1. 1. Peter Abraham' ATLAS ANATOMII Ciao czowiek budowa i funkcj wiat Ksiki
2. 2. SPIS TRECI Wstp 6 Gowa * 8 Szyja 66 Klatka piersiowa 84 Koczyny grne 124 Brzuch " 154 Narzdy pciowe 182 Miednica 196 Koczyny dolne 202 Ukady 232 Indeks 248 rda zdj 256
3. 3. ATLAS ANATOMII Wstp W cigu ostatnich kilkuset lat nastpi ogromny rozwj medycyny i anatomii czowieka, co byo moliwe dziki przeomowym odkry- ciom, ktrych dokonao kilku postpowych mylicieli. W ielka jest fascynacja naszym ciaem, tym jak ono dziaa, dlaczego co za- czyna le funkcjonowa i co zrobi, aby powrci do zdrowia. Na przestrzeni dzie- jw wszelakiego autoramentu lekarze, chirurdzy, szarlatani, szamani, alche- micy, uzdrowiciele i astrolodzy, ktrzy w swoim czasie byli po- waanymi i dobrze opacany- mi zawodowcami, wymy- lali mnstwo, przewanie bdnych teorii, majcych wyjani anatomi i fi- zjologi czowieka. Pomimo dugiej listy zych praktyk historia medycyny usiana jest te jasnymi punktami, takimi jak byskotliwe odkrycia i prawdziwie wizjonerskie mylenie, ktre przywiody nas do nowoczesnej wiedzy medycznej. Hipokrates, ojciec medycyny", praktykowa medycy- n w V wieku przed nasz er na greckiej wyspie Kos i niewtpliwie by naj- sawniejsz postaci w owym czasie. Jego osigni- ciem byo ustanowienie cisych regu postpowa- nia etycznego wrd lekarzy i wprowadzenie obserwacji jako metody bada naukowych. Stwo- rzy on podstawy nowoczesnej medycyny. Cztery pyny ustrojowe Prace Hipokratesa wywary gboki wpyw na me- dycyn, a jego idee w nastpnych wiekach zostay entuzjastycznie poszerzone przez kolejne pokole- nia lekarzy. Niestety, jego teorie dotyczce anato- mii czowieka i powstawania chorb byy niepre- cyzyjne. Wierzy on, e cztery pyny ustrojowe ( czarna, ta, flegma i krew) decyduj o zdrowiu czowieka i e kada choroba jest skut- kiem braku rwnowagi pomidzy nimi. W re- dniowieczu teoria humoralna" bya cigle uwaa- na za obowizujc, a religia chrzecijaska i islam znajdoway si pod jej silnym wpywem. Rnego rodzaju metody leczenia, takie jak puszczanie krwi, usuwanie trujcych pynw z organizmu, pobudzanie nadmiaru pynw" do swobodnego przemieszczania si w organizmie, wprowadzano w ycie, czsto stosujc miks- tury sporzdzone przez aptekarzy, ktre zawieray tak dziwaczne skadniki jak jzyki traszek i w- troby robakw. NatymXVII-wiecznymwykresie wykonanym przezAnastasiusa Kirchera ludzkie ciatoreprezen- tuje wiat w mikrokosmosie, kt- ryjestopisywanyjakoyjcyor- ganizmzprzebiegajcymiwnim procesami metabolicznymi. Pod koniec XIV wieku wraz z nastaniem we Wo- szech epoki Renesansu doko- na si postp w dziedzinie nauk medycznych. Ponowne odkrycie tego, co odkryto ju w staroytnoci, zachcio lekarzy do zastosowania metod nau- kowych w badaniach medycznych i uwolnienia si spod wpyww religii i zabobonw. Wielki czowiek tego okresu, Leonardo da Vinci, przedstawi nowe pogldy. Uwaa on, e aby mc leczy choroby, trzeba najpierw pozna ciao i toczce si w nim procesy, a wiedz t mona zdoby, przeprowadzajc sekcje ludzkich zwok. Wykonywanie sekcji zwok nie byo czym nowym. Claudius Galen, lekarz, ktry cieszy si wielkim uznaniem w II wieku, prze- prowadza sekcje zwierzt i zakada, e taka sa- ma jest budowa anatomiczna ludzkiego ciaa. Pogld ten cieszy si uznaniem przez ponad 1500 lat. Lecz w XVI wieku Andreas Vasalius zajmujcy si anatomi czowieka wykaza, e 6
4. 4. WSTP Chirurdzy mog dzi wykonywa takie zabiegi, ktre 200 lat temu graniczyyby z cudem; a obecne wspczynniki przey pacjentw oszoomiyby wczesnych lekarzy. Galen si myli i w ksice z roku 1543 de Hu- mani Corporis Fabrica opisa uprzednio niezna- ne struktury. Jednak zdobywanie zwok na po- trzeby sekcji nie byo zajciem ani przyjemnym, ani atwym. Koci w Europie zabrania wyko- nywania sekcji, tak wic lekarze studiujcy ana- tomi, chcc zdoby materia do swoich bada, musieli ucieka si do kradziey zwok z gro- bw lub odcinania cia wisielcw z szubienic. Do innych pionierskich prac Leonarda da Vinci i Vasaliusa nale sporzdzane przez nich lub na ich zlecenie diagramy i ilustracje, na ktrych przedstawiono budow anatomiczn czowieka. Krenie krwi Jednak pogldy te i metody budziy wiele kontro- wersji i byy czsto odrzucane. W 1628 roku an- gielski lekarz William Harvey zaszokowa wiat medyczny publikacj An Anatomical Disquisition on the Movement ofthe Heart and Blood. W ksice tej wykaza, e krew kry po organi- zmie oraz dowodzi, e serce przepompowuje krew przez ttnice. Opisa rwnie znaczenie za- stawek serca w kontrolowaniu przepywu krwi. Cho pogldy te wydaway si na owe czasy dzi- waczne, jednak ponownie udowodniono, e nau- kowe metody badawcze stanowi drog, ktr naley dalej kroczy. Jego odkrycia zostay po- twierdzone z chwil wynalezienia mikroskopu w kocu XVII wieku - po raz pierwszy naukowcy mogli zobaczy wicej ni nieuzbrojonym okiem. Pod koniec XIX wieku wprowadzono wiele no- wych sposobw postpowania, ktre dzi s czym zupenie oczywistym. James Young Simp- son opracowa pierwsze rodki znieczulajce, Jo- seph Lister rodki odkaajce, a w 1896 roku Wilhelm Roentgen zadziwi wiat wynalezieniem aparatu rentgenowskiego, ktry umoliwia ba- danie wntrza ciaa bez koniecznoci przeprowa- dzania zabiegu chirurgicznego. Nowe horyzonty ukaza Louis Pasteur, ktry ustali zwizek po- midzy zarazkami a chorobami, a Karl Landstei- ner odkry istnienie czterech grup krwi i przygo- towa grunt dla bardziej skomplikowanych za- biegw chirurgicznych, jakimi s przeszczepy narzdw. Chirurdzy mog dzi wykonywa takie zabiegi, ktre 200 lat temu graniczyyby z cudem, a obecne wspczynniki przey pa- cjentw oszoomiyby wczesnych lekarzy. Odkrywanie anatomii ludzkiego ciaa Co waciwie wiemy o tym, jak dziaaj ukady naszego ciaa i jak moemy lepiej zrozumie to, co lekarz lub chirurg widzi i robi? Atlas anatomii daje moliwo poznania wszystkich elemen- tw, z ktrych si skadamy. Ksika ta podzie- lona jest na dziewi czci przedstawiajcych anatomiczn budow organizmu od czubka go- wy a po palce stopy. S to: gowa, szyja, klatka piersiowa, koczyny grne, brzuch, narzdy pciowe, miednica, koczyny dolne, ukady. W kadym rozdziale omwiono koci, minie, nerwy tkanki mikkie i narzdy, przedstawiono ich dziaanie oraz to, jak ze sob wsppracuj. Ksika ta z pewnoci bdzie pocztkiem fa- scynujcej podry. Connor Kilgallon, Amber Books Ltd. TechnikarezonansumagnetycznegoMRI(MagneticResonance Imaging)umoliwiapersonelowimedycznemuuzyskanieprzekro- jw wpostaciplastrwprzez organizm. Monaj stosowa w bada- niach nowotworw tkanek mikkich, jak np. mzgu.
5. 5. ATLAS ANATOMII Czaszka - widok od przodu Koci czaszki s natu- ralnym kaskiem ochron- nym osaniajcym mzg i narzdy zmysw przed uszkodzeniami. Czaszka skada si z 28 oddzielnych koci i jest najbardziej zoonym elementem ludzkiego szkieletu. Koci czaszki stanowi podpor dla czci mikkich twarzy i gowy. Jej podstawow funkcj jest ochrona mzgu, szczeglnie narzdw zmy- sw, np. oczu i przebiegajcych w obrbie gowy fragmentw uka- dw oddechowego i pokarmowego. Czaszka stanowi rwnie miejsce przyczepu dla wielu mini szyi i gowy. Chocia czsto myli si o czasz- ce jak o jednej koci, to jednak skada si ona z 28 oddzielnych koci. Dla wygody czsto dzieli si j na dwie czci: czaszk [cra- nium) i uchw. Podstaw do ta- kiego podziau jest fakt, e pod- czas gdy wikszo koci czaszki ma wzgldnie stae poczenia, to uchw mona atwo oddzieli. Czaszk [cranium) dzieli si na kilka mniejszych okolic, do kt- rych naley: okolica sklepienia czaszki, podstawa czaszki, koci twarzy, szczka, przewody suchowe (uszy), jamy czaszki (wntrze czaszki, w ktrym znajduje si mzg). Ko czoowa (Osfrontale) Tworzy czoto i sklepie- nie oczodou Sklepienie czaszki (Calvaria) Cz czaszki mzgowej pokrywajca od gry mzg (S^ Gtadzizna *& (Glabella) Miejsce, w ktrym ko nosowa - czy si z wyrost- kiem czoowym szczki Nasion Punkt w miejscu przecicia linii rod- kowej ciata ze szwem nosowo-czo- towym Ko nosowa (Osnasale) Parzysta ko tworz- ca grzbiet nosa /** Brzeg pod- & oczodoowy (Margoinfraorbitalis) Stanowi cz brzegu dolnego oczodou Trzon uchwy (Corpusmandibulae) Ko w ksztacie pod- kowy tworzca szcz- k doln Wcicie nadoczo- doowe (lucKurasupraorbitalis) Olwr lub wcicie w grnej c/cci oczodou, w ktrym przebiegaj nerwy i naczynia Oczod (Orbita) Jama, w ktrej ley gaka oczna i przynalene do niej minie, nerwy i naczynia, zwana te orbit Ko skroniowa (Ostemporale) Jedna z dwch koci, ktre tworz boki podstaw czaszki Skrzydo mniejsze koci klinowej (Alaminorossis sphenoidale) Jedno z dwch skrzy- de bocznych odcho- dzcych od trzonu koci klinowej Ko jarzmowa (Oszygomaticum) Tworzy ko policzka i boczn cian oczodou Otwr podoczodoowy (Incisurainfraorbitalis) Otwr, przez ktry przechodz naczynia krwionone i nerwy Szczka (Meocilla) Parzysta ko tworzca szczk grn Otwr brdkowy (Foramen mentale) Otwr, przez ktryprze- chodz nerwy i naczynia; punkt wraliwoci na ucisk przebiegajcej tdy trzeciej gazki nerwu trjdzielnego do dolnej wargi i brody Maowina nosowa dolna (Conchanasalisinterior) Zwiksza powierzchni ja- my nosowej Zatoki czaszki Przegroda nosa (Septumnasi) ciana dzielca jam noso- w na praw i lew poow KLUCZ j 0 nniejsce mona ^PK bez trudu wyczu ' j y pod skr W oglnym pojciu zatoki s to jamy lub puste przestrzenie ciaa. W czaszce znajduj si cztery zatoki, ktre poprawnie nazywa si zatokami przynosowymi". Ich nazwy pochodz od koci, w ktrych jamy te wystpuj: zatoki czoowe, zatoki sitowe, zatoki szczkowe, zatoki klinowe. Ten fragment czaszki przedstawia trzy zatoki przynosowe: czoowe (1), sitowe (2) i szczkowe (3). Czwartych, klinowych, nie wida, gdy znajduj si one we wntrzu czaszki, za oczami. Wszystkie zatoki przynosowe cz si z jam nosa. Zatoki przynosowe s to przestrzenie powietrzne czce si z jam nosa cienkimi, a przez to atwo zatykajcymi si kanaami. Ich rola ogranicza si do nadawania gosowi brzmienia i, by moe, zmniejszania ciaru czaszki. Tkanka wycielajca zatoki przynosowe jest tak sama jak ta, ktra wyciela jamy nosa, dlatego te atwo ulega zakaeniu (co prowadzi do zapalenia zatok). Najczciej ulega zakaeniu zatoka szczkowa. W przebiegu infekcji rozwija si zapalenie btony luzowej wycielajcej zatoki, co wywouje uczucie zatkanego nosa, utrat powonienia oraz wyciek ropy i luzu z nosa. W leczeniu stosuje si gwnie drena z antybiotykami lub bez nich. 8 i
