12. Zapobieganie próchnicy zębów

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ

Anna Syska Zapobieganie próchnicy zębów 322[03].Z2.03

Poradnik dla ucznia

Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy Radom 2007


1

Recenzenci: lek. dent. Alicja Jędrzejczyk lek. med. Ewa Rusiecka Opracowanie redakcyjne: mgr Anna Syska Konsultacja: mgr Ewa Kawczyńska-Kiełbasa Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 322[03].Z2.03 „Zapobieganie próchnicy zębów”, zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu higienistka stomatologiczna.

Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007


2

SPIS TREŚCI 1. Wprowadzenie 3 2. Wymagania wstępne 4 3. Cele kształcenia 5 4. Materiał nauczania 6

4.1. Higiena jamy ustnej 6 4.1.1. Materiał nauczania 6 4.1.2. Pytania sprawdzające 13 4.1.3. Ćwiczenia 14 4.1.4. Sprawdzian postępów 17

4.2. Cel, zadania i metody profilaktyki próchnicy 18 4.2.1. Materiał nauczania 18 4.2.2. Pytania sprawdzające 24 4.2.3. Ćwiczenia 24 4.2.4. Sprawdzian postępów 26

4.3. Zabiegi higieniczne jamy ustnej 27 4.3.1. Materiał nauczania 27 4.3.2. Pytania sprawdzające 32 4.3.3. Ćwiczenia 32 4.3.4. Sprawdzian postępów 36

4.4. Etyka zawodu higienistki stomatologicznej. BHP w gabinecie stomatologicznym

37

4.4.1. Materiał nauczania 37 4.4.2. Pytania sprawdzające 44 4.4.3. Ćwiczenia 44 4.4.4. Sprawdzian postępów 48

5. Sprawdzian osiągnięć 49 6. Literatura 53


3

1. WPROWADZENIE Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy i umiejętności dotyczącej

zapobiegania próchnicy zębów. W poradniku zamieszczono: – wymagania wstępne, umiejętności jakie powinieneś posiadać przed przystąpieniem do

realizacji jednostki modułowej, – cele kształcenia, umiejętności jakie opanujesz podczas realizacji programu jednostki

modułowej, – materiał nauczania, w którym zawarte są niezbędne treści teoretyczne, – pytania sprawdzające, które umoŜliwi ą ocenę przygotowania do wykonania ćwiczeń, – ćwiczenia do samodzielnego rozwiązania zawierają: polecenie, sposób wykonania oraz

wykaz materiałów do wykonania ćwiczenia, pomogą ukształtować umiejętności praktyczne i zweryfikować nabytą wiedzę teoretyczną,

– sprawdzian postępów pomoŜe ocenić poziom wiedzy po wykonaniu ćwiczeń, – sprawdzian osiągnięć, po zrealizowaniu programu jednostki modułowej pozwoli ocenić

poziom nabytych umiejętności w procesie kształcenia, – wykaz literatury.

Schemat układu jednostek modułowych

322[03].Z2 Profilaktyka i leczenie chorób

narządu Ŝucia

322[03].Z2.01 Organizacja pracy w gabinecie

stomatologicznym

322[03].Z2.02 Prowadzenie dekontaminacji

w gabinecie stomatologicznym

322[03].Z2.03 Zapobieganie próchnicy zębów

322[03].Z2.04 Zapobieganie chorobom błony śluzowej jamy ustnej i przyzębia

322[03].Z2.05 Wykonywanie podstawowych

zabiegów profilaktyczno-leczniczych


4

2. WYMAGANIA WST ĘPNE Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

− korzystać z róŜnych źródeł informacji, − posługiwać się podstawową terminologią stomatologiczną, − stosować zasady higieny jamy ustnej, − rozróŜniać choroby jamy ustnej, − dokonywać analizy przeprowadzanego wywiadu z pacjentem, − rozwiązywać problemy w zakresie badań podmiotowych, − planować profilaktykę chorób jamy ustnej, − komunikować się z uczestnikami procesu pracy, − rozwiązywać problemy w zakresie profilaktyki chorób zębów, − korzystać z komputera, − współpracować w grupie.


5

3. CELE KSZTAŁCENIA W wyniku realizacji jednostki programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

− scharakteryzować florę bakteryjną jamy ustnej, − określić wpływ drobnoustrojów na powstawanie próchnicy zębów, − określić znaczenie higieny narządu Ŝucia dla stanu zdrowotnego jamy ustnej, − określić kryteria oceny higieny jamy ustnej, − scharakteryzować wskaźniki higieny narządu Ŝucia, − scharakteryzować czynniki środowiskowe wpływające na stan zdrowotny jamy ustnej, − scharakteryzować czynniki ryzyka próchnicy, − scharakteryzować wskaźniki epidemiologiczne próchnicy i określić zasady ich badania, − scharakteryzować techniki badania wskaźników frekwencji oraz wskaźników PUW i PW, − zinterpretować wartości wskaźników, − określić cele i zadania profilaktyki próchnicy zębów, − zaplanować działania edukacyjne dotyczące poprawy stanu higieny narządu Ŝucia, − dobrać metody i formy oddziaływania do moŜliwości poznawczych jednostki, − scharakteryzować zabiegi higieniczne jamy ustnej, − dobrać środki do higieny jamy ustnej, − dobrać rodzaj szczoteczki oraz metodę szczotkowania zębów, − wdroŜyć plan higienizacji na podstawie wskaźników higieny narządu Ŝucia, − przeprowadzić instruktaŜ wykonywania zabiegów higienicznych jamy ustnej wśród

pacjentów w róŜnym wieku, − określić wpływ sposobu odŜywiania na stan zdrowotny jamy ustnej, − udzielić wskazówek dietetycznych dotyczących profilaktyki próchnicy, − wyjaśnić mechanizm profilaktycznego działania fluoru, − scharakteryzować metody profilaktyki fluorowej próchnicy, − określić wskazania do stosowania metod endogennych, − określić wskazania do stosowania egzogennych metod indywidualnych profilaktyki

fluorowej próchnicy − określić wskazania do stosowania egzogennych metod zbiorowych profilaktyki fluorowej

próchnicy metodą Torella, − określić wskazania do profilaktycznego lakierowania i lakowania zębów, − przeprowadzić zajęcia edukacyjne z zakresu profilaktyki próchnicy, − wykonać czynności i zabiegi związane z profilaktyką próchnicy zębów na zlecenie i pod

nadzorem lekarza dentysty, − zastosować zasady aseptyki i antyseptyki, − wypełnić dokumentację pacjenta dotyczącą przeprowadzonych działań profilaktycznych, − zastosować zasady etyki, − zastosować przepisy bezpieczeństwa higieny pracy, ochrony przeciwpoŜarowej oraz

ochrony środowiska.


6

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Higiena jamy ustnej 4.1.1. Materiał nauczania Problem zdrowych, czystych zębów budził zainteresowanie ludzi juŜ od najdawniejszych czasów. Zęby oczyszczano stosując popiół z kości lub rogów, zaś do płukania uŜywano naparów z ziół aromatycznych. StaroŜytni Grecy oczyszczali zęby za pomocą sproszkowanych korali. Inne narodowości wyśmiewały publicznie osoby, które nie myły zębów i jako karę stosowali higienę jamy ustnej przy publiczności. Pierwsza informacja o szczoteczce do zębów ukazała się w polskiej prasie około 1749 roku. Higiena jamy ustnej odgrywa waŜną rolę w profilaktyce próchnicy, paradontozy, zapaleń dziąseł. Prawidłowa higiena ma równieŜ znaczenie dla pacjenta, gdyŜ nie pojawiają się wtedy u niego owrzodzenia jamy ustnej, afty, wyostrzają się walory smakowe. Jest to waŜne dla zdrowia, urody, oraz lepszego samopoczucia. Przestrzeganie zasad higieny jamy ustnej zapobiega powstawaniu nieprzyjemnego zapachu z jamy ustnej, chroni przed chorobami zębów, dziąseł. Jednym z kryteriów oceny stanu zdrowia jamy ustnej, jest częstość występowania chorób jamy ustnej w róŜnych grupach populacyjnych. Stan higieny jamy ustnej określają: − błonka ślinowa, − nazębna płytka bakteryjna, − biały nalot, − kamień nazębny, − zalegające resztki pokarmu.

Rys.1. Czynniki określające stan jamy ustnej [opracowanie własne]

Czynniki określające stan

jamy ustnej

błonka ślinowa

biały nalot

kamień nazębny

nazębna płytka

bakteryjna

zalegające resztki

pokarmu


7

Błonka ślinowa jest cienką, przeźroczystą, szarą lub brunatną błonką pochodzenia ślinowego tworzy się w ciągu kilku minut na powierzchni zębów bez udziału bakterii, wnikając do powierzchniowej warstwy szkliwa. Ma ona zarówno odnawiające jak i szkodliwe działanie. Płytka nazębna jest to miękki złóg, który odkłada się w sposób ciągły. Jest pochodzenia bakteryjnego. Składa się z drobnoustrojów i substancji międzybakteryjnej. W jej obrębie przebiegają procesy chemiczne polegające na tworzeniu się kwasów. Biały nalot to mieszanina białek, śliny i bakterii, złuszczonych komórek nabłonka i leukocytów przylegających luźno do powierzchni zęba, da się usunąć przez spłukanie wodą. Kamień nazębny to zmineralizowana płytka nazębna. Resztki pokarmu zostają w przestrzeniach międzyzębowych i w zagłębieniach bruzd zębowych na powierzchniach Ŝujących zębów trzonowych i przedtrzonowych. Mogą równieŜ zalegać w ubytkach próchnicowych, w nieszczelnych wypełnieniach, w bruzdach języka, lub między stłoczonymi zębami. Higienę jamy ustnej ocenia się za pomocą: − lusterka, − zgłębnika, − wskaźnika OHI, − wskaźnika fuksynowego, − sondaŜu diagnostycznego przeprowadzonego za pomocą ankiety i odpowiednich

kwestionariuszy. Wskaźnik higieny OHI według Green’a słuŜy do oceny stanu jamy ustnej. W indeksie tym bada się 6 zębów z róŜnych grup zębowych. Wskaźnik składa się z dwóch części: wskaźnika nalotu i wskaźnika kamienia. W kaŜdym z nich bada się oddzielnie powierzchnie wargowe, policzkowe i językowe według punktacji: − 0 – ząb bez nalotu, − 1 – pokrycie nalotem lub kamieniem mniejsze niŜ 1/3 korony zęba, − 2 – pokrycie nalotem lub kamieniem większe niŜ 2/3 korony zęba, − 3 – pokrycie nalotem większe niŜ 3/4 korony zęba. Zebrane punkty dzielimy przez badaną liczbę zębów i oceniamy poszczególne powierzchnie według skali: − 0<OHI<1, wartość świadczy o bardzo dobrej higienie jamy ustnej, − 1<OHI<2, wartość świadczy o dobrej higienie jamy ustnej, − 2<OHI<3, wartość świadczy o dostatecznej higienie jamy ustnej, − OHI=3, wartość świadczy o niedostatecznej higienie jamy ustnej.

suma punktów uzyskanych z badania wskaźnik fuksynowy F =

liczba badanych zębów Badanie stopnia higieny jamy ustnej polega na określeniu poziomu pokrycia zębów nalotem. Stosuje się wtedy do płukania jamy ustnej roztwór fuksyny zasadowej lub podaje się tabletkę do ssania. Następnie naleŜy przepłukać usta ciepłą wodą. Na powierzchni zębów pokrytych nalotem występuje zabarwienie, które ocenia się według punktacji: − 0 pkt – brak zabarwienia, − 1 pkt – zabarwienie 1/3 powierzchni klinicznej korony, − 2 pkt – zabarwienie od 1/3 do 2/3 powierzchni korony, − 3 pkt – zabarwienie więcej niŜ 3/4 powierzchni korony klinicznej,


8

Poziom wskaźnika fuksynowego F wskazuje na stopień higieny jamy ustnej: 0<F<1 higiena bardzo dobra, 1<F<2 higiena dobra, 2<F<3 higiena dostateczna, F=3 higiena niedostateczna. Badając higienę jamy ustnej za pomocą sondaŜu diagnostycznego moŜna ustalić: − częstość mycia zębów, − czas trwania mycia zębów, − częstotliwość wizyt u stomatologa, − jakie pacjent uŜywa dodatkowe środki do higieny jamy ustnej. Stan higieny jamy ustnej zaleŜy takŜe od stanu dziąseł. W tym celu korzysta się ze wskaźnika dziąsłowego (G. Index wg Loe i Silness) oraz wskaźnika płytki bakteryjnej Plaque Index. Kryteria oceny wskaźnika dziąsłowego oparte są na zmianach w dziąśle: − 0 – dziąsło zdrowe, kolor bladoróŜowy, − 1 – łagodny stan zapalny, nie występuje krwawienie, − 2 – umiarkowane zapalenie, zaczerwienienie, obrzęk, przerost dziąsła, krwawienie przy

ucisku, − 3 – cięŜkie zapalenie, zaczerwienienie, obrzęk, krwawienie. Wskaźnik płytki bakteryjnej słuŜy do oceny grubości płytki umiejscowionej w okolicy szyjki zęba na czterech powierzchniach zęba. Kryteria jego oceny są następujące: − 0 – brak płytki, − 1 – cienka warstwa przylegająca do brzegu dziąsłowego i szyjki zęba, stwierdzona

zgłębnikiem, ale nie widoczna gołym okiem, − 2 – płytka na brzegu dziąsła lub na powierzchni zęba oraz w kieszonce dziąsłowej, − 3 – obfite nagromadzenie złogów w kieszonce lub na brzegu dziąsła i powierzchni zęba.

