Download pdf - NON ZER - Argia · 2014-12-30 · suna lantzeko unitate didaktikoa prestatu du, eskoletatik homofobia uxatzea helburu. “Gero, noski, guk eman beharreko edukiak adinaren arabera

2015EKO URTARRILAREN 4A 3�

NON ZER

Jabetza: Komunikazio Biziagoa, S.A.L. Lehendakaria:Bego Zuza. Zuzendaria: Estitxu Eizagirre. Asteko Gaia-Pertsonaia: Mikel Garcia. Iritziak: Mikel Asurmendi. Kultura:Garbine Ubeda Goikoetxea. Aisia: Unai Brea. Termometroa:Urko Apaolaza, Xabier Letona, Pello Zubiria. Euskara:Onintza Irureta. Interneteko erredakzio-burua: LanderArbelaitz. www.argia.eus: Gorka Bereziartua, Jon Torner.Multimedia: Axier Lopez. Argazkilaria: Dani Blanco.Produkzioa: ANTZA, S.A.L.Harpidetzak: Iraitz Agirre. Salmentak: Karlos Olasolo.Idazkaritza teknikoa: Aloña Soraluze. Publizitatea: IdoiaArregi, Maite Arrieta, Ixabel Bereziartua, Berdaitz Goia,Olatz Korta, Bego Zuza. Administrazioa: Marijo Aiertza, MariKarmen Loiarte. Harrera: Jone Arzallus. Web garapena:Asier Iturralde. HELBIDEAK: Gipuzkoa: Industrialdea, 15. 20160 Lasarte-Oria. Tel: 943 371545. Faxa: 943 361048. Lapurdi, NafarroaBeherea eta Zuberoa: Xalbardin baita. 64122 Urruña. Tel: 559 473163. Faxa: 559 476001. Bizkaia: Eleizalde 1, 2-D. 48600 Sopela. Tel: 94 6765580 Nafarroa:GaztelukoPlaza 44, 3. eskuina. 31001 Iruñea. Tel: 948 222285. POSTA ELEKTRONIKOA. Komertziala:[email protected]. Harpidetzak: [email protected]: [email protected]. Interneten: www.argia.eus.Lege.gordailua: SS 837-2012. ISSN: 0213-909X.Batzorde.parekidea: 72562 E. Inprimategia: Antza S.A.L.Informatika: iametza interaktiboa, S.L. Urtebetekoharpidetza. Euskal Herria: 145 euro. Espainia: 145 euro.Beste atzerriak: 182 euro. Airez: 285 euro. KomunikazioBiziagoa S.A.L. Ametzagaiña Taldeko partaidea da.

Azaleko argazkia:MONIKA DEL VALLE /ARGAZKI PRESS

Azala: GARBINEUBEDA GOIKOETXEA

ASTEKO GAIASEXU HEZIKETA Eskoletan ilunpean dagoen ikasgaia.

NAGORE IRAZUSTABARRENA / 4

PERTSONAIAJOSEBA ASIRON: «Ikurriña eta Nafarroako bandera ikustean

daltonikoa naiz, ez ditut bereizten». REYES ILINTXETA / 10

GAIAKBILADI HADI Hamaika begirada Palestinari Euskal Herritik.

AXIER LOPEZ / 16

IRITZIAREN LEIHOAESKUIN MUTURRA UKRAINAN ASIER BLAS MENDOZA / 20ETNOKOREOLOGOA OIER ARAOLAZA / 22ALAVESEK 1, ERREALAK 0? IÑAKI MARTINEZ DE LUNA / 23GORA PRO NOBIS ASISKO URMENETA / 21TXANDAN Gogoratu eta eskatu. KATTALIN MINER / 22BERTSO BERRIAK Ondarroako Topaketa Feministarako jarriak.

EKHIÑE EIZAGIRRE / 23ZIRTAK Afari-aldia. ANGEL ERRO / 24

ERDIKO KAIERAEIDER RODRIGUEZ: «Sarrionandiak helduleku asko ematen

ditu testuetan agertzen diren elementuak interpretatzeko».JON ARIZKUN / 26

LITERATURA AMAIA ALVAREZ URIA / 30MUSIKA IKER BARANDIARAN / 31DENBORA-PASAK ANA ZAMBRANO, KIKE AMONARRIZ / 32ZIENTZIA JOXERRA AIZPURUA SARASOLA / 34LANDAREAK JAKOBA ERREKONDO / 35DENBORAREN MAKINA NAGORE IRAZUSTABARRENA / 36

TERMOMETROAOIHANEDER EUSKARAREN ETXEA Lankidetza eta

akordioaren emaitza Gasteizen. MIEL A. ELUSTONDO / 38EUSKAL PRESOAK ETA SALBUESPEN LEGEDIA Mendekua

gaurdaino ekarri duen espetxe politika. XABIER LETONA / 44EUSKARA ALBISTEAK ONINTZA IRURETA AZKUNE / 43EKONOMIAREN TALAIAN JUAN MARI ARREGI / 43NET HURBIL Proletarioek ez baina prekarioek aldatuko dute

mundua? PELLO ZUBIRIA KAMINO / 48MALTZAGATIK XABIER LETONA / 50

2015eko urtarrilaren 4a, 2.444. zenbakia

ARGIAko edukiak kopiatu,moldatu, zabaldu etaargitara ditzakezu, gureegiletza aitortu eta baldintzaberetan eginez gero.

OHARRADatorren astean ez da ARGIA kaleratuko. Urtarrilaren 18an itzuliko gara.

�4 2015EKO URTARRILAREN 4A

ASTEKO GAIA

SEXU HEZIKETA

Eskoletan ilunpeandagoen ikasgaia

| NAGORE IRAZUSTABARRENA |

MUGAZ ALDE BATEAN zein bestean, sexuheziketa mugaz inguratuta dago. FrantziakoEstatuan eta, beraz, Ipar Euskal Herrian,sexu heziketa eskola curriculumaren parte da1973tik. Baina, orotara, ikasleek 30-40 ordu-ko prestakuntza jasotzen dute derrigorrezko

hezkuntza osoan. 2013ko irailean gobernuzentralak les ABCD de l’égalité (Berdintasuna-ren ABCD) programa abiarazi zuen eskolangenero estereotipoak ahultzeko asmoz. Denaden, ez dirudi iritzi publikoa sexu prestakun-tza indartzearen alde dagoenik. Duela zazpi

TX

AN

TX

IKU

IKA

STO

LA

Oñatiko Txantxiku Ikastolako LHko 4. mailako haurrak sexu heziketa lantzen.

Gure eskoletan sexu heziketa oso mugatuta dago. Ordu kopurua mugatua da, instituzioenparte-hartzea ere bai eta legeriak ere ez du laguntzen mugak gainditzen, alderantziz.

Sexologoek ahal dutena egiten dute, baina garbi dute zer egin nahi duten:haurrak sexuetan hezi.


SEXU HEZIKETA

urte Parisen ZiziSexuel erakusketa zabalduzuten lehenengoz, haurrei zuzendutakosexuari buruzko ekimen didaktiko interesga-rria. Ia Europa osoa ibili du erakusketak etaberriki Parisera itzuli denean duela zazpi urtebaino polemika handiagoa sortu du; hasieranzenbait elkarte katolikok eta kontserbadorek8.000 sinadura jaso zituzten erakusketarenaurka eta itzuleran 40.000ra iritsi dira.

Eta hala ere, sexu heziketaren egoerahobea da Hego Euskal Herrikoarekin aldera-tuta, ofizialki behintzat. Espainiako Estatuansexu heziketa 1990ean azaldu zen lehenengoz(LOGSE), Osasun Hezkuntza zehar lerrokoikasgaiaren baitan. 2006an LOEk ikasleekgizarte bizitzarako gaitasunak jasotzea pro-posatzen zuen, baina ez zituen sexu hezike-tari buruzko eduki espezifikoak jasotzenHerritartasunerako Hezkuntzan planteatuta-koez harago. 2010eko sexu eta ugalketa osa-sunari buruzko lege organikoak dioenez,botere publikoek informazio eta heziketaafektibo-sexuala bermatuko dute hezkuntzasistemaren eduki formal guztietan. Bainalegearen alderdi hori ez da garatu eta orainLOMCEk sexu heziketaren arrasto urri guz-tiak ezabatzen ditu hezkuntza curriculumetik.

Ikastetxeen erabakizOndorioz, Harremanak taldeko Olatz Beras-tegi sexologoaren arabera, “sexu heziketaikastetxeen esku dago eta gehienetan beraiekerabakitzen dute prestakuntza hori nola

egin”. Sexu heziketa eskaintzea erabakitzendutenek kanpoko sexologoak kontratatzendituzte 6-8 orduko ikastaroak eskaintzeko.Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzako hiruikasturteetan, guztira, 30 ordu eman ohidituzte eta, zenbaitetan, Lehen Hezkuntzanbeste 6 ordu. Hortaz, derrigorrezko hezkun-tza osoan 0-36 ordu bitartean eskaintzenzaizkio. Espainiako Estatuan 15 eta 24 urtearteko gazteei egindako inkestan, soilik %46kerantzun zuen ikastetxean sexuari buruzkoinformazioa jaso zuela. Hego Euskal Herrikodatu espezifikorik ezean, Olatz Berastegikdio EAEko egoera Estatuko gainerako lurral-deetakoa baino hobea dela; Nafarroari dago-kionez ez da hain baikorra.

Instituzioak ere beren hondar alea ekar-tzen hasi dira: “Gehienbat Gipuzkoan ber-dintasunaren gaiak indarra hartu du eta udalaskok herriko eskolei ikastaroak eskaintzendizkiete. Baina nagusiki berdintasunaren etaindarkeriaren prebentzioaren inguruan jardu-teko”.

Eta oro har gero eta ikastetxe gehiagokerabakitzen du sexu heziketako programakkontratatzea. “Baina maiz egiten dutela esanahal izateko kontratatzen gaituzte”, dio sexo-logoak, “eta batzuek ordu gutxitan eta arediru gutxiago ordainduta gauza asko emateanahi dute”. Horrek konkurrentzia ekarri du,eta ez beti leiala. “Zenbaitek prezioak askojaisten dituzte eta doako orduak eta bestelakoeskaintza bereziak proposatzen dituzte.Horrek, azkenean, gure lanbideari eta, orohar, sexu hezkuntzari kalte egiten dio”.

Nahi eta ezinIkastetxeek sexologoei programak eskatu ohidizkiete beren zerbitzuak kontratatzerakoanzer eduki emango dituzten jakiteko. Bainaordu kopuru mugatua izanik, “askotan urgen-tziazko gaietara mugatu behar dugu eta eduki

LOMCEk Espainiako Estatukohezkuntza curriculumetik sexuheziketaren arrasto oro ezabatzen du.Kontua da, hori baino lehen ere, sexuheziketak eremu urria eta garatu gabeazeukala lege aldetik. Sexu heziketakikastetxeen erabakia izaten jarraitzendu. Praktikan LOMCEk ez du egoeragehiegi aldatzen, baina etorkizuneanhazteko aukerak erabat murrizten ditu.

BAZ

TA

NIK

AST

OLA

KO

GU

RA

SOE

LKA

RT

EA

Gaixotasunen eta tratu txarrenprebentzioan oinarritzen dira edukiak.Ondorioz, sexuaren inguruko mezuezkorra helarazten zaie haur eta gazteei:arriskutsua dela, kontuz ibiltzeko...

SEXU HEZIKETA

2015EKO URTARRILAREN 4A6 �

EFIGENIO AMEZUA (Palentzia, Espainia, 1941),Sexologian doktore da 1971tik. Titulua, jakina,Lovainan (Belgika) eskuratu zuen, oraindik ereEuropa osoan sexologiako karrera eskaintzen duenunibertsitate bakarrean.

Espainiako Estatuko sexologiako profesionalenjardunaldi batzuetan Amezuak emandako hitzaldia-ren zati batzuk jaso ditugu:

“Sexu heziketaz ulertzen denaren egungo egoeraorokorraren azterketak oinarrizko akats bat du eus-karri: giltzarri gisa sexua erabiltzea eta, hala, sexual-tzat jotzen den guztia genitalari buruzkoa da.

(...) Garrantzitsua da zuhaitzek ez dezatela basoaikustea eragotzi eta, halaber, genitalaren zuhaitzabasoarekin berarekin ez nahastea.

(...) Sexu heziketa sexuen heziketatzat dut. Sexue-na, pluralean eta ez sexuarena, singularrean, genita-laren sinonimo gisa. Sexu heziketa, niretzat, besteezer baino lehen, subjektuen identitatearen heziketada: bakoitza gustura sentitu eta bizi ahal dadilaemakume eta gizon gisa. Horixe litzateke muina.Gainerakoa hortik abiatuta soilik uler daiteke. Inba-ditzen gaituen sexu heziketa delakoaren zati handibat brikolaje hutsa da. Baliozko muin nagusitiketengabe arreta galaraztea. Huskeriatan behin etaberriz galtzea, nagusiena hondakinen artean utzita.

Esan dut sexu heziketaren funtsezko erreferen-tzia subjektuen identitatea dela eta horri buruzkobaieztapen batzuk nabarmendu nahi ditut. Lehenik,identitate hori subjektua maskulinotzat edo femeni-notzat biografikoki –eta ez soilik biologikoki– egitu-ratzen duten sentsazioen,emozioen, sentimenduen,afektuen bidez –hau da, bizi-penen bidez– taxutzen da.Horrek esan nahi du identi-tatea, halabeharrez, sexudu-na dela. Edo, bestela esanda,sexualitatea identitatearenberaren parte dela.

Bigar renik, identitatehorrek ezin du generikoa edogenerokoa izan, indibidualaeta konkretua baizik, hau da,norbanakoarena. Norbana-koa espezie generiko edogizarte baten parte izanik,rol, funtzio eta estereotipogeneriko eta publikoak ego-kituko dizkiote; baina harenidentitatea ez da eztabaidapublikokoa, intimitatekoabaizik.

Eta, azkenik, identitatehorren muin intimoenean

kokatzen da bere sexualitatea. Garbi dago intimita-tearen kutsu moral eta konduktualaz abusatu dela.Egiten dena izaerari eta bizipenei gailendu zaie.Praktikak (gehienetan genitalak edo perigenitalak,sexuarekin obsesionatutakoen irizpideei dagokienmoduan) gehiegi nabarmendu dira eta sexu identita-tea intimitatez hustu da.

Zenbait sektoretan erro sexual hori saihestekoeta generoaren erroaz ordezkatzeko joera dagoegun; alderdikoia izateaz gain, identitateentzat arris-kutsua ere izan daiteke hori.

Azaldutakoak adierazten duenez, sexu heziketak,hau da, sexuenak, ia ez du zerikusirik gaur eguninbaditzen gaituenarekin. Gaixotasunen preben-tzioa, haurdunaldiak saihestea eta antzekoak osasunedo gizarte ekintzak besterik ez dira, merituzkoaketa beharrezkoak, baina zerikusi gutxi dute subjek-tuen errealitate sexualarekin.

Beharbada horregatik sexu heziketa moden etalarrialdien arabera balantzaka dabilen efemeridegorabeheratsua besterik ez da. Heztea, funtsean,balioak aurkitzeko subjektuek dituzten gaitasunakbultzatzea, piztea eta akuilatzea baldin bada, horrahor balio bat: sexuen egintza. Eta balio horrekin bategitea garrantzitsua bada, sexual abizena duenaheziketak berez dagokion balio espezifiko horrekinbat egin beharko luke. Bestela, besterik gabe, osasunedo gizarte heziketaz hitz egin genezake.

(...) Heziketa ororen xedea maila igotzea da, zuhai-tzek basoa ikustea eragotzi ez dezaten. Informatzeatestuinguruan kokatzea da. Eta genitalak subjektuen

osotasunean kokatzea, etasubjektuak beren sexuetankokatzea, sexu heziketa egiteada, hau da, sexuen heziketa.(...) Genitalak basoko zuhai-tzak dira, ez basoa bera”.

Hitzaldia 1995ean emanzuen Amezuak, hau da, duelaia 20 urte, baina haren hitzekez dute gaurkotasunik galdu.20 urtetan gizarteak eta hez-kuntza sistemak, oro har, ezdute diskurtso hori barnera-tu, eta sexu heziketarenhutsune nabarmenak berehorretan daude. Hala ere,sexologoak, denbora etabaliabide urriek uzten dietenneurrian, sexu heziketarenegungo zirrikitu estua balia-tzen hasiak dira sexuen hezi-keta, Amezuak aldarrikatzenduen hura, pixkanaka ikas-geletan txertatzeko.

«Bakoitza gustura bizi dadila emakume edo gizon gisa»

Sexu heziketa ugalketara, genitaleetara,gaixotasunen prebentziora... mugatu da orainarte. Sexologoak, Efigenio Amezua horienartean, sexu heziketaren ikuspegi zabalagoarenalde ari dira lanean.


SEXU HEZIKETA

asko alde batera uzten ditugu. Sexologoekgarbi dugu zer landu nahi dugun, baina ez daerraza”.

Material didaktikoari dagokionez, gero etaiturri gehiago dago: sexologia elkarteak, tele-bista saioak, unibertsitateak… etengabeeduki didaktikoak sortzen ari dira. Baita bes-telako elkarteak ere; 2014an, esaterako, Stee-Eilas sindikatuko LGBTI taldeak sexu anizta-suna lantzeko unitate didaktikoa prestatu du,eskoletatik homofobia uxatzea helburu.“Gero, noski, guk eman beharreko edukiakadinaren arabera prestatu edo egokitzen ditu-gu”, dio Berastegik.

Arazoa ez dago sexuari buruzko ikasmaterial espezifikotan, gainerako ikasgaietanerabiltzen direnetan baizik. Sexu heziketa osokontzeptu zabala da (praktikan era mugatuanlandu arren) eta ikasgai gehienak ukitzenditu. Esaterako, “matematikako testuliburue-tan, problemak planteatzerakoan, generoaridagokionez oso adibide estereotipatu etadesegokiak erabiltzen dituzte maiz”. Hortaz,nahiz eta gero eta material berezi gehiagodagoen sexu ikastaroak eta tailerrak presta-tzeko, gainerako ikasgaietako materialak,maiz, desegokiak dira sexu hezkuntzarako eta“irakasleak ere, oro har, ez daude horretarakobehar bezala prestatuta”.

Sexologoen prestakuntzari dagokionez,esan beharra dago sexologiako goi mailakoziklo osoa Europako unibertsitate bakarreaneskaintzen dela, Lovainan (Belgika). Hau da,sexologiako karrera egin nahi duenak hara(edo Quebecera) joan behar duela. Bestelapsikologia, pedagogia, antropologia edo denadelako karrera egin eta gradu ondoko ikaske-tak erantsita jasotzen dute prestakuntza sexo-logoek. Esan beharra dago, gradu ondokoikasketa horien aukera gero eta zabalagoa etahobea dela, eta ondorioz eskoletan sexu hezi-keta eskaintzen dutenen prestakuntza, sor-tzen dituzten materialak… ere hobetzen aridirela.