6. 6. GOWA Czaszka podwietlona Wikszo koci czaszki poczonychjestzapomo- c szww - nieruchomych wknistych zczy. Po- czenia te oraz koci czasz- ki znajdujce si w jej wntrzu mona dostrzec, stosujc silne owietlenie. Miejsca, w ktrych koci czaszki - cz si ze sob, nazywa si szwami czaszki. Szew wiecowy czy koci czoowe i ciemieniowe, a szew strzakowy czy dwie koci ciemie- niowe. Wane jest, by wiedzie, gdzie znajduj si te poczenia, po- niewa na zdjciu rentgenowskim mona pomyli je ze zamaniami. U noworodkw odstpy pomidzy komi czaszki s wzgldnie szerokie, umoliwia to dopasowanie si koci czaszki w czasie przechodzenia gowy dziecka przez kana rodny kobiety i zabezpiecza przed zamaniem. Miej- sca styku koci s pokryte wknisty- mi bonami zwanymi ciemiczkami. W wikszoci porodw gwkowych mona, w czasie badania ginekolo- gicznego, opuszkami palcw wykry ciemiczka, co pozwala okreli poo- enie gowy dziecka. ZMIANY PROPORCJI TWARZY Poniewa dzieci maj tylko zawiz- ki zbw i zatok, ich twarze s pro- porcjonalnie mniejsze ni doro- sych. (Czaszka noworodka stanowi V4 dugoci caego ciaa). Gdy sta- rzejemy si, zmniejsza si wzgldna wielko twarzy, co spowodowane jest kurczeniem si dzise, utrat zbw oraz masy koci. Zatoki czoowe (Sinusfrontalis) Przestrzenie powietrzne poczone z jam nosow; ich rola nie jest w petni wyjanio- na, ale uwaa si, e wptywaj one na ksztat oczodotu i dwuoczne widzenie Grzebie koguci (Cristagalli) Niewielki grzebie kostny rzutujcy si na ko si- tow Zatoka sitowa (Sinusethmoidalis) Utworzona z omiu- dziesiciu komrek si- towych znajdujcych si w zewntrznej cz- ci koci sitowej Maowina nosowa (Conchanasalis) Ko w ksztacie muszli rzu tujca si na jam nosow Skrzydo wiksze koci klinowej (Ala majorossissphenoidale) Jedno z dwch skrzyde bocznych odchodzcych od trzonu koci klinowej Szczelina oczodoowa grna -(Fissuraorbitalissupe- rior) Otwr pomidzy skle- pieniem i boczn cian oczodotu, przez ktry biegn naczynia i nerwy uk jarzmowy (Arcuszygomaticus) Cienki most kostny pomidzy komi skroniow i jarzmow Ga uchwy (Ramusmandi- buiae) Ko rzutujca si ponad uchw za zbami; stanowi podpor dla mini uchwy Zatoka szczkowa (Sinusmaxillaris) Zatoka w ksztacie piramidy pooona w jamie szczkowej L,zaszka pomalowana Patrzc na czaszk od przodu, wi- dzimy dziewi wanych koci. Po- malowana farbami czaszka (po pra- wej) ukazuje wyranie ich granice: Ko czoowa Ko potyliczna Ko skroniowa 4 Ko nosowa 5 Ko klinowa 6 Ko Izowa 7 Ko jarzmowa 8 Szczka 9 uchwa Innymi wanymi czciami czaszki s oczodoy, jama nosowa i zby. Niektre koci czaszki, jak te otaczajce oczod, s wzgldnie cienkie i podatne na zamania, jed- nak duo zachodzcych na siebie koci sprawia, e lekarzom podczas badania radiologicznego jest trudno takie zamania zauway. Kolorami zaznaczono najwaniejsze koci czaszki widzia- nej od przodu. W tej projekcji - zwanej przedni (ante- rior) - niektrych koci, jak np. koci potylicznej (znajdu- jcej si z tylu gowy) i podniebiennej (tworzcej podniebienie grne) nie mona zobaczy. Radiogram wyranie ukazuje szwy czce koci. Jednak wygld ich sprawia, e leka- rze maj trudnoci z ustaleniem rozpo- znania zamania. eby znale zamanie, le- karze obserwuj prze- bieg piciu czarnych linii na jasnej koci. Obecno janiejsze- go obszaru we wn- trzu zatok moe suge- rowa obecno w jamie pynu, takiego jak ropa lub krew. I
7. 7. ATLASANATOMII Czaszka - widok z boku Widok czaszki z boku wyranie ukazuje zoono jej budowy z wieloma oddzielnymi komi i poczeniami pomidzy nimi. Wiele koci czaszki wystpuje parami i s one uoone symetrycznie po obu stronach linii przechodzcej przez rodek gowy. Parzystymi komi s koci: nosowe, jarzmowe, ciemieniowe, skroniowe. Inne koci, jak np. koci sitowa i klinowa, wystpuj pojedynczo, jednak zlokalizowane s w linii porodkowej ciaa. Niektre koci rozwijaj si jako dwie oddzielne poowy, a nastpnie cz si w linii porodkowej, jak np. ko czoowa i uchwa. Koci czaszki stale podlegaj procesom przebudowy. Na zewntrznej powierzchni koci tworzy si nowa jej warstwa, a nadmiar jej od strony wewntrznej ulega wchanianiu zwrotnemu do krwi. Dynamika tego procesu zaley od wielu rnych komrek i dobrego zaopatrzenia w krew. Czasami niedobr komrek odpowiedzialnych za wchanianie zwrotne zaburza metabolizm koci, co prowadzi do znacznego pogrubienia koci czaszki - osteopetrozy (choroby marmurowej koci), lub choroby Pageta - w ktrych przebiegu moe rozwin si lepota i guchota. Ko ciemieniowa (Osparietale) Parzysta ko tworzca sklepienie i boki czaszki Pterion Punkt zejcia koci czoowej, ciemienio- wej, czci skalistej koci skroniowej i skrzyda wikszego koci klinowej Szew wgowy (Suuralambdoi- dea) Znajduje si po- midzy koci potyliczn i komi ciemieniowymi Zewntrzny otwr suchowy w koci skronio- wej Kanat prowadzcy do ucha rodko- wego i wewntrz- nego Ko potyliczna (Osoccipitale) Ko w ksztatcie spodka tworzca tyl i cz podsta- wy czaszki Szew wiecowy (Suturacoronalis) Szew czcy ko czotow z obiema komi ciemienio- wymi Wyrostek sutko- waty koci skro- niowej (Processusmastoideus) Wynioso kostna le- ca z tyu za uchem miejsce przyczepu wie- lu mini szyi Wyrostek rylcowaty koci skroniowej (Processusstyloideus) Wyrostek kostny w ksztacie pal- ca, miejsce przyczepu mini i cigien Ko czoowa (Osfronale) Tworzy czoto i grn cz obu oczodo- w. Przy porodzie skada si z dwch potwek, ktre pniej si tcz Ko zowa (Oslacrimalej Najmniejsza ko twarzy, ktra tworzy cz ciany oczodou uskowa (paska) cz koci skroniowej Tworzy cz boku czaszki Ga uchwy (Ramusmandibulae) czy si z koci skronio- w, tworzc staw skroniowo- -uchwowy ^S Ko nosowa ^S>r (Osnasale) Parzysta, czworoboczna ko tworzca nasad i grzbiet nosa Ko jarzmowa (Oszygomaticum) Tworzy wystajc cz policzka i cz oczodou uk jarzmowy (Arcuszygomaticusj Poziomy luk utworzo- ny przez koci jarz- mow i skroniow Szczka (Maxilla) Szczka grna Ko klinowa iOssphenoidaie) Tworzy podstaw czaszki z tyu za oczami Trzon uchwy (Corpusmandi- bulae) Szczka dolna Otwr brdkowy (Foramenmentale) Otwr do przej- cia naczy krwio- nonych i nerww KLUCZ To miejsce mona bez trudu wyczu pod skr koci czas 10 1 Szew wgowy 2 Szew potyliczno-sutkowy 3 Szew ciemieniowo-sutkowy 4 Szew uskowy 5 Szew klinowo-luskowy 6 Szew klinowo-czoowy 7 Szew czolowo-jarzmowy 8 Szew wiecowy 9 Staw skroniowo-uchwowy Jedynym ruchomym stawem czaszki jest staw skroniowo-uchwowy. w ktrym uchwa czy si z czaszk. Poczenie to umoliwi jedzenie i mwienie. Wszystkie pozostae koci s poczone ze sob za pomoc szww, ktre wystpuj tylko w czaszce. Ta pomalowana czaszka przedstawia umiejscowienie 11 gwnych koci oraz czce je szwy. U dorosych tworz je cienkie stref; niezmineralizowanej tkanki wknistej czce nieregularne, wzajemnie zazbiajce si brzegi ssiednich koci. U rozwijajcego si maego dziecka poczenie koci czaszki szwami ma na celu umoliwienie ich wzrostu w odpowiednim ustawieniu. Podczas szybkiego zwikszania si wymiarw czaszki, w okresie od niemowlctwa do wieku dziecicego, powikszajcy si mzg wywiera nacisk na koci, oddzielajc je od siebie w miejscu szww, a nowa ko jest odkadana na brzegu szwu, stabilizujc czaszk w jej nowym wymiarze. W wieku siedmiu lat spowalnia si wzrost w obrbie szww czaszkowych, a czaszka powiksza si znacznie wolniej w procesie przebudowy koci I
8. 8. GOWA Wntrze czaszki Wntrze lewej poowy czaszki ukazuje sklepienie czaszki (calvaa) i przekrj przez koci twarzy. Porwnujc t fotografi ze zdjciem czaszki od zewntrz, wida wiele tych samych koci, jak rwnie dodatkowe struktury. Kostna cz przegrody nosa (ciana dzielca jam nosa) utworzona jest z lemiesza oraz blaszki pionowej koci sitowej. W tej czaszce powietrzne zatoki klinowe s due. W zagbiajcym si w zatok siodle tureckim znajdu- je si przysadka mzgowa. Ma ona wielko ziarna grochu i wytwarza hormony. Kkiem zaznaczono pterion. Jego pozycja pokrywa si z miejscem zaznaczonym na fotogra- fii przedstawiajcej czaszk z boku. Czaszka pokrywa mzg, a zama- nia czaszki mog prowadzi do sta- nw zagraajcych yciu. Jeli doj- dzie do zamania koci skroniowej, mog ulec uszkodzeniu naczynia krwionone odchodzce od ttnicy oponowej rodkowej, co prowadzi do powstania krwotoku nadopono- wego. Naczynie to zaopatruje w krew koci czaszki i opony pokry- wajce z zewntrz mzg. Jeli uleg- nie ono rozerwaniu, wypywajca z niego krew moe wywiera nacisk na pooone w mzgu wane dla y- cia orodki. Jeli nie zmniejszy si cinienia wewntrz czaszki, moe wystpi nagy zgon. Do ttnicy tej chirurg moe dotrze z dojcia koo punktu okrelanego jako pterion. Bruzda ttnicy oponowej rodkowej (Sulcusarteriaemenin- geae mediae) Biegnie ku grze i w tyt do opon, ktre ie na zewntrz mzgu Szew wiecowy (Suturacoronalis) Ko ciemieniowa (Osparietale) Wewntrzny otwr su- chowy w czci ska- listej (pirami- dzie) koci skroniowej (Meatus accusticus internus) j Ko potyliczna (Os occipitale) Siodto tureckie (Sellaturcica) Zagbienie, w ktrym znajduje si przysadka Pterion (Pterion) Cz oczodoowa koci czoowej (Parsorbitalisossisfrontalis) Tworzy sklepienie oczodou Zatoka czoowa (Sinusfrontalis) 5S Ko nosowa ' (Os nasale) Zatoka klinowa (Sinussphenoidalis) Szew wgowy (Sutura lambdoidea) / 5 Guzowato ' ^ r potyliczna zewntrzna (Protuberantia occipitalisexterna) Brzeg otworu wielkiego Blaszka pionowa koci sitowej (Laminaperpendicula- ns ossis ethmoidalis) Lemiesz(Vomer) Cz podnie- bienna szczki Trzon uchwy (Corpus mandibulae) Otwr uchwy (Foramen mandibulae) Ga uchwy (Ramus mandibulae) Kt uchwy (Angulus mandibulae) Haczyk skrzydowy blaszki przyrodko- wej wyrostka skrzy- dowatego mmm fypy koci czaszki Ko jest gst, tward, zminerali- zowan tkank czn skadajc si z trzech skadnikw: macierzy organicznej (ok. 25% wagowych) utworzonej gwnie z wkien kolagenu, krysztaw fosforanu wapnia i wglanu wapnia (ok. 65% wagowych) znanego pod nazw hydroksyapatytu, okoo 10% wody. Poczeniemateriaw organicznych z mineralnymi sprawia, e ko jest mocna i sztywna, a jednoczenie gitka i moe znosi obcienie, nie kruszc si. Koci czaszki - czoowa, cie- mieniowa, potyliczna i skroniowa - s komi paskimi skadajcymi Przekrj poprzeczny koci szczki grnej ukazuje budow zatok przynosowych podobn do plastra miodu - sprawia to, e s one lejsze, lecz wcale nie sabsze. si z dwch zewntrznych cienkich W szpiku kostnym wytwarzane blaszek koci zbitej, pomidzy ktrymi znajduje si luna ko gbczasta. W podobnej do kra- townicy koci gbczastej znajduje si szpik kostny. s komrki krwi, podczas gdy same koci s rdem jonw wapnia niezbdnych do prawidowego funkcjonowania nerww i mini. Koci gbczaste wystpuj tylko w czaszce. Stanowi one mocn i lekk ochron mzgu oraz odywiaj mzg i wane dla ycia narzdy zmysw. r r Prawa ko ciemieniowa, odcita blaszka zewntrzna (2), poniej ktrej znajduje si ko gbczasta (1). Wida budow podobn do gbki; poniej znajduje si wewntrzna blaszka koci zbitej. 11
