1

MakroekonomiaII

Ligjërata 3Kontabiliteti i të

ardhurave kombëtare

Shkurtesat/akronimetGDP; Gross domestic product=Bruto produkti I

brendshëm

GNP: Gross national product: Bruto produkti kombëtar

NDP: Net domestic produkt: Neto Produkti kombëtar

CPI: Consumer Price Index (indeksi I cmimeve të konsumit)

PPI: Production price index (indeksi I cmimeve të prodhimit)

C: Consumption (konsumi)

I: Investment (Invetsimet)

G: Goveernment sopending(shoenzimet qeveritare)

NX: Net exports (eksportet neto)

TR: Transfers (transfertat)

TA: Taxes (taksat)

YD: Disposable income (të ardhurat e disponueshme)

Y: Inocme (të ardhurat)

AD: Aggregate demand (kërkesa agregate)

AS: Aggregate supply (oferta agregate)2

3

Llogaritja e produktit të brendshëm bruto

• Makroekonomia studion, në mes tjerash, edhe të ardhurat kombëtare

• Llogaritë e të ardhurave kombëtare na japin vlerësimet për GDP-në.

• GDP= Q e prodhuara në vend brenda vitit x P

• Llogaritet vlera përfundimtare e produkteve dhe shërbimeve për të evituar përsëritjet ose vlera e shtuar në çdo fazë të prodhimit

• Llogaritet vetëm produkti aktual e jo edhe transaksionet e produkteve të vjetra

4

Llogaritja e produktit të brendshëm bruto

• GDP llogaritet me çmimet e tregut

• Çmimet e tregut në vete përfshijnë edhe taksat indirekte

Produktet dhe shërbimet e patregtueshme dhe efekti i tyre në GDP:

P.sh. Prerja e flokëve në shtëpi ose prodhimi i të mirave në kopshte nuk përfshihen në GDP

GDP për kokë banori

• GDP për kokë banori=standardi i jetesës.

Supozimi se me rritjen e GDP-së rritet edhe standardi jetësor

A është matës i mirë për jetesën?

Jo tregues direkt i standardit të jetesës por si i përafërt (proxy).

5

6

GDP real dhe nominal

• GDP nominal = vlera e produkteve

dhe shërbimeve e matur me

çmimet e vitit vijues

GDP(2000) = Q(2000) x P(2000)

• GDP nominal ndryshon çdo vit:

•Për arsye se çmimet ndryshojnë

•Prodhimi ndryshon

• GDP real = vlera e produkteve dhe

shërbimeve në vitin vijues e matur

me çmimet e vitit bazë. P.sh.

GDP(2000) = Q(2000) x P(1995)

7

2.2. GDP real dhe nominal

Shembull (Tabela 2.1)Llogarit GDP e dy viteve, rritjen e GDP-së dhe

GDP reale kur viti bazë është 1987):

GDPn(1987) GDPn(1993) GDPr(1993)Banane 15x0.2=3 20x0.3=6 20x0.2=4Portokaj 50x0.22=11 60x0.25=15 60x0.22=13.2 14$ 21$ 17.2$

dGDP nominal (1987 vs 1993)=

=[GDPn(1993)/GDPn(1987)]*100=1.5=50%

GDPr(1993)=produktet e prodhuara në vitin 1993 të shumëzuara me çmimet e vitit 1987

dGDPr(1993)=GDPr(1993)/GDPn(1987)=23%

8

9

GDP real dhe nominalProblemet gjatë matjes së GDP-së:

• Nuk reflekton shpërndarjen e produktit në shtresa të varfëra dhe të pasura

• Puna vullnetare nuk përfshihet

• Qëndrushmëria e GDP-së: Nauru GDP të lartë si rezultat i depozitave të mëdha të fosfatit por që nga 1989 GDP ka rënë ngase rezervat e shterura;

vendet me naftë.

- Produktet që nuk tregtohen

- Përmirësimi i cilësisë

- Ekstrernalitete: nuk merret parasysh ndotja e ambientit

• Aktivitete jolegale dhe joformale

GDP dhe GNP• GDP shpreh produktet e

prodhuara në vend në një moment ta caktuar

• GNP shpreh prodhimin e vendasve kudo që ai prodhim ndodh

GNP=GDP+net pagesat nga bota e jashtme (pagesat e fajtorëve nga jashtë-të paguarat jashtë)

GDP: Vlera e shtuar e produkteve në vend

GNP: Vlera e shtuar nga produktet e zotëruara nga vendi

10

11

GDP dhe GNP

Kur GDP>GNP të huajt marrin më

shumë se sa rezidentët e vendit

marrin jashtëDallimi zakonisht i vogël:

