سېيىت نوچى ئۇيغۇر خهلق داستانى
1
سېيىت نوچى )تارىخى داستان (
كۈنى9-7-2007: ۋاقىت ر ئهلى ئۇيغۇ : يوللىغۇچى
كوزىچى يار بېشى قهشقهر خهلقنىڭ پىغانلىق كۆز يېشى بىلهن قوشۇلۇپ ئاققان تۈمهن دەرياسى بويىدا ،
شىرنىڭكىدەك كهڭ كۆكرىكى ، يولۋاس ئۇ. قوينىدا سېيىت ئىسىملىك بىر ئهزىمهت بارلىققا كهلدى
-تۆت دەرۋازىنىڭ ئىچى ۋە تېشىدىكى غېرىپ . قىلدى تاپىنىدەك ئالقىنى بىلهن ھهممىنى ئۆزىگه جهلپ
ئۇ ئونبهش ياشقا بارغاندا تۆشۈك دەرۋازادا بىر ناۋايغا . ئۆزىگه ئاشىنا بىلدى غۇرۋا ، يىتىم يېسىرالر ئۇنى
. بولۇپ كىردى نىمكار
ئهلگهك بىلهن ئۇن تاسقاپ ،
. ۈرئۆتمهكته ئۆم
ئهتىگهندىن كهچكىچه ،
. ئهيلهيمىز خېمىر
خېمىر تاۋالپ بولۇپتۇ ،
. بىلهكلهر تۆمۈر
نوچى گىردىسى دەپ ، سېيىت
. داڭقىم يېيىلدى
داستىخانغا دەرمان بولۇپ ،
. يىيىلدى ماختاپ
بۇ گىردىنى ھهرياققا ،
سېيىت نوچى ئۇيغۇر خهلق داستانى
2
. ئېلىپمۇ كهتتى
ئارقىسى ئالدى ئاقسۇ ،
. يهكهنگه يهتتى
يېسىر باغرىنى ئۇ ،-يىتىم
. ماكانى ئهتتى
نهچچه يىلدىن نىمكار ئىشلهش
. تهننى پىشۇردى
بىلهكلهرگه دەرمان بېرىپ
. قۇۋۋەت ئاشۇردى
غوجامالر-بوزەك قىلسا بهگ
. ئاجىز پۇقرانى
قانداق چىداپ تۇرااليدۇ
. سېيىت ۋىجدانى
ئاگاھ بهردى سېيىت كۆپ رەت ،
. بهگكهھۆكۈمران
نهزەرگه ھېچ ئىلمىغاندا
. قېتىلدى سهپكه
سېيىت گاڭگۇڭ دەپ سېيىت ئاخۇن گېالۋخۇيچىالرغا قېتىلىپ. ئهلقىسسه ، ئايالر ئۆتتى ، يىلالر ئۆتتى
سېيىت . كۆزىگه مىخ بولۇپ قادالدى قان شورىغۇچ تىرىكتاپ بايالر ، پارىخور ئهمهلدارالرنىڭ. ئاتالدى
. شىكايىتى ياغدى-بهگزادىلهرنىڭ ئهرىز ن دادالپ ماتىتهي ٭ نىڭ ئالدىغانوچىنىڭ ئۈستىدى
: ئاڭالڭ ئهمدى گهپنى سېيىت نوچىنىڭ ئۆزىدىن
سېيىت نوچى ئۇيغۇر خهلق داستانى
3
قارا ساچىم يهلپۈنۈپ
. قاشىمغا چۈشتى
تۈمهن سهۋدا باالالر
. چۈشتى باشىمغا
بولدى مېنىڭ يۆلهنچىم
گېالۋخۇي ھاشىم ٭
، چامباشلىقنى ئۈگهتتى ئۇ
. دوست ئاداشىم-جان
گېالۋخۇيغا جهم بولدۇق ،
. دارىنغا قارشى
خىيانهتچى ، پارىخور
. زالىمغا قارشى
بهلنى باغالپ يهڭ تۈرۈپ ،
. كۆتۈردۇق غوۋغا
مهيلى دىدۇق بىزنى باغالپ ،
. ئاسسىمۇ دارغا
قهيهردە ئۆم بولۇپ ، ھهر
باشلىدۇق جىدەل ،
ئهل ئاغزىدا داڭقىمىز
. غهزەل بولۇپتۇ
قهشقىرىمدە ماتىتهي
. يارلىق چۈشۈردى
سېيىت نوچى ئۇيغۇر خهلق داستانى
4
دەپ ، سېيىت نوچىنى تۇتۇڭالر
. بۇيرۇق چۈشۈردى
يوقىتىلدى گېالۋخۇي
. زىنداندا ھاشىم
زۇلۇم ، كۈلپهت قاينىمىدا ،
. قېلىپتۇر باشىم
قهشقىرىمدە كۈن ئالماق ،
. تهس بولدى ، كهتتىم
ياۋا قۇشتهك ئايلىنىپ ،
. ئاقسۇغا يهتتىم
قهشقهردىنمۇ بهك غېرىپ ،
. غۇرۋانه ئاقسۇ
خاراپزارلىق ئوچىقى ،
. ۋەيرانه ئاقسۇ
ھهمراھ قىلىپ ، راۋابىمنى
. يهتتىم كۇچاغا
ئالته چېرىك بىر بولۇپ
. ئالدى ئارىغا
ئالته چېرىك ئارىسىدا ،
. شۇنچه مۇشتالشتىم
قارا شهھهر دەرۋازىسىنى ،
. ادا ئاچتىمپهشۋ
سېيىت نوچى ئۇيغۇر خهلق داستانى
5
: ئهمدى گهپنى قارا شهھهردىن ئاڭاليمىز
قاراشهھهرنىڭ بىقىنىدىكى ، چوڭ كۆۋرۈكنىڭ قېشىدىكى ، دەريانىڭ ئهلقىسسه ، سېيىت گاڭگۇڭ
بونجالىققا كېلىپ راۋابىنى ئالدى ، زەخمهك ئۇرۇپ تارىغا شۇنداق لهرزان چالدى ئېقىنىدىكى خوجۇلۇق
راۋاپ . ھوجاۋىرالر ئۇنىڭ قولىغا قاراپ قالدى-ھلى جاپاكهش ، مۇساپىر تهرەپتىن كهلگهن ئه- ،تهرەپ
. ئاۋازى ئۇالرنىڭ يۈرىكىگه بىر ئوت سالدى
قاراپال ھهيۋەت بىلهن باستۇرۇپ كېلىۋاتقان بىر پارچه قارا بۇلۇتنى بىر چاغدا سېيىت نوچى شۇنداق
ئهزرائىلنىڭ ماالمىتىمۇ ؟ ياكى بىربۇ خۇدانىڭ كارامىتىمۇ يا : ئاخۇن دىدىكى سېيىت. كۆردى
قارا بۇلۇت ئهمهس سېيىت ئاخۇن سهپسېلىپ قارىغۇدەك بولسا ، كېلىۋاتقىنى... كاساپهتنىڭ ئاالمىتىمۇ ؟
ئالدىدا كېلىۋاتقىنى قاراشهھهرگه نامى ئاتلىقالرنىڭ. چاڭ ئىكهن -، ئات تۇياقلىرىدىن كۆتۈرۈلگهن توپا
زاڭ ئىكهن ، ئۇنىڭ ئهخمهقلىقى ، پوچىلىقى - دېگهن چۈله ىسى پور بايۋەتچهپۇر كهتكهن بىر زالىمنىڭ بال
. ئىكهن پۈتۈن قارا شهھهرگه داڭ
پور بايۋەتچىدۇر ، ئالدىڭدىكى ئاتلىق! ھهي سېيىت نوچى ، سېيىت گاڭگۇڭ : پۇقراالر دىدىكى
