DE

PERIODIS HISTORIE IMPRIMIS ANTIQUADISSERTATiO.

QUAM

VENIA AMPL, FAC. PHlLOS. UPSAX.

P R JE S I DE

MAC: ERICO GUST. GEIJERHISTOKIAR. PROF. KEG. ET ORD.

REGG» ORDD. HISTORIOGRAPHOACADEMI^ SVECANAE OCTODECIMVIRO, AC LITT. HUM, HOLM.

REG. SOCIET. SCIENT. UPSAL. REG. SOCIET. SCIENT. NIDAROS.

NEC NO» SOCIET. SCIENT» AC LITT. HUM. GOTHOB. MEMBRO.

PRO GRADU PHILOSOPHICO

p. p.

A U C T O R

PETRUS LJESTADIUSLappo-Bothniensis

V. D. M.

IN AUDIT. GUSTAV» DIE XIV DEC. MDCCCXXVI.

H. P. M. S.

U PS A II iE

KXCUDEBANT REGIM AC ADEMIAE TYPÖGRAPHI.

DE PERIODIS HISTORIEINPRIMIS ANTIQILE.

.^.uctores de hiftoria univerfali in cerfcas periodos di-videnda confentiunt; in divifione disfentiunt. Cujus dis-fentionis cum ea fit caufa, quod in momentis ambigiturperiodos finituris; primum ftatuendum videtur, quaenamres in hiftoria univerfali maximi fint faciendae, ut conftetratio divifionis, et quaenam omnino ad hiftoriam univer¬

salem pertineant. Neque enim quidquid ubique gentiumet terrarum accidit, id omne ab hiftoria univerfali eftnarrandum; multa enim fiunt aut parum memorabilia,quamvis faspe magna videantur, aut uni tantum gentimemorabilia, ceteris nihil quidquam momenti adferentia.

.Itaque rapinas Afrorum, & vagos curfus aboriginum inHI vis Americanis, & cruentas Auftraliorum dapes figil-latim exponere hiftoria univerfalis nec poteft, nec, fiposfet, debet; eadem enim facta mutatis tantum nomi-nibus identidem repetere videretur, eaque ipfa, nifi admorum & ingenii humani delineationem ne femel quidemnominanda. Major in Afia rerum moles, nec tarnen promagnitudine memorabilis. Nam bella, ingenti hominum(trage gefta, quid narrare quid fcire juvat, fi, manenteomnium fervitute, barbarie, miferia, nomina tantum Ty-rannorum mutarunt? Quod fi his hjftoria fe imnoergifc,ephemeris fit morbi identidem eosdem dolores renovan-tis, cujus originem & indolem indicasfe fatis eft. In-cunabula tarnen generis humani Afia fiui vindicat quamob rem, cum alicunde egrediendum eft; hinc repetendafunt fata generis humani. Sed obfcuras gentium plera-rumque origines, etiamfi ex hoc communi fönte ema-

2

nentj hiftoria tarnen deducere nequit. Quin id quoque-ambigitur , uniusne parentis fit proles quidquid hominumper orbetn terrarum difperfum vivif, Quod fi etiamconftaret, ut atavos fuos ab .Adamo usque quilibet enu-inerare posfet, tarnen fi hinc radiatim divergens genushumanum quoquoverfum perfequi hiftoria univerfalisconaretur, in particulares dilaberetur, necesfe eil. Ita-que, quemadmodum curfum grandis fluvii a fönte ad o-ltium usque Jegens, rivulo tantum primo deveheris, do-nec augefcunt tibi aquae, confluentibus undiqne aliis ri-vulis & amnibus , quorum quantum perfpiei poteft, cur¬fum tranftens ocuiis luftras, fic & hiftoriam generis hu-mani peragraturo inde egrediendum eft, tibi rerum hu-manarum primae lunt origines, illuc tendendum ubi plu-rima accedunt incrementa, cavendnmque ne a via ince-pta faltum faciat in aliam : pergat itaque vel unius tan*tum gentis res narrando, donec eo pervenerit, ubi con-fluunt plurium. Nec vero, quae grandium futit imperio¬rum incrementa, eadem femper funt rerum humanarom.Sed quidquid iuftrtuta humana et mores hr muta vit, prae-cipue autem quidquid focietatem &: mutuum hominum cumhominibus commercium firmando aut extendendo auxitrid in hiftoria univerfali magni eft momenti. Nam, cumoHm ne ftnguli quidem homines focietate fatis conjun<ftiesient, gentes vero, mutui commercii expertes & fibiinvicem ignotae nift vicinae, degerent, eo jam volventi-bus fatis perventum eft, ut totum genus humanum inunam, fed liberam focietatem magis magisque coaiescat.Quae focietas quamquam etiamnum nec omnes gentescomplectitur, nec juftatp induit formam, illuc tarnen temditur, iile finrs ultimu« rerum humanarum. Ita demuaicultus & humanitas, virtus, libertas, pretas florebunt,jura dabunt.

