Download pdf - GCS 9/1 Eusebius Werke II/1. Historia ecclesiastica (1. Aufl. 1903: Eduard Schwartz/Theodor Mommsen)

8/2/2019 GCS 9/1 Eusebius Werke II/1. Historia ecclesiastica (1. Aufl. 1903: Eduard Schwartz/Theodor Mommsen)

http://slidepdf.com/reader/full/gcs-91-eusebius-werke-ii1-historia-ecclesiastica-1-aufl-1903-eduard 1/523





"

^^«^„.^ôntoÔn^^'-*

'

Digitized by the Internet Archive

in 2011 with funding from

University of Toronto

http://www.archive.org/details/p1eusebiuswerke02euse





DIE GRIECHISCHEN

CHEISILICHEN SCHEIFTSTELLEE

DER

ERSTEN DREI JAHRHUNDERTE

HERAUSGEGEBEN VON DER KIRCHENVÄTER-COMMISSION

DER KÖNIGL. PREUSSISCHEN AKADEMIE DER WISSENSCHAFTEN

EÜSEBIÜS

ZWEITER BAND, ERSTER TEIL

m^M^.m^

LEIPZIG

J. C. HINRICHS'SCHE BUCHHANDLUNG

1903



IN DEE REIHENFOLGE DES EESCHEINENS BAND 9 1

Druck von Augnst Pries in Leipzig.



Hermann und Elise geb. Heckmann

Wentzel-Stiftdng





EÜSEBIUS WEPJiEZWEITEE BAND

DIE KIRGHEMESCHICHTE

HERAUSGEGEBEN

IM AUFTRAGE DER KIRCHENVÄTER-COMiynSSION

DER KÖNIGL. PREÜSSISCHEN AKADEMIE DER WISSENSCHAFTEN

VON

Dr. EDUARD SCHWARTZPROFESSOR AX DER UNIVERSITÄT GÖTTINGEN

DIE LATEINISCHE ÜBERSETZUNG DES RÜFINUS

BEARBEITET IM GLEICHEN AUFTRAGE

VON

Dr. THEODOR MOMMSENPROFESSOR AN HER UNIVERSITÄT DERLIN

ERSTER TEIL

DIE BÜCHER I BIS V

i^îbfre.v^.

LEIPZIG

J. C. HINRICHS'SCHE BUCHHANDLUNG



THE IHSTITl''" •- STbüiLS

TCfiOHTO e, CANADA.

DEC -91S31

5 369



INHALT VON EUSEBIUS BAND II

Einleitung Teil III, S. IfF.

Text.

Text der Bücher I— Teil I, S. 1—507

Text der Bücher VI—X Teil II, S. 509-904Eusebius, Über die Märtyrer in Palästina Teil II, S. 907—950

Rufinus Vorrede und Einlage über Gregorius Thauma-

turgus Teil II, S. 951—956

Rufinus Buch X und XI Teil II, S. 957-1040

Übersichten Teil III, S. 1—48

Register Teil III, S. 49—216





HaiidscMften des griechischen Textes

Pai-is, Bibliotheque Nationale 1430

a Rom, Vaticana 399, Abschnft von

Florenz, Laurentiana 70, 7

Florenz, Laui-entiana 70, 20

R Moskau, Bibliothek des H. Synod 50

Paris, Bibliotbeque Nationale 1431

b Venedig, Marciana 339, Abschrift von

Paris, Bibliotheque Nationale 1432, Abschrift von

D Paris, Bibliotheque Nationale 1433

Venedig, Marciana 338

77 = Text der griechischen Handschriften

1 = erste Hand, c = alte, aber von dem Schreiber zu unterscheidende Correc-

toren, r = junge Cori'ectoren, m = am Rand

Handschiiften ßufins

Paris, Bibliotheque Nationale 18282

Rom, Vaticana Palatina 822

Paris, Bibliotheque Nationale 5500

F München 6375 (Freisingen)

= Ruün

= syrische Übersetzung [Wright and M'Lean, the ecclesiastical history of

Eusebius in Syriac. Cambridge 1898; deutsche Übersetzung, von Nestle, TUN. F. VI, 2 Leipzig 1901]

2"t = Capitelüberschriften innerhalb des Textes

^ Handschrift in Petersburg

^ London, Brit. Mus. Add. 14639

2'arm Armenische Übersetzung der syrischen Übersetzung [Venedig 1877]

Jê Excerpte, vgl. Wright and M'Lean p. VE

[= Sj = Übereinstimmung eines Bibelcitats in mit der syrischen Bibel-

übersetzung

Eusebius II.