- نهچچىدۇر ، ئۇنىڭ يۆلهك قىرىق چاپارمهنلىرى-خۇمسىلىقتا ئۆتۈپ كهتكهن بىر بهچچىدۇر ، ئاتارمهن
ئۇنىڭ ئۆزى . سانايدۇ ، نوچىلىقتىن تهمهيى چوڭ پاناھى چوڭ ، خهلق ئالدىدا گۇناھى چوڭ ، ئۆزىنى شىر
ئۆزى بىلهن ئېلىشىپ قالما ، بهل تۇتۇشۇپ چېلىشىپ سالما ، بهل ئۆتۈپ كهتكهن مۇتىههم اللما ، ئۇنىڭ
! يانپىشىڭغا ئالما تۇتۇشساڭ دەس كۆتۈر ،
قولىدا تىزگىن ، بىر قولىدا قامچا ، سېيىت نوچى شۇنداق قارىغۇدەك بولسا ، پور بايۋەتچىنىڭ بىر
. قولىدا نهيزە ، كالتهك ، ئارغامچا كهينىدە ئون نهچچه چېرىك غالچا ، غالچىالر
چىسىنى ئۆزىچه كۆرەڭلهپ ، نىمه دەيدۇ قېنى ، قام-، ئۆز پور بايۋەتچه سېيىت ئاخۇنغا قاراپ دىۋەيلهپ
: تهڭلهپ
قهيهرلىكسهن ، نهلىكسهن ؟
. ئاتىڭنى سۆزله
سېيىت نوچى ئۇيغۇر خهلق داستانى
6
زەخمهك قولۇڭدا ،-راۋاپ
. زاتىڭنى سۆزله
ئاياغىمغا باش قويۇپ ،
. دادىڭنى سۆزله
قهيهرلىكسهن ، قهلهندەر ،
دىۋانىمۇسهن ؟
يا بېشىڭغا كۈن چۈشكهن ،
سهرسانىمۇسهن ؟
ۋە يا دەچهن دەردىدە ،
سهن ؟ئاۋارىمۇ
بۇالڭچى ، - ياكى ئوغرى
قاراقچىمۇسهن ؟
قانداق غهرەزدە كهلدىڭ ،
. ھالىڭنى سۆزله
كېلىشكهن قاپقارا بۇرۇتىنى سېيىت ئاخۇن بۇ ھاقارەتنى ئاڭالپ دەرغهزەپ بولۇپ ، ئورنىدىن دەس تۇرۇپ ،
! بىر تولغاپ قويۇپ ، نىمهدەپ جاۋاپ بېرىپتۇ دەڭالر
__ ئهزىزانه قهشقهرنىڭ
. سېپىل تېشىدىن
شېرىن شهربهت سۈيى بار ،
. تۈمهن قېشىدىن
__ خۇمدانچىالر مهلىسى
سېيىت نوچى ئۇيغۇر خهلق داستانى
7
كوزىچى يار بېشىدىن
__ سېيىت ئىسىملىك چىققان
. پېقىر يىگىتمهن
كىچىكىگه كىچىكمهن ،
. چوڭىغا چوڭمهن
پىششىقىغا پىششىقمهن ،
. توڭىغا توڭمهن
تهتۇرىگه تهتۇرمهن ،
. وڭمهنئوڭىغا ئ
مىسكىنلهرنىڭ مۇڭدىشى ،
. ئامراق يىگىتمهن
. ئالداشنىمۇ ئۇقمايمهن
. رەممال ئهمهسمهن
دىۋانه ،-يا قهلهندەر
. ئابدال ئهمهسمهن
سوقمايمهن ،-خهقنى ئۇرۇپ
. ئامبال ئهمهسمهن
يامىنىدىن قورقمايمهن ،
. چهبدەس يىگىتمهن
نهگه بارسام ھهمرايىم ،
. راۋابىممېنىڭ
چالسام سازىم ، مادارىم ،
سېيىت نوچى ئۇيغۇر خهلق داستانى
8
. قىلسام تاۋابىم
بولسام شۇ ساڭا ، بىلمهك
. سۆزۇ جاۋابىم
ئهزىزانه قهشقهردىن ،
. چىققان سېيىتمهن
بهگزادە ، كىيىم ماكانى يوق ھارامزادە ، مهن بولسام ئارزۇلۇق-ئهي يۇرت : پور بايۋەتچه دىدىكى
مهن بولسام قاراشهھهردە ئاتالغان دۆلهتته ماڭا ھهرقانداق شاھزادە ،- سهرپايىلىرىم ئازادە ، بهخت
قېنى كۈچ سىنىشايلى ، بىر قهپهس . چوڭمهن گاڭگۇڭمهن ، نامۇ شۆھرەتته رۇستىمى داستانىدىن
. چېلىشايلى گاڭگۇڭ بولساڭ مهيدانغا چۈش ،. ئېلىشايلى
بىر پهس ئارام . پهشۋارىم يوق ساڭا ئاتار . سهندىن قورقۇنچ ، دىشۋارىم يوق: سېيىت نوچى دىدىكى
. ئالغىلى قوي ، ئىككى پهدە چالغىلى قوي
سېسىتاي پۇراپ باقساڭ مۇشتۇمنى ، يوقىتىسهن ھۇشۇڭنى ، بىر مۇشت بىلهن: بايۋەتچه دىدىكى پور
! گۆشۇڭنى ، باش ئۇستۇڭگه قوندۇراي ، ئهجهل ماتهم قۇشۇڭنى-جىگىرىڭنى
قاڭقىپ كېتىپ مۇشتى. سۆزلهردىن كېيىن سېيىت نوچىغا شۇنداق بىر مۇشت ئاتتى پور بايۋەتچه شۇ
چىدالمىغان پور بايۋەتچه سېيىت شۇ ئىزاغا. پاتقاققا پاتتى -ئۆزى ئېغىناپ بىر ئازگالدا ياتتى ، زەي
اپ كهتتى پۇتلىرى سېقىراپ كهتتى ، كاللىسى پېقىر گاڭگۇڭغا شۇنداق بىر پهشۋا ئاتقانىدى ، بايۋەتچىنىڭ
يىقىلغان . چىرقىراپ كهتتى ، ئۈنى بوغۇلۇپ خىرقىراپ كهتتى دەپ! ، ئۆزى بىلهن ئۆزى ۋاي پۇتۇم
قىلسا كۆڭلى قويماپتۇ دېگهندەك ، پور بايۋەتچه پۈتۈن كۈچىنى كاللىسىغا يىغىپ چېلىشقا تويماپتۇ ، توۋا
قۇالقلىرى ۆزى زىڭىلداپ كهتتى ، ك-نوچىنىڭ مهيدىسىگه شۇنداق ئۇستىكى ، بايۋەتچىنىڭ باش سېيىت
بايۋەتچىنىڭ بېشى . ۋىڭىلداپ كهتتى ، پېشانىسى ھۈررەكلهپ سېسىق تۇخۇمدەك لىغىرالپ كهتتى
تۆكۈلگهن ، قهددى پۈكۈلگهن ، يۈرەك خهلقى ئالهم ئالدىدا يۈزى. دوقىدىن ئۆتۈپ سوقىغا ئايلىنىپ كهتتى
قاپالشتى ، سېيىت گاڭگۇڭنىڭ ياقىسىغا كانىدەك چېكى سۆكۈلگهن پور بايۋەتچىنىڭ جېنى بوغۇزىغا
سېيىت نوچى ئۇيغۇر خهلق داستانى
9
. ئۆزۈڭگه سۇرە ئهپسۇننى ئۇرىۋاپسهن ، ئادەم سىياقىغا كىرىۋاپسهن ! ھهي سېهىرگهي گاداي. چاپالشتى
