KIERUNKI 2016POLSKA W PUŁAPCE ŚREDNIEGO DOCHODU

DNB Bank Polska S.A.

Pułapka średniego dochodu naturalnym etapem rozwoju

• W 2 połowie XX w. najczęściej porównywano kraje Azji i Ameryki Łacińskiej

• Pojawienie się krajów post-komunistycznych zmieniło ten dychotomiczny podział na kraje sukcesu i kraje porażki

• Polska i inne kraje Europy Środkowej z nominalnymi dochodami 10,000-20,000 USD per capita są dokładnie pośrodku między krajami wysoko i słabo rozwiniętymi

• Kraje azjatyckie znalazły swoją niszę rozwojową, ale czy kraje Europy Środkowej, a zwłaszcza Polska, będą potrafiły wykorzystać historyczną szansę okaże się w najbliższym 10-leciu

Pułapki średniego dochodu Model teoretyczny a Polska

• Z analizy opartej na historycznych danych dla wszystkich krajów świata wynika, że istnieją 2 pułapki średniego dochodu na poziomie około 11 tys. USD i 15 tys. USD (2005 PPP)

• W 2008 r. Polska spełniła wszystkie modelowe warunki wejścia w pułapkę średniego dochodu przy poziomie PKB per capita ponad 15 tys. USD (2005 PPP)

• Zbieżność pułapki z globalnym kryzysem jest nieprzypadkowa. Historycznie Polska kilkukrotnie zatrzymywała się na relatywnie podobnym poziomie rozwoju

Polska – realizacja

1 2

Szybki wzrost w okresie poprzedzającym (7 lat)

Istotne spowolnienie 7-letniej stopy wzrostu

Osiągnięcie wymaganych poziomów PKB per capita

Model teoretyczny – 3 warunki ekonomiczne zweryfikowane w 160 krajach świata

Funkcja produkcji – zasoby pracyMakroekonomiczne ograniczenia dla wzrostu

Dynamika produkcji i rozwój gospodarczy zależą od zasobów: pracy, kapitału i produktywności obu tych czynników

-10,6 mln

• Obecnie mamy 2 razy więcej osób w wieku mobilnym niż poprodukcyjnym

• W 2050 r. zabraknie 10,6 mln osób w wieku mobilnym dla zachowania proporcji z 2015 r.

• Konieczny byłby dodatkowy przyrost o ok. 300 tys. rocznie przez 35 lat

• Minimum 1,9 mln migrantów z Polski i emigracja po 50-100 tys. rocznie

• Dość wiarygodne oświadczenia pracodawców o zamiarze zatrudnienia cudzoziemców wzrosły z 143 tys. w 2009 r. do 403 tys. w I połowie 2015 r.

• Szacuje się, że w Polsce pracuje minimum 350 tys. cudzoziemców, głównie z Ukrainy

• Zasoby siły roboczej nie muszą stanowić krytycznej bariery dla długoterminowego rozwoju gospodarczego Polski, jeśli zostaną efektywnie wykorzystane krajowe zasoby siły roboczej wsparte mądrą polityką imigracyjną - zwłaszcza wobec obywateli Ukrainy

• Jednak w okresie najbliższych 15 – 20 lat istnieje ryzyko pozostania w pułapce średniego dochodu z przyczyn demograficznych

Zakładając:

• Utrzymanie dynamiki imigracji do Polski z Ukrainy na poziomie z lat 2013-15 (50% rocznie), liczba cudzoziemców wzrosłaby do 4,3 mln w 2050 r. (12% ludności Polski)

• Zmniejszenie współczynnika skolaryzacji w szkolnictwie wyższym do 30% (z 50% obecnie) uwolniłoby 130-240 tys. pracowników w latach 2025-2040

• Odchudzenie administracji centralnej i lokalnej o 150 tys. pracowników, którzy zostaliby wchłonięci przez bardziej efektywny sektor prywatny

• Wzrost łącznej liczby urodzin o 555 tys. w ciągu 15 lat, co oznacza utrzymanie poziomu urodzeń z 2015 r. (377 tys.)