Eredua iristeko dago Hego Euskal Herrian sexu heziketaren ego-era kaskarra dela ikusi dugu. Ipar Euskal

Suedian 7 eta 10 urte bitartean hastendira sexu eskolak jasotzen etaderrigorrezko zikloak amaitu bitarteaneskaintza zabaldu egiten da. Hainbatikasgaitan txertatuta dute, ez soilikbiologiari edo osasunari lotuta


SEXU HEZIKETA

Herrian ere ez da askoz hobea. Orduan, baal da herrialderik sexu hezkuntza ereduga-rria eskaintzen duenik? Alde handia dagoherrialde batetik bestera. Portugalen, esate-rako, biologiari lotutako curriculumarenbaitan dago nolabait. Finlandian ere gaisexualak biologiari lotuta daude LehenHezkuntzan, eta aurrerago edukiak zabalduarren, osasun gaietara mugatuta daude. Ale-manian derrigorrezko sexu heziketak edukizabalagoak jasotzen ditu eta zenbait elkarteerlijiosok horren aurka egindako salaketakatzera bota zituen, lehenik AlemaniakoAuzitegi Konstituzionalak eta, ondoren,2011n, Europako Giza Eskubideen Auzite-giak.

Sexu heziketa programarik egokiena aurki-tzeko Suediara jo beharko genuke. Eskandi-naviako herrialdeko eskola hezkuntzan sexuheziketa 1956tik da derrigorrezkoa. Haurrak7 eta 10 urte bitartean hasten dira sexu esko-lak jasotzen eta derrigorrezko zikloak amaitubitartean eskaintza zabaldu egiten da. Hain-bat ikasgaitan txertatuta dute sexu heziketa,eta ez soilik biologiari edo osasun kontueilotuta; historian ere sexuaren gaia lantzendute.

Alde handia dago herrialde batetik bestera.Baina alde are handiagoa sexu heziketa gauregun denaren eta izan beharko lukeenarenartean. Sexologoek sexuen hezkuntza baitutejomuga. Gaur egun, eskaera mugatuak halaaginduta, gaixotasunen nahiz tratu txarrenprebentzioan edo praktika sexualetan oinarri-tzen dira edukiak. Ondorioz, sexologoak dio:“Sexuaren inguruko mezu ezkorra helaraztenzaie haur eta gazteei: arriskutsua dela, kontuzibili behar dutela…”. Jakina, lege babesa lor-tuta, ordu kopurua handituta, material didak-tikoak (guztiak) hobetuta eta irakasleak ondoprestatuta, aurrerapauso nabarmenak eman-go lirateke.

Baina gakoa oinarrian dago, sexuarenkontzeptu her tsi hori aldatzean datza.

Sexuen hezkuntza kontzeptu osoago horrekutopikoa dirudi, baina Olatz Berastegik argipixka bat erantsi dio sexu heziketarenargazki ilunari: “Mugak muga, azken urtee-tan sexuen hezkuntza pixkanakazabaltzea lortu dugu, neskez etamutilez hitz egiten hasi gara,identitateaz, gure arteko harre-manez”. n

Gero eta material didaktiko gehiago eta hobea dagoeskuragarri sexu heziketarako. Arazoa ez da ikastaroetarakomaterial espezifiko egokia izatea, gainerako ikasgaietakomaterialetan lantzen den sexu ikuspegi desegokia baizik.

Jesuiten ikastetxetik bota zintuztela entzundut.Bai eta ondoren eskolapioetatik ere bai.Lehenbizikoan justifikatua zegoen nire por-taera txarrarengatik eta bigarrenean aferapolitikoengatik. 78an asko ginen politikangenbiltzan gazteak.

Beraz, ume bihurria zinen?Bai, eta ume bezala portatzen nintzen. Ez dutinolako arazorik onartzeko. 16-17 urterekin,aldiz, hori dena aldatu zen. Jokamolde horinire kalterako zela ikusita, ikasten hasi nin-tzen. Gainera Artea eta Historia aurkitunituen orduan, nire gustuko ikasgaiak. Inoizez diet aski eskertuko gurasoei horrenbestetematu izana ikasketekin. Oro har, oso haur-tzaro zoriontsua izan nuen Iturrama auzoan,beti kalean jolasean. Izan ere, nire koadrila ezda ikastetxekoa, auzoko lagunena baizik, etagaur egun oso kontu arraroa da hori.

Zergatik ikasi zenuen Artearen Historia?Unibertsitatera Erdi Aroko Historia ikastekogogoz joan nintzen, baina artearen ataleanaurkitu nuen benetan gustuko nuena. Horre-gatik nik neure burua artearen historialaritzatjotzen dut. Zortzi urtez Zarautzen bizi izanginen aitak han aurkitu zuelako lana eta nikunibertsitateko ikasketak Donostia eta Zara-goza artean egin nituen.

Zer dela-eta tesia leinu dorre eta jauregieninguruan?Tesia egiteari ekin behar nion garaian, besteaskotan bezala, puntu malenkoniatsua emanzidan eta Itoizko urtegiarekin desagertzera

zihoazen zazpi herriak ezagutu behar nituelasartu zitzaidan buruan. Hor aurkitutakodefentsarako arkitekturak, leinu dorreakbereziki, berehala erakarri zuten nire arreta.Modu honetara Erdi Aroaren bukaerakogaraian, XV eta XVI. mendeetan murgildunintzen eta hortik etorri zitzaidan gero Nafa-rroako konkistarekiko zaletasuna.

Itoizko Koordinadoran aritu zinen? Bai eta urtegiarekin galduko ziren herrienondare historiko artistikoaren katalogoa egi-teko enkargua eman zidaten. Hori izan zennire lehen lana ikasketak bukatutakoan.

“Itoiztik ez dira pasako”, baina pasa ziren. Zergaldu zen?Itoizkoa ikaragarria izan da. Sei eliza suntsi-tu zituzten, hiru erromaniko eta hiru gotiko,


Joseba Asiron Saez, 1962ko apirilaren 14anErrepublikaren egunean jaioa eta ezkerra: “Eskuarenezkertasuna apaizek indarrez aldarazi zidaten, bainaburuarena ez”. Historialaria, Artean eta Nafarroakokonkistaren garaian espezializatua, Nabarralde etaNafarroa Bizirik ekimenetako partaidea, San Ferminikastolako irakaslea duela 24 urtetik eta hainbatargitalpenen egilea da: Nafarroa, amets urratua komikia(Elkar, 2012), 50 fechas clave de la conquista de Navarra(Txalaparta, 2013), Martintxo Altzuetarekin batera EuskalHerriko historia ilustratua (Txalaparta, 2014) eta Agur,Iruñea (Txalaparta, 2014). Maiatzeko hauteskundeetan EHBilduko hautagaia izanen da Iruñeko alkatetzarako.

NORTASUN AGIRIA

PERTSONAIA

«Ikurriña eta Nafarroakobandera ikustean daltonikoa

naiz, ez ditut bereizten»Historialaria, Erdi Aroko artean eta Nafarroako konkistan espezialista,

irakaslea eta orain EH Bilduko hautagaia Iruñeko alkatetzarako.

| REYES ILINTXETA |

Argazkiak: Dani Blanco

JOSEBA ASIRON


JOSEBA ASIRON

(Nagorekoa herriaren goialdean zegoenezlibratu zen), hiru leinu etxe, Erdi Arokozubiak, etxeak, baselizak… Sarraski ikaraga-rria. Artozkiko eliza dut buruan, esate bate-rako, balio oso handikoa zena, eta OrbaizErdi Aroko herri ederra, eta Itoiz azkeneraarte defendatu zuten gunea. Oraindik dau-kat gogoan nola Nafarroako Gobernuarenhondea-makinek guztia botatzen zuten.Katalogo Monumentalean horren balio han-dia aitortua zeukaten eraikin horiek nolabota zitzakeen Gobernuak berak? Gaineralurrera bota zituzten, ez ur azpian utzi,gehienetan egiten den bezala. Zigor gehiga-rria izan zen hura bertako populazioaren-tzat, aurre egiteagatik.

Ez zait inoiz ahaztuko Artozkira joan nin-tzenekoa, Juriko etxera, hango nagusiari niretesiaren txostena ematera, etxe horren azter-keta bilduta baineukan. Iritsi nintzeneanetxea ari ziren husten eta ahal zutena des-muntatzen, makinak bazetozelako. Etxekoandreak esan zidan hartzeko nahi nuena, era-mateko, eta ni lotsa-lotsa eginda gelditu nin-tzen. Gainera adineko bi emakume iritsi zirenune hartan etxeari agur esatera negar batean.Herri horren bukaera oso tristea izan zen:jende pila agertu zen azken argazkiak egitera,solidarioak kateatu ziren eta herriari su emanzioten hustea ekiditeko… Oso gogorra izan

zen dena. Bataila bat. Eta orain agintean dau-denek egin zuten hori. Haien izenak xaflahandi batean jarri beharko genituzke jakitekonor den nor. Eta hau ez da sarraski bakarraizan: Gaztelu Plazako aztarnen suntsiketa,Euskal Jai frontoiaren eraistea… Sentsibilita-te falta ikaragarria dute eta gainera gizartea-ren aurrean zintzo eta on bezala agertu nahidute.

Nafarroako konkistaren bosgarren urteurrene-ko ekimenez zer balorazio egiten duzue Nafa-rroa Bizirik eta Nabarralden? Bertsio ofizialakolokan utzi duzue?Aldez aurretik sumatzen zen urteurrenareninguruan mugimendu eta ekarpen berriakizan behar zirela. Urteetan historiografianabarristak bere tesia ezarri du: borondatez-ko anexioa, erresistentziarik eza, Nafarroaintegratu zela estatu berrian era naturalbatez… baina lehendik Peio Esarte, PeioMonteano, Tomas Urzainki eta beste histo-rialari batzuk ari ziren gogotsu lanean etaeztabaidatzeko izugarrizko gogoak geni-tuen. Gure harridurarako Nabarraldek hirukongresu antolatu eta beste hamaika gauzagehiago egin ziren han eta hemen eta bitar-tean besteak isilik. Pasa zituzten hiru urteahoa ireki gabe. Soilik kongresu itxi batantolatu zuten, oso mugatua, eta toki guztie-

Fisikoa“Beti moldatu naizoso ongigazteekin. Nikuste dut nirefisikoak erelagundu didala.Handia izatea betilagungarria izanzait ikasleenaurrean unezailetan seriojartzerakoan.Nerabeekikointerakzioa osopolita da”.


JOSEBA ASIRON

tatik erantzuna jaso zuena. Eta isilik. Gurebalorazioa ezin hobea da: orain mundu guz-tiak daki zer gertatu zen 1512tik aurrera.Jendeak badaki Nafarroa bazela erresuma,estatu independiente eta moderno bat etakonkista zeharo ilegala eta bidegabea izanzela.

Zer da Nafarroa eta zer Euskal Herria? Nafarroa eta Euskal Herria txanpon berarenbi aldeak dira. Bata izan da kulturala, linguis-tikoa eta bestea konkrezio politikoa. Nik ezdut batere zalantzarik Nafarroa izan zelabaskoiek edo euskaldunek sortu zuten ins-trumentua herri bezala bizirauteko. Haiekmarkatu nahi izan zuten gidoi bat bainainguruko potentzia handiek zeharo aldarazizieten hori.

Zer da aldarrikatzen duzuena?Independentzia ez dugu lortu behar, berres-kuratu baizik. Gure eskubide historikoakbehar ditugu berreskuratu. Gero Nafarroa,Euskal Herria… niretzat gauza bera da. Has-ten direnean eztabaidatzen zein den objektupolitikoa nik pentsatzen dut nahiago nukeelagure herri independenteari zein izen emanerabakitzeko tenorean bagina. Ea hiriburuanon jarri, Iruñean edo Gasteizen, banderaikurriña edo beste bat izan… Hori iritsiko da,baina oraingoz horretaz eztabaidatzea antzuada. Ikurriña eta Nafarroako bandera ikustenditudanean ni daltonikoa naiz. Ez ditutbereizten. Esanahi bera dute.

Baina gogorra izan daiteke hori bizkaitar, ara-barrentzat…Jende gero eta gehiago dago Bizkaian etaAraban, eta Gipuzkoan pila bat dira, ikus-puntu historikotik nafarrak direla badakite-nak. Nik ez nuke inolako arazorik izangogure alegiazko estatu horri Nafarroa edoEuskal Herria deitzeko. Euskal Herriaherria da, fondoa, eta Nafarroa Euskal

Herriaren historia luzearen erdian, unejakin batean, sortu zen estatua. Ezin daNafarroaz hitz egin XI. mendeaz bainolehenago. Nafarroako erresuma izan da eus-kaldunen proiektu politikorik arrakastatsue-na, baina ez bakarra. Eta hori aldarrika dai-teke Iruñean, Tuteran, Galdakaon edoMaulen.

Reyno de Navarra izena gero eta gutxiago era-biltzen du Gobernuak, ez zaizu iruditzen? Segur aski 2012an iruditu zitzaien gehiegi arizirela nahasten gure mezuekin. Historiaren tri-bializazioa egin dute horrekin, gainera ez dakitzergatik idazten duten y grekoz. Erresumaaldarrikatu nahi badute, aldarrika dezatelaestatua.

Zergatik ez dago baskoien aztarnarik Iruñean?Berrogei urtetan arkeologia ofizialak ez duNafarroan aurkitu baskoitzat har daitekeenezer, ez hilobirik ez zeramika puskarik ezinolako aztarna materialik ere. Zuk zeharkadezakezu Nafarroako Museoa goitik behe-ra, baskoi hitza aurkitu gabe. Gauza beragertatzen da musealizatuta dauden hainbataztarnategitan: Andelosen, ArellanokoMusen hirian, Berbinzanako Eretak ere-muan... Erromatarrak iritsi orduko baskoiizendatu gintuzten Estrabonek, Tito Liviok,Pliniok, Silio Italicok… historialari guztiek,eta orain horren aztarnarik ez dago. Harri-garria.

24 urte daramazu irakasle San Fermin ikasto-lan. Filosofia irakasle hasi eta orain hori eta arteaematen ditut. Oso giro polita dago eta proiek-tu hau geure bezala dut onartua. Oso identifi-katua sentitzen naiz ikastola honekin eta iru-ditzen zait izan dela eta badela Iruñerriko etaNafarroa osoko euskararen erreferente bat.Ikastola zaharrena da eta Bigarren Hezkun-tza ezarri zuen lehena.

Nerabeak“Gu bainoeuskaldunagoaketa normalagoakdira gaztetxoak.Neska eta mutilakoso integratuakdaude eta osomajoak dira. Horibai, orain ikustendena daplanteamendueskizofreniko bat:oso ongi bizi izandira etxean eta,aldiz, haieitokatuko zaienerrealitatea osogogorra da. Ezdute izangogurasoen etxeanizan duten bizimaila. Horretazjabetzea osogogorra da”.


JOSEBA ASIRON

Asko aldatu dira ikasleak?Oraingo nerabeak edo duela hogei urtekoakoso antzekoak dira. Azaleko gauzak aldatzendira, baina eguneroko jarduerak, haien senti-menduak, gure aurrean jartzeko moduakerrepikatzen dira. Eta konpromisoari dago-kionez ere ez da horrenbeste aldatu.

Eta orain jauzia politikagintzara. Zer dela eta?Aurreko legealdian Eva Arangurenek eska-tu zidan zerrendetan oso beheko postubatean joatea eta onartu egin nuen. Orduan,nire ikasleei azalpen bat emateko beharrasentitu nuen eta oso pozgarria izan zen jaki-tea haiek aldez aurretik ez zutela pentsatzenni EH Bildukoa izan nintekeenik. Eskolaeman diet eta ez dakite nire pentsamendupolitikoa zein den. Orain arte ez naiz alder-di politiko bateko kide izan, ez naiz inoizizan politika bilera batean, baina hiru alder-dietatik etorri zitzaizkidanean ados jarritanire hiriaren alde lan egiteko eskatzera,baietz esan nuen. Pentsatu nuen onartuzgero beharbada inoiz damutuko nintzela,baina onartzen ez banuen handik bostminutura damutuko nintzela seguru. Fami-liarekin batera hartutako erabakia izan da.Iruditu zait Nafarroarekiko eta EuskalHerriko nire konpromisoa defendatu deza-kedala politikatik. Sartu naiz eta aterakonaiz, ez da betiko. Nire burua berriro kla-seak ematen ikusten dut hemendik zortziurtera, gozatzen baitut azaltzen Fray Ange-lico, Velázquez, gotikoa… Hor sentitzennaiz ni ongi. Historialariak, kazetariak beza-la gure sinesgarritasuna defendatu behardugu eta pentsatzen dut hemendik aurrerabatzuek, mespretxuz, esango dutela ni nai-zela Bilduko historialari hori. Baina nik argidaukat historiaren ezagutza izan dela politi-kagintzara eraman nauena eta ez alderan-tziz, beste batzuen kasuan bezala, politika-tik historiara hurbildu direla haien tesipolitikoak justifikatzeko.

Zer aldatuko zenuke Iruñean?Iruñeak kultur gertakari handi bat behar du.Inguruko eta askoz ere txikiagoak diren hiribatzuek zerbait deigarria dute, eta hemenezer ez. Iruñea basamortua da neguan etaudan. Zorigaiztoko Rodezno Kondeareneremu horri buelta eman eta memoria histo-rikoarekin lotutako zerbait egin beharkozen, autobus geltoki zaharrarekin ere bai…baina badira beste zeregin asko: garraiopublikoa hobetu, bidegorriak zabaldu, auzo-en arteko komunikazioa sustatu… eta, batezere, zerbitzu sozialak indartu. Auzoetatikjasotzen ari garen erradiografia ikaragarriada (langabezia, bazterketa soziala, oinarriz-ko errentaren erabilera, etxe kanporatzeak,desnutrizio kasuak umeen artean, suizidioentasa…). Egoera honen aurrean Maya alka-teari galdetu zioten zer falta zaion Iruñearieta berak erantzun zuen Abiadura HandikoTrena falta zaiola. Kulturan ere aldaketasakona behar da. Euskarari eta euskal kultu-rari jartzen zaizkion trabak ezabatu, hasteko.Merkataritza alorrean, 2005ean Corte Inge-lesa zabaldu ondoren, 2007tik 2013ra 1.800denda itxi dira Iruñean. Ikaragarria. Generobortizkerian protokoloak hobetu behardira... UPNkoei gertatu zaie gehiengoagaldu dutenean ere gobernatu nahi izandutela gehiengoa balute bezala, inorekinkontsultatu eta negoziatu gabe. Herritarrenparte-hartzea ere hutsarenhurrengoa da. Gazteriarenmahaia, adinekoena, Sanfermine-takoa… egon badaude, baina ezdiete batere kasurik egiten. n

“Iruñean, baskoiek sortutako hiriko bihotzean, GaztelukoPlazan, lurpeko aparkalekua egin zutenean aztarnazeltiberiarrak, erromatarrak, musulmanak eta Erdi Arokoakagertu ziren baina baskoien arrastorik ez. Dena ezkutatzendute, euskararekin egin nahi duten bezala. Hemen herriarenzati bat bere kulturaren aurka jotzen ari da. Autogorroto horizerbait ulertezina da. Europa osoan ez da halako beste kasurikezagutzen. Hego Amerikan edo Afrikako herri kolonizaturenbatean agian bai, baina hemengo egoera oso arraroa daEuropan”.

Autogorrotoa

AZKEN HITZA

Biladi Hadi elkartasun brigada kulturala 2010ean joan ginen Palestinara elkartasunaadieraztera, eta herri bat ekarri genuen bueltan. Ekarritakoak gutxi du oroigarritik, eta asko,

behar beste, konpromisotik. Gure bidaia joan-etorriko lan gisa ulertu genuen hasieratik.Hala, han ikusitakotik eta ikasitakotik abiatuta, Euskal Herrian hainbat eremutan ezagunak

diren sortzaileekin elkarlanean, musika eta hitzak jarri genizkien bidaian egin genituenargazkiei, Biladi Hadi liburu eta musika diskoa argitaratzeko. Bi herrien arteko

elkartasunaren beharra aldarrikatu nahi zuten olerki, bertso, testu, abesti eta argazki horiekguztiak ARGIAren Biladi Hadi blogean argitaratu ditugu 2014an.

