239

(Fonte : PAN IAGU A SOT O, J.L.: Regímen es políticos. Gobern antes y gobe rnados: E l poder y sus co ntroles.Ed. Sa lva t , Co l . Au la Abie rt a Sa lva t . Nº

10. Barcelona. 1981)

Colección documental Capítulo XIV 1º de bacharelato.

Capitalismo e socialismo: dúas vías para o desenvolvemento.

A situación polit ica en Europa. As democracias liberais. 1945-73.

A. O funcionamento do sistema politico.

B. Estructura do réxime liberal parlamentario.

“No réxime parlamentario a organización das relacións entre os poderes executivo e lexislativo

articúlase da seguinte maneira, que pasamos a enunciar esquemáticamente:

• O Parlamento inviste ó Goberno e ó seu presidente, que se presenta ante él para expor o seu

programa. O xefe do Gabinete, polo xeral líder da maioría, adoita escoller ós seus ministros entre os

parlamentarios, aínda que pode non facelo así.

• Tanto o Goberno como o Parlamento dispoñen de iniciativa lexislativa. O primeiro propón proxectos

de lei *, e o segundo proposicións de lei **, que deberán ser discutidos e aprobados por votación,

segundo o procedemento e as maiorías requeridas en cada caso pola Constitución ou o Regulamento

interno da Cámara.

• O Goberno elabora o Orzamento Anual do Estado, e o Parlamento apróbao, con ou sin enmendas, ou

o rexeita.

• O Goberno dirixe a politica nacional e internacional, dacordo co seu Programa, mentras que o

Parlamento ten a facultade de controlalo a través de preguntas, interpelacións, mocións, etc.

• O Goberno disolve o Parlamento, e éste á súa vez pode facer dimitir ó Gabinete. Estes casos están

suxeitos a un procedemento que recolle a Constitución , para sustraelos ó simple capricho ou

conveniencia momentánea.”

(PANIAGUA SOT O, J.L .: Réximes politicos. Gobernantes e gobernados: o poder e os seus controles. Ed. Salva t. Col. Aula

Abierta Salvat, nº 10. Barcelona. 1981)

240

O Estado e o Partido Comunista na URSS

* Prop osición de lei: Dise dos textos articulados que, orixinados nas Cámaras (iniciativa lexislativa do Parlamento), se tramitarán, se son

acep tado s polo P leno, a ta a sú a form a def initiva com o lei.

** Proxe cto d e lei: Denominación que reciben os textos legais que o Goberno ( in ic iat iva lexis lat iva do Executivo) presenta ás Cámaras; unha

vez tomados en consideración polo Pleno, e despois dos trámites regulamentarios, chegarán a converterse en leis.

C. As constitucións, normas básicas das democracias liberais.

“Art. 2º. Francia é unha República indivisible, laica, democrática e social que garante a igualdade ante

a lei de todos os cidadáns... O seu principio é o goberno do pobo, polo pobo e para o pobo.

Art. 5º. O Presidente da República velará polo respecto á Constitución e asegurará coa súa arbitraxe

o funcionamento regular dos poderes públicos, así como a continuidade do Estado. Será o garante da

independencia nacional, da integridade do territorio, do respecto dos acordos da Comunidade e dos tratados.

Art. 16º. Cando as institucións da República, a independencia da nación, a integridade do seu territorio

ou o cumplimento dos seus compromisos internacionais estén ameazados dunha maneira grave e inmediata, e

o funcionamento regular dos poderes públicos constitucionais estea interrumpido, o Presidente da República

tomará as medidas esixidas por tales circunstancias, previa consulta oficial co Primeiro Ministro, os

presidentes das asambleas e o Consello Constitucional. Informara disto á Nación por medio dunha mensaxe:

Estas medidas deberán estar inspiradas na vontade de asegurar ós poderes públicos constitucionais, coa mellor

dialción, os medios de cumplir a súa misión. O Consello Constitucional será consultado a este respecto. O

parlamento reuniráse automáticamente. A Asamblea Nacional non poderá ser disolvida durante o exercicio de

poderes excepcionais.

Art. 20º. O Goberno determina e dirixe a política da Nación. Dispón da Administración e das Forzas

Armadas. É responsable ante o Parlamento nas condicións e con arreglo ós procedementos previstos.

Art. 24º. O Parlamento comprende a Asamblea Nacional e o Senado. Os diputados da Asamblea

Nacional serán elixidos por sufraxio d irecto. O Senado será elixido por sufraxio indirecto . Asegurará a

representación das colectividades territoriais da República.”

(Constitución da V República francesa)

A situación politica en Europa. As democracias populares. 1945-73

D. O funcionamento do sistema politico.

241

E. A Constitución da URSS.

Art. 1. A Unión de Repúblicas Socialistas Soviéticas é un Estado socialista de todo o pobo que expresa

a vontade e os intereses dos obreiros, dos campesiños e dos intelectuais, dos traballadores...

Art. 2. Na URSS, todo o poder pertence ó pobo. O pobo exerce o poder estatal a través dos Soviets

de Diputados Populares, fundamento politico da URSS. Todos os demais organismos estatais atópanse baixo

o control dos Soviets de Diputados Populares e réndenlles contas da súa xestión.

Art. 3. A organización e a actividade do Estado soviético estructúranse segundo o principio do

centralismo democrático: electividade de todos os órganos de poder de abaixo arriba, deber de render contas

ó pobo da súa xestión e obligatoriedade das decisións dos órganos superiores para os inferiores...

Art. 6. A forza dirixente e orientadora da sociedade soviética e o núcleo do seu sistema politico , das

organizacións estatais e sociais é o Partido Comunista da Unión Soviética. O PCUS existe para o pobo e sirve

ó pobo...

Art. 9. O desenvolvemento do sistema politico da sociedade soviética oriéntase fundamentalmente

a seguir desplegando a democracia socialista: participación cada vez mais ampla dos cidadáns na administración

dos asuntos do Estado e da sociedade...

Art. 10. A base do sistema económico da URSS é a propiedade socialista dos medios de producción

en forma de propiedade do Estado (patrimonio de todo o pobo)...