Analiza wskaźników higieny jamy ustnej wskazuje, Ŝe są one bardzo zróŜnicowane i rodzaj stosowanego wskaźnika zaleŜy między innymi od:

− grupy społecznej, − wieku pacjentów, − miejsca zamieszkania, − poziomu wykształcenia. Niski poziom wskaźników higieny jamy ustnej świadczy o braku wystarczającej edukacji zdrowotnej wśród społeczeństwa polskiego. W związku z tym naleŜy zaplanować działanie edukacyjne w celu poprawy higieny jamy ustnej. Działaniami edukacyjnym uświadamiającymi konieczność dbania o stan jamy ustnej powinny być objęte przede wszystkim dzieci wieku przedszkolnym. Chodzi tutaj o wyrobienie nawyków dbałości o jamę ustną, które będą procentowały w okresie późniejszym. Narzędziami edukacyjnymi uświadamiającymi dzieciom konieczność dbania o stan jamy ustnej mogą być: − ksiąŜeczki, − filmy, slajdy, − pokazy artystyczne, − plakaty, plansze, − zabawy edukacyjne, szkolenia, − zagadki, konkursy, − pokaz szczoteczek dziecięcych, − spotkania z rodzicami,


9

− rozdawanie ulotek z informacjami, − reklama środków, których uŜywanie wpływa na zdrowie zębów.

Rys. 2. Najczęściej stosowane narzędzia edukacyjne [opracowanie własne]

Narzędzia te mają spowodować wzrost świadomości dzieci, zwiększyć ich chęć do higieny jamy ustnej, jak równieŜ skłonić rodziców do sprawowania większej kontroli nad dziećmi w zakresie higieny jamy ustnej. Warto zwrócić uwagę na badania przesiewowe prowadzone w przedszkolach, szkołach.

Badania przesiewowe stanowią waŜną rolę we wczesnym wykryciu patologii, polegają na wstępnej identyfikacji choroby bądź infekcji, są przeprowadzane głównie za pomocą badań klinicznych jak równieŜ testów analitycznych. Jest to działanie profilaktyczne, które przeprowadza się przed uaktywnieniem się objawów klinicznych choroby. Badanie przesiewowe moŜe obejmować całą populację lub grupę, która jest szczególnie naraŜona na daną jednostkę chorobową. W Polsce przeprowadza się np. badania przesiewowe noworodków, które ma na celu wczesne wykrycie wad rozwojowych i podjęcie odpowiedniego leczenia. W stomatologii przeprowadzanie takich badań równieŜ jest bardzo waŜne poniewaŜ, powoduje wzrost świadomości konsekwencji nie przestrzegania higieny jamy ustnej, jest to równieŜ działanie profilaktyczne przed chorobami zębów, zwrócenie uwagi na wizyty kontrolne, prawidłowe zabiegi higieniczne stanowi podstawę edukacji związanej z higieną jamy ustnej. Narzędziami edukacyjnym uświadamiającymi osobom dorosłym konieczność dbania o stan jamy ustnej mogą być: − wykłady, − seminaria, − warsztaty szkoleniowe, − audycje radiowe, − foldery. Działania takie powinno się przeprowadzać zwłaszcza wśród osób: starszych, zamieszkałych na wsi i o niskim statucie społecznym, gdyŜ wśród tych osób wskaźniki higieny jamy ustnej osiągają bardzo niski poziom. Na podstawie analizy wskaźników higieny, moŜna wdroŜyć plan higieny jamy ustnej, który będzie polegał na: − regularnym szczotkowaniu zębów, − nitkowaniu przestrzeni między zębowych,

narzędzia edukacyjne

filmy

zagadki, konkursy

szkolenia

ksiąŜki

plakaty


10

− płukaniu jamy ustnej odpowiednimi środkami, − przestrzeganiu diety niskowęglowodanowej, − częstej wymianie szczoteczki. Gdy zauwaŜymy zmiany w jamie ustnej naleŜy zastosować preparaty, które zapobiegną dalszemu rozwojowi choroby, np. Azulan jest to wyciąg z rumianku stosowany do płukania w stanach zapalnych jamy ustnej. W zapaleniu ropnym dziąseł i jamy ustnej, owrzodzeniu jamy ustnej, krwawiących dziąsłach warto stosować Dentosept, to naturalny wyciąg z rumianku, kory dębu, szałwi, arniki, perzu. Czynnikami, które mogą powodować zmiany chorobowe w jamie ustnej mogą być takŜe czynniki środowiskowe, do który zaliczamy: − palenie papierosów, − stres, − niewłaściwe odŜywianie, − przyjmowanie niektórych leków. Palenie papierosów jest bardzo szkodliwe, powoduje wytwarzanie wolnych rodników, które mogą być przyczyną nowotworów, często powodują choroby krtani i dziąseł, zęby tracą swoją białą barwę i Ŝółkną, stają się teŜ bardziej podatne na działanie drobnoustrojów. Stres moŜe wywołać zmiany fizjologiczne w funkcjonowaniu organizmu, wypłukują się elektrolity, organizm odwadnia się, pocą się dłonie. Stres wpływa równieŜ na zęby i dziąsła w taki sposób, Ŝe mogą one ulegać częściej róŜnym chorobom (paradontozie, próchnicy). Niewłaściwe odŜywianie, dieta z małą ilością wapnia lub oparta na węglowodanach moŜe powodować schorzenia jamy ustnej i zębów. Przyjmowanie niektórych leków, moŜe spowodować zaburzenia ze strony błony śluzowej jamy ustnej. Przyjmowanie antybiotyków bez Ŝywych kultur bakterii moŜe doprowadzić do wyjałowienia i owrzodzenia jamy ustnej, naleŜy wtedy podawać leki przeciwgrzybiczne lub Lacidofil (Ŝywe kultury bakterii). Bakterie występujące w jamie ustnej to głównie Gram-dodatnie ziarenkowce z rodzaju Streptococcus. To komórki kuliste, występujące w postaci dwoinek, łańcuszków, większość z nich jest względnie beztlenowa. Do tej grupy naleŜy zaliczyć takŜe paciorkowce chorobotwórcze Streptoccoccus pyogenes (paciorkowiec ropotwórczy). Paciorkowcami występującymi w jamie ustnej i wywołującymi schorzenia są Streptoccocus anginosus, Streptoccocus intermedius. Mogą wywołać zapalenie dziąseł, zatok, próchnicę zębów. Innymi bakteriami występującymi w jamie ustnej są Streptoccocus salivarius wywołujące ropienie, posocznicę, próchnicę zębów. Występują teŜ szczepy Streptococcus mutans, które mogą równieŜ powodować próchnicę podobnie jak niektóre szczepy bakterii kwasu mlekowego (Lactobacillus) i Actinomyces. Przeprowadzone w latach 50-tych badania wykazały, Ŝe główną przyczyną próchnicy są bakterie występujące w jamie ustnej.

Bakterie są zdolne do fermentacji węglowodanów, prowadzi to do powstania kwasów i obniŜenia pH. Powtarzające się spadki pH prowadzą do demineralizacji twardych tkanek zęba. Czynniki predysponujące do powstawania próchnicy: − podatność zęba na choroby, − węglowodany, − bakterie płytki nazębnej, − określony czas.

Płytka nazębna tworzy się juŜ po kilku minutach po oczyszczeniu zębów na powierzchni szkliwa, które jest w kontakcie ze śliną.


11

Rys. 3. Czynniki wpływające na powstanie próchnicy [opracowanie własne]

Proces powstawania próchnicy rozpoczyna się od powstania bezbakteryjnej błonki nabytej, która składa się z glikoprotein pochodzenia ślinowego. Ma ona zdolności adhezyjne i przez to moŜe przyklejać do swojej powierzchni drobnoustroje zwane ziarniakami, w duŜej części są to paciorkowce, około 2% stanowi Streptococcus mutans.

Po kilku dniach z błonki nabytej tworzy się dojrzała płytka nazębna, która składa się z mieszanej flory bakteryjnej. W róŜnych miejscach zęba przewaŜają róŜne drobnoustroje. Wyjaśnia to fakt, Ŝe próchnica moŜe być tylko w jakimś konkretnym miejscu zęba, nie musi zaś obejmować całego.

W roku 1960 wykazano, Ŝe próchnica moŜe być przenoszona z matki na potomstwo. Głównymi szczepami drobnoustrojów odpowiedzialnych za tworzenie próchnicy są szczepy Streptococcus mutans i niektóre szczepy Lactobacillus i Actinomyces.

Bakterie znajdujące się w jamie ustnej są próchnicotwórcze, poniewaŜ produkują z węglowodanów kwasy, ponadto mają zdolność syntezy lepkich polisacharydów, które ułatwiają przyczepianie się tych drobnoustrojów do zębów. Polimery glukozy, np., fruktan i glukan stanowią matrycę płytki nazębnej, są one lepkie i mają konsystencję Ŝelatyny. Przez te właściwości ułatwiają zlepianie bakterii, które wykorzystują węglowodany i to daje początek do powstania próchnicy.

Pokarmy i płyny mające duŜo węglowodanów powodują szybki spadek pH płytki nazębnej, pozostaje ona kwaśna do godziny. Potem wartość pH wyrównuje się do poziomu 6,5, jest to związane z wymywaniem kwasów z płytki przez ślinę i jej działaniem buforującym.

SpoŜywanie cukierków przy małej ilości śliny moŜe doprowadzić pH do stanu krytycznego 5, prowadzi to do demineralizacji twardych tkanek zęba.

Synteza polisacharydów, które pochodzą z zewnątrz przebiega najszybciej w obecności sacharozy, z tego wynika, Ŝe sacharoza stanowi najlepsze podłoŜe dla bakterii.

Do działań profilaktyki higieny jamy ustnej zaliczamy: − regularne szczotkowanie, uŜywanie past z fluorem, − płukanie jamy ustnej, − nitkowanie przestrzeni międzyzębowych, − odpowiednia dieta, − regularne wizyty u stomatologa.

Czynniki wywołujące próchnicę

węglowodany

bakterie płytki nazębnej

podatność zęba

czas


12

Rys. 4. Podstawowe czynności potrzebne do utrzymania higieny jamy ustnej [opracowanie własne]

Higiena jamy ustnej u osób starszych jest szczególnie waŜna, poniewaŜ następuje większe

ryzyko ubytku tkanki zęba oraz próchnicy korzeni. Starsze osoby mogą równieŜ cierpieć na suchość błon śluzowych. Związane jest to z przyjmowaniem niektórych leków, a w konsekwencji prowadzi to do próchnicy i chorób zębów. Warto zbadać ilość wydzielanej śliny przez starszą osobę. Starsze osoby cierpią często na dodatkowe dolegliwości typu choroby serca, zaburzenia metaboliczne. Dziąsła u takich osób stają się delikatniejsze, czasami mogą krwawić.

Aby wzmocnić zęby stosuje się profilaktykę oraz korony i mosty. Korona całkowicie przykrywa uszkodzony ząb, mosty są uŜywane do wypełnień brakujących zębów. Stomatolog podczas badania starszej osoby musi przeprowadzić z nią dokładny wywiad, wykazywać empatię, brać pod uwagę inne schorzenia, przyjmowanie innych leków, równieŜ paradontozę, zaburzenia wydzielania śliny, obecność w jamie ustnej mostów, koron, protez. U starszych osób bardzo często stomatolog spotyka się z obnaŜeniem korzeni, brakiem zębów. Mogą pojawić się trudności związane z usunięciem płytki nazębnej, tacy pacjenci wymagają cierpliwości oraz motywacji do leczenia.

Higiena jamy ustnej u dzieci powinna się być podjęta jak najwcześniej, juŜ w okresie niemowlęcym. Rodzice powinni zapewnić prawidłowe odŜywienie dziecka, dbać o czystość smoczka, jak najkrócej pozwolić dziecku na ssanie smoczka. Jeśli na błonie śluzowej występują owrzodzenia moŜna zastosować 1% wodny roztwór gencjany. Rodzice powinni teŜ kontrolować rozwój narządu Ŝucia i wzrost zębów, jeśli zauwaŜą jakieś niepokojące objawy natychmiast powinni zgłosić się z dzieckiem do lekarza.

Dziecku nie naleŜy podawać duŜej ilości płynów przed snem, poniewaŜ moŜe to spowodować zmiany pH w jamie ustnej, które mogą doprowadzić do chorób zębów np. do próchnicy. Jeśli ząbkuje moŜna podać preparat znieczulający w postaci Ŝelu. JuŜ od najmłodszych lat naleŜy dzieciom wpajać zasady higieny jamy ustnej. Wybrać dla dziecka odpowiednią do wieku szczoteczkę i określić metodę szczotkowania. MoŜe być to łatwa metoda, pionowa , pozioma lub okręŜna. Dla maluchów moŜna polecić metodę szorowania, a dla starszych dzieci metodę Fonesa. Szczoteczki dla dzieci powinny mieć średnie włosie

higiena jamy ustnej

szczotkowanie

płukanie

nitkowanie

dieta

wizyty

u stomatologa


13

0,125 mm i przedłuŜony trzonek, powinny być dobrane do wieku dziecka. Płukanie jamy ustnej po myciu, uŜywanie past z fluorem , traktowanie higieny jamy ustnej jako zabawy stanowi zasadę profilaktyki.