Lagin txiki bat ekarri dizuegu orriotara.

| AXIER LOPEZ |

BILADI HADI

Hamaika begirada PalestinariEuskal Herritik

IRANTZU PASTOR


BILADI HADI

Jerusalemgo Alde Zaharra. Palestinarren hiriburu historikoa1967an konkistatu zuen Israelek armen indarrez.

Kufiyya, palestinarren zapia, mundu osoko iraultzaile eta ezkerrekomilitanteen ikur bilakatu da.

130.000 biztanle ditu Gazako Rafah hiriak. Hirutik bi errefuxiatu eremuetan bizi dira.

Israelgo armadak suntsituriko Negev herriko beduinoakmanifestazio batean.

AIT

OR

ALU

STIZ

A

AX

IER

LOPE

Z

AX

IER

LOPE

Z

AX

IER

LOPE

Z

IRA

NT

ZU

PAST

OR

KO

LDO

ALZ

OLA

Israelen okupazioa argien ikusten den hirietako bat da Hebron. Alde Zaharrera sartzeko kontrolak etengabeak dira.

Nabi Saleh. Manifestazioak antolatzeagatik kartzelan sartu zutenBassemm Tamimi palestinarraren emazteari eta alabari piper-gasa botatzen ari zaie soldadu israeldar bat.


BILADI HADI

��

��

AUTOA gidatzeko israeldar baimena berritzekomodurik ez du aurkitu emakumeak. Amman hirirajoan behar izaten du, haraxe joaten da asperduratikirteteko, eta ez du hartarako ere eragozpenak izatekogogorik. Nahiago luke Jerusalemera bidaia gogaikarrihau egin ez, ezin duelako hiri hain hurbil eta hainurrun horretan egon. Qalandiako kontrolguneapasatutakoan ahaide batekin geratuda, handik aurrerako bidean gizonbaten laguntza izateko.

Berrogeita hamar metro eginzituen, emakumeak, oinez kontrol-gunerantz. Oinezkoentzako pasa-lekura iristean, hautsa larruan zehareta brusaren botoi zuloetan barrurasartzen zitzaion. Hortik ez zelapasatuko deliberatu zuen, zalantza-rik gabe. Ez zela hastioz, gaiztota-sun eta lizunkeriaz nahasturiko izer-di zirkulu horretara sartuko. Bi gizongazteren haragi irrikek estuturikimajinatu zuen, emakumeak, beregorputza. Ez zuen masturbazioengaia izan gura, ez zuen momentubaterako ere etzan nahi, mantahoriaren azpian, haien fantasietakoohe zikinean.

“Gizon horietako bati jotzen badiot haien begiakharriaren antzeko bihurtuko dira”, pentsatu zuenemakumeak, eta pasa-lekuko arduraduna zen ofizia-lari begira.

Gauzak ahalik eta arinen egin nahi zituen, kontrol-guneko ateak itxi baino lehenago. Autoren ilarara joanzen arinka, eta bosgarren kamionetaren aurrera helduzen. Oso urduri jo zuen kamionetaren leihoko kristala,txoferrari begira eta atzealdeko eserlekua galdezkabezala seinalatzen zuela.

“Bakea bedi zuekin!” agur esan zien txoferrari etalagunari. “Bilera garrantzitsu batera noa. Ez dizuetenbarazu egingo…”.

Konfiantza handiarekin eseri zen, kamionetakoatzeko eserlekuan, bere buruaz harro, biktoria histo-riko bat lortu balu bezala.

Txoferra gazte bizarduna zen, lasai tankerakoa, etalaguna ere halakoa zen, egokia itxuraz. Txoferrareneskuetan Koran txiki bat ikusi zuen, emakumeak. Gri-naz ari zen txoferra irakurtzen, plazer ezkuturen bat

islatzen zuen bozez. Hiru autok pasa-tu zuten kontrolgunea eta, kamione-tak aurrera egin ahala, txoferrakKorana leitzen jarraitzen zuen.

“Eta kontrolguneko soldaduekinbatera bere burua lehertzeko asmoabadu?” pentsatu zuen emakumeak.“Begi bistakoa da halako ideia batduela. Ez dakit ihes egin ahal izangodudan; zerbait esaten badit, ezinizango dut alde egin!”

Eta orduan…Auto bat geratzen zen aurrean

bakarrik. Txoferrak Korana itxi eta,isilean, lagunari eman zion. Graba-gailua piztu zuen eta xeika Behiarensura ari zen irakurtzen…

“Hauekin batera hilko naiz”, pen-tsatu zuen emakumeak. “Kanpora

irten nahi dut, negar egin nahi dut, heroia izan nahi dutnik ere akaso…”.

Xeikaren boza tonoz igo zen, emakumeak berepentsamendua baizik entzuten ez zituela: “Ez dutminik izango. Birrinduko naiz. Espero dut dinamitanahikoa izatea sufritu beharrik ez izateko…”.

Kontrolgunean ia bertan zeuden jadanik.Txoferrak atzerako ispilutik begiratu zion. Ema-

kumeak sosegu begirada itzuli zion, eta etsipen irri-barrea.

Metro bakar batera zegoen, kontrolgunea.

Raeda TahaItzulpena: Joseba Sarrionandia

Metro bakar bat

20 � 2015EKO URTARRILAREN 4A

IRITZIAREN LEIHOA

UKRAINAN estatu kolpea gertatu ostean,ukrainar ezkertiarrak eta “errusiar zaleak”botere berria nazismoarekin identifika-tzen saiatu dira. Akusazio hori sostenga-tzeko froga asko dituzte eskura. Errealita-te deseroso horren aurrean,Mendebaldeak ezikusiarena egin du,“ahaztuz” Europako Parlamentuak Svo-boda eskuin muturreko alderdia kondena-tu zuela 2012ko abenduan, garbi daukaUkrainakoa ez dela gerra ideologiko bat,izan ere, maiz erakutsi duen bezala aurka-riak diren ideologia desberdinak erabiliditzake bere interes inperialistak defenda-tu eta zabaltzeko. Horregatik, atentzioadeitzen du hainbat lehentasun geopolitikoestaltzeko asmoarekin ezkertiarren arteansortutako ika-mika ideologikoak. Eztabai-da continuumaren bi muturrak irudikatu-ko bagenitu, alde batean ditugu sobietarsinboloak erakarrita Donbasseko eskual-dean borroka antiinperialista, antifaxistaeta sozialista uztartuak ikusten dituztenak,eta bestean, mendebaldar-zentrismo inpe-rialistatik eskuin muturreko errusiarnazionalismoaren atzaparra baino ikusinahi ez dutenak. Azken horiek Ukrainakohauteskundeetan eskuin muturreko alder-diek izan dituzten emaitza apalekinberaien argudioak indartu dituzte esanezKieveko bandoan eskuin muturra ez delahegemonikoa eta Donbasseko HerriErrepubliken alde eskuin muturreko sek-tore asko daudela borrokan.

Bitxia da akusazio hori kontuan har-tzen badugu horrelako gogoetak ez direlaegiten Hamasi buruz Palestinan edoeskuin muturrekoen presentziari buruzaskapen nazionaleko borroketan. Ezker-eskuin ardatzean ideologia berdina dute-nek borrokatu dezakete elkarren aurkaberaien herrialdeen artean talka badago.

Errusiar eskuin muturra zatituta dagoUkrainako krisian, batzuek aberriarendefentsa lehenetsiz Donbassen alde ager-tu dira, beste batzuk aldiz, ideologia lehe-netsiz Ukrainar estatuaren alde azaltzendira. Ukrainar eskuin muturrak errazagodu, koherentzia ideologikoak eta abertza-leak bat egiten dute Donbassen aurkakogerran, ez dago zatiketarik.

Bestalde, hauteskunde emaitzen argu-dioa oso eztabaidagarria da Ukrainakoalderdi arruntek eskuin muturrekoen pro-gramaren parte bat bere egin dutelako etahautagai faxistak barneratu dituztelakozerrendetan. Gertutasun horren bestefroga bat emaitzak dira. Hautesleek biboto dituzte, bata sistema proportzionale-rako eta bestea izen bakarreko barrutikoordezkaria hautatzeko. Eskuin muturrekoalderdiek zazpi barruti irabazi dituzte,beraz, boto-emaile batzuek alderdi“arruntei” eta eskuin muturrekoei bozka-tu diete aldi berean. Horri erantsi diezaio-kegu berriki Errusiak NBEn nazismoa,arrazismoa eta xenofobiaren apologiarenkontra aurkeztutako mozioa. Mundukoherrialde gehienek babestu egin zutenproposamena, aurkako hiru boto bakarrikegon ziren: Ukraina, AEB eta Kanada.NATOko herrialdeak eta erakundehorrek kontrolatzen dituenak abstenituegin ziren.

Ukrainako krisian ideologiak batez ereapaingarri funtzioa du borroka nazionalis-ta eta inperialista batean (gobernu berriakhiru ministro atzerritar ditu). Alde batean,sobietar sinboloak ekialdeko eslaviarrenanaitasun abertzalearen adiera soil bat diragehiengoarentzat; beste aldean, nazismoa-rekin harremana duen sinbologiak nazio-nalismo ukrainar etnikoaren espresiohutsa da gehiengoarentzat. Horrek ez duesan nahi, bakoitzak transmititzen dituenbaloreak oso desberdinak ez direnik. Hale-re, garrantzitsuena ez da eztabaida ideolo-gikoa, garrantzitsuena demokraziaren aur-kako atentatua (estatu kolpeaeta barne eta kanpo autode-terminazioaren kontra Kie-vek hasi duen gerra) eta gizaeskubideen urraketak dira. n

Eskuin muturra UkrainanIÑ

IGO

AZ

KO

NA

Errusiar eskuin muturra zatitua dagoUkrainako krisian, batzuek aberriarendefentsa lehenetsiz Donbassen alde agertudira, beste batzuk aldiz, ideologia lehenetsizUkrainar estatuaren alde azaltzen dira

Asier BlasMendoza �

EHUKO

IRAKASLEA


GORA PRO NOBIS - IRITZIAREN LEIHOA

Asisko Urmeneta �


IRITZIAREN LEIHOA

AURREKOAN elkarrizketa batean galdetuzidaten zer azpimarratuko nuen, jadabukatutzat eman dugun 2014az. Automa-tikoki, ondo akordatu gabe ere, zerrendatunizkion aurtengo mugarri politikoak.

Baina amaitzeaz bat ohartu nintzen ezniola hori erantzun nahi. Esan nahi niolaaurten negar asko egin dudala. Beste edo-zein urtetan baino gehiago. Ez dela denaizan tristeziaz ez, izugarrizko hauspotzeakere izan ditudala, eta bai, barre ere inoiz ezbezala egin dudala. Nahiko hippya izan nai-zela eta besozabal hartu dudala maitatzekoprest ezagutu dudan jende izugarri horiguztia. Sartu zaizkidala zainetaraino uste ez

nituen ideiak eta aldarriak, eta beste batzuk,esperoan, kajoian utzi ditudala.

Erronka berriak izan ditudala eta gus-tura burutu ditudala. Jada nahikoa ezbanintzen, are praktikoago bilakatu nai-zela emozionalki, eta agian gehitxo, bainalandu ditudala mila korapilo.

Baina sentibera positibista emoziona-lak izateko tarterik ez dugu kasik, beraz,hurrengo urteari krisiaren amaiera, akti-bazio soziala, mugimendufeministaren goratzea etaepaiketa politikoen amaieraeskatuko diot; edonork ezeresan aurretik. n

“ERABAKI DUZU zer ikasiko duzun?”. Plasta. Horre-la etortzen dira galdera traszendentalenak, abisu etaberoketa gabe. “Eeeeee... baaaaaaa... zeeeeeraaaaa...niiiiiiiiik...”. Bekokian deskubritu berri duzun pikor-ta ispiluan ikusi eta berrikusi, eta hil ala biziko egoe-ra hartan, institutura ezin zarela joan esplikatzekozailtasunak gutxi ez, eta gainera, bizitzako bigarrenerabaki garrantzitsuena hartu beharduzula gogorazten dizute. OscarMatzerathekin akordatzen nintzen nihorrelakoetan. Ume-moko zela bereburua eskailaretan behera bota etahazteari utzi zion Oscarrek. Hark baijakin!

Nik handitan zer izan nahi nuenjakin nuenerako hogeita hamar urtepaseak nituen. Aurretik ezinezkoazitzaidan nire bokazioa identifikatzea,munduan ofizio hori zenik ere ez bai-nekien. Halako batean izen arrarokolanbide baten berri izan nuen eta bere-hala ulertu nuen horixe zela nire ame-tsetako lanbidea. Poza eta pena, biakbatera eragin zizkidan aurkikuntzak.Bokazioa deskubritu izanaren poza, niretzat beranduote zen sentipenarekin zapuzten zen. Handitan zerizan nahi nuen jakin nuenerako, inork ez zidan horriburuz galdetzen.

Datorren urtarrilaren 17an Jean Michel Guilcheretnokoreologo handia omenduko dugu Donostian.Lapurdi, Zuberoa eta Nafarroa Behereko dantzeiburuzko ikerketa sakon eta sistematikoak egin ditu,eta horiek ezagutzeko iturri agortezina da bere lana.Bretoia da bera eta Frantziako Estatuko dantza tradi-zionalak izan ditu ikergai bere bizitza luze bezain

oparoan. Hogeita hamar urtetik gorazituen Guilcherrek dantzaren ikerketanburu-belarri sartu zenean. Bizitza luzeaeta oparoa, bai horixe, 1914ko irailaren24an jaio baitzen, eta ehun urte beteditu aurtengo irailean. Mende bat biz-karrean eta lanean segitzeko adorea duoraindik Jean Michel Guilcherrek,seme-alaben laguntzarekin bere etno-koreologia lanak zuzendu eta osatzenjarraitzen omen du.

Etnokoreologoa. Horixe da handi-tan izan nahiko nukeena. Dantza iker-tzaileak dira etnokoreologoak, dantzaantropologiatik ikertzen dutenak.Etnokoreologoak ezagutu ditugu bakarbatzuk inguruotan, izen

hori baliatzen ez bazuten ere. Dozenaurte pasa da etnokoreologiaren berri izannuenetik, eta oraintsu hasi naiz pentsa-tzen akaso oraindik garaiz nabilela. n

Etnokoreologoa

Oier AraolazaDANTZAR IA �

Nik handitan zerizan nahi nuenjakin nuenerakohogeita hamar urtepaseak nituen.Aurretik ezinezkoazitzaidan nirebokazioaidentifikatzea,munduan ofizio horizenik ere ezbainekien

KattalinMiner�

KAZETAR IA

DA

NI

BLA

NC

O

DA

NI

BLA

NC

O

Gogoratu eta eskatu


IRITZIAREN LEIHOA

NICOLAS TXIKI frantziarrakesana omen da: “Errealitateak ezdu inongo garrantzirik. Pertzep-zioa da balio duen gauza baka-rra”. Hau da, Nicolas Sarkozykesana, Lionel Jolyri lapurtutakoaipu baten arabera. Eta DavidAnautek mintzairaren jatortasu-naz, hauxe idatzi berri du: “Jaki-na, jatortasuna ez baita kontuobjektiboa, gure gogoan dago‘jatortasun’ hori, gure pertzep-zioan, oso psikologikoa da”.(Jakin; 204).

Pertzepzioak pertzepzio, eus-kalgintzan hautematen denareninguruko susmo bat dut, han-hemenka izandako kontrasteeta-tik aterata: euskaltzale gipuzkoa-rren gogo-aldartea lurretik dagoeta arabarrena, aldiz, “zerua uki-tzeko punttuan”.

Egia da Arabako euskalgintzaherritarrak eta instituzionalakjauzi kualitatiboa egin dutela eta,lankidetzari esker, heldulekuberri bezain garrantzitsuak sor-tzen ari direla, hala nola Euskara-ren Etxea edota Alea astekaria;aldaketa handia eman da hizkun-tza-dinamikan eta norabidean.Baina, egunerokoaren gordinabegi-bistakoa da oraindik euska-rarentzat. Hortaz, hizkuntza-egoeraz Arabako euskalgintzanlegokeen euforia, hauteman puz-tua litzateke.

Gipuzkoako balorazio oke-rraren sorburua beste nonbaitlegoke. Giro euskaltzalebatzuengan dagoen –edo “lego-keen”, hobeto– “etsipen pun-ttua” ustezko “eta gezurrezko”abiapuntuan datza. Izan ere,Gipuzkoa ez da uste edo azaldunahi izan den bezain euskalduna.Erdarak leku handia hartu duenarren, hizkuntza-egoeraren gai-neko ekuazio sinple –sinpleegia–

osatu da askotan: “Giputza ber-din euskalduna”. Auto-irudi era-bat faltsutua, “euskaldun planta”egin ohi dutenena. Ezin egokia-goa hori ilustratzeko Jonjo Agi-rrek idatzitakoa: “Hauxe baiabertzale erdaltzaleen arteankirol nazionala: plantagintza(itxuragintza, euskara batuan)”.(erabili.com 2014-12-17).

Arabako zein Gipuzkoakokasuetan, akatsa berbera da:errealitatearen irakurketa zuzenikeza, iraganean edota gaur egun.Izan ere, inon euskarak baldintzaeta, baita ere, babes egokiak badi-tu, Gipuzkoan da, eta erabilerakgorantz jarraitzen du; baina, ezlehen ezta orain ere, Gipuzkoa ezda batzuek uste bezain euskaldu-na. Araba, bestalde, ahaleginetandabil oraindik euskara “armairu-tik atera dadin”, baina armairukoatea ireki egin da.

Sarkozyk uste duenaren kon-tra “pertzepzioa ez da balio duengauza bakarra”, are gutxiagoerrealitateari ongi egokitzen ezbazaio. Alavesek oraindik biga-rren mailan bada-rraio eta Errealaklehenbizikoan, bi-biak konpetiziobetean. n

Iñaki Martinez de Luna � SOZIOLOGOA

Alavesek 1, Errealak 0?

ITZ

IAR

UG

AR

TE

ME

ND

IA

Nolakoa nahi duzuzuk Euskal Herria?nolakoa da aizu,zure argazkia?nik irudikatzen duterabat berriaelkar zainduko duenaberri txikiaparekidea etagure eskuz josia!

“Ez gara inorenak”dio esaldiakgureak dira guregorputz ta biziakgure eskubideakdesira bustiakfamilia ereduanitz ta berriakhanka arteak etagorputz biluziak!

Zertarako generoprefabrikatuak?estigmatizatuazbesteon hautuakbilakatu gaitezenhaien deabruaksubjektu feministata intsumituakplazerrez iraultzekonorma arautuak! n

Oharra: Ondarroako Topake-tei amaiera bertso hauek abes-tuz eman zitzaien. Eizagirrerensortan ohar hau zetorren:“Fleuryko espetxetik, gureherria bihotzean”.

OndarroakoTopaketaFeministarakojarriak

EkhiñeEizagirre

�

Doinua: Espainian behera.

BERTSO BERRIAK

Inon euskarakbaldintza eta, baitaere, babesa egokiakbaditu, Gipuzkoanda, eta erabilerakgorantz jarraitzen du;baina, ez lehen eztaorain ere, Gipuzkoaez da batzuek ustebezain euskalduna


IRITZIAREN LEIHOA -ZIRTAK

GABON GAUEKOA: Ama alargundu zenetik, Gabongaueko afaria harenean egiten da. Hiru alabak, bieta-ko senarrak (hirugarrena banandu berri da) eta bostume. Mahai handiaren inguruan daude denak, hau-rrak estrategikoki kokatuta. Jorratu behar diren gaiakere, naturaltasun osoz ateratzen direlako inpresioaematen badu ere, estrategikoki aukeratuak izan dira,inork ez dezan minik har, isilune nabarmenik egon ezdadin, koinatuetako baten langabezia luzea edo amakkasinoan xahutzen duen diru kopuru ezagungabeare-kiko kezka ez agerrarazteko, gaurko egun berezia ezzapuzteko.

Mahaiaren dekorazioarekin bat egiten duen arinta-sun trinko batek hartuta, afaltzen eta hitz egitendute denek, haurren garrasiek lagunduta. Ala-ben artean ikastola batean andereñodabilenak ikasle batekin gertatutakoakontatu die. Hilabete osoa eman dute ikasge-lako Olentzero prestatzen. Miresgarria dazeinen serio hartzen duten haurrekEguberriekin zerikusia duen guz-tia. Oso motibatuta egoten dira.Hala ere, azkenean pixka baterrudun sentitu da. Oporrakhartu aurretiko egunean,ikasleetako baten ama bera-rekin hitz egitera etorrida. Semeak euskaraz idatzidio Olentzerori gutuna etagurasoak zer opari nahiduen asmatu ezinean dabil-tza. Galdetu diote, bainahonek ez du txintik ateranahi. Gutunean idatzi diolaOlentzerori eta berak ongiulertuko diola. Euskaraz ezjakiteagatik semeak zigortunahi dituela uste du amak.Hiztegi batekin saiatuagatikere ez dute gauza garbirikatera idatzitakotik. Jostailu-ren marka zehatzik gabe,deskribapena behar zuen.Azkenean, semeari informazioaateratzeko hamaika saioren ondoren, besteirtenbiderik gabe, ikastolako andereñoa-rengana jotzea erabaki dute (ez dute euskalingurune handiegirik eta, gainera, umeidazkera ulertzeko ez da mundu guztia

gauza). Lotsaz kontatu dio amak, semearen ustezkozigorra benetan gauzatzen ariko balitz bezala, etaburumakur luzatu dio koaderno bateko orri laukidu-na, ongi ezagutzen duen idazkeraz zirrimarratua,erdaraz zer esan nahi duen esan diezaion. Bertan ida-tzitakoa azkar irakurri ondoren, ez da amari ezeritzultzera ausartu. Orrialdea eman dio atzera etaErrege Magoei idatz diezaiola esan dio.

URTEZAHAR GAUEKOA: Hiriguneko San SilbestreLasterketara Unai eraman ondoren, aita amaren bilapasa da eta hirurak autoan aitona-amonenera joandira. Igo dira, goian gutxi egoteko promesarekin.

Amatxik berriro ekin die zergatik ez dutenafaltzera gelditu behar, toki eta jateko aski

dagoela bi gehiagorentzat. Bien arteanazaldu diote aspaldian hala erabaki zutela

eta aspaldian hala jakinarazi ziotela. Unaigabe, nahi zutela betiko lagunekinelkartu eta dibertitu pixka bat. Aitatxi

dagoeneko jolasean dago Unaire-kin, Aita Noelek zer ekarri diongaldezka. Normalean alabarenzuzenketa dator ondoren(“Aita, gurera ez dator Aita

Noel, Olentzero baizik;baietz, Unai?”), baina

oraingoan alabak ez dudeus esan. Bat-bateko presakhartuta, amari bi muxu emandizkio eta aitari adio esan dioatetik beretik. Senarra dagoe-neko igogailuaren aurreandago.

Unaik azaldu dio aurtenez dela Olentzero bere etxe-tik pasa, berak ez daki zerga-tik, eta Errege Magoei idaz-teko esan diola amak.

Aitatxik beste garaibatean garaipenezkoa

litzatekeen hasperen iahautemanezina bota du. Zer

eskatu dion galdetu ondoren,aitatxik listua irentsi eta Unairiazaldu dio Errege Magoek erebadakitela, ederki jakin ere, eus-karaz. Orri eta arkatz bat hurbil-du dizkio. n

Angel Erro� IDAZLEA

DA

NI

BLA

NC

O

Afari-aldia

Antton Olariaga


ERDIKO KAIERA

Itsasoa da bide bakarra zure liburu berriarenizenburua. Sarrionandia irakurriz ari zara, harenitsasoaz. Hasmentan berean, hark itsasoareki-ko tema eta lilura dituela erraten duzu…Gogoan dut Lagun izoztua irakurtzerakoanizan nuen inpresioa; alegia, hango itsasoakbesterik ere bazirela. Gainera, idazlearen ima-ginarioan –kantuetan nahiz olerki ezagunaskotan–, han dira beti naufragoak, portua,itsasoa… Hortik abiatu nintzen nire azterke-tan, eta laster konturatu nintzen ni bainolehenago ere beste batzuek heldua ziotelaJoseba Sarrionandiaren itsasoari. Hor diraIñaki Aldekoaren edo Aitzpea Azkorbebeitia-ren artikulu eta lanak. “Ez naiz ni bakarrikari!”, esan nion orduan neure buruari.

Lehorretik ikusten dugu guk itsasoa. Hark,aldiz, itsaso barnetik ikusten duela diozuzuk.Ez dizut, bada, erantzun garbia eman-go… Anarik kantatzen duena esangodizut: “Alde egiteko behar adina urik ezda, baina bizirauteko behar den adinaezta”. Alegia, arraina harrapatu eta bizi-rik gorde nahi baduzu, bizitzeko behar besteur izan behar du, baina ezin diozu ihes egite-ko nahikoa ur utzi! Horixe gertatzen daSarrionandiaren itsasoaren, edo itsasoen, iru-diekin. Esango bagenu, “Naufragoa, presoada, borrokan eroritakoa”, oxigenoa kendukogenioke arrainari, olerkiari. Ez nuke nahi ezerzedarritu, edo kontuz ibili nahiko nuke, hain

justu Joseba Sarrionandiaren lan osoan hori-xe agertzen baita, esanahia galdu duten hitze-tatik, kutsatuta eta bahituta dauden hitzetatikaparte ibiltzeko ardura: “Naufragoa, militan-tea da, presoa, borrokan eroritakoa, borroka-tik apartatutakoa…”. Nik ezin dut hori esan,ezin dut testua itxi, batez ere iruditeria horitestua zabaltzeko sortu izan baita! Hala ere,egia da itsas elementu horiek guztiak gatazka-ri loturiko kontzeptuak direla. Eta itsasoa ezda bat eta bakarra, itsasoak dira, eta garaian-garaian diferentea da itsas iruditeria hori.

Izuen gordelekuetan barrenako itsasoa ez da,beraz, Lagun izoztuakoa? Pentsatu ere ez itsaso bera izatea, inondik

inora ere ez! Izuen gordelekuetan barrena-ko itsasoa abenturaz beterikoa da, kos-mopolita, epikoa, konnotazio erroman-tikoak dituena, bidaia du tartean…Aldiz, Lagun izoztuako Antartikako itsa-soa, adibidez, itsaso mortua da, zientifi-koa, bizitza posible ez dena, itsason-tziaren bidea trabatzen duen itsasoa daizebergen bertikaltasuna tarteko… Bi

itsaso horiek oso ezberdinak dira. Esatera-ko, antz handiagoa egongo litzateke Izuengordelekuetako itsasoa eta Kalaportuko itsaso-aren artean.

Zure liburua irakurririk, elementu biografikoekJoseba Sarrionandiaren obran, eta itsasoetan,islarik badutela erranen genuke…

«Sarrionandiak helduleku askoematen ditu testuetan agertzen

diren elementuak interpretatzeko»

EIDER RODRIGUEZ

Doktore tesia irakurri zuen iaz Eider Rodriguez idazle eta irakasleak, Joseba SarrionandiarenLagun izoztua eleberria ardatz. Sabel hartatik dator oraingo lana, Itsasoa da bide bakarra.

Sarrionandia irakurriz (Utriusque Vasconiae, 2014), hagitzez modu dibulgatzaileagoanemana. Itsasoa zen orduko lanean, itsasoa da oraingoan ere. Iurretako idazlearen izkirioetako itsas irudien irakurketa proposamena eginez beti Eider Rodriguez,

itsasoa bertze biderik ez dela erranez…

| JON ARIZKUN |Argazkiak: Zaldi Ero

“Garaian-garaiandiferentea daSarrionandiarenitsas iruditeria”


Isla, bai, baina pudorez beteriko modubatean. Sarrionandiak pudore handia dubere biografia modu biluzian agertzeko.Alde horretatik ez da batere exhibizionista.Aldiz, haren biografiari –edo guk ezagutzendugun haren biografiari–, loturiko hainbateta hainbat keinu irakurtzen ditugu harenlanetan: dela ihes egiten ari diren gizonezko-ak, dela etxera itzuli ezin direnak... Momen-tu askotan aurkitzen ditugu paralelismoakbere biografiaren eta bere produkzio litera-rioaren artean.

“Ni-ari buruz jarduteko autodebekua” omen duSarrionandiak, Pott bandako kideek ohi zute-nez, bertzalde. Eta horri eusten dio Joseba Sarrionandiakere. Bernardo Atxagak esana da Pottengaraian beren ni-az hitz egiteko autodebekuazutela, norberaren bizitza, norberaren zir-kunstantziak ez zirela interesgarriak. Pottekobeste kide batzuek ez diote ideia horri estu-estu jarraitu, baina Sarrionandiak bai. Egia dalehen esan dudan pudorea arindu egin delapixka bat Sarrionandiaren obran aurrera eginahala, eta Lagun izoztuan, agian, inoiz bainogehien agertzen dela bere ni hori, baina, halaere, oso-oso ezkutuan dago. Lagun izoztuanere matriuska jolas handia egiten du idazleakbere ni-a diluituta gera dadin. Gainerakoan,Sarrionandiak, hastapenetan zuen literaturkontzepzioaren muinari eutsi dio: bere ni-aez da interesgarria, gehiago interesatzen zaiogu-a, gaur egun arraro xamarra gertatzenbada ere.

Guretzat, aldiz, hagitz interesgarria da. Berememoriak, edo autobiografia, idatzi beharkolukeela ere erran omen diote…Guretzat interesgarria haren biografia…Bada, hortxe dago bere bizitza, bere testue-tan! Hala ere, egia da bila ibili behar dela, etaaurkitu. Bizitza interesgarria Sarrionandiare-na, dudarik gabe! Gustura irakurriko genu-keela, dudarik ez, baina irudipena daukatSarrionandiaren irizpide literarioak ezagututa,edo susmatuta, nekez irakurriko dugula inoizharen autobiografia. Besterena bai, hurkoare-na errazago idatziko lukeela uste dut.

“Askotan aurkitzenditugu paralelismoak bere biografiaren etabere produkzioliterarioaren artean”.

Hitzen ondoezaren sarrerako pasartea gogora ekarriz, ipuinlariakamaitu du kontua. Entzuleetako batek ipuinaren esanahia ezduela azaldu diotso. Kontalariak, orduan:

“–Zer irudituko litzaizuke inork intxaur bat eskaintzen badi-zu eta, intxaur hori, mastekatuta, ahotik eskura ematen badizu…

–Mastekatuta ez! –erantzun zuen entzule batek.–Eta nik nahiago dut oskolik kendu gabe hartu –esan zuen

beste batek– a, bakoitzak bere oskola apur dezala.–Oskola apurtu, umeentzat bakarrik.–Eta maiteminduentzat…”Eider Rodriguezen solasean, horixe egiten du Joseba Sarrio-

nandiak: “Intxaurra kraskatu eta ematen digu, baina norberakkendu behar dio oskola, norberak joan behar du mamira.Horrexek egiten du Sarrionandiaren obra hain gauza interesga-rri, eta horregatik da idazlea hain irakurle ezberdinetara iristekogai. Berak hainbat elementu jartzen dizkigu aukeran. Ondoren,irakurleak erabakiko du bide bat hartu, ala bestea. Oso interes-garria iruditzen zait”.

Irakurtzaileak erabakimena


ERDIKO KAIERA - EIDER RODRIGUEZ

Sarrionandiaren testuetan barna ibili zara, ira-kurketa hagitz sakona egin diguzu, eta irakur-tzaileak oharkabean iragaten ikusten dituenaunitz elementuri ere begiratu diozu zuk. Errannahi baita, elementu paratestualak: azala,kontrazala, barneko azala, aitzin-solasak,gibelekoak…Horiek ere berebiziko inportantzia duteSarrionandiaren obra behar bezala ulertzeko-tan. Idazle guztien kasua da: testutik kanporaesaten, adierazten edo erakusten duguna osoinportantea da, eta testuari berari eragitendio. Sarrionandiaren kasuan, berriz, beraizango da Euskal Herriko idazleen arteanbere libururik jendaurrean aurkeztu ez duenegile bakarra. Hain obra mardula dutenenartean hemen ez dugu horrelakorik. Bestalde,bizitza esanguratsua du. Nire ustez, Sarrio-nandia elementu paratestual horiez baliatzenda liburua laguntzeko. Liburua liburu gala-xian gisa batera edo bestera kokatzeko idaz-learen ahotsa ere badira, zentzu horretan.Elementu horiek ugari dira beraren obran,eta inportantea da horiei arreta ematea harentestuetan sakondu nahi bada. Horretan saiatunaiz ni, testuak berak aztertzen, testutikkanpo dauden elementu paratestualak erekontuan hartuta.

Idazleak irakurtzailearekin lotura egin nahiduela ere erraten duzu, irakurtzailea inplikatunahi du bere lanean… Ez dute idazle guztiek egiten… Sarrio-nandiak, bai, bereziki. Oso gauza inpor-tantea da haren lanetan, nire ustez.Sarrionandiak ez du testua itxirik ema-ten, ez du produktua osorik saltzen:aukeran uzten dio irakurleari, handik etahemendik har dezan, testua idazlearekinbatera eraiki dezagun. Horrek arnasahandia ematen die Sarrionandiaren tes-tuei, joko handia, eta irakurle askoren-gana iristeko aukera. Berak pertsonaaktiboa balitz moduan hartzen du ira-kurlea, testuari zerbait ekar liezaiokeelauste du… Ez da idazle guztien kasua,baina Sarrionandiak, aldiz, ahaleginhandia egiten du irakurlearen konplizi-tatea bilatzen, liburu guztietan ikus dai-teke hori, gutxiago hasieran, bainaobran aurrera egin ahala, oso presentedago nahi edo gogo hori. Hitzen ondoezaliburuaren hitzaurrean bertan ere hori-xe ageri da: ipuin kontalariak entzuleeigaldetzen die zer irudituko litzaiekeeninork intxaur bat mastekatuta eskainikobalie. Eta entzuleek “gaizki!” diote. Etaipuin kontalariak: “mastekatuta hau-rrentzat eta maiteminduentzat soilik,besteentzat oskol eta guzti”.

Bere buruarekin ez ezik, irakurtzailearekin erejolasean ari da Sarrionandia…Dudarik gabe. Keinuak egiten ari da, etenga-be. Irakurketa sakona egin dudala esan duzuzuk, baina irakurketa sakonik egin beharrikez dagoela esango nuke: irakurketa huts bateginez keinu horietako asko harrapa daitez-keela uste dut. Harrigarriena, niretzat, keinuhorien artean dagoen lotura da, ez baitirakeinu solteak, ezta ezkutuan gordetzekoakere; aldiz, han eta hemen irakurri ahal izangoditugu: bai testu batean, bai elkarrizketabatean… eta bata bestearen jarraipenak izan-go dira keinu horiek, eta horrek biderkatuegiten du testuaren potentzia…

Idazle inteligentea Sarrionandia…Eta guztiz koherentea. Idazten hasi zenetik,bere irudiek bilakaera handia jasan dute,baina bilakaera hori oso modu agerian ikusdaiteke, garbi ikus daiteke haren ubera, etenikgabe, oso modu naturalean… Ikerlan hauegiteko kronologiari garrantzi handia emandiot; alegia, modu kronologikoan ordenatuditut Sarrionandiaren testuak, lupa jarri dutikertu nahi nuen arloan, baina konturatu naizbegi asko sartzen ahal direla lupa horretan,Sarrionandiak helduleku asko ematen baitituberaren testuetan agertzen diren elementuakinterpretatzeko: itsasoa, portua, ontzia, nau-fragoa… Berak ez du proposamen hermeti-

koa egiten, norberak beretik jarri-takoarekin eraikiko du esanahia.

Bere biografiak on edo gaitz egindion ere aritzen zara liburuan… Idazle askoren biografiak diraesanguratsu. Sarrionandiarena ereoso esanguratsua da, haren bio-grafiak asko zipriztintzen dituela-ko bere literatur lanak. DurangoAzoka da froga. Garai horretanezer argitaratzen duenean, iguriki-menez hartzen du jendeak, jakin-mina pizten du, irakurlea biltzendu, asko saltzen da… Salmenteidagokionez, lagundu egingo dio,baina beti ez da horrela: Euskadisaria [2011, Moroak gara behelainoartean?] eman ziotenean, arazoak

Azkorbebeitia“Asko gustatu zait Aitzpea Azkorbebeitiak Sarrionandiari buruzegindako lana. Intuizio handikoa iruditu zait. Nire liburu honensarreran bertan aipatzen dut, nire Amundsen partikularra izan delahark egindako lana: elurtzan utzi dituen arrastoei segika aurkitu ditutgauza asko. Lan sakonak idatzi ditu Azkorbebeitiak, eta joko handiaeman didate niri. Gustatzen zait hark nola begiratzen dionSarrionandiaren lanari”.


sortu ziren. 2002an Espainiako Kritika Sariaeman ziotenean [2001, Lagun izoztua], berdin,azalpenak eman behar izan zituzten… Esatebaterako, Lagun izoztua, Kritika Saria izan zenliburua, ez dago gaztelaniara itzulia. Gaztela-niaz, Ni ez naiz hemengoa dugu Moroak… bainolehen, eta hura Hondarribiko Hiru argitale-txeak itzuli zuen! Biografiak, beraz, lagundubai, baina kalte ere egin dio Sarrionandiari,hemen baina batez ere hemendik kanpora.Pamiela argitaletxeak liburu objektuari, buruz-ko erakusketa egin zuelarik Iruñean, behartuegin zuten Sarrionandiaren zenbait testu ken-tzera. Pamiela argitaletxeak liburua egitekoprozesuari buruzko erakusketa egin nahi izanzuenean Iruñean [Liburu bat egiten, 2014] berta-ko udalak ez zuen baimenik eman, Sarrionan-diaren testu bat zegoelako bertan. Polemikahori beti, alegia. Batzuetan, irakurlearen aldezaurretiko atxikimendua ikusiko dugu, atxiki-mendu ideologikoa, edo literarioa, edo maita-sunezkoa. Besteetan, kontrakoa, aldez aurreti-ko arbuioa. Bietatik dago.

Gure artean ez den idazlea izanagatik ere,hagitz hemen dago Joseba Sarrionandia…Idazlearen egoera ideala izan liteke, beraegon gabe ere bere testuak irakurleareneskuetan izatea. Hori idazlearen lanarenemaitzaren isla da, emaitza, fruitu. Sarrionan-diaren lanak ertz asko dituela erakusten du

horrek. Hobe denok ere pixka bat ezkutuagoegongo bagina!

Aunitz ikerlari zarete Sarrionandiaren obraaztergai hartu duzuenok: Aitzpea Azkorbebei-tia, Iñaki Aldekoa, Jon Kortazar, Kirmen Uribe,Aiora Jaka, zu…Idazten dugun askok erreferente izan duguJoseba Sarrionandia. Baita irakurleek ere,jakina! Askorengana iritsi da haren lana, etaoso bide ezberdinetatik. Mikel Laboaren,Ruper Ordorikaren eta Eñaut Elorrietarenbidetik ere iritsi da, adibidez. Giro eta adinezberdineko jendearengana heldu da. Aldiberean oso gauza sakonak eta oso sinpleakesaten ditu Sarrionandiak. Geruza asko dituharen lanak. Batari helduta ere, ez duzu bestegeruzarik galtzen, oso aberatsa da.

Sarrionandiaren gaineko ikerketari eman dio-zun izenburua: Itsasoa da bide bakarra…Horrek, izan ere, lotura bat egiteko balio du.Itsasoa, azken finean, borrokaldiari lotutadago, eta borrokaldi horrek garaian-garaianzer forma hartzen duen, halako forma hartu-ko du itsasoak. “Borroka da bide bakarra”izan da urte askoan ibili dugunesaldia, eta orain, berriz, “itsasoada bide bakarra”. Horixe esannezake lehen esan dudan arrainaito gabe. Askoz gehiago ez. n

“Pertsona aktiboabalitz moduanhartzen duirakurlea, testuarizerbait ekarliezaiokeela ustedu”.


ERDIKO KAIERA - LITERATURA

BORIS KARLOFF-EK eman zion izaki beldurgarrihoni irudia zinemako pantailetan, 1935ean, XX.mendean hainbeste hedatu zen munstroari aurpegiaipiniz, eta euskaraz iaz argitaratu zen liburuko aza-lerako hartu dute denok ezagutzen dugun argazkia.Lehen plano bat agertzen zaigu aurrez aurre, biirudi gainjarrirekin, batean beherantz eta besteanzuzen begiratzen gaituela, nolabaiteko ezinegonapiztuz irakurlearengan. Era berean, bizitza emanzion elektrizitateak gurutzatzen du bere lepo zabalaalderik alde.

Baina, Iñigo Errasti itzultzaileak dioskun moduan,Frankensteini ospea antzezlanek eta pelikulek emanbadiote ere, Mary Shelleyk idatzitako liburu bat dabere jatorria. John Polidori, Lord Byron, Percy She-lley eta Mary Shelleyk elkarri egindako erronka izanzuen oinarri: beldurrezko istoriorik onena zeinekidatziko zuen? Mary Shelley 18 urte zituela hasi zenlana idazten eta handik bi urtera argitaratu zuen. Lauurte geroago taularatu zuten lehenbizikoz gaur egu-nera heldu den mitoa sortzen lagunduz.

Jainkoen modura jokatu nahi izatea eta sortuduzunarekiko ardurarik ez hartzea daude narraziohonen muinean. Anbizioak eta handinahiak bultza-tu zuten protagonista izaki bat sortzeko grina senti-tzera eta “kreazioaren misterioak” argitzeko asmo-ak bultzatu zuen bilaketan. Baina behin egitasmoalortuta, abandonatu eta arbuiatu egin zuen, etahorrek ezbeharrak eta min handiak ekarri zizkien

batari zein besteari. Azpititulua “Prometeo moder-noa” da, sua jainkoei lapurtu zien izaki mitologikoa,XIX. mendean oso erabilia izan zen irudia (Goethe,Byron, Shelley...), elektrizitatearen laguntzaz gor-pua bizitzara bueltatzen duen gizakia delako, jain-koen boterearen ebaslea.

Sortutako izaki honek ez du izenik eleberrian,gerora bere sortzaileari lapurtu zion antzezlan etapelikuletan: Victor Frankenstein. Liburuan Adane-kin eta Satanekin konparatzen du bere burua, etaaingeru eroria, deabrua, munstroa eta sorkaria dirabera izendatzeko bertan agertzen direnak. “Onberaeta zintzoa nintzen; zorigaitzak bihurtu nau dea-bru”. Nobela gotiko, erromantiko eta zientzia-fik-ziozkotzat jo izan da, izaki beldurgarri honek berebakardadeaz gogoeta egiten du eta zoriontasunadesio du, eta hori lortu ezin duela ulertzean beresortzailearengana doa justizia edo mendeku bila.

S. T. Coleridgeren Marinel zaharraren balada etaegilearen ama izan zen Mary Wollstonecraft-en AVindication of the rights of woman lanen erreferentziaktopa daitezke, besteak beste, zorigaiztoko bidaiaria-ren bakardade mingarria edota emakumeen hezike-taren aldeko aldarria eta etxekoandrea familiarensostengu emozionala izan beharraren pisua etasakrifizioa dakartzatela. Horrekin lotuta, oso inte-resgarria da lan hau ikuspegi feministatik aztertzea,amatasunaren eta “bizia sortzea”ren gaiari bestemodu batean begiratzeko proposamen gisa. Miso-ginia literarioaren eredu argia ere bada, egilea beregaraian ospetsua izan zen arren, gerora ahazturanutzi baitzen, eta egun ere badaudelako literatur ira-kasle, kritikari eta ikerlariak Mary Shelleyren izenaezkutatu eta mito garaikide honen meritu eta itzalabeste batzuei aitortzen dietenak.

Irakurle, El jovencito Frankenstein edo La familiaMonster badira Frankenstein mitoari buruz ezagu-tzen dituzun lanak, jatorrizko lana ezagutzera gon-bidatzen zaitut, negu gorrian sutondoan kontatzendiren beldurrezko ipuinak gustokobadituzu, honekin gozatu ahal izangoduzulako eta sorpresa atsegina hartu. n

Amaia Alvarez Uria

Frankenstein.Mary Shelley

Itzulpena: Iñigo ErrastiSusa, 2014

Frankenstein: mito ilunak azaleratzen

Literatura | ITZULPENA


MUSIKA - ERDIKO KAIERA

VELVET UNDERGROUND taldea desa-gertu eta gerora ezagutu nuen, jakina.Arty-tik bezainbeste zuten apurtzaile-tik, erritmoak aldatzetik zein giro dese-rosoak sortzetik besteak beste, eta ins-pirazio argia izan ziren gero etorrikoziren talde askorentzat. Talde hartatikezezagunena, Maureen ‘Moe’ tucker,aspaldi ikusi nuen zuzenean BilbokoEn Canal aretoan eta gustatu zitzaidan.John Cale ezagunagoak txundituta utzininduen Azkena Rock batean, Gastei-zen. Sterling Morrison ezin izan nueninoiz ikusi, baina Velvet Undergroun-den ostean ibilera emankorrena izanzuen Reed aldi bakarrean ikusi ahalizan nuen, Kursaalean, eta hotz utzininduen; ez zuen kontzesio bat bera egin.

Haren heriotzak lur jota utzi zuen jende asko, etahorien artean Reedekin eta haren taldekideekinharreman estua izandako Ordorika anaiak. Hala,Jonan Ordorika soinu ingeniari beteranoa tematuzen Louren omenezko disko bat egiten euskal musi-kariekin euskaraz; eta Louren taldekideek laguntzaeskaini zioten, ongietorria izan dena. Egindako cas-tinga ikaragarria da: ez bakarrik puntako interpreteeta musikariek parte hartu dutelako, baizik etabakoitzak aukeratu edo egokitu zaion kantua bereegin duelako. Hitzek ere azpimarra merezi dute;Txuma Murugarrenek euskarara itzuli eta egokituditu, gurean abestuta sinesgarriak bilakatzeko.

Ruper Ordorikak –nork bestela?– Romeo had Julie-tte bere egiten du rock and roll tamainan eta ArkaitzMinerren laguntzaz folk ukitua ere gehitzen dio.Delirium Tremens-eko Andonik sasoi oneneandagoela erakutsi digu bere ahots baziloiarekin, Walk

on the wild side eresia Javi Pezek lagun-duta dantzagarri bilakatuta. TxumaMurugarrenek Smalltown-en adiera lite-ralki herri (gorrotagarri) kantu gisainterpretatu du Tapia, Leturia etaMinerrekin. Lozorroan dagoela irudibaina bizirik dagoen El InquilinoComunistako Santi eta Alvarok A giftnoise-poparen lurzoru malenkoniatsueta zaratatsura eraman dute. Edozeinerronka txiki gelditzen zaion Petti piz-tiak diskoan gorpuzkera handienaduen kantua sortu du, rockeroena,pisutsuena eta zikinena, The blue maskabiapuntu hartuta. Eta kontrapun-tuan, Maddi Oihenartek goxatu egindu I´ll be your mirror.

B aldea Gorka Urbizuk zabaltzen du The raven-eko Who am I? filosofikoa, Katamaloren antzekoerregistrotik hurbil, intentsitate handiko pop-rocke-ra eramanez. Jarraian filosofiarekin apurtzen duEvaristok, Paco Locoren instrumentazioak lagundu-ta, Real good time together interpretatuz. Garirekin NYCman entzuten musika beltza eta jazza egunerokomenu duten garitoetan irudikatzen dugu gure burua.Anarik benetako Sad song-a oparitu digu, azkoitiarrakohi duen baino tonu are eta ilun zein pisutsuarekin,Reed-en Alemaniako garaia gogoaraziz. Horri guz-tiari akabera ematen dio lan honetan zeresan handiaizan duen Paco Locoren instrumentalak. NYekobiziraulearen omenez munduan egin(go) diren bil-dumetatik txukunenetarikoa dugu hau,gurean egindakoa. Bultzatzaile eta egi-leei, mila esker! n

Iker Barandiaran

Luxuzko oparia Lou Reed zenari eta musikazale orori

Lou Reed, mila esker!Askoren artean

Autoekoizpena, 2014.


ERDIKO KAIERA - DENBORA-PASAK | ANA ZAMBRANO |

Hitz gezidunak

Soluzioak

Z O I N B D

E A D I K

E N

D K N I

D O

K N Z E

K A

I B N Z D

Z O D K A E

Erraza A B I S U

S O I L A

Berbadokua Anagramak

Joko hau sudokua bezalakoxea da,baina ondo ebatziz gero koloreztatuta-ko laukietan Nafarroako udalerri batenizena agertuko zaizu.

Hitz bakoitzak aurrekoak dituenhizki berak ditu, bat izan ezik, bainabestelako hurrenkeran.

OharIkusmena

Blai utziIkusten ez duena

Pipia, zedenaGarai

AhaleginaAisia

ErrekaTrankil, bare

Hutsa

ANAGRAMAK:

ABISUBISTABUSTIITSUASITSASASOISAIOAASTIALATSALASAISOILA

AZOKINEBD

NBEZADIOK

DKIEOBNAZ

OEABDZKNI

BIDANKOZE

KNZIEOBDA

EDKOBAZIN

IABNZEDKO

ZONDKIAEB

IPURDIA

------------ELKARTUTA

DOI

------------BIRENTZAKO

TXIRRINGA

FESTA

------------ERRUSIAKO

IBAIA

ZAINETAN

DABILEN

ISURKARI

102 ERROMATAR

ZENBAKIZ

------------NIRE

LIKIDOA

IRENTSI

------------EUSKAL

OINETAKOAK

GREZIAR,GREKO

------------KEZKATU,ARDURATU

OIHU,GARRASI

------------501

ERROMATAR

ZENBAKIZ

ITXURA, EITE

------------ZAKUR

DAUKA

------------EMAKUME

ZERBITZARI

7. MUSIKA

NOTA

------------PERTSONAIA-REN ABIZENA

HARAGI

ERRE

KALABAZA

------------ALTUAK,GARAIAK

------------

ROENTGEN

------------LARRU, AZAL

------------

ZORRIK

GABE

------------OTE MOTA

GOGOR

ALEAK

BEREIZTEKO

LANABESA

------------NITROGENOA

ASKE

------------HERRI HIZ-

KERAN, BADA

OXIGENOA

------------KONTSO-

NANTE

ERREPIKATUA

URREAREN

SINBOLOA

------------JARDUN,ERAGON

BI KEN BAT

BYTE

------------NOREN

ATZIZKIA

HAITZEN

ARTEKO

PASABIDEA

------------FOSFOROA

ESKOLA

MAISU

PERTSO-NAIAREN

JAIOTERRIA

------------LANTZEN

DUENA

TARTE,GARAI

EZ AR

------------OSMIOAREN

SINBOLOA

GAR

------------NAFARROA

BEHEREKOA

MUSIKA

TALDEA

------------PERTSONAIA-

REN IZENA

J PCKONTSONAN-TEERREPIKA-

TUA

------------BALIOAEG

U T O LEIADAR

S A PIBANE

ANTZAILEANTZ

DUORSI

NEKUIA

EMEGARAK

SRKITO

KARBJOAU

E X A BNABARTARB

K A MHARRARTEA

I L E FPEERRIENT

L

U

O

JO

TAD

AIDON

DA

NI

BL

AN

CO


ERDIKO KAIERA - ZIENTZIA | JOXERRA AIZPURUA SARASOLA |

Babeslea: iametza Interaktiboa

URTEA AMAITZEAR ZELA Fukushimako zentral nuklearra kudeatzen duenTEPCO enpresa japoniarrak berri on bat eman zigun: laugarren erreakto-reko piszinan zeuden 1.533 erregai haga beste piszina seguruago bateraeraman izana.

1.331 haga erabilitakoak ziren; beste 202ak, berriz, erabili gabeak.Oraindik zentral nuklearrean badaude ere, leku seguruagoan jarri dituzte.Urtebete iraun du lanak, eta oso baldintza gogorretan egin dute. Oraingozez dirudi langileengan osasun arazorik sortu denik, ez behintzat berehala-korik. Baina arazoak gerora ere ager daitezke.

Teknikoki urrats garrantzitsutzat plazaratu dira lanak; lerro hauetan maizaipatu dugun bezala, ez dugu ahaztu behar Fukushima une honetan laborate-gi esperimentala dela. Poztekoa da, beraz, operazioan izandako arrakasta.

Hala ere, kezkatzeko arrazoirik badago. Laugarren erreaktorearengunea, antza, ez dago kaltetuta, eta lehenengo eta hirugarren erreaktoreenguneak aldiz bai. Zer esan nahi du horrek? Bi erreaktore horietako piszi-netatik erregaia ateratzea beste kontu bat dela. Lehen erreaktoreetakoaateratzeko lanak 2015-2016 urteetan hasi nahi dituzte, eta hirugarrenerreaktoreetakoak 2017-2018an. Lanen iraupena gutxienez 40 urtekoaizango omen da. Zergatik? Nondik hasi ez dakitelako, guneetako beneta-ko egoera ezagutzen ez dutelako eta lurrazpiko uren nondik norakoa kon-trolatzen ez dutelako.

40 urteko epea ezartzea arazoaren kudeaketa hurrengo belau-naldien esku uztea eta “ez dakigu zer gertatuko den” esatea da.Eta okerragoa dena, belaunaldi oso batez, gutxienez, Fukushi-mak erradioaktibitatea igortzen jarraituko duela aitortzea da. n

Europako geiserrak“desagertu” egin dira Gu bizi garen Europaz ez, izenbereko Jupiterren izotzezko sate-liteari buruz ari gara. 2013anegindako behaketen arabera,Europako gainazaletik 200 kilo-metroko altuera har dezaketenur zorrotada erraldoiak ateratzendira, sateliteak ustez bere bar-nean duen ozeanotik letozkee-nak. Baina orain geiser horiek ezdira inon ageri. Europakoatmosferaren azterketa sakonbatek iradoki du, gainera, ez delaerraza bertan halakoak gertatzea.

ttiki.com/156510(Ingelesez)

Airbus eta Boeing-enarteko lehia

Abioigintzan Boeing konpainiaestatubatuarrak duen indarraahultzen ari da, Airbus europa-rraren eraginez. Haren abioiberriek orain artekoek bainokarbono dioxido gutxiago isur-tzen dute atmosferara, eta ahal-mena dute 315 bidaiarirekin14.500 kilometroko bidaia egite-ko, geldialdirik gabe.

ttiki.com/156511(Frantsesez)

Oharrak, eskuz alaordenagailuz?

Gero eta ikastetxe gehiagotanerabiltzen dira ordenagailuakikasteko. Hala, ikasleak eskuzidazteko ohitura galtzen aridira. Baina eztabaida sortua dajada: zein da bide egokiena har-tutako oharra gogoratzeko?Errazago ikasten da eskuz ida-tzi duguna?

ttiki.com/156513 (Gaztelaniaz)

Fukushima: konponketa 40 urte barrurako

FUK

ULE

AK

S

Laugarren erreaktorea husteko iaz altxatutako eraikina.


LANDAREAK - ERDIKO KAIERA| JAKOBA ERREKONDO |[email protected]

Honela dio Juan IgnazioIztuetak bere Gipuzkoako pro-bintziaren kondaira edo Histo-ria 1847ko liburuan: “Ez daerraz izango billatzen bestelandare bat, gai guztietara arto-ari alderatzekorik. Azal tabarru, lasto ta mami, oso ta bizi,apurrik txikarrenerañoko guztia duoneretsua, eta gañera guztiz aberatsa. Nere jaiot-erri-ko soro batean billatu izan det, beste askoren artean,arto landare bat lau buru ondo beteakin, et oetankontatu izan ditut bi milla irureun ta zortzi ale, guz-tiak ondo elduak, eta obetandezkoak. Orra zenbate-rañoko ondasuna ematen deban, Gipuzkoatarrakberen gogokoa duten landare maitagarri onek!”. n

JAPONIARRAK alemaniazaleal dira? Eta, alemanakjaponiazale? Ez dut ezbateko ez besteko berri etaez noa ezagutzen ez dudanbasatzan hankarik sartze-ra. Lehengo mendekoguda handi batean elkarhartuta aritu zirela, horibai, badakit. Helburuakbakoitzak bereak izangozituen, baina orduanbehintzat, intereseko edoez, uztarri berari tirakaaritu ziren.

Neguro datorkit biennolabaiteko uztarriarenirudia. Hur (Corylus avella-na), intxaur (Juglans regia), gordesagar (Malus x domestica “Errezil”)eta kiwien (Actinidia deliciosa) alda-menean mizpirak (Mespilus germa-nica) ikusten ditudanero. Neguagozatzeko etxean jasota, xabal-xabal eginda hor ikusten ditutegunero, eta usteldu ahala jan. Bai,bakanak dira ustelduta jaten direnfruituak, eta geurean ezagunenamizpira. Usteltzeak mami mikatzgazia, gozo goxoa bihurtzen du.Inoiz egin dudan sagardo-ozpin

onena, gozatutako mizpirak eran-tsitako bat izan zen. Saltsa gazi-gozoak moldatzeko aparta!

Ustekabeko izotzen batekharrapatzerako, azaroaren hasie-ran etxeratu behar da mizpira.Lurrera erori direnak bildu etaarbolakoak moildu. Berandu saga-rrak eta kiwiak bezalaxe. Udazke-neko azken fruituak dira. Neguagozatzeko, bai.

Neguak uztartzen ditu udazke-na eta udaberria. Udaberrian,

umetan ezagutu ez genuenfruitu bat izaten da orainlehenetakoa: mizpira japo-niarra (Eryobotria japonica).Horrek usteldu beharrikez du gozoa izateko. Behinhelduz gero, urtsua eta janerraza da.

Mizpira europarra, ger-manica abizena duenamamitsua da, oretsua.Asiarra, japonica abizenaduena, berriz, urtsua. Bataneguaren aurrekoa eta bes-tea ondorenekoa. Udazke-naren eta udaberriarenuztarriak darama, timoitiktiraka, negua. Bi mizpirek

tiratzen diote neguari. Neguko solstizioaren sasoi

honetako txoroaldian, gaur egun,edozein fruitu eskuera izatekobabo alaenaren gutizia bizitzendugu. Mizpiren neguaren gurdianfruitu distiratsu txar garestiei ema-ten zaie lekua. Diruaren gudanmundu guztia erne.Alemaniar eta japo-niar eroa hobe. Txo-roa baino nahiago dutnik eroa. n

JAKOBA ERREKONDO

Japonia eta Alemania

Landareei buruzko galderaren bat egin edogairen bat proposatu nahi badiguzu, bidalimezua [email protected] helbidera etaorrialde honetan bertan irakurri ahal izangoduzu erantzuna.

4 eta 2.308

Mizpira (Mespilus gernanica), udazkeneko azken fruitua.


ERDIKO KAIERA - DENBORAREN MAKINA | NAGORE IRAZUSTABARRENA |

KARANSEBES (ERRUMANIA), 1788KOIRAILAREN 17A. Arratsaldean AustriarInperioko osteak hirira iristen hasiziren, turkiarrei aurre egiteko asmoz,Errusia eta Turkiaren arteko gerranaustriarrak lehenengoen aliatuak bai-tziren. Armada herrialde askotako100.000 kide inguruk osatzen zuten.Serbiarrak, kroaziarrak, errumania-rrak, poloniarrak, hungariarrak...Inork gutxik ulertzen zuen ofizialaustriarren hizkuntza, alemana.

Abangoardian husar talde batbidali zuten lehenik, osteek kanpatu-ko zuten eremua ikuskatzera. Etsaienarrastorik ez eta pattarra saltzenzuen ijito familia bat besterik ezzuten aurkitu. Upel batzuk erosteaerabaki zuten eta, infanteria erruma-niarreko lehen soldaduak elkargune-ra iristerako, husarrak mozkor-moz-kor eginda zeuden. Eta ez zutenasmorik geratzen zitzaien pattar apu-rra errumaniar egarriekin partekatze-ko. Hitzez ezin ulertuta, mutur jokahasi ziren. Liskar betean, norbaitekairera tiro egin zuen. Une horretanofizial austriarrak iritsi izana ez zenmesedegarri izan; “Halt ! Halt !”(Geldi! Geldi!) oihuka hasi zirenean,soldaduei “Allah” esaten zutela irudi-tu zitzaien eta, turkiar musulmanakzirelakoan, nagusien kontra su eginzuten; haiek berdin erantzun zuten.

Hura zen panorama zalditeria iri-tsi zenean. Eta itxura guztien araberaetsaiak zirenen aurka eraso egiteaerabaki zuten. Zaldizkoen erasoaikusi zutenean, etengabe iristen ariziren infanteriako osteek ere berdinpentsatu zuten: zalditeriako kideakturkiarrak zirela. Eta, jakina, haienkontra su egin zuten.

Hainbat orduz, austriar osteaktalde txikietan sakabanatu ziren,ustezko etsaia alde guztietan, elkarritiroka. Baina zenbat eta tiro gehiago,orduan eta indartsuago alegiazkoturkiarrak. Eta azkenean ihes egiteabeste erremediorik ez zuten izan.

Handik bi egunera otomandarosteak, benetakoak, Karansebeskozelaietara iritsi ziren eta 9.000 gorpu-rekin egin zuten topo.

Historialari askok zalantzan jartzendu Karansebesko gudua benetan halagertatu zen. Batetik iturri askotanjasota dagoela eta iturriak koheren-teak direla onartzen dute. Bainaguduaren lehen aipamena handik 40urtera egin zen austriar aldizkaribatean, eta iturririk fidagarrienak, A. J.Gross-Hoffinger-ek, ia 60 urte geroa-go jaso zuen gertatutako-aren berri. Denbora tartehoriek, ezinbestean, dis-tortsioa eragiten dute.Pattarrak ere bai. n

Edison, aulkielektrikoa etakonkurrentziadesleialaXIX. MENDEAREN AMAIERANurkamendia eta lintxamenduaziren AEBetako exekuzio siste-ma erabilienak. Baina iritzipublikoa metodo horiek krudel-tzat jotzen hasi zen eta, garaibertsuan munduko beste hain-bat gobernu bezala, AEBetakoaere bide “bihozberagoen” bilaari zen, kritikak isilaraztea xede.

Abagunea baliatuz, ThomasAlva Edison asmatzaile ezagu-nak New Yorkeko alkatea elek-trizitatea erabiltzearen aldekoiritzira bildu zuen; aulki elektri-koa metodo “berehalakoa etaoinazerik nahiz basakeriarikgabekoa” zen Edisonen hitze-tan. William Kemmler izan zengailu berriaren lehen biktima,1890ean, eta agerian geratu zenmetodoak ez zuela Edisonekaipatutako hiru ezaugarrietatikbat bera ere betetzen, bainaasmatzaileak urtetan aulkiarenonurak goraipatzen jarraituzuen hitzaldietan. Hori bai, gai-luarentzako energia egokienakorronte alternoa zela azpima-rratzen zuen beti. Urte horietanEdison eta haren lehiakideGeorge Westinghouse “korron-teen gerra” betean zeuden etakorronte alternoa, hain zuzen,Westinghousek erabiltzen zuen.Edisonek nahi zuen, hainzuzen, heriotza Westinghouse-kin lotu zedin. n

Arrastoak

Ochakivekogaraipena, 1788(JanuarySuchodolski, 1853).Karansebesekoguduaren garaian,irailean, errusiarrekOchakiv setiatuazuten, urte amaierangaraipena lortuzuten eta haiekbehintzat benetakosoldadu turkiarrenaurka borrokatuziren. Karansebesenaritu zirenak,itxuraz, ez.

William Kemmlerrenexekuzioaren marrazkia.

Pattarra eta gudua ez dira bateragarriak


TERMOMETROA

BOST LAGUN DITUGU solaskideGasteizko Oihaneder EuskararenEtxean. Gasteizko Kafe Antzokia-ren Aldeko Plataformako kideakdira Iñaki Lazkano, Idoia Zapirain,Manu Diaz de la Barcena, LukasEtxeberria eta Manuel Moreno.Joan den udazkenean Arabako hiri-buruan hamaikatan entzun ditugunizenak dira “Kafe Antzokia”,“Oihaneder Euskararen Etxea” eta“Lazarraga Kultur Elkartea”,nahastea eragiteraino. Iluna argitzealdera, esan dezagun, hasteko,Lazarraga Kultur Elkartea, berez,Gasteizko Kafe Antzokiaren Alde-ko Plataforma edo herri mugimen-duak hartu behar izan duen egituradela, izaera juridikoduna, Gasteiz-ko Udalarekiko harremanak legezbideratu ahal izateko, besteak beste.“Hiriko udalarekin Plataformako-ok sinatutako akordioaren arabera,Oihaneder Euskararen Etxean kul-tur programazio bat eratuko zelaadostu genuen, eta, horretarako,udalak lehiaketa deitu zuen. Laza-rraga Kultur Elkarteak irabazi zuenlehiaketa, eta beraren ardura izangoda datorren urtean Oihanederreneratuko diren kultur jarduerakantolatzea”.

Kafe Antzokiaren hotsak ez diraberriak Gasteizen, baina ez dirazeharo aspaldikoak ere. Inondikere, horixe zen udalaren lehenbizi-ko asmoa: Kafe Antzokia eraikiedo abiaraztea, bederen. “Kontzer-tu handiak egin ahal izateko modu-

ko eraikina izango litzateke kafeantzokia, ostalaritza zerbitzua erebarne izango zuena. Plataformako-oi, dena den, euskal komunitateakbeste behar batzuk ere bazituelairuditzen zitzaigun: kontzertuakegiteko aretoa ez ezik, besterik nahieta behar genuen Gasteizko euskal-gintzan ari den mugimenduari gunebat eskaintzeko, batetik, eta beste-tik, berriz, Gasteizko euskalduneiarnasgune inportante bat eskain-tzeko”. Arbola horretatik bi adaratera zituen Plataformak: batekoKafe Antzokia –hau da, udalaren

asmo bera–, besteko EuskararenEtxea, hots, Plataformak berariazmahai gainean jarritako eskaera.“Tailerrak, bilerak eta gisakoakbere baitan hartuko lituzkeen erai-kina, esan dezagun; balioaniztuna”.Eta horixe da Arabako hiriburuanurriaren 15ean, Gasteizko Udalaketa Plataformak hitzarmena sinatu-rik, aurkeztu eta estreinatu zutena:Oihaneder Euskararen Etxea.“Kafe Antzokia dugu oraindikeginkizun”.

2008tik honakoa 2008koa da Gasteizko Udalarenakordioa, Kafe Antzokia egitekoa.Bazuen horretarako esleitutakodirua ere. “Prozesu parte hartzaileaabiarazi zuen udalak, txostenak ereidatzi zituzten teknikariek, eta Gas-teiz Antzokia izeneko proiektuaonartu zuen udalbatzak. Baina bidemotza izan zuen asmoak”. Izan ere,2011n udal hauteskundeak izanziren eta, honenbestez, agintari alda-keta Gasteizko udaletxean. “Halaere, hor zen beti aurreko esperien-tzia gauzatu gabeko hura, proiektua-ri baietz esan eta alderdi guztiakados egon arren ere, hura berehorretan usteltzen gelditzeko arris-kua. Lehengo egitasmoak aurreraegin ez zuenez, zenbait jendek ezzuen sinesten proiektua gauzatukozenik. Horregatik sortu genuen Pla-taforma, proiektua udaletxetik kale-ra ateratzeko, eragileak konbentzi-tzeko, ideia sozializatzeko”.Horretan jardun zuten gaur egunPlataformako kide direnek. “Berez,2012ko uztailean egin genuen gurelehen agerraldi publikoa: kulturarloan lanean ari diren ehun lagunensinadurak bildu genituen manifestubatean, Gasteizen Kafe Antzokibaten beharra zegoela aldarrikatuz,eta Plataformakook horren aldekolana egingo genuela aginduz”.Harrezkero, udalarekin harremane-tan betiere, urtea eman zutenproiektua mamitzen 2013ko udanudal gobernuari ez ezik, oposizioari

Gasteizko herritik dator notizia, Euskararen Etxea da urriaz gero hiriburuko Parte Zaharreko Oihaneder jauregia. Asmo baten lehen zutarria omen, hala ere,

proiektuak baduela beste gogo bat ere, hau da, egiazko Kafe Antzokia. Bide horretan,urrats egin du Euskararen Etxeak.

OIHANEDER EUSKARAREN ETXEA

Lankidetza eta akordioarenemaitza Gasteizen

“Gure komunitateatrinkotzen duguneanhasiko gara sinesteneuskalduna badela norhiri honetan”

Plataforma

| MIEL A. ELUSTONDO |


ere aurkeztu zieten arte. Ordurako,haatik, bi zutabe zituen egitasmoak:Kafe Antzokia batetik, eta Euskara-ren Etxea, berriz, bestetik. “Udalakazeleragailuari sakatu zion orduan,eta Euskara Zerbitzuarekin harre-manetan jarri gintuen”. Inondik ere,handik aurrera lankidetzan jardunzuten herri eragileok eta udalarenEuskara Zerbitzuak.

2014ko urtarrilean, bestalde,Badu Bada erakusketaren karietara,Kafe Antzokiaren Aldeko Plata-forma honek jendaurrean aurkeztuzuen bi zutabeko proiektua, hauda, udal ordezkariek ordurako eza-gutzen zutena. Lehenago, berriz,Gasteizko kulturgintzan edota eus-kalgintzan eragile direnekin ereelkarrizketak egiten ari ziren errandelako Plataformako kideok. Izanere, elkarrizketa, akordioa, adosta-suna izan ditu beti helburu Plata-formak, haserrea eta kalapita gala-razi nahi izan ditu sortu zenetik.“Plataforma sortu zenean bage-

nuen kezka. Alderdi politikoekKafe Antzokiaz hitz egiten zute-nean, beti ari ziren liskar giroan.Horrek kezka sorrarazten zigun;alegia, bagenuen kezka liskar poli-t ikoaren aitzakian baten batekproiektuaren kontra egingo ote

zuen. Plataformaren sorrerarenarrazoietarik bat, horixe izan zen,gaia liskar politikotik kanpo man-tentzea eta, batez ere, kafe antzo-kia euskararen esparrutik eraiki-tzea. Euskal kulturari bidea egingodion proiektua da, bide berriakeraikitzen saiatuko dena. Eta lortudugu, lor tu dugunez, udaleanordezkaritza politikoa duten lau

alderdietarik batek ere ez baituzalantzan jarri proiektua. Denenbabesa dugu. Joan deneko biurtean lan egin dugu akordio etaadostasun bila. Kokapena bera,adibidez, ika-mika iturri bihurtzenari zenean, gu ez ginen eztabaidahorretan sartu, beste lehentasunbatzuk genituelako. Guk zubi-lanak egin genituen, bai udalgobernuarekin mintzatuz, bai eus-kalgintzarekin, harremanak onbi-deratzeko. Besteak beste, KafeAntzokiaren kokapena izan zeneztabaidagai. “Baina alderdi politi-koen arteko eztabaida izan zen,edo proposamen ezberdinenartean aukeratu beharra, ez KafeAntzokiaren beharrari buruzkoa.Kokapenari dagokionez, lehenen-go, 2011n, Kafe Antzokia Guridizinemetan jartzea proposatu zuenoraingo alkateak berak. EAJk etaEH-Bilduk Espainiako Bankuarenegoitzaren aldeko hautua eginzuten. PSE-EEk, berriz, Monte-

Euskararen Etxearen bultzatzaileak, Gasteizko Kafe Antzokiaren Aldeko Plataformako kideak. Ezkerretik eskuinera. ManuDiaz de la Barcena, Lukas Etxeberria, Idoia Zapirain, Manuel Moreno eta Iñaki Lazkano.

“Gure asmoa egitea da,eta eragitea. Guk eginegingo dugu!”

Plataforma

Babeslea: Hondarribiko Udala

ZA

LDI

ER

O


TERMOMETROA - OIHANEDER EUSKARAREN ETXEA

hermoso jo zuen helburu, Araki-sen proiektua amaitutzat eman etagero”. Proposamen ezberdinonondorio da Kafe Antzokiarenproiektu osoaren parte den Oiha-neder Euskararen Etxea.

2014ko irailetik abendura bitar-te, 50.000 euroko aurrekontuaizan du Oihaneder EuskararenEtxeak, “baina udalaren EuskaraZerbitzuak kudeatu du diru kopu-ru hori: 36.000 euro, EBPN gara-tzeko izan dira; gainerako 14.000euroak, berriz, bestelako ekitaldiakantolatzeko: dela sustapenerako,dela antzerki emanaldiak antola-tzeko nahiz bestelako eginkizune-tarako”.

2015ean, bestalde, 250.000 euroemanez hornituko du Gasteizko

Udalak Euskararen Etxea: “60.000euro, kultur programazioa kudea-tzeko izango dira. 50.000 euro, eki-pamenduan –hau da, eraikinean–,zenbait egokitzapen egiteko erabili-ko dira. Gainerako 125.000k, pro-

gramazioak dakartzan gastuetarakodira”. Kudeaketa partekatua izan da2014ko hondarrekoa, eta 2015eanere batera ariko dira lanean Lazarra-ga Kultur Elkartea eta UdalarenEuskararen Zerbitzua.

Erreferentzialtasuna helburuGaur egun kultur ekitaldiak badiraGasteizen. Dela Aiztogile kalekoParral taberna, dela Florida KulturaEtxea, dela euskaltegiak, dela udala-ren gizarte-etxeen sarea, dela Gazte-txea, Euskharan kultura elkartea,Jimmy Jazz aretoa… hamaika diraeuskarazko jarduera eta ekitaldiakantolatzen dituzten eragileak. Oiha-neder Euskararen Etxeak euskaltza-leen babes eta bilgune izan nahikoluke; inori itzalik egin gabe, haatik.“Bata bestearen osagarri gara denok,eta bata bestearen aberasgarri. Beha-rrezkoak dira eragile guztiak, etaEuskararen Etxe honen borondateada guztiok elkar elikatzea, elkar osa-tzea”. Plataformak, dena den, errefe-rentzialtasuna du helburu. “Ez duguezer ordezkatzeko asmorik, han etahemen sor litezkeen dinamikak eli-katzea baino. Besterekin koordinatu-rik egin nahi dugu lan. Are, Lazarra-gak antolaturik ere, Oihanederretikkanpora ere gauza litezke ekitaldiak.Azken finean, Euskararen Etxeaaitzakia izan dadin nahiko genuke,dela jendea biltzeko, dela kulturasortzeko. Ikusiko da zer sortzen denjende gurutzatze horretatik! Baina,hasteko, hemen izan ditugu bertsoeskolakoak, hemen IKA eta AEK-koak, hemen Geu elkartea, mintzala-gunak… Euskaldunon eta euskaltza-le guztion etxea izatea nahi duguOihaneder. Zabalik dituzte ateak, etagonbidatuta daude. Beren auzoanlanean jarraitu nahi dutela? Aurrera!Horien premia eta beharra baitago

“1995eko abenduaren 15eanireki zuten Bilbon Kafe Antzo-kia. Harrezkero, Durangokoa,Bermeokoa eta besteren bat irekizuten. Handik hiru urtera, Bilbo-koaren arrakastaren usainean,Gasteizko zenbait euskaltzalektaldea osatu zuten, eta kafeantzokia martxan jartzen saiatuziren hirian. Lanak aurreratuzituzten, zenbait egoitza ereaztertu zituzten, baina besterikez: ekimena ez zen gauzatu.Geroago –eta oraingo honen

aurreko legegintzaldiko kontuada–, Eusko Alkartasunak mahaigainean jarri zuen kafe antzokia-ren ideia. Sasoi hartan, EuskoAlkartasunaren botoak baliohandia zuen, eta udal gobernuakideia aintzakotzat hartu eta bul-tzatzea onartu zuen. Enpresajakin bati proiektua agindu,honek txosten bat egin, eta pro-zesu parte-hartzaile bat abiarazizuen udalak hainbat eragilerekin.Horrek bere bidetxoa egin zuen,asmoa gauzatu ez bazen ere”.

Han-hemengo kafe antzokiak

“Kafe Antzokia duguoraindik eginkizun”

Plataforma

2014an, irailetik abendura bitarte, 50.000 euroko aurrekontua izan du Montehermoson dagoen Euskararen Etxeak.2015ean Gasteizko Udalak 250.000 euro emanez hornituko du.

ZALDI ERO


OIHANEDER EUSKARAREN ETXEA - TERMOMETROA

hirian. Gure aldetik laguntza besterikez dute izango”.

Bistan da euskaldun guztiak ezdirela euskaltzale, eta OihanederEuskararen Etxea prest da euskaltza-le ez direnak ere biltzeko lan egiteko:“Euskalgintzak urteak daramatzahoriek erakarri nahian, zenbait pro-grama ere badira; batzuek helburualortzen dute, beste batzuek ez. Adibi-dez, Mintzalaguna egitasmoak hain-bat euskaldun biltzen du. Beste eki-men batzuek ere lortzen duteeuskaltzale ez den euskalduna bil-tzea; AEKren Korrikak, esaterako”.

Gasteizen, zerutik jakina da,joan den mendeko 50eko eta 60kohamarkadetan makina bat euskal-dun batu zen, industriaren inda-r rez. Eibar, Oñati , Arrasate…hamaika herri izan zituzten jatorri.Diktadura garaia zela, euskarareki-ko atxikimendu txikia zela… ezku-tuan geratu da euskaldun horieneuskara, nekez izan du presentziahiriburuan… “Guk azalera ekarrinahi ditugu horiek ere. Horretazari gara erreferentzialtasuna lortunahi dugula esaten dugunean. Gas-teizen ekitaldi mordoa egiten da

euskaraz eta euskararen inguruan,baina guztiz sakabanatuta. Etxehau erreferente izan liteke askoren-tzat”.

50.000 euskaldun dira Gasteizen,eta elkar ezagutzen ez. “Komunita-te hori trinkotu nahiko genuke, eki-taldien bidez, edo askotariko pro-grama eta jardueretan partehartzera bultzatuz. Gure komunita-tea trinkotzen dugunean hasikogara sinesten euskalduna badela norhiri honetan. Gasteizko populazioa-ren laurdena gara euskaldunok,dagokigun indarra eta pisua izanbehar dugu, baita udalak eta aldun-diak antolatzen dituzten gainerakojardueretan ere”. Igaro da Nazioar-teko Antzerki Jaialdiak euskarariegiten dion ezikusia salatzekogaraia. “Gu erasora goaz! Gureasmoa egitea da, eta eragitea. Gukegin egingo dugu!”. Gero gerokoak.

Kafe Antzokia helburuOihaneder Euskararen Etxea abia-razirik ere, oraindik Kafe Antzokia

eginkizun dela azpimarratu duteLazarraga Kultur Elkarteko edoPlataformako lagunek. “Bitarteanezingo dugu formatu handiko eki-taldirik antolatu, beste kafe antzokibatzuek horixe baitute alde. Guk,aldiz, bestelakoak ditugu fabore:espazio ezberdinak ditugu, aldiberean jarduera ezberdinak garatze-ko eta jende ezberdinarengana iris-teko. Bestea ere etorriko da”.Oraingoz, arnasgune funtzionalaizango da Euskararen Etxea, euska-ra lehentasuna izango duen egoitza,euskaratik euskarara bide egingoduena. Badu bestelako bereizgarri-rik ere, ordea: “Hasieratik, proiektuhonetan, arlo instituzionala etaherritara eskutik datoz, batera.Elkarlanaren eta adostasunarenemaitza da, ez da, bakarrik, euskal-tzaleen ekimena: erakundeen babesosoa daukagu. Alde horretatik,Oihaneder erreferente izan litekeEuskal Herrian, herri ekimena etainstituzioak gutxitan bezala uztartubaitira Gasteizen”. Guk Gasteizengauzatu dugun asmoak, esperien-tzia honek, bideak zabal litzakebeste herri askotan ere. Zergatik ez,bada?”.

Geroak esango du. Bitartean,jarria da lehen harroina, OihanederEuskararen Etxea, etaharroin horren gaineaneraikiko da Kafe Antzo-kia. Hori, dena den, age-riko! n

“Gaur gaurkoz, Oihaneder jau-regiak bi proiektu hartuak ditubere barruan: MontehermosoKulturunea eta EuskararenEtxea. Elkarrekin biziko garahurrengo ekaina arte, baina,gero, aurreikusia eta onartuadagoenez, jauregi hau Oihane-der Euskararen Etxea izangoda. Luzaro gabe, hemen egingodiren jarduera guztiek euskaraizango dute ardatz. Beharbadaez dira denak euskaraz egingo,eta euskaraz egiten ez dena ezda, beharbada, gaztelaniaz ereegingo, gure inguruan bestelakohizkuntza komunitateak erebadirelako, bestelako errealitatelinguistikoak, eta aniztasunhorrek lekua izango du Oihane-derren, nahiz eta proiektuarenardatza euskara izan: proiektuhau euskararentzat da”.

Oihaneder,euskararentzat

Gasteizko Udalak eta Plataformak urriaren 15ean sinatu zuten hitzarmena.Argazkian, Javier Maroto alkatea eta Lukas Etxeberria Plataformako kidea.

“Oihaneder erreferenteizan liteke EuskalHerrian, herri ekimenaeta instituzioakgutxitan bezala uztartubaitira Gasteizen”

Plataforma

RA

UL

BO

GA

JO/

AR

GA

ZK

IPR

ESS


EUSKARA ALBISTEAK - TERMOMETROA| ONINTZA IRURETA AZKUNE |

NAFARROAKO Aurrezki Kutxaren desagerpenetikurteak igaro dira, baina jendarteak, bereziki nafarrak,ez daki oraindik zer gertatu zen milaka herritarrekeuren aurrezkiak utzi zituzten entitate horrekin.Eraldaketa eta ibilbide berrian, aurrezki horiekinespekulatzen ari dira orain. Antzeko zerbait gertaliteke Kutxabankekin ez bada pribatizazioa geldia-razten. Jendarteak ez badaki CANen egoera zeinden, UPNren jarreragatik da. Hori logikoa da,beraiek izan baitziren CANeko kudeatzaile nagusiak.Baina PSN ere ildo beretik doa eta alderdi honekjarrera independenteagoa eduki beharko luke.CANeko ikerketa batzordean egin beharreko ezta-baida hilabetez atzeratu du PSNk. Atzerapen horre-kin denbora gutxi geratuko da ikerketarako, hautes-kundeak bost hilabete barru egingo baitira. Gainera,sozialistek ikerketa mugatu nahi dute, esaterako, die-ten auzia kanpoan utzita. Hala, ezinezkoa izango dasakoneko ikerketa egitea, eta beste behin, finantzaeta politika gestoreek ez dituzte erantzukizunak

beregain hartu behar izango. Hori badaki PSNk.Horregatik, ezkutatzeko gehiago duen UPNk bainoardura handiagoa du.

Oposizioko gainerako taldeek, euskal jendarteak,eta bereziki nafarrak, eskubidea dute jakiteko ez soi-lik nola irten zen entitatea Burtsara, baita nolakudeatu zen ere urte horietan guztietan, nola etazeinek hartzen zituen erabakiak, dietekin erlaziona-tutakoak ahaztu gabe. Era berean, ezagutu beharkolitzateke nola egin zen aurre-jubilazioen hedapenplana, eta CANen, Burgos eta Kanarietako kutxeneta Cajasolen arteko fusioa, euskal aurrezki kutxeibizkarra emanez, haiekin konfederatuta bazegoenere.

Zergatik jokatzen du horrela PSNk? Zergatik atze-ratu du ikerketa? Zentzuzko arrazoi baka-rra dago: berak ere bere miseriak eta eran-tzukizunak ezkutatu nahi ditu.

Juan Mari Arregi

CAN eta erantzukizunak

EKONOMIAREN TALAIAN - TERMOMETROA

BERGARAKO Jardun euskara elkar-teak bi gako jarri ditu mahai gai-nean: Euskararen beharrak oraindela 25 urteko berberak al dira Ber-garan? Jardunek orain dela 25 urte-ko funtzio eta antolaketa ereduberbera izan behar al du gaur egun?Udazkenean hainbat gogoeta saioegin dute. Elkarteko hainbat kide-ren balorazioaren arabera, herrita-rrek ilusioz eta lanerako gogozhartu dute parte eta aurrera begira-ko konpromisoak hartu dituzte.Euskarak herrian dituen erronkaberriei modu eraikitzailean eran-tzun eta normalizazioan aurrera-pausoak emateko asmoz, lau lantal-de sortu dituzte:- Euskararen normalkuntzan

aurrerapausoak emateko garatubehar diren balioez hausnartueta horien baitako diskurtsoaeta mezua garatuko duen lantal-dea.

- Elkarte bizitza parte-hartzailea-goa, autonomoagoa eta komuni-

katiboki eraginkorragoa izangoden elkartea gauzatzen hastekolantaldea.

- Euskararen aldeko kontzientzia-zio eta sentsibilizaziorako ekintzaeta ekimenen taldea.

- Aisialdiaren eremuan proiektuberri bat garatzen hasteko lan-taldea.

GO

IEN

A.E

US

Erresonantziakgaztelaniaz

2014ko hondarrean egindako gogoetaprozesuko saioetako bat.

ZUMARRAGAKO ospitalean erreso-nantzia unitatea abenduaren 9anabiatu zen. Erresonantzia zerbi-tzuak Osatek-ek kudeatzen dituEAEn eta proben txostenak gazte-laniaz egiten dira. Zerbitzu berriaabiatuko zela jakinda, UEMAk etaGoierri-Urola Garaiko beste hain-bat udalek txostenak euskaraz egi-tea eskatu zuten. EH Bilduk etaEAJk ere, Legebiltzarrean, bakoi-tzak bere ñabardurak (inportan-teak) eginez, euskaraz aritzea eskatuzuten. PSE-EEk eta EAJk onartudutenaren arabera, OsakidetzarenII. Euskara Planari heldu beharzaio, eta erresonantzien txostenakeuskaraz ere eskaintzea ez da Plana-ren gutxienekoetan sartzen.

Bitxia da bestalde, Osatek-ekozuzendari kudeatzaileak UEMArierantzundakoa. Nonbait, medikuerradiologo euskaldunek adierazidutenez, “benetan zaila da beraien-tzat euskaraz landutako txostenekinlan egitea”.

Jardun euskara elkartea: gogoetarenondoren lanean hasteko garaia


TERMOMETROA

LIZARRA-GARAZIKO su-etenarenondoren, 2000, 2001 eta 2002..urteetan ETAk 43 pertsona hilzituen. Estatuaren erantzuna ereez zen txantxetakoa izan eta ezkerabertzalearen aurkako legez kan-poratzeez gain, euskal preso politi-koen aurkako jarrera biziki gogor-tu zuen, bereziki 2003an egindakolege aldaketen ondorioz. JoseMaría Michavila orduko Justiziaministroak (PP), horrela azalduzuen: “Tresna erabakigarria izangoda terrorismoarekin amaitzeko etabiktimekiko justizia ekarriko du,Konstituzioa eta Legea tinkotasu-nez eta bidezidorrik gabe erabil-tzea baita ETArekin amaitzekobiderik motzena”.

Egia esan, Espainiako gobernuaaspalditik ari zen lege erreformekinespetxe politika gogortzen. Hirumugimendu handitan gauzatu zirenaldaketak 90eko hamarkadaren erdi-tik aurrera. 1996an egindako espe-txe araudiaren erreformak orduraarteko zigorren arintzea gogortuzuen eta 2003an, bi erreforma esan-guratsu egin ziren: batetik, ZigorKodearen erreforma zigorrakgogortzeko eta, bestetik, auzitegiekespetxe zigorrak kontrolatzeko sis-tema zentralizatua finkatu zen.Ordura arte, espetxe zigorren jarrai-pena espetxea zegoen lurralde auzi-tegietatik egiten zen eta 2003tikaurrera, euskal presoen jarraipenaMadrilen zentralizatuko zen Espe-

txe Zaintzarako Auzitegi Zentralasortuta. Auzitegi Nazionalaren gisa-koa, baina espetxe zigorren zaintza-rako.

30 urtetik 40 urtera2003ko aldaketa garrantzitsuenaespetxe zigorrak gogortzearena izanzen, ordura arteko 30 urteko gehie-nezko espetxe zigorra 40 urtera han-ditu zen, euskal presoen kasuanaskotan osorik bete beharrekoa,hauetako askok 80 urtetik gorakoespetxe zigorra zutelako. Edozeinespetxe onura izateko egin beharrekozigorraren urte kontaketan, presohauen zigor osoa kontuan hartzeazehaztu zen. Hau da, preso batek 10,15, 30 eta 40 urteko lau zigor izanda,105 urteko zigorra batuko luke guzti-ra eta zigorraren edozelako arintzealortzeko kopuru oso horretatik abia-tu beharko litzateke, horrela espetxeonuretara iristea ezinezkoa eginez.

Ordura arte, preso batek 30 urtekozigorra bazuen eta erredentzio edoluditzeen bidez 10 urte arintzea lor-tzen bazuen, 30 horietatik kendu eta20 urte eginda kalera ateratzen zen.Lege berriarekin, 105 urte zituen pre-soak 10 kenduko lituzke eta zigorra95ean geratuko litzaioke oraindik.Lege erreformak berak argi azaltzenzuen bere espiritu: “Arau honekin,100, 200 edo 300 urteko balizko zigo-rren aurrean, gaizkileak praktikanbere osotasunean eta eraginkortasu-nez beteko du zigorraren gehienekomuga”. 40 urteko zigorra bizitza oso-rako zigorra bihurtzen zen praktikan.

EUSKAL PRESOAK ETA SALBUESPEN LEGEDIA

Gaur egun 375 bat preso politiko dira Espainiako 40 espetxetan –beste 97 Frantzian. 25espetxetan–. Garai batean birgizarteratze bideetarako ez zen behar ETArengandik urrutiratzea

baino askoz gehiago. Azken hamarkadan baldintzak asko gogortu dira. ETAk bere jardunauztean, PPk espetxe politika mendekua eta bake prozesua baldintzatzeko tresna bilakatu ditu.

Mendekua gaurdaino ekarri duen espetxe politika

| XABIER LETONA |

Ondarroan preso gaixoen alde iragan maiatzean egindako manifestazioa.

MA

RIS

OL

RA

MIR

EZ

/ A

RG

AZ

KI

PRE

SS

EUSKAL PRESOAK ETA SALBUESPEN LEGEDIA - TERMOMETROA

Joseba Azkarraga EAJren senataria zen 1980kohamarkadaren hasieran bere alderdiak eta Jose Barrio-nuevo Espainiako Gobernuko Barne ministroak(PSOE) ETAko presoen birgizarteratze plan bat bide-ratu zutenean. ‘Azkarraga bidea’ moduan ere ezagutuzen eta batez ere ETApm-ko presoek heldu zioteneskaintzari. Gerora, Joseba Azkarragak hainbat karguizan ditu EAn eta Eusko Jaurlaritzan, Ibarretxe lehen-dakariaren azken Gobernuan Justizia sailburu.

1980ko hamarkadaren hasieran birgizarteratze prozesuhura bultzatu zenutenean, zer baldintza eskatzenzitzaien presoei?Gaur egun eskatzen diren horietako bat ere ez. Egin-dako minaren aitorpenarekin hasi ziren, baina gerobarkamen eskaera egitea aipatu da, bere garaian egin-dakoa gaizki zegoela onartzea… Garai hartan, ETAjardun betean zegoenean, bakarrik eskatu zitzaiensinatzea agiri bat non esaten zen presoak beraienideologia soilik modu baketsuan defenditzeko kon-promisoa hartzen zutela. Kito.

Nola konparatuko zenuke gaur egun eskatzen zaiena-rekin?Ez du zerikusirik, are gehiago kontuan hartuta ETAkbere jarrera armatua utzi duela eta iragarri duela ezdela hartara itzuliko. Horrek ez du zentzurik. Gauregungo espetxe politikaren ezaugarri nagusia mende-kua da eta hori legearen edukiaren aurkakoa da.Legeak argi esaten du, adibidez, preso guztiek dutelaeskubidea euren zigorra haien bizilekutik ahalik etagertuen betetzeko eta hori da presoek eta haien seni-tartekoek eskatzen dutena.

Zer egin dezake Eusko Jaurlaritzak?Jaurlaritzak ez du espetxe eskumenik eta, beraz,garatu ahal duen edozein proiektuk beti egingo dutopo Espainiako Gobernuaren jarrerarekin. Hitze-man proiektuak, esaterako, izan dezake gauza onik,baina ez du eraginkortasunik. Nik gaiarekiko konpro-miso publiko handiagoa eskatuko nioke, eta Espai-niako Gobernuarekiko tinkotasun handiagoa, ezin dabeti erantzukizuna ETAren gainean jarri, EspainiakoGobernuari eskatu gabe legea bete dezala. Ez da uler-garria batzuek bukatutzat ematea biolentziaren ara-zoa, ondorioak konpondu gabe daudenean; eta bai,biktimena da ondorio oinarrizkoena, baina baita erepresoena. Hori konpondu gabe, inork ezin du buka-tutzat eman herri honetan bizi izan dugun arazoa.

Eusko Jaurlaritzak iraganaren kritika eskatzen die pre-soei. Zein neurritan da beharrezkoa espetxe onurakjasotzeko?Legeak ez du horrelakorik eskatzen, uste dut ezin delahalakorik eskatu. Barkamena behartuta eskatzeak, adi-bidez, ez du ezertarako balio. Niri oso ongi iruditzenzait presoek barkamena eskatzea, baina legea betetzekobarkamena eskatzea astakeria iruditzen zait.

Nola ikusten duzu euskal gizartea presoen gaiarekiko?Badira lanean ari diren hainbat talde, nik laguntzendudan Sare adibidez. Euskal gizartea saretu nahi duenherritarren mugimendua da Sare. Ideologikoki pertsonadesberdinak gara, baina uste dugu presoen eskubideakere errespetatuak izan behar dutela. Uste dut konfiantzahandiagoa izan behar dugula gizarte zibilak duen inda-rrean, eta nik behintzat konfiantza handia dut.

J0seba Azkarraga, Sareko kidea:

«Presoei bakarrik eskatzen zitzaien berenideologia bide baketsuetatik defenditzea»

RA

UL

BO

GA

JO/

AR

GA

ZK

IP

RE

SS


TERMOMETROA - EUSKAL PRESOAK ETA SALBUESPEN LEGEDIA

Baina beste neurri asko ere fin-katu ziren, esate batera presoakhirugarren gradua lortzeko baldin-tzak. Euskal presoak lehenengo etabigarren graduetan egon ohi dira,baldintza gogorrenak dituzten gra-duetan. Hirugarren graduarekin,presoa kalera atera daiteke egunbatzuetako baimenarekin, edo egu-nez lanera eta gaua espetxean pasa,edota zigorraren bi heren edo hirulaurdenak bete ondoren baldintza-peko askatasuna lortu.

Erreforma honetan finkatu zirenhirugarren gradua lortzeko –kalera-tzeko ezinbestekoa den gradua–gaur egun ezagun bihurtu diren bal-dintzak: erantzukizun zibilenordainketarako borondatea, jardue-ra armatua utzi izanaren jarreraargia, ETAren aurkako borrokansegurtasun indarrak era aktiboanlaguntzea edota biktimei eskatubeharreko barkamena. Horrek ezdu esan nahi birgizarteratze neu-rriak onartzen dituen preso bakoi-tzari hori guztia eskatu zaionik,kasu bakoitzean legea nahi den mal-

gutasunarekin interpretatzen baita.Erreforma hau 2003ko martxoanonartu zuen Espainiako Kongre-suak PP, PSOE, CiU eta CoalicionCanariaren adostasunarekin.

Legea, baina, ezin da atzera begi-ra aplikatu eta bazegoen ETAkopreso multzo handia 30 urtekoespetxe zigorra zuena, 1973koZigor kodearekin zigortutakoak etaapurka preso ugari kaleratzen arizen, 16, 18 edo 20 urte beteta.Espainiako hedabideek dantzazoroan ibilitako izenak ziren eta iri-tzi publikoari etakide horiek kartze-lan ustelduko zirela saldu bazitzaionere, izen ezagunak kalera atera zirenedo ateratzear ziren.

Funtsean, kaleratze “azkar”horiek gertatzen ziren 1973ko ZigorKodea askoz malguago zelako zigo-rra arintzeari begira, EspainiakoKonstituzioak argi adierazten duela-ko espetxearen helburua presoa bir-gizarteratzea dela. EspainiakoGobernua aspaldi zebilen amorratuagai horrekin, eta ia hamarkada batlehenago hartu zituen hainbat neurrizigorren erredentzio edo luditzeak–ikasketak, lana edo beste hainbatarrazoirengatik lortzen diren espetxeurte murrizketak– gogortzeko.Orain arte aipatutako 2003ko erre-forma baino askoz lehenago, ludi-tzeak txikitzeko espetxe araudiarenerreforma bideratu zuen EspainiakoGobernuak 1996an.