) 7) :^ ^7/?.^.'/. ^

, ^.€^ {^.0 ?.{^ &^'.^ &.£2

&-15 Öa'ifov id

-^.aAmXZtER Die Capitulatio in selbständig, weil sie in dem Exemplar des

Originals fehlte|4

a ). ä

ER|

7^ < Am|

a

Am w Sv ER > 9^\

8 > AmER!

Am| > Am

|9& Am

]11 a ^-

ER Gottesfurcht ^ «' Am

12 ER Am|13 -

aER^ Am|

axoXord-ojo AmER|

15 -ER

| 16^ aAm ^2*1^ ER



EYSEBII

ECCLESIASTICAE HISTOßlAE

LIBEß I

I Quod deus et dominus et creator omnium ac dispensator univer-

sorum ipse sit secundum ea quae in lege et prophetis scripta sunt.

De tempore nativitatis Christi secundum carnem.

III De luda Galilaeo et Theoda.

IUI De Herode, quod ex alienigenis venit ad regnum.

. V Quod Herodis tempore interrupta sit regum successio secundum

10 Danihelis prophetiam.

NPF7 et Theoda de eo a/jitur l. 2 c. 11

|10 prophetiam prophetiae -tia P*)

uaticinium

1*



4 Eusebius, Kirchengeschichte I

.-^ .5 . •. -

0

^.

.aAmXZtER

4 ER|

10 aAmX^t ER|

11

&^^ ER|

am Schluss -^ ^ /. ', ' -^

,, öh

,,^)



Eufinus 5

VI De diversitate generationum a Matthaeo et Luca conscripta et

quae de his refert Africanus.

VII De nece infantium apud Bethlehem et magorum praesentia.

VIII De cruciatibus Herodis ipsius, qui necari iiissit infantes.

Villi De crudelitate Herodis quam mortis suae tempore perpetravit.

X De Archelai regno post Herodem.

XI Quod falsa esse acta quae ludaei proferunt, etiam loseppi testi-

monio ex conlatione temporum convincantur.

XII Quod a pontifice Amia usque ad Caifan quattuor pontifices fuerint

10 et singulis amiis administraverint pontificatum, in quibus prae-

dicatio Christi conpleta est.

XIII De baptista lohanne testimonium loseppi et quod adserit eum

iustum virum fuisse et ob eius necem vindictam in ludaeos esse

prorogatam.

15 XIIII Testimonium loseppi de Christo.

XV Narratio de Abgaro rege.

XVI Exemplum epistulae Abgari ad dominum et domini ad ipsum, et

eorum, quae consequenter de Syrorum lingua translata sunt.

NPF2 referat

\3 infaaitum nece

\7 ioseph {sie fere semper)

\

8 convincantur] KP^F convertantur P^|10 ut s. a. administrarent

|

11 conpleta] PF impl.\

et de e. nece P*I

1 narratio am.