W celu aktualizacji danych i pozyskania informacji o działaniu nowych preparatów na stan higieny jamy ustnej przeprowadza się ciągle nowe badania. Badaniom takim poddano 60 pacjentów Katedry Periodontologii Klinicznej Jamy Ustnej Instytutu Stomatologii Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego. U 51,7% pacjentów stosujących nowy preparat na rynku stwierdzono zahamowanie tworzenia się osadu nazębnego juŜ w pierwszym tygodniu stosowania, u 56,7% pacjentów jeszcze bardzie wyraźny stan poprawy jamy ustnej po 14 dniach, zaś u 65% pacjentów stan jamy ustnej poprawił się znacznie po stosowaniu preparatu 28 dni.

W badaniach in vitro zanotowano zahamowanie wzrostu patogennych szczepów bakterii beztlenowych. Pacjenci stosujący preparat odczuwali świeŜość w jamie ustnej. Preparat ten jest w postaci tabletek do ssania i stosuje się go przy nadmiernym odkładaniu kamienia nazębnego, jeśli chcemy ograniczyć krwawienie dziąseł i utrzymać świeŜy zapach. Składa się z ksylitolu, alg, kwasu jabłkowego i cynku.

ZauwaŜyć moŜna, Ŝe przemysł farmaceutyczny wciąŜ się rozwija i ułatwia pacjentom dbanie o dobry stan jamy ustnej oferując im sprawdzone w badaniach klinicznych preparaty.

Zahamow anie tw orzenia się osadu nazębnego

51,756,7

65

0

10

20

30

40

50

60

70

7 14 28

liczba dni stosowania preparatu do higieny jamy ustnej

Rys. 5. Zahamowanie tworzenia się osadu nazębnego [opracowanie własne]

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jakie znaczenie dla zdrowia ma higiena jamy ustnej? 2. Jakie drobnoustroje znajdują się we florze bakteryjnej jamy ustnej? 3. Jak drobnoustroje wpływają na rozwój infekcji w jamie ustnej? 4. Jakie narzędzia edukacyjne moŜna zastosować dla dzieci w wieku przedszkolnym? 5. Jakie formy edukacji zdrowotnej dotyczące higieny jamy ustnej moŜna zastosować dla

osób starszych? 6. Za pomocą jakich wskaźników oceniamy poziom higieny jamy ustnej? 7. Jakie czynności są niezbędne do utrzymania higieny jamy ustnej?


14

4.1.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Przeczytaj zdania zawarte w tabeli i zaznacz X czy są one prawdziwe czy nie.

Tabela do ćwiczenia 1

ZDANIA PRAWDA FAŁSZ Błonka ślinowa tworzy się na zębach zaraz po ich umyciu.

Przyczyną próchnicy mogą być drobnoustroje płytki nazębnej.

Higiena jamy ustnej nie jest profilaktyką chorób zębów.

Zęby naleŜy nitkować. Jamę ustną nie naleŜy płukać Ŝadnym płynem. Edukacja jest waŜna w rozwoju higieny jamy ustnej.

Narzędziami edukacyjnymi są filmy, plakaty, ksiąŜki.

Wskaźnik fuksynowy to wskaźnik temperatury.

Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym higieny jamy ustnej, 2) przeczytać uwaŜnie zdania zawarte w tabeli, 3) zaznaczyć znakiem X prawdę lub fałsz, 4) porównać wyniki w grupie, 5) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy: − komputer z dostępem do Internetu, − literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia. Ćwiczenie 2

Przyporządkuj czynnościom potrzebnym do utrzymania higieny jamy ustnej wagi znaczenia od 1 do 6, gdzie 1 oznacza mały wpływ danej czynności na stan higieny jamy ustnej, 6 oznacza największy wpływ danej czynności na stan higieny jamy ustnej.


Czynności higieny jamy ustnej

Waga znaczenia

Szczotkowanie zębów Odpowiednia dieta Regularne wizyty u stomatologa Nitkowanie Płukanie jamy ustnej śucie gumy z cukrem


15

Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym higieny jamy ustnej, 2) przeanalizować wymienione w tabeli poszczególne czynności potrzebne do utrzymania

higieny jamy ustnej, 3) przyporządkować kaŜdej czynności wagę 1–6, 4) porównać wyniki w grupie, 5) dokonać analizy otrzymanych wyników.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

− stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu, − literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia. Ćwiczenie 3 Wpisz w diagram najbardziej znane Ci narzędzia edukacyjne oraz odpowiedz na pytania: − czy szerzenie edukacji na temat profilaktyki jamy ustnej jest potrzebne? − w jaki sposób w Twojej okolicy jest prowadzona edukacja profilaktyczna?

Diagram do ćwiczenia 3

Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym profilaktyki jamy ustnej, 2) wyszukać narzędzia edukacyjne, 3) przeprowadzić ocenę przydatności narzędzi edukacyjnych w szerzeniu profilaktyki jamy

ustnej, 4) zaprezentować wyniki ćwiczenia. WyposaŜenie stanowiska pracy: − stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu, − literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

narzędzia edukacyjne


16

Ćwiczenie 4 Wpisz w diagram dziedziny medycyny, w których stosuje się najczęściej badania przesiewowe.

Diagram do ćwiczenia 4

Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym badań przesiewowych, 2) wyszukać odpowiednie dziedziny medycyny, 3) uzupełnić diagram, 4) zaprezentować wyniki ćwiczenia. WyposaŜenie stanowiska pracy: − literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia. Ćwiczenie 5 Na podstawie analizy przypadków zidentyfikuj, który z wymienionych męŜczyzn ma największe predyspozycje do chorób jamy ustnej, a który najmniejsze. Jakie działania edukacyjne naleŜy podjąć w stosunku do pacjenta dorosłego, a jakie w stosunku do dziecka, aby uświadomić im istotę dbania o stan jamy ustnej? Opracuj plan edukacyjny zwalczania próchnicy. Opisy przypadków

Przypadek A Adam myje zęby 3 razy dziennie, pali papierosy i uwielbia słodycze, stomatologa odwiedza, co dwa lata, uŜywa past z duŜą ilością fluoru.

Przypadek B Grześ wymienia szczoteczkę, co 3 miesiące, myje zęby 2 razy dziennie, ogranicza słodycze, regularnie odwiedza dentystę, nitkuje zęby.


17

Przypadek C Piotr ostatni raz był u stomatologa 7 lat temu, pali papierosy od 30 lat, ma tylko pastę do zębów, a jego szczoteczka ma około dwóch lat. Największe predyspozycje do choroby jamy ustnej ma……………………………………..…. Najbardziej o higienę jamy ustnej dba………………………………………………………..… Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym higieny jamy ustnej, 2) przeprowadzić analizę przypadków, 3) zidentyfikować cechy zdrowego i chorego człowieka, 4) określić osobę najbardziej i najmniej predysponującą do chorób jamy ustnej, 5) określić działania edukacyjne w stosunku do pacjenta dorosłego, 6) określić działania edukacyjne w stosunku do dziecka, 7) sporządzić plan edukacyjny zwalczania próchnicy, 8) zaprezentować wyniki ćwiczenia. WyposaŜenie stanowiska pracy: − komputer z dostępem do Internetu, − literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia. 4.1.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie

1) określić cele profilaktyki próchnicy? 2) opracować prawidłową dietę zapobiegającą próchnicy? 3) scharakteryzować wpływ morfologii zęba na powstanie próchnicy? 4) wymienić czynności powodujące wzrost higieny jamy istnej? 5) opracować plan edukacyjny zwalczania próchnicy? 6) opracować poranną i wieczorną higienę zębów?


18

4.2. Cele, zadania i metody profilaktyki próchnicy 4.2.1. Materiał nauczania

Do czynników wpływających na powstawanie próchnicy naleŜy zaliczyć: − brak właściwej higieny jamy ustnej, − niewłaściwa dieta, − uwarunkowania genetyczne, zwiększające prawdopodobieństwa do powstania próchnicy, − drobnoustroje płytki nazębnej, które zmieniają pH jamy ustnej.

Rys. 6. Czynniki wpływające na powstanie próchnicy [opracowanie własne]

Płytka bakteryjna jest głównym miejscem odpowiedzialnym za powstawanie próchnicy, wszystkie miejsca na powierzchni zębów są naraŜone na próchnicę, a w szczególności: − dołki i bruzdy na powierzchniach Ŝujących zębów trzonowych i przedtrzonowych, − powierzchnia językowa siekaczy, − powierzchnie styczne wszystkich zębów, − powierzchnie szkliwa, − odkryte powierzchnie cementu korzeniowego.

Odporność tkanek zęba na próchnicę zaleŜy teŜ od ilości stosowanych związków organicznych i nieorganicznych, zęby mające prawidłową budowę i właściwy stopień mineralizacji są bardziej odporne na próchnicę

W procesie powstawania próchnicy występują okresy destrukcji i naprawy twardych tkanek zęba. DuŜą rolę w rozwijaniu się próchnicy w ciągu kilku miesięcy, kilku lat odgrywa wystarczająca ilość śliny. Główną rola śliny to rola ochronna, buforująca, odŜywcza. Natomiast, kiedy dana osoba cierpi na nowotwór i jest leczona naświetlaniem, dotyczy to głównie naświetlania gruczołów ślinowych proces próchnicy postępuje bardzo szybko.

Jeśli pacjent zachoruje na próchnicę grozi to uszkodzeniem zęba lub jego utratą. PrzeŜywa on stres związany z zaburzeniami wyglądu i mowy. NaleŜy go poinformować o konieczności stosowania profilaktyki, dzięki której moŜe uniknąć w przyszłości podobnych sytuacji. Do działań profilaktycznych moŜemy zaliczyć: − utrzymanie właściwej higieny jamy ustnej,

określony czas

próchnica dieta

bakterie płytki nazębnej

podatność zęba


19

− przestrzeganie odpowiedniej diety, − wykorzystanie fluoru, − zabezpieczenie powierzchni zębów warstwami izolacyjnymi.

Bardzo waŜna jest takŜe prawidłowa higiena jamy ustnej, w wyniku której następuje usunięcie płytki nazębnej poprzez: − szczotkowanie zębów po kaŜdym posiłku, pastami z fluorem, − płukanie płynami z fluorem, − uŜywanie nitek do czyszczenia zębów, − uŜywanie odpowiednich szczoteczek, − stosowanie odpowiednich past, − uŜywanie odpowiedniej metody szczotkowania.

Zabiegi te mają na celu usunięcie płytki nazębnej i resztek pokarmowych z trudno dostępnych miejsc, aby zmniejszyć prawdopodobieństwo występowania próchnicy, oprócz wyŜej wymienionych zabiegów naleŜy jeszcze: − oczyszczać przestrzenie międzyzębowe i powierzchnie styczne za pomocą nici, − oczyszczać protezy zębowe − masować i oczyszczać dziąsła, − stosować płukanki z chlorheksydyną, sangwinaryną, − Ŝuć gumy bez cukru.

śucie gumy równieŜ moŜe być profilaktyką próchnicy, naleŜy jednak wybrać gumy bezcukrowe, w których występuje: − ksylitol, − sorbitol, − mannitol.

Badania mikrobiologiczne wykazały, Ŝe związki te wpływają na opóźnienie wzrostu drobnoustrojów, które tworzą płytkę nazębną. Wydziela się równieŜ więcej śliny zawierającej wyŜsze stęŜenie jonów wodorowęglanowych, które są czynnikiem buforującym. Ponadto ślina zawiera więcej enzymu laktoperoksydazy, co moŜe mieć wpływ na wyŜsze stęŜenie wapnia i większą zdolność do remineralizacji szkliwa. Związki te zastępują cukier i nie ulegają fermentacji w jamie ustnej, są to produkty naturalne. Występują w: − ksylitol – malinach, Ŝurawinie, śliwkach, bananach, truskawkach, − sorbitol – soku z jabłek, owocach jarzębiny, czereśniach.

Właściwości ksylitolu: − słodki smak, − dobra rozpuszczalność w wodzie, − umiarkowana higroskopijność.

Właściwości sorbitolu: − słodki smak, − wzmacnia aromat, − stabilizuje wilgotność, − bardzo dobrze rozpuszcza się w wodzie.

Dzięki tym właściwościom ksylitol i sorbitol są związkami, które zastępują cukier, stosowane są w przemyśle spoŜywczym (czekolady, cukierki), farmacji (leki dla diabetyków), stomatologii.

Gumę do Ŝucia powinno Ŝuć się około 5–10 minut, sprzyja to profilaktyce próchnicy.


20

OdŜywianie dzieci i matek w ciąŜy ma duŜy wpływ na jakość zębów w późniejszym czasie. Kobieta w ciąŜy powinna zadbać o to, Ŝeby w jej diecie znajdowały się w duŜych ilościach: − białko, − witaminy, − sole mineralne.

Sposób odŜywiania w sposób bezpośredni wpływa na strukturę zębów i na tkanki twarde. Powinniśmy jednak uwaŜać, aby nie spoŜywać duŜych ilości węglowodanów, dostarczać organizmowi duŜe ilości białka, poniewaŜ jego brak moŜe spowodować suchość w jamie ustnej i zaburzenia wydzielania ślinianek.

WaŜny jest równieŜ sposób jedzenia, naleŜy zatem: − jeść powoli, − utrzymać stałą ilość śliny, − zawartość kwasów w ślinie powinna być raczej niezmienna.

W niektórych produktach Ŝywnościowych występuje cukier, który działa bardzo negatywnie na zęby i jamę ustną (np. w jogurtach, lekach, syropach) dlatego kupując artykuły spoŜywcze naleŜy patrzeć na ich skład.

SpoŜywanie substancji, które szybko rozpływają się w jamie ustnej stanowi lepszą profilaktykę, poniewaŜ są one szybciej wydalane (np. karmel).