• Deficyt siły roboczej zostałby ograniczony z 10,6 mln do 2,9-3,5 mln

- 3,5 mln

Zasoby pracy nie muszą być barierą dla rozwoju Polski

• Historyczna ścieżka konwergencji Hiszpanii do poziomu 85% niemieckiego PKB per capita PPP (lata 2002-09) zakłada w przypadku Polski:• Średnie tempo wzrostu TFP na poziomie 1%, jeśli

utrzyma się średnia z ostatnich 5 lat, będzie zbyt niskie

• Zasoby pracy, jeśli nie zostaną uruchomione rezerwy krajowe i imigracja, będą zbyt niskie

• Zakładane średnie tempo PKB Niemiec na poziomie 1,2%, jeśli utrzyma się średnia z ostatnich 15 lat, jest wciąż dość wysokie

• Średnią dynamikę realnego PKB Polski na poziomie 2,4% rocznie do 2050 r.

• Powyższe założenia implikują wzrost nakładów brutto realnie o 6,5% rocznie, czyli dynamikę inwestycji na poziomie 32% rocznie

• Przy średniej stopie oszczędności w Polsce na poziomie 18% oznacza to lukę inwestycji i oszczędności na poziomie średnio 10% PKB i aż 14% PKB w 2050 r

Dynamika produkcji i rozwój gospodarczy zależą od zasobów: pracy, kapitału i produktywności obu tych czynników

• Historyczna ścieżka konwergencji Polski z Niemcami wzorowana na Hiszpanii doprowadza do zbyt wysokiego deficytu do sfinansowania ze źródeł zagranicznych

• Brak finansowych źródeł krajowych stanowi ryzyko kryzysu bilansu płatniczego w efekcie wzrostu deficytu rachunku obrotów bieżących i kumulacji ujemnej pozycja inwestycyjna netto, czyli zagranicznego zadłużenia

Funkcja produkcji – zasoby kapitałuMakroekonomiczne ograniczenia dla wzrostu

• Finansowanie luki inwestycji i oszczędności musi pochodzić w ¾ ze źródeł krajowych, reszta może być sfinansowana z zagranicy, co oznacza utrzymanie obecnego, niewielkiego poziomu deficytu rachunku obrotów bieżących

• Oszczędności sektora publicznego na poziomie 1% PKB mogą wygenerować redukcja administracji publicznej o 150 tys. pracowników i permanentne zmniejszenie deficytu szerokiego sektora rządowego

• Oszczędności sektora prywatnego na poziomie 2% PKB mogą wygenerować wzrost zysku netto o 1/3 porównaniu z 2015 r. Miało to już miejsce w polskich firmach wcześniej

Wariant realistyczny konwergencji do 75% niemieckiego PKB per capita PPP do 2050 r. zakłada:

• Zapewnienie podaży siły roboczej z kraju i zagranicy zgodne z projekcją zasobów pracy

• Wzrost wskaźnika zatrudnienia do poziomu średniej UE (74%) dla młodych wchodzących na rynek pracy

• Ceteris paribus:• Powyższe założenia implikują wzrost

nakładów brutto realnie do 3,7% rocznie, czyli dynamikę inwestycji na poziomie do 22% rocznie

• Luka inwestycji i oszczędności wyniesie 3,6-4,9% PKB i średnio 4% PKB

Zasoby kapitału są problemem, który można rozwiązać

• Produktywność czynników produkcji (Total Factor Productivity) mierzy wzrost produkcji powodowanej innymi czynnikami niż praca i kapitał. TFP nie jest mierzalna bezpośrednio, więc stanowi resztę w równaniu funkcji produkcji

• Długoterminowe spowolnienie dynamiki PKB zawsze związane jest z wyraźnym spadkiem dynamiki TFP

• Średnioroczna dynamika TFP w latach 90-tych była wyższa niż po roku 2000, a w okresie pokryzysowym (2010-14) w większości państw odnotowano spadek TFP

• Przypadek Irlandii jest szczególny, bo pomimo osiągnięcia bardzo wysokiego PKB per capita, odnotowywany jest permanentny wzrost TFP w długim okresie. Sukces Irlandii tłumaczony jest na gruncie teorii spójności czasowej polityki gospodarczej (Finn Kynland, Nobel 2004)

• W krajach południa Europy wzrost TFP zatrzymał się na początku lat 90-tych, więc przystąpienie do strefy euro nie miało kluczowego znaczenia dla sukcesu/porażki polityki gospodarczej