Eusebius, Kirchengeschichte I 1, 1—

-4 1 1, ^-5 ,

- , ,, 2

10 ^•^, •

^ ,ßaoavojv

-^15 , /

-. 3, •^20

) ,8 Tim. 6, 20 — 9 Act. 20, 29

a, von 18 an , TERBM^"^

1 ]4 20, 1 18 R 8, 91

4\h aTcERB > T^

9 UQüO | 10 \ 11 >> ' +Tcm 11/12 ^' -'" TER &' a

| 13/14

— a[ 13- ^ corr. Tc

|14^ > |

16 'aTER

|

17 > + Mcm|

17/18 & aTcmERMausradiert * Christi yy ^' Christus des Sohnes Gottes

18 aT^B TcERM| ^ TERBM ^ a

|19 |

20 ^^TcERM TcERBM



Kufinus 1, 1—3

PROOEM] Successiones sanctorum apostolorum et tempora quae a salvatore 1 1

nostro ad nos usque decursa sunt, quaeque et qualia in bis erga

ecclesiae statum gesta sint, qui etiam insignes viri in locis maxime

celeberrimis ecclesiis praefuerunt vel qui singulis quibusque tempori-

bus seu scribendo seu docendo verbum dei nobiliter adstruxere,

quique etiam vel quanti vel quando nova contra religionem dog-

mata proferentes ad profundum erroris studio contentionis elapsi

falsae scientiae auctores se praeceptoresque professi sunt, passim velut 2

lupi graves gregem Christi lacerantes, nee non et ea mala quae lu-

10 daeonim gentem pro insidiis quas adversum salvatorem moliti sunt,

vastaverunt, quibus etiam modis et quotiens quibusve temporibus doc-

trina Christi et sermo divinus a gentilibus impugnatus est, quantique

bis tempestatibus usque ad suppliciorum patientiam et profusionemsanguinis pro verbi dei veritate certarunt, sed et martyria nostris sus-

15 cepta temporibus atque in bis domini et salvatoris nostri erga singulos

quosque unicum clementissimumque subsidium scribere mihi volenti non

aliunde sumendum videtur exordium quam ab ipsa domini et salvatoris

nostii lesu Christi praesentia corporali. sed mihi quaeso veniam dari: 3

confiteor namque, quod in hoc opere viribus nostris maiora temptamus,

20 ut et fideliter et integre quae sunt gesta narremus et rüdem ac nulli

NPF8 se P^F seu P^

\

praeceptoresque] NP'^F praeceptores Pi| 12

gentibus Pi



g Eusebias, Kirchengeschichte I 1, 4 S& ola

. ^

,^,

5

, , &̂&., ^. '• 4

10 &.&^ ,

^jia?Mi^

, ^-, ,d' -

1 ) )--. ^ &, 5. '. '

20

&6.

-' ^.2 , , , 7& -^. 8,-30

)&,&^ auf Ras. Br|2 > |

4 TERBM) |7 ATER

|

TERBM|8^ TERM |

10&• /.-

TERBM^ 9|11 \

U' TcERBM>/ 15 >' + Tc

[16 en TERM^:^

|19 R |

21

^/\23

25 ^ 2: 14, 6 20, 12 10, 11 ER| |

TERBM2: ^'\

26?. > ATER|

> ' + Tcm|

27 ^] |oiv ATER | 29 ATERM



Rufinus 1, 4—8 9

fere nostrorum digressam viam huiuscemodi itineris primi audeamus

incedere. et licet deum ducem futurum dominique salvatoris nostri cer-

tus sim nobis adfutura suffragia, hominum tarnen nuUa, quibus possimus

inniti, conspicimus praecessisse yestigia, nisi quod sparsim singulorumquorumque temporis sui rerum gestarmn ad nos usque indicia ac monu-

menta transmissa sunt, e quibus quaedam nobis luminum faces velut

in obscuro positis eminus accenduntur et tamquam e sublimi specula,

qua nos gressum tendere oporteat ac viam verbi absque errore dirigere,

eorum vocibus admonemur. quaecumque igitur proposito operi convenire 4

10 credidimus, ex bis, quae illi sparsim memoraverant, eKgentes ac velut e

rationabilibus campis doctorum flosculos decerpentes historica narratione

in unum corpus redigere et coagmentare temptavimus, satis abundeque gra-

tum putantes, etsi non omnium, nobilissimorum certe salvatoris nostri apo-

stolorum successiones celebrioribus quibusque ecclesiis traditas in unum

15 colligere atque in ordinem modumque digerere. opus autem mihi per-

necessarium videor adsumpsisse eo magis, quo, ut superius dixi, neminem

ecclesiasticum dumtaxat scriptorem ad banc partem narrationis animum

adiecisse comperior. in quo illud etiam spero, quod et utilitatis pluri-

mum ex rerum gestarum cognitione studiosis quibusque noster bic con-

20 ferat labor. quamvis iam de bis ipsis nonnulla etiam in cbronicis, id 6

est in eo opere, quod de temporum ratione conscripsimus, breviter suc-

cincteque perstrinxerim, plenius tamen in praesenti opere singulorum

narrationem aperire temptavimus.