......! كۆزۈڭگه ئهدەپ دورىسى چاچاي-شۇ يهردە سىرىڭنى ئاچاي ، باش يۈر يامۇلغا ، مهن
ئۈچ نۆۋەتنى ساڭا بهرسهم . بۇنى ئۇقمايسهن. رتهم ئۈچ مهرتهم ئىدى مه-مهرتهم : سىيىت نوچى دىدىكى
چۈشكهن ماياقتهك سهكرەيسهن ، كۆرۈپ باق ئۆزۈڭنى سورىمايسهن ، ئاستا دىسهم بهك دەيسهن ، داپقا
! مېنىڭ كارامىتىمنى
وق سېسىقبايۋەتچىنىڭ ياقىسىدىن تۇتۇپال شۇنداق بىر كۆتۈرىۋىدى ، ئۇ يىلتىزى ي سېيىت نوچى پور
بىلهن سېيىت نوچى ئۇنى بىر قولى. كۆتهكتهك ، پاشنىسى يوق ئهسكى ئۆتۈكتهك يۇلۇنۇپ چىقتى
سېيىت ......!!! پىر -پىر - چاقپىلهكمۇ ئۇنداق ئايالنماس ، پىر! شۇنداق ئايالندۇرۋىدى ، ئهييۇھهنناس
ددى داشقا چۈشكهن ماشتهك ، تاغدىن بايۋەتچه خۇ نوچى ئۇنى قارا شهھهر دەرياسىغا شۇنداق ئېتىۋىدى ، پور
، تۇز قوينىغان ئاشتهك ، قىلىچ ئۈگهن باشتهك ، دەريانىڭ قاق چۈشكهن تاشتهك ، كۆزدىن ئاققان ياشتهك
. ئوتتۇرسىغا چۈشتى
دەريادىن سۈزۈۋېلىشتى ، چېرىكلهر پور بايۋەتچىنى: ئهمدى گهپنى قاراشهھهر ئامباللىرىدىن ئاڭاليمىز
نوچى تولىمۇ قارام ئىكهن ، ئۇنىڭ سېيىت: دىيىشتىلهركى . ازراق تۈزۈۋېلىشتى ئۆزلىرىنىمۇ ئ
تۇرقىدا كۆڭلى ئارام ئىكهن ، كهمبهغهل پۇقراالر ئۇنىڭغا رام خۇسۇسىدا بۆلهكچه ئويالش ھارام ئىكهن ، كۈچ
قىلىپ ، ساالم تارتۇق -ئېلىشساق بىزگه خوۋلۇق بولماس ، چىرايلىقچه سوۋغا ئىكهن ، ئۇنىڭ بىلهن
بىرنى ئارتۇق قىلىپ ئۇزىتىپ قويۇپ ، ئۇ كهتكهندىن كېيىن بۇ زىياننى پۇقراالرغا چېچىپ بهزىسىنى
. ئون قىلىپ ئۈندۈرۋالساق
ئهتىسى ئۇالر قاراشهھهر ئېتىدىن . تامامهن بىخهۋەر ئىدى بۇ يامان نىيهتلىك غهرەزدىن سېيىت ئاخۇن
بالىالر سېنى رەنجىتىپ قويغان ! نوچى ، سېيىت گاڭگۇڭ ھهي سېيىت : بىرنى ئۇنىڭغا يوللۇق تۇتۇپ
. ، سهپىرىڭدىن يانمىساڭ ، شهھىرىمىزدە ئۇزاق تۇرۇپ قالمىساڭ دىيىشتى بولسا بىز ناماقۇل
سېيىت نوچى ئۇيغۇر خهلق داستانى
10
سالدى ، ئاخۇن بولىدۇ دەپ جاۋاپ بېرىپ ، يارۇ دوستلىرى بىلهن خوشلىشىپ ئاتقا بىر قامچا سېيىت
: ئىلىئوغا قاراپ يول ئالدى
ئىلىخوغا بارماڭالر ،
. يولى خهتهردۇر
زىمىستان قىش نهشتىرى
. ئۆتهدۇر جاندىن
مۇساپىرالر دەرتمهنلهر
. يولدا ياتادۇر
ئېتىپ ، ئۆز يۇرتىنى ياد
. غهمگه پاتادۇر
ئىلخوغا مهن بېرىپ ،
. قالدىم باالغا
ياغاق يۈزلۈك چېرىكلهر
. ئالدى ئاراغا
پئالتىسىنىڭ سۇندۇرۇ
. چىشىنى ئۇتتۇر
پهشۋا بىلهن مۇش بىلهن
. ياردىم بېشىنى
ئىلى دەريا بويىدا
. چالدىم راۋاپنى
يىتىمنى ،_ جاالس ئهتتىم قۇل
. تاپتىم ساۋاپنى
سېيىت نوچى ئۇيغۇر خهلق داستانى
11
يىتىمنىڭ ياتقان يېرى_ قۇل
. پىتلىق ئاۋاختا
بېرەركهن يىتىمغا ئاش-قۇل
. سۇنۇق تاۋاقتا
،ئاۋاختىنى ئاي يورۇقى
. ئايدىڭدا چاقتىم
قوش قولۇمنى قېيىق قىلىپ
. دەريادا ئاقتىم
يىگىرمه ئالته ياشىمدا ،
. كۈنلهر چۈشتى باشىمغا
، ئهرزىمنى بايان ئهيلهي
. يارۇ دوست قاياشىمغا
ئهزىزانه قهشقهردە
. تۇغۇلۇپ ئۆسكهن بويۇم بار
شهھهر كۆرۈپ يۇرت كۆرمهك ،
. ارئىچكه تولغان ئويۇم ب
شهمۇشهنى ئايلىنىپ
. ئۈچتۇرپانغا كېپقالدىم
قولغا ئېلىپ راۋاپنى ،
... ھهر پهدىگه چېپقالدىم
ئۇچتۇرپانلىق كۆڭلىگه
. سېيىت ئاخۇن يېقىپ قالدى
سېيىت نوچى ئۇيغۇر خهلق داستانى
12
بولساممۇ ياقا يۇرتلۇق
. سۆزلىرىم ئېقىپ قالدى
يهتتى بولۇڭ پۇشقاققا
. ئاتىقىم يېيىلىپتۇ
ياقتا ،يول ئىكهن ھهر_ يول
. يۇرت بولدى ياتىقىم-ئهل
: خااليىقالر دەر ئىدى
. سېيىت نوچى كهلگۈسى
ئۇنىڭ قهدىمى يهتمىكى ،
...... ياخشىلىقنىڭ بهلگىسى
نائهھلىلهر شۇ كهمدە ،
. ئىچى ئاداپ ھالىمغا
تۆھمهت توقۇپ ئۇستۇمدىن ،
: ئهرىز قىپتۇ دارىنغا
ئازدۇردى ، سېيىت يۇرتنى
. رىالرنى جهم قىلىپئوغ
سىزگه ئورا قازدۇردى ،
. باال تېرىپ بۇ يۇرتقا
ئۇنى يوقىتىڭ دەرھال ،
. تۇخۇمى قۇرۇپ كهتسۇن
غوۋغاچى ، ئۇ ياالڭتۆش
..... يهر يۇتۇپ چىرىپ كهتسۇن
سېيىت نوچى ئۇيغۇر خهلق داستانى
13
يالپاق بۇرۇن دوتهينىڭ ،
. رەڭگىرويى ئۆڭۈپتۇ
سېيىت توغۇرلۇق خىيالى ،
. ھهر كوچىغا مېڭىپتۇ
دوتىيى بولۇپ ، ھهممىگه ئايان بولغايكى ، ئۇچتۇرپاننىڭ ئامبىلى ما شاۋۋۇ ئهسلىدە قهشقهرنىڭ
