Қазақстандағы орта білім

Ұлттық білім беру саясатына ЭЫДҰ шолуы

Жалпы ақпарат2012 жылдан 2014 жылға дейін жүргізіледі

Қазақстан Республикасындағы орта білімге ЭЫДҰ бірінші шолуы

Халықаралық тәжірибеге сәйкес реформаларды түзету бойынша ұсыныстар беру

Білім беру саласындағы реформаларды бағалау – олардың жүзеге асырылуы мен бағыттылығы – қазірде бар мықты және әлсіз

жақтарын талдау арқылы

2

Шолудың мақсаты:

Шолуды танымал ету бойынша іс-шаралар:

Дөңгелек үстел жүргізілді (60 қатысушы)

Литер газетінде мақала 16.07.2014 ж.

Шолу жүргізу үрдісі

Шолуды ұйымдастырған және сараптамалық баға ретінде жүргізген ЭЫДҰ болды

2. Дәлелдер қорын тексеру және пайдалану:

ЭЫДҰ бірқатар жобасы негізінде бағалау, о.і. PISA, TALIS және саяси шолулар

Бағалау рәсімдері:

1. Төрт өңірде сыртқы сапарлар және мүдделі тараптармен кездесулер:

Қарағанды, Шымкент, Алматы және Астана

3

4

Қазақстандық мектептердің жетістіктері

Дарынды балаларды анықтау және қолдаудың «Дарын» бірегей жүйесі құрылды

Білім сапасын бақылау вертикалі құрылды.

Критерийлік бағалау жүйесі әзірленді және НЗМ базасында сәтті қолданылуда

2012 жылы оқушылардың ФС дамыту жөніндегі 5-ші Ұлттық жоспар әзірленді

Кембридж университеті және «НЗМ» АББ ПШО ынтымақтастығымен педагогтердің біліктілігін арттырудың инновациялық жүйесі құрылды

Мектепте білім берудегі жүйелік мәселелер

5

Әлемдік тәжірибе озық елдер басты назарды үлгерімі нашар оқушылар мен тиімділігі төмен мектептерді ерте анықтау

және қолдауға шоғырландыратынын көрсетеді. Олар мектептерді мықты және үлгерімі нашар оқушыларға

арналған деп бөлуден тең жоғары стандартты мектептерге көшті.

Мектепте сапалы оқытуға тең емес қол жетімдік, дарынды балаларға көбірек көңіл аудару

Үлгерімі нашар оқушыларды ерте анықтаудың тиімді жүйесінің болмауы

Үздік және нашар мектептер арасындағы үлкен алшақтық. Осы жылы үздік және ең нашар өңірлер арасында ҰБТ балдарындағы айырмашылық 30 балдан асты немесе 24 %-ға жетті . Үздік және ең нашар мектеп арасындағы алшақтық 75,6 балл немесе 60% құрады (116,9-дан 41,3 баллға дейін).

Сингапур тәжірибесі

Финляндия тәжірибесі Ұлыбритания тәжірибесі

Сингапурда «Математикалық прогресс және әркімнің маңыздылығы» бағдарламасы жұмыс істейді. Бағдарлама аясында оқушы үлгермінің төмен болуына ықпал ететін факторларды анықтау бойынша іс-шаралар кешені жүргізіледі. Қорытындысында оқушыға жан-жақты көмек көрсету бойынша ұсыныстар беріледі және шаралар қолданылады.

Финляндияда оқушылар қабілеті аралас сыныптар пайдаланылады. Онда үлгерімі жоғары және төмен балалар бірге оқиды. Мемлекетте үлгерімі төмен оқушылар бүкіл сыныпты төменге тарт у қаупі бар екенін ұғынады, бірақ соған барады. Түрлі тестілердің нәтижелері осындай жүйенің тиімділігін көрсетеді.

Ұлыбританияда техникалық ой-өрісті оқушыларға арналған Университеттік техникалық колледждер құрылды. Онда үлгерімі төмен балалар, не болмаса дәстүрлі оқу бағдарламасы қызықтырмайтын балалар оқи алады. Осылайша елде бірнеше мәселе шешіледі: техникалық мамандық бойынша кадрлардың жетіспеушілігі және оқуға қызықпайтын оқушылар мәселесі.

ЭЫДҰ үлгерімі төмендігінен ауысып келген балалар жиналған мектептерде олардың көрсеткіштері одан сайын төмендейтінін атап көрсетті.

Сондықтан ЭЫДҰ екінші жылға қалдыру тәжірибесін тиімді деп санамайды. Финляндия мен Кореяда мұндай тәжірибе жоқ, алайда бұл елдердің PISA-дағы

көрсеткіші ең жоғары.