9. 9. ATLAS ANATOMII Sklepienie i podstawa czaszki Sklepienieczaszki stanowi grny odcinek czaszki, ktry otacza i ochrania mzg. Cztery koci, ktre tworz sklepienie czaszki, to ko czoowa, dwie koci ciemieniowe i cz koci potylicznej. Koci te powstaj w procesie, w ktrym bony utworzone z mikkiej tkanki cznej twardniej (kostniej), stajc si koci, nie przechodzc przez porednie stadium chrzstki, jak to si dzieje z niektrymi innymi komi czaszki. Szczeglnie wane punkty w sklepieniu czaszki to: U szew strzakowy, ktry przebiega od szwu wgowego pooonego z tyu gowy do szwu wiecowego; B szczyt (najwyszy punkt sklepienia czaszki) - najwysza cz rodkowa przebiegajca wzdu szwu strzakowego; odlego pomidzy dwoma guzami ciemieniowymi jest najszerszym wymiarem czaszki; B zoona natura wzajemnie zachodzcych na siebie szww, ktre umoliwiaj znaczne powikszenie si czaszki w okresie dojrzewania i zapewniaj wytrzymao i stabilno czaszki osoby dorosej. Sklepienie czaszki widok z zewntrz Sklepienie czaszki wntrze Ko potyliczna (Osoccipitale) Widoczna z gry; tworzy cz tylu i podstawy czaszki Guz ciemieniowy (Tuberpaetale) Wyniosto na bocznej powierzchni czaszki /5 Szczyt >& (Vertex) rodkowa cz skle- pienia tworzca naj- wyszy punkt czaszki Ko ciemieniowa (Ospaetale) Parzysta ko leca po przeciwlegych stronach czaszki Szew TY wiecowy (Suturacoronalis) Przebiega midzy koci czoow i dwiema komi ciemieniowymi Ko czoowa (Osfrontale) Tworzy przedni cz sklepienia czaszki i czoto Szew strzakowy (Sulurasagittalisj czy dwie koci ciemieniowe Paska" ko ciemienia Zbudowana z trzech warstw: tuski wewntrz- nej, rdkocia i tuski zewntrznej Bruzda ttnicy oponowej rod- kowej (Sulcusarteriaeme- ningeaemediae) Umoliwia przejcie naczy do opon le- cych na zewntrz mzgu Grzebie czoowy (Cristafrontalisj Uwypuklenie koci czoto- wej w gtb jamy czaszki PRZD KLUCZ To miejsce mona bez trudu wyczu pod skr i rozw ojoi Poniewa czaszka rozwija si w jedyny w swoim rodzaju sposb - rosncy mzg wywiera nacisk na koci, powodujc rozszerzenie szww - kade zaburzenie w obrbie samych koci lub szww moe spowodowa drastyczne zmiany ksztatu i wygldu gowy noworodka lub dziecka. Izolowane przedwczesne zrastanie si szww (kiedy pojedyncze po- czenia przeksztacaj si w stae, za- nim mzg osignie swoj docelow wielko) nazywa si kraniosynosto- z. Powoduje ona znaczne zmniej- szenie moliwoci poszerzania si wymiarw czaszki na szwach. Mzg stale si powiksza w kie- runkach, na ktre pozwalaj mu elastyczne szwy czaszkowe. Nie- prawidowoci w rozwoju szww powoduj powstanie rnych znie- ksztace mzgu, zalenych od te- go, w ktrym szwie wystpuj; U dkogowie polega na wydu- eniu czaszki w ksztat dki w nastpstwie zwenia (przed- wczesnego zamknicia) szwu strzakowego, krtkogowie polega na skrceniu czaszki spowodowanym obustronnym zweniem szwu wiecowego, skonogowie polega na skonym asymetrycznym zdeformowaniu czaszki bdcym nastpstwem zwenia jednej poowy szwu wiecowego, U wieogowie, stokogowie polega na nieprawidowym nadmiernym nachyleniu czaszki spowodowanym przedwczesnym zamkniciem szww strzakowego i wiecowego. Zaburzenia procesw tworzenia si koci mog rwnie powodowa deformacje czaszki. Achondroplazja - chondrodystrofia podowa (karo- wato) dotyczy chrzstek koci. Oznacza to, e koci podstawy czaszki s skrcone, podczas gdy sklepienie czaszki jest prawidowe (kostnienie na podou boniastym nie jest zaburzone). Dziecko ze stokoglowiem ma stokowaty czubek gowy i niedo- rozwinite sklepienie czaszki. Ta wada rozwojowa moe te powo- dowa upoledzenie widzenia. Wodogowie jest cik chorob, w ktrej dochodzi do gromadzenia si otaczajcego mzg pynu mzgowo-rdzeniowego. Powoduje Ten mczyzna ma klasyczne objawy brachycefalii (krtkogto- wia) - wysok, spiczast gow i wypuke oczy - spowodowane zaroniciem szwu wiecowego. to powikszanie si wymiarw gowy w wyniku wysokiego cinienia dziaajcego od wewntrz. 12
10. 10. GOWA Podstawaczaszki Niezwyky widok czaszki od spodu. Wida szczk grn i otwr, przez ktry przechodzi rdze krgowy. Koci podstawy czaszki (ko sitowa, klinowa i cz koci potylicznej), lece w okolicy linii porodkowej, rozwijaj si w inny sposb ni koci sklepienia czaszki. Wywodz si one z wczeniej wystpujcych chrzestnych struktur, ktre ulegy kostnieniu rdchrzstnemu. Szczk tworz dwie symetryczne koci, w ktrych osadzone s zby. Podniebienie twarde tworz wyrostki podniebienne szczki i blaszki poziome koci podniebiennych. WADY PODNIEBIENIA Rozszczep podniebienia wystpuje wtedy, gdy w yciu podowym struktury podniebienia nie zcz si prawidowo, tworzc szczelin w sklepieniu jamy ustnej. Szczelina ta czy jam ustn i jam nosow. Jeli szczelina obejmuje rwnie szczk, to powstaje zajcza warga w wardze grnej. Defekt ten czsto mona skorygowa zabiegiem chirurgicznym. Dzieci z wskim podniebieniem i ciasno rosncymi zbami mog mie zaoony aparat ortodontyczny, ktrego zadaniem jest stopniowe zwikszanie nacisku w poprzek podunie biegncego podniebienia. W cigu miesicy brzegi szwu ulegaj rozszerzeniu, co umoliwia wytwarzanie si nowej koci i powstanie dodatkowej przestrzeni dla zbw. D przysieczny (Fossaincisiva) Zagbienie wiodce do korzenia kla Wyrostek podniebienny szczki (Processuspalatinus maxillae) Blaszka pozioma koci podniebiennej (Laminahorizonalis ossispalatini) Razem z wyrostkiem pod- niebiennym szczki two- rzy podniebienie twarde I uk jarzmowy (Arcus zygomaticus) Otwr owalny (Foramenovale) Otwr poszarpany (Foramenlacerum) Kana ttnicy szyjnej (Canaliscaroticus) Otwr szyjny (Foramenjugulare) Wyrostek sutkowaty (Processus masoideus) Wynioso koci skroniowej Wcicie sutkowe (Incisuramastoidea) Grzebie potyliczny zewntrzny (Cristaoccipitalis externa) Guzowato poty- ' liczna zewntrzna (Protuberantiaoccipi- talisexterna) Szew podniebienny pordkowy (Suturapalatinamediana) Biegnie midzy dwoma wyrostkami podniebiennymi szczki Ko jarzmowa (Oszygomaticum) Lemiesz (Vomer) Stanowi cz przegrody nosowej Ko klinowa (Ossphenoidale) Otwr kolcowy (Foramenspinosum) Guzek gardowy (Tuberculumpha- ryngeum) Miejsce przycze- pu mini gardta Otwr rylcowo- -sutkowy (Foramenstylo- mastoideum) Otwr wielki (Foramenmagnum) Otwr, przez ktry przechodzi rdze przeduony czcy si z pniem mzgu Otwr sutkowy (Foramenmastoi- deum) KLUCZ T- To miejsce mona "^" bez trudu wyczu pod skr1 # I I uianwid jest tu liczba mnuyct aciskiego sowa foramen oznaczajce- go otwr. Otwory te tworz wiele pof- cze w ksztacie kanaw przechodz- cych przez koci czaszki, ktre umoliwiaj naczyniom krwiononym i 12 parom nerww czaszkowych wejcie do jamy czaszki i wyjcie z niej. Inne mniej regularne kanay cz yy lece na zewntrz czaszki z tymi pooonymi wewntrz. S to yy wypustowe, ktre przechodz przez otwory wypustowe. Tymi drogami moe szerzy si zakaenie z zewntrz czaszki i powodowa cikie zakaenie w jej wn- To zdjcie z bliska przedstawia lew potowe dou rodkowego czaszki (jednego z trzech zagbie w dnie jamy czaszki) od wewntrz i cztery otwory: (1) otwr kolcowy, (2) otwr owalny, (3) otwr poszarpany, (4) otwr wielki. tizu. Najwaniejszymi otworami' w czaszce s. otwr wielki, przez ktry rdze krgowy czy si z pniem mzgu, otwr poszarpany, ktry znajduje si pomidzy czci skalist koci skroniowej a koci klinow, otwr owalny (po jednym otworze z obu stron), przez ktry przechodzi ga uchwowa nerwu trjdzielnego otwr kolcowy, umoliwiajcy przej- cie ttnicy oponowej rodkowej do wntrza jamy czaszki, otwr rylcowo-sutkowy, przez niego przechodzi VII nerw czaszkowy (nerw twarzowy), otwr szyjny, stanowicy ujcie zatoki esowatej i zatoki koci skalistej oraz trzech nerww czaszkowych, kanat ttnicy szyjnej, przez ktry przechodzi przez niego ttnica szyjna wraz z towarzyszcymi jej wknami nerwowymi. 13
11. 11. ATLAS ANATOMII Skra gowy Koci czaszki pokrywa pi warstw tkanki. Skra przymocowana jest mocno do mini za pomoc tkanki przez ktr przebiega duo naczy krwiononych. cznej, Skra gowy pokrywa wierzchoek gowy i rozciga si od linii wosw z tyu gowy do brwi z przodu. Stanowi ona grub przesuwaln ochronn warstw pokrywajc czaszk. Mona w niej wyrni pi warstw; pierwsze trzy s ze sob cile poczone. O C H R O N A Skra gowy jest najgrubsza i najbardziej owosiona na caym ciele. Chroni ona czaszk, a skra okolicy czoa ma szczeglne znaczenie dla mimiki twarzy, poniewa jest do niej przyczepio- nych wiele wkien miniowych, co umoliwia przesuwanie jej do przodu i do tyu. TKANKA CZNA ZBITA Pod skr gowy znajduje si cile z ni zwizana warstwa zbitej tkanki cznej, przez ktr przebiega wiele ttnic i y. Ttnice te s gazkami ttnic szyjnych wewntrznej i zewntrznej, ktre czc si ze sob, zapewniaj bogate unaczynienie wszystkich okolic skry gowy. Ta warstwa tkanki cznej czy minie ze skr gowy w taki sposb, e gdy nawet dochodzi do rozdarcia skry w czasie wypadku, te trzy warstwy pozostaj cile ze sob poczone. Skra (Cutis) Zewntrzna warstwa, w kt- rej znajduje si wiele miesz- kw wosowych, gruczow potowych i ojowych rdkocie (Diple) Porowata tkanka wy- peniajca przestrze znajdujc si midzy blaszk zewntrzn i wewntrzn koci Powierzchnia mzgu Mzg pokryty jest opon mikk, kt- ra ley najgbiej ze wszystkich opon Pajczynwka (opona pajcza)(Arachnoidea encephali) Cienka wknista warstwa pokrywajca opon mikk ley pomidzy opon twar- d a opon mikk Opona twarda mz- gowia (Duramaterencephali) Mocna, wknista bona wycielajca czaszk od wewntrz yta rdkocia (Venadiploica) Pooona we wntrzu koci gbczastej czaszki Odstonio pi warstw skry owo- sionej gowy, aby ukaza ich wzajem- ne pooenie wzgldem naczy krwio- nonych i pooonej poniej koci. Czaszka (Cranium) Tkanka czna zbita Druga warstwa; czy skr z czepcem cig- nistym; prze- biegaj przez ni liczne naczy- nia krwionone Czepiec cignisty (Aponeurosis epicranialis) Cienka, mocna bona cignista, ktra czy brzu- siec potyliczny z tyu gowy z brzucem czo- towym z przodu Misie skroniowy (Musculustemporalis) Misie z boku gowy; przyczepia si do dol- nej uchwy i mona go wyczu przy zacini- tych zbach Tkanka tczna luna Umoliwia przesuwanie si grnej warstwy skry gowy wzgldem warstwy pooo- nej najgbiej, okostnej czaszki Okostna czaszki (Pericranium) Najgbiej pooona war- stwa skry gowy, okost- na, jest bon pokrywaj- c koci czaszki KLUCZ To miejsce mon bez trudu wyczu pod skr Korze wosa Opuszka wosa Mieszek wosa Przekrj poprzecznyprzez skr ukazuje wosy wraz z mieszkami. Mona zobaczy rwnie minie przywosowe. L Gruczo ojowy Minie przywosowe Skra gowy jest najbardziej owosion okolic ciaa. Wosy na skrze gowy izoluj od zimna i chroni przed dziaaniem soca i w pewnej mierze osaniaj gow przed niewielkimi urazami. Kady wos skada si z korzenia pooonego w skrze i odygi wystajcej ponad skr. W skrze korze otoczony jest mieszkiem wosowym. Wos wystaje z mieszka wosowego pod ktem ostrym i dlatego skutecznie okrywa skr. Mieszki wosowe w skrze gowy przechodz przez faz wzrostu i spoczynku. Po aktywnej fazie wzrostowej mieszki wosowe i opuszka wosa odpoczywaj przez krtki okres. Wosy wypadaj w czasie fazy spoczynku. Poniewa fazy wzrostu i spoczynku w poszczeglnych mieszkach wosowych ukadaj si naprzemiennie, wypadania wosw zwykle si nie zauwaa. Gruczoy ojowe, ktre wytwarzaj oleist wydzielin nazywan ojem skrnym, znajduj si take w skrze kontaktujcej si z mieszkiem wosa. j smaruje odyg wosa oraz chroni skr przed bakteriami i grzybami. Do mieszka dochodzi misie, ktry w czasie skurczu pociga odyg i prostuje wosy, przez co powstaje gsia skrka". Skurcz mini powoduje rwnie wycinicie na zewntrz zawartoci gruczou ojowego. 14