چاغدىن باشالپ سېيىت نوچىنى شۇ. گېالۋخۇيچىالرنى يوقىتىشتا داڭق چىقارغان چوڭ جالالت ئىدى
. ىدى يوقىتىش مهقسىتىگه يېتهلمىگهن بىراق قهشقهردىكى چېغىدا سېيىت نوچىنى. تونۇيتتى
لېكىن ، ئۇ . ئۇنى ناھايىتى ھهيران قالدۇردى گاڭگۇڭنىڭ تۇيۇقسىز بۇ يهرگه كېلىپ قالغانلىقى
بۇالرنى ئويالپ يهتكهن بۇ . مۇمكىن ئهمهسلىگىنى بىلهتتى ئۇچتۇرپاندا سېيىت نوچىنى جايلىۋېتىشكه
ت نوچىنى ئارقىلىق خاننىڭ ئىلتىپاتىغا ئېرىشمهك خىيالىدا سېيى ھىلىگهر يېڭى خىزمهت
: چۈشۈپ ، كونا ھۈنۈرىنى ئىشقا سالدى ئۇجۇقتۇرىۋېتىش كويىغا
ھهي نوچى سېيىت گاڭگۇڭ ،
. ئۇچتۇرپانغا خۇش كهپسهن
، مهن كۆرۈپ دىدارىڭنى
. بولدۇم تولىمۇ خۇرسهن
تهڭ كهچكهن ئهمهسمىدۇق ،
. تۈمهن دەريا بويىنى
تهڭ ئىچكهن ئهمهسمىدۇق ،
. ىئۇنىڭ شهربهت سۈيىن
ئهمهسمىدۇق ، تهڭ ئاڭالپ
. ئايهم كۈيىنى-ھېيىت
سېيىت نوچى ئۇيغۇر خهلق داستانى
14
بىلله كۆرۈپ كهلگهن بىز ،
. قهشقهر باغرىنى ئهزىز
ئايهمدە تهڭ ئاڭالپ ،-ھېيىت
. كانهي ، سۇناي ، ناغرىنى
قهشقهرلىكنى كۆرگهندە
. تهنگه سىغماي كېتىمهن
داستىخان سېلىپ ئالدىغا ،
. ئېكرام ئېتىمهن-ئىززەت
ھهي نوچى سېيىت گاڭگۇڭ ،
. بارساڭ يۈرسهڭ ، ئوردىغا
ئۇستىخىنىڭ چۈشۈپ قالسا ،
. بۇ يۇرتتا تۇرۇپ قالساڭ
سېيىت نوچى ، ماقۇل
. ئوردىدا تۇرۇپ قاپتۇ
پۇۋلهپ يهل بېرىش ، ماختاش ،
. جايىغا بېرىپ قاپتۇ
ئاق تهڭگه بىلهن چوكان ،
. كۈنمۇكۈن كېلىپ قاپتۇ
ق بۇرۇن ما دارېن ،يالپا
. ھهر ياڭزا كۈلۈپ قاپتۇ
مهزگىل ، ئاي ، يىلالر ئۆتۈپ
. بىر يهرگه بېرىپ قاپتۇ
سېيىت نوچى ئۇيغۇر خهلق داستانى
15
شۇنداق بىر كۈن ئىچىدە ،
چۈشىدە ، سېيىت نوچى
. ئانىسىنى كۆرۈپ قاپتۇ
قهشقهرگه كېتهيىن دەپ ،
قېشىغا ، مىسكىن ئانا
پات بېرىپ يېتهيىن دەپ ،
ىدا ،قېرىغان چېغى يېن
. ئۆتهيىن دەپ خىزمهت قىلىپ
ئۆز قولىدىن ئېشىنى ،
. بىر قوشۇق ئىچهيىن دەپ
شۇنداق ئويالپتۇ ، مانا
.ئۆي بويىنى بويالپتۇ
دارېن ئالدىغا كىرىپ ،
. ئىجازەتمۇ سوراپتۇ
رزىنى كهلدى ۋە ئه ئهلقىئىسه ، سېيىت نوچى شۇ كۈنى تاڭ ئېتىش بىلهن ما دارېننىڭ ئالدىغا كىرىپ
: بايان قىلدى
قوي ئىزدەر قوزاسىنى ،
. قوزىمۇ ئاناسىنى
ھاۋادىكى قۇشالرمۇ ،
. سېغىنار ئۇۋاسىنى
دىلدىن ،-سېغىندىم يۈرەك
سېيىت نوچى ئۇيغۇر خهلق داستانى
16
. ئانام مېهرىبانىمنى
ئېتى مهمهت ،__ سېغىندىم
. غهمگۇزارىمنى__ ئۇكامنى
سۈيىدىن ، تۈمهن دەريا
. تويغىچه يۇتاي دەيمهن
گۇزارىم ئانامنىڭ ،غهم
. دەيمهن ئالدىدا ئۆتهي
يار بېشىدا ئولتۇرۇپ ،
. راۋابىم چاالي دەيمهن
يارەننىڭ غۇرۋا-غېرىپ
. كۆڭلىنى ئاالي دەيمهن
قهشقهرگه باراي دەيمهن ،
. قاناي دەيمهن مېهرىگه
ما دارېن ئىجازەت بهر ،
. يولغا ئاتلىناي دەيمهن
: اپ بهردىما دارېن شۇنداق جاۋ
ئىجازەت بېرەي دىسهم ،
. مهن ساڭا چىدالمايمهن
باشتىال دىمهپمىدىم ،
. سهندىن ئايرىاللمايمهن
ئىجازەت بېرەي ، گاڭگۇڭ ،
سېيىت نوچى ئۇيغۇر خهلق داستانى
17
. ياڭزا چارەم يوق بۆلهك
يوللۇقۇم بېرەي ياچهن ،
. تېخى بىر چىلىم غاڭزا
سهندەك ، يالغۇز ئانىغا
. جان كۆيهر ئوغۇل الزىم
لدىغا بېرىپ دەرھال ،ئا
. ئهيلىگىن تهزىم ئاڭا
قهشقهردىكى تىتهيگه
. خهت يېزىپ بېرەي ئهكهت
كۆرسه ما تىتهي ، جهتنى
. دەيدۇ ساڭا كۆپ رەھمهت
سهن ئۆزۈڭ سېيىت گاڭگۇڭ ،
. قىلدىڭ بىزگه كۆپ خىزمهت
ئهجرىڭ قهدرىگه اليىق ،
. ئىززەت مهنمۇ بىلدۈرەي
رىپ ،بۇ خېتىمنى ئاپى
. بهر تىتهينىڭ ئۆزىگه
سېنى باشلىق قىپ قويار ،
تۆت دەرۋازىنىڭ بىرىگه ،
باشلىق بولۇپ شۇندا سهن ،
. ئۆتهرسهن كۈلۈپ-ئويناپ
، گاڭگۇڭ نامىڭغا اليىق
سېيىت نوچى ئۇيغۇر خهلق داستانى
18
. مۇرادىڭغا يېتهرسهن
كېتهر بولدۇڭ ، بۇ يۇرتتىن
. ئىچىمگه سېلىپ ئوتنى
ئهته يولغا چىق گاڭگۇڭ ،
. ييارالپ قوياي خهتنىته
. خهندىكى قازدى ئهلقىسسه ، ما دارېن ئۇخلىماي خېتىنى يازدى ، گاڭگۇڭنىڭ ھايات يولىغا ئهجهل
ئالدىدىن چىقىپ جاپاكهش ئهتىسى سېيىت نوچى بۇ خهتنى ئېلىپ ، قوينىغا قاتالپ سېلىپ ، دارېن
: ىپۇقراالرغا تويماي بېقىپ ، يۈرىكى شامدەك ئېقىپ شۇنداق دىد