Үлгерімі нашар оқушылармен жұмыстың халықаралық тәжірибесі

6

Оқудан қалып қою қаупі бар оқушыларды анықтау және

қолдау көрсету

ҰсыныстарТең білім беру мүмкіндіктері

Мектепте оқытуды ұйымдастырудағы өзгерістер:

Жаңа толық орта білім беру мектептерін құру жөніндегі жоспарларды қолдау және жүзеге асыру

Технологиялық бағыттарды зерттеу үшін жеке мектептер құру 10-шы сыныпты аяқтаған оқушылардың қай оқу орнына оқуға түсу

мәселесіне қатысты шешімі таңдалған бағыттың ең төмен стандарттарына сәйкес болу қажеттілігіне негізделуі тиіс

7

Қайта талдау жүргізу және, мүмкін, инклюзивті оқытуды енгізу бойынша

жоспарларды қайта қарау,, оларды тиімдірек және шамшылырақ ету қажет.

МЖББС және оқу бағдарламаларының мәселелері

8

Оқушылар алатын білімнің көпшілік бөлігі тәжірибеде қолданылмайды.

Стандартты оқу бағдарламасы толықтай академиялық пәндерден тұрады. 7-ші сыныптан кейін академиялық емес пәндерден дене шынықтыру ғана қалады.

Академиялық пәндер теорияға басты назар аударумен оқытылады, нәтижесінде оқушылар алынған білімін өмірде тиімді пайдалану дағдыларын үйренбейді.

Осылай құрылған бағдарлама үлгерімі нашар балалар үшін өте тиімсіз. Олар оқу уақытын мықты білмейтін сабаққа жұмсайды, одан шектелген практикалық пайда алады.

Оқу бағдарламасы шамадан тыс жүктелген және аса терең емес сипатқа ие.

1

2

3

4

5

Ұсыныстар

9

• Шамадан тыс жүктемені азайту, академиялық емес пәндерді қосу мақсатында оқу бағдарламасын қайта қарау, аз пәнді терең оқып-зерттеуді қамтамасыз ету және оқушыларға таңдауға пәндердің көп санын ұсыну.

• Бағдарламаға оқушының қиялы, шығармашылық дағдыларының дамуына және ұжымда жұмыс істей алу қабілетін дамытуға ықпал ететін пәндерді қосу.

• Бағдарламаны оқыту оқушылар үшін қызықты және уәжделген

болатындай етіп реформалау

• Мектептерге барлық немесе кейбір оқушылар үшін оқытудың практикалық құрамдасын арттыру үшін әрекеттің үлкен еркіндігін беру.

• оқу жылын тоқсандар мен демалыстың ұзақтығы бойынша теңгерімделген және біркелкі оқу жылын жасау.

ҰсыныстарОқыту және білім беру тиімділігі:

10

1

2

3

Тиімді оқу құралдары мен ресурстарды әзірлеу, оқушыларда ХХІ ғасыр құзырын дамыту тұрғысынан мұғалімдердің әдістемелік деңгейін көтеру

5 күндік оқу аптасына көшу және мектеп күнтізбесіне барынша біркелкі бөлінген оқу және демалу кезеңдерін енгізу мүмкіндігін қарастыру

Орта мектепте кәсіби бағдарлауды жақсарту

Кәсіби бағдарлау жүйесі неден тұруы тиіс екенін спаттайтын ұлттық ең аз стандартты әзірлеу4

ШЖМ мәселелері

11

Ұсыныстар

ШЖМ желісін оңтайландыру қажет

Шағын мектептер және ШЖМ үшін көп бейінді мұғалімдерді дайындау қажет, тегін жол жүру/ қашықтықтан оқумен қамтамасыз ету қажет

Ауылдық ШЖМ-да білім беру қызметі сапасының төмен деңгейі

Нашар материалдық-техникалық база

Мектептердің жалпы санынан ШЖМ үлесі үлкен

Қашықтан оқыту көлікпен тасымалдауға балама ретінде

12

Skype арқылы оқыту

Канадада Skype арқылы виртуалды оқыту

Вируталды сыныпта бір уақытта бірнеше мектептің он шақты баласы оқиды. Үй тапсырмасын орындауда балалар кең виртуалды кітапхананы пайдалана алады, онда материалдар

мультимедиялық түрде беріледі. Егер оқушы тапсырманы орындай алмаса мұғалім мәселені талдап, оқушыға

қажетті материал толығырақ түсіндірілген кітапхананың белгілі

бөлімін ұсынады. Виртуалды сабақтар e-learning

порталында жазылады, оқушылар егер сабаққа қатыса алмаса немесе

қайталау мақсатында оны кез келген уақытта қарай алады.

АҚШ-та онлайн оқыту

АҚШ-та онлайн оқытуды ұсынатын және Интернет-мектептің оқу

материалымен қамтамасыз ететін компаниялар жұмыс істейді.