Latisflma igitur, & quae inter omnes conftat, hiftori»

univerfalis divifio eft in partes tres, antiquam, mediiaevi & recentioris aevi hiftoriam. Prima, ab Orienteegresfa, res Afiaticorum occidentalium , Graecorum &Romanoruin tradit. Danubium vero & Rhenum raro,nee fere nifi ultimis temporibus trajicit: Hinc filvae Ca-iedonise iliinc Atlas claudunt: Ganges non nifi fama no-tusj Phoenix in Arabia nidulatur. Fabulam egresfa, ar-tem & fapientiam tradit & libertatein orientem, floren-tem, difcordem, pro falute pugnantero , pereuntem, per-ditam. Addit Medii JEvi hiftoria Germanos & Arabes,addit Slavos, in Scandinaviam penetrat, Turcasque exTrans Oxianis regionibus irrumpentes excipit, Mongolo¬rum etiam in ultimis Afiae oris manfiones invifit. Bellamemoriae prodit regionis, mox religionis caufa gefta,feros hominum mores paulatim mollitos, libertatem fan-guine redivivam, aequatam mari feminam, jacta in tur-bulentisfimo rerum civilium ftatu plurimarum civitatumfundamenta , Religionen) praevalentem, Ted fuperftitionimixtam, renafcentia tandem ftudia litterarum & artiumliberalrum. Sequitur Recentioris iEvi hiftoria quanto mi¬nus temporis, tanto plus fpatii complectens: Hase enimipfo initio mare Atlanticum trajicit & Africam circumuavigat. Sic novus orbis inventus novam rerum mate-riem aperuit. Penetratum paulatim ad ultimas terrasignotorumque antea marium infulas, totusque orbis ter-rarutn hiftorias patefaftus. Europa rerum potita, ipfarempublicam referens de aequalitate follicitam. Ortumdiferimen militis & civis Iibertati noxium. Stabilita ubi-que regia poteftas, quandoque modum egresfa, eamqueob caufam in libertate civitatum tionnunquam glifeerefervitus civium. Aucta mentis humanae libertas, auetaaudacia, fed vi&am fuperftitionem dum nimis avide e-vertere ftudet, in religionem quoque impetum facere.His malis remedium praeftiturum quartum hiftorise hu-

4

manse aevum, jam ingresfum, novo orbi libertatem de-dit? per antiquum vehementer tumultuatuin ; nec dumquies certa.

Sed, ut ad fpecialiorem jam transeamus hiftoriae divi*fionem, antiqui illius aevi tres ftatuemus periodos, qua-rum prima ad bellum Perflcum, altera ad bellum Puni-cum fecundum, tertia ad fmem Iinperii Romani pertin-git. Continet igitur prima periodus fabulofa rerum hu-manarum primordia, Afiae debita. Crefcens ibi hominummultitudo diverfisfimarum rerum, libertatis & fervitutis*fuit incrementum- Nam multi, fedes no vas quserere co-acti, ad coeium immitius, folum fterilius delati, disper-gebantur ad victum quasrendum, nec afFatim nec ubiqueobvium; difperfi flbi quisque confulebant, ut eratneces-fe. Hinc imperia nullaj patrisfamiliae tantum iu fuos au-étoritas , quo defunéto fratres, aut inter fe pares, Rei-publicae; aut unus ceteris praeminens, Monarchiae limi-tatas originem dederunt» Communia facra lolum familia-rum vinculum: inde nationum & communis Jinguae ori-go & confervatio. Uxor laborum focia, vitae focia, & fo-la quoniam, in pari marium & feminarum numero, pariomnium jure, fmguiae tantum fingulis funt jungendae. Haererum Europearum origines. At Afia, abundans über¬täte omnium rerum, quae ad viétum perfeinent, hominummultitudine brevi abundabat. At ubi frequens vulgus*ibi imperia necesfaria» praefertim in aftluentia rerum,Nam ex affluentia otium & lafcivia gignitur, inde inju«riae, tum bella & bellis fervitus prima victis, mox viéio-ribus etiam. Orta fic inaequalitate juris & posfesfionenon rerum tantum fed etiam hominum, orta eft inaequa-litas matrimonii & polygamia maximum focietatis hu-manae malum. Bellorum deinde non prsedae folum autinjuriae ulcifcendae, fed dominandi cupiditas caufa erat ,fubaftis quibusdam. illorum ipforum ope plures in fer-