12. 12. GOWA Minie skry gowy Minie skry gowy znajduj si pod skr i warstw tkanki cznej. Przesuwaj one skr czoa i szczk podczas ucia. Misie potyliczno-czoowy jest duym miniem skadajcym si z dwch czci, jednej pooonej z przodu, a drugiej z tyu skry gowy, poczonych patem wknistej tkanki cznej (czepcem cignistym). Brzusiec czoowy minia potyliczno-czoowego znajduje si w okolicy czoowej. Rozpoczyna si na skrze brwi, kieruje si do tyu i czy z czepcem cignistym. Misie ten podnosi brwi i marszczy czoo lub pociga skr gowy do przodu. Brzusiec potyliczny minia potyliczno-czoowego rozpoczyna si w tylnym grnym odcinku szyi i kieruje si do przodu, gdzie czy si z czepcem cignistym. Skurcz minia powoduje przesunicie skry gowy ku tyowi. Minie skroniowe pooone s z boku po obu stronach czaszki nad uszami. Ich wkna przebiegaj od czaszki w kierunku uchwy. Uczestnicz one w procesie ucia. LUNA TKANKA CZNA Czwart warstw znajdujc si pod miniami i czepcem cignistym jest luna tkanka czna. Dziki niej warstwy znajdujce si powyej mog wzgldnie atwo przesuwa si po warstwie pooonej poniej. Jest to miejsce, w ktrym skra gowy moe si oderwa podczas wypadku, gdy np. gowa wypada przez przedni szyb samochodu. Pit warstw stanowi okostna czaszki, ktra jest mocn bon pokrywajc bezporednio koci czaszki. Tkanka czna zbita Znajduje si bezpo- rednio pod skr, z ktra jest zczona, biegn w niej ttnice i yy, ktrymi pynie krew Brzusiec /5 czoowy ^& (Venterfrontalis) Pokrywa czoto i sklepienie czaszki na odcin- ku od czepca cignistego do brwi; unosi brwi i marszczy czoto Misie okrny oka (Musculusorbi- cularisoculi) Piaski misie, ktry otacza oko Misie okrny ust (Musculusorbiculans oris) Misie zwieracz otaczajcy usta Skra (Cutis) Najbardziej zewntrzna warstwa, w ktrej znajduj si wosy Czepiec scignisty (Aponeurosis epicranialis) Warstwa wk- nistej tkanki cznej, ktra czy brzusiec czoowy z brzu- cem potylicz- nym minia potyliczno- -czotowego Brzusiec potyliczny (Venter occipitalis) Zaczynasina koci potylicznej i czy z czep- cem cignistym; pociga skr gowy do tyu Misie skroniowy (Musculustemporalis) Pooony z boku gowy, przebiega w d do uchwy; zamyka uchw i przytrzymuje j pod- czas spoczynku Brzusiec potyliczny minia potyliczno-czoowego unieruchamia czepiec scignisty, przez co brzusiec czoowy moe uczestniczy w mimice twarzy. Misie skroniowy odpowiada za zaciskanie uchwy. KLUCZ To miejsce mona bez trudu wyczu pod skr skry gowy Uszkodzenia skry gowy i warstw znajdujcych si pod ni powoduj obfite krwawienie, nawet przy niewielkim skaleczeniu. Za dugotrwae i obfite krwawienie po zranieniu odpowiadaj dwa czynniki. Aby odywi tak wiele mieszkw wosowych, tkanki pokrywajce czaszk maj wicej gbokich naczy krwiononych ni skra w pozostaych obszarach ciaa. Krew dopywa do skry i tkanki podskrnej gowy przez wiele ttnic, Rozlegle zranienia skry gowy bardzo krwawi, gdy ttnice si nie obkurczaj. Upoledza to powstawanie skrzepu. ktre cz si ze sob przez ana- stomozy biegnce w tkance cznej zbitej pooonej pod skr. Te czce si ze sob naczynia krwionone zapewniaj bardzo dobre ukrwienie wszystkich tkanek pokrywajcych koci czaszki. Warstwa tkanki cznej zbitej przytrzymuje naczynia i sprawia, e nie mog si one obkurcza po urazie, tak jak ttnice w innych okolicach ciaa. Jeli ttnice nie mog si zwa, utrudnia to tworzenie si skrzepu. Aby zahamowa krwawienie, konieczne jest ucinicie krwawicego miejsca. Wikszo krwi zaopatrujcej skr gowy przepywa przez na- czynia pooone na powierzchni mini pokrywajcych czaszk. I 15
13. 13. ATLASANATOMII Mzg Mzg stanowi cz orodkowego ukadu nerwowego, pooon we wntrzu jamy czaszki. Zarzdza on wieloma funkcjami organizmu, takimi jak praca serca, zdolno chodzenia i biegania oraz myleniem i emocjami. Mzg skada si z trzech gwnych czci: przodomzgowia, rdmzgo- wia i tyomzgowia. Przodomzgo- wie dzieli si na dwie poowy, ktre tworz lew i praw pkul mzgu. PKULE MZGU Pkule mzgu stanowi najwiksz cz przodomzgowia. Ich zewn- trzna powierzchnia jest pofadowa- na i tworzy wiele zakrtw i bruzd, ktre znacznie powikszaj jego powierzchni. Wiksza cz powierzchni mzgu jest gboko ukryta w bruzdach. Kada pkula mzgu dzieli si na paty: czoowy, ciemieniowy, potyliczny i skroniowy. Nazwy ich pochodz od ssiadujcych z nimi koci czaszki. Obie pkule czy spoido wielkie (corpus callosuni), skupisko wielu wkien pooonych gboko w brudzie rodkowej. ISTOTA BIAA I SZARA Pkule zbudowane s z pooonej zewntrznie kory (istoty szarej) i wewntrznie pooonego skupiska wkien nerwowych (istoty biaej]. Istota szara zbudowana jest z cia komrek nerwowych; wystpuje w pkulach kory mzgu i mdku oraz w jdrach podkorowych. Istota szara zbudowana jest z wkien nerwowych (wypustek cia komrek nerwowych) pooonych poniej kory. Tworz one sie czcych si ze sob wkien, ktre mog komunikowa si z innymi obszarami mzgu i rdzenia krgowego. Lewa pkula mzgu Prawa pkula mzgu Biegun czoowy (Polusfrontalis) Najbardziej do przodu wysunita cz przodomzgowia Zakrt czoowy grny (Gyrusfrontalissuperior) Zakrt przedrodkowy (Gyrus precentralisj Zawiera orodki ruchowe, ktre kontroluj minie szkieletowe. Ta cz kory mzgu zawiaduje ruchami koczyn, palcw rk, kciuka, a take warg Zakrt zarodkowy (Gyrus postcentralis) Zawiera orodki czuciowe Bruzda (Sulcus) Zagbienie w korze mzgu Szczelina poduna mzgu (Fissuralongitudinalis cerebri) Oddziela praw pkul mzgu od lewej Bruzda przedrodkowa (Sulcus precentralis) Bruzda rodkowa (Sulcus centralis) Oddziela pat czotowy od ciemieniowego Bruzda ciemie- niowo-potyliczna (Sulcusparieto- occipitalis) Stanowi granic midzy ptatem ciemieniowym a potylicznym Zakrt (Gyrus) Wypuky fad kory mzgu FafHy ITBruzcb Pierwotna kora ruchowa Pierwotna kora somato- sensoryczna Pat czoowy Cz przodo- mzgowia od- powiedzialna za emocje Orodek ruchowy mowy (orodek Broca) Pat skroniowy Obszar mzgu odpowiedzialny za dwik i jzyk mwiony Cztery ptaty ptkul mzgowych zaznaczone na lewej ptkul i Pierwotna kora suchowa Orodek czuciowy mowy (orodek Wernickego) Pat cie- mieniowy Obszar za- angaowany w orientacj w przestrzeni Pat potyliczny Cz tytomz- gowia i gwny obszar odpo- wiedzialny za interpretacj bodcw wzrokowych Bruzda rodkowa mzgu biegnie od szczeliny podunej mzgu do bruzdy bocznej i stanowi granic pomidzy patem czoowym a ciemieniowym. Bruzda przedrodkowa ley z przodu przed bruzd rodkow i przebiega rwnolegle do niej; znajduje si w niej pierwotna kora ruchowa odpowiedzialna za ruchy celowe. W zakrcie zarodkowym ley pierwotna kora somatosensoryczna, ktra odbiera bodce z ciaa. Bruzdy ciemieniowo-potyliczne (lece na przyrodkowych powierzchniach obu pkul mzgu) s granic midzy patami ciemieniowymi a potylicznymi. W brudzie ostrogowej mieci si pierwotna kora wzrokowa, gdzie powstaj obrazy. Pierwotna kora Bruzda ostrogowa (Sulcuscalcarinus) Znajduje si w niej cz wzrokowa kory suchowa ley w tylnym odcinku szczeliny bocznej. Na powierzchni przyrodkowej pata skroniowego, z przodu na zakrcie czoowym grnym, ley pierwotna kora wchowa odbierajca zapachy. Wewntrznie od zakrtu przyhipokampowego ley hipokamp, ktry jest czci ukadu limbicznego i odpowiada za pami. Obszary nadzorujce mow le w pkuli dominujcej (zwykle lewej). Orodek ruchowy mowy (orodek Broca) ley na zakrcie czoowym dolnym i ma zasadnicze znaczenie dla powstania mowy. 16
14. 14. GOWA I Wntrzemzgu Przekrj w linii porodko- wej ciaa pomidzy dwiema pkulami mzgu ukazujegwnestruktury, ktre kontroluj wikszo czynnoci ciaa. Podczas gdy okrelone obszary nad- zoruj czucie i przepyw informacji, inne kontroluj mow i sen. MOWA, MYLI I RUCHY Orodek czuciowy mowy (orodek Wernickego) ley poza pierwotn kor suchow i jest niezbdny do rozumienia mowy. Kora przedczoowa spenia wysze funkcje poznawcze: odpowiada za mylenie abstrakcyjne, zachowania spoeczne i zdolno podejmowania decyzji. Wewntrz istoty biaej pkul mzgowych znajduj si liczne skupiska istoty szarej, ktre tworz jdra podstawne. Struktury te s odpowiedzialne za funkcje ruchowe, w tym programowanie ruchw, planowanie, wybr kolejnoci wykonywania ruchw i przywoywanie pamici. MIDZYMZGOWIE rodkowa cz przodomzgowia zawiera struktury, ktre otaczaj komor trzeci. Tworz one midzymzgowie, w skad ktrego wchodz wzgrze, podwzgrze, nadwzgrze i niskowzgrze zlokalizowane w obu pkulach. Wzgrze jest ostatni stacj przekanikow dla informacji pyncych z pnia mzgu i rdzenia krgowego do kory mzgu. Podwzgrze mieci si pod wzgrzem na dnie midzymzgowia. Odpowiada ono za wiele mechanizmw homeostazy i kontroluje dziaanie przysadki Ciao modzelowate (Corpuscallosum) Grube pasmo wkien nerwowych znajdujce si w dnie szczeliny podunej, ktre zespala obydwie pkule mzgu Prawa pkula mzgu Jedna z dwch pkul, ktre stanowi najwiksz cz przodo- mzgowia Komora (Ventriculus) Jama wype- niona pynem Wzgrze (Thalamus) Przekazuje informacje sensoryczne z narzdw zmysw do odpowiednich obszarw kory mzgu Nerw wzrokowy (Nervusopticus) Przekazuje informacje wzrokowe z oka do mzgu Przysadka (Hypophysis) Mzg wyjty z czaszki nie zawiera przysadki Podwzgrze (Hypothalamus) Odpowiedzialne za uczucia popdy, takie jak gd i pragnienie; pomaga te kontrolowa temperatur ciata i rwnowag wodno-elektrolitow krwi Zakrt przed rodkowy (Gyrus precentralis) Bruzda rodkowa (Sulcuscentralis) Zakrt zarodkowy (Gyruspostcentralis) rdmzgowie (Mesencephalon) Wane dla wzroku; czy przodomzgowie z tytomzgowiem Most (Pons) Cz pnia mzgu zawie- rajca liczne drogi nerwowe mzgowej, ktra zwiesza si z jego podstawy. Pat przedni przysadki wydziela substancje, ktre wpywaj na nadnercza, tarczyc, gonady i wytwarza czynniki wzrostu. Pat tylny produkuje hormony, ktre zwikszaj cinienie krwi, zmniejszaj wytwarzanie moczu i powoduj skurcze macicy. Podwzgrze wpywa rwnie na ukad wspczulny (sympatyczny) i przywspczulny (parasympatyczny) i kontroluje temperatur organizmu, apetyt i czujno. Nadwzgrze jest wzgldnie ma czci grzbietowo-ogonow midzymzgowia, w ktrej znajduje si szyszynka wytwarzajca Szyszynka (Corpuspineale) Cz nadwzg- rza, ktra synte- tyzuje melatonin Bruzda ciemieniowo- -potyliczna (Sulcusparie- tooccipitalis) Oddziela pat ciemieniowy od potylicznego - Bruzda ostrogowa (Sulcuscalcarinus) Znajduje si tu wikszo pierwotnej kory wzrokowej Mdek (Cerebellum) Kontroluje ruchy ciaa i rwnowag; na zewntrz znajduje si istota szara, a wewntrz istota biaa Rdze przeduony (Medullaoblongata) Zawiera wane dla ycia orodki kontrolujce oddychanie i ukad sercowo-naczyniowy melatonin; zarzdza ona kontrol cyklu sen/czuwanie. Niskowzgrze ley poniej wzgrza i obok podwzgrza. W strukturze tej znajduj si jdra, ktre kontroluj ruch. Rdze krgowy (Medulla spinalis) Pie mzgtuFmozclek Pat ciemieniowy Pat czoowy Pierwotna kora wzrokowa Pierwotna kora wchowa Pat potyliczny Zakrt hipokampa Pie mzgu Tylny odcinek midzymzgowia czy si ze rdmzgowiem, ktre przechodzi w most i rdze przeduony w tyomzgowiu. rdmzgowie i tyomzgowie zawieraj wkna nerwowe czce pkule mzgu z jdrami nerww czaszkowych, a take z niszymi orodkami w pniu mzgu i rdzeniu krgowym. Zawieraj one rwnie jdra nerww czaszkowych. Wikszo tworu siatkowatego, sieci wkien nerwowych, ley w rdmzgowiu i tyomzgowiu. Widok przyrodkowej powierzchni prawej pkuli mzgu po usuniciu pnia mzgu, co umoliwia wgld w doln cz pkuli. W ukadzie tym znajduj si wane orodki oddechowe, sercowe i naczynioruchowe. Mdek znajduje si z tyu za tyomzgowiem i czy si z nim za pomoc trzech par wskich struktur, tzw. konarw mdku. Konary te zapewniaj te poczenie mdku z reszt mzgu i rdzeniem krgowym. Mdek koordynuje ruchy zapocztkowane przez inne obszary mzgu. Sprawuje on rwnie kontrol nad utrzymaniem rwnowagi, a take wpywa na postaw i napicie miniowe. 17
