Mga Sistemang Pang- Ekonomiya

Ano nga ba ang Sistemang Pang- Ekonomiya?

• Sumasaklaw sa mga istraktura, institusyon at mekanismo na batayan sa pagsasagawa ng mga gawaing pangproduksyon upang sagutin ang mga pangunahing katanungang pang-ekonomiya.

• Maaring baguhin ayon sa pangangailangan ng lipunan.

Sistemang Pang-ekonomiya

• Ang paraan ng pagsasaayos ng iba’t ibang yunit upang makatugon sa suliraning pangkabuhayan ng isang lipunan.

• Layunin nito na mapigilan ang labis-labis na paglikha ng mga kalakal at serbisyo at maiwasan ang kakulangan ng mga ito.

Mga Layuning Pangkabuhayan

• Mapanatiling buhay ang mga miyembro ng bawat isa nito sa pamamagitan ng pagsagot sa mga pangunahing pangangailangan

• Maisulong ang kaunlarang pangkabuhayan

• Makapagbigay ng sapat at makabuluhang empleyo sa mga mamamayan nito

Mga Layuning Pangkabuhayan

• Pagbibigay ng sapat na kalayaan sa mga mamamayan sa pagpili ng mga produktong kanilang bibilhin at mga gawaing kanilang isasagawa.

• Makapagbigay ng usang makatarungang distribusyonng kita at yaman sa mga mamamayan.

Pangunahing Katanungan sa Ekonomiks

Gaano karami ng mga produktong ito ang gagawin?

Problema sa Produksiyon

Anu-anong mga kalakal at serbisyo ang dapat likhain?

Papaano gagawin ang mga produktong ito?

• Kabilang dito ang pagpili ng mga sa mga bagay na dapat likhain at kung anu-ano ang maaring gawing alternatibo para dito.

Anu-anong mga kalakal at serbisyo ang dapat likhain?

• Masusukat sa pamamagitan ng mga panuntunan at mekanismo ns isang lipunan tungkol sa pagpapahalaga ng bagay.

Gaano karami ng mga produktong ito ang gagawin?

• Kabilang dito kung sinu-sino ang lilikha ng mga kalakal at serbisyo at ang mga paraan, teknolohiya at presyo ng mga bagay na kailangan sa paglikha nito.

Paano lilikhain ang mga kalakal at serbiyong ito?

Paano maipamamahagi ang mga produkto ng isang lipunan para sa pangkasalukuyan at panghinarap sa kasiyahan ng mga tao?

Problema sa Distribusyon

Paano maipamamahagi ang mga nabuong produkto at serbisyo sa mga miyembro ng isang lipunan?

Papano bibigyan ng kabayaran ang mga may ari ng mga pinagkukunang yaman?

Pangunahing Pamamaraan ng Pagsagot sa Problemang Pangkabuhayan

1. Pagpapalawak ng Pinagkukunang-yaman

• Tatlong Paraan na tumutulong sa pagpapalawak ng pinagkukunang yaman:

• mabisang paggamit• pangangapital• paggamit ng makabagong teknolohiya

Mabisang Paggamit

• Isang pamamaraan ng pagtitipid sa paggamit ng mga sangkap sa produksiyon

Pangangapital

• Ay isang proseso ng pagdaragdag sa istak ng iba't ibang uri ng pinagkukunang-yaman o kapital.- istak o dami ng yamang tao

(pangangapital sa yamang tao)

- istak ng pisikal na kapital

- istak ng likas na yaman

Paggamit ng Makabagong Teknolohiya

• Nakakagawa ng mas mataas na dami ng produksiyon.

2. Pagtitimpi sa Kagustuhan ng Tao

• dapat kontrolin ang mga sekondarya at maluluhong kagustuhan at panlasa ng mga mamayan ng isang lipunan

Alternatibong Mekanismo sa Pagsagot sa Problemang Pangkabuhayan

Tradisyonal

• Ito ay nakabatay sa tradisyon, kultura at paniniwala ng lipunan.

• Umiikot lamang sa pangunahing pangangailangan ng tao tulad ng damit, pagkain at tirahan.

• Ang ekonomiya ay nasa kontrol at regulasyon ng pamahalaan.

• Ang pamahalaan ay may ganap na kapangyarihan na gamitin ng husto ang lupa, paggawa at kapital upang makamit ang mga layuning pang-ekonomiya.

Sistemang Pagmamando

• Ang produksyon ng mga kalakal at serbisyo ay nagaganap sa malayang pamilihan.

• Ang bawat kalahok ay kumikilos alinsunod sa kanyang pansariling interest.

Sistemang Bilihan

• Pinaghalong sistema ng Bilihan at Pagmamando ng ekonomiya.

• Hinahayaan ang malayang pagkilos ng pamilihan subalit maaring manghimasok ang pamahalaan sa presyo at kaligtasan ng mamimili.

Pinaghalong Bilihan at

Pagmamando

Uri ng Sistemang Pang-Ekonomiya

• ito ay isang huwarang ekonomiya at hindi gaanong makatotohanan dahil mahirap masunod ang mahigpit na katangian nito

• ginagamit ito bilang pamantayan sa pagsusuri kung mabisa o episyenteng ekonomikal ang mga patakaran at gawaing pang-ekonomiya.

1. Ekonomiyang May Ganap na Bilihang Kapitalismo

• ang pribadong pagmamay-ari ng ginagarantiyahan ng mga institusyong legal

• malawak ang malayang pamamalakad at kompetisyon

• ang layunin ng mga gawaing pamproduksiyon ay para sa pamilihan at pagbenta at hindi lamang para sa sariling pagkonsumo

• may diin sa layuninng makuha ang pinkamabisa at pinkamataas na antas ng pagkonsumo at produksiyon

Pangunahing katangian, institusyon at mekanismo:

• Ang maipatupad ang mga batas na nagtataguyod ng pribadong propyedad, mabigyan ng kaayusan at katahimikan ang bansa, at maipagtanggol ang mga mamamayan nito sa mga mananakop.

2. Maunlad na Ekonomiyang May Bilihang Kapitalismo

• Itoý isang sistema ng ekonomiyang nagsasama ng mga kanais-nais na katangian at elemento ng sosyalismo at kapitalismo.

3. Ekonomiyang May Bilihang Sosyalismo

• Ang ekonomiyang sosyalismo ay batay sa pampublikong pag-aari ng mga pinagkukunang-yaman, maliban sa yamang tao at ang kahalagahan ng papek ng lupon ng sentralisadong pagplano sa pagtatakda ng lahat ng gawaing pang-ekonomiya.

4. Ekonomiyang May Sosyalismong Pagmamando

• Ang halo ng bilihan at pagpaplano sa mga papaunlad na bansa ay hindi gaanong nagbubunga ng magagandang resulta dahil ang mga hindi kanais-nais na katangian ng dalawang sistema ang nagiging bunga nito.

4. Ekonomiyang May Halong Bilihan at Pagpaplano