5

vifcutem redigebantur. Tali modo monarchiae ortse, ma-turrime ubi fertilisfimi campi, effeminatis Iuxu & servi-

, tute animis & corporibus, irrumpentibus ferocioribus na-tionibus prasdas erant. Diverfus ilfe Europae Afiaequehabitus, tali modo ortus & varfis fubinde incrementisauétus in bello Perfico primum gravisfime conflixit. IllincAsfyrii, Babylonii, Chaldaei, Medi, Judaei, Phcenices,Lydi omnes in dominium Perfarum cesferant. Hinc In-culta primum libertas, dein paulatim ex Afia adveéta pri¬ma cultus & humanitatis initia praecipue in Graecia sedesfixerant. Magnum belli Trojani moqientum, abolitumpanlatim regium nornen, & ortae ubique liberae civitates.Dedu&ae quoquoverfum coloniae, praecipue in Afiam,quod ipfum anfam belli Perfici dedit.

Altera aevi antiqui periodus, quam merito Grecamdicemus, in dnas ipfa lectiones dividi poteft, quarum prima(—330) res Graecarum civitatum liberarum ad AlexandrumMagnum, altera regnorum Graecorum praecipue continet.Primae fectionis haec funt qraecipua: Bellum PerficumMarathone & Salamine darum (—470) % Principatus Athe-nienfium prudentia Themiftoclis, modeftia Ariftidis par¬tus, virtute & felicitate Cimonis, confifiis Periclis au&us& fuftentatus (—430): Bellum Peloponneficum mutuisGraecorum cladibus infigne (—404): Spartanorum indeprincipatus Agefilao imprimis res moderante (—37*)-Brevis Thebarum gloria a Eeu&rica ad MantinenfempugnamEpaminondae folius humeris fufFulta (—363). Num-quam arte & fapientia magis floruit ingenium humanuni,nec pulcherrimorum facinorum fecundior ullä aetas. Sedpraecipuum C^raeciae malum ipfa illa libertas, tanoperelaudata, & asfiduum inde difcordise maium. Ipfa Caritaspatriae, accerrimus femper ad praeclara facinora ftimulus,apud Graecos communis patriae plerutnque erat oblivio;nam dum fuae tantum urbi quisque confulit & illuc omnia

J*

6

perfcrahere ftudet, dilaceratur patria in medio relifta. Ita-que quod a Graecis praeclare geftum, id Graeciae faepefuneftum: ipfius Epaminondae de communi patria fuittriumphus. Fuit tamen aliquod malorum itnpedimentumquamdiu una quaedarn civitas principatum obtinuit', fedpoftquam, mortuo Epaminonda, nulla ceteris praemine-bat, Graecia numquam magis Iibera, numquam infeliciorfuit. Ingens rerum perturbatio: omnes, quafi rabie qua-dam capti, in niutuam perniciem ruere. Surgere intereaPhilippus Macedoj vifta ad Chaeroneam Graecia (338)libertatem amifit magis deploratam quam deplorandam.Nam viftor, Ipfe Graecus, quid Graeciae ademit nifi mu-tuae dilacerationis licentiam? Verla tum in exteros arma,quae antea in propria vifcera grasfabantur & Alla Indumusque & Jaxartem Graecae ditionis fafta; nec fere dubiumquin & G aeciae & Afiae falutare futurum fuisfet impe¬rium Maeedonum, (1 modo aut Philippo aut Alexandrorebus componendis tempus concesfum fuisfet; extinfti am-bo in ipfo flore aetatis rebus novandis occafionem prae-buerunt. Ingentis tamen momenti fuerunt expeditionesAlexandri Magni, quippe quae magnam partem Afiae informam Europeam qnodammodo immutarint. Itaque isperiodum hane Graecam medius dividit neutri parti ac-cenfendus (336—323), quamobrem certum quendam an-num volentibus ftatuere unde tempus deducant, eum mon-ftravi qui medium ejus regnum dividit. Mors ejus maxi-moruoa malorum fuit causfa, quia fublato legitimi jureregni, audaciae militari occafionem dedit tyrannidis in-vadendae.