15. 15. ATLAS ANATOMII Naczynia krwionone Ttnice zaopatruj mzg w krew utlenowan. Mzg way okoo 1,4 kg, co stanowi okoo 2% masy caego ciaa, jednak do prawidowego funkcjonowania potrzebuje od 15% do 20% krwi pompowanej przez serce. Jeli mzg nie otrzymuje krwi przez 10 sekund, czowiek traci przytomno, a jeli przepyw krwi nie zostanie w cigu kilku minut przywrcony, to nastpuje jego nieodwracalne uszkodzenie. SIE NACZY TTNICZYCH Krew ttnicza dopywa do mzgu przez dwie pary ttnic. Ttnice szyjne wewntrzne odchodz od ttnic szyjnych wsplnych, biegncych po obu stronach szyi, i wnikaj do jamy czaszki przez kana ttnicy szyjnej, a nastpnie rozgaziaj si i zaopatruj kor mzgow. Dwoma gwnymi gaziami ttnicy szyjnej wewntrznej s ttnica rodkowa mzgu i ttnica przednia mzgu. Ttnice krgowe bdce odgazieniami ttnic podobojczykowych wnikaj do jamy czaszki przez otwr wielki i zaopatruj w krew pie mzgu i mdek. cz si ze sob, tworzc ttnic podstawn, ktra dzieli si na dwie ttnice tylne mzgu, ktre zaopatruj midzy innymi kor pata potylicznego lub kor wzrokow lec z tyu mzgu. Te dwa rda dostarczajce krew do mzgu cz si ze sob i tworz koo ttnicze na podstawie mzgu zwane koem Willisa". mzgu Widok mzgu od dou Prawa pkula Lewa pkula Opuszka wchowa (Bulbusolfactorius) Narzd wchu Ttnica rodkowa mzgu (Arteriacerebrimedia) Gwna gal ttnicy szyjnej wewntrznej, ktra zaopatruje w krew dwie trzecie pkuli mzgu i wiele struKtur w gbi mzgu Ttnica podstawn (Arteriabasilaris) Dua ttnica, ktra ley na dolnej powierzchni mostu; rozdziela si na dwie ttnice tylne mzgu Ttnica krgowa (Arteriavertebraiis) Gat ttnicy podobojczykowej; wnika do jamy czaszki przez otwr wielki, dostarczajc krew do pnia mzgu, potem dwie ttnice cz si w ttnic podstawn Rdze krgowy (Meduilaspinalis) Mzg (Cerebrum) Ttnica przed- nia mzgu (Arteriacerebri anterior) Dostarcza krew do pata czoowego i do rodkowej powierzchni pkuli mzgu Koottnicze mzgu (koto Willisa) (Circulusarterio- suscerebri) Koto czcych si ze sob ttnic na pod- stawie mzgu Ttnica tylna mzgu (Arteriacerebri posterior) Dostarcza krew do dolnej czci pata skroniowe- go i do pata potylicznego z tyu mzgu Mdek (Cerebellum) Ttnice mdkowe (Arteriaecerebelli) Gazie ttnic krgowych i podstawnych, ktre dostarczaj krew do mdku pryw Krwi WMr/,yiiidiiv Znaczenie zaopatrzenia mzgu w krew szczeglnie wida wtedy, kiedy dopyw krwi zostaje prze- rwany, jak np, w udarze. Do udaru moe doj w wyniku zahamowania dopywu (niedokrwienie) lub krwawienia (krwotok) do mzgu. Moe to Ten kolorowy obraz tomogra- ficzny ukazuje obszar martwicy (niebieski) spowodowanej zamkniciem wiata ttnicy mzgowej, na przykad przez skrzeplin. spowodowa mier tkanki mzgowej zaopatrywanej przez okrelone naczynie. cilej mwic, u pacjenta efekt kliniczny zaley od lokaliza- cji uszkodzonego naczynia. W klasycznym udarze" jest to ttnica rodkowa mzgu (patrz zdjcie). Zamknicie tego naczynia powoduje uszkodzenie obszaru kory ruchowej, ktra kontroluje zamierzone ruchy mini po stronie przeciwnej, i poraenie poowy ciaa. Inne objawy, kti towarzyszy uszkodzeniu tej ttnicy, to; utrata czucia w poowie ciata po stronie przeciwnej niz ognisko, zaburzenia widzenia zaburzenia mowy (jeli uszkodzenie obejmuje domi- nujc lew pkul) Wielko uszkodzenia i stopie powrotu do zdrowia zalez od obszaru objtego zawatem (ob- szaru martwej tkanki) Czasem poraenie si nie cofa i 18
16. 16. yy mzgu yy gbokie i powierz- chowneodprowadzaj krew z mzgu do skomplikowanego ukadu zatok. Z zatok krew pod wpywem si grawitacji powraca do serca - w przeciwiestwie do innych y nie ma tam zastawek. yty mzgu mona podzieli na ukady y powierzchownych i gbokich. yy te nie maj zasta- wek i odprowadzaj krew do zatok ylnych czaszki. Zatoki znajduj si pomidzy warstwami opony twardej, mocnej zewntrznej bony otaczajcej mzg, i w przeciwiestwie do y znajdujcych si w innych czciach ciaa nie maj wkien miniowych w swoich cianach. yy powierzchowne maj rny przebieg na powierzchni mzgu i wiele z nich ma poczenia z innymi yami. Wikszo y powierzchow- nych uchodzi do zatoki strzakowej grnej. Wikszo y gbokich, od- prowadzajcych krew ze struktur po- oonych wewntrz mzgu, odpro- wadza krew do zatoki prostej przez y wielk mzgu (y Galena). ZADANIA ZATOK Zatoka prosta i zatoka strzakowa grna cz si ze sob. Krew prze- pywa przez zatoki poprzeczn i esowat i opuszcza jam czaszki przez y szyjn wewntrzn, ktra prowadzi j z powrotem do serca. Poniej mzgu po obu stronach koci klinowych znajduj si zatoki jamiste, do ktrych spywa krew z oczodow i gbiej pooonych czci twarzy. Zatoka ta stanowi potencjaln drog szerzenia si zakaenia do wntrza czaszki. Zatoka strzakowa grna (Sinussagittalissuperior) Najwiksza z zatok ylnych; otrzymuje krew z wielu powierzchownych yl mzgu; jest rwnie miejscem wchaniania zwrotnego pynu mzgowo-rdzeniowego do krwiobiegu Zatoka strzakowa dolna (Sinussagittalisinterior) Znajduje si przy dolnym brzegu sierpu mzgu (duej wypustki opony twardej oddzielajcej obie ptkule mzgu); otrzymuje krew z yt powierzchownych GOWA Zatoka prosta (Sinusrectus) Odprowadza krew z zatoki strzakowej dolnej i gbokich y mzgu przez due naczynie ylne - y wielk mzgu Zatoka jamista (Sinuscavernosus) Odprowadza krew z oczodou, gbokich czci twarzy i przysadki Zatoka skalista dolna (Sinuspetrosusinterior) Biegnie wzdu tylnej krawd czci skalistej koci skroniowej; odprowadza krew z zatoki jamistej do yy szyjnej wewntrznej Zatoka skalista grna (Sinuspetrosus superior) Odprowadza krew z zatoki jamistej do zatoki poprzecznej Zatoka poprzeczna (Sinustransversus) czy ze sob zatoki i przechodzi w zatok esowat Zatoka esowat (Sinussigmoideus) Odprowadza krew z zatoki poprzecznej do yty szyjnej wewntrznej; nazwa jej pochodzi od przebiegu w ksztacie litery S" brzowanie zy yy mzgu i zatoki zylne mona atwo uwidoczni w badaniu angiograficznym. Badanie to polega na wstrzykni- ciu rodka cieniujcego do ttnicy szyjnej wewntrznej. Mniej wicej po 7 sekundach rodek cieniujcy powinien znale si w kreniu ylnym. Nastpnie wykonuje si seryjne zdjcia rentgenowskie, na ktrych mona tatwo uwidoczni nieprawidowoci w obrbie ukadu ylnego mzgu. Na tym arteriogramie ttnicy szyjnej (faza ylna) wida yty mzgu. rodek cieniujcy w naczyniach krwiononych jest na zdjciu czarny. Za pomoc tej techniki mona uwidoczni miejsca, w ktrych doszo do zakrzepu, a take wady wrodzone pocze pomidzy ttnicami a yami. Jednak zaburzenia w yach mzgowych wystpuj znacznie rzadziej ni w ttnicach mzgu. Ten model ukazuje zatoki ylne mzgu, ktre odprowadzaj odtlenowan krew z powrotem do serca. 19
17. 17. ATLAS ANATOMII Komory mzgu Mzg pywa" w ochronnej warstwie pynu mzgowo-rdze- niowego - wodnistej cieczy, ktra jest wytwa- rzana w ukadzie komr lecychwe wntrzu mzgu oraz wjego pniu. Mzg zawiera ukad czcych si ze sob jam, ktre okrela si mianem komr. W mzgu i pniu mzgu znajduj si cztery komory. Kada wytwarza pyn mzgowo- -rdzeniowy, ktry otacza i nasika mzg i rdze krgowy, chronic go przed urazami i infekcjami. Trzy komory - dwie parzyste komory boczne i komora trzecia - znajduj si w przodomzgowiu. Parzyste komory boczne s najwiksze, a kada z nich ley w jednej z pkul mzgu. W komorze bocznej mona wyrni cz rodkow i trzy rogi, przedni (pooony w pacie czoowym), tylny (w pacie potylicznym) i wewntrzny (w pa- cie skroniowym). Komora trzecia jest wsk jam lec pomidzy wzgrzem a podwzgrzem. KOMORA CZWARTA Komora czwarta znajduje si w tylomzgowiu poniej mdku. Gdy patrzy si na ni z gry, ma ksztat diamentu, lecz w paszczynie strzakowej (patrz na prawo) ma ksztat trjkta. czy si z komor trzeci wskim kanaem - wodocigiem mzgu - znajdujcym si w rdmzgowiu. Sklepienie czwartej komory jest niepene, przez co moe si ona komunikowa z przestrzeni podpajczynwkow (patrz powyej). Komora boczna (Ventriculuslateralis) Parzysta komora potoona w przodomzgowiu; w kadej pkuli znajduje si jedna komora boczna Rg czoowy (przedni) (Cornufrontale[anterius]) Czoowa cz komory bocznej; ley ku przodowi od otworu midzykomorowego Cz rodkowa (Parscentralis) Gtwna cz komory bocznej, w skad ktrej wchodz jeszcze trzy rogi: przedni, dolny i tylny Kora mzgowa (Cortexcerebn) Pat skroniowy iLuhustempOralis) Rg skroniowy (dolny) (Cornutemporale[inferius]) Cz komory bocznej potoona w pacie skroniowym Rg potyliczny (tylny) (Cornuoccipitale [posterius]) Cz komory boczne], ktra siga w obrb ptata potylicznego (z tyu gowy) at potyliczny iLobus occipitalis) Otwr midzykomorowy (Forameninterventriculare) Kana czcy obie komory boczne z komor trzeci (dawniej nazywany otworem midzykomorowym Monroego) Komora trzecia (Ventriculustertius) Pojedyncza komora tczca si z dwiema komorami bocznymi przez otwr midzykomorowy Wodocig mzgu (Aqueductuscerebri) Kana czcy komor trzeci z komor czwart; przebiega wzdu rdmzgowia Ten przekrj strzakowy mzgu i pnia mzgu ukazuje cztery komory oraz otwory i wodocig mzgu, ktre je cz. Otwr boczny komory czwartej (Luschki) (Aperturalateralisventriculi quarti[Luschkae]) Otwr, przez ktry pyn mzgowo-rdzeniowy odpywa do przestrzeni podpajczynwkowej Otwr porodkowy komo- ry czwartej (Magendiego) (Aperturamedianaventriculi quarti[Magendii]) Otwr w komorze czwartej ktry umoliwia odpyw pynu mzgowo-rdzeniowe- go do przestrzeni podpajczynwkowej Rdze krgowy (Medullaspinalis) Komora czwarta (Ventriculusquartus) Jama w obrbie pnia mzgu sigajca do kanau rodkowego w centralnej czci rdzenia krgowego 'Pyn mzgowo-rdzeniowy w komorach mzgy Wewntrz kadej komory znajduje si sie naczy krwiononych zna- nych jako splot naczyniwkowy. Jest to miejsce, w ktrym wytwa- rzany jest pyn mzgowo-rdze- niowy. Pyn ten wypenia komory, a take przestrze podpajczynw- kow otaczajc mzg i rdze kr- gowy, gdzie peni funkcje ochronne. Uwaa si, e pyn ten usuwa szko- dliwe produkty do ukadu ylnego. Wygld pynu moe czsto dostar- Na tym zdjciu z rezonansu magnetycznego wyranie wida symetryczny ukad komr mzgu (w kku). czy wanych informacji na temat ewentualnej infekcji. Pyn mzgowo-rdzeniowy mona pobra z wielu miejsc, pooonych wzdu rdzenia krgowego, podczas zabiegu zwanego punkcj ldwiow. Ig wkuwa si przez opon tward (najbardziej zewntrzn warstw opon otaczajcych mzg i rdze kr- gowy) do jamy podpajczynwko- wej, skd aspiruje si (odciga) pyn. Zwykle pyn mzgowo-rdzeniowy jest jasny, bezbarwny, a kada zmia- na jego wygldu moe wiadczy o chorobie. Czerwone zabarwienie np. moe wskazywa, e do pynu dostaa si krew z ogniska krwotoku. Odlew z ywicy przedstawia ukad komr mzgu, ktry skada si z czterech poczonych ze sob jam. 20 i