Kuvait: me zbulimin e naftës vendosi që një pjesë nga të hyrat nga nafta ti investoj jashtë e jo ti harxhoj brenda vendit (për të siguruar të hyra për gjenerata e reja): andaj

GNP>GDP=neto pagesat për faktorët e prodhimit

GDP dhe NDP

• GDP – para se të llogarisim amortizimin e kapitalit

• NDP – Net GDP; pasi të kemi pëllogaritur amortizimin e kapitalit

12

Indekset e çmimeve

• CPI (Consumer price index)• PPI (Production price index)• GDP deflatori

13

14

Indekset e çmimeve

1.Deflatori i GDP-së

Ndryshimet që kanë ndodhur në çmime nga viti bazë në vitin vijues= GDP nominal në vitin vijues GDP real i atij viti

GDP nominal=GDP real*deflatori i GDP-së

Gjeni deflatorin e GDP-së në vitin 1993 nga shembulli i mëparshëm?

15

Indekset e çmimit

CPI mat koston e një shporte fikse të mirash dhe shërbimesh që konsumon një familje tipike

CPI=koston e jetesës

PPI mat koston e të mirave fillestare (inputeve) dhe sinjalizon shumë më herët për rritjen e çmimeve

Dallimi në mes të CPI dhe GDP deflatorit?

Shenja/drejtimi?Madhësia?

Ndryshimet në mes të deflatorit të GDP-së dhe CPI

Deflatori përfshin në vete të gjitha produktet dhe shërbimet, ndërsa CPI vetëm disa

CPI mat çmimin e një shporte të mirash dhe shërbimesh që është e njëjtë për çdo vit

CPI përfshin çmimet e importeve

CPI dhe deflatori ecin në të njejtin drejtim në të shumtën e rasteve.

Ushtrim:Në vitin 1974, 1979 deri me

1980 rritja e CPI ka qenë më ë lartë sesa deflatori: Sqaro?

16

GDP deflatori është deflatori tregon cmimin e të mirave të prodhuara në vend

CPI është cmimi i të mirave të konsumuara në vend

CPI>GDP deflator nënkupton se cmimi i produkteve të importuara rritet relativisht më shumë se i atyre vendore.

Në SHBA cmimi i naftës u ngrit, edhe pse SHBA prodhon vet naftë, ky prodhim nuk mbulon tërë konsumin andaj importohet nafta.

17

18

Shpenzimet dhe komponentët e kërkesës

AD = C + I + G + NX

miliard $ si % e GDP-së C 4,094 68.9I 770 12.9G 1,115 18.8NX -33 -0.6GDP 5.946 100.0Pyetje për diskutim:– Si ndryshon GDP kur rritet konsumi?

– Varet nëse konsumi është i drejtuar kah mallrat e vendit apo kah importi

Rritet konsumi për mallrat e vendit: GDP shtohet po aq sa shtohet konsumi

Rritet konsumi për mallrat e importuara: GDP ngelet e njëjtë, pra rritet konsumi dhe ulen eksportet neto dhe efekti në GDP është zero

Konsumi (C)

Shpenzimet e familjeve

Burimet:

• Pagat e punëtorëve

• Interesi për kapitalin

•Qiraja e tokës

• Fitimet nga ndërmarrësia

Efektet e konsumit të lartë?

19

Investimet (I)

– Blerjet e mjeteve që do të përdoren për gjenerimin e të hyrave (paisje, makina)

– Shtesat në inventar

– Ndërtesat, shtëpitë dhe banesat

Burimi për këto investime janë kursimet

20

Shpenzimet qeveritare (blerjet shtetërore) (G)

– Shpenzimet e të gjitha niveleve të qeverisë (cilat nivele?)

– Përjashton pagesat për transferta (arsyeto?)

Burimi për G janë taksat neto

Nëse “G” tejkalon taksat neto atëherë duhet huazuar

21

Net Eksportet (X – M)

A mund të jenë eksportet më të mëdha se GDP

GDP- vlera e shtuar

Importet=1 milionë

Përdor vetëm fuqinë punëtore si vlerë e shtuar=200,000

Eksporton: 1 milionë

X=M

GDP=200,000

X/GDP=1,000,000/200,000=5

Kjo ndohd në vendet e vogla

Norma e eksportit në vitin 1997: Belgjikë 71%; Britania e Madhe 29%; SHBA 12%.