Art. 39. Os cidadáns da URSS posúen a plenitude de dereitos e liberdades socio-económicos, politicos

e persoais, proclamados e garantidos pola Constitución da URSS e as leis soviéticas... O uso dos dereitos e

liberdades polos cidadáns non debe lesionar os interses da sociedade e o Estado, nin os dereitos doutros

cidadáns.

(Constitución da Unión de Rep úblicas Soc ialistas Soviética s, 1977)

A gran expansión capitalista no mundo. 1945-1973.

F. Os Acordos de Bretton Woods e o liderádego económico dos EE.UU.

“Características fundamentais do Sistema de Bretton Woods:

a) Establecemento de paridades de tódalas moedas a través do ouro.

b) Os Bancos Centrais dos países adheridos , non teñen obrigación de cambiar a súa moeda nacional

por ouro , excepto EE.UU. Que debía cambiar o dólar por ouro (paridade dólar = ouro), a petición de calquera

Autoridade Monetaria estranxeira.

c) O dólar é a moeda de intervención do sistema, dada a súa convertibilidade en ouro.

d) Cada autoridade monetaria (tras definir a súa paridade dolar a través do ouro), sinala un cambio

lixeiramente superior e lixe iramente inferior, que son o seu tipo de venda e o seu tipo de compra de divisas

estranxeiras, respectivamente. Esto constitúe a banda de fluctuación de cada moeda con respecto ó dolar.

e) Previsión da creación do Fondo Monetario Internacinal (FMI), que regulará o comercio e os pagos

entre os distintos países, para o que se aportan unhas cuotas (parte en ouro, parte en moeda nacional e parte

en obrigacións do goberno correspondente) que constituirá un fondo.

f) Os pagos internacionais abreviaranse mediante un sistema de créditos que concederían dous

organismos con gran importancia no futuro desenvolvemento do sistema capitalista: Banco Internacional de

Reconstrucción e Fomento ou Banco Mundial e o Fondo Monetario Internacional.

g) Definición das funcións do Banco mundial: Administrar e xestionar o Fondo Monetario Internacional

e a concesión de créditos ós países solicitantes. O Fondo Monetario Internacional deberá: estabilizar o valor

das moedas, impedir caóticas depreciacións competitivas e incrementar os investimentos dos países ricos cara

os países pobres.”

(Reelaborado partindo de GARCÍA ALMIÑANA e outros: Historia do Mundo Contemporáneo. Ed. ECIR.

Valencia. 1997)

242

Fonte: Albiñana, Opus cit. Pax. 288

G. O papel dos factores tecnlóxicos na expansión.

“Debido a que a innovación se converteu na forma moderna de competencia, o esforzo que cada

empresa consagra á investigación científica e ó desenvolvemento técnico ten unha importancia decisiva. Neste

terreo, os EUA levaron unha vantaxe abraiante. No ano 1965 (...) a parte do Producto Nacional Bruto destinado

á investigación foi o 3,61 % nos EUA fronte ó 2,01 % en Europa (...).

Estes esforzos non só permiten aumentar de cote os descubrimentos científicos, senón que tamén

reducen cada vez máis o camiño entre o descubrimento científico e a súa explotación industrial: este é

precisamente o trazo característico da economía moderna. Para pasar da invención científica á explotación

industrial precisáronse:

- 112 anos para a fotografía.

- 56 anos para o teléfono.

- 35 anos para a radio.

- 15 anos para o radar.

- 12 anos para a televisión.

- 6 anos para a bomba atómica.

- 5 anos para otransistor.

- 3 anos para os circuítos integrados.”

(SERV AN SC HREI BER, J .J.: O desafío amer icano.)

H. O papel do Estado na economía. Análise histórica do proceso de intervención.

I. O papel do Estado na economía. A política económica.

“Dende o século XVIII desenvolveuse, sen embargo, un movemento favorable á restricción das

actividades do Estado. O libro de Adam Smith A riqueza das nacións (1776), sintetizou as novas ideas e

converteuse na obra clave dos economistas durante cen anos. O século XIX foi o século do liberalismo. O

243

Estado reducíu as súas actividades e, era corrente, na época, a opinión de que o progreso e a diminución do

intervencionismo iniciaran camiños paralelos e sen retorno. A historia, sen embargo, encargaríase de desmentir

esas prediccións, e xa as últimas décdas do século XIX contemplaron a formación dunha opinión intelectual

favorable, de novo, á intervención estatal. Dúas guerras mundiais e a creación do chamado “Estado de

benestar” significarán, no século XIX, a asunción polo Estado do papel protagonista na vida económica. Este

é o mundo en que vivimos hoxe. Pero nel atópanse sintomas da creación dunha opinión pública contraria ó papel

dominante do Estado. Estas ideas constitu iron xa parte do programa de partidos e grupos políticos que nalgúns

países pensan que sería bo e efectivo introducir claras limitacións, mesmo de carácter institucional, no papel

do Estado. É difici l, sen embargo, predecir se estamos ante unha reacción pasaxeira contra os excesos do

Estado ou ante o inicio dun cambio duradeiro. Non pode esquecerse, ademáis, que, para ter éxito, os programas

de liberalización haberán de enfrontarse tanto a formas de pensamento e actuación moi arraigadas como ós

intereses particulares. Os datos disponibles non amosan aínda resultados claros. Trátase sen dúbida dunha

das cuestións clave destes anos finais do século XX.”

(CABRILLO, F.: Liber alism o e inte rvenc ionism o. En: BAL BOA LÓ PEZ e out ros: Historia domundo contemporáneo. Síntese e

documentos. Ed. Xerais. Vigo. 1994. Paxs. 176-177)

J. O papel do Estado na economía. O neocapitalismo de Estado.

“En Francia, a parte que o Estado ten na producción é cada vez maís importante. Ademais das grandes

empresas nacionalizadas, ten un conxunto de participacións maioritarias, directas e indirectas, que lles dá ós

poderes públicos franceses unha posición única nas economías non socialistas (...).

O Estado e:

O primeiro amo, con mais de 1 millón de asalariados, isto é, o 14 % de toda a mán de obra industrial

francesa e o 6 % da poboación activa.