SpoŜywanie pokarmów, które trudno rozpuszczają się w jamie ustnej, np. chipsy powoduje zaleganie pokarmu i moŜe prowadzić do częstszych chorób zębów. Jedną z najpopularniejszych metod zwalczania próchnicy jest fluoryzacja, którą moŜemy podzielić na endogenną i egzogenną.

Fluoryzacja endogenna polega na dostarczaniu fluoru w odpowiedniej ilości do wnętrza organizmu. Taki fluor jest najbardziej przyswajalny, jego źródłem jest woda, sól spoŜywcza, mleko.

Fluorkowanie wody pitnej jest najpopularniejszą formą fluoryzacji endogennej. W krajach gdzie fluorkowanie wody przeprowadzane było na wysoką skalę, obserwowano redukcję próchnicy o 40–49%, w Polsce tylko kilka miast objętych było programem fluorkowania (Wrocław, Szczecin, Bydgoszcz). Przeszkodą w wprowadzaniu w Polsce tej metody jest stan techniczny wodociągowego systemu, konieczność monitorowania ilości fluoru w wodzie oraz przeprowadzania badań epidemiologicznych osób, które spoŜywały tę wodę. Tańszą i prostszą metodą jest fluorowanie soli spoŜywczej. Metoda ta ma jednak pewną wadę i nie moŜe być stosowana przez dłuŜszy okres, poniewaŜ sól moŜe przyczynić się do wiązania wody w organizmie i spoŜywanie jej w duŜych dawkach grozi nadciśnieniem tętniczym.

Fluorkowanie za pomocą aplikowania tabletek z fluorem stanowi rodzaj profilaktyki, który przynosi około 40% redukcji próchnicy pod warunkiem, Ŝe jest stosowany regularnie przez wiele lat.

Tabletki powinny być rozpuszczane w ustach. Najlepiej przyjmować je w ciągu dnia, nie stosuje się ich zaraz po stosowaniu pasty z fluorem. Zymafluor to nazwa handlowa tabletek zawierających fluor. Powinny być stosowane juŜ u kobiet w ciąŜy, aby zabezpieczyć przed próchnicą dzieci. Tego rodzaju terapia powinna być wykonywana wedle zaleceń lekarza, poniewaŜ łatwo przedawkować fluor. Prowadzi to do toksycznych działań, mogą pojawić się plamy na szkliwie, a nawet zatrucia. Fluoryzacja egzogenna, czyli kontaktowa jest to taka metoda, która polega na bezpośrednim kontakcie szkliwa zębów wyrŜniętych ze środkami zawierającymi fluor, takimi jak płukanki, pasty, Ŝele.


21

Większość tych preparatów zawiera: − fluorek sodu NaF, − monofluorofosforan sodu, − aminofluorki.

Rys. 7. Profilaktyka fluorkowa [opracowanie własne]

W profilaktyce próchnicy wykorzystuje się tak zwane preparaty do częstego stosowania

(małe stęŜenie fluoru), do których zaliczamy: − pasty do zębów są najczęściej stosowaną formą dostarczania fluoru. Pasty z fluorem

powinno stosować się juŜ od najmłodszych lat, z tym, Ŝe nie mogą smakować podobnie jak słodycze, bo zwiększają w dzieci zapotrzebowanie na te produkty. Dzieci powyŜej 8 lat mogą stosować pasty z duŜą zawartością fluoru pod warunkiem, Ŝe nie przyjmują juŜ innych preparatów z fluorem. Przykładem pasty zawierającej flor moŜe być Lacalut fluor pasta ta chroni zęby przed próchnicą i kamieniem nazębnym, zawiera ona aminofluorki, które chronią przed próchnicą oraz olejki eteryczne zapewniające świeŜy oddech. Zawartość czynnego fluoru w pastach waha się od 525 do 1450 ppm.,

− płukanki są szczególnie polecane dla osób, które noszą aparaty ortodontyczne, w przypadku odsłoniętych szyjek zębów. Polecanie ich powinno być poprzedzone wywiadem lekarskim, nie zaleca się szczególnie u dzieci stosowania płukanek i tabletek z fluorem. Częstość stosowania płukanek zaleŜy od ilości jonów fluorkowych:

− codziennie zaleca się roztwory 0,05% NaF w ilości 10 ml jednorazowo, − raz w tygodniu zaleca się roztwory o stęŜeniu 0,2% NaF

Dla dzieci i osób starszych zaleca się płukanki z małą ilością fluoru.

Profilaktyka fluorkowa

endogenna

woda tabletki

sól

egzogenna

domowa profesjonalna grupowa

mycie

płukanie

nitkowanie

pod nadzorem

indywidualna

wcieranie

jonoforeza

pędzlowanie


22

Fluor występuje w roślinach oraz w organizmach zwierzęcych-szkliwo, kości, naleŜy do grupy fluorowców. Fluor zapobiega i leczy próchnicę, odgrywa waŜną rolę w procesie mineralizacji tkanki kostnej.

Mechanizm antypróchnicowy działania fluoru

Jony fluoru mają silne powinowactwo do wapnia. Reagują z hydroksyapatytami szkliwa, wchodzą one w miejsce jonów wodorotlenowych.

Kolejna moŜliwość działania fluoru polega na remineralizacji szkliwa. Reminalizacja jest przez stymulowana działaniem i właściwościami śliny, zatem fluorki muszą być obecne w ślinie długi czas.

Rys. 8. Nazwy przykładowych preparatów do higieny jamy ustnej [opracowanie własne]

Profilaktyka fluorkowa endogenna opiera się na codziennej higienie jaką moŜemy

wykonać w domu sami. W przedszkolach i szkołach fluoryzacja endogenna powinna być prowadzona pod nadzorem. W tej metodzie stosuje się roztwór do płukania 0,2% NaF, który dzieci otrzymują w kubeczku jednorazowym, jednorazowo 10 ml i płuczą jamę ustną 3 minuty. Metoda ta nazywa się metodą Torella. Redukcja poziomu próchnicy następuje o 35–40%.

Profilaktyka fluorkowa za pomocą jonoforezy polega na wykorzystaniu przez stomatologa odpowiedniego aparatu, zabieg ten wykonuje się około 4 do 5 razy w roku, stosuje się 2% NaF. Aparatura wytwarza natęŜenie od 1 do 3 mA, zabieg trwa do 15 minut. Występuje wtedy wysoki poziom redukcji próchnicy.

Profesjonalna profilaktyka wymaga odpowiedniego wyposaŜenia gabinetu stomatologicznego, oraz odpowiedniej wiedzy dentysty, który zna obsługę sprzętu oraz umiejętnie pędzluje i wciera odpowiednie związki.

Do pędzlowania stosuje się lakiery fluorkowe: − bezbarwne – Fluor Protector (0,1% F), − barwne (Ŝółte) – Duraphat.

Do jonoforezy stosuje się roztwory , Ŝele nieorganiczne, np.: roztwór NaF 1–2%, Fluocal, natęŜenie powinno mieć wartość 1–3 mA przez 5–15 min.

Płyny do płukania jamy ustnej

Lacalut

Lisnterine

Elmex

Pasty do mycia zębów

Lacalut z fluorem

Parodontax

Elmex

Nici dentystyczne

Jordan

Oral B

J&J


23

Lakowanie zwane takŜe uszczelnianiem polega na pokryciu bruzd i zagłębień w zębach lakiem szczelinowym. Bruzdy i szczeliny ze względu na swoją niekorzystną budowę są miejscami, które ograniczają oczyszczanie resztek pokarmu szczoteczką . Zabieg uszczelniania powinno przeprowadzać się po 4 miesiącach od wyrŜnięcia zęba. Ząb uszczelniany musi być na tyle wyrŜnięty, aby moŜna go było odizolować od wilgotnego środowiska jamy ustnej. Pozwala to na kontynuowanie procesu dojrzewania zęba, a po całkowitym jego wyrŜnięciu zmniejsza ryzyko próchnicy. Uszczelnia się trzonowce mleczne i stałe, zęby przedtrzonowe, a takŜe zagłębienia górnych bocznych siekaczy stałych.

Najbardziej zagroŜone próchnicą są zęby trzonowce stałe. Pojawiają się one ok. 6 roku Ŝycia - stąd potrzeba profilaktycznego ich lakowania. Redukcja próchnicy, nawet około 90%, jest zaleŜna od utrzymania się materiału uszczelniającego. Utratę uszczelniacza powoduje nieodpowiednia technika zabiegu lakowania oraz zbyt wczesne zabezpieczenie zęba po wyrŜnięciu się do jamy ustnej.

Ząb do lakowania powinien być bez próchnicy. Lekarz przygotowując ząb do zabiegu, dokładnie usuwa osad nazębny. Następnie płucze go strumieniem wody pod ciśnieniem, osusza spręŜonym powietrzem i na powierzchnię Ŝującą lakowanych zębów nakłada na 60 sekund wytrawiacz. Ponownie płucze ząb wodą, osusza i nakłada uszczelniacz wzdłuŜ przebiegu bruzdy, a następnie oświetla lampą polimeryzacyjną. WaŜne jest, aby w czasie zabiegu bardzo dokładnie izolować ząb od śliny pacjenta.

Nauczenie pacjentów właściwego oczyszczania zębów naleŜy do obowiązków higienistki stomatologicznej. Odpowiednio przeprowadzony instruktaŜ wymaga wiedzy merytorycznej oraz umiejętności praktycznych. Nauka prawidłowego szczotkowania zębów jest waŜnym elementem profilaktyki fluorkowej metodą Berggrena-Welandera. InstruktaŜ higieny jamy ustnej znajduje się na liście świadczeń zdrowotnych bezpłatnych w ramach ubezpieczeń w NFZ. Nauczanie właściwej higieny jamy ustnej składa się z następujących etapów: motywacji, instruktaŜu, kontroli.

Motywacja ma na celu uzasadnienie pacjentom celowości przestrzegania higieny jamy ustnej. Zawsze trzeba zachęcać do profilaktyki, naleŜy wyjaśnić rolę płytki nazębnej w etiologii chorób przyzębia, naleŜy zachęcić do przeprowadzenia badania na ilość drobnoustrojów próchnicotwórczych w ślinie.

InstruktaŜ powinien być przeprowadzony indywidualnie, wykorzystuje się slajdy, filmy. InstruktaŜ powinien być poprzedzony badaniem stomatologicznym pacjenta, powinny go przeprowadzać higienistki. Konieczne do jego przeprowadzenia jest posiadanie: podręcznego lusterka, środków do wyrabiania złogów. WaŜne jest prawidłowe określenie stanu uzębienia, dziąseł, przyzębia, predyspozycji do odkładania się kamienia nazębnego.

InstruktaŜ powinien obejmować: − dobór szczoteczki do zębów, naleŜy zalecać szczoteczki z włosia sztucznego

z zaokrąglonym końcem, − dobór pasty do zębów, dobiera się w zaleŜności od wieku, stanu przyzębia, skłonności do

próchnicy, − dobór technik szczotkowania, dostosowuje się do indywidualnych wskazań, − dodatkowe środki pomocnicze, nici, wykałaczki.

Kontrola higieny, polega na okresowej kontroli higieny jamy ustnej pacjenta. Stwierdza

się czy prawidłowo szczotkuje on zęby, uŜywa odpowiednich szczoteczek. Opierając się na wynikach badań epidemiologicznych naukowcy opracowali

postępowania zachowawcze i lecznicze. W stomatologii wskaźnikiem określającym skłonności do próchnicy jest wskaźnik PUW, gdzie: − P - określa liczbę zębów dotkniętych próchnicą pierwotną i wtórną,


24

− U - określa liczbę zębów usuniętych z powodu próchnicy, − W - określa liczbę zębów wypełnionych.

Według zaleceń Światowej Organizacji Zdrowia badania epidemiologiczne wykonuje się na całym świecie w określonych grupach. W Norwegii nastąpił spadek próchnicy u dzieci od 1971 do 1982 roku spadło z 10,1 do 4,4. Ten ostatni wskaźnik polskie dzieci uzyskały dopiero w roku 1987.Współczynnik U to zęby usunięte z powodu próchnicy w przedziale wieku 35–44 lata. W Polsce współczynnik U wynosił 10,5, wyŜszą liczbę U w tym przedziale miała Norwegia. Niski odsetek U nie moŜe być powodem do dumy z tego względu, Ŝe spróchniałe zęby zostają w jamie ustnej, nie leczone powodują próchnicę korzeni, zapalenie dziąseł. Jest nadal bardzo duŜo pacjentów leczonych endodontycznie. ObniŜenie liczby PUW moŜna osiągnąć przez profilaktykę, czyli obniŜenie wartości P. 4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Co to jest próchnica? 2. Jakie czynniki powodują próchnicę? 3. Jaki wpływ na próchnicę ma higiena jamy ustnej? 4. Za pomocą jakiego wskaźnika moŜna określić skłonność pacjenta do próchnicy? 5. Co to jest fluor? 6. Jakie znaczenie w higienie jamy ustnej ma fluor? 7. Z jakich etapów składa się instruktaŜ higieny jamy ustnej i kto powinien go

przeprowadzić? 8. Jakie znaczenie ma dieta w prawidłowej profilaktyce próchnicy? 4.2.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Wstaw w brakujące miejsca słowa, tak aby zdania były prawidłowo sformułowane: Fluocal, Fluor, Lacalut, ksylitol, dieta, próchnica, PUW, sorbitol, szczotkowanie. Brak higieny jamy ustnej moŜe doprowadzić do choroby zębów zwanej …………………..... W paście do zębów głównym związkiem zapobiegającym próchnicy jest……………………. Najlepiej i najzdrowiej jest Ŝuć gumę bez cukru, której głównym składnikiem słodzącym jest ………….. SpoŜywanie duŜej ilości węglowodanów jest nieprawidłową ……………….. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym profilaktyki próchnicy, 2) przeczytać zdania do uzupełnienia, 3) wstawić brakujące wyrazy, 4) zaprezentować wyniki ćwiczenia. WyposaŜenie stanowiska pracy: − literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.