Dynamika produkcji i rozwój gospodarczy zależą od zasobów: pracy, kapitału i produktywności obu tych czynników

Funkcja produkcji – produktywność czynników produkcjiMakroekonomiczne ograniczenia dla wzrostu

Dynamika realna PKB, wydajność pracy, TFP, ICOR

Nie

mcy

His

zpan

ia

• Niemcy: wydajność pracy rośnie wolniej, pogarsza się ICOR, TFP słabnie PKB spowalnia, a szybszy wzrost może być osiągany tylko przez przyrost nakładów pracy

• Hiszpania: wydajność pracy rośnie wolniej, pomimo redukcji zatrudnienia, bardzo niekorzystny ICOR, TFP słabnie PKB zerowy lub ujemny – klasyczna pułapka średniego dochodu

Produktywność czynników produkcjiMiary wydajności gospodarczej – Niemcy i Hiszpania

Poziom rozwoju i wydajność pracy w Niemczech i Hiszpanii (1970-2014) oraz w Polsce (1993-2014)PKB per capita USD (PPP 2010) PKB per godzina pracy w USD (PPP 2010)

• W 2014 r. Polska osiągnęła PKB per capita Niemiec w latach 1977 – 78 i Hiszpanii w latach 1989 – 90

• Spowolnienie wydajności pracy w Polsce następuje zbyt szybko, co przy jej ograniczonych zasobach sprawia, że luka rozwojowa z Niemcami może nie zostać nigdy domknięta

• Polska ścieżka spowalniania przypomina hiszpańską, co jest wysoce niepokojące

Produktywność czynników produkcjiMiary wydajności gospodarczej – Polska

Dynamika realna PKB, wydajność pracy, TFP, ICOR

1 grupa sektorów: • TFP rośnie z tendencją wznoszącą• Sektory o małym znaczeniu

dla gospodarki o łącznym udziale w wartości dodanej brutto na poziomie 10%

2 grupa sektorów: • TFP stabilna dynamika lub słabnąca• Sektory o średnim znaczeniu

dla gospodarki o łącznym udziale w wartości dodanej brutto na poziomie 29%

3 grupa sektorów: • TFP dynamika bliska zeru• Sektory o średnim znaczeniu

dla gospodarki o łącznym udziale w wartości dodanej brutto na poziomie 20%

Mikroekonomia prawdę powieGdzie w gospodarce tkwią rezerwy wzrostu TFP

• Wyniki analizy TFP i innych miar efektywności na poziomie sektorów gospodarki jednoznacznie wskazują na silną dychotomię – część sektorów ciągnie polską gospodarkę w górę, a część w dół

• Szczegółowy bilans kosztów-korzyści dla polskiej gospodarki sektorów charakteryzujących się niekorzystnymi wskaźnikami ekonomicznymi powinien być wstępem do rozsądnej strategii ich restrukturyzacji

• Kluczem do podniesienia ogólnej dynamiki TFP w gospodarce i wyrwania się Polski z pułapki średniego dochodu jest usunięcie dychotomii w produktywności na poziomie sektorów. Tak właśnie postępowały kraje, którym to się udało

4 grupa sektorów: • TFP z dynamiką malejącą• Sektory o bardzo dużym znaczeniu

dla gospodarki o łącznym udziale w wartości dodanej brutto na poziomie 40%

Mikroekonomia prawdę powie, c.d.

• Polska gospodarka wpadła w pułapkę średniego dochodu, na co wskazują dane makroekonomiczne i zachowanie TFP• Zasoby pracy nie muszą być barierą dla rozwoju Polski, jeśli

zostaną wykorzystane wszystkie rezerwy krajowe i będzie prowadzona rozsądna polityki imigracyjna, zwłaszcza wobec obywateli Ukrainy• Zasoby kapitału krajowego są problemem dla rozwoju, który

można rozwiązać poprzez oszczędności w sektorze publicznym i wzrost zysku i oszczędności w sektorze prywatnym – tego pierwszego nie próbowaliśmy, ale to drugie miało już miejsce• Produktywność czynników produkcji jest silnie dychotomiczna po sektorach gospodarki i jest to największy problem dla rozwoju Polski

Podsumowanie