O primeiro investidor, xa que leva a cabo o 20 % do investimento nacional. En canto ás ramas da

actividade económica, o Estado é:

O primeiro productor de carbón, electricidade, gas natural e fertilizantes potásicos, con case toda

a producción destes elementos.

O primeiro productor de avións, cos 2/3 de todo o material aeronáutico. (...).

Hai que engadir tamén que o Estado francés ten influencia directa en moitos outros sectores, ben

pola súa posición de comprador (material aeronéutico, construcción electrica e e lectrónica, material de guerra,

de obras públicas, etc.), ben pola súa condición de distribuidor de créditos e subvencións. (...).

Así, pódese dicir que, como productor e como comprador, o Estado controla de feito un tercio de toda

a actividade económica nacional. (...)”

(Revista Entreprise . 28 de agosto de 1965)

K. A expansión da economía europea.

ÍNDICES DE PRODUCCIÓN TOTAL

ANOS FRANCIA RFA ITALIA SUECIA R. UNIDO

1950 100 100 100 100 100

1955 124 156 134 118 114

1960 156 212 175 140 130

1965 207 271 227 182 154

1970 275 340 304 220 172

1975 327 370 337 246 187

244

Anuncio publicitario español dos anos 60

L. O papel da publicidade como dinamizador do consumo e factor de desenvolvemento.

LL. O aumento do nivel de vida.

Esco lar. O bligat ori. 13 anos 14 anos 16 anos

Semana laboral Xornada 10h. F in de semana libre X. 8h Semana de 48h

1860 1870 1880 1890 1900 1910 1920 1930 1940 1950 1960 1970

Vacac. Pagadas 2 semanas 3 semanas 4 semanas

Salario 1938= 100 60 100 120 150 175

M. O proceso de terciarización da poboación activa.

245

N. O Estado do Benestar ou Welfare State.

246

O. A hexemonía económica americana. As “multinacionais”.

“Durante as décadas de 1920 e 1930 xeneralizáronse, ademáis, os métodos iniciados por General

Motors e Du Pont de Nemours: descentralización en “divisións”, cada unha cunha liña de productos e unha

oficina central, e unha oficina xeral que supervisa e dirixe o conxunto. Esas estructuras amplas e flexibles e

o seu enorme tamaño -amén das leis antitrust da fin de século- impulsáronas a saír dos Estados Unidos, e o

seu control dos mercados exteriores converteuse nunha arma de competencia oligopolística.

A súa expansión exterior quedou parcialmente frenada pola recesión dos anos trinta. Finalizada a

Segunda Guerra Mundial e organizada a CEE, os xigantes norteamericanos sentironse atraídos pola expansión

europea e, ó mesmo tempo, desafiados polo seu crecemento. Mentras as empresas europeas, moito máis

pequenas, se fusionaban e multinacionalizaban, as norteamericanas trasladáronse mas ivamente a Europa

Occidental. En 1957, as inversións estadounidenses superaron por primeira vez a cuantía das que os europeos

realizaran nos Estados Unidos. As vantaxes salariais ofrecidas por Europa e a masa de información acumulada

durante os anos de guerra, o Plan Marshall e o medo das grandes compañías a quedar rezagadas se non saían

ó extranxeiro como as demais contribuíron tamén a organizar o que Hymer (1) chamara “sistema do Atlántico

Norte”.”

(1) HYME R, S. H.: La com pañía m ultinacio nal. Un e nfoque radical. Ed. Blume, Madrid. 1982.

(ASCÓ N, Rosa e out ros: Geogr afía 3. Tr abajo, p roducc ión y espa cio industr ial. Ed. Crítica. Barcelona, 1988. Pax. 131)

O milagre económico de Alemaña e Xapón. Dous xigantes mundiais.

P. O desenvolvemento alemán.

Q. O despegue de Xapón.

“O Xapón é actualmente o terceiro país productor de aceiro do mundo despois dos Estados Unidos

e da Unión Soviética. A tonelaxe total construída nos estaleiros navais representa o 40 % da producción

mundial e os seus talleres teñen en construcción neste momento barcos de 300.000 toneladas. Agora ben,

estas realizacións obtivéronse en a penas vinte anos, despois dunha derrota aplastante que deixou ó Xapón

totalmente arruinado... ¿A que se debe este innegable éxito? En primeiro lugar a unha incontestable actitude

para asimilar innovacións estranxeiras. Por este sentido innato da observación que lle fai reparar en todo,

incluso nas cousas mais imperceptibles, por este desexo de aprender sen límite, de prefeccionarse para

superar ós seus veciños, de adoptar o que hai de mellor e melloralo aínda máis, o xaponés é un temible

247

competidor no mercado internacional. Engade ademais a esta extraordinaria disposición de espírito, o maior

triunfo, o dunha man de obra da que obtén o máximo proveito. O éxito xaponés débese, en segundo lugar, a

unha frugalidade lexendaria e hábitos espartanos. Por iso se explica, sen dúbida, a aceptación por cada un,

incluso cando a súa competencia está unánimemente recoñecida, de salarios moi baixos. ¡Que importa, se ten

asegurada a subsistencia, o fogar e o vestido!... Por último, o “milagre xaponés” pode explicarse polo sentido

de grupo e a tradición ancestral de submisión ó xefe...”

(ROBE RT, J. : “Impresions japonaises”. Revista Education et gest ion. num. 8 , 1967 .)

Os movementos de integración económica. O desexo de facerse máis fortes.

R. A filosofía que inspirou a CEE.

“É un pensamento a miúdo repetido que a humanidade é incapaz de aprender da historia, é non é

totalmente correcto se xulgamos a nosa experiencia en Alemaña. Como resultado do desastre que as dúas

guerras mundiais trouxeron a Alemaña, a gran maioría do noso pobo deuse conta consciente ou intuitivamente

que as nacións non poden continuar vivindo segundo os seus propios desexos e inclinacións, senón que deben

axuntar os seus intereses cos dos outros pobos da terra. Xa non hai ningún problema importante que sexa

exclusivamente alemán ou ata exclusivamente europeo. Debemos aprender a pensar e a actuar nun marco máis

amplo.