18. 18. GOWA Krenie pynu mzgowo-rdzeniowego Pyn mzgowo-rdzeniowy wytwarzany jest w splocie naczyniwkowymznajdu- jcym si w komorach bocznych oraz w komo- rach trzeciej i czwartej. Splot naczyniwkowy zawiera duo naczy krwiononych, ktre pochodz z pooonej najgbiej i otaczajcej bezporednio mzg opony mikkiej. W splocie tym znajduje si wiele wypustek kosmkowatych, ktre uwypuklaj si do komr, i wytwarzany jest w nich pyn mzgowo-rdzeniowy. Ze splotu naczyniwkowego znajdujcego si w obu komorach bocznych mzgu pyn mzgowo- -rdzeniowy przechodzi przez otwr midzykomorowy do komory trze- ciej. Wraz z pynem, ktry powsta- je w komorze trzeciej, przepywa on przez wodocig mzgu do rd- mzgowia i komory czwartej. Do- datkowo pyn mzgowo-rdzeniowy wytwarzany jest przez splot naczy- niwkowy w komorze czwartej. PRZESTRZE PODPAJ CZYNWKOWA Z komory czwartej pyn mzgowo- -rdzeniowy ostatecznie trafia do otaczajcej mzg jamy podpajczy- nwkowej. Pyn mzgowo-rdze- niowy przepywa do przestrzeni podpajczynwkowej przez otwory znajdujce si w komorze czwartej - otwr porodkowy (Magendiego) i dwa otwory boczne (Luschki]. Gdy pyn znajdzie si w jamie podpajczynwkowej, okra on orodkowy ukad nerwowy. W zwizku z tym, e pyn mzgo- wo-rdzeniowy jest cigle produko- wany, musi on stale odpywa, aby nie wytworzyo si zbyt due cinie- nie. Za przepyw pynu do ukadu zatok ylnych mzgu odpowiedzialne s wypustki, tzw. ziarnistoci paj- czynwki. Szczeglnie duo ich znaj- duje si w zatoce strzakpwej grnej. Zatoka strzakowa grna - (Sinussagittalissuperior) Przestrze, do ktrej spywa krew ylna z ptkul mzgu Opona pajcza (pajczynwka) (Arachnoidea) rodkowa z trzech opon mzgowych Komora boczna (Ventriculus lateralis) Opona twarda mzgowia {Dummaterencephali) Najbardziej zewntrz- na spord trzech opon mzgowia Splot naczyniwkowy komory trzeciej (Plexuschoroideusventriculitertii) Odpowiada za wytwarzanie ptynu mzgowo-rdzeniowego Ziarnistoci pajczynwki (Granulationes arachnoideales) Przez te struktury pyn mz- gowo-rdzeniowy przenika do uktadu ylnego Przestrze (jama) pod- pajczynwkowa (Cavitassubarachnoidealis) Przestrze pomidzy paj- czynwka a opon mik- k, przez ktr prze- pywa pyn mzgowo-rdze- niowy; strzaki wskazuj kie- runek prze- pywu Otwr midzykomorowy (Foramen interventriculare) Otwr, przez ktry przepywa pyn mz- gowo-rdzeniowy z komory bocznej do komory trzeciej. Jego zablokowanie moe doprowadzi do powstania wodogowia Wodocig mzgu (Aqueductuscerebri) Odprowadza pyn mzgowo-rdzeniowy do komory czwartej Przysadka mzgowa (Glandulapitiutaria) Reguluje wytwarzanie hormonw nwkowej Na przekroju przez mzg i pie mzgu pokazano przepyw pynu mzgowo-rdzeniowego. Strzakami niebieskimi oznaczono kierunek przepywu przez ukad komr; tymi przez jam podpajczynwkow. Otwr boczny komory czwartej (Luschki] (Aperturalateralisventriculi quarti[Luschkae]) Otwr, przez ktry pyn mz- gowo-rdzeniowy przepywa do przestrzeni podpajczy- Kanat rodkowy (Canaliscentralis) Stanowi przeduenie komory czwartej, przebiega przez ca dugo rdzenia krgowego Otwr porodkowy komory czwartej (Magendiego) (Aperturamediana ventriculiquarti[Magendii]) Otwr potoony w sklepieniu komory czwartej, przez ktry pyn mzgowo-rdzeniowy przepywa do przestrzeni podpajczynwkowej Komora trzecia (Ventriculus tertius) Zbiornik yy wielkiej mzgu (Cisternavenae cerebrimagnae) Obszar, z ktrego mona pobra do badania pyn mz- gowo-rdzeniowy Splot naczyniwkowy komory czwartej (Plexuschoroideus ventriculiquarti) Wytwarza pyn mzgowo- -rdzeniowy Zbiornik mdkowo- -rdzeniowy (Cisternacerebello- medullaris) Jeden z wielu zbiorni- kw, poszerzonych obszarw przestrzeni podpajczynwkowej, z ktrego mona pobra pyn mzgowo- -rdzeniowy do badania Pyn mzgowo-rdzeniowy wytwarzany jest cigle, dlatego zaburzenia w jego odpywie prowadz do wzrostu cinienia rdczaszkowego. Do rozwoju wodogowia (gromadzenia si ptynu w mzgu) moe doj w sytuacji zablokowania przepywu przez otwr midzykomorowy, wodocig mzgu lub otworw w sklepieniu komory czwartej. U pacjenta Wodogowie jest stanem, w ktrym dochodzi do zahamowania przepywu pynu mzgowo- -rdzeniowego w ukadzie komr mzgu lub przez przestrze podpajczynwkow. Przyczyn blokady w ukadzie komorowym moe by guz, a zaburzenia przepywu przez jam podpajczynwkow - uraz gowy lub zapalenie opon mzgowo-rdzeniowych. z t chorob wystpuj boi ylowy, zawroty gtowy i upoledzenie funkcji intelektualnych. U noworodkw wodogowie moe powodowa napicie i ttnienie ciemiczka przedniego oraz powikszanie si obwodu gowy, Stan ten wymaga natychmiastowego obnienia cinienia rdczaszkowego. Jeli u osoby dorosej konieczne jest pobranie ptynu mzgowo-rdzeniowe- go do badania, wykonuje si punkcj ldwiow Podczas tego zabiegu wprowadza si ig do przestrzeni podpajczynwkowej pomidzy trzonem czwartego a pitego krgu ldwiowego Nie powoduje to uszkodzenia tkanki nerwowe), gdy w warunkach prawidowych rdze krgowy koczy si znacznie wyej (pomidzy pierwszym a drugim krgiem ldwiowym) 21
19. 19. ATLASANATOMII Pkule mzgu Pkule mzgu s najwiksz czci mzgu. U ludzi s one bardziej rozwinite ni inne czci mzgu, i to wanie odrnia nasze mzgi od mzgw zwierzt. Lewa i prawa pkula mzgu oddzielone s od siebie szczelin podun mzgu. Patrzc na powierzchni pkul mzgowych od gry i z boku, wida wyranie rowek schodzcy w d, pooony okoo 1 cm za punktem wyznaczajcym rodek pomidzy przednim a tylnym biegunem mzgu. Jest to tzw. bruzda rodkowa mzgu lub bruzda Rolanda. Schodzc dalej z boku mzgu, wida drugi duy rowek tzw. bruzd boczn mzgu lub bruzd Sylviusa. PATY M Z G U Pkule mzgu dziel si na paty, ktre nazywaj si tak jak pooone powyej koci czaszki: pat czoowy znajduje si przed bruzd rodkow mzgu i powyej bruzdy bocznej, pat ciemieniowy pooony jest za bruzd rodkow mzgu i powyej tylnego odcinka bruzdy bocznej mzgu; rozciga si on do tyu a do bruzdy ciemieniowo- -potylicznej, ktra oddziela ten pat od lecego z tyu mzgu pata potylicznego; pat skroniowy obejmuje obszar znajdujcy si poniej bruzdy bocznej mzgu, rozciga si on do tyu i styka si z patem potylicznym. Paty pkul mzgu Bruzda rodkowa (Sulcuscentralis) Bruzda Rolanda Ptat czoowy (Lobusfrontalis) Odpowiada za planowanie przyszych ruchw i kontrol ich wykonania Bruzda boczna (Sulcuslateralis - sulcus Sylvii) Bruzda Sylviusa Kada z ptkul mzgu dzieli si na cztery paty, ktre nazywaj si tak jak lece bezporednio nad nimi koci czaszki. Ptat skroniowy (Lobustemporalis) Odpowiada za syszenie i niektre elementy uczenia si, pami i emocje aruzay Zakrt (Gyrus) Uniesiony obszar kory mzgowej Bruzda (Sulcus) Pytki rowek znajdujcy si w korze mzgu r Istota szara (Substantlagrisea) Znajduj si w niej ciata komrek nerwowych Ptat ciemieniowy (Lobusparietalis) Odpowiada za czucie somatyczne Bruzda ciemieniowo- -potyliczna (Sulcus parietooccipitalis) Ptat potyliczny (Lobusoccipitalis) Odpowiada za interpretacj obrazw Istota biaa - (Substantiaalba) Znajduj si w niej wypustki komrek nerwowych (aksony) Powierzchnia ludzkiego mzgu jest bardzo pofadowana, z wieloma zakrtami i bruzdami. Poniewa mzg w yciu podowym bardzo szybko ronie, kora mzgu ule- ga pofadowaniu w wyniku nachodze- nia na siebie tkanki mzgowej. Mzg przypomina wygldem powierzchni orzecha woskiego. Fady nazywane s zakrtami, a pytkie rowki znajdujce si pomidzy nimi to bruzdy. Niektre bruzdy znajduj si w tym samym miejscu w mzgach wszyst- kich ludzi i dlatego wykorzystuje si je jako punkty odniesienia przy podziale kory mzgu na cztery paty. POWSTAWANIE ZAKRTW I BRUZD Zakrty i bruzdy pojawiaj si okoo trzeciego-czwartego miesica ycia podowego. Do tego czasu powierzchnia mzgu jest gadka, jak w mzgach ptakw i gadw. Taki skomplikowany ukad pofadowania powierzchni pozwala zwikszy powierzchni kory mzgu wewntrz czaszki, ktra ma ograniczon pojemno. 22
20. 20. GOWA Funkcje pkul mzgowych Rne obszary kory mzgowej speniaj odmienne,wysoko specjalistyczne funkcje. Kora mzgu dzieli si na: Pola ruchowe, ktre inicjuj i kontroluj przebieg ruchw. Pierwotna kora ruchowa kontroluje ruchy zamierzone po przeciwnej stronie ciaa. Z przodu, przed pierwotn kor ruchow, ley cz przednia (kora przedruchowa), a strefa trzecia, dodatkowy obszar ruchowy, znajduje si na wewntrznej powierzchni plta czoowego. Wszystkie obszary wspdziaaj ze zwojami podstawy mzgu i mdkiem, umoliwiajc wykonywanie skomplikowanych sekwencji dokadnie kontrolowanych ruchw. Pola czuciowe otrzymuj i zbieraj informacje pochodzce z receptorw czuciowych znajdujcych si w ciele. Pierwotna kora czuciowa otrzymuje informacje dotyczce dotyku, blu, temperatury i pooenia staww i mini (czucie gbokie) z receptorw czuciowych umiejscowionych po przeciwnej stronie ciaa. Pola asocjacyjne kory mzgowej uczestnicz w integracji skomplikowanych funkcji mzgu - wyszych procesw umysowych zwizanych z nauk, pamici, mow, ocen, rozumowaniem, uczuciami i osobowoci. Pierwotna kora ruchowa Kontroluje ruchy zalene od woli po przeciwnej stronie ciata; pobudzanie elektryczne tego obszaru powoduje ruchy okrelonych grup mini Pierwotna kora somatosensoryczna Docieraj do niej informacje z receptorw czuciowych po stronie przeciwnej ciata dotyczce dotyku, blu, temperatury i pozycji mini oraz staww Kora asocjacyjna (kojarzeniowa) suchowa Odpowiada za interpretacj i znaczenie dwikw Orodek ruchowy mowy (Broca) Odpowiada za wytwarzanie dwikw (mow); u 97% ludzi obszar ten znajduje si z lewej strony mzgu Kilka z najwaniejszych pod wzgldem funkcji obszarw przed- stawiono w postaci mapy na bocznej powierzchni mzgu. Pierwotna kora suchowa Przetwarza podstawowe cechy dwikw, jak wysoko tonu i rytm F Roprezonta Reprezentacja ruchowa ciaa chowa ciah Reprezentacja czuciowa ciaa Pierwotna kora ruchowa Nerwy kontrolujce okrelone grupy miniowe ukadaj si w sposb uporzdkowany Pierwotna kora somatosensoryczna Bardzo czule okolice ciaa reprezentowane s w korze mzgu przez due obszary, ktre odbieraj docierajce z nich bodce czuciowe Kora asocjacyjna (kojarzeniowa) wzrokowa Odpowiada za rozpoznawanie i znaczenie informacji wzrokowych i odnoszenie ich do wczeniejszych dowiadcze Pierwotna kora wzrokowa Dochodz do niej informacje z oczu z przeciwlegej polowy pola widzenia reprezeniuA .n . ,- czuciowych i ruchowych w sposb' uporzdkowany. Kanadyjski neurochiruig Wilder Penfield w latach 50. XX wieku sporzdzi map kory mzgu, ktra otrzymuje informacje z rnych obszarw ciaa. W znieczuleniu miejscowym pobudza) on powierzchni mzgu pacjentw i pyta ich, co czuj, Penfield odkry, e pobudzanie ; 1 obszarw zakrtu zarodkowego wywoywao wraenia dotykowe w okrelonych obszarach po przeciwnej stronie ciata. Inne badania wykazay, ze objto kory ruchowej przyporzdkowanej rnym obszarom ciata zaley od stopnia zoonoci i precyzji ruchw, jakie one wykonuj, a nie od iloci tkanki miniowej. Kora nie otrzymuje i nie wysya jednakowej iloci informacji do kadego obszaru ciata. 23