25

Ćwiczenie 2 Przeczytaj zdania zawarte w tabeli i zaznacz X czy są one prawdziwe czy fałszywe.


ZDANIA PRAWDA FAŁSZ Głównym składnikiem past jest fluor. Płukanki zawierają tylko wyciągi ziołowe. Nitkowanie nie jest profilaktyką próchnicy. PUW jest to zapalenie dziąseł. Im więcej węglowodanów tym lepiej dla zębów. Fluorkowanie to dostarczanie fluoru do kości. śucie gumy z cukrem jest zdrowe. Zęby naleŜy szczotkować tylko 2 razy na tydzień.

Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym profilaktyki próchnicy, 2) przeczytać uwaŜnie zdania zawarte w tabeli, 3) zaznaczyć znakiem X prawdę lub fałsz, 4) zaprezentować wyniki ćwiczenia. WyposaŜenie stanowiska pracy: − literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia. Ćwiczenie 3 Przeprowadź analizę działań profilaktyki próchnicy, określ, które z nich jest najbardziej skuteczne. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym profilaktyki próchnicy, 2) przeanalizować róŜne źródła informacji o próchnicy, 3) przeprowadzić analizę korzyści płynących z róŜnych działań przeciwpróchniczych, 4) zaprezentować wyniki ćwiczenia. WyposaŜenie stanowiska pracy: − komputer z dostępem do Internetu, − literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.


26

Ćwiczenie 4 ZaaranŜuj scenkę, w której jako higienistka stomatologiczna będziesz informowała pacjenta o czynnikach wpływających na powstawanie próchnicy. Wykorzystaj do tego środki wizualizujące zmiany próchnicowe zębów. Sposób wykonania ćwiczenia. Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym czynników wpływających na

powstawanie próchnicy, 2) zidentyfikować czynniki wpływające na powstanie próchnicy, 3) przygotować scenariusz scenki, 4) przygotować środki wizualizujące zmiany próchnicowe zębów, 5) przeprowadzić dyskusję w grupie, 6) zaprezentować scenkę na forum grupy. WyposaŜenie stanowiska pracy: − komputer z dostępem do Internetu, − literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia. 4.2.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz:

TAK NIE

1) określić zalety higieny jamy ustnej? 2) porównać róŜnorodność diet stosowanych przez osoby w róŜnym wieku? 3) scharakteryzować czynniki ryzyka próchnicy? 4) określić cele profilaktyki próchnicy? 5) scharakteryzować działanie fluoru? 6) określić parametry wskaźników próchnicy?


27

4.3. Zabiegi higieniczne jamy ustnej 4.3.1. Materiał nauczania

NajwaŜniejszym zabiegiem higienicznym jamy ustnej jest szczotkowanie zębów, dziąseł i jamy ustnej.

Celem szczotkowania jest masaŜ dziąseł oraz usunięcie płytki nazębnej i innych osadów. WaŜna jest tutaj precyzja i dokładność, z jaką szczotkujemy zęby.

Zasady szczotkowania: − zęby naleŜy szczotkować, co najmniej dwa razy dziennie przez około 3 minut, − szczoteczkę naleŜy chwycić całą dłonią, tak, aby kciuk był wysunięty w kierunku włosia, − powinno się trzymać szczoteczkę mocno, ale tak, aby nie wywoływało to skurczu dłoni, − naleŜy zawsze w tej samej kolejności szczotkować te same partie uzębienia, − w technice okręŜnej zaleca się liczenie do pięciu zaś w wibracyjnej (góra – dół) do

dziesięciu. Kolejność szczotkowania:

− zacząć czyszczenie od zębów przednich, − jeśli mamy próchnicę, zacząć szczotkowanie od tych miejsc.

Nieprawidłowe szczotkowanie prowadzi do uszkodzenia tkanek miękkich, zwłaszcza dziąseł, starć szkliwa i zębiny, dlatego oprócz prawidłowej techniki szczotkowania waŜny jest właściwy dobór szczoteczki, który zaleŜy od: − wieku pacjenta, − anatomii zębów, − higieny ogólnej, − stanu dziąseł.

Szczoteczkę powinno zmieniać się, co 2–3 miesiące, po tym okresie włoski zaczynają rozchodzić się na boki i to oznacza, Ŝe szczoteczka nie spełnia swej czyszczącej funkcji. Szczoteczki nie powinno się przechowywać w zamkniętych pojemnikach, dlatego, Ŝe nie wyschnie całkowicie, a to właśnie suchość włosia zwiększa szczotkowanie.

Najlepsze są szczoteczki z włosia syntetycznego, czyli nylonu, które nie chłoną wody, są trwalsze. Ponadto, jeśli mają czubek zaokrąglony nie powodują uszkodzenia tkanek miękkich i szkliwa. Szczoteczki o miękkim lub średniomiękkim włosiu są równieŜ polecane przez stomatologów, dlatego, Ŝe efekt czyszczący jest osiągnięty poprzez metodę czyszczenia, a nie poprzez twardość szczotki.

W większości szczoteczek włosie ułoŜone jest w kępkach, waŜne jest, aby między kępkami była odpowiednia przestrzeń, poniewaŜ ułatwia to wysychanie szczoteczki i zwiększa jej moŜliwości czyszczące. Główka szczoteczki moŜe mieć przeróŜny kształt, obecnie zaleca się szczoteczki o małej główce około 3 cm dla dorosłych i około 2,5 cm dla dzieci.

Podział szczoteczek w zaleŜności od funkcji jakie pełnią: − szczoteczki do czyszczenia protez ruchomych (włosie z obu stron, gruba rączka), − szczoteczki do czyszczenia przestrzeni międzyzębowych, − szczoteczki z dwoma rodzajami włosia, miękkim, które masuje dziąsła, − szczoteczki z indykatorem, włosie jest zabarwione na niebiesko i w miarę zuŜywania

szczoteczki kolor bladnie i pacjent wie, Ŝe musi wymienić szczotkę, − szczotki elektryczne były kiedyś stosowane jako zabawki dla dzieci, obecnie stwierdzono,

Ŝe są one lepsze od klasycznych, dlatego Ŝe mają korzystniejszy wpływ na skuteczność szczotkowania oraz lepiej masują dziąsła.


28

Rys. 9. Czynniki wpływające na wybór szczoteczki [opracowanie własne]

Metody szczotkowania zębów: − roll – on zwana metodą obrotową, polega na ułoŜeniu szczoteczki pod kątem 45º na

granicy dziąsła i zęba, wykonuje się ruchy wymiatające, szczoteczkę przesuwa się po zębie w kierunku brzegów siecznych, włosie wnika teŜ w przestrzenie międzyzębowe. Ruchy te powtarza się kilka razy obejmując 2 lub 3 zęby. Powierzchnie zgryzowe czyści się tak jak w większości metod ruchami szorującymi. Jeśli szczoteczkę umieścimy głębiej na dziąśle to przesuwając ją w kierunku zęba wykonuje się masaŜ dziąseł. Metoda ta jest prosta i moŜe być polecana dla większości pacjentów,

− wibracyjna, w której wyszczególnić naleŜy metodę: Stillmana – przypomina nieco metodę wymiatania, poniewaŜ ustawienie szczoteczki

jest takie samo, ale stosuje się tutaj ruchy poprzeczne zwane teŜ wibracjami, które nakładają się na ruchy wymiatania. W jednej partii uzębienia wykonuje się 10 ruchów. Wskazaniem do zastosowania tej metody są stany zanikowe dziąseł i brodawek międzyzębowych,

Chartersa – szczoteczka ułoŜona jest pod kątem 45º, ale włosie zwrócone jest w kierunku powierzchni zgryzowej i wnika w przestrzenie międzyzębowe. Szczoteczkę przyciska się do dziąsła i wykonuje łagodne ruchy drgająco-okręŜne licząc do 10. Metoda ta jest trudna do wykonania, nieprawidłowe jej zastosowanie moŜe być przyczyną obnaŜeń szyjek zębów,

Bassa – szczoteczkę umieszcza się przydziąsłowo pod kątem 45º włosiem skierowanym do dziąsła i przyciskać nią w ten sposób, by włosie wniknęło w kieszonkę dziąsła. Później wykonuje się ruchy wibrujące do przodu i tyłu. Ruchy powinny być energiczne, ale o małej amplitudzie. Zmodyfikowana metoda Bassa polega na tym, Ŝe szczoteczkę ustawiamy w ten sposób, aby obejmowała ona jednocześnie równieŜ część powierzchni zgryzowej, powierzchnie styczne są w tej metodzie słabo oczyszczane. Metoda ta jest trudna do wykonania, naleŜy przy niej bardzo się skupić i prawidłowo manipulować szczoteczką. Wykonana prawidłowo metoda stymuluje płytkę przyzębną. Najlepsze efekty przynosi u pacjentów ze skłonnością do odkładania płytki nazębnej w okolicy przydziąsłowej,

wybór szczoteczki zaleŜy od:

higieny ogólnej

stanu dziąseł

anatomii zębów

wieku pacjenta


29

− okręŜno-szorująca – szczotkę umieszcza się pod kątem prostym do powierzchni zębów w okolicy przydziąsłowej. Dociskając wykonuje się ruchy okręŜne licząc do 5, potem przesuwa się szczoteczkę w kierunku innych zębów tak, aby ruch okręŜny i przesuwający nakładały się. Metodę tę zaleca się młodzieŜy i dzieciom,

− Fonesa – jest zalecana dla dzieci ze względu na łatwość przeprowadzenia zabiegu, polega ona na wykonywaniu okręŜnych ruchów obrotowych. Włosie szczotki ustawia się pod kątem prostym do długiej osi zęba. Powierzchnie policzkowe i wargowe oczyszcza się ruchami okręŜnymi przy zwartych łukach zębowych, pozostałe, od strony jamy ustnej – przy ustach otwartych.

Tabela 1. Wady i zalety metod szczotkowania [opracowanie własne]

ZALETA Metoda WADA Łatwa do nauczenia przez dzieci.

Fonesa Niedokładnie są myte przestrzenie międzyzębowe.

Usuwa część płytki z przestrzeni międzyzębowej.

roll Likwiduje płytkę poddziąsłową.

Wzmacnia brzegi dziąseł. Stilmana Płytka poddziąsłowa jest niewystarczająco myta.

Dobry efekt masaŜu dziąseł. Chartersa Trudna do nauczenia. Usuwa płytkę nazębną i poddziąsłową.

Bassa Niebezpieczna dla dziąseł przy niepoprawnym stosowaniu.

Wybór metody szczotkowania zaleŜy od:

− podatności na próchnicę pacjenta, − stanu przyzębia, − sprawności manualnej, − motywacji, − świadomości oczyszczania zębów.

Przestrzenie międzyzębowe moŜna czyścić takŜe za pomocą nici dentystycznych, wtedy usuwamy resztki pokarmu z powierzchni międzyzębowych, płytki nazębnej i z powierzchni stycznych. Jeśli stosujemy codziennie nici wówczas redukuje to płytkę na powierzchniach stycznych aŜ do 50%.

KaŜdy kawałek nici uŜywa się jeden raz. Nitkę wkłada się w przestrzenie międzyzębowe i delikatnymi ruchami przesuwa nie podraŜniając dziąsła. Pierwsze nici dentystyczne wykonane były z tworzyw naturalnych, obecnie są to tworzywa sztuczne, nasycone środkami bakteriobójczymi, fluorem, środkami zapachowymi.

Do oczyszczania powierzchni międzyzębowych mogą słuŜyć wykałaczki. Stosowane są one głównie u dorosłych. Oczyszczają one powierzchnie międzyzębowe i masują dziąsła. Wykałaczki mogą być drewniane lub plastikowe.


30

Rys. 10. Czynniki wpływające na wybór metod szczotkowania [opracowanie własne] Płukanie jamy ustnej jest metodą bardzo prostą, przynosi duŜe korzyści, zwłaszcza kiedy

wykonywane jest zaraz po posiłku, poniewaŜ: − usuwa resztki pokarmu z przestrzeni międzyzębowych, − zmniejsza ilość bakterii, − zobojętnia kwaśne pH jamy ustnej, − chroni przed próchnicą, − wzmacnia zęby.

Rys. 11. Efekt płukania zębów [opracowanie własne]

Płukanie jamy ustnej zaraz po szczotkowaniu powoduje powstanie aktywnej piany, która

ma równieŜ duŜe znaczenie w oczyszczaniu miejsc trudnodostępnych. Aby metoda ta była jeszcze bardziej skuteczna naleŜy po zastosowaniu jej 2 godziny wstrzymać się od jedzenia i picia.

Irygacja to forma płukania jamy ustnej pod ciśnieniem. Do tego celu słuŜą specjalne urządzenia, wytwarzane jest podciśnienie w płynie. Większość irygacji stosuje się

płukanie jamy ustnej

wzmacnia zęby

zmniejsza ilość bakterii

chroni przed próchnicą

zobojętnia kwaśne pH

usuwa resztki pokarmu

Wybór metody szczotkowania

zaleŜy od:

podatności na próchnicę

sprawności manualnej

stanu przyzębia

motywacji


31

w przewlekłych chorobach przyzębia, do płukania stosuje się wtedy solanki, wodę, roztwory z ziół. Do najczęściej stosowanych płukanek naleŜą: − chlorheksydyna, − triclosan, − sangwinaryna.