A expresión ¡Todos somos irmáns! non é unha frase baleira e non debemos permitir nunca que chegue

a selo. Non debemos pensar en certos países como afastados e, a consecuencia, carentes de interese para nós.

Calquera país nos concerne porque a paz é indivisible, e soamente cando todos os países, nas súas decisións

e actos, teñan en conta o estado do mundo no seu conxunto, conseguiremos que chegue a paz".

(ADEN AUER , Konrad: El fin del nacionalismo. En: www.historiasiglo20.org)

S. A fundación da CEE. O Tratado de Roma.

“Art. 2. A Comunidade ten como misión, para chegar a un mercado común e a unha aproximación progresiva das

políticas económicas dentro do conxunto da Comunidade, unha expansión contínua e equilibrada, unha estabilidade crecente,

unha aceleración da mellora do nivel de vida e unhas relacións máis estreitas entre os Estados que congrega.

Art. 3. Coas finalidades enunciadas no artigo precedente, a acción da comunidade comporta, segundo as condicións

e os ritmos previstos no pre sente tratado:

a) A eliminación entre os Estados membros dos dereitos de alfándega e das restriccións cuantitativas na entrada

e mais na sa ída de mer cadorías (...).

b) O establecemento dunha tarifa de alfándega común e dunha politica comercial com ún cara ós Estados terceiros.

c) A abolic ión, entre os Esta dos me mbr os, dos ob stáculo s para a libre c irculación de persoas, de servicios e de

capita l.

d) A instaura ción dunha politica común no t erreo dos tr ansporte s (...).

e) O achegamento das lexislacións nacionais na medida necesaria para o funcionamento do mercado común.

i) A creación dun Fondo Social Europeo (FSE) para mellora-las posibilidades de traballo dos obreiros e cont ribuír

ó aum ento d o seu niv el de vid a (...).”

(Tratado de Roma. Roma, 1957)

T. O futuro da Unión Europea.

"¿Continúa sendo vostede optimista respecto ao porvir da cidadanía europea?

Si, porque a cidadanía nacional é un punto de referencia que ten menos importancia que noutros tempos. Cada

día máis, as xentes traballan nun contexto europeo, ata mundial. Económica e culturalmente , vívese xa fora

do marco nacional. Ademais, os progresos realizados nos últimos c incuenta anos son enormes: a superación do

conflicto franco-alemán, o fin da división entre a Europa occidental e a oriental. Hoxe se esta empezando a

debater sobre o tema: ¿Pódese ser europeo sen pertencer ás culturas históricas dominantes en Europa? Na

miña opinión, é un avance considerable".

(Entrevista a Catherine wihtol de W enden, autor a do libro: La citoyenneté europeénne. En: www.historiasiglo20.org. 7-III-

2006)

248

Estados membros da Unión Europea

U. A vida da CEE. Un proceso en fases.

(Fonte:www.iris.cnice.mec.es)

V. A Constitución europea.

“Artículo 1-43. A Unión e os Estados membros actuarán conxuntamente con espírito de solidariedade se un

Estado membro é obxecto dun ataque terrorista ou vítima dunha catástrofe natural ou de orixe humana. A

Unión mobilizará todos os instrumentos de que dispoña, incluídos os medios militares postos á súa disposición

polos Estados membros, para:

a) - previr a ameaza terrorista no territorio dos Estados membros; - protexer as institucións democráticas

e á poboación civil de posibles ataques terroristas; - prestar asistencia a un Estado membro no territorio

deste, a petición das súas autoridades polít icas, en caso de ataque terrorista;

b) prestar asistencia a un Estado membro no territorio deste, a petición das súas autoridades

políticas, en caso de catástrofe natural ou de orixe humana.

As modalidades de aplicación do presente artigo están previstas no artigo III-329.”

(Constitución E uropea. Ou tubro de 2004)

249

As institucións da CEE en 1986

W. As institucións da CEE en 1986

Problemas sociais en Occidente. Desequilibrios internos.

X. A segregación racial nos EE.UU. Black is beautiful: a rebelión dos negros. Malcom X.

“Non son demócrata, non son republicano e nin sequera me considero norteamericano (...). Ben, eu non

creo niso de enganarse a un mesmo. Non sentarei na túa mesa co prato valeiro para verte comer e dicir que son

o teu comensal. Se eu non probo o que hai no teu prato, sentar na túa mesa non fará de min un comensal. O

feito de estar nos EUA non nos fai ser norteamericanos. Ter nacido aqui non nos fai norteamericanos. Porque

se o nacemento nos fixese norteamericanos non precisariamos facer unha emenda da Constitución, non habería

que ir contra aquilo que impide exerce-los dereitos civís, agora mesmo en Wáshington. Non hai que promulgar

leis de dereitos civís para facer norteamericano a un polaco.

Non, eu non son norteamericano. Son un dos vintedous millóns de negros victimas da democracia, que

non é máis ca unha hipocresía disfrazada. Así é que non estou aqui falándovos como un norteamericano, nin

como un patriota, nin como o que saúda a bandeira, non , eu non. Eu falo como unha victima deste sistema

norteamericano. E vexo os Estados Unidos cos ollos dunha victima. Non vexo ningún soño norteamericano; vexo

un pesadelo norteamericano.”

(Discurso de Malcom X)

250

Evolución dos prezos do petróleo

Y. O maio francés de 1968.

“¡¡Traballadores de París!!

Despois dunha semana de loitas contínuas , os estudiantes de París, onte pola tarde, ocupámo-la

Sorbona. E estamos decididos a quedar.

Ata agora impuxérannos unha educación burguesa, o contido da cal non podiamos criticar, e que nos

preparaba como futuros dirixentes e instrumentos da vosa explotación.

Ata agora criamos que poderiamos resolve-los nosos problemas polos medios tradicionais, como os

partidos politicos, a elección de representantes e as manifestacións. A experiencia destes días amosóuno-la

ineficacia destes medios e que tan só a acción de masas, dirixidas desde a base, pode obrigar ó poder a

retroceder.

(...) Entre os vosos problemas e os nosos hai semellanzas profundas. ¿Quen decide as normas e os

ritmos?¿Quen decide os obxectivos da producción? En todas partes a regra é a mesma, só se vos pide que

executede-las ordes da xerarquía. Sindicatos e partidos da opos ición non vos propoñen endexamais nada

esencialmente diferente. É sempre unha minoría a que decide en nome voso tanto na producción como na

sociedade.”

(Proclama do Comité de Acción Loitas obre iras e e studia ntís feita en maio do ano 1968)

Os inicios da crise. Inflacción, desemprego, inestabilidade monetaria...

Z. O aumento dos prezos enerxéticos.

251

A evolución dos países social istas. Desestalinización e descentralización.

Z. 1. Problemas agrícolas na economía soviética.

“Constátase un neto desfase entre o ritmo de crecemento da nosa industria socialista, da poboación

urbana, do benestar das masas laboriosas, por unha parte, e o nivel actual da producción agrícola , por outra

(...).

Como consecuencia da expans ión da industria social ista, prodúcese un crecemento acelerado da

poboación urbana, triplicándose o número entre 1926 e 1962. Na medida na que se enriquece a sociedade

socialista, o benestar material dos traballadores elévase sen cesar. No momento actual, o salario real dos

obreiros e empregados da URSS é varias veces superior ó nivel prerrevolucionario. Esto significa que o noso

país é cada ano máis rico, que o desafogo material dos traballadores elévase e que naturalmente, ó mesmo

tempo ten máis necesidade da agricultura.

Sen embargo, o ritmo de desenvolvemento da agricultura soviética acusa claramente un retraso sobre

o ritmo de desenvolvemento da industria e o incremento das necesidades da poboación de productos de

consumo. Digamos simplemente que, aumentando a producción industrial en 2,3 veces dende 1940 a 1952, a

producción agrícola global (en prezos comparables) non aumentou máis que nun 10 %...

¿Cales son as causas do nivel insufic iente da producción grícola no seu conxunto e do retraso de varias

ramas importantes da agricultura?.

O partido Comunista practicou sistemáticamente unha politica tendente a desenvolver ó máximo a

industria pesada, condición indispensable do desenvolvemento de tódolos sectores importantes da economía

nacional, e conseguiu neste aspecto éxitos importantes (...). Os nosos mellores cadros están ocupados na

industrialización do país. Non estamos en condicións de asegurar simultaneamente o desenvolvemento rápido

da industria pesada, da agricultura e da industria lixeira (...)”

(KRU SCH EV, N . : Informe sobre os problemas agrícolas 3-IX-1953)

Z. 2. Reformas na xestión empresarial.

“... A fin de contrarrestar as tendencias á irresponsabilidade dos burócratas individuais, o Estado

soviético tivo que introducir en 1935 o principio da “rendibilidade individual das empresas”. Deste xeito, os

ingresos dos burócratas dependen do cumplimento do plan financeiro da empresa, o que con frecuencia entra

en conflicto coas necesidades de realizar o plan material, coa calidade dos productos ou soamente coa

planificación...

... O burócrata, que sabe que a realización do plan depende do aprovisionamento regular da “súa”

empresa de materias primas, productos auxiliares, corrente eléctrica, etc ., ó enfrontarse coa relativa escaseza

destes bens trata de protexerse reclamando constantemente unhas cantidades de productos superiores ás

que realmente necesita, co que contribúe a aumentar a súa escaseza...

De feito, esta tendencia dos burócratas a crear unha marxe de seguridade para a formación de

“reservas” chega tan lonxe que mesmo intentan ocultar e infravalorar sistemáticamente a capacidade de

producción das súas empresas...”

(MANDEL, E.: Tratado de economía marxista. En: Historia do mundo contemporáneo. Ed. Rodeira-Edebé. A Coruña, 2002. Pax.

278)

Z. 3. A desestalinización.

“O marxismo xamais negou a importancia dos xefes na dirección da clase traballadora e na organización

das masas. Non obstante, condenou sempre como perigoso o predominio da vontade dun so dirixente sobre as

decisións colexiadamente deliberadas polos órganos do Partido (...).

O Comité Central do Partido notou dende hai tempo na conducta do camarada Nikita Kruschev

rrepetidas transgresións e violacións do principo da dirección colexiada, ó mesmo tempo que manifestacións

e actitudes típicas de culto á personalidade (...).

Pero os principais prexuízos provocados polaas iniciativas persoais do camarada Kruschev nestes anos,

e en particular dende 1962, manifestáronse na organización do Partido en materia de producción agrícola e

industrial (...)

Na dirección da agricultura, deu o principal exemplo da súa falta de ponderación e da precipitación das

252

Fonte: www.barrac lou .com. 8-III-2006

súas iniciativas. Unha destas consistiu na liqu idación do sistema de rotación e na introducción do cultivo

intenso do millo como forraxe. Se a medida aparecía como válida para certas rexións, aplicada en gran escala

produciu serios prexuizos noutras rexións e un empobrecemento das terras menos fértiles (...)”

(Informe de Suslov presentado ó Comité Central do PC da URSS en outubro de 1964)

Z. 4. O espacio xeográfico do COMECON.

Z. 4. Rebelións contra o dirixismo soviético. A opinión de Tito en Iugoslavia.

“A URSS comenzou a practica-la súa política expansionista xa antes de comenza-la última Guerra

Mundial, cando asinou o pacto con Hitler e se repartiron as zonas dintereses á hora de invadir territorios

estranxeiros (...). Continuou esta mesma política cando rematou a guerra mundial (...). Cando se trata dun país

socialista, a URSS intenta xustifica-lo uso dos seus métodos imperialistas coa suposta necesidade de que os

pequenos países socialistas ou as democracias populares subordinen os seus intereses ós intereses da Unión

Soviética, potencia dirixente do socialismo, e iso, presumiblemente, no nome da revolución mundial. En

rrealidade, esta subxugación de pobos pequenos, como o proba a escravización de Polonia e, seguidamente, de

Romanía, Hungría, Bulgaria, Checoslovaquia, etc., só ten unha finalidade, que non é a revolución mundial, senón

realmente a hexemonía mundial.”

