Heliozentrizmoa

Geozentrismoa

Eta Astronomiaren Historia

Astronomiaren historia

1- LURRA LAUA (3150 Ka – I Ko)

-Batez ere aintzinean proposatu zuten teoria da batez ere Grezian

-Munduko lehenengo mapan (Anaximandro 610-546) teoria hau agertzen da

-Teoria honek esaten zuen :

·Lurra laua da

·Lurra infinitua den itsaso batean foltatzen du

· Anaximandro laku batean flotatzen duten hosto batekin komparatzen zuen

2- LEHEN MUNDU ESFERIKOA ( I Ko)

-Erromatarren inperioaren oparotasunean lurra borobila zela esaten zuen teoria argitaratu zen

-Bere idazlea Plinio Zaharra izan zen ( 39 Ko – 69 Ko )

-Nahiz eta bera izan zen lur esferiko bati buruz idatzi zuen lehengo idazle izan ez dakigu ,bera teoria hori asmatu bazuen edo beste batek asmatutako teoriari buruz idatzi bazuen

3- ZERUA ETA INFERNUA ( ERDI AROA)

-Nahiz eta lehen lurra borobila zela jakin Erdia Aroan bakarrik kultura jantziak zeuden jendea onartzen zuen

-Herri xumea biblian oinarritutako teoria onargarriagoa aurkitzen zuen

· Lurra zirkulu lau bat izaten jarraitu zuen baina orain ez zegoen ozeano batean flotatzen , orain geruza horren goialdean zerua eta jainkoa zegoen eta behealdean infernua ,teoria honek gehien iraun zuen teoria da (1.000 urte baino gehiago)

4-BOROBILTASUNAREN EDAPENA ( XV – XXI )

-XVI. Mendetik haurrera errenazimenduarekin eta antropozentrismoarekin batera kultura herriari ailegatu zitzaion pixkanaka- pixkanaka eta horrela ailegatu zitzaion ere lurraren borobiltasunaren teoria

- Gainera gaur egun dakigu lurra ez dela guztiz borobila ,hau da , poloen arteko distantzia ekuatorearen arteko distantzia baino txikiagoa da, horregatik elipse bat dela esango genuke

Geozentrismoa

Teoria geozentrikoa: lurra unibertsoaren erdian

kokatzen zuen antzinako teoria da.

AITZINDARI NAGUSIAK:

-Platon eta Aristoteles (IVKa- III Ka)

-Claudio Ptolomeo (100Ko – 170Ko)

Platon (428 Ka-347Ka) Aristoteles (384Ka-322Ka)

-Platon eta Aristoteles Grezian jaio ziren eta inoiz egondako filosoforik hoberetarikoak izan dira

-Astronomia arloan izandako aurkikuntzak hauek izan ziren:

· Lurra dago unibertsoaren erdian· Haren ingurua ilargia,eguzkia eta 5 planetek bira ematen dituzte· Unibertsoa perfektua denez birak zirkulu zentrokideak izan behar dira

-Teoria horrek akats bat zuen: orbitak zentrokideak badira ,teoriak ez zuen azaltzen zergatik planetek batzuetan beste batzuetan baino distira handiagoa zuten

Claudio Ptolomeo (100-170)

- Egipton jaio eta bizi izan zuen

-Matematikoa, fisikaria , kimikaria ,traduktorea , geografoa eta astronomoa izan zen

-Bere aurkikuntzarik garrantzitsuenak astronomia arloan eman ziren:

· Unibertsoa esfera forma du eta horren erdia esfera forma duen gure planeta dago kokatuta· Lurra ez du mugimendurik egiten eta unibertsoaren kanpoaldean dauden izarrak bezala finko dago·Planetak lurraren inguruan orbita zirkular zentrokideak eginez bueltak ematen dituzte·Planeten distiraren arazoa zaiezteko planeten arteko beste mugimendu bat burutu zuen

-Jarraitzaile gehien izan zuen teoria izan zen eta 1000 urte baino gehiagoz XVI.menderarte teoriarik zinesgarriena izan zen

Teoria geozentrikoaren garaipena

-Teoria geozentrikoa historian zehar indar gehiena izan duen teoria da zehazki Kristo haurreko IV mendetik , XVI . menderaino

-Hau gertatu egin zen batez ere eliza eta hierarkia feudalak Geozentrismoa onartu zutelako

-Gainera teoriaren kontra joaten ziren zientzialariak oso urriak izan ziren eta erdi aroan batez ere elizak portaera horiek zigortzen zituelako

TRANSIZIOA

Tycho Brahe (1546-1601)

-1610 Galileoren aurkikuntzei esker Urbano pp VIII Geozentrismoa ukatu egin zuen eta Tycho Braheren transiziosko teoria onartu egin zuen

-Tycho Brahe Suecian jaio zen matematikari zientifikoa eta astronomoa izan zen

-teleskopioaren aurkikuntza baino lehen egon zen zientifikorik onenatzat hartzen da

-lehengo zentro astronomikoa eraiki zuen ( Uraniborg Zentrua ) Federico II aren laguntzapean

TRANZIZIOSKO TEORIA

-Tycho Braheren teoria honako hau proposatzen zuen :

-Lurra Unibertsoaren erdialdean dago finko eta kampoaldeko izarrak bezala ez du mugimendurk egiten

-Nahiz eta lurra unibertsoaren erdia izan bakarrik ilargia eta eguzkia biratzen dute

-Beste 5 planeta ikusgarriak eguzkiaren inguruan bira egiten dute

- Elizaren doktrinan teoria honek 4 mendez iraun zuen :1633-1992

Heliozentrismoa

Teoria Heliozentrikoa :Planetak eguzkiaren inguruan biratzen dutela esaten duen

teoria da

AITZINDARI NAGUSIAK:

-Samoako Aristarko (310 Ka-230Ka)-Martianus Capella (VKo)

-Cusako Nicolas (1401Ko-1464Ko)-Nikolas Copernico (1473Ko-1543Ko)-Jeronimo Muñoz (1520Ko-1591Ko)-Giordano Bruno (1548Ko-1600Ko)

-Galile Galilei (1564Ko-1642Ko)

Samoako Aristarco (321aC-230aC)

-Grezian jaiotako matematikari eta astronomoa izan zen eta Plutarco eta Arquimedesen idazkietan agetzen da

-Bere lanak ez dira gaur eguneraino ailegatu

-Heliozentrismoa onartu zuen lehengo zientzialaria izan zen.bere teoria ez zen popularra izan eta jarraitzaile bakar bat lortu zuen

-EMAITZAK: · Eguzkia ilargia baino 20 handiagoa da ondorioz erdian egon behar da.· Eguzkia erdian dago geldirik bere inguruan planetak daude buelta zirkularrak egiten eta haien inguruan izar finkoak daude

-Uste da epaitu ziotela bake erlijiosoa apurtzeagatik

Formula :

Martianus capella (V dC)-Oso idazle ezezaguna da

-Kartagon ( Tunez) jaio zen V mendean eta abokatua izan zen baina hainbat idazki eta itzulpen egin zituen

-Lehendabizi letretan zentratu zen baina gero aritmetikan , geometrian eta astronomian

-Alemanian jaio egin

-Pio pp II kardinal izendatu zuen eta gero bizecanziller eta kamarlengo izatera ailegatu zen

-Filosofia, astronomia geometria,matematika eta teologia ikasi zuen

-Bere lan garrantzitsuen artean :lente konbakoak eta filosofia liburuak izan ziren

Cusako Nikolas (1401-1464)

Nicolás Kopérnico (1473-1543)

- Polonian jaio egin ze eta astronomian matematikan fisikan diplomazian eta ekonomian nabarmendu zen baina ere elizgizona diplomatikoa eta gobernatzailea izan zen

- Aristarcoren (1794 urte lehenago) aurkikuntzetan oinarritu zen

-EMAITZAK:·Lurrak 3 mugimendu egiten ditu .Unibertsoaren erdia eguzkia dago eta kanpoaldean finko daude izarrak.Eguzkiaren inguruan merkurio artizarra lurra ilargia martiz jupiter eta saturno bira zirkularrak ematen dituzte

-Bere teoriarengatik ez zuten salatu , ehorzketa katolikoa izan zuen eta bere hiriko katedralean lurperatu zuten

Jerónimo Muñoz (1520-1591)

- Espainian ( Valentzian ) jaio zen

- Geografo ,ingeniari eta astronomoa izan zen gainera Salamankako katedratikoa izan zen

- Copernicoren teoria onartu zuen lehen zientifiko espainiarra izan zen

-Supernoba bat deskribatu zuen lehengo zientzialaria da ( EL NUEVO COMETA liburuan) ondorioz teologoekin lizkarrak izan zituen

-liburu asko argitaratu zituen eta haietan oinarritu zen galileo haren eoria batzuk idaztean

Giordano Bruno (1548-1600)

-Italian ( Napoles ) jaio zen

-Astronomo, filosofo,teologo eta poeta izan zen elizgizona baita

- Dominikoen momentuan ikasi zuen filosofia astronimia eta teologia

-Hainbat idazki eta hitzaldietan bere ideia heliozentristak adierazi zituen

-Inquisizioak 8 urte izan zuen zuen kartzelatuta eta heliozentrismoa gezurra zela ez esateagatik bere idazkiak erre egin ziren eta azkenean luteranoa izteagatik Roman erre egin zuten

Galileo Galilei (1564-1642)

-Italian ( Pisan) jaio zen

- Fisikoa, matematikaria,filosofoa astronomoa eta artista izan zen

-Astronomiaren aitapontekotzat eta heliozentrismoaren aitzindari gorenentzat artzen da

-Lehen teleskopio astronomikoa eraiki zuen (honekin Jupiter eta Ilargia behatu zituen batikbat )

-Elizaren kontra joateagatik epaitu zuten. Bere ideiak gezurra zirela esatera behartu zuten eta zigor moduan bere etxean (Florentzian ) giltzapetu zuten hil arte

-1992. urtean Joan Pablo pp II Galileoren teoria onartu zuen lehenengo aitasantua izan zen

Johannes Kepler (1571-1630)

-Germaniar Erromatar Imperio santuan jaio eta bizi zen (gaur egungo alemanian eta txekiar errepublikan)

-Pragan ikasi zuen matemaika , fisika eta astronimia bertan erekopernikoren teoria ezagutu zuen eta apaiz luteranoa egin zen

-Luteranoak pragatik bota zituztenean bere emazte eta semea kendu zizkioten , eta nahiz eta berriro eskondu arazo pertsonalk eta ekonomikoak izan zituen biztza osoan

-Kepler Brahe ren laguna izan zen eta bere idazkietatik bere 3 legue famatuak idatzi zituen

Kepleren teoriak1

2

3

Planetek orbita eliptikoak egiten dituzte eguzkia elipsearen zentro batean bakarrik egonik

Planetek eguzkiareko segmentuaren azalera berdina da elipsearen zati guztietan

Planetek orbita bat egiteko behar duten denboraen berbidura eguzkiaren arteko destantziaren kuboarekiko prportzionala

Ka IV Ka III Ka II Ka I Ko VIKo VKo IVKo IIIKo IIKoI

KoXVIIKo XIIIKoXIIKo VII - KoXIV Ko XV KoXVI Ko XVIII Ko XIX Ko XX