Funefta igitur fuerunt initia pofterioris fectionis pe-riodi Graecae. Miles rerum potitus, rapax, impotens ju-risque contemtor per annos atnplius viginti (—300), per-fidia, caede, fanguine omnia mifcuit. Ex hac rerum con-fufione tria tandem regna emerferunt: Macedonia Syria

iEgyptus; Praeterea Syriå abfcista Parthia, Bactria, Per-gamus, cetera. Res deinde fatis laetae, et qua envis fingö-lorum libertas imperio militari oppresfa estet, regna ta¬rnen fui juris manierunt, idque grande fuit levamen. iE¬gyptus profeéto numquam magis floruit: Imperium Seleu-cidarum domefticis fceleribus turbulentum, fed efflorefcereinter haec minära regna in provinciis praecipue Afia mi-nori: Macedonia max i me adflicta vires reparavit, åcquatnvis imperio orbis exuta tarnen & potens & fibttufficiens, principatum Graeciae certe recuperatura, niflin graviora incidisfet fata„ Nam regem Macedonumdiscordiis Graecorum intentum occupat tumultus belliPunici fecundi. Certabant potentisfimae civitates ; appa-rebat rerum potiturum qui victor evafisfet. Plus tarnenpericuli a Romano Victore imminere vifum, qui GraeciaMagna & Sicilia jam fubacta finibus Madedonicis per II-Ivricum appropinquabat. Longinquior Poenus & de mer-catura magis quam imperio follicitus. Foedus itaque cumHannibale initum res Orientis & Occidentis mifcuit- Ad-fcifcere hinc focio3 Romani in Graecia &Afia, iisque Phi-lippum morari donec ipfl vacarent. Victa Cartagine in¬trä decennium vincitor Macedonia & Syria: iEgyptusjam antea tutelae Romanae erat coinmisfa. Sic transiatåbello Punco Seeundo tumma rerum a Graecis ad Roma¬nos, incipit tertia aevi antiqui periodus, quam dicemusRomanam. Hujus quoque duae funt tectiones, quarum pri¬ma Reipublicaer (ecunda Imperii Romani res continefr.Exhjbet illa hiftoriam libertatis pereuntis per impoten-tiam unius civitatis, quae, dum omnia in fervitutemredigeret nihil penfi atque fancti habuit, injuriae vero &perfidiae horrendae honeRa juftitiae & fidei praetenditnomina. Tritte ett exemplum , fed Falubre difcendi ftu-diofis, quam periculofa fit omnibus respublica militär is,quam perniciota quae cupidistime appetuntur: dominatio

8

& opes. Nam Respublica Romana, dum omnes snbigit;jugum ipfa fubit, & deftruens regna illa militaria in Orien¬te, in tyrannidem properat, idque usque adeo pari pasfu,ut confummato illo, hoc quoque opus cunfummatum es-fet, reverfusque ab iEgypto perdomita Auguftus primusRomae dominaretur militari non folum vi, fed etiam ip-fius imperii nomine. Per fecula deinde amplius quatuorRomae imperatum. Per orbem terrarum morti fimilisquies, aut dolorum in corpore aegro aeftuationi fimilis per¬turbatio. Hebes lervitute acies ingenii hamani. Vir-tutum nullus ftimulus, ubi praeclara periculofa, turpiahaud contemta. Roma caput orbis: quidquid ubique fce-Jere flagitio andacia perditum, id "Romarn velut in fen-tinam confluebat:" his genus humanum tributarium —Trifte: fed vifum fuperis, credo, ita in unum corpus o-mnia mifcere, quo facilius falutaris illa Religionis Coeleftismedicina in totum genus humanum perfunderetur.

Viéta Carthagine, principatum orbis jam obtinebatRoma; imperio inhiabat. Disfimulare tarnen primo &arbitrum tantum gentium agere. Spargere interim difcor-dias, & Graecos nomine libertatrs, regulos Afiae prolatisfiuibus delinire, his fociis Madedoniam & Syriam invafura;&j fi qua provincia a regibus defcivisfet, in focietatemrecipere eisque ab ea interdicere. Alere difcordias inipfis doroibus regiis, & ubi örtum esfet inter fratres deregno certamen, fe arbitrum interfereee & regnum di-videre. Stimulare imbecillores ad potentiores' injurialacesfendos, quam fi illi ultum ivisfent, tum fociorumtuendorum nomine ingruere, regno depellere, idque inprovinciae formam redigere; mox ipfis quoque fociis, ni"imperata" fecisfent, graviter incumbere. His artibus perannos quinquaginta, qui fecundum & tertium bellum Pu-nicum intercesferunt, grasfatura (200—146): divifa iEgyp-tus, discerpta & armis exuta Syria, fuba&a Macedonia,

9Graeciae libertas (-uin demum vere ademta, deleta Car-thago. En fidem Romanaai, fidei Punicae aemulam! Se-quitur fempus a Cartlugine deleta ad primum bellum ci-viie (i46—88) parem fere numerum annorum compleéfcens,quo paulatim inclinavit vis Romana. Vehemens jam Grac-chorum tumultus, nec r.iß fangn ine facrofancto fedatus,initiuin fuit malorum civilium. Nam, ubi vi etiam in foroagi cceptum, interiit penitus Romae jus, in exteros nun-quam, in cives tarnen illuc usque fervatunr. Increbre-fcere hinc feditiones & homines ambitiofi Tribunitio auxi-lio crefcere. Maxime förlitan peftiferum ortum inter ,

milites & cives difcrimen poftquam e capite cenfis exer-citus fcribi cceperunt. Motum denique Tribunitiis turbisbellum fociale & varia fortuna geftum, turbarum materiemauxit, additis novis civibus Tribunitiis artiüciis opportu-t>is. Bis rebus Romae geftis cobaerent variae externae,Ättalicae opes, Romanis funeftiores quam Hannibali Can-nae, Gracchici jam tumultus materies, teftamento partae& cum his regnum Pergamenum: Bellum Jugurthinum,"urbem venalem aperiens & cito perituram, ß emtoreminvenisfet," praeterea novi hominis imperio & ftipéndiiscapite cenforum reipublicae funeftum: Bellum Cimbricuminteriturae Romae praefagium: primordia belli Mithrida-tici, civilium armorum anfa. Sequitur a motis primumcivilibus armis adpoßta poft pugnam Adtiacam tempustotidem annorum, quo furibunda in vifcera fua faeviit visRomana, donec libertatem turbulentam fanguine exftin-gueret. Contibent igitur haec fex decennia primo (88—8°)rabiem Marianam & Syllanam ad depoßcam di&aturamSyllae: deinde ad Pompejum & Crasfum coss. bellumSertorianum, Mithridaticum & fervile, tumultus praeterea& faébiones urbanas de reftituenda vi Tribunitia (—70):inde ad Confulatum "Caefaris & Julii" prolatum usquead fines Parthornm imperium Romanüm debellato Mi«

2

thridafce, ultimo reguro, bellum Catilinarium & Ciceronemtoga darum (—60): hinc Triumviratum Caefaris, Pom«peij & Crasfi, prolatumque ad fines Gerr^janorum Impe.riutn' Romanum, fubaftis Galiis, delibatas Britannias»trajectum fruftra Rhenum infeliciter Euphratem (—50). Se-qUitur decennium bellis civilibus longe cruentisfimum,primo Caefaris, per orbem Romanum fulminantis, deindeoccifo illo gravior & multiplex omnium in omnes rabies(—40). Continuata etiam per fequens decennium bellacivilia, minus quidem cruenta. Satis tarnen fanguinis ef-fufum eft ad fummam imperii redimendam (—30). Pro-lafcae ad Danubium etiam fines &, victo ad Adtium Anto¬nio, JEgyptus quoque addita. Confummatum inde Im¬perium Romanum, folusque rerum potitus Auguftus pri.mus Romae imperavit,

Pofterior igitur hinc excipit perrodi Rornanae fe&io,de qua nihil eft quod dicamus; nifi trifte tempus & prae-daris facinoribus vacuum. "Ruere in fervitutem Confu-les, Patres, Eques;" Plebs praeter panem & circenfesnihil curare. Provinciis tarnen toleraWIior fuit haec aetas,& fi deteftabile erat imperium Romanum, id non magisimperatoribus, quam ipfi imperio eft tribuendum; nampaucis imperiis tot boni principes contigerunt. Sed malegeritur respublica, ubi non jus & fas, fed nutus uniushominis, funt refpicienda. Nec tarnen imperium fingularelibertatem tollit, fed haec juris & legum abfentia: abfüntvero ubi a nutu principis pendent & ubi impune violan-tur. Sequitur inde tyrannis omnium in fuos, fervitusomnium, qua nulla gravior eft compes virtutis. Longepesiime autem geritur respublica, ubi in hac omnium ler«vitute princeps militum eft fervus. Haec gravisfima eratpeftis imperii Romani. Primis tarnen duobus feculis mi-lites donativis deliniri & imperatores accipere non dareconfveverant, fi tumultum ilium exceperis Nerone de-je<fto. At poftquam, exftin<fta ftirpe Antoninorum, co~