22

23

GDP dhe të ardhurat personale të

disponueshme Të ardhurat personale të

disponueshme janë të ardhurat në disponim për shpenzim dhe kursime nga familjet

Përshtatjet e nevojshme të GDP për të llogaritur të ardhurat e disponueshmeTë ardhurat personale në

disponim = GDP + të ardhurat neto të

faktorëve nga jashtë – amortizimi – fitimet e mbajtura + transferet – taksat

Analizo Tabelën A2.1

24

Disa identitete të rëndësishme

Ekonomia e thjeshtë; pa qeveri pa tregti të jashtme (ekonomi e mbyllur) (ana e kërkesës):

Y ≡ C + I (1)Produkti i prodhuar ose

konsumohet ose shpenzohet?

(Firmat mund të prodhojnë e mos ti shesin produktet=akumulojnë inventare si pjesë të investimeve)

Të ardhurat konsumohen ose kursehen:

Y ≡ S + C (2)Kombinojmë (1) dhe (2):

C + I ≡ Y ≡ C + S (3) {ana majtë: kërkesa} {ana e djathtë: shpërndarja e të

ardhurave}

Lidhja në mes të kursimit dhe investimeve:

zbresim (C nga të dy anët dhe kemi):

I ≡Y–C ≡S (4) kursimet=investimet (në një

ekonomi të thjeshtë; mirëpo në kushte normale investohet edhe përmes huasë)

Ekuacioni (4) tregon se egziston një identitet në mes të investimeve dhe kursimit dhe se një pjesë e investimeve është inventar i padëshiruar (firma prodhon më shumë se sa ëshrë kërkesa).

25

Tani sjellim në model qeverinë dhe tregtinë e jashtme

Kërkesa tani shprehet si:

Y ≡ C + I + G + NX (5)Të ardhurat e disponueshme shprehen si:

YD ≡ Y + TR - TA (6)Të cilat shpërndahen në konsum dhe

kursimeYD ≡ C + S (7)

Kur kombinojmë (6) dhe (7) kemi:

C + S ≡ YD ≡ Y + TR – TA ose (8)C ≡ YD – S ≡ Y + TR – TA – S

Zëvendësojmë C në (5) dhe fitojmë:

Y ≡ Y + TR – TA – S + I + G + NX

S – I ≡ (G + TR – TA) + NX (9)

26

27

Identiteti (9) zbërthehet në:

(G + TR + TA) deficiti buxhetor(G + TR) shpenzimet qeveritareTA: taksat(G + TR) – TA teprica e shpenzimeve

mbi taksatNX teprica e exporteve mbi

importetNëse në sektorin privat S = I atëherë

deficiti (teprica) buxhetore (G + TR – TA) pasqyrohet në deficit (tepricë) të tregtisë së jashtme të barabartë.

Kërkesa Produkti Prod+ transfertat

Shpërndarja e të ardhurave

NX

Y

TA TA

I

YDS

G

C C

TR TR

C+G+I+NX ≡ Y ≡ YD+(TA-TR) ≡ C+S+(TA-TR)

Nëse qeveria shpenzon më shumë se të ardhurat duhet të marrë hua ose brenda vendit (kursimi privat>investimet) ose nga jashtë (I>E)

(S) Kursimet e sektorit privat mund të shpërndahen si:

3.Hua shtetit (kur shteti është në deficit buxhetor)

4.Hua të huajve: kur ata blejnë më shumë se sa që ne u shesim

5.Hua fimave për fonde investive

Kur deficit buxhetor: hua brenda (S>I) ose hua nga jashtë (I>E)

28

29

GDP dhe disa indikatorë tjerë makroekonomik në Kosovë

Indikatorët 2005

GDP, në mil € 1,999

Konsumi 2,643

Investimet 576

Net eksporti -1,220

GDP për kokë banori, in € 1,000

Rritja e GDP-së, rritja reale në %

1.7

Inflacioni (ndryshimi në CPI)

2.0

Të hyrat qeveritare (% e GDP-së)

30.8

Shpenzimet qeveritare (% e GDP-së)

34.6

Ndihma nga jashtë, mil € 518

Faktorët përcaktues të prodhimit

• Në afat të shkurtë (disa vite): ndryshimet në prodhim përcaktohen nga kërkesa

• Në afat të mesëm (një pse dy dekada): ekonomia vie në nivel të prodimit të përcaktuar nga faktorët e ofertës: kapitali, teknologjia dhe madhësia e fuqisë punëtore

• Në afat të gjatë (gjysëm shekulli ose më shumë): sistemi i edukimit; norma e kursimit dhe roli i qeverisë.

30