21. 21. ATLAS ANATOMII Wzgrze (thalamus) Wzgrze jest gwnym orodkiem przekanikowym i integrujcym w mzgu, pooonym gboko wjego czci centralnej. Zbudowane jest z dwch pow i odbiera bodce czuciowe wszystkich rodzajw oprcz zapachu. Wzgrze zbudowane jest z parzy- stych, jajowatych skupisk istoty szarej {ciaa komrek nerwowych), dugoci 3-4 cm i szerokoci 1,5 cm, pooonych gboko w rodku mzgowia, w okolicy nazywanej midzymzgowiem. Wzgrze tworzy okoo 80% midzymzgowia i znajduje si po obu stronach wypenionej pynem mzgowo-rdzeniowym komory trzeciej. Lewa i prawa cz wzgrza cz si przez most utworzony z istoty szarej - zrost midzywzgrzowy. NEUROANATOMIA Z przodu wzgrze jest zaokrglone i wsze ni w odcinku tylnym, ktry przechodzi w poduszk. Powierzchni grn wzgrza pokrywa cienka warstwa istoty biaej - warstwa obwodowa. Druga warstwa istoty biaej - blaszka rdzenna zewntrzna - pokrywa powierzchni boczn. Budowa wzgrza jest bardzo zoona. Wzgrze zawiera ponad 25 rnych jder (skupiska komrek nerwowych penicych t sam funkcj). Jdra wzgrza oddzielone s od siebie pionow warstw istoty biaej, ktra ma ksztat litery Y - tzw. blaszk rdzenn wewntrzn. Jdro przednie znajduje si w rozwidleniu litery Y, ktrej ogonek oddziela jdra boczne i rodkowe i dzieli si, obejmujc jdra rdblaszkowe. Blaszka rdzenna wewntrzna (Laminamedullaris interna) Znajduj si w niej jdra rdblaszkowe, ktre kontroluj czuwanie Jdro grzbietowo- -przyrodkowe (Nucleusdorsomedialis) czy informacje dotyczce nastroju i instynktu Jdro boczne tylne (Nucleuslateralisposterior) Zaangaowane w czenie informacji czuciowych Poduszka (PuMnar) tczy odczucia somatyczne oraz informacje suchowe i wzrokowe Jdro przednie (Nucleusanterior) Uczestniczy w procesach zwizanych z pamici i emocjami Wzgrze skada si z wielu od- dzielnych jder (skupisk komrek nerwowych). Kade jdro odbiera informacje czuciowe pochodzce z rnych rde i przekazuje je do okrelonych okolic mzgu. Jdro brzuszne przednie (Nucleusventralis anterior) Bierze udziat w kontroli ruchw zamierzonych Jdro brzuszne boczne (Nucleusventrolateralis) Bierze udziat w kontroli ruchw zamierzonych Ciao kolankowate boczne (Corpusgeniculatum laterale) Przekazuje informacje wzrokowe do kory mzgowej plta potylicznego Jdro brzuszne tylno-boczne (Nucleusventralis posterolateralis) Przekazuje informacje dotycz- ce blu, dotyku, ucisku, tem- peratury, wibracji do obszarw czuciowych kory mzgowej Widok mzgu z boku Wysza kontrola Funkcji mzgu] Widok mzgu od wewntrz 'T Kade jdro wzgrza czy si z okrelonym obszarem kory mzgowej (zewntrzn warstw mzgu). Na obu powyszych ilustracjach pokolorowano obszary kory mzgu odpowiadajce rysunkowi wzgrza znajdujcego si na grze strony. Kade jdro wzgrza czy si z okrelonym obszarem kory mzgowej poprzez pczki wkien nerwowych przebiegajcych w torebce wewntrznej. Niektre jdra wzgrza przekazuj informacje pochodzce z rnych receptorw czuciowych, np. bodce somatyczne (fizyczne), wzrokowe i suchowe, do kory somatosensorycznej. Inne uczestnicz w przekazywaniu informacji dotyczcych ruchu, z mdku i jder podstawy, do okolic ruchowych okolicy czoowej kory mzgu. Wzgrze uczestniczy rwnie w autonomicznych (bezwiednych) funkcjach, jak zachowanie wiadomoci. 24
22. 22. GOWA Podwzgrze (hypothalamus) Podwzgrzejestzoon struktur pooon gboko w mzgu. Zarzdza ono podstawowymi funkcjami organizmu i odgrywa znaczn rol w utrzyma- niu homeostazy - rwnowagi rodowiska wewntrznego organizmu. Podwzgrze jest maym obszarem midzymzgowia; ma wielko paznokcia pokrywajcego kciuk i mas tylko 4 gramw. Pooone jest poniej wzgrza i oddzielone jest od niego pytkimi bruzdami. Podwzgrze znajduje si tu za skrzyowaniem nerww wzrokowych, w ktrym dwa nerwy wzrokowe krzyuj si po drodze z gaek ocznych do kory wzrokowej pooonej z tyu mzgu. W podwzgrzu wyrnia si wiele wyranych struktur. Na jego spodniej powierzchni znajduj si: ciaa suteczkowate (corpora mamilhria), dwie mae wyniosoci wielkoci groszku, ktre zaangaowane s w zmys powonienia; lejek [infundibulum), czyli szypua przysadki, czcy podwzgrze z lec poniej tyln, nerwow, czci przysadki; guz popielaty [tuber cinerum), szaroniebieskie wzniesienie otaczajce podstaw lejka. Jdro przykomorowe (Nucleusparaventricularis) Syntetyzuje hormon oksytocyn; u kobiet hormon ten wpywa na produkcj pokarmu w gruczoach piersiowych i skurcz ciany macicy podczas porodu Jdro skrzyowania (Nucleussuprachiasmaticus) Bierze udziat w kontroli rytmu snu i czuwania Podwzgrze, podobnie jak wzgrze, skada si z licznych jder. Jdra te bior udzia w kontroli funkcji autonomicznych (niezalenych od woli). Jdro nadwzrokowe (Nucleussupraopticus) Produkuje wazopresyn (hormon antydiuretyczny), ktry zwiksza wchanianie zwrotne wody w nerkach Ciato modzelowate (Corpuscallosum) Pasmo wkien ner- wowych, ktre czy lew i praw pkul mzgu Jdro grzbietowo-przy- rodkowe i brzuszno- -przyrodkowe (Nucleusdorsomedialiset nucleusventromedialis) Uczestniczy w kontroli godu i pragnienia Przysadka (Hypophysls) (Glandulapituitaria) Hormony wydzielane przez ten gruczo pozostaj pod bezporedni kontrol podwzgrza Kontro1ajgodw Junkc|i_ Podwzgrze Przedni pat przysadki Wydzielanie hormonw z przedniego pata przysadki pobudzane jest przez czynniki uwalniane przez podwzgrze Cz guzowata Wiele podwzgrzowych hormonw regulujcych uwalnia si do maych naczy krwiononych w obszarze wyniosoci porodkowej Tylny pat przysadki Tu do naczy krwiononych uwalniane s hormony produkowane w jdrach nadwzrokowych i przykomorowych Podwzgrze reguluje wiele podstawowych procesw organizmu: Przysadka Podwzgrze stanowi gwne poczenie pomidzy orodkowym ukadem nerwowym a ukadem wewntrzwydzielniczym, kontrolujcym funkcje przysadki. Autonomiczny ukad nerwowy Wkna nerwowe cz podwzgrze z orodkami autonomicznymi pooonymi w pniu mzgu. Dziki temu podwzgrze moe wpywa na czsto pracy serca i cinienie krwi; prac jelit i pcherza moczowego; pocenie si i wydzielanie liny. Jedzenie i picie Pobudzanie bocznego obszaru podwzgrza zwiksza gd Podwzgrze kontroluje przysadk za porednictwem wkien nerwowych dochodzcych do tylnego pata przysadki i naczy wosowatych zaopatrujcych przedni pat przysadki. i pragnienie, a pobudzanie obszaru przyrodkowego zmniejsza gd i spoycie pokarmu. Temperatura ciaa Pewne obszary podwzgrza kontroluj temperatur krwi i peni funkcj termostatu. Kontrola zachowa emocjonalnych Podwzgrze wraz z innymi obszarami mzgu uczestniczy w wyraaniu strachu i agresji oraz wpywa na zachowania seksualne. Kontrola cyklu snu i czuwania Jdro skrzyowania odpowiada za codzienny sen i czuwanie. Pami Uszkodzenie cia suteczkowatych wie si z upoledzeniem zdolnoci do nauki i przyswajaniem nowych informacji. 25
23. 23. ATLAS ANATOMII Ukad imbiczny Ukadem imbicznym nazywamy zesp czcych si ze sob struktur pooonych wewntrz mzgu. Ukad imbiczny czy si z innymi czciami mzgu. Odpowiada on za nastrj i pami. Ukad imbiczny jest zespoem struktur pooonych gboko w mzgu, ktry wie si z odbiorem emocji i odpowiedzi organizmu na nie. Ukad imbiczny nie jest jedn wyran czci mzgu, lecz raczej piercieniem poczonych struktur otaczajcych grny odcinek pnia mzgu. Poczenia pomidzy tymi strukturami s zoone, czsto tworz ptle lub okrgi. Ich dokadne znaczenie nie zostao jeszcze w petni wyjanione. BUDOWA Ukad imbiczny skada si ze wszystkich lub tylko niektrych spord wymienionych struktur: ciao migdaowate - jdro w ksztacie migdaa wydaje si wiza z uczuciem strachu i agresji; I hipokamp - struktura odgrywajca pewn rol w procesie nauki i pamici; jdra przednie (wzgrza) - te skupiska komrek nerwowych tworz cz wzgrza. Do ich zada naley midzy innymi kontrola zachowa instynktownych; zakrt obrczy - czy ukad imbiczny z kor mzgow, czci mzgu odpowiedzialn za wiadome mylenie; podwzgrze - reguluje rodowisko wewntrzne organizmu, w tym cinienie krwi, ttno i stenie hormonw. Ukad imbiczny wpywa na organizm za porednictwem podwzgrza, do ktrego wysya bodce. Ukad imbiczny we wntrzu mzgu - widok od strony przyrodkowej Zakrt obrczy (Gyruscinguli) czy ukad imbiczny z kor mzgow Ciao migdaowate (Corpus amygdaloideum) Skupisko istoty szarej w ksztacie migdal, ktre czy si z ukadem wchowym Podwzgrze (Hypothalamus) Obszar przodomzgowia regulujcy rodowisko wewntrzne organizmu Hipokamp (Hippocampus) Odgrywa wan rol w przetwarzaniu nowych informacji w pami dugotrwa Poczenia ukadu limbicznego obejmuj grn cz pnia mzgu. cz si one z innymi czciami mzgu i s odpowiedzialne za emocje. iczny i zmys Ukad wchowy (odpowiedzialny za zmys wchu) czsto zaliczany jest do ukadu limbicznego. Z pewnoci istnieje cise poczenie pomidzy nimi. EMOCJE Wkna nerwowe przewodzce do mzgu informacje z receptorw czuciowych zlokalizowanych w nosie cz si ze strukturami ukadu linibicznego, przede wszystkim z ciaem migdaowatym. Nasz zmyst wchu jest cile zwizany ze wspomnieniami z prze- szoci lub emocjami. Na przykad zapach noworodka moe wyzwoli uczucia macierzyskie. Dziki temu rne zapachy czsto kojarz si z rnymi emocjami i uczuciami. Przykadem moe by wstrt, jaki wywouje wo odchodw, lub uczucie macierzyskie, ktre wywouje zapach maego dziecka. WSPOMNIENIA Zapach wie si rwnie z pamici; nie jest niczym niezwykym to, e jaki zapach budzi w nas nagle wspomnienia, ktre, jak si wydawao, zostay ju dawno zapomniane. Zjawisko to mona wyjani rol ukadu limbicznego, zwaszcza hipokampu, w procesach uczenia si i utrwalania pamici. 26
24. 24. GOWA I Poczenia ukadu limbicznego Ukad limbiczny czy si z wyszymi orodkami znajdujcymi si w korze mzgowej i z bardziej prymitywnym pniem mzgu. Sprawia on, e uczucia i emocje oddziauj na organizm, a take umoliwia regulacj odpowiedzi emocjonalnej. Ludzki mzg mona podzieli na trzy czci. Czci te rozwijay si kolejno przez tysice lat. PIE MZGU Najstarsz" rozwojowo czci mzgu jest pie mzgu. Kontroluje on gwnie wewntrzn homeostaz organizmu. Pie mzgu mona postrzega jako rodzaj ukadu podtrzymujcego ycie". UKADLIMBICZNY Wraz z rozwojem ssakw pojawia si druga warstwa" mzgu ukad limbiczny. Ukad ten umoliwi rozwj odczu i emocji w odpowiedzi na dopywajce bodce czuciowe. Wie si on rwnie z rozwojem nowych - w pojciu ewolucyjnym - zachowa wizi z potomstwem (wizi macierzyskiej). KORA MZGOWA Ostatni warstw ludzkiego mzgu wspln dla ssakw wyszego rzdu jest kora mzgowa, cz mzgu, ktra umoliwia mylenie i posugiwanie si rozumem. Za pomoc tej czci mzgu osoby postrzegaj wiat zewntrzny i podejmuj wiadome decyzje dotyczce zachowania i dziaa. Rozwj mzgu Kora mzgowa Zewntrzna warstwa mzgu rozwija si na kocu i wie si z wyszymi funkcjami intelektualnymi Ukad limbiczny Ten uktad rozwija si w drugiej kolejnoci i reguluje czynnoci emocjonalne niezbdne dla ycia ssakw, na przyktad trosk o potomstwo ZNACZENIE UKADU LIMBICZNEGO Ukad limbiczny ley pomidzy kor a pniem mzgu i komunikuje si z obiema tymi strukturami. Dziki poczeniom z pniem mzgu ukad limbiczny powoduje, e stan emocjonalny moe wpywa na stan wewntrzny organizmu. Moe on na przykad przygotowa organizm do zachowa zalenych od instynktu samozachowawczego", np. ucieczki w sytuacji zagroenia lub do zblienia seksualnego. Rozlege poczenia pomidzy ukadem limbicznym a kor mzgu umoliwiaj czowiekowi wykorzystywanie wiedzy na temat Pie mzgu Ta cz mzgu rozwija si najpierw i jest odpowiedzialna za instynkt samozachowawczy i agresj Trzy warstwy mzgu rozwijay si kolejno przez tysice lat. Kada z nich jest odpowiedzialna za inne funkcje ciaa i inne funkcje intelektualne. wiata zewntrznego do odpowiedzi na bodce emocjonalne. W razie potrzeby kora mzgowa moe przej wadz" nad bardziej prymitywnym ukadem limbicznym. UKiauu iimDiczncgo Poniewa ukad limbiczny jest odpowiedzialny za emocje, nastrj i pami, uszkodzenie jego struktur moe wywiera wpyw na te obszary. ENCEFALOPATIA WERNICKEGO Encefalopatia Wernickego jest chorob mzgu, w ktrej dochodzi do krwawie z drobnych naczy krwiononych do grnego odcinka pnia mzgu i ukadu limbicznego. Chorob t powoduje dugotrwae naduywanie alkoholu, z jednoczes- Padaczka skroniowa moe obej- mowa ukad limbiczny. Elektro- encefalografia ukazuje nieprawi- dow aktywno elektryczn w okrelonych obszarach mzgu. nymi niedoborami pokarmowymi. U osb chorych wystpuje spltanie, ktre w kocu przechodzi w piczk. Objawy choroby czsto nie ustpuj cakowicie. Pozostaj pewnego stopnia amnezja i niemono nauczenia si nowych rzeczy. PADACZKA SKRONIOWA W padaczce skroniowej ognisko chorobowe znajduje si w pacie skroniowym mzgu, w pobliu ukadu limbicznego. Jeli procesem chorobowym objte s ciaa migda- owate lub hipokamp, w czasie napadu padaczkowego chory moe odczuwa rne zapachy, zmiany nastroju czy zaburzenia pamici. Napady mog by tak cikie, e mog przypomina schizofreni. 27