Incipiet igitur mihi sermo ab ipso domino, sicut promisimus. Christo. 7

2 verum quia Cbristianorum res gestas scribere proponimus, consequens 8

videtur, uti prius vel genus hoc hominum unde ducat exordium vel

quid nominis ipsius contineat ratio, excuius gens ista vel populus appel-

NPF3 sum

111 dictoiTim 1 18 et om. P^

123 temptabimus libri



10 Eusebius, Eorchengeschichte I 1, 8 — 2, 3^. 2 1, , ?} -

,, tj

&,- ^,] ^]0&' ?]}] -- ,

10. , ' 2

,' > < >;< . ,1 , 6 -, 3

^ . . & -, ' -20 ^

,,

,, ,2 vgl. 1 Kor. 11, 3 — 13/14 les. 53, 8 — 14/1 Matth. 11, 27 — IG loann.

1, 9. 10 — 16/17 Prov. 8, 23 — 17/18 loann. 1, 4. 2 — 19/20 Kol. 1, 15. 16

— 21 Tos. 5, 14 — 21/22 les. 9,

ATERBMi:^1 de

ABMigitur

\durch Ras., ERMZarm

röv1 3/4 die

&entsprechenden Worte getilgt und durch {das

Mensehthum) von der Gottgebärerin ersetzt ^ \4 corr., TERM

AI| 4/ - AB ivre/.fjG TER

?]| 5 TERBM^J[ Am^

|7 -

]TERBM

||11 ATER

|13 ATERM

[ecl. proph. 217, 28 dem. ev. 3, 2, 56. 4, 3, 13. , 1, 18. 25] [dem. ev. , 1, 14]

14 TERB| [dem. ev. 4, 3, 13. 5, 1, 26. c. Marc, de

eccl. theol•. 1, 12, 7] ^ TcER^"|16

-19 vor :() + |

.\20

-TERBM2"|21 in

corr. Er|22) in corr. Ar

| /rR Ar der ausführende efficaciam



Rufinus 1, 8— 2, 3 11

[] latione censetur, repetentes paulo altius exponamus.|

igitur quoniam 2 1

Christus duplici ex modo constat et divina in eo pariter atque humana

natura plenitudinem tenet, Caput in eo divina substantia, pedes humana,

quam pro nostra salute suscepit, habeantur, et ita demum perfectius

nobis narratio dirigitur, si a capite, id est a divinitatis eins verbo su-

mamus exordium, per quod Christianorum, quae gens novellae appella-

tionis creditur, antiquitas et nobilitas pariter ostenditur.

Genus igitur Christi et ipsam substantiae eius naturam proferre ac 2

pandere nullus sermo sufficiet, si quidem etiam divinum de eo ita pro-10 nuntiarit oraculum: >generationem autem eius quis enarrabit?<

sed et alibi caelestibus nihilominus de eo vocibus ita refertur: >quia

>nemo novit filium, nisi pater, sed neque patrem quis novit

>nisi filius<. solus ergo ille qui genviit nosse dicitur filium pater. et

sine dubio exclusit ceteros a discutienda notitia, qui ad unum solum patrem

10 filii scientiam revoca^t. hie igitur in bis voluminibus, quae divino spiritu S

conscripta creduntur, lux aeterna et ante mundi initium semper fuisse

praedicatur, sapientia quoque substantialis et verbum vivum in principio

apud patrem et deus verbum substitisse narratur. quis ergo poterit eum,

qui ante omnem creaturam visibilem atque invisibilem semper fuisse et

20 initio iam fuisse ex ipso patre natus et cum patre sempiternus extitisse

describitur, sermone comprehendere ? quis omnium caelestium, inmor-

talium divinarumque virtutum dominum et ducem ac principem caelestis

militiae et magni consüii angelum, voluntatis paternae efficaciam, quem

NPFdirigetur P-F

| 9 pronuntiarit] F pronuutiaret XP \ 10 oraculum]

oraculum dicens F|

18 deus] dei P^



12 Eusebius, Kirchengeschiclite I 2, 4—,̂-

,^

]^,

> , 6> -, &6 • '> , ^ <. 4, , -10 ,

'