(Declaracións de J. Broz, TITO, no VI Congreso do Partido Comunista Iugoslavo no ano 1953)

Z. 5. Rebelións contra o dirixismo soviético. A vía checa.

“O recoñecemento dos diversos intereses dos grupos sociais dos individuos e a súa unificación, esixen

a elaboración e aplicación dun novo sistema polít ico, dun novo modelo de democracia socialista.

Hoxe, cando se borran as diferencias de clase, o criterioprincipal de avaliación dos individuos na

sociedade é este: ¿en que medida contribúe unha determinada persoa ó desenvolvemento social? O partido

criticou a miudo as concepc ións igualitarias, pero na práctica, a nivelación estendeuse nunha medida sen

253

precedentes, e chegou a ser un dos principais freos do desenvolvemento económico intensivo e da elevación

do nivel de vida.

Se nos esforzamos hoxe en e liminar as tendencias igualitarias, e en valorar os principios do

rendemento, non cremos que así se creen unhas novas capas privilexiadas. Queremos que en tódolos sectores

da nosa vida social, a remuneración das persoas dependa da importancia social e da eficiencia do seu traballo,

da mostra de in iciativa persoal, do grao de responsabilidade e dos riscos . Isto está de acordo co interese do

desenvolvemento de toda a nosa sociedade. O principio de rendemento leva á madurez técnica, á rendabilidade

e á productividade do traballo, á autoridade e ós poderes dos dirixentes responsables, e o principio da

participación nos beneficios subliña a importancia crecente da cualificación de tódolos traballadores...

O socialismo non pode significar soamente a liberación dos traballadores da dominación das relacións

de clase e da explotación, senón tamén, un pleno desenvolvemento da personalidade. Debe ofrecer máis que

calquera democracia burguesa...”

(Programa de “Renovación do socialismo” do Comité Central do Partido Comunista checoslovaco, do 5 de abril de 1968. En:

BALBOA LÓPEZ, X. e outros. Obra citada. Pax. 182)

A China maoísta. Unha nova versión comunista.

Z. 6. Os comenzos da revolución. A Longa Marcha.

Z. 7. Os cambios na economía.

“Un labor central da reforma económica que se ha de emprender é a integración da planificación

gobernamental e das forzas do mercado. A planificación ten un papel fundamental na macrorregulación da

economía, controla os vaivéns da oferta e da demanda e encargase do axuste estructural e máis da repartición

da economía interior. O papel das forzas de mercado reside na microeconomía, na producción día a día e na

repartición dos recursos.

254

No futuro, os departamentos gobernamentais de tódolos niveis non se deberán encargar máis do

funcionamento e da administración das empresas. A polít ica económica do goberno debe mudar. No canto de

outorgar fondos e materiais, aproba-los proxectos e determina-los obxectivos, deberanse lim itar ó labor de

elaborar plans, coordinar, supervisar e ofrecer servicios.

Os feitos demostraron, que naquelas rexións da China onde se introduciron mecanismos de mercado,

a economía estimulouse e desenvolveuse rapidamente. No sur da provincia de Guandong, por exemplo, o 90%

das actividades económicas dependen dos mecanismos do mercado. A producción organízase segundo as

esixencias do mercado... O resultado é unha economía local relativamente próspera. Só a competencia do

mercado lles permite sobrevivir ás empresas superiores e elimina-las inferiores...”

(GAO SHAG QUA N (viceminist ro da com isión de Estado ): Sobre a reestructuración do sistema económico. 1992. En:

ARÓSTEGUI SÁNCHEZ, J.: Obra citada. Pax. 285)

Z. 8. A Revolución Cu ltural.

“A loita era moi encarnizada daquela. Obrgabamos ós profesores a levaren un pucho e máis un cartel

pendurado do pescozo non que aparecían frases escritas como: “Son un monstro”. Comparecían por quendas

ante toda-las clases, onde os insultabamos e os asediabamos con consignas, acusacións e ordes de se

reformaren. Obrigabámolos a limpa-los labavos, enzoufabámolos con pintura negra e organizabamos “equipos

de control de monstros” (kuan niu-kui tui) que se encargaban de que recibisen o trato que merecían.

Acusabámolos de faltas concretas e non parabamos ata que confesasen que as cometeran. Fixo falta

case unha semana de loita sen tregua para que un home admitise que dixera: “Mao está errado” nunha conversa

cun colega seu.”

(MICHE L, A.: Memorias del guardia rojo Dai Hsiao-ai. 1976. En: ARÓSTEGUI SÁNCHEZ, J.: Obra citada. Pax. 285)

Z. 9. A evolución da socialización da economía chinesa.

Z. 10. O Gran Salto cara Adiante. A comuna Chinesa.

“Art. 1. A comuna é unha organización social de base, construída voluntariamente polos traballadores

baixo a dirección do Goberno popular e do Partido Comunista. O seu obxectivo é gobernarse no campo da

255

Fonte: www.gisweb.ciat.cgiar.org 8-III-2006

producción industrial e agrícola, dos cambios, da cultura, da educación e da política.

Art. 2. A finalidade das comunas é reforzar o sistema socialista e preparar activamente as condicións

do tránsito progresivo ao sistema comunista.

Art. 3. Os membros das cooperativas que entren nas comunas deben entregar todas as terras..., casas,

gando, árbores e demais medios de producción. Sen embargo, poden gardarse animais e aves en pouca cantidade

a título de propiedade privada....

Art. 6. As comunas proseguirán os traballos hidráulicos..., asegurarán o contínuo auxe da producción

agrícola..., desenvolverán rapidamente a industria... fabricando instrumentos de labranza, fertilizantes e

materiais de construcción.

(Proxecto de estatuto da Comuna popular Sputnik. 1958. En: ALFEIRÁN RODR IGUEZ e ROMERO MA SIÁ, A. : Obra citada.

Pax. 370)

Os problemas de desenvolvemento de América Latina. Recursos e inestabilidade.

Z. 11. A explosión demográfica. Altas taxas de crecemento.

Z. 12. Problemas agrarios. A revolución campesiña.

“1. Tendo en consideración que o pobo mexicano, acaudillado por Francisco I Madero, foi a derramar

o seu sangue para reconcquistar liberdades e reivindicar dereitos conculcados, e non para que un home se

fixese co poder, violando os sagrados principios que xurou defender baixo o lema de “sufraxio efectivo e non

reelección”..., declaramos ao dito Francisco I Madero inepto para realizar as promesas da Revolución da que

foi autor...