Związki te: − działają antyseptycznie, − działają antybakteryjnie, − nie mają efektów ubocznych, − długo utrzymują się w jamie ustnej.

Rys. 12. Działanie chlorheksydyny [opracowanie własne]

Chlorheksydyna jest bardzo popularnym środkiem do płukania jamy ustnej, wiąŜe się ona z płytką nazębną, płytka oddziela się od powierzchni zęba i hamuje to w ten sposób wzrost paciorkowców, które je tworzą. Środek ten stosowany jest w profilaktyce próchnicy i higieny jamy ustnej. Chlorheksydyna współdziała ze śliną i przez to jej działanie antybakteryjne jest dłuŜsze, moŜe występować w postaci: − pasty, − Ŝelu, − roztworu wodnego, − tabletek do ssania.

Do działań, które mogą być dla niektórych pacjentów dość przykre naleŜą: gorzki smak, Ŝółte zabarwienia wypełnień protetycznych. Środek ten powinni stosować: − pacjenci po radioterapii, − pacjenci z unieruchomioną szczęką, − epileptycy, − dzieci upośledzone psychicznie, − pacjenci ze szczególnym powinowactwem do próchnicy.

Stosowanie chlorheksydyny powinno odbywać się pod kontrolą lekarza. Do płukania jamy ustnej moŜna wykorzystać równieŜ inne środki, takie jak Triclosan –

związek fenolowy, działa: − antybakteryjnie,

działanie chlorheksydyny

antybakteryjne profilaktyczne

długofalowe

antyseptyczne


32

− przeciwzapalnie, − przeciwbólowo, − regeneruje płytkę nazębną zwłaszcza w miejscach trudno dostępnych.

Sangwinaryna jest alkaloidem, który pozyskuje się z krwawnika kanadyjskiego. Stosuje się go głównie w medycynie jako środek wykrztuśny, przyspieszający gojenie ran. W stomatologii działa: − antyseptycznie, − hamuje rozwój paciorkowców, − likwiduje nieświeŜy zapach z ust, − działa przeciwzapalnie.

Sole cynku, płukanie nimi jamy ustnej powoduje: − zahamowanie powstawania płytki nazębnej, − działanie przeciwzapalne, − likwiduje przykry zapach z ust.

Cetylopirydyna i heksetydyna to substancje wykazujące: − retencję w jamie ustnej, − niską redukcję płytki nazębnej, − dość silne działanie przeciwbakteryjne. 4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie są rodzaje szczoteczek? 2. Jakie są metody szczotkowania? 3. Jakie znasz substancje czynne występujące w płynach do płukania jamy ustnej? 4. Jaką rolę spełnia nitkowanie w higienie jamy ustnej? 5. Jakie czynności zapewniają prawidłową higieny jamy ustnej? 6. Co to jest fluorkowanie? 7. Jak zmienia się pH jamy ustnej? 8. Jakie preparaty moŜna wykorzystać do płukania jamy ustnej? 9. Jakie są substancje czynne w płynach do płukania jamy ustne? 4.3.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Na podstawie analizy poniŜszych przypadków zidentyfikuj, który z wymienionych męŜczyzn ma największe predyspozycje do chorób jamy ustnej. Jakie działania naleŜy podjąć w stosunku do pacjenta z największymi predyspozycjami do chorób jamy ustnej? Opis przypadków Przypadek A Adam spoŜywa duŜo słodyczy, nitkuje zęby regularnie i płucze, zapomina jednak o myciu zębów, nie dba o swoją szczoteczkę i nie wie, co to są pasty z fluorem. Przypadek B Grześ nitkuje, myje zęby regularnie, chodzi na kontrolę do stomatologa bardzo często, uŜywa past z fluorem, płucze jamę ustną oraz stosuje róŜne techniki mycia.


33

Przypadek C Piotrek czasami myje zęby swoją starą szczoteczką, na kontrolę do dentysty chodzi co 5 lat, często skarŜy się na ból zębów, nie ma juŜ 5 zębów i wciąŜ krwawią mu dziąsła.

Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym zabiegów higienicznych jamy ustnej, 2) przeprowadzić analizę przypadków, 3) zidentyfikować pacjenta z największymi predyspozycjami do chorób jamy ustnej, 4) zaproponować działania zmniejszające prawdopodobieństwo chorób jamy ustnej, 5) zaprezentować wyniki ćwiczenia. WyposaŜenie stanowiska pracy: − komputer z dostępem do Internetu, − literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia. Ćwiczenie 2 W tekście wstaw w brakujące miejsca słowa, tak, aby zdania były prawdziwe (wybierz tylko te wyrazy, które pasują do kontekstu zdania): higiena jamy ustnej, Sangwinaryna, szczoteczka, antyseptycznie, Triclosan, płyn do płukania, zobojętnia kwaśne pH jamy ustnej, dieta. Po umyciu zębów stosuje się równieŜ ………………………………. WaŜna jest w profilaktyce przeciwpróchnicowej racjonalna …………………, gdyŜ odŜywianie równieŜ ma wpływ na zdrowie zębów ……………….powinno się zmieniać, co 2–3 miesiące, poniewaŜ włosie moŜe ulec uszkodzeniu, działanie to prowadzi do prawidłowej……………………………….. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) zapoznać się z materiałem nauczania z rozdziału 4.3.1 poradnika dla ucznia, 2) przeczytać zdania do uzupełnienia, 3) wybrać odpowiednie słowa i uzupełnić nimi zdania, 4) zaprezentować wyniki ćwiczenia. WyposaŜenie stanowiska pracy: − literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia. Ćwiczenie 3 Scharakteryzuj metody szczotkowania zębów i odpowiedz na pytania: − jakie czynniki wpływają na dobór właściwej szczoteczki? − na czym polega nitkowanie zębów? − jakie składniki występują w płukankach do zębów? − jakie metody higieny jamy ustnej polecisz pacjentom w podeszłym wieku?


34

Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) zapoznać się z materiałem nauczania z rozdziału 4.3.1 poradnika dla ucznia, 2) scharakteryzować metody szczotkowania zębów, 3) przeanalizować czynniki wpływające na wybór szczoteczki do zębów, 4) podać róŜnicę między nitkowaniem, a szczotkowaniem, 5) zaproponować sposoby higieny jamy ustnej dla osób starszych, 6) zaprezentować wnioski. WyposaŜenie stanowiska pracy: − komputer z dostępem do Internetu, − literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia. Ćwiczenie 4 Wpisz w diagram najwaŜniejsze działania chlorheksydyny. W jakiej postaci chlorheksydyna jest dostępna na rynku? Diagram do ćwiczenia 4

Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) scharakteryzować działanie chlorheksydyny, 2) wskazać w jakiej postaci chlorheksydyna jest dostępna na rynku, 3) uzupełnić diagram, 4) zaprezentować wyniki ćwiczenia. WyposaŜenie stanowiska pracy: − komputer z dostępem do Internetu, − literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

działanie chlorheksydyny


35

Ćwiczenie 5 Zaplanuj i zaprezentuj przykładowe szkolenie edukacyjne w zakresie higieny jamy ustnej,

które naleŜy przeprowadzić dla młodzieŜy gimnazjum.

Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym szkoleń w zakresie higieny jamy ustnej, 2) zaplanować zakres tematyczny szkolenia, 3) zgromadzić materiały szkoleniowe, 4) wybrać metody edukacyjne dla młodzieŜy gimnazjum, 5) zaprezentować wyniki ćwiczenia. WyposaŜenie stanowiska pracy: − komputer z dostępem do Internetu, − ulotki, − foldery, − filmy edukacyjne. Ćwiczenie 6 Wpisz w diagram cechy określające płukanie jamy ustnej. Przeprowadź dyskusję na temat skuteczności płukania zębów oraz odpowiedz na pytania: − jakie stosujesz metody w celu utrzymania dobrej higieny jamy ustnej? − co wchodzi w skład płukanek do jamy ustnej? − jakie płukanki są dostępne w aptekach na twoim terenie? Diagram do ćwiczenia 6

Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) zapoznać się z materiałem nauczania z rozdziału 4.3.1 poradnika dla ucznia, 2) wpisać najwaŜniejsze zalety płukania jamy ustnej do diagramu, 3) przeprowadzić wywiad w najbliŜszej aptece na temat dostępnych płukanek do jamy

ustnej,

płukanie jamy ustnej


36

4) przedyskutować efekty wywiadów w grupie, 5) wnioski zaprezentować na forum grupy. WyposaŜenie stanowiska pracy: − komputer z dostępem do Internetu, − ulotki reklamowe. 4.3.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zdefiniować higienę jamy ustnej? 2) scharakteryzować metody szczotkowania? 3) uzasadnić dobór właściwej szczoteczki? 4) rozróŜnić nitkowanie, fluoryzację? 5) wykazać sens zapobiegania chorobom zębów? 6) sporządzić plan higieny jamy ustnej? 7) przeprowadzić szkolenie edukacyjne w zakresie higieny jamy ustnej?


37

4.4. Etyka zawodu higienistki stomatologicznej. BHP w gabinecie stomatologicznym

4.4.1. Materiał nauczania

Etyka to ogólna nazwa róŜnych sposobów rozumienia i badania Ŝycia moralnego. Pewne dyscypliny etyczne mają charakter normatywny, czyli przedstawiają teorie słusznego i niesłusznego działania. Inne z kolei są deskryptywne, bo opisują jedynie to, co ludzie uznają za słuszne i jak naprawdę postępują.

Etyka lekarska określa zasady prawidłowego postępowania lekarzy w stosunku do pacjentów. Hipokrates twierdził, Ŝe lekarz powinien nieść pomoc, wykazywać się szeroko rozwiniętą empatią, szacunkiem dla pacjenta. Zawód lekarza to zawód na całe Ŝycie, zatem osoba wykonująca go winna działać zgodnie z kodeksem etyki i jego zasadami. Pacjent stanowi indywidualną jednostkę, która wymaga równieŜ indywidualnego podejścia. Lekarz ma za zadanie podjęcie wszelakich czynności, by pomóc choremu, przeprowadzić szczegółowy wywiad z pacjentem przed podjęciem leczenia, skierować pacjenta na odpowiednie badania, jego działanie musi być zatem zgodne z Kodeksem Etyki Lekarskiej, który jest jednocześnie deklaracją pewnej moralności związanej z tym zawodem.

Postawa moralna w zawodzie higienistki stomatologicznej powinna wynikać ze znajomości norm moralnych, jakie w tym zawodzie obowiązują i stanowią wykładnię postępowania etycznego.

Za szczególnie waŜne normy moralne w zawodzie higienistki stomatologicznej naleŜy przyjąć: − poszanowanie godności pacjenta i jego praw, − ochrona pacjenta przed krzywdą i szkodą, − powinność niesienia dobra w kaŜdym wymiarze opieki medycznej, − powinność bycia sprawiedliwym wobec pacjentów, − przestrzeganie tajemnicy dotyczącej pacjentów, − odpowiedzialność za swoje poczynania zawodowe.

Higienistka stomatologiczna postępująca zgodnie z zasadami etyki cechuje się: − wysokimi kompetencjami zawodowymi, które poszerza i aktualizuje uczestnicząc

w kursach, sympozjach i przez osobiste studiowanie literatury fachowej, − kulturą moralną, na którą składają się przymioty charakteru i usposobienia zwane

cnotami, do których naleŜy zaliczyć: współczucie, rozwagę integralność, − cnotą współczucia, − cnotą rozwagi, która polega na czynnym wglądzie w sytuację, któremu towarzyszy bystry

osąd i zrozumienie, − cnotą integralności przejawiającą się w wierności wyznawanym zasadom, − przestrzeganiem tajemnicy zawodowej, która w przypadku higienistki stomatologicznej

nie obowiązuje w relacji do lekarza stomatologa, z którym współpracuje, − empatią, − rzetelnością prowadzenia dokumentacji medycznej.

Umiejętność bezkonfliktowego pogodzenia hierarchii wartości obowiązujących w zawodzie z hierarchią wartości osobistych pacjenta stanowi o dojrzałości zawodowej higienistki stomatologicznej.


38

Rys. 13. Cechy higienistki stomatologicznej zgodne z kodeksem etyki [opracowanie własne]

Jednym z obowiązków higienistki stomatologicznej jest prowadzenie dokumentacji poradni stomatologicznej, wynika to z zapisu w Instrukcji Nr 9/83 – MZiOS z dnia 1 grudnia 1983 roku. Generalną zasadą w prowadzeniu stomatologicznej dokumentacji medycznej, ze względu na jej rangę prawną, powinien być bezpośredni nadzór lekarza nad prawidłowym, formalnym i merytorycznym przebiegiem pracy średniego personelu medycznego w prowadzeniu tej dokumentacji.

Zgodnie z ustawą „O zawodzie lekarza” z dnia 5 grudnia 1996 roku, dokumentację medyczną dzielimy na: − dokumentację medyczną indywidualną, odnoszącą się do oznaczonych osób

korzystających ze świadczeń zdrowotnych zakładu, jest prowadzona w formie znormalizowanych formularzy lub druków bądź innych zapisów odnoszących się do oznaczonych osób, dzieli się na wewnętrzną i zewnętrzną,

− dokumentację medyczną zbiorczą, odnoszącą się do ogółu osób korzystających ze świadczeń zdrowotnych zakładu lub określonych grup tych osób, sporządzana jest i prowadzona w formie ksiąg, rejestrów lub kartotek.