-'>< > ^' »-1>^ - ->«<. , 5^>, -, •<, -^ ,

0

&, -, .6&

^' 36-8 loann. 1, 1. 3 — 14—16 Gen. 1, 26 — 17/18 Ps. 32, 9 = 148,

ATERBM^^1/2 — ausradirt

|— nicht übersetzt

1 getilgt Br| 1/2 in corr. Ar

2 ATrRBMrovTiE|

corr. Ar| 2/3 nach + kx getilgt

|3—5 —

ausradirt| 3 ' TcERM

14

|

4/5. ] der hat von Natur des Wesens des Vaters

in ) corr. Ar

5 }] -\- Ar| 6 ^] -f- ovtojai Ar

|7

ATERMJS" &|

12 ^' > 14

16 > * + Tcm|18—21 — getilgt

d. h. aber indem er verbindet den Sohn mit dem Vater in seinem Willen\

18

^ ^ . 13, 4 . 9^ 8TcEM ^ R|20-

AT1R. 13, 4 . 9b ^ TcEBM|21

|TERBM \

22 ATER^"-



Rufinus 2, 4—6 13

cum patre omnia quae sunt creasse et condidisse constat, ut verum

filium et unigenitum et omnium quae creata sunt dominum et regem

ac dominatorem, paterna virtute ac potestate cuncta moderantem verbis

explicet? nisi quod ad intellegentiam plenitudinis eius per secretiora

5 et mystica divinorum Yoluminum informamur eloquia. lohannes deni-

que spiritu dei repletus: >in principio<, inquit, >erat verbum et

>verbum erat apud deum et deus erat verbum. hoc erat in prin-

>cipio apud deum: omnia per ipsum facta sunt et sine ipso fac-

>tum est nihil<. sed et Moyses maximus et vetustissimus prophetarum 4

10 multis ante saeculis haec eadem protestatur, cum caelitus inspiratus ori-

ginem mundi et rerum initia deo plenus aperiret; conditorem omnium

patrem cum filio mysticis ac sacratis designat eloquiis. ait namque>et dixit deus: faciamus hominem ad imaginem et similitu-

>dinem nostram<. sed et David antiquissimus etiam ipse, licet Moyseo

15 posterior, prophetarum dicit: >verbo domini caeli firmati sunt et

> spiritu oris eius omnis virtus eorum<. et alio idem nihilominus 5

designat oraculo de deo dicens: >ipse dixit et facta sunt, ipse man->davit et creata sunt<, in quibus evidenter mandantis personam patris

et filii operantis expressit. cum igitur his et aliis quam plurimis voci- 6

20 bus sparsim per divina Volumina Creator omnium cum patre filius de-

claretur, superest, ut de his, quae post conditionem mundi pro hominum

15/16 Ps. 32, 6

NPF5 et] ac Pi

| 13 et d. deus 07n. P« | 14 moyseo] moseo F moys

1 18 mandantis] P& mandatis NPaF \ 21 hominis



14 Eusebius, Kirchengeschichte I 2, 7—

JCQO -] .&^ -

, ,

^7

5', &-- ^ -^ - ' 6 ^, &^,^. ,

0, > 6 ,>?];< 8

^ -- .& ,5^ , -^ , ,- , ;£ ->, , -

20

>&€ <.9

>,> & <'& ,- &6-9 Gen. 18, 1—3 — 10,11 Gen. 18, 2 — 18-20 Ps. lOG, 20 —

21/22 Gen. 19, 24

ATERBMTyi3

^|

in corr. "| 3/4

|

4 ATERM^"| 4/5 — nicht übersetzt 2"

| 5 ^-R, undeutlich

|& AB ^ TER, corr.

16& |

9 1()

|11— 14 — >•<

nicht übersetzt\

111

12 |12/13

13 ArR|

| 16/17 — nicht über-

setzt 20 — getilgt, nach (21) -+- Fa' de

eo quod dominus sit ipse cum. dojnino über diesen, der wahrer Herr ist mitdem Vater

|ATM R , unleserlich

|21

[ ) ^ [ed. proph. 11, 9 dem. ev. 5, 8, 1. 23, 2 pr. ev. 7, 12, 12. 11,

14, 2] ecl. proph. 16, 15|22 ^ [ecl. proph.