7. En virtudede que a inmensa maioría dos pobos e cidadáns mexicanos son únicamentedonos do terreo

que pisan, sen poder mellorar en nada a súa condición social ninipoder dedicarse á industria ou á agricultura,

por estar monopolizadas por unhas poucas mans as terras, montes e augas; por esta causa se expropiarán,

previa indemnización, a terceira parte destes monopolios aos seus poderosos propietarios, a fin de que os

256

Superficie de regadío (Miles de Has.) América Latina e oCaribe. (1972-1998)

pobos e cidadáns de México obteñan campos, colonias, terras legais para pobos ou campos de sementeira ou

de labor e se mellore en todo e para todo a falta de prosperidade e benestar dos mexicanos.

8. Serán nacionalizados os bens dos terratenentes, científicos ou caciques que se opoñan directa ou

indirectamente ao presente Plan, e as dúas terceiras partes que a eles correspondan serán destinadas para

indemnizacións de guerra,pensións de viúvas e orfos das víctimas que sucumban nas loitas do presente Plan.”

(ZAPATA, E. e a XUNTA REVOLUCIONARIA DO ESTADO DE MORELOS: Plan de A yala . 1911. En: ALFEIRÁN RODRIGUEZ

e ROMERO MASIÁ: Obra citada. Pax. 397)

Z. 13. Problemas agrarios. Melloras tecnolóxicas.

Fonte: www.unep.org.

Z. 14. Desequilibrios industriais. Dependencia tecnolóxica exterior.

“O xefe dunha misión técnica norteamericana en Brasil, John Abbink, anticipara proféticamente, en

1950: “os Estados Unidos deben estar preparados para guiar a inevitable industrialización dos países non

desenvolvidos, se se desexa evitar o golpe dun desenvolvemento económico intensísimo fora da éxida

norteamericana... A industrialización, se non está controlada dalgún xeito, levará a unha substancial reducción

dos mercados estadounidenses de exportación”. En efecto, ¿acaso a industrialización, aínda que sexa

teleguiada dende fora, non sustitúe con producción nacional as mercadurías que antes cada país debía importar

do exterior? Celso Furtado advirte que, a medida que América Latina avanza na sustitución de importacións

de productos máis complexos, “a dependencia de insumos que proveñen das matrices tende a aumentar”. Entre

1957 e 1964 duplicaronse as vendas das filiais norteamericanas, en tanto as súas importacións, sen incluír os

equipamentos, se multiplicaron por máis de tres. “Esa tendencia parecería indicar que a eficacia sustitutiva

é unha función decrecente da expansión industrial controlada por compañías estranxeiras”. A dependencia non

se rompe, senón que cambia de calidade: os Estados Unidos venden, agora, en América Latina, unha proporción

maior de productos máis sofisticados e de alto nivel tecnolóxico. “A longo prazo -opina o Departamento de

Comercio- , a medida que medra a producción industrial mexicana, creanse maiores oportunidades para

exportacións adicionais dos Estados Unidos...” Arxentina, México e brasil son moi bos compradres de

maquinaria industrial, maquinaria electrica, motores, equipos e repostos de orixe norteamericana. As filiais

das grandees corporacións abastécense nas súas casas matrices, a prezos deliberadamente caros.”

257

(GALEA NO, E. : Las venas abiertas de América Latina.. Ed. Siglo XX I. Madrid,1994 . Paxs. 400-401)

Z. 15. Inestabilidade política. O populismo.

“1. A verdadeira democracia é aquela onde o goberno fai o que o pobo quere e defende un só interese:

o pobo.

2. O peronismo é esencialmente poppular. Todo cículo politico é antipopular e, polo tanto, non é

peronista...

4. Para o peronismo non existe máis que unha clase de homes: os que traballan...

7. Ningún peronista debe de sentirse máis do que é nin menos do que debe ser. Cando un peronista

comeza a sentirse máis do que é, comeza a converterse en oligarca...

10. Os dous brazos do peronismo son a xustiza social e a axuda social...

13. Un goberno sen doutrina é un corpo sen alma. Por iso o peronismo ten a súa propia doutrina política,

económica e social: o xusticialismo...

16. Como doutrina económica, o xusticialismo realiza a economía social, poñendo o capital ao servicio

da economía e esta ao servicio do benestar xeral.

17. Comodoutrina soc ial, o xusticialismo realiza a xustiza social, que da a cada persoa o seu dereito

en función social...

19. Constituímos un goberno centralizado, un Estado organizado e un Pobo libre.

20. Nesta terra o mellor que temos é o pobo.”

(PERÓN, J. D.: As v inte verdades do xusticialismo. 1950. En: ALFEIRÁN RODRIGUEZ e ROM ERO MASIÁ: Obra citada.

Pax.399)

Z. 16. Inestabilidade política. A revolución.

“A Asemblea Xeral Nacional do Pobo de Cuba expresa a convicción de que a democracia non pode

consistir só no exercicio do voto electoral, que case sempre está manexado polos latifundistas e políticos

profesionais, senón do dereito dos cidadáns a decidir. .. os seus propios destinos . Ünicamente existirá

democracia en América Latina cando so pobos sexan realamente libres par a escoller, cando os humildes non

estean reducidos pola fame, a desigualdade social, o analfabetismo e os sistema xurídicos á máis ominosa

impotencia.

Por iso, a Asemblea Xeral Nacional do Pobo de Cuba: condena o latifundio; condena os salarios de fame

e explotación; condena o analfabetismo; condena a falta de protección á vellez; condena a discrimanc ión do

negro e do indio; condena a desigualdade e explotación da muller; condena as oligarquís militares e políticas;

condena as concesións de recursos naturais dos nosos países aos oligopolios estranxeiros; condena aos

gobernos que non escoitan os sentimentos dos seus pobos e acatan os mandfatos de Washington; condena o

monopolio das noticias por axencias ianquis; condena os monopolios e as empresas imperialistas que saquean

continuamente as nosas riquezas, explotando aos nosos obreiros e campesiños, desangran e manteñen

atrasadas as nosas economías e someten a política de América Latina aos seus designios e intereses.”