Podstawowe funkcje dokumentacji stomatologicznej: − profilaktyczno-lecznicze, − epidemiologiczne, − konsultacyjne, − informacyjne, − naukowe. Rodzaje dokumentacji stomatologicznej: − ewidencyjna, − lecznicza – ogólna i specjalistyczna, − profilaktyczna, − sprawozdawcza, − informacyjna, − konsultacyjna, − zabiegowa, − finansowa.

wierna wyznawanym

zasadom

Cechy higienistki stomatologicznej

przestrzegająca tajemnicy

współczująca

kompetentna zawodowo


39

Higienistka stomatologiczna, podobnie jak lekarz stomatolog, podczas codziennej pracy kontaktuje się z róŜnymi ludźmi, u których moŜe występować wiele chorób zakaźnych, takich jak np. wirusowe zapalenie wątroby, czy gruźlica. Sytuacja taka zobowiązuje personel medyczny do świadomego i zgodnego z przepisami sanitarno-higienicznymi postępowania. Gabinet stomatologiczny ze względu na rodzaj wykonywanych zabiegów przy uŜyciu skomplikowanej technicznie aparatury oraz duŜy przepływ pacjentów, moŜe być potencjalnym źródłem zakaŜeń mikroorganizmami chorobotwórczymi. Celem eliminacji wspomnianych zagroŜeń konieczne jest bezwzględne przestrzeganie zasad aseptyki i antyseptyki.

Aseptyka to postępowanie mające na celu niedopuszczenie do zanieczyszczenia lub

zaraŜenia drobnoustrojami pacjenta, sprzętu, miejsca pracy, to niszczenie drobnoustrojów na skórze, błonie śluzowej, polega na rozpoznaniu i ograniczeniu dróg zakaŜenia, izolacji chorych z zakaźnymi infekcjami oraz na zabezpieczeniu i utylizacji zainfekowanych przedmiotów. Polega na niszczeniu flory bakteryjnej wewnętrznej i zewnętrznej.

Aseptyka polega na: − dezynfekcji, w wyniku której uzyskuje się wysoki poziom czystości mikrobiologicznej,

niszczy ona formy wegetatywne bakterii, łącznie z prątkami gruźlicy, grzyby i wirusy, − odpowiednim przechowywaniu sterylnych narzędzi i materiałów, − uŜywaniu dla kaŜdego pacjenta czystych odkaŜonych przedmiotów, − właściwym niszczeniu materiałów skaŜonych, − stosowaniu sprzętu jednorazowego uŜytku, − uŜyciu odzieŜy ochronnej, rękawiczek, masek ochronnych, − przestrzeganiu higieny osobistej − częstych zmianach fartuchów, − prawidłowym otwieraniu jałowych opatrunków.

. Rys. 14. Czynności wykonywane podczas aseptyki [opracowanie własne]

Aseptyka

dezynfekcja

uŜywanie odzieŜy

ochronnej

sterylne narzędzia i materiały

sterylizacja

higiena osobista


40

Antyseptyka – jest to postępowanie polegające na stosowaniu zabiegów zmierzających do zniszczenia drobnoustrojów lub zahamowania ich rozwoju.

Substancje działające antyseptycznie: − pochodne fenolowe (chlorheksydyna), − alkohole, − jodyna, − chloramina.

Bezpieczeństwo i higiena pracy – to ogół norm, środków organizacyjnych i technicznych

mających na celu stworzenie takich warunków pracy, w których pracownik moŜe osiągać wysoką wydajność pracy bez naraŜenia się na wypadki i choroby związane z zatrudnieniem oraz nadmierne obciąŜenie fizyczne i psychiczne.

Zasady bezpieczeństwa i higieny pracy w gabinecie dentystycznym mają na celu stworzenie takich warunków pracy, zarówno personelowi jak i pacjentom, aby wykonywanie zabiegu mogło przebiegać sprawnie i bezpiecznie, nie zagraŜając jednocześnie zdrowiu obu stronom. Budynki, w których znajdują się gabinety stomatologiczne muszą być zabezpieczone przed wilgocią, mieć izolacje cieplną i klimatyzację. Pomieszczenia, w którym stomatolog, higienistka stomatologiczna wykonują pracę powinno być wyposaŜone w sposób nie zagraŜający bezpieczeństwu pracy i powinno spełniać następujące wymogi: − oświetlenie powinno zapewnić dobrą widoczność, ale teŜ nie naraŜać wzroku na zbyt

duŜe natęŜenie, − temperaturę pomieszczenia naleŜy utrzymać w granicy 18–20ºC, − wilgotność powietrza 55–60%, − instalacja elektryczna, gazowa i wodociągowa powinna być zainstalowana zgodnie

wymogami zasad bhp i przepisami przeciwpoŜarowymi, − powinna znajdować się tam umywalka (do mycia rąk) i zlewozmywak (do mycia

narzędzi), − ściany i podłoga muszą być wykonane z materiałów łatwo zmywalnych, − powierzchnie mebli i sprzętu znajdującego się w gabinecie muszą być wykonane

z materiału ułatwiającego ich czyszczenie i dezynfekcję, − na kaŜdego pracownika powinno przypadać 13 m3 wolnej objętości pomieszczenia, jeśli

w gabinecie pracuje więcej niŜ jedna osoba, − wysokość gabinetów stomatologicznych powinna wynosić 2,5 do 3 m, moŜe być niŜszy,

jeśli np. zamontowana jest klimatyzacja, − klimatyzacja powinna być oczyszczana, gdyŜ moŜe stać się ona siedzibą drobnoustrojów

grzybów, temperatura, na jaką nastawiamy klimatyzację nie powinna róŜnić się więcej niŜ 5ºC od temperatury zewnętrznej. W gabinecie stomatologicznym znajduje się duŜo sprzętu technicznego w związku z tym

aby zapewnić bezpieczeństwa pracującym tam osobom, między innymi higienistce stomatologicznej przy kaŜdym urządzeniu powinna wisieć instrukcja obsługi, a ponadto: − kaŜde urządzenie elektryczne powinno być uziemione lub zerowane, − przewody gazowe powinny być zainstalowane w miejscu, gdzie jest odpowiednia

wentylacja, − asystentka stomatologiczna odpowiedzialna za sterylizację w sterylizatorze na suche

powietrze i autoklawie musi być przeszkolona i znać zasady obsługi tych urządzeń, − urządzenia do sterylizacji narzędzi nie powinny być ustawione w miejscu ograniczającym

dostęp do innych urządzeń.


41

Fotel stomatologiczny musi być wygodny dla pacjenta i stomatologa, musi być ergonomiczny. Stomatolog powinien być ubrany w odzieŜ ochronną ( biały fartuch), maseczkę, która chroni go przed odpryskami podczas wiercenia i oddziela od pacjenta, rękawiczki lateksowe, jeśli zaś stomatolog lub pacjent jest uczulony na lateks rękawiczki powinny być bez lateksowe. Dentysta moŜe przyjmować pacjenta w pozycji siedzącej lub na leŜąco. Higienistka stomatologiczna musi dbać o higienę pracy, a w szczególności chronić się przed zanieczyszczeniem i skaŜeniem, w tym celu powinna: − dbać o higienę rąk poniewaŜ ręce mają kontakt z zakaŜoną śliną lub krwią i działają jako

wrota wtargnięcia zakaŜenia, − stosować odzieŜ ochronną – fartuchy, garsonki czy garnitury, − usuwać odpady medyczne i nieczystości w taki sposób, aby nie zanieczyszczać

środowiska naturalnego. Ochrona środowiska

Ochrona środowiska jest to zespół działań mających na celu zaniechanie działań mogących zniszczyć środowisko lub rozpoczęcie działań w celu ochrony środowiska.

Ochrona ta polega na: − racjonalnym kształtowaniu środowiska i prawidłowym gospodarowaniu jego zasobami, − przeciwdziałaniu zanieczyszczeniom, − przywróceniu przyrody do pierwotnej formy.

W celu zapobiegania zanieczyszczenia środowiska: buduje się oczyszczalne ścieków, segreguje śmieci, do samochodów dołącza się katalizatory, odchodzi się od produkcji foliowych toreb, które bardzo długo rozkładają się, rozwija się Ŝywność ekologiczną.

Ochrona środowiska stała się w ostatnich latach bardzo popularna, zabezpiecza ona ochronę naszej ziemi. W wyniku zanieczyszczeń, palenia, przetwarzania folii bądź innych produktów, fabryki wydalają do atmosfery duŜe ilości spalin. Spaliny te niszczą osłonę ziemi i powiększają dziurę ozonową, tym samym promienie słoneczne bezpośrednio trafiają na Ziemię, a jest to bardzo szkodliwe.

Zmienia się tym samym klimat, pojawiają się anomalie pogodowe, a lodowce topnieją. Jeśli nie będziemy przestrzegać zasad ochrony środowiska to moŜemy zginąć „zatopieni przez lodowiec”, lub „spaleni przez słońce”.

W gabinecie stomatologicznym w związku z obsługą pacjenta powstają „odpady

medyczne”, które mogą być groźne dla środowiska naturalnego. Pod pojęciem „odpady medyczne”, zgodnie z art. 3 ust. 3 pkt 5 ustawy o odpadach rozumie się odpady powstające w związku z udzielaniem świadczeń zdrowotnych oraz prowadzeniem badań i doświadczeń naukowych w zakresie medycyny. Powstają one w procesach diagnozowania, leczenia i profilaktyki medycznej.

Przy prowadzeniu działalności związanej z wytwarzaniem odpadów lub gospodarowaniem nimi naleŜy przestrzegać wymagań ogólnych zawartych w ustawie o odpadach oraz wymagań określonych dla specyficznych rodzajów odpadów, w tym odpadów medycznych. Obecnie w Ministerstwie Zdrowia trwają prace nad projektem rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie szczegółowego sposobu postępowania z odpadami medycznymi.

Obowiązujące akty prawne z zakresu gospodarowania odpadami medycznymi: − Ustawa z dn. 27 kwietnia 2001 r. o odpadach, − Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dn. 23 grudnia 2002 r. w sprawie rodzajów odpadów

medycznych i weterynaryjnych, których poddanie odzyskowi jest zakazane,


42

− Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dn. 23 grudnia 2002 r. w sprawie dopuszczalnych sposobów i warunków unieszkodliwienia odpadów medycznych i weterynaryjnych.

Dla zapewnienia bezpieczeństwa pacjentów i personelu gabinet stomatologiczny powinien być oznakowany np. uwaga schody, wyjście ewakuacyjne, musi posiadać gaśnicę oraz apteczkę, ustalony konkretny czas pracy. Celem pracodawcy jest odpowiedzialność za bezpieczeństwo i higienę pracy, zapewnienie pracownikom prawidłowych warunków pracy.

Rys. 15. Cechy gabinetu dentystycznego [opracowanie własne]

W gabinecie stomatologicznym znajdują się róŜne urządzenia elektryczne, higienistka

stomatologiczna powinna znać zasady ochrony przeciwpoŜarowej i sposoby ewakuacji pacjentów z terenu objętego poŜarem. Wszystkie stosowane środki gaśnicze głównie odcinają tlen od źródła ognia, a niektóre z nich dodatkowo schładzają palący się materiał. Do powszechnie stosowanych środków gaśniczych zaliczamy wodę, pianę gaśniczą, dwutlenek węgla, proszki gaśnicze i inne. Podstawowym środkiem gaśniczym jest woda, która z uwagi na bardzo wysokie ciepło właściwe oraz ciepło parowania – wylana na palący się materiał wytwarza duŜą ilość pary wodnej, która odcina dopływ tlenu do ogniska poŜaru. Z uwagi jednak na swoje właściwości fizykochemiczne, woda nie nadaje się, a wręcz nie moŜe być stosowana do gaszenia niektórych palących się materiałów i urządzeń. Nie wolno gasić wodą przede wszystkim: − materiałów wchodzących z nią w reakcje chemiczne, jak np. karbid, sód, potas, fosfor, − palnych produktów ropopochodnych lŜejszych od wody, jak róŜnego rodzaju benzyny,

oleje napędowe, oleje opałowe, − instalacji elektrycznych pod napięciem, urządzeń lub maszyn, z uwagi na to, Ŝe woda

będąc dobrym przewodnikiem prądu moŜe spowodować poraŜenie elektryczne lub dalsze zwarcia. Najczęściej stosowanym sprzętem gaśniczym, w szczególności do gaszenia poŜarów

w zarodku są róŜnego rodzaju i róŜnej wielkości gaśnice.