خوش بۇرادەر ، يارەنلهر ،
. بىلله ئويناپ ئۆتكهنلهر
قاالي ، ئۆزرەمنى ئېيتىپ
. قهشقهرگه كېتىپ قاالي
داغى پهرزەئىت ئانامنىڭ ،
ئۇكامنىڭ ، قان قېرىنداش
. مېهرىگه قېنىۋاالي
قىلغان بڭلسام مهنمهنلىك ،
بولسا سهۋەنلىك ، ئۆتكهن
كهچۈرۈڭالر ، يۇرتداشالر ،
. خوش ، قېرىنداشالر-خهير
سېيىت نوچى ئۇيغۇر خهلق داستانى
19
. ئالدى بۇرادەرلىرى بىلهن خوشلىشىپ قهشقهرگه قاراپ يول-ئهلقىسسه ، سېيىت نوچى يار
. ئېتى شورلۇق يهرگه پاتتى ئۇچتۇرپاندىن ئۇزاپ كهتكهندە ، مارالبىشىنىڭ تۇمشۇقىغا يهتكهندە نوچىنىڭ
ئېشىكىنى ھهيدەپ پاتقاقتىن ئامان چىققان تقانتۇز ئارى. سېيىت نوچى ئاتتىن چۈشۈپ كۆتۈرۈپ تارتتى
تۇزچى . سېيىت نوچىغا ياردەملىشىپ ئاتنى تارتىۋالدى . قالدى بىر تۇزچى بوۋاي بۇ ھالنى كۆرۈپ ھهيران
: بوۋاي ئېيتتىكى
ئوغلۇم سېنىڭ چىرايىڭ ،
. زەپمۇ ئىللىق كۆرۈندى
ئېتىڭ پېتىپ شورلۇققا ،
. جهۋىپتىن خهتهر بىلىندى
سهپىرىڭدىن بىر گۇمان ،
. ئايان بولدى كۆڭلۈمگه
مهنزىلىڭگه يهتكۈچه ،
. ئاگاھ بولغىن ئۆزۈڭگه
بار ؟ ئېيىتقىن نىمه قىسمهت
سهپىرىڭدە ، ئىشىڭدا ،
ئۆتكهن قانداق خىسلهت بار ؟
. بېشىڭدا سېنىڭ مىسكىن
دارېننىڭ ما. قىلىپ بهردى ئهلقىسسه ، سېيىت نوچى تۇزچى بوۋايغا سهرگۈزەشتىلىرىنى ھىكايه
. خېتىنى قوينىدىن ئېلىپ پوتىسىغا مهھكهم تۈگدى
: تۇزچى بوۋاي ئېيتتىكى
كۆردۈڭمۇ ؟ بۇ زاماننىڭ ھهي ئوغلۇم ، ئۇشبۇ خهتنى يېنىڭدا ساقالپ يۈردۈڭمۇ ؟ خهتنى ئېچىپ ئوقۇپ __
سېيىت نوچى ئۇيغۇر خهلق داستانى
20
ە بېلىڭنى باغلىما ، دارېننىڭ كهمىرىد نادانلىق قىلىپ ، تهۋەككۇل. ئامباللىرىدا ئىنساپ قالمىدى
. خهتنى ئېچىپ ئوقۇپ باقايلى قېنى خېتىنى سهل چاغلىما ، پاالكهت باسمىسۇن سېنى ،
: سېيىت نوچى ئېيتتىكى
ئامانهتكه خىيانهت ،
. نامهرد ئىشىدۇر
پاالكهتنىڭ ئامرىقى ،
. كىشىدۇر قورققاق
ھاياتىمدا نامهرتلىك
. قىلغان ئهمهسمهن
كۈمۈشكه ، _ ئالتۇنجاننى
. ساتقان ئهمهسمهن
كهلسه ئهجهل ناۋادا ،
. جاننى ئاالدۇر
سۇالر ئېقىپ ئاستىدا ،
. تاشالر قاالدۇر
قهشقىرىمدا يارەن كۆپ ،
. يالغۇز ئهمهسمهن
كىمكى قىلسا يامانلىق ،
. ئادەم دىمهسمهن
. سهندىن يىراق تۇرسۇن خهتهر-بولسۇن ، خهۋپ خهير ، ئوغلۇم ، ساڭا ئاقيول : تۇزچى بوۋاي ئېيتتىكى
. خورام كۈلسۇن-دۈشمىنىڭ قان قۇسۇپ ئۆلسۇن ، دوستلىرىڭ شاد
سېيىت نوچى ئۇيغۇر خهلق داستانى
21
. قاراپ يول يۈردى ئهلقىسسه ، سېيىت نوچى تۇزچى بوۋاي بىلهن خهيرلىشىپ ئېتىغا يهنه مىندى ، ئالغا
-قان . دەمدە قهشقهرگه يېتىپ باردى ىريولنى كۆپ بېسىپ ، كۆرگهنال يهردە كىشىلهر قازان ئېسىپ ، ئاخ
. بېشىنى كۆردى ياش ئاقار تۈمهن دەرياسى بىلهن كۆزىچى يار
سېيىت نوچى دىگهن گاڭگۇڭ ،
. دۆڭنىڭ ئۈستىگه چىقسا
ئانا مېهرىنىڭ شامى ،
. باغرىدا ئېرىپ ئاقسا
ھهر ياقتىن خاراپ يۇرتى ،
. ھهسرەت ئوتىنى ياقسا
ياش ،-ان تۈمهن تولغۇدەك ق
. تۇرماي تامچىالپ ئاقسا
بىرله ، ياش قۇيغان كۆزلهر
تويماي ھهر تامان باقسا ،
ئىشىككه كېلىپ قاقسا ،
قاپتۇ ، ئىشىك تاقىلىپ
. چىراغمۇ ئۆچۈپ قاپتۇ
ئانىسى غېرىپ مهزلۇم ،
يېتىپ قاپتۇ ، چېكىپ. . . ئاھ
غهملهرگه پېتىپ قاپتۇ ،
. ۇئۇخالپمۇ قېتىپ قاپت
.... جېنىم ئانا ... جان ئانا
. دەپتۇ سۆزىنى باشالپ
سېيىت نوچى ئۇيغۇر خهلق داستانى
22
ئاڭلىتالماي ئۆگزىگه ،
. قوشالپ چالمىنى تاشالپ
يهنه تهكرار توۋالپتۇ ،
. بوتىالقتهك بوزالپتۇ
جاراھهتلىك باغرىنى ،
ھهسرەتلىرى تۇزالپتۇ ،
. توۋالشلىرى تېزلهپتۇ
ئاخىر ئاڭالپ ئانىسى ،
. چىراغنىيائىدۇرۇپتۇ
يىراقنى ،-ئويالپ يېقىن
ئىچىنى خىيال ئوراپتۇ ،
. كىملىكىنى سوراپتۇ
جان ئانا ، جېنىم ئانا
. دېگهن بىر سادا كهلدى
ئىشىكنى ئاچ ، جان ئانا ،
. مۇساپىر باالڭ كهلدى
شۇ سۆز بىلهن ئانىسى ،
ئىشىككه ئوقتهك ئېتىلىپ ،
. قېتىلىپ ياش-سۆزگه قان
ينىغا گىرە سېلىپ ،بو
. ھارماڭ ، بالىكام دەپتۇ
دەستىخان ئېچىلىپ ، يىرتىق
سېيىت نوچى ئۇيغۇر خهلق داستانى
23
گۈله قاقالر چېچىلىپ ،
ھىجىردا چاي ئىچىلىپ ،
ئادەم تولۇپتۇ ، ئۆيگه
. تۈنمۇ تامام بولۇپتۇ
ئهتىسى تاڭ ئاتقاندا ،
ئهزان ئېيتقاندا ، مهزىن
سېيىت نوچى جامهدە
. جامائهتنى كۆرۈپتۇ
. كۈلۈپتۇ الپتۇ ھهميىغ
ئۆيگه قايتىپ كېلىپتۇ ،
. ئېگىلىپ ساالم بېرىپتۇ
، پهسته تۇرۇپ قول باغالپ
چاپان كىيىپ بهل باغالپ ،
ئانىسىغا خۇش قاراپ ،
. قىلىپتۇ شۇنداق بىر سۆز
مهن يامۇلغا كىرەيمهن ،
. ما تىتهينى كۆرەيمهن
ئۇنىڭغا ، ئالدى بىلهن
. ەيمهنھۆرمهت ساالم بېر
سوڭرە ئامانهت خهتنى ،
. بېرەيمهن ئۆز قولىغا
شۇنداق دەپ سېيىت ئاخۇن ،
سېيىت نوچى ئۇيغۇر خهلق داستانى
24
. ئىجازەتنىمۇ ئاپتۇ
ئامانهت دەپ ، خۇداغا
. ئانا ئىشىكته قاپتۇ
خهتنى ئوقۇپ ما تىتهي ،
. باشنى ئاستا چايقاپتۇ
يۇمشاق كۈلكىدىن نوچى ،
. ھهر ئهھۋالنى بايقاپتۇ
وۋاينى ،شۇندا تۇزچى ب
. دەررۇ يادىغا ئاپتۇ
شۇ ئوي ، شۇ خىيال بىرله ،
. تىتهيگه قاراپ قاپتۇ
تىتهي ، سۇڭرە سۆزلهپ ما
. ئۈچ كۈنلۈك سۈرۈك دەپتۇ
ئۈچ كېيىن يامۇلغا
. دەپتۇ سهن ئۆزەڭال كهل
بىز كېڭهشنى پۈتتۈرسهك ،
پىشانهڭگه يېزىلغان
. دەپتۇ كارامهتنى كۆر
سېيىت ئاخۇن ،ئۈچىنچى كۈن
. ئاجايىپ چۈش كۆرۈپتۇ
چۈشىدە تېخى شۇنچه ،
سېيىت نوچى ئۇيغۇر خهلق داستانى
25
: نۇرغۇنال ئىش كۆرۈپتۇ
چوڭ يولدا كېتىپ بېرىپ ،
قارا ئېتىنى كۆرۈپتۇ ،
ئويغىنىپ ئۇ ئويالپتۇ ،
. ئاياغدىن ئويىنى-باش
، دەرھال بېرىپ ھاممامغا
. سۇغا ساپتۇ بويىنى
ئانىسىغا سۆز قوشۇپ ،
. سهندىن سورايمهن:دەپتۇ
بۈگۈن ئۇلۇغ جۇمه كۈن ،
ئاپاق غوجامغا چىقىپ ،
. ناماز ئوقۇپ كىرەيمهن
ئانا بېرىپ ئىجازەت ،
. ئىشىك تۈۋىدە قاپتۇ
دۇئا بىرله سېيىت ئاخۇن ،
... ھهزرەت ياققا يول ئاپتۇ
ئاڭلىناتتى ھهر ياقتىن ،
پىغان زارى ، ئهلهم ،-دەرت
اپچىنىڭ ،تاشۋايدەك راۋ
. ئۈزۈلگهن يۈرەك تارى
باغ ئهتراپى ، ئۈجمىلىك
. ئايلىنىپتۇ مازارغا
سېيىت نوچى ئۇيغۇر خهلق داستانى
26
يالىڭاچ تهن ، يوقسۇلالر ،
چىقالماپتۇ بازارغا
ئارىالپ سېيىت نوچى ،
كۆردى ئهلنىڭ ھالىنى ،
بۇالپ ئالغان ئاچ كۆزلهر ،
. يوق مالىنى-يۇرتنىڭ بار
يهردە ، كۆزى چۈشتى ھهر
. بىلهن يامانغاياخشى
يۈرىكىدە ئوت ياندى ،
. زامانغا لهنهت ئوقۇپ
. ھهممه يۇرتتا خار پۇقرا
. دەرت ئهلهمگه يار پۇقرا
يىغاليدۇ ھهسرەتته ، قان
. بۇردا نانغا زار پۇقرا
خۇدايا ، ئالهمنى ،... ئاھ
. ئۆزۈڭ ئالغان ھۆددەڭگه
شهپقهت قىلساڭچۇ ،-رەھىم
. بهندەڭگه ىنبىزدەك مىسك
ئالىمىڭنى كهڭ قىلىپ ،
. زامانهڭنى تار قىپسهن
ئهلهملهپ ، ئادىمىڭنى
. ئېشهكتهك خار قىپسهن-ئىت
سېيىت نوچى ئۇيغۇر خهلق داستانى
27
شاپائهت قىل قهشقهرگه ،
. شهپقىتىڭنى ياغقۇزغىن
قانغا تويماس زالىمنى ،
. ئۆزۈڭ زاۋال تاپقۇزغىن
سېيىت نوچى ھهر يهردە ،
. دىيىرتىق چاپان ، تون كۆر
تۆكۈلگهن ، توننى بويالپ
. لهخته خۇن كۆردى-لهخته
يۈرەك باغرى ئۆرتىنىپ ،
. بولۇپ ياناتتى كاۋاپ
ساماۋاردا ئولتۇرۇپ ،
ئىچ قارنىنى تولدۇرۇپ ،
يۇرت بىلهن مۇڭدىشىپ ، - ئهل
. دىدارىغا قاناتتى
ساماۋارنىڭ چۆرىسى ،
. بىلهن لىق تولغان ئادەم
ۇششاق قهشقهرلىك ، ئ-ئۇلۇغ
. ئهتراپىغا جهم بولغان
چىقىپ كهپتۇ بىر چاغدا ،
. بىر توپ چېرىك ئات بىلهن
يامۇلدىن ، يارلىق ئېلىپ
تىتهي يازغان خهت بىلهن ،
سېيىت نوچى ئۇيغۇر خهلق داستانى
28
چېرىك ساالم بېرىپتۇ ،
. تۇرۇپتۇ قاتارلىشىپ
سېيىت ئۇقۇپ ئهھۋالنى ،
. دەرھال يولغا يۈرۈپتۇ
هگىشىپ ،يارەنلهر ئ - دوست
تولىسى گهپ تهگىشىپ ،
. يۈرگهندە تېز يۈرۈپتۇ
. خىيالالر سۈرۈپتۇ كۆپ
تۈندە كۆرگهن چۈشىنى ،
يول توسقان قارا ئىتنى ،
. قانچه تهكرار كۆرۈپتۇ
شهھهرگه يېقىن كهلگهندە ،
، قارىغا ٭ سۇ بهرگهندە
كۇسۇلدىشىپ چېرىكلهر ،
سۆشلهشكهننى كۆرگهندە ،
سوراپتۇ ، پ دەپ ؟ دەپنىمه گه
. جاۋابىنى تىڭشاپتۇ
باغالپ ئهكىر دېگهننى ،
ئاڭالپتۇ ، چېرىكلهردىن
دە دەرھالال ،-ئاڭالپتۇ
. ئۆزىنى ئوڭالپتۇ-ئۆز
. مهھكهم باغالپتۇ بهلنى
سېيىت نوچى ئۇيغۇر خهلق داستانى
29
باغالڭالر دەپ قولىنى ،
. ئارقىسىغا جۇغالپتۇ
ئۆزىنى يولۋاستهك ، ئۇ
ۇ،گويا شىردەك چاغالپت
چېرىك دېگهن تىترىشىپ ،
چىۋىن ئوخشاش چىرمىشىپ ،
. سېيىت ئاخۇننى باغالپتۇ
: ئاڭالپتۇ ئاندىن بىر سۆز
ھىچ گۇناھ يوق سىلهردە ،
خاننىڭ ۋاجىپ يارلىقى ،
. جامائهت خوش ئهمدى يۇرت
رىزا بولۇنه قهشقهرلىك
. ئۇلۇغ ئۇششاق بارلىقى
يۇرت شۇ سۆزنى ئاڭالپتۇ ،
. رەك باغرىن داغالپتۇيۈ
ئاخۇن ، كۆكرەك كېرىپ سريىت
ئالغا ماڭغان چاغالردا
. ھۆر يىغالپتۇ-ھهممه ھۆر
: ئهمدى گهپنى قهشقهرنىڭ دارېنلىرىدىن ئاڭاليمىز
: دارېنلىرىدىن ئاڭاليمىز ئهمدى گهپنى قهشقهرنىڭ
سېيىت نوچى ئۇيغۇر خهلق داستانى
30
بولماس ، شۇڭا دەرھال ىزگه ئامانلىقئۇ پۇقراالر بىلهن دىدار كۆرۈشۈپ بولغۇچه يوق قىلىۋەتمىسهك ب
سېيىت نوچى گۇندىخانىغا سهكسهن چېرىك ھازىر بولسۇن ، سېيىت نوچىنى تۇتۇشقا يۇرسۇن ،
نوچى ما تىتهينى كۆرمهك تهلىپىنى سېيىت. سېيىت نوچىنى ئاشۇنداق كهلتۈرۈشتى . كهلتۈرۈلسۇن
: دەپتۇ سېيىت نوچى شۇنداق. تىتهي قوبۇل كۆردى . بهردى
كېزىپ دەشتى باياۋان ،
. داۋان-ئاشتىم تاغ
نهگه بارسام پۇقرانىڭ ،
. ھالى بهك يامان
رەڭگى سۇلغۇن، زەپىران،
. باغرى لهخته قان
ئىچكىنى ئوغا ، زەھهر ،
. چهككىنى پىغان
ئۇچتۇرپاندا ماتىتهي ،
. يېزىپ بهردى خهت
سىزگه تىلهپ ئامانلىق ،
. پاراغهت-بهخت
دوتهينىڭ خېتىنى ، ما
مهندىن ئالدىڭىز ،
ئهمدى نىچۈن بىلمىدىم ،
قالدىڭىز ؟ ئاينىپ
سېيىت نوچى ئۇيغۇر خهلق داستانى
31
خۇپسهنلىك بىلهن ئهلقىسسه ، ما تىتهي مۇئۈئهممبهرلىك بىلهن سېيىت گاڭڭۇڭغا قاراپ قالدى ،
تاپتى ، ھىلى مىكىرلىك ھىچنىمىنى ئۇقماس كىشى بولىۋېلىپ ئۆز يېغىدا ئۆزىنى قورۇشقا پۇرسهت
: نىقابىنى يۈزىگه تارتتى
ھهي نوچى سېيىت گاڭڭۇڭ ،
ئۆزۈڭنىڭ ئۆلۈم نامهڭنى،
كهپسهن ، سهن ئۆزۈڭ ئېلىپ
مېنىڭ بۇ يۈرىكىمگه ،
. نادامهت سېلىپ كهپسهن
بىلسهڭ ، خهت بىلهن مېنىڭ
. كۆكسۈمگه پىچاق پاتتى
قانداق قىلىمىز ، گاڭڭۇڭ ،
. بېشىم قاتتى ئهجهپمۇ
ا ئىدىم ئامراق ،مهن ساڭ
ئۆلتۈرەي سېنى قانداق ؟
ئۆلتۈرمهي دىسهم نوچى ،
. خاننىڭ يارلىغى شۇنداق
_گاڭڭۇڭ ، دېدى__ ئهي ئامبال
. تهڭلىكته تۇرۇپ قالما
خاننىڭ ئالدىدا ئاسى ،
. بولۇپ قالما گۇناھكار
. چېرىكلهرگه ئېيىت دەرھال
. مىلتىقىغا ئوق سالسۇن
سېيىت نوچى ئۇيغۇر خهلق داستانى
32
پچىقىپ ،مويتۇڭزىغا ئې
ھايالسىز جېنىم ئالسۇن ،
ئهزىزانه قهشقهرلىك،
... ! مېنى بىر كۆرۈپ قالسۇن
جالالتالر كېلىپ شۇ دەم ،
. سالدى بوينىغا تاقاق
پۇتىغا سېلىپ ئىشكهل ،
. زىندان باغرىغا ئالدى
ئۆتۈپ كهتى ، ئون تۆت كۈن
. تاقىتى تۈگهپ كهتتى
مهرت يىگىت سېيىت گاڭڭۇڭ ،
بايان ئهتتى ، سۆزىنى
چىدامىم يوق ،: دىدى ئۇ
يا بۆلهك تهمهيىم يوق ،
كلتۈرسهڭ بۈگۈن ئۆلتۈر ،
. جۈمه كۈن كېلىپ يهتتى
. . . . . .
بولۇشتى ئامبالالر ، جهم
. يهڭڭۈشلىشىپ تامبالالر
داچهي ھارۋۇنى قوش دەپ
. يارلىق قىلدى دەرھالال
تۆت ئاتلىق يوغان ھارۋا ،
سېيىت نوچى ئۇيغۇر خهلق داستانى
33
. بولدى تهييار بولدى تهخ
سېيىت نوچىنى ئاتماققا ،
. ئېلىپ ماڭار ۋاخ بولدى
قاتقاندا ، ئات ھارۋىنى
توققۇز پاي پو ئاتقاندا ،
تۆت دەرۋازىغا يۈزدىن
چېرىك پاتقاندا ، تۆت يۈز
يورغىلىشىپ ھهريانغا ،
تېپىرلىشىپ ياتقاندا ،
تولغان باشلىرى ، تهشۋىش
ك قاتقاندا ،قارا تاشته
سېيىت نوچىنى چىڭ باغالپ ،
. ئوردا ئالدىغا ئېپ كهلدى
ئۇ ھارۋىدا تىك توختاپ ،
: كهلدى شۇنداق سۆزنى دەپ
خوش ، ئامان بول قهشقهرلىك ،
. تۇققانالر__ جانجىگهرلهر
جۈمه قۇالق سال ، بۈگۈن
. سۆز قهدرىنى ئۇققانالر
جامائهت جهم بولۇپسىز ،
. ن بولۇڭ رازىمېنىڭدى
مهھشهردە كۆرۈشكهيمىز ،
سېيىت نوچى ئۇيغۇر خهلق داستانى
34
. بولغىنىدا خۇدا قازى
گۇناھسىز ئۆلهر بولدۇم ،
. نادانلىق باالسىدىن
كىملهر قۇتۇلۇپ قالغان ،
! زالىمنىڭ جازاسىدىن
ئهي قهشقهرلىك ، قهشقهرلىك ،
. قالماڭالر مېنى ئۇنتۇپ
مهندەك بولماي دىسهڭالر ،
. الرھهرگىز نادان بولماڭ
نادانلىق ئېلىپ كهتتى ،
. يىگىتلىكته باشىمنى
مېنىڭدەك ئېلىپ كهتكهن ،
. ھاشىمدەك ئاداشىمنى
جهتنى بىلمىگهن ئادەم ،
. بېشىدا كېزەر ماتهم
خهت بىلمهس نادانالرغا ،
. قاراڭغۇ ئىكهن ئالهم
ئوقۇڭالر ئۆزۈڭالرمۇ ،
. تهلىم ئالسۇن ياش بالال
ېپ قالسۇنقهلبىڭالردا ق
! ئهنتىڭالر __ قىساسىڭالر
. . . . . .