(Primeira declaración da Habana. 1960. En: ALFEIRÁN RODRIGUEZ e ROMERO MASIÁ: Obra citada. Pax. 400)

Z. 17. Inestabilidade política. As dictaduras militares.

“... Os que pretenden doblegarnos con presións ou ameazas foráneas, equivócanse rotundamente, e só

verán crecer unha cohesión interna que sempre se axiganta ante a adversidade. Os que, pola súa banda

pretenden dende o interior aliarse con estes desbordes internacionais que pareceran revivir formas de

imperialismo que criamos xa superadas no Occidente, só logran retratarse mellor nas súas ambicións sin freo,

e facerse acreedores ó xusto desprezo do pobo chileno.

Menos aceptables son aínda os intentos de intervención foránea cando a causa que se invoca para ela

é unha suposta defensa dos dereitos humanos.

A nosa historia e a nosa idiosincrasia forxaronse no respecto á dignidade do home. Só unha amraga

experiencia recente, que estivo a punto de conducirnos á guerra civil, nos fixo comprender que os dereitos

humanos non poden sobrevivir nun réxime político e xurídico que abre campo á agresión ideolóxica do marxismo-

leninismo, hoxe ó servicio do imperialismo soviético, ou á subversión terrorista, que converte a convivencia

social nunha completa anarquía.

258

Fonte: www.funglode.org. 9-III-2006

Resulta incomprensible que toda restriccióna determinados dereitos das persoas se enxuice como

unha presunta transgresión dos dereitos humanos, mentras que a actitude feble ou demagóxica de moitos

gobernos fronte ó terrorismo non mereza reparo algún na materia, aínda cando é evidente que ela se traduce

nunha complicidade por omisión, cunha das formas máis brutais de violación dos dereitos humanos.

É posible que o noso enfoque máis amplo e profundo nesta materia sexa dificil de comprender para

os que non viviron un drama coma o noso. Ahí está, en cambio, a razón pola que as limitacións excepcionais que

transitoriamente tivemos que impor a certos dereitos, contaron co respaldo do pobo e da xuventude da nosa

patria, que viron nela o complemento duro pero necesario para asegurar a nosa Liberción Nacional, e proxectar

así amplos horizontes de paz e progreso para o presente e o futuro de Chile. A xuventude destacouse pola súa

comprensión visionaria cara a esixencia histórica que afrontamos no sentido de dar vida a un Novo Réxime

político institucional...”

(PINOC HET, A.: Discurso en Cerro Chacarillas. 9 de xullo de 1977 . En: www.bic entena riochile.cl. 9-III-2006)

Z. 18. Os axentes dinamizadores da politica latinoamericana.

259

Documentos fílmicos relacionados coa unidade temática.

1. Ben vido Míster Ma rshall. España. 1952. Dir. Luís García Berlanga. Xénero: comedia. Duración: 95 m.

2. A confesión. Francia-Italia. Dir. Constantin Costa-Gavras. Xénero: drama político/biográfico. Duración: 135

m.

3. Ladrón de bicicletas. Italia. 1948. Dir. Vittorio de Sica. Xénero: drama. Duración: 88 m.

4. Un, dous, tres. EE. UU. 1963. Dir. Billy Wilder. Xénero: comedia. Duración: 108 m.

5. Habana. EE. UU. 1990. Dir. Sydney Pollack. Xénero: drama romántico. Duración:

6. A Batalla de Chile. España. 1973-1977. Dir. Patricio Guzmán. Xénero: documental. Duración: sin datos.

7. Salvador Allende. Chile. 2004. Dir. Patricio Guzmán. Xénero: documental. Duración: 100 m.

8. A historia ofic ial. Argentina. 1984. Dir. Luís Puenzo. Xénero: drama. Duración: 110 m.

9. Baixo o volcán. EE. UU. 1984. Dir. John Huston. Xénero: drama. Duración: 109 m.

10. Easy Rider. (Buscando o meu destino. ) EE. UU. 1969. Dir. Dennis Hopper. Xénero: drama de carretera.

Duración: 94 m.

11. Deus e o demo na terra do sol. Brasil. 1964. Dir. Glauber Rocha. Xénero: drama social. Duración: 125 m.

12. Desaparecido. EE. UU. 1982. Dir. Constantin Costa-Gavras. Xénero: drama político. Duración: 122 m.

13. Europa. Poderoso continente. Reino Unido. 1974. Dir. Sin datos. Xénero: documental. Duración: Sin datos.

14. O sangue do cóndor. 1979. Dir. Patricio Guzmán. Xénero: documental. Sin datos nos demáis apartados.

15. O estranxeiro. Italia. 1967. Dir. Luchino Visconti. Xénero: drama. Duración: 105 m.

16. Memorias do subdesenvolvemento. Cuba. 1968. Dir. Tomás Gutierrez Alea. Xénero: comedia. Duración:

85 m.

17. Xeración perdida. EE. UU. 1980. Dir. John Byrum. Xénero: drama biográfico. Duración: 109 m.

18. A casa Rusia. EE. UU. 1990. Dir. Fred Schepise. Xénero: drama de intriga. Duración: 123 m.

19. JFK. Caso aberto. EE. UU. 1991. Dir. Oliver Stone. Xénero: drama de intriga. Duración: 190 m.

20. O círculo do poder. EE. UU. 1991. Dir. Andrei Konchalovsky. Xénero: drama biográfico. Duración: 137 m.

21. Queimado polo sol. Rusia. 1994. Dir. Nikita Mikhalkov. Xénero: drama. Duración: 152 m.

22. ¡Vivir!. Hong Kong. 1994. Dir. Zhang Yimou. Xénero: drama. Duración: 125 m.

23. L’ América. 1994. Dir. G. Amelio. Sin datos nos demais apartados.

24. Antes da chuvia. Macedonia. 1994. Dir. Milcho Manchevski. Xénero: drama. Duración: 110 m.

25. Malcolm X. EE. UU. 1992. Dir. Spike Lee. Xénero: drama biográfico. Duración: 193 m.