25. 25. ATLASANATOMII Jdra podstawne Jdra podstawne le gboko w istocie biaej pkul mzgu. S to skupiska komrek nerwowych, ktre sprawuj kontrol nad ruchami ciaa. Powszechnie uywana nazwa, zwoje podstawy mzgu, w rzeczywistoci jest terminem bdnym, gdy okrelenie zwj" odnosi si do skupiska wielu komrek nerwowych znajdujcych si w obwodowym, a nie orodkowym ukadzie nerwowym. Waciwym terminem anatomicznym jest okrelenie jdra podstawne". CZCI SKADOWE Istnieje wiele struktur zaliczanych do jder podstawnych i wszystkie s blisko powizane anatomicznie i czynnociowo. Nale do nich: Skorupa. Wraz z jdrem ogoniastym skorupa otrzymuje sygnay pochodzce z kory mzgu. Jdro ogoniaste. Nazwa odzwierciedla jego ksztat, gdy ma ono dugi ogon. Jdro to czy si z przednim odcinkiem skorupy. Gaka blada. Jdro to przekazuje informacje ze skorupy do barwnikowego obszaru rdmzgowia znanego jako istota czarna, z ktrym ma wiele cech wsplnych. PODZIA Rne nazwy wi si z rnymi grupami jder podstawnych. Okrelenie ciao prkowane" odnosi si do caej grupy wchodzcej w skad jder podstawnych, podczas gdy prkowie obejmuje tylko skorup i jdro ogoniaste. Inny termin - jdro soczewkowate, odnosi si do skorupy i gaki bladej, ktre razem tworz struktur podobn do soczewki. Schodkowy przekrj przez mzg ukazuje jdra podstawne pooone gboko w pkulach mzgu. Te skupiska komrek nerwowych sprawuj kontrol nad ruchami.Gowa jdra ogoniastego (Capunucleicaudati) Torebka wewntrzna (Capsulainterna) Blaszka istoty biaej mzgu w ksztacie wachlarza pooona midzy jdrami podstawnymi, nadajca im wygld pasw Skorupa (Putamen) Otrzymuje informacje z kory mzgowej Gaka blada (Globuspallidus) Cz jdra soczewkowatego mzgu Ogon jdra ogoniastego (Caudanucleicaudati) Lokalizacja przekroju Wzgrze (Thalamus) Skupisko istoty szarej potoone po obu stronach przodomzgowia przekrj w paszczynie czoowej przez_mz Lokalizacja przekroju Wzgrze Trzon jdra ogoniastego Skorupa Ogon jdra ogoniastego Przekrj w paszczynie czoowej przez mzg ukazuje dwie anatomiczne waciwoci jder podstawnych - ksztat i pooenie - w odniesieniu do innych struktur tej okolicy. KSZTAT JDER Przekrj w paszczynie czoowej pokazuje, e jdro soczewkowate ma ksztat podobny do orzecha bra- zylijskiego lub czstki pomaraczy. Skorupa ley na bocznej (zewntrznej) gace bladej, ktra Ten przekrj czoowy przez mzg ukazuje pooenie jder podstawnych w odniesieniu do innych struktur mzgu. zwa si i koczy tpo. W bok od skorupy znajduje si pasmo istoty szarej zwane przedmurzem (niepokazane), ktre czasami wczane jest do jder podstawnych. TOREBKA Jdra podstawne znajduj si w pobliu wzgrza, wanego obszaru mzgu, z ktrym maj wiele pocze. Oddzielone s one od podwzgrza torebk wewntrzn, obszarem istoty biaej zawierajcym wkna nerwowe, ktre od kory mzgowej przechodz w d do rdzenia krgowego. 28
26. 26. GOWA Budowa i funkcje jder podstawnych Oglny ksztat jder podstawnych mzgu jest zoony i na podstawie dwuwymiarowego obrazu trudno sobie wyobrazi rzeczywisty ich wygld. Trjwymiarowy obraz jder podstawnych pozwala atwiej zrozumie ich pooenie w mzgu, wielko oraz ksztat. atwiej mona sobie wyobrazi ksztat jdra ogoniastego - w okolicy gowy czy si ono ze skorup, a nastpnie zagina si ku tyowi, tworzc uk powyej wzgrza, i ponownie kieruje si ku przodowi. Koniec ogona jdra ogoniastego czy si z jdrami migdaowatymi stanowicymi cz ukadu limbicznego (odpowiedzialnego za niewiadome funkcje autonomiczne). ZNACZENIE JDER PODSTAWNYCH Badanie funkcji jder podstawnych mzgu nie jest atwe, poniewa le one gboko w mzgu i z tego powodu s stosunkowo trudno dostpne. Wikszo tego, co wiemy na temat ich funkcji, pochodzi z obserwacji klinicznych tych pacjentw z chorobami jder podstawnych, ktre prowadz do okrelonych zaburze ruchowych i zaburze postawy, jak np. choroba Parkinsona. Obecny stan wiedzy na temat funkcji jder podstawnych pozwala stwierdzi, i pomagaj one wykonywa precyzyjne ruchy zamierzone i przeciwdziaaj wykonywaniu ruchw niezamierzonych i mimowolnych. Jdro soczewkowate (Nucleuslentiformis) Ciao migdaowate (Corpus amygdaloideum) Ogon jdra ogoniastego (Caudanuclei caudati) Jdro ogoniaste (Nucleus caudatus) Wzgrze (Thalamus) Ten diagram przedstawia trjwymiarowy obraz mzgu. Ukazano na nim wielko i ksztat jder podstawnych oraz ich pooenie w stosunku do innych struktur mzgu. v^iioroDy jaer poastawnycn Wiele zaburze ruchowych jest skutkiem uszkodzenia jder podstawnych mzgu. Do chorb tych naley choroba Parkinsona, plsawica Huntingtona i choroba Wilsona. ZABURZENIA RUCHOWE Choroba Parkinsona jest chorob o nieznanej etiologii, ktra wystpuje gwnie u ludzi starszych. Prowadzi do rnych zaburze ruchowych - spowolnienia ruchw, zwikszenia napicia mini, dre i pochylenia postawy Choroba Parkinsona moe by spowodowana uszkodzeniem jder podstawnych. Do objaww tej choroby nale: pochylenie tuowia do przodu, drenie i chd powolny z szuraniem nogami. ciaa. Osoby dotknite t chorob maj trudnoci z rozpoczciem i zakoczeniem ruchu, wyraz twarzy chorego przypomina mask. W badaniach jder podstawnych chorych na chorob Parkinsona wykazano niedobr dopaminy, substancji, ktra umoliwia neuronom komunikowanie si midzy sob. Plsawica Huntingtona jest chorob wrodzon, ktra nie ujawnia si przed osigniciem wieku redniego. Wie si z powoln degeneracj czci jder podstawnych i prowadzi do wystpowania nieprawidowych ruchw i otpienia. Choroba Wilsona jest chorob wrodzon zwizan z uszkodzeniem jder podstawnych i postpujcym otpieniem w modym wieku. 29
27. 27. ATLASANATOMII Mdek Mdek, po acinie cerebellum - may mzg", znajduje si z tyu, poniej patw potylicznych kory mzgu. Kontroluje on ruchy w sposb podwiadomy. 4 Cz mzgu nazywana mdkiem zlokalizowana jest z tylu gowy poniej patw potylicznych kory mzgu. Najwaniejszym zadaniem mdku jest koordynacja ruchw, utrzymanie rwnowagi ciaa oraz postawy. Mdek wykonuje swoje funkcje w sposb podwiadomy, wic czowiek nie uwiadamia sobie jego dziaania. BUDOWA Mdek skada si z dwch pkul poczonych w linii porodkowej robakiem. Pkule mdku pooone s z boku i z tylu od linii porodkowej ciaa. Powierzchnia mdku ma charakterystyczny wygld. W przeciwiestwie do duych zakrtw kory mzgowej powierzchni mdku tworzy wiele drobnych zakrtw. PATY Pomidzy zakrtami mdku na jego powierzchni znajduj si gbokie szczeliny, ktre dziel mdek na trzy paty: pat przedni, pat tylny, ptat kaczkowo-grudkowy. Mdek ma dwie pkule, po jednej z kadej strony robaka. Powierzchnia mdku skada si z wskich fadw (zakrtw). Konar grny mdku Robak (Vermis) rodkowa cz mdku czca obie pkule mdku, przypominajca ksztatem robaka Pat przedni mdku (Lobusanteriorcerebelli) Stosunkowo maty pat, oddzielony od ptata tylnego przez pierwsz szczelin (fissuraprimaria) Ptat tylny mdku (Lobusposteriorcerebelli) Najwikszy z trzech ptatw, sigajcy od szczeliny pierwszej na grnej powierzchni mzgu do szczeliny tylno-bocznej na spodzie mdku Most (Pons) Cz pnia mzgu czca rdze przeduony ze wzgrzem Rdze przeduony (Medullaoblongata) Grny koniec rdzenia krgowego i najnisza cz pnia mzgu Pat kaczkowo-grudkowy (Lobusflocculonodularis) May pat w ksztacie ruby potoony na spodzie mdku; sktada si z ktaczka i guzka rodkowego (czci robaka) Zakrty mdku (Foliacerebelli) Wskie, utoone poprzecznie fady na powierzchni mdku Kana rodkowy (> rdzenia krgowego ; '' (Canaliscentraiis medullaespinalis) mclku Konar rodkowy mdku Konar dolny mdku Mdek cz z pniem mzgu, czyli z reszt mzgu, trzy pary konarw mdku, ktre skadaj si z wizek wkien nerwowych. Mona je zobaczy na dolnej powierzchni mdku. Istniej trzy szlaki: konar grny mdku, czy mdek ze rdmzgowiem, konar rodkowy mdku, czy mdek z mostem, konar dolny mdku, czy mdek z rdzeniem przeduonym. Trzy pary konarw mdku stanowi poczenie mdku z pniem mzgu. Konary skadaj si z wizek wkien nerwowych. Nie ma bezporedniego poczenia pomidzy mdkiem a kor mzgow. Wszystkie informacje przepywajce do lub z mdku przechodz przez konary. W odrnieniu od kory mzgu, w ktrej kada ze stron kontroluje przeciwn stron ciaa, kada poowa mdku kontroluje t sam poow ciaa. Oznacza to, e kade uszkodzenie jednej ze stron mdku spowoduje wystpienie objaww po tej samej stronie ciaa. 30

slideshare_object._adQueue.push({ tile : 5, zone : 'slideshare', dart_code: '', width: 300, height: 250, appendTo: 'topRightAd'}); Recommended

Time Management Tips Weekly Online Course - LinkedIn Learning

Grant Writing for Education Online Course - LinkedIn Learning Learning the Basics of Branding Online Course - LinkedIn Learning Atlas anatomii cheloveka 1 tom sinelnikov tumursukh batsukh 1 Dorotazzz Chemia fizyczna podrcznik Tadeusz Hermann joannabialik5 Bypassy naczy mzgowych podstawy anatomiczne Anna Pruszyska Presentacion teleasistencia Patricio Arias Biochemia. krtkie wykady joannabialik5 nik-p-14-043-bezpieczenstwo-cyberprzestrzeni Adam Zakrzewski

English

Espaol Portugus Franais Deutsch

About

Dev & API Blog Terms Privacy Copyright Support

LinkedIn Corporation 2018 Share Clipboard Email Email sent successfully..

Facebook

Twitter LinkedIn Link Public clipboards featuring this slide No public clipboards found for this slide Save the most important slides with Clipping Clipping is a handy way to collect and organize the most important slides from a presentation. You can keep your great finds in clipboards organized around topics. Start clipping No thanks. Continue to download. Select another clipboard Looks like youve clipped this slide to already. Create a clipboard You just clipped your first slide! Clipping is a handy way to collect important slides you want to go back to later. Now customize the name of a clipboard to store your clips. Name* Description Visibility Others can see my Clipboard Cancel Save