16, 15. 115, 10 dem. ev. 5, 8, 1 pr. ev. 7, 12, 12] .'^ [pr. ev. 11, 14, 2]



Rufinus 2, 7—9 15

dispensatione transegit, quam possumus breviter perstringamus. multis 7

quidem et antea pietate praeditis viris adstitisse et docuisse, quae ad

cultum divinum pertinere videbantur, ostenditur. sed evidentius et fa-

miliarius Abrabae atque ejus familiae, quantum fas erat deum bominibus,

innotuisse describitur et yelut praeceptor quidam ac monitor illius ex-

titisse prosapiae referiur. denique in divinis oraculis scriptum, quia

apparuit deus Abrabae tamquam communis aliquis bomo sedenti ad ili-

cem Mambre. at ille exsurgens, cum bominem videret, adorat ut deum

et veneratur ut dominum, sed et propriae vocis professione praesentiam

10 se testatur non igoorare divinam dicens: >dominator domine, qui

>iudicas omnem terram, nonne facies iudicium?< quae utique om- 8

nia non ad patrem, sed ad filium referenda posterioris in carne ratio

dispensationis plenius expleta designat. et idem propbeta David dicit de

deo: >misit verbum suum et sanavit eos et liberavit eos de cor-

15 ruptionibus eorum<. sed et adbuc evidentius per Moysen de eo 9

quod dominus sit ipse cum domino, divina testantur eloquia, cum dicit:

>pluit dominus super Sodoma et Gomorra sulfur et ignem>a domino<. eundemque cum apparuisset lacob, deum esse eadem

NPF12 in carne ratio] XP incarnatio F

j13 idem] item

|17 sodomam

et eomorram PF



16 Eusebius, Kirchengeschichte I 2, 10—12, >?^, )!^ ,>^<,

>&<,

> -^ -, • <. ' 1^& --, ,^ , ', -0 odâi. , ay 11-

, ,Ö - &^ --. > -, ? ' - 12

>, -, ^,& ,» ;^0

> , ^ ''.1—3 Gen. 32, 28 — 3-5 Gen. 32, 30 — 12/13 Kor. 1, 24 — 16— 8.18,4

los. 5, 13-1

ATERBMZ^1/2 —^ [ecl. proph. 20, 1. 2 pr. ev. 7, 8, 28] )- ecl. proph. 18, 19 dem. ev. 5, 11, 1

|3 ^ ATEBM

[ecl. pr. 18, 20. 20, 3. 21, 13 dem. ev. 5, 11, 1. 18, 3] R [pr. ev. 7, 8, 28?]|

4 &v ATERM [ecl. proph. 18, 23. 21, 19 dem. ev. 5, 11, 1. 5. 18, 3] ^ ;

5 }) / ERBM [ecl. proph. 21, 20 dem. ev. 5, 18, 3] ^ ' AT [ecl.

proph. 18,23/24 dem. ev. 5,11,1]I

^'|6 r}

| 7 iir> TERM2 )|

— TERBM or«v— | 9

ATimERM>TiB2:\12—14: —7> \ 12/13. 13, 4 . 9 c

R

in corr. M^ | 13/14 — getilgt

115oi;iAT'RB;iaZoi';iTcEM

| »>^+ \1" |17 (5()«

[ecl. proph. 52,2 dem. ev. 5, 19,1] ^ R|

ATERM[ecl. proph. dem. ev.]

|19 [ecl. proph.] dem. ev.

|

21 ATERB [ecl. proph. dem. ev.] |



Rufinus 2, 10—12 17

scriptura designat, cum diceret ad lacob: >iam non vocabitur nomen>tuum Jacob, sed Israhel erit nomen tuum, quia invaluisti cum>deo<. et paulo post dicit: >et vocavit<, inquit, >Iacob nomen loci

>illius Visio dei< dicens : >vidi enim deum facie ad faciem

5 >et salva facta est anima mea<. neque enim fas est de aliquo an- 10

gelorum vel caelestium virtutum ista sentire. nullum enim eorum, si

quando mortalibus ex caelesti praecipiuntur adesse mandato, dominum

vel deum divinus sermo conmiemorat. hie etiam lesu successori Moysi 11. 12

cum adstitisset, percontantique ei, quis esset, responsis evidentissimis

10 designavit dicens: >princeps militiae virtutum domini ego sum<.

cumque bis auditis adorasset famulus, ut decebat: >solve<, inquit ad

eum, >corrigiam calciamenti tui; locus enim. in quo tu stas,

NPF4 deum XP dominum F

\faciem ad f. X

|8 moyse mosei F^

moysei F'^\

9 percontantique] iVP percontatique F percontanti edd.| 10

adsignauit

Ensebins . 2



18 Eusebius, Kirchengeschichte I 2, 13. 14

> xai sijttp,»,>};* 6 ^ ^,

>^ 07] ,.<<. &

13

5 ->> ,,^«' , ^ <<;>, » ' > -10>' , ',<.