2009-2010 жылдары АҚШ Білім беру департаменті жүргізген

зерттеулердің деректері бойынша мемлекеттік бастауыш және орта

мектептерде қашықтан білім алатын оқушылардың саны елде 1,82 млн.

адамды құрады, бұл осы мектептерде оқитындардың жалпы санының 3,8%

жуығын құрайды.

Онлайн оқыту

13

Мәселе Ұсыныстар Түрлі пәндер бойынша

оқыту нәтижелерін бағалау және салыстыру үшін нақты критерийлердің болмауы

ҰБТ оқушыларға барлық пән бойынша білім кеңдігі мен тереңдігін, не болмаса білімді қолдану қабілеттілігін көрсетуге мүмкіндік бермейді

Мектепте оқытудың барлық сыныптарында оқушылардан күтілетін жетістіктерге қатысты нақты және егжей-тегжейлі ұлттық стандарттардың жоқтығы

Ұлттық стандартталған тестілер жүйесі шеңберінде барлық оқушылардың нәтижелері туралы тиімді, сенімді дерек жинау жүйесін құру

ҰБТ-ны реформалау Білім деңгейін ғана емес, жоғары

деңгейлі білімі мен дағдыларын қолдану қабілеттілігін анықтау мақсатында ОЖСБ қайта қарау

Білім берудің әр кезеңінің аяғында стандартталған ұлттық тестілерді енгізу

2. Оқыту сапасы мен білім беру нәтижелерін бағалау

Надлежащая политика, нацеленная на обеспечение более квалифицированными педагогами и эффективным управлением в

школах

3. Педагогикалық қызметкерлердің елдің өңірлері арасында тең бөлінбеуі

ОҚО

Алмат

ы қ.

Қызыло

рда

Астан

а қ.

Жам

был

Атыра

у

Алмат

ыШ

ҚО

Қоста

най

Павло

дар

Қарағ

анды БҚО

Ақмол

аСҚО

Ақтөб

е

Маңғы

стау

95.3 93.0 91.7 90.5 89.8 88.8 88.5 87.5 86.9 86.4 85.4 84.0 83.4 83.0 82.9 76.5

30.0 29.2 22.3 20.5 20.2 19.4 16.9 16.0 15.4 14.7 14.5 14.4 13.9 12.3 11.6

4.4

14

2013-2014 оқу жылына жоғары білімді мұғалімдердің үлесі, %

2013-2014 оқу жылына жоғары санатты мұғалімдердің үлесі, %

74 74 78 80 80 81 81 81 81 82 82 84 87 89 89 90

26 26 22 21 20 19 19 19 19 18 18 16 14 11 11 10 Мұғалімдердің гендер бойынша үлесі, 2013

әйелдер ерлер

41 40 39 39 38 37 37 36 35 35 35 34 34 33 33 27

9 10 11 11 11 12 13 14 14 11 16 17 16 14 12 11

Мұғалімдердің өтілі бойынша үлесі, 2013

20 жылдан астам

Мұғалімдердің гендерлік теңгерімсіздігі

Мұғалімдер контингентін жаңарту мәселесі

15

Мұғалімдерге бағытталған саясатқа қатысты ұсыныстар

16

1

2

3

4

Жоғары білімі жоқ мұғалімдердің үлесін азайту бойынша шара қолдану

Мұғалім кәсібінің мәртебесіне қатысты анықтау және мониторинг үшін негізгі көрсеткіштерді

әзірлеу

Кәсіби стандарттардың тұтас жүйесін әзірлеу

Білім беру саласындағы саясатты қалыптастыруға мұғалімдерді тарту

Мұғалім кәсібінің төмен мәртебесі мен беделі

Құқық және бухгалтерлік

есеп саласындағы

қызмет

Ғылыми зерттеулер мен

әзірлемелер

Аурухана мекемелерінің

қызметі

Дәрігерлік және стоматологиялы

қ тәжірибе

Орта білім (екінші және үшінші саты)

Бастауыш білім (бірінші саты)

187 047 151

332 83 013

81 265

67 027

53 917

17

Төмен жалақы, әсіресе бастапқы кезеңде. 2013 жылы білім беру қызметкерлері ел бойынша орташа жалақының 62% ғана алатын.

Еңбекақы төлеуде қолданылатын мөлшерлеме жүйесі (аптасына 18 сағат). Мұғалімдердің жалақысының және нормативтік жүктеменің төмендігі мұғалімнің толық емес жұмыс күн істеп, балама табыс көзін іздеуге мәжбүр болуына немесе қосымша жүктеме алуына себеп болуы мүмкін.