II

hortes praetoriae Imperium pofita hafta vendidisfent, fe-cutum eft feculum (193 — 292) militari licentia & tumultufcedum, quo imperatores a militibus non folum creaban-;tur, fed etiam ubi paultsper modo difplicuisfent, interfi-ciebantur. Sed in tantis malis id pesfimum erat, quodlegiones provinciales idem fibi licitum, quod praetorianiaufi erant, rati, fuos quaeque duces imperatores confalu-tabant. Ingens hinc rerum perturbatio Imperii dividendinecesfitatem fecit. Nam cum gravis hinc Perfarum visincumberet, illinc Germani jam undique urgerent; mul¬tiplex bellum finium tutandorum gratia erat gerendum,cui obeundo unus nequaqnam fufficiebat. Sed dato prae-feétis negotio plus ab his quam ab iplts hoftibus immi-nebat periculi. Nam fi rem bene gesfisfent, confalutatia militibus Imperatores, nullam nifi in pernicie legitimiImperatoris fpem habebant. Solum huic malo remedium,fi, ubi exercitus erant, ibi legitimus praeesfet Imperator,Divilum igitur a Diocletiano Imperium, finem maturave-rit, an retardaverit nefcio; militäres certe tumuTtus mi-nuit, cui rei magnum etiam momentum religio Chriftianafuit, Imperatori ecclefiafticam etiam po^eftatem addendo.Verum haec Imperii divifio non in diverfa Imperia fed indiverlas praefeéturas erat, falva integritate: Id certe con^filii fuit. Duravit feculum incerta haec Imperii integritas(292—395) usque ad mortem Theodofii, ne tum quidempenitus divulfa, quamvis nemo poftea folus rei Romanaepraefuit. Roma tarnen, jam inde a Diocletiano, Impera-toribus deftituta caput orbis esfe defiit, Sedisque Impera¬tor iae ad fines Afiae translatio, ipfius imperii in Afiaticamformam transeuutis imago fuit. Hinc igitur amisfum O-rientem per Graecos olim partum, Europa repetat: con-1fervati occidentis Barbaris gratiam debet.

Perftri&o fic qualitercumque aevo antiquo ad me¬dium & recentius pergimus. Sed, urgente tempore, ju-

12

ftae diviOonis Ioco fchema tantum delineabimns rationemin ipfa ventilatione reddituri.

Medii igitur aevi quinque funt periodi. Prima ferreaeft cetas ab incepta inundatione Occidentis a nationibusGermanicis ad ftagnantem circa originem Califatus Ära-bici (400—630). Secunda ab origine Caiifatus ad disfolu-tionem imperii Garolingici & originem regnorum plero-rumque, bodie florentium, circa pofteriorem partem fe-culi noni (630—890). Tertia periodus ad vexpeditionesCruciferorum magnis & felicibus incrementis Religionis& Papatus infignis, (890—1100). Quarta "Romantica" eftaetas & continet expeditiones cruciferorum atque fummumfaftigium Papatus a Gregorio VII ad Botiifacium VIII.(1100—1300?. Quinta denique periodus ab origine or-dinis tertii in focietate civilt ad Americam detectam &"Reforrnationem" Religionis pertingit.

iEvum Recentius duabus conftat periodis, quarumprima ad pacem Weftphalicam res continet e Reforma-tione maxime emanantes (1500—1650); altera inde ad "Re-volutionem" Americanam & Gallicam (1650—1780) resaut ex "fyftemate aequilibrii politici" aut ex America mer-catura & coloniis occupata.

iEW quarti nondum prima periodus effluxit. — Ma¬net etiamnum duplex ille rerum humanarum habitus: Li¬berias & fervitus, illa in America haec in Afia. MediaEüropa,'qua proprior Afiae, minus, qua proprior Arne-ricae, magis libera; maxime tu Anglia Tridentipotens, tu-que Patria, quae omnes meas caritates compledteris, cuiomnem confecro vitam.