,»/? ^ ,

>& {^ ^'//9«<. 14

, -5. ^ )/, ^-,, > 7],> ). "6—12 Exod. 3, 4—6 — 18-8.20,3 Prov. 8, 12.

. 16

ATERBM^".!

1/2 — ATERM [ecl. proph. dem. ev.] —2 ?. ecl. proph. dem. ev.

|[ecl. proph.]

dem. ev.|3 /Saai BM [ecl. proph. dem. ev.] ?.vaov ATER |

ix ATERM

[ecl. proph.] > [dem. ev.]] 4 ( ATERM [ecl. proph.] -

u'/iöo yr] [dem. ev.]|

5

> amÖG1 1 ^ ATERM [ecl. proph. 28, 9 dem. ev. , 19, 2]

> dem. ev. , 13, 1 | "^ [dem. ev. , 19, 2] > ecl. proph. 28, 10 dem. ev.

, 13, 1 8 ecl. proph. dem. ev. 5, 13, 1. 19, 21

9 ATERM Oh\

BM [dem. ev. , 13, 1. 19, 2] ATER|

nach getUgt| ix ATERM^ > [dem. ev. , 13, 1. 19, 2]

11 — >R| BM, [=<] ATER^ |

12 ^'

durch Ras., ERBM ifo AT• | 13/15 —}/ getilgt

13 * Bc| ;/ < ]

14 ^114 15 -

}in corr. ' der Gemeinschaft hat mit {dem Vater . . .

an der Bilduw/ von allem das geschahen) vgl. S.24, 20 | 15—S. 20, 12

— > . \Ib/lß

&\ 16 \

> 18 -/^/ Bc ATER|

19 [ecl. proph.

98, 17 dem. ev. , 1, 1. pr. ev. 7, 12, 4. 11, 14, 7 c. Marc, de eccl. theol. 1,

20, 81. 3, 1, 2] c. Marc. 2, 3, 8



Rufinus 2, 13. 14 19

>terra sancta est<. in quo consideranda est praeceptoriun similitudo, 13

quoniam non erat hie alius ab eo, qui dixerat ad Moysen de rubo ignis

dicens: >ne adpropies hiic: solve calciamenta de pedibus tuis;

>locus enim, in quo tu stas, terra sancta est<. et addidit dicens:

5 >ego sum deus patrum tuorum, deus Abraham et deus Isaac

>et deus Iacob<. claruit igitur ex his omnibus, quod verbum dei et 14

deus et dominus et creator omnium cum patre filius designatus est.

nunc vero etiam illud videamus, quomodo et sapientiam se dei sub-

stantialiter existere idem ipse in divinis ostendat oraculis per Salomonem,

10 haec de semetipsa sapientia mysticis vocibus prodens: >ego sapientia

>habitavi, consilium et scientiam et sensum ego invocavi: per

PI

8 dei se|

10 sapientia] s. in altissimis edd.|11 inu. ego

2*



20 Eusebius, Kirchengeschichte I 2, 15—18

>3, ol '> , -

>]<' iTtiHyti

>- !*>

> ,^

'Ö> , ^, &, -> . ,-> . ->, övv . -10> •',,

-<. , , -

1C

,• -.& . 17

1{)^ &, --^. - 18

: avd--- , &3-12 Prov. 8, 22-2. 27. 28. 30. 31

ATERBM^:^

1 ot > 2 " ATER [dem. ev. , 1, 1 c. Marc, de

eccl. theol. 1, 20, 81. 3, 1, 2. 2, 17] \ S ey.-

in corr. "|4 &?.) in corr. Ar

| 5 noit/-

AT^Byi Tcm [getilgt], TrmERM]- [dem. ev. 5, 1. 3 c. Marc, de eccl. theol. 3, 1, 5. 2, 25] & ecl.

proph. 99, 7| 6

^[ecl. proph. 99, 8 dem. ev. , 1, 3. 3, 8. 4, 16, 7

pr. ev. 7, 12, 5. 11, 14, 7 c Marc. 2, 3, 21 c. Marc, de eccl. theol. 1, 11, G. 3, 1, 5.

2, 25. 3, 27. 45]

- &dem. ev. 5, 1, 26

|7

in corr. Ar| 7/8 in corr. Ar

|8

[ecl. proph. 99, 13 dem. ev. 5, 1, 3 pr. ev. 7, 12, ö (?)] c. Marc, de eccl. theol.