Gabinet lekarski

prawidłowo oświetlony

odpowiednio

wysoki

przyjazny dla pacjenta

aseptyczny

wyposaŜony w nowoczesny sprzęt


43

Gaśnica jest to zbiornik stalowy z wodnym roztworem alkalicznym. W zbiorniku szklanym pod pokrywą znajduje się kwas. WyróŜniamy następujące rodzaje gaśnic: − gaśnice pianowe, − gaśnice śniegowe, − gaśnice proszkowe, − gaśnice halonowe. Wszystkie gaśnice, po ich wyprodukowaniu, mają określony termin waŜności podany na etykiecie fabrycznej, umieszczonej na gaśnicy. Po upływie terminu waŜności gaśnica powinna być poddana przeglądowi przez instytucje lub osoby posiadające odpowiednie uprawnienia. W budynku, gdzie znajduje się gabinet stomatologiczny naleŜy umieścić w widocznych miejscach pomieszczeń ogólnie dostępnych wykazy telefonów alarmowych oraz instrukcję postępowania na wypadek poŜaru. Zgodnie z aktualnie obowiązującymi Polskimi Normami oznakować: − drogi, wyjścia i kierunki ewakuacji, − miejsca usytuowania urządzeń alarmowych przeciwpoŜarowych (ręcznych przycisków

poŜarowych), − lokalizację przeciwpoŜarowego wyłącznika prądu elektrycznego, − miejsca, w których znajduje się podręczny sprzęt gaśniczy oraz hydranty. Wykonywać okresowo następujące czynności: − przeprowadzić pomiary rezystancji izolacji przewodów roboczych instalacji elektrycznej,

co najmniej raz na 5 lat, − przeprowadzić badanie instalacji odgromowej co najmniej raz na 5 lat, − przegląd stanu technicznego i badanie szczelności instalacji gazowej raz w roku, − przegląd podręcznego sprzętu gaśniczego nie rzadziej niŜ raz w roku. Znaki informacyjne o moŜliwości ewakuacji

Rys. 16. Wyjście ewakuacyjne [7]

Rys. 17. Kierunek do wyjścia drogi ewakuacyjnej [7]

Rys .18. Kierunek do wyjścia drogi ewakuacyjnej schodami w dół w prawo [8]

Rys. 19. Kierunek do wyjścia drogi ewakuacyjnej schodami w dół w lewo [8]


44

Aby uniknąć poŜaru w gabinecie stomatologicznym naleŜy ograniczyć czynniki ryzyka. Wyłączać oświetlenie, komputery na jakiś czas, aby nie powstało przepięcie i poŜar, zlikwidować w otoczeniu środki łatwopalne. Nie rozpalać ognisk, nie palić śmieci w okolicy gabinetu. Działania jakie naleŜy podjąć gdy zauwaŜymy poŜar: − nie wpadaj w panikę! – zachowaj spokój, − dym i gazy trujące znajdują się pod sufitem, dlatego schyl się i poruszaj się blisko ścian, − jeśli znajdujesz się w płonącym budynku włącz alarm – jeśli taki jest w nim

zainstalowany, − w trybie natychmiastowym opuść budynek, nie zabieraj ze sobą niczego, − jeśli nie moŜesz dotrzeć do drzwi wyjściowych, wejdź do pomieszczenia jeszcze nie

ogarniętego poŜarem, zbij jakimś przedmiotem okno – ale zachowaj ostroŜność przy stłuczonej szybie, aby się nie pokaleczyć,

− zadzwoń po StraŜ PoŜarną (tel. 998) – nie dzwoń z płonącego budynku, skorzystaj z telefonu w sąsiednim budynku,

− nie wchodź na teren płonącego budynku nim StraŜ PoŜarna nie ugasi poŜaru, − nie wchodź do pokoju ogarniętego poŜarem i dymem. 4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co to jest Kodeks Etyki Lekarskiej? 2. Jakimi cechami charakteryzuje się higienistka stomatologiczna postępująca zgodnie

z zasadami etyki? 3. Kto powinien prowadzić dokumentację w gabinecie stomatologicznym? 4. Jakie funkcje pełni dokumentacja stomatologiczna? 5. Na czym polega aseptyka i antyseptyka? 6. Jakie warunki zgodne z BHP powinien spełniać gabinet stomatologiczny? 7. Co to są „odpady medyczne”? 8. Jakie akty prawne regulują sposób postępowania z odpadami medycznymi, w tym

stomatologicznymi? 9. Jakie działania naleŜy podjąć, gdy zauwaŜymy poŜar? 4.4.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 ZaaranŜuj scenki, w których pokaŜesz zachowanie etyczne i nieetyczne higienistki stomatologicznej w stosunku do pacjenta. Jakie normy moralne powinny charakteryzować higienistkę stomatologiczną? Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym etyki zawodowej, 2) przeanalizować zachowania etyczne i normy moralne jakimi powinna charakteryzować

się higienistka stomatologiczna, 3) napisać scenariusze scenek,


45

4) zaprezentować scenki na forum grupy, 5) przeprowadzić analizę scenek poszczególnych grup, 6) zaprezentować wyniki ćwiczenia. WyposaŜenie stanowiska pracy: − komputer z dostępem do Internetu, − fartuch, rękawiczki jednorazowe i inne akcesoria do prezentacji scenek. Ćwiczenie 2 Przeczytaj zdania zawarte w arkuszu ćwiczeniowym i zaznacz X czy są one prawdziwe czy fałszywe. Tabela do ćwiczenia 2

PRAWDA FAŁSZ Lekarz nie musi przestrzegać etyki. Seneka to twórca praw etycznych. Stomatolodzy powinni przestrzegać BHP. Azotany to związki toksyczne. Ochrona środowiska nie jest wcale waŜna. Aseptyka to nurt filozoficzny. W gabinecie stomatologicznym powinno być czysto. Stomatolog powinien być cierpliwy i wykazywać się empatią.

Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym etyki zawodowej, 2) przeczytać uwaŜnie zdania zawarte w tabeli, 3) zaznaczyć znakiem X prawdę lub fałsz, 4) zaprezentować wyniki ćwiczenia. WyposaŜenie stanowiska pracy: − kartki papieru, − długopisy.


46

Ćwiczenie 3 Wpisz w diagram czynności, jakie naleŜy wykonywać podczas stosowania aseptyki. Czym róŜni się aseptyka od antyseptyki? Diagram do ćwiczenia 3

Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie powinieneś 1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym aseptyki, 2) wyszukać odpowiednie cechy aseptyki, 3) przeprowadzić analizę zadań w zakresie aseptyki i antyseptyki, 4) podać róŜnicę między tymi działaniami, 5) uzasadnić konieczność stosowania aseptyki i antyseptyki, 6) zaprezentować wyniki ćwiczenia. WyposaŜenie stanowiska pracy: − komputer z dostępem do Internetu, − literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia. Ćwiczenie 4 Korzystając z aktów prawnych z zakresu gospodarowania „odpadami medycznymi” odpowiedz na pytania: 1. Jakie obowiązki w świetle aktualnych przepisów prawnych spoczywają na wytwórcach

„odpadów medycznych”? 2. Jakie „odpady medyczne” powstają w gabinetach stomatologicznych? 3. Dlaczego problem „odpadów medycznych” jest przedmiotem regulacji prawnych? Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie powinieneś 1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym gospodarowania odpadami medycznymi, 2) wyszukać w Internecie akty prawne regulujące gospodarkę „odpadami medycznymi”,

Aseptyka


47

3) przeprowadzić analizę tych aktów, 4) odpowiedzieć na pytania, 5) wykazać związek między „odpadami medycznymi”, a ochroną środowiska, 6) przedyskutować wnioski w grupie, 7) zaprezentować wyniki ćwiczenia. WyposaŜenie stanowiska pracy: − komputer z dostępem do Internetu, − literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia. Ćwiczenie 5 Wpisz w diagram cechy gabinetu lekarskiego, który jest przyjazny dla pacjenta. Jaką rolę w gabinecie lekarskim pełni higienistka stomatologiczna? Jakie działania powinna podjąć higienistka stomatologiczna w sytuacji, gdy w gabinecie wybuchłby poŜar? Diagram do ćwiczenia 5

Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przeprowadzić analizę czynników, które będą wskazywały na pozytywną ocenę

higienistki stomatologicznej i gabinetu stomatologicznego z punktu widzenia pacjenta, 2) wpisać najwaŜniejsze cechy do diagramu, 3) przeprowadzić ocenę cech, jakie musi spełniać gabinet lekarski, 4) określić rolę higienistki stomatologicznej w gabinecie stomatologicznym, 5) określić działania jakie naleŜy podjąć, gdy zauwaŜymy poŜar, 6) przeprowadzić dyskusję w grupach, 7) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

− przepisy BHP, − komputer z dostępem do Internetu, − literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Gabinet lekarski


48

4.4.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz:

Tak Nie

1) scharakteryzować zachowanie etyczne higienistki stomatologicznej? 2) rozróŜnić czynności aseptyki i antyseptyki? 3) uzasadnić konieczność przestrzegania zasad BHP w gabinecie

stomatologicznym?

4) zastosować przepisy ochrony przeciwpoŜarowej? 5) wskazać źródła prawa dotyczące gospodarowania „odpadami

medycznymi”?

6) rozróŜnić dokumentację stomatologiczną?


49

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ INSTRUKCJA DLA UCZNIA 1. Przeczytaj uwaŜnie instrukcję. 2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi. 3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych. 4. Test zawiera 20 zadań. Do kaŜdego zadania dołączone są 4 moŜliwości odpowiedzi.

Tylko jedna jest prawidłowa. 5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. W przypadku pomyłki naleŜy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania. 7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóŜ jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas. 8. Na rozwiązanie testu masz 45 minut.

Powodzenia!

ZESTAW ZADA Ń TESTOWYCH 1. Szczoteczki do mycia zębów nie naleŜy przechowywać

a) w kubeczku. b) blisko pasty do zębów. c) w zamkniętym pudełku. d) w łazience.

2. Głównym składnikiem w pastach działających przeciwpróchniczo jest a) fosfor. b) woda. c) olejek eteryczny. d) fluor.

3. Nici stomatologiczne słuŜą do

a) zabezpieczania migdałów. b) zabiegów stomatologicznych. c) czyszczenia przestrzeni międzyzębowych. d) technologii farmaceutycznej.

4. Higiena jamy ustnej polega

a) tylko na regularnym myciu zębów. b) tylko na płukaniu jamy ustnej. c) tylko na nitkowaniu. d) na myciu zębów, płukaniu i nitkowaniu.

5. Węglowodany a) powodują wzrost zębów stałych. b) tylko zmieniają pH jamy ustnej. c) tylko powodują próchnicę. d) powodują próchnicę i zmieniają pH jamy ustnej.


50

6. Krwawiące dziąsła to objaw a) rosnącego zęba. b) polepszenia się stanu jamy ustnej. c) paradontozy. d) wad Ŝuchwy.

7. Fluoryzacja to metoda a) barwienia zębów. b) dostarczania zębom fluoru. c) mierząca poziom śliny. d) borowania zęba.

8. Lekarz postępujący wedle zasad etycznych nie powinien a) pobierać dodatkowej opłaty za wizytę. b) być otwarty do pacjenta. c) wyraŜać swojej empatii. d) mieć zawsze dla chorego czas. 9. Dieta pozwalająca utrzymać zdrowe zęby to dieta bez duŜej ilości

a) witamin. b) minerałów. c) fluoru. d) węglowodanów.

10. Fluor znajduje się w

a) krwi. b) mózgu. c) zębach. d) pastach do butów.

11. Najlepiej Ŝuć gumę zawierającą

a) cukier. b) mentol. c) ksylitol. d) olejki eteryczne.

12. Stomatolog powinien

a) stosować się tylko do części ustaw w Kodeksie Etyki Lekarskiej. b) brać udział tylko w wybranych szkoleniach. c) stosować się w pełni do zasad etyki i przestrzegać Kodeksu Etyki Lekarskiej. d) przestrzegać tylko Kodeksu Etyki Lekarskiej.

13. W gabinecie stomatologicznym powinno przestrzegać się zasad

a) aseptyki. b) antyseptyki. c) preaseptologii. d) aseptyki i antyseptyki.


51

14. Objawami próchnicy są a) bóle w klatce piersiowej. b) zawroty głowy. c) bóle zębów. d) krwawienie dziąseł.

15. Lekarz składa przysięgę według praw etyki

a) Sokratesa. b) Hipokratesa. c) Seneki. d) Arystotelesa.

16. Głównym składnikiem w płynach do płukania jamy ustnej jest

a) wapń. b) woda. c) chlorheksydyna. d) potas.

17. Badania epidemiologiczne w profilaktyce próchnicy są

a) nieistotne. b) istotne jedynie wśród młodej populacji. c) bardzo istotne i analizowane. d) rzadko brane pod uwagę.

18. Stomatolog powinien

a) wyrywać zęby. b) być miły i otwarty. c) być miły, ale nie przyjmować pacjentów po godzinach. d) być konkretny, bez empatii.

19. Triclosan to związek działający

a) antybakteryjnie, przeciwzapalnie, przeciwbólowo. b) tylko antybakteryjnie, przeciwzapalnie. c) tylko antybakteryjnie. d) uspakajająco.

20. Metoda okręŜno-szorująca polega na umieszczeniu szczoteczki pod kątem

a) 45º. b) 35º. c) 90º. d) 40º.


52

KARTA ODPOWIEDZI Imię i nazwisko…………………………………………………….… Zapobieganie próchnicy zębów Zakreśl prawidłową odpowiedź.

Nr zadania

Odpowiedź Punkty

1 a b c d

2 a b c d

3 a b c d

4 a b c d

5 a b c d

6 a b c d

7 a b c d

8 a b c d

9 a b c d

10 a b c d

11 a b c d

12 a b c d

13 a b c d

14 a b c d

15 a b c d

16 a b c d

17 a b c d

18 a b c d

19 a b c d

20 a b c d

Razem:


53

6. LITERATURA 1. Batczewska E.: Elementy emocjonalno-motywacyjne w decyzji o leczeniu

stomatologicznym dorosłych pacjentów. Badania ankietowe. „Magazyn Stomatologiczny”, 1999

2. Jańczuk Z.: Profilaktyka profesjonalna w stomatologii. PZWL, Warszawa 1999 3. Karski J.: Promocja zdrowia. IGNIS, Warszawa 1999 4. Rosłan-Szulc K.: ABC Twoich zębów. Endirpol, Gdańsk 1994 5. Studzińska-Pasieka : Angielski dla stomatologów. Bestom, Łódź 2005 6. Volz U.: Dbaj o zęby. Interspan, styczeń 2006 7. www.bhp.com.pl 8. www.bhp.org.pl

Education

12. Zapobieganie próchnicy zębów