‘Parot doktrina’1996ko erreformarekin luditzeakgutxitu ziren eta 2003an zigorraketa hauen kontrola gogortu.Horrek, baina, ez zuen konpontzen30 urteko espetxe zigorra betetzekogertu zeuden presoen egoera etaezer egin ezean kaleratu egin behar-

2013KO ABENDUAN Euskal Preso Politikoen Kolekti-boak erabaki historikoa hartu zuen: haien kaleratzealege-baliabideak onartuta egitea, “horrek inplizitukizigorraren onarpena” ekarri arren. Konpromisoindibidualak hartzeko jarrera erakusten zen agiribidez, beti ere “prozesu orokor batean” eta “denbo-ra zuhur batean”. ETAk borroka armatua utzi izanaontzat eman zen eta “Euskal Herriaren askatasuna-ren aldeko borroka aurrerantzean bide eta moldepolitiko eta demokratikoetatik” egitea ere bai.

Ordura arte EPPK-k ez zuen Espainiako justiziakjarritako zigorrik onartzen eta kaleratzeko irtenbidekolektiboak bakarrik onesten zituen. 2013ra artekolektibo honek –preso gaixoen salbuespenarekin–ez zuen espetxe onurarik eskatzen eta, ondorioz,espetxe onura asko galtzen zituen, batez ere hiruga-rren graduarekin lotutakoak, esaterako baimenekinateratzea edo baldintzapeko askatasunean kaleratzea.Presoek ez zuten eskatzen, baina zegokiena emanezgero, hartu egiten zuten. Hartutako onuren arteanlegez zegokien espetxe urte murrizketak zeuden.

Erabaki honen ondorioz, 2014an zehar bi mugi-mendu handi egin dituzte EPPK-ko presoek. Bate-tik, espetxe agintaritzaren aurrean legez dagozkieneskubideak eskatu dituzte bakarka, bai Euskal Herri-ratzeko eskatuz eta baita dagozkien bestelako onu-

rak ere. Espetxe Agintaritzak muzin egin die eskatu-tako onurei eta ondorioz, presoen bigarren mugi-mendua etorri da, ukatutako eskaera horiek justizia-ren esparrura bideratzea. Horretan da prozesuaorain, Espetxe Zaintzarako Epaitegi Zentralarenerantzunaren zain. Esperantza urria da, borondatepolitikorik gabe nekez izango baita aldaketarik.

PPk eta PSOEk 2003ko Zigor Kodean diren bal-dintzak betetzea eskatzen diete presoei, besteakbeste kalte-ordainak ordaintzeko borondatea ager-tzea, ETAtik aldentzea, egindakoagatik damua ager-tzea eta biktimei barkamena eskatzea. Egia esan, ezdago argi zehatz-mehatz zer eskatzen den, legeazegindako interpretazioaren arabera eta borondatepolitikoaren arabera eskaerak asko alda daitezke eta.

Eusko Jaurlaritzatik ere iraganaren azterketa kriti-koa eskatzen zaie presoei, egindako mina eta kalteainjustua izan dela aitortzea. EPPK-k iazko abendukoagirian onartu zuen egindako kaltea eta mina, etakonponbide prozesuan hortaz hitz egiteko prestuta-suna agertu zuen. Horrez gain, Hitzeman birgizarte-ratze programa aurkeztu zuen iragan urrian JonanFernandezek zuzentzen duen Bake eta BizikidetzaIdazkaritzak, baina EH Bilduk oso kritika gogorraegin zion, haren ustez programak zilegi egiten duela-ko egungo salbuespenezko espetxe politika.

EPPK-k legea eta norbanakoen bidea onartu zituen

2003ko legearekin,105 urte zituenak 10kenduko lituzke etazigorra 95 urtetangeratuko litzaiokeorandik


EUSKAL PRESOAK ETA SALBUESPEN LEGEDIA - TERMOMETROA

ko zituzten. Zer egin hauek 30urte osorik betetzeko? Espainia-ko Justiziak Parot doktrina asma-tu zuen 2006an Auzitegi Gore-nak emandako epai baten bidez.

Unai Parot presoak jarritakohelegite bati erantzunez, Gore-nak erabaki zuen luditzeen bidezlortutako urte murrizketa ez zelaegingo gehienezko 30 urtekozigorretik kontatuta baizik etazigor bakoitzetik, eta horrela ber-matzen zen 30 urte osorik bete-tzea. –30etik 10 kenduta 20rekinkalera, 1.000 urtetik 10 kendutaoraindik 990 geratzen dira–.

Espetxe onurak murrizteko2003ko erreformetan finkatuta-ko espiritua zigorrak betetzekokontaketa moldera eraman zen,eta horren ondorioz preso uga-rik bete ditu 30 urte espetxeanedo gertu egon da. Ines del Riopresoak jarritako helegitearierantzunez, 2013an Estrasbur-goko Auzitegiak legez kanpoko-tzat jo zuen Parot doktrina eta,ondorioz, 55 bat euskal presokalera atera ziren apurka.

100.2 artikuluaEspainiako Zigor Kodearen ara-bera, beraz, ia ezinezkoa da 40urtetik gorako zigorra dutenak30 urte baino lehenago baldin-tzapeko askatasunean ateratzea.Baina ez dago zerbait betikotzenduen araudirik, agintariek halanahi badute eta horretarako dagoEspetxe Araudiaren 100.2 artiku-lua. Honen arabera, espetxeak

berak malgutasunez irakurridezake preso baten egoera etahorren arabera nahi duen gra-duan sailkatu, baita gradu nahas-keta egin ere. Horrela atera zirenEnrique Rodriguez GalindoGuardia Zibilaren jeneral ohia,Rafael Vera Barne Estatu idazka-ri ohia edo Luis Roldan GuardiaZibilaren zuzendari ohia. Etahorrela atera izan dira gaixo dau-den hainbat euskal preso ere.Espetxeak gradua proposatzendu eta epaileak onar dezake edoez, baina gobernuak nahi badu,presoa atera egin ohi da.

Estatuak nahiko balu, beraz,neurri ugari ditu presoak bakar-ka askatzeko, bai lege errefor-men bidez edo egun duen legeaerrespetatuz. Presoei eta berensenitartekoei kalte handieneta-koa ekarri dien sakabanaketapolitikari amaiera emateko, esa-terako, Espainiako Gobernuakez du behar ez lege aldaketarikez epaileen baimenik, boronda-tea besterik ez.

ETA eta gobernuaren arteko“negoziazio teknikoaren” ondo-rio ere izan zitekeen presoenkaleratzea –armak presoentruke–, baina hor ETAk eregaldu izan ditu hainbat aukera,Aljer, Lizarra-Garazi eta Loiola-ko negoziaketetan, adibidez. Etaorain zer? Orain,klabe nagusia euskalgizartearen presioeta mobilizazio gai-tasunean bide da. n

Presoen senide talde bat hilaren 10ean Bilbon egingo den ekitaldira deika .

MA

RIS

OL

RA

MIR

EZ

/ A

RG

AZ

KI

PRE

SS


TERMOMETROA - NET HURBIL

Jamie Mackay kazetari britainiarrak OpenDemocracyn plazaratu argazkian, gazte ita-liarrak Erromako kale okupazio batean joanden azaroaren 16an. Soinean daramatzatenafixatan diote: “Prekario ikusezinak”, “Hau-tsi dezagun isiltasuna”, “Hautsi dezagunxantaia”. Aktibista sozialez, etorkinez etalangile prekarioz osatutako mugimenduakItaliako hainbat hiri astindu zituen egunhorretan Matteo Renzik ezarri nahi dituenmurrizketa politika berriak salatzeko. DioGuy Standingek: “2011tik hona gertatutakoprotestak nagusiki izan dira historiagileekmatxinada primitibo deitutakoak, esannahian indarrean datorren klasea (emergingclass) zerbaiten kontra egoteak elkartzenduela, zerbaiten alde egoteak baino. Bainaprotestak laguntzen dio prekariotzari hurbil-tzen bere klase izateari buruz. Prest dagomugitu eta borrokan hasteko Ordezkaritzaeta Banaketa lortzeko”.

KONTRA-MUGIMENDUA MAMITZENari da. Prekario jendea konprometi-tzen hasi da politikagintza demo-kratikoan. Distopia neoliberala etagero, etorkizuna berriro sartu daagendan. Prekarioek izan behardute aro aurrerazale berriarenaitzindariak”. Iragarpen itxaropen-tsuokin amaitu du Guy Standingek“The Precariat: The New DangerousClass” artikulua Working Class Studiesaldizkari unibertsitarioan.

Esperantza handiegiak egunerobizirauteko nahiko lan daukatenjende txirotuengan? Baliteke. Edo-zein modutan, klase arriskutsua(“dangerous class”), Karl Marxek lun-pen-proletarioei deitu omen zien,langileak baino azpiagoko bizi bal-dintzatan bizi ziren baztertuei, arris-kutsuak langileentzako burgesiari lanzikina egin ziezaioketelako. Standin-gek, aldiz, kapitalarentzako ikustenditu arriskutsu oraingo prekarioak.

Guy Standingek (1948) Precariatkontzeptua –Marxez gero hainbesteerabilitako “proletariat” ideari oihar-tzun egiten diona– zabaldu zuen2011n “The Precariat: The New Dan-gerous Class” liburuarekin. Aurtenargitaratu du “A Precariat Charter”euskaraz “Prekariotzaren eskubi-deen karta” emango lukeena (gazte-laniaz ere atera berria da).

Bere teoria Working Class Studiesaldizkari unibertsitarioan laburbildu

du Standigek berak joan den urrian.Hasten da: “Munduan gero etajende gehiago ohartzen da preka-riotzan erori dela, edo aurki delaeroriko, baina ez dela bakarrik ego-nen. Nabari da animo aldaketa bat,garaituak eta etsituak sentitzetikaurre egin eta aldarrikatzera. Masaekitaldietatik konpromiso politiko-rako jauzia dagite. Badakite langile-ria ez dagoela bat eginda eta ez dutenahi gezurrezko batasunik. Behardugu etorkizun aurrerazale alterna-tibo bat, prekarioek gidatua”.

Azken hamarkadotan gainbeheraetorri da XX. mendean herrialdeaberatsetan antolatutako banaketasistema. Enpresen etekinak handitudira eta langileen diru sarrerak izoz-tu. Lehiakortasuna erdietsi nahian,gobernuek lan baldintzak malgutudituzte, enpleguei segurtasunakendu, milioika jenderi osasuneskubideak, erretiroak eta bestelakolorpenak. “Ongizate estatua ihartuegin da”.

Klase egitura berria antolatu da.Piramidearen erpinean dago pluto-krazia oso txiki bat, hein batean kri-minalitateari ere lotua. Izugarrizkoboterea dauka eta inolako estaturikontuak eman beharrik ez.

Plutokraziaren azpian dago eli-tea, ondare handien jabe diren kapi-talistak. Beherago soldatapekoak(salariat), enplegu seguruaz gain

erretiroa, oporrak eta bestelakoonurak dauzkatenak. Duela 40 urteteoriko askok uste zuten arren klasehau izango zela denborarekinarruntena, urteotan murrizten arida. Hauen pareko daude Standin-gek proficians deituak, etekinzaleak,enpleguen segurtasuna baino etekinekonomikoa nahi dutenak, abokatu,artista, kirolari, saltzaile. Hauetakoasko lanak lehertzen ditu.

Proletarioak versus prekarioakPiramindean hurrengo mailan dagolehengo proletariotza. Ongizateestatuarekin batera ari dira urritzeneta ahultzen. Standing oso gogorrada proletarioekiko eta hauen intere-sen inguruan antolatu diren sindika-tu eta alderdiekiko, oso atzerakoijokatu dutelako.

Horien azpian dator prekariotza.“Baina ez da azpi-klase bat, lunpen-prekarioena den bezala, kalean gal-duta dabiltzanena. Prekariotza,aldiz, funtsezko klasea da kapitalis-mo globalizatuarentzako, neolibera-lismoak gorpuztu du”. Azken iker-keten arabera prekariotzan bizi dajende helduen %40 Japonian,Korean, Grezian, Espainiako esta-tuan, Italian, Australian, Suedianbertan... Txina da prekario gehiendaukana.

Klase honen lehen ezaugarria,produkzio harreman bereziak ditue-

Guy Standing ekonomialari britainiarrak precariat(prekariotza) klase sozial berezi bezala deskribatzeaz gain,argudiatu du neoliberalismoak sortu duen ordena berrian

prekarioek hartu dutela aldaketa aurrerazaleak bultzatzekolantegia, ezkerreko literatura klasikoak proletarioei ematen

zien protagonismoa.

Proletarioek ez bainaprekarioek aldatuko

dute mundua?

| PELLO ZUBIRIA KAMINO |


- TERMOMETROA

la. Kapitalismoan beti egon da lanezegonkorra, baina orain araubihurtu da. Kontratu malguak, aldi-kakoak, freelance modukoak, orduka-koak... Lanbide bati ez daude lotuta,ezta ordutegi bati ere, lanaldianbezala hortik kanpo ere zukutzendituzte. Aldi berean, prekarioena daberen lanak behar duena baino hez-kuntza handiagoa daukan historia-ko lehen klasea.

Bigarrenik, prekarioek dirutandauzkate sarrera bakarrak, ez erre-tretarik, oporraldirik edo gaisoaldi-ko pagarik, ez Estatuaren bestelakoonurarik. Horregatik bizi diraordain ezinezko zorren mugan:“Zorra bilakatu da zapalkuntzatresna sistematikoa, jendea saiatzendelako atzoko bizi mailari eusten”.

Hirugarrenik, Estatuarekikoharremanak ere ezberdinak ditu.Herritar (citizen) izatearen eskubi-deak galdurik, bilakatu dira biztanle(denizens), eskubide zibil, kulturaz-ko, politiko edo bestelakorik gabe.Gero eta gehiago bihurtzen diramesede eskatzaile (supplicant), lagun-tza eta onuren eskale, burokrateniritzi eta epaiaren mende.

Hiru dimentsio horiek prekariojendeari eragiten diote larritasuna,etsipena, haserrea eta alienazioa:nahi ez dutena egin behar derrigoreta egiteko gai direna ezin egin.

Prekarioen klasea oraindik formahartzen ari da, Standigen aburuz.Hiru sail daude prekariotzan. Lan-gile klasetik erortzen ari direnak;haien aurrekoen eskubideak nahi

dituzte, lehengora itzultzea. Askokabegi onez entzuten diete populistaeta neofazistei, beren segurtasunikezaren erantzule etorkinak etaminoriak direlakoan.

Bigarren sailean daude etorkineta minoriak. Burua makurtzen ohi-tuak, bizirauten nahiko lan, tartekaberen haserrea lehertzen dute liskaregun berezietan.

Hirugarren sailean daude hez-kuntza ona dutenak, bereziki gaz-teak. Estualdian bizi dira ukatzenzaielako etorkizuna, bizimoduduina eta beren asmoak asetzea.Baina ez doaz neofazisten gibeletik,itxaropena dute gizarte berdinago,askeago eta ekologiaz iraunkorragobat antolatzeko.

Azken sail hau da batik bat2011ko kaleko mugimenduezgeroztik –Ocuppy , Indignados . . .–beren buruak klase bezala ezagu-tzen hasi eta mugimendua abiatudutenena. Klase arriskutsua, beti-ko alderdi eta egitura polit ikonagusiak arbuiatzen dituztelako.Etekinen partekatzeaz mintzo dira,denboraren jabe izateaz, bizilekuen–tartean leku publikoen– kalita-teaz, hezkuntza askatzaileaz, finan-tzak ezagutzeaz, kapitala eskura-tzeko eskubideaz.

Baikorregia Guy Standing? Mani-keoegia? Prekarioek haizatutakomugimendutzat jotzen den Podemo-setik Juan Carlos Monederok kritika-tu dio prekarioak betiko langileetatikgehiegi bereizi eta hauek hauek erra-zegi mesprezatzea. Pre-karioen klaseaz hasi bai-zik ez da egin eztabaida:munduko langile talde-rik handiena da. n


HIRU URTE iragan dira ETAkbere jarduera armatuaren amaierairagarri zuenetik eta ez da garbibake prozesuaren egoera zein den,baina ona ez. Erabat geldi ere ezda, biktimen inguru hainbat ekital-di egin dira 2014an, batzuk bi ban-doetako biktimak elkarri begira etaelkarrekin aurrera egitekotan.

Kontaketaren gaiak ere aurreradarrai, besterik ez bada kontaketa-ren protagonista nagusia denboradelako eta honek aurrera jarrai-tzen duelako. Bestelakoa da horre-la ondo bideratuko ote den. Kon-taketa bakarrik ez dela egongoberenganatua dute prozesuansinesten dutenek, eta batek dakikontaketa esparru bateraturikegon litekeen “gatazka” eta“terrorismo” irakurtzen dutenenartean. Letra lodietan ez, bainazirrikituetan sartuta errazago litza-teke. Euskal gizarteko tradiziopolitiko nagusien lagun taldeenarteko eztabaidak horren lekuko.Analisi erabat desberdinak bai,baina baita tarte partekatuak ere,batez ere ideia baten inguruan:euskal gizarteak bakea behar dueta gatazkak edo terrorismoak sortudituen ondorioak bideratu eginbehar dira. Nork, noiz eta nola

zehaztean berriz katramilatzendira ikusmoldeak, baina gehiene-tan dira akordio guneak, garatuzgero akordio orokorra emangoluketenak. Akordio orokorra damunduko beste gatazka askotanematen dena. Baina hainbatetanzanpaketa hutsaren jarraipena erebai. Hemen oraindik ez da akordioorokorrik, baina zanpaketa hutsaere nekez emango da, besteakbeste, Estatuak ez duelako lortugaraipen politikorik. Hori daoraindik bilatzen ari dena, eta horiezin bada, sikiera etorkizunekobalizko nazio proiektua ahal denneurrian trabatzea.

ETA-k urratsik garrantzitsuenaeman du: jarduera armatua albora-tzea. Ezker abertzale politikoak ereurratsik sendoenak eman ditu: bat,armak zituztenak konbentzitzea;eta bi, Espainiako Alderdien Legeaonartzea. Egia esan, bake prozesu

bat abiarazteko urratsik sendoenakberak eman ditu. Aldebakartasuna-ren bideak hala eskatzen zuen etahala eskatuko du aurrerantzean ere,baita une honetan pil-pilean direnpresoen eta armagabetzearen espa-rruetan ere. Gaur gaurkoz, esparruhorietan diren geldiuneak ezkerabertzalea bera kaltetzen dutegehien, bai gatazkaren ondorioakkonpontzeko eta baita helburu his-torikoa duen nazio proiektua gara-tzeko ere. Nola desblokeatu, beraz?Hau da, eta brotxa lodia erabiliz,lehenbizi gatazkarena konpondubehar da eta gero etorriko da nazioproiektuetan buru-belarri murgil-tzeko unea? Edo nazio proiektue-tan buru-belarri murgilduta desblo-keatuko da gatazkaren ondorioena?

Erantzun gaitzeko dilema,baina baterako zein besterakoezinbestean jeltzaleen mundupolitiko, sozial eta instituzionala-ren aliantza behar duena. Jeltza-leek ez dute halako presiorik,baina nekez pentsa dezakete ira-ganeko arazoak soilik ezker aber-tzalearenak direla.Topikoa da ondokoa,baina egia ere bai:txarto itxitako zauriakzornatzen dira. n

DA

NI

BLA

NC

OXabier Letona

TERMOMETROA - MALTZAGATIK

Ezinbesteko aliantzak

Jeltzaleek nekez pentsadezakete iraganekoarazoak soilik ezkeraberzalearenak direla