3, 1, 5 vgl. 3, 43I

9^ 2 mal in i)v corr. Ar|

ovv TERB^ [pr. ev. 7, 12, 5]" AM [ecl. proph. 99, 15 dem. ev. 5, 1, 3. 27 c. Marc, de eccl. theol. 3, 1, 5 vgl. 43]

10 BMyl [ecl. proph. 99, 17 pr. ev. 7, 12, 5 c. Marc, de eccl.

theol. 2, 2, 4. 3, 1, 5. 3, 7 vgl. 62] ATER [dem. ev. 5, 1, 3] |

ATER^[pr. ev. 7,

12,c. Marc, de eccl. theol. 2, 2, 4. 3, 3, 57

vgl. 63] iv [ecl. proph. 99, 17 dem. ev. 5, 1, 3 c. Marc, de

eccl. theol. 3, 1, ] > 112 ABM^• Jv TER

|über-

geschr. B^] 13 ^' ABM ovl•' TER |

16 //v Ti Tc|

18

BM ATER



Rufinus 2, 1—18 21

>me reges regnant et potentes per me scribunt iustitiam: per

>me proceres magnificantur et tyranni per me obtinent ter-

>rain<. et post aliquanta iterum dicit:

>dominus creavit me initium 15>viarum suaram in opera sua, ante saecula fundavit me, in

>initio priusquam terram faceret, antequam prodirent fontes

>aquarum, priusquam montes fundarentur, ante omnes autem

>colles generavit me. quando praeparabat eaelum, aderam ei, et

>quando firmos ponebat fontes sub caelo, cum ipso eram con-

>ponens. ego eram, cui adgaudebat cottidie. laetabar autem10 >coram ipso in omni tempore, quando laetabatur orbe perfecto.

ex quibus omnibus fuisse ab initio, immo et ante omne quod dici 1potest initium ab ipso patre progenitam sapientiam constat.

Quid autem causae fuerit, quod non omnibus passim, sicut nunc, 17

etiam antea innotuerit et ad omnes eius fides ac scientia pervenerit, ex-

15 ponemus. nondum capere poterat perfectam sapientiae Christi doctrinam

rudis adhuc mundus et peritiae totius ignarus, denique statim in initiis, 18

cum adhuc hi qui primi creati fuerant homines in beatitudine degerent,

NPF4 saeculum F

|in] i?" om. NP

\ 5 prodirent] F proderent P^ prodiret

I7 genuit

\9 adgaudebat] PF gaudebat

|14 exponimus



22 Eusebius, Kirchengeschichte I 2, 19—21

ßiov^ ^ ,-'

,^ -5' . , , - 1)

, ^ -, -&0 &,-

&.&,-,15 &' ' - 20()

d-,

.0

-, 21

6 . &, -^ ,24 . 1, 15 Proverb. 8, 22 — 24— S. 24, 1 loann. 1, 1

aterbm:^^

1 [in dies sterbliehe Lehen der kleinen Zeit]\ zumriv T^B'

corr. TcBi | 3 | 4 ATcmERB2:> TiM \ ^ | 7

' TERM1 7/8 ATcERBT^ •

|

9 10 Ar a, > undeutlich|11 >

|

|11/12 2 mal Tr

|12 ( |13>

1', die

Buchstaben yij von Ac] 14/15 in>

\15

RBM 9 |ovo |

15/16 Schw 'TERBM , \

16 |ARBMZ >

\ffo 'R, |18 TERBM

|21

|

durch Rasur corr., ERM ^ ?)|

22 TcEREc

| 22/23 -TER|23 in corr. Mr

|24 -Er R nicht über-

setzt ^^^ getilgt > ER nicht übersetzt|



Rufinus 2, 19—21 23

mandato dei neglegentia corrupto in hanc vitam mortalem et fragilitati

obnoxiam deciderimt ac terrae huius divina maledictione damnatae ha-

bitaculum pro paradisi deliciis commutarunt. iam vero qui ex huius-

cemodi genitoribus per orbem terrae diffusi sunt, ferino magis ac be- 1^

luino ritu oberrantes non urbes ad societatem, non mores ad bonestatem,

non leges ad vitae iustitiam tenuere. artium vero disciplinarumque apnd

eos et totius philosopbiae ne ipsum quidