Vaaz ve
İletişim
İletişim Duasıبسم الله الرحمن الرحيم
�ن�ه� ط�غ�ى ع�و�ن� إ ر� �ل�ى ف� اذ�ه�ب� إد�ر�ي ح� ل�ي ص� ر� ب( اش� ال� ر� ق�
م�ر�ير� ل�ي أ� ي�س( و�
ان�ي د�ة4 م�ن� ل�س� ل�ل� ع�ق� اح� و�ل�ي و� وا ق� ه� ق� ي�ف�
ل�ي ا م�ن� أ�ه� ز�ير4 ع�ل� ل�ي و� و�اج�
(Tâhâ, 24-29)
Birlikteliğimizin Temel Hedefleri
İletme değil iletişim becerisi kazanma
İletişimin temel ahlâkî yapısını görme
Muhatabımızla münâsebetlerimizi
ahlâki değerlerle mütenasib hâle getirme
İlkelerimiz
İncitmemek &
İncinmemek
İletişimden ÖnceKendini tanı
[Güçlü & Zayıf Yönler]
�ل�ى� د�ى إ م� الل�ه� م�ن� أ�ه� ح� ر� ع�ي�وب�ى
(Dârimi, Sünen – Hz. Ömer-)“kişi,aslında,kendiniya hiç öğrenemiyor
ya da herkesten az öğreniyor.öğrendiğini de
Herkesten az kullanıyor” [C. Koytak, Yeni Başlayanlar İçin Metafizik, s. 51]
Muhatabı Tanı Sabit veriler & özel veriler
ول� الل�ه� س� ل�ت� ي�ا ر� ال� ق� ب�ى ذ�رx ق�ع�ن� أ�
ب� ب�ي�د�ه� ر� ال� ف�ض� ل�ن�ى ق� ت�ع�م� أ�ال� ت�س��ن�ك� �ب�ا ذ�رx إ ال� » ي�ا أ ن�ك�ب�ى ث�م� ق� ع�ل�ى م�
ا ي�و�م� �ن�ه� إ ان�ة� و� م�ا أ� �ن�ه� إ ع�يف� و� ض�
ا ذ�ه� ة� إ�ال� م�ن� أ�خ� ن�د�ام� ى� و� ز� ة� خ� ي�ام� ال�ق�أ�د�ى ال�ذ�ى ا و� ه� ق( �ن(ى أ�ح�ب� ) (Müslim) ب�ح� إ و�
ى س� ب� ل�ن�ف� ا أ�ح� ا ( ل�ك� م� يه� .« ع�ل�ي�ه� ف�
Muhatabı kendin tanı
دعوا لي أصحابي ال تسبوا أصحابي
(Bezzar)
“Bir adamı tanımak için düşüncelerini, acılarını,
heyecanlarını bilmemiz lazım hiç değilse.
Hayatın maddi olaylarıyla ancak kronoloji yapılabilir.
Kronoloji de aptalların işidir”(Cemil Meriç)
Medine ve “o an” ال� ال�م� ق� ع�ن� ع�ب�د� الل�ه� ب�ن� س�د�م� الن�ب�ى� -صلى الله ا ق� ل�م�
ل� ف� د�ين�ة� ان�ج� عليه وسلم- ال�م�يم�ن� ك�ن�ت� ف� الن�اس� ع�ل�ي�ه� ف�ه� ه� ا ت�ب�ي�ن�ت� و�ج� ل�م� ل� ف� ف� ان�ج�
ه� ه� ل�ي�س� ب�و�ج� ه� ف�ت� أ�ن� و�ج� ع�ر�ع�ت�ه� م� ء� س� ى� و�ل� ش�
ك�ان� أ� ك�ذ�اب� ف�ال�م� وا الس� ول� » أ�ف�ش� ي�ق�ل�وا أ�ط�ع�م�وا الط�ع�ام� و�ص� و�الن�اس� ل�وا و� ام� و�ص� ح� ر�
األ�
ال�م� ن�ة� ب�س� ل�وا ال�ج� » ن�ي�ام� ت�د�خ�
[Ahmed b. Hanbel, Müsned]
1. İletişimin Önemi
-halk ve beyân-
ان� �ن�س� ل�ق� اإل� ه� ال�ب�ي�ان� خ� ع�ل�م�(Rahman, 3-4)
(Din Nimeti – Dil Nimeti) (DİB nimeti)
كمالك تحت كالمك----
گفت در فكر سخن زنده در دهسخن مر
(Mevlâna, Divân-ı Kebir)
“Âyinesi iştir kişinin lafa bakılır”
Konuşmayı geliştirme çalışmaları
Önyargıları izâle “ ….Allah vergisi”
Etkin ve düzenli dinleme çalışmaları
Düzenli olarak, nitelikli kalemlerden sesli okuma
çalışması Ustalık bir zihniyettir, acı
çekmektir ve asimptottur (yaklaşılan ama ulaşılamayan çizgi)
Ustalığın sırrı = Bilinçli pratik
“ Konuşturan bir muhâtab bulamayan
tefekkür, özneyi, doğum sancılarından doğuma geçemeyen
bir anne adayının çektiği onulmaz
sıkıntılara benzer bir çilenin içine sokar.
Öte yandan sürekli konuşarak kendine
muhatab bulmaya ve muhataba göre kendini ayarlamaya çalışan bir
özne, gittikçe nesneleşir ve derin bir
tefekkürde olması gereken özgünlüğünü ve kendi olma halini kaybetmeye başlar.
Bir konuşma, ancak ve ancak zaten
kendiliğinden oluşmuş bir tefekkür, bu tefekkür
ile diyalektik ilişkiye girmeye hazır bir
muhatab ve nihayet bu özne ile muhatabı
buluşturan uygun bir konjonktürün (hal)
olması halinde anlamlılık çerçevesi oluşturabilir.
Aksi halde ya tek yönlü bir
deklarasyon, ya bir sağırlar diyaloğu ya
da hâle hitâb etmeyen soyut bir entelektüel çaba haline dönüşür”
[Ahmet Davutoğlu, Küresel Bunalım, s. VI]
“ sana da başkalarına da
yetecek kadar sus ki,susuşun nara olsun
konuşman çare olsun”
[C. Koytak, Yeni Başlayanlar İçin Metafizik, s. 95]
2.İletişimin Rengi-niyet-
(İyi niyet – iyiye niyet) صحة الفهم وحسن القصد من أعظم نعم الله التي أنعم بها على عبده بل ما أعطي عبد
عطاء بعد اإلسالم أفضل وال أجل منهما بل هما ساقا اإلسالم
وقيامه عليهما(İbnü’l-Kayyım, İ’lamu’l-Muvakkıîn)
Niyetin İletişime Yansımaları
İlgi çekme kaygısı
“Bilgi kullanımında kontrolsüz hareket etme; sürekli konuşma…”
Coşturma “Tabii olmayan tavırlar…”
Tartışma, belli kesime mesaj verme
“Kişiselleştirme, bağlamı kaçırma…”
3.İletişimin Temeli-değer & saygı-
�ل�ى ل�م� إ ل�ى الل�ه� ع�ل�ي�ه� و�س� ول� الله� ص� س� ا ن�ظ�ر� ر� ل�م�
ا أ�ع�ظ�م�ك� ب4ا ب�ك� م�ن� ب�ي�ت� م� ح� ر� : " م� ال� ال�ك�ع�ب�ة�، ق�ن�د� الله� ة� ع� م� ر� ؤ�م�ن� أ�ع�ظ�م� ح� ل�ل�م� ، و� ت�ك� م� ر� أ�ع�ظ�م� ح� و�
ن�ك� م�(Beyhaki, Ş. İman)
ال� ق� دا4. ف� د�ن�ى ك�اس� الل�ه� ت�ج� ول� الل�ه� إ�ذا4 و� س� ال� ي�ا ر� ق� ف�ن�د� الل�ه� الن�ب�ى� -صلى الله عليه وسلم- » ل�ك�ن� ع��ن�ت� غ�ال� ن�د� الل�ه� أ ال� » ل�ك�ن� ع� و� ق�
د� «. أ� ت� ب�ك�اس� ل�س�«
(Müsned)
- ول� الل�ه� س� ل� ع�ل�ى ر� ج� ر� ر� م�ال� ق� صلى الله عليه وسلم - ف��ي�ك� أ ا ر� ال�س� » م� ن�د�ه� ج� ل� ع� ج� ل�ر�ل� م�ن� ج� ال� ر� ق� ذ�ا « . ف� ف�ى ه�الل�ه� ذ�ا و� اف� الن�اس� ، ه� ر� أ�ش�
إ�ن� ر�ىµ إ�ن� خ�ط�ب� أ�ن� ي�ن�ك�ح� ، و� ح�ك�ت� ال� ف�س� ع� . ق� ف� ع� أ�ن� ي�ش� ف� ش�ول� الل�ه� - صلى الله عليه س� ر�ال� ل�ه� ق� ل� ف� ج� ر� ر� وسلم - ث�م� م�ول� الل�ه� - صلى الله عليه س� ر�ذ�ا �ي�ك� ف�ى ه� أ ا ر� وسلم - » م�ذ�ا ول� الل�ه� ه� س� ال� ي�ا ر� ق� « . ف�ل�م�ين� ، اء� ال�م�س� ر� ق� ل� م�ن� ف� ج� ر�
ر�ىµ إ�ن� خ�ط�ب� أ�ن� ال� ي�ن�ك�ح� ذ�ا ح� ه�إ�ن� ع� ، و� ف� ع� أ�ن� ال� ي�ش� ف� إ�ن� ش� ، و�
ل�ه� . و� ع� ل�ق� م� ال� أ�ن� ال� ي�س� ق�ول� الل�ه� - صلى الله س� ال� ر� ق� ف�ي�ر� م�ن� ذ�ا خ� عليه وسلم - » ه�
ذ�ا ث�ل� ه� ض� م� ر�ء� األ� » م�ل�
(Buhari)
Değer Göstergeleri Kur’an ve doğru değer yargıları
Dinleme Muhatabın değerine değer verme
ب�وا ال�ذ�ين� ي�د�ع�ون� م�ن� د�ون� الل�ه� و�ال� ت�س�ي�ن�ا ل�م� ك�ذ�ل�ك� ز� ا ب�غ�ي�ر� ع� ب�وا الل�ه� ع�د�و4 ي�س� ف�
م� ل�ه� ة� ع�م� م�ل�ك�ل( أ�
Hitap cümleleri Olumlu davranışı pekiştirme
Suçluya değil suça, günaha vurgu Genelleme yapmama
Vakti verimli kullanma
Bir derviş bir başka dervişe -” çömlekçi dükkanına girdin
……..Çömleği nasıl översin?”Diye zor bir soru sordu
…….“derim ki, çömlekçiye, dedi
Çömleği yapan ellerÇömlekten bin kat daha güzeller
Çömleği tasarlayan zeka çömlekten bin kat daha ince
O zekayı tasarlayan Usta’ysa, ooh,O zekadan kaç kat, sayılamaz,
Daha ince, daha latif,Daha engin ve yüce
[C. Koytak, Yeni Başlayanlar İçin Metafizik, s. 69]
4. İletişimin Dâvetiyesi
-tebessüm-
ول� س� ا م�ن� ر� م4 �ك�ث�ر� ت�ب�س� د4ا أ �ي�ت� أ�ح� أ ا ر� م�عليه وسلمالل�ه� -صلى الله -
(Tirmizi)
يم�ن� ال� « ي�ر� ف� ة� و�ال� خ� �ل�ف� أ ؤ�م�ن� م� ال�م�ل�ف� » ي�أ�ل�ف� و�ال� ي�ؤ�
(Müsned)
5. İletişimin Sıhhati-anlama &güzeli görme-
ول�ه� س� ان� الل�ه� و�ر� د� خ� ول� الل�ه� ، ق� س� ر� ي�ا ر� ال� ع�م� ق� ف�ال� ق� ه� . ف� ر�ب� ع�ن�ق� د�ع�ن�ى ف�أل�ض� ن�ين� ، ف� ؤ�م� ال�م� و�
ل�ك� الن�ب�ى� - صلى الله عليه وسلم - م� ا ح� » م�ن�ع�ت� « ا ص� الل�ه�(.....) ع�ل�ى م� اط�ب� و� ال� ح� . ق�
ال� الن�ب�ى� - صلى الله عليه وسلم - ق� د�ق� ، ف� » ص�ا « ي�ر4 ول�وا ل�ه� إ�ال� خ� د� و�ال� ت�ق� �ن�ه� ق� ر� إ ال� ع�م� ق� . ف�
ر�ب� د�ع�ن�ى ف�أل�ض� ن�ين� ، ف� ؤ�م� ال�م� ول�ه� و� س� ان� الل�ه� و�ر� خ�ال� ق� ه� . ف� �ل�ي�س� م�ن� أ�ه�ل� ب�د�ر� « ع�ن�ق� ال� » » أ ق� . ف�
ا ل�وا م� ال� اع�م� ق� �ل�ى أ�ه�ل� ب�د�ر� ف� ل�ع�ل� الل�ه� اط�ل�ع� إب�ت� ل�ك�م� د� و�ج� ق� ئ�ت�م� ف� ش�
ر� ع�ت� ع�ي�ن�ا ع�م� د�م� ت� ل�ك�م� « . ف� ر� د� غ�ف� ق� و� ف�ن�ة� ، أ� ال�ج�
ول�ه� أ�ع�ل�م� س� ال� الل�ه� و�ر� و�ق�(Buhari-Müslim)
6.İletişimin Devamı“İşi Kolay Kılma”
ج� ر� ع�ل� ع�ل�ي�ك�م� ف�ي الد(ين� م�ن� ح� ا ج� و�م�(Hac, 78)
ك(ن�وا) و�ال� وا(و�س� ر� ب�ش( وا ، و� ر� وا و�ال� ت�ع�س( ر� ي�س(وا ر� ت�ن�ف((Buhari)
د�ك�م� ب� أ�ح� �ذ�ا غ�ض� إ وا و� ر� وا و�ال� ت�ع�س( ر� ي�س( ع�ل(م�وا و�ك�ت� ل�ي�س� ف�(Müsned)
“gelin tanış olalım işi kolay kılalım”
7. İletişimin Hedefi- -Algıyı, İlgiyi ve Duyguyu
Yönetmek –
�ن�ه� ك�ان� « د�ث� الن�اس� أ ال� ي�ت�ح�اب�ه� ح� ص�
ت�ل� أ� » ي�ق�(Buhari)
د�يث� و�م�ك� ح� ة� ، ل�و�ال� ق� ي�ا ع�ائ�ش�ب�ي�ر� ال� اب�ن� الز� د�ه�م� - ق� ع�ه�ض�ت� ال�ك�ع�ب�ة� ر� - ل�ن�ق� ب�ك�ف�
ل� ا ب�اب�ي�ن� ب�اب� ي�د�خ� ع�ل�ت� ل�ه� ج� ف�ون� ج� ر� ب�اب� ي�خ� الن�اس� ، و�
(Buhari)
Algıyı, ilgiyi ve duyguyu yönetmek için
Delilleri vurgulama (AİD) Tedriciliğe riâyet Etkin giriş (AİD)
Duygu – bilgi dengesini gözetme (D) Dışarıdakine değil karşıdakine konuşma (İ) “Sözüm meclisten içeri”
Yaşanılabilir örnek verme (Aİ) Bilgiyi anlamlandırma (İ)“Kurban- mecaz ilmin elinden…”
Merak uyandıran son “arkası yarın”
8. İletişimin Tamiri
-özür dilenme-
يا أيها الناس إنه قد دنى مني حقوق من بين أظهركم فمن
كنت جلدت له ظهرا فهذا ظهري فليستقد منه ومن كنت شتمت له عرضا فهذا عرضي فليستقد منه ومن
كنت أخذت له ماال فهذا مالي وال يقولن رجل إني فليستقد منه
أخشى الشحناء من قبل رسول الله أال وإن الشحناء ليست من طبيعتي وال من شأني أالوإن أحبكم إلي من أخذ حقا
إن كان أو حللني فلقيت الله وأنا طيب النفس
(Taberâni, el-Mu’cemu’l-Evsat)
İletişimi tamir için Kategorik özür dilemek
“niyet-hatayı itiraf-olumlu davranış-bir daha yapmama ifadesi”
Gereksiz özür ve helalleşmeden kaçınmak
Yanlış, eksik bilgilendirmeleri vaktinde tashih etmek
İletişim Engelleri ve Yansımaları
Kibir- Haset - Riya - Süm’a- Ucb – Zillet
Aşağılama – küçümseme
umursamama - reddetme-genellleme-yönlendirme-tanımlama….