2013 ж. бір қызметкердің орташа айлық номинал жалақысы, теңге

Ұсыныстар Білім беру деңгейіне қатысты балама талаптары бар

мамандықтардың жалақысымен салыстырғанда мұғалімдер еңбегіне сәйкес жалақы деңгейін қамтамасыз ету

Сапалы білім беру үшін қаржылық көтермелеуді мұғалім жұмысының нәтижелілігін бағалауға арналған критерийлердің толық жинағымен байланыстыру

Қолданыстағы жалақы шкаласы жүйесін мыналар арқылы қайта қарауға бастамалау:

Негізгі міндеттер кешенін заңнамамен белгіленген дұрыс және әділ жалақы шеңберіне біріктіру;

Жас және орта жастағы мұғалімдерге қатысты сапасы жоғары ынталандыруды қамтамасыз ету мақсатында қосымша жұмысқа үстеме ақы мөлшерін азайту;

Аудиториялық сағаттардың әділ және шынайы санын орнату, сыныпта оқытудан басқа қосымша сағаттарды (және міндеттерді) стандартты бөлуді анықтау

18

Шет тілді еркін білетін директорлардың үлесі төмен. Барлық директорлардың тек 7% ғана шет тілін жетік меңгерген.

Директорларға қатысты мәселелер

19

Магистратура бағдарламасына мектеп басшыларын дайындауды енгізу

Мектеп директорларын іріктеуде басқарушының құзыры мен дағдыларына негізделген критерийлерінің болмауы Директорларда мектеп дербестігін көтеру жағдайында және жан басына шаққандағы қаржыландыруға көшу кезінде жұмыс істеуге қажетті менеджер дағдыларының болмауы

Директорларда әкімшілік біліктілік санаттың және сәйкесінше көшбасшылық және басқарушылық дағдыларын жетілдіру үшін үстеменің

Ауылдық жерде жұмыс істейтін директорлардың жалақысына үстеменің болмауы

Мектепті басқаруды жақсарту жөніндегі ұсыныстар

20

Мектеп директорларын жұмысқа қабылдау үшін әлемдік озық тәжірибеге негізделген критерийлердің кешенді жинағын әзірлеу

Мектеп директорлары үшін менеджмент саласында міндетті біліктілікті арттырудың жаңа жүйесін әзірлеу

Жан басына шаққандағы қаржыландыру жүйесі шеңберінде директорларды мектепті басқаруға оқыту

Міндетті біліктілікті арттырудың жаңа жүйесінің кезеңдері және элементтеріне сәйкес мектеп директорлары үшін көтермелеу және ынталандыруды әзірлеу және енгізу

4. Білім беруге жұмсалатын шығын және қаржыландыру механизмдері

Мәселелер:

21

Бүкіл елдегі мектептердің барлығында ресурстарды бөлу мен мектептегі ресурстарға сұраныстың сәйкессіздігі

Мектеп қажеттілігіне сәйкес қаржыны бөлудің сәйкессіздігі

Жас мұғалімдер мен ауылдық және шағын жинақты мектептердегі мұғалімдерге мөлшерлеме жүйесінің

жетілмегендігі

Көтермелеу механизмінің ерекше жетістіктер мен мұғалімдер біліктілігінің жоғары деңгейіне қатты

бейімделуі, бұған «қарапайым» мұғалімдерге жеткіліксіз назар аудару ілеседі

Білім беру деңгейлері арасындағы шығынның теңгерімсіздігі

Білім беру саласына инвестицияның төмен деңгейі

3.2 4 4.1 4.3 4.4 4.5 4.7 5.1 5.1 5.4 5.4 5.7 5.8 5.9 6.5 6.6 6.8 7.4

Жаң

а Зел

анди

яОАР

Нидерл

анды

Колум

бия

Чили

Эквад

ор

Жап

ония

Белор

усси

я

Индонез

ия

Қазақ

стан

Ресей

Сингапур

4.8 4.63.8

3.1 2.9 2.9 2.8 2.4 2.4 1.8 1.8 1.4

22

ЖІӨ-нен білім беруге шығын, %

ЖІӨ-нен орта білімге шығын, %

Ұсыныстар

23

Білім беруге шығынның тұрақты өсуін қамтамасыз ету үшін жалпы мемлекеттік шығын деңгейін көтеру

Білім беру деңгейлері кесіндісінде қаржыландыруды бөлуді осы деңгейлерден, бірінші кезекте білім беру саласында мұғалім біліктілігін арттыру және инновация үшін жауапты жоо-дан, күтілетін нәтижемен сәйкестендіру,

Ағымдағы немесе күрделі жөндеуді қажет ететін мектептер үлесі жеке салада тиімді деңгейге дейін төмендетілмегенге дейін негізгі басымдық ретінде инфрақұрылымды жақсартуға назар аудару.