سېيىت نوچى ئۇيغۇر خهلق داستانى
35
مهمهتخان ئىنىم قالدى ،
. جان ئانام ئۇنى باقسۇن
، مهيلى ئاتسا زالىماالر
. قهشقهرگه قېنىم ئاقسۇن
قهبرەمنى كۆرۈپ خهلقىم ،
. مهندىن ئىبرەت ئالغۇسى
قان قهرزىم قىساسىمغا ،
. ئۈمىد كۈتىمهن سهندىن
قهشقهرلىك ، غىنرازى بول
. يۇرتداشالر خوش ئهمدى-ئهل
بىلله ئويناپ تهڭ ئۆسكهن
! يارۇ دوستالر خوش ئهمدى
. . . . . .
خااليىق نىدا ئهيلهپ ،
. تولدۇرۇپ كۆزگه ياشنى
زارى ناۋا ئهيلهپ ،_ مۇڭ
: چۈشتى نالىلىك سۆزگه
پهلهكنىڭ قىسمىتى ، كاج
. بۇ كۈننى ساپتۇ سىزگه
ۈن ئالماق بۇ قهشقهردە ،ك
. . . ! بولمامادۇ راۋا بىزگه ؟
بىرنى ئوق بىلهن ئاتسا ،
سېيىت نوچى ئۇيغۇر خهلق داستانى
36
باسسا ، ئوننى جادۇغا
يۈزنى دارغا ئاسسا ،
مىڭالپ گۇندىدا ياتسا ،
توغراپ ، ئادەم بېشىنى
تاغنىڭ تېشىغا قاتسا ،
دەرتمهن بىر گۇناھكارغا ،
. چاتسا مىڭىنى ئېلىپ
ستانلىق ،بۇ ئالهم زىمى
. بولدى بىر گۆرىستانلىق
ئۆتهرمۇ ، گۆرىستاندا
... بهختى قارا قهشقهرلىك
. . . . . .
گاڭڭۇڭ ، سېيىت ئاخۇن ، سېيىت
. يۇرتتىن رازىلىق ئالدى
ھارۋىمۇ قومۇشبازىرى ٭
. قالدى يېنىغا بېرىپ
دىدى سېيىت گاڭڭۇڭ! ئات
: ھارۋىدىن تۆۋەن سهكرەپ
! ! ئۇدۇلالپ ئات ! تئات جالال
. يۈرەككه ئۈدۈل چهنلهپ
چېقىر كۆزلۈك بىر جالالت ،
مىلتىقىنى راسا بهتلهپ ،
سېيىت نوچى ئۇيغۇر خهلق داستانى
37
سېيىت گاڭڭۇڭنىڭ ئالدىدا ،
. تهڭلهپ تۇردى كۆزىگه
ئارقا ياقتىن جىڭ جالالت ،
. دەرھال تهپكىنى باستى
چېقىپ مىلتىقى ، پىستان
. ئۆزى يىقىلىپ ياتتى
ت ئاتقان ئوق ،ئىككىنچى رە
. تهگدى تاغاققا كېلىپ
سېيىت ئاخۇن دىدى شۇ دەم ،
: مىلتىق ئاتقان جالالتقا
مېنى ئاتساڭ ئۇستاڭ ئات ،
. نائۇستاق يېقىن كهلمه
ئات ، سول كۆكسۈمنى چهنلهپ
. . . . جا ئۇستاڭ يېقىن كهلمه
مه ، ھهققىڭنى ئاق تهڭگه
. سۆزىنى باشالپ دىدى
ك كۈمۈش پۇلنى ،بىر سهرلى
. جالالت ئالدىغا تاشالپ
جالالت ئالدى ياچهننى
. چىشلىرىنى ھىڭگايتىپ
تهلهپكه مۇۋاپىق ئۇ ،
. ئۈچ ماڭدام كېيىن قايتىپ
سېيىت نوچى ئۇيغۇر خهلق داستانى
38
. . . . . .
سېيىت ئاخۇن سېيىت گاڭڭۇڭ ،
. تىك تۇرار ئىدى سۆزلهپ
ماداخۇ دىگهن جالالت ،
. ئاتتى جايىنى كۆزلهپ
ي ئوق تهككهندە ،يهتته پا
. ئىگىز چىنار يىقىلدى
گۈلدۈرلهپ ، ھهيۋەت بىلهن
. . . كۆكته چاقماق چېقىلدى
قهشقهر ئاسمىنى بويالپ ،
ئۇچمىغان بۈگۈن كهپتهر ،
سىم تۆكۈلهر يامغۇر ،-سىم
. كۆكته بۇلۇتالر كېزەر
قاغىالر قاقىلدايدۇ ،
. سېپىلدىكى پوتهيدە
مىكىن ،بار بىزگه شهپقهت
! شىيهنگهن بىلهن دوتهيدە ؟
دوتهي بىلهن شىيهنگهننىڭ ،
. ئىچكهنلىرى قان بولدى
قهشقهرلىكنىڭ كۆز يېشى ،
. سهل بىلهن قىيان بولدى
شىيهنگهن بىلهن دوتهينىڭ ،
سېيىت نوچى ئۇيغۇر خهلق داستانى
39
. كىملىگى ئايان بولدى
يۈرەكلهردىن ، دەرت تولغان
. بۇ سۆزلهر بايان بولدى
يىت گاڭڭۇڭ ،سېيىت ئاخۇن ، سې
. جېنىدىن جۇدا بولدى
ئهزىزانه قهشقهرنىڭ
. شۇڭقارى ئادا بولدى
. . . . . .
سېيىت ئاخۇن ئۆلۈپ كهتتى ،
. تۇپراققا كىرىپ كهتتى
مۇسىبهتتىن-بۇ ئالهم
. يۈرەككه خۇن تولۇپ كهتتى
چالدى چاكىچاك قهشقهر ،
. موڭ تولغان راۋابىنى
سهئايهم كۈنلىرى كهل
. تهرك ئهتمهي تاۋابىنى
موڭلۇق قهۋرىگه سۈركهپ ،
. باغرىنىڭ كاۋابىنى
ئوغلىغا دۇئا ئهيلهپ ،
. يوللىغاي ساۋابىنى
ئۆلمىسهك ئىچهرمىز دەپ ،
. تاڭ ۋەسلى شارابىنى
سېيىت نوچى ئۇيغۇر خهلق داستانى
40
جايالشقان مهھهلله تۈمهن دەرياسىنىڭ شهرقى جهنۇپ لېۋىگه__ كوزىچى ياربىشى ) 1: ( ئىزاھاتالر
. ئىسمى
. ئىسمى قهشقهر شهرقى دەرۋازىنىڭ__ تۆشۈك دەرۋازا ( 2 )
مهملىكهت بويىچه زالىمالرغا كهينىدە پۈتۈن_ بۇ يهردە شىنخهي ئىنقىالۋىنىڭ ئالدى ___ سهپ ( 3 )
. شۆبىسى نهزەردە تۇتۇلىدۇ قارشى قۇئۇلغان گېالۋخۇي تهشكىالتىنىڭ قهشقهردىكى
قهشقهردە ھۆكۈمرانلىق قىلغان فاشىست ھهربى يىلغىچه _ 1932 يىلىدىن _1911__ ما تىتهي ( 4 )
. ئهمهلدار ، ئهسلى ئىسمى ما پۇشىڭ
يهكهن ، قهشقهر يهكهنلىك ماھىر چامباشچى بولۇپ ، ئۇ گېالۋخۇيغا قاتنىشىپ ،__ گېالۋخۇي ھاشىم ( 5 )
. تىغانئۇنى كىشىلهر گېالۋخۇي ھاشىم دەپ ئا. ئهتراپىدا داڭق چىقارغان
. بهشكىرەمدە ھهزرەت يول ئايرىلىشىدىكى بىر جاينىڭ ئىسمى__ قارىغا ( 6 )
. جاي ئىسمى__ قومۇش بازىرى ( 7 )
ئۇيغۇر خهلق داستانلىرى: مهنبه
Recommended