“sağlıklı iletişim için sağlıklı olmak lazım”
İmamlarımıza yönelik seminerlerde
vaaz ve iletişim becerisini geliştirmek
için ne tür uygulamalar yapabiliriz yapabiliriz?
1. Nitelikli bir vaazı özet olarak dinleme ve değerlendirme
> Dinlemeden önce gerekli yönergeler verilir
> Vaaza giriş, ses tonu, vücut dilini kullanma,özetleme, konu bütünlüğü
vb. hususlarda değerlendirmeler alınır.
> Siz olsaydınız bu konuda farklı neler yapardınız / nasıl giriş
yapardınız / nasıl özetlerdiniz / Hitab cümleniz ne olurdu vb. sorularla
vaaz değerlendirilir.
2. Nitelikli yazılı bir metni okuma > Alanımızla ilgili nitelikli bir
metin seçilir > Katılımcıların bu metni
okumaları ve sınıfın huzurunda sunmaları sağlanır
Okurken vurgulara, telaffuzlara işaret edilir
> Dinleyicilerden bu metinden anladıklarını kendi ifadeleriyle
özetlemeleri istenir
3. Gurup Çalışması Oluşturulan guruplara bir konu
verilir Gurubun bu konunun farklı
boyutları hakkında 10 – 15 dakikalık bir vaaz hazırlaması istenir.
Gurup içerisinde her bir üye tarafından vaazın guruba sunulması
ve olgunlaştırılması istenir Üyeler gurubun vaazını tüm sınıfla
paylaşır ve sınıf olarak vaaz sunumu değerlendirilir.
4. Ekip halinde çalışma
becerisi kazandırma
1. Özgüven kazandırma2. Değerlendirmelerde iki temel
yönerge kullanma- Neleri güzel yaptı?
- Siz olsaydınız nasıl yapardınız?3. Kuvvetli ve geliştirmeye açık
yönleri vurgulama4. Övgüleri sonucu başarmaya değil strateji ve çabaya yönelik, net ve gerçek olarak ifade etme
Uygulamalarda Genel İlkeler
Özet yerineNitelikli bir iletişim için
Akl-ı Selim Kalb-i Selim Zevk-i Selim
sahibi olmalıNitelikli bir iletişim için
öz göz söz
Etkin ve verimli olmalı
İleri Okumalar İçin Kur’an-ı Kerim (İletişim
Temasıyla) Hadis (İletişim Temasıyla)
“Muhammed” (Hitabeti) Mad., DİA
Siyer (Peygamberimiz (sav) ve
sahabileri ile İletişimi Temasıyla)Terapi, Kemal Sayar
Yeniden İnsan İnsana, D.Cüceloğlu
Drive, Daniel H. Pink, MediaCat yay.
İşte Bu Fikir Tutar, Optimist yay.
Sorgulama Doğru niyetle, uygun üslupla,
değerinize ve saygınlığınıza zarar vermeden, tebessümle, sizleri
anlama ve sahip olduğunuz güzellikleri keşfetme çabası
içinde işi zorlaştırmadan, ilgi ve algıyı olumlu duygularla
yöneterek özür dilemeye hacet bırakmayacak bir çalışma
yapabildik mi?
Bu birliktelik bize
ne kazandırdı?
من يصلح ما بينه وبين الله
يكفه الله ما بينه وبين الناس
(Efendimiz’in (sav) ilk Cuma Hutbesinden)
Dua ve
Selam ile
فى أمان الله