JUGOSLAVIJA IZMEĐU DVA SVJETSKA RATA-II

VIDOVDANSKI USTAV Vidovdanski ustav je prvi ustav

južnoslovenske države, tačnije Kraljevine SHS. Ime je dobio po datumu donošenja, 28. junu 1921. godine. Važio je do

6. januara 1929. godine. Proces usvajanja Vidovdanskog

ustava pokazaće velike političke sukobe u novoj državi. Iako su postojali raniji planovi o donošenju ustava, ustav je na kraju donijet tijesnom većinom i preglasavanjem na nacionalnoj osnovi. Najmoćnije partije u zemlji, Narodna radikalna stranka i Jugoslovenska demokratska stranka, bile su protiv ustavnih riješenja kojima bi se garantovala nacionalna prava i autonomija pokrajna. *PRVA STRANA USTAVA*

Kraljevina SHS je Ustavom proglašena za ustavnu, parlamentarnu i nasljednu monarhiju, na čelu sa dinastijom Karađorđevića. Najviši organ u zemlji bili su kralj i Narodna skupština.

Kralj je imao ovlašćenja da saziva i raspušta Skupštinu, da predlaže, potvrđuje i proglašava zakone, postavlja činovnike i predstavlja

zemlju u međunarodnim odnosima.On je bio i vrhovni zapovjednik vojske. Za svoj rad nije odgovarao

Skupštini.Naprotiv, vlast skupštine bila je ograničena od strane vladara. U periodu od 1918. do 1929. od 24 vlade Kraljevine SHS čak je 21

smijenjena voljom kralja.

*ZAKON ZA ZAŠTITU DRŽAVNOG PORETA*

Tokom 1919. i 1920. KPJ je osvojila opštinsku vlast u nekim većim centrima (Beograd, Zagreb, Skoplje, Niš, Kragujevac), ana izborima za ustavotvornu skupštinu u novembru 1920. godine i 59 poslaničkih

mandata. Talas štrajkova zahvatio je radnike na željeznici i u rudnicima Slovenije i Bosne. U Husinju koj Tuzle rudari su na nasilje žandarima

odgovorili oružjem. Vojska i žandarmerija su ove nemire ugušili u krvi. Zatvoreno je, osuđeno i prognano na stotine štrajkača. Za ova zbivanja vlada je optužila komuniste i krajem decembra 1920. donijela Obznanu, uredbu kojom se komunistima zabranjuje svaki oblik djelovanja.

U ljeto 1921. godine pokušan je atentat na regenta Aleksandra, a izvršen na ministra unutrašnjih poslova, tvorca Obznane.

Kao odgovor na to, donijet je Zakon o zaštiti javne bezbjednosti i pokreta u državi, na osnovu koga su vlasti otpočele progon komunista, ali i drugih protivnika režima, prije svega članove Hrvatske seljačke stranke.

*Amblem Komunističke partije Jugoslavije

*ADMINISTRATIVNO-TERITORIJALNA PODJELA*

U skladu sa centralističkim ustavom, u aprilu 1922. godineposebnom uredbom zemlja je podjeljena na 33 oblasti. Vlast je željela da novom podjelom na oblasti, koje su cijepale teritorijalnu cjelokupnost istorijskih pokrajina, postepno zatre svijest građana o nacionalnoj i pokrajinskoj pripadnosti. Na čelu oblasti (županija), koje su se dalje dijelile na okruge, srezove i opštine, nalazili su se župani koje je postavljao kralj.

Podjela Kraljevine SHS na oblasti

*NACIONALNO PITANJE* Za sve vrijeme postojanja Kraljevine SHS neriješeno nacionalno pitanje bilo je

izvor velike nestabilnosti. Srbi, Hrvati i Slovenci službeno su bili priznati kao ,,tri plemena jednog istog, jugoslovenskog naroda”. Crnogorcima, Makedoncima i Muslimanimanije priznata nacionalna posebnost. Ovo jje naročito pogađalo Makedonce, kojima nije bilo omogućeno da koriste maternji jezik u školama i državnim ustanovama, što je dovodilo do njihove postepene asimilacije.

Svojim nacionalnim položajem nije bila zadovoljna ni većina Hrvata, koji su željeli da u okviru zajedničke države imaju svoju posebnu autonomiju, ili federalnu jedinicu sa vlastitim saborom i vladom, koji bi odlučivali o najvažnijim pitanjima hrvatskog naroda. Slične zahtjeve postavljali su i mnogi Slovenci.

Većina nacionalnih manjina u Jugoslaviji bila je obespravljena. To pogotovo važi za Albance koji ne samo da nijesu imali uslova za nacionalni razvoj (nijesu imali ni škole, ni listove na svom maternjem jeziku), već su bili izloženi represijama vlasti koja je na njih vršila pritisak kako bi ih iselila sa njihovih ognjišta. Pritisak je vršen i na muslimane radi njihovog preseljavanja u Tursku.

*KRAJ*

Radio Haris Saljevic IX-4