstrukcji precyzyjnego elementu utrzymującego. d) elementem poprawiającym kosmetykę korony.

4. Kładkę Doldena zalicza się do

a) wewnątrzkoronowych elementów precyzyjnych. b) zewnątrzkoronowych elementów precyzyjnych. c) międzykoronowych elementów precyzyjnych. d) nie jest to element precyzyjny.

5. Zasuwy konfekcjonowane wykonywane są ze stopów

a) chromowo-kobaltowych. b) chromowo-niklowych. c) chromowo-kobaltowo-niklowych. d) złoto-platyno-irydowych.

6. Siłą utrzymującą w zasuwach jest siła

a) wklinowania. b) kohezji. c) tarcia. d) adhezji.

7. Zasuwy reziliencyjne umożliwiają ruchy protez

a) we wszystkich kierunkach w stosunku do błony śluzowe. b) obrotowe wokół stałego punktu obrotu. c) poziome ruchy w stosunku do osi długiej zęba. d) równoległe w stosunku do wyrostka zębodołowego oraz obrotowe wokół stałego

punktu obrotu. 8. Komora wewnętrzna w koronach teleskopowych powinna mieć

a) minimum 3 równoległe powierzchnie. b) minimum 2 równoległe powierzchnie. c) minimum 4 równoległe powierzchnie. d) jedną powierzchnię równoległą do osi zęba.


9. Schodek okrężny frezowany jest w celu a) poprawy estetyki pracy. b) stworzenia miejsca dla zasuwy konfekcjonowanej. c) stworzenia podparcia dla matrycy. d) stworzenia elementu mocującego zewnętrzną koronę teleskopową.

10. Korony stożkowe są elementami

a) wykonanymi odręcznie. b) konfekcjonowanymi. c) reziliencyjnymi. d) odpowiedzi b i c są prawidłowe.

11. Siła utrzymująca rygle wynika z

a) siły tarcia. b) pasowania elementów przesuwkowych. c) siły wklinowania. d) siły kohezji.

12. Zewnętrzny krążek w standardowym zestawie do metody adapty ma grubość

a) 0,3 mm. b) 0,5 mm. c) 0,7 mm. d) 1,1 mm.

13. Wysokość obrotów podczas frezowania powinna wynosić

a) 1–3 tys. obr./min. b) 3–5 tys. obr./ min. c) 5–8 tys. obr./ min. d) 8–10 tys. obr./ min.

14. Do zamontowania elementu precyzyjnego używamy

a) specjalnego klucza trzymanego w ręku. b) paralelometru. c) szczelinomierza. d) grubościomierza do wosku.

15. Wysięgnik precyzyjnego elementu utrzymującego powinien znajdować się

a) na podniebiennym stoku wyrostka zębodołowego. b) na przedsionkowym stoku wyrostka zębodołowego. c) na szczycie wyrostka zębodołowego. d) poza wyrostkiem zębodołowym.

16. Interlok zaliczamy do zasuw

a) konfekcjonowanych. b) wewnątrzkoronowych. c) zewnątrzkoronowych. d) międzykoronowych.


17. Zasuwę w kształcie jaskółczego ogona zalicza się do grupy zasuw a) walcowych. b) pierścieniowych. c) pierścieniowych kasetowych. d) wykonywanych odręcznie.

18. Zasuwa z przegubem sprężynowo-kulkowym umożliwia ruchy protezy

a) równoległe do wyrostka zębodołowego. b) we wszystkich kierunkach w stosunku do błony śluzowej. c) pionowe ruchy protez w stosunku do wyrostka zębodołowego. d) wokół stałego punktu obrotu.

19. Kładkę Doldera zalicza się pod względem zasad retencji do

a) rygli wahadłowych. b) zasuw konfekcjonowanych. c) zatrzasków. d) koron stożkowych.

20. Pierścieniowa zasuwa kształtem przypomina

a) koronę stożkową. b) zasuwę reziliencyjną. c) otwartą koronę teleskopową. d) zasuwę konfekcjonowaną.


KARTA ODPOWIEDZI Imię i nazwisko ........................................................................................................................... Wykonanie protezy ruchomej z elementami precyzyjnymi Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr zadania Odpowiedzi Punkty

1 a b c d 2 a b c d 3 a b c d 4 a b c d 5 a b c d 6 a b c d 7 a b c d 8 a b c d 9 a b c d 10 a b c d 11 a b c d 12 a b c d 13 a b c d 14 a b c d 15 a b c d 16 a b c d 17 a b c d 18 a b c d 19 a b c d 20 a b c d

Razem:


6. LITERATURA 1. A. Ciaputa, M. Miszczyszyn, P. Kordasz: Wykonawstwo laboratoryjne prac

protetycznych, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1975 2. Eugeniusz Spiechowicz: Protetyka stomatologiczna podręcznik dla studentów

stomatologii, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1992 3. Wydanie specjalne, jubileuszowe: Sztuka i rzemiosło teksty wybrane, Wydawnictwo

Elamed, Katowice 2007 4. Klaus Dittmar: Protezy szkieletowe zagadnienia omawiane na kursie 5. Ryszard Jabłoński, mgr Anna Dubojska: Protezy szkieletowe. Zasady projektowania

szkieletowych protez częściowych na przykładach, Biblioteka Quintessence, Warszawa 1997

6. Paweł Kordasz, Zbigniew Wolanek: Materiałoznawstwo protetyczno-stomatologiczne. Podtręcznik dla średnich szkół medycznych, Wydanie II Poprawione i uzupełnione, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1976

7. www.wikipedia.org 8. Hohmann A. Hielscher W.: Korony. Kompendium techniki dentystycznej. Wydawnictwo

Kwintesencja. Warszawa 1998 9. Hohmann A. Hielscher W.: Mosty. Kompendium techniki dentystycznej. Wydawnictwo

Kwintesencja. Warszawa 1999 10. Hohmann A. Hielscher W.: Wprowadzenie do anatomii. Funkcja narządu żucia.

Kompendium techniki dentystycznej. Wydawnictwo Kwintesencja. Warszawa 1998 11. Kock i In.: Protetyka. Korony i mosty. Wydawnictwo Urban&Partner. Wrocław 20007 12. Majewski S.: Podstawy protetyki stomatologicznej. Wydawnictwo Stomatologiczne SZS-

W. Kraków 2000 13. Makato Yamamoto: Podstawa technik budowania warstwa porcelany na metalu,

Wydawnictwo Kwintesencja . Warszawa 1999 14. Shillinburg H., Hobo S., Whtsett C.D.: Protezy stałe. Wydawnictwo Kwintesencja.

Warszawa 1994 15. Spiechowicz i In.: Współczesne postępowanie laboratoryjne w protetyce

stomatologicznej. Wydawnictwo PZWL. Warszawa 1980 16. CEKA Attachment System; Broszura firmy CEKA Czasopisma: − Nowoczesny technik dentystyczny − Labor Detal − Quintessence techniki dentystycznej

Health & Medicine

Wykonywanie protezy ruchomej z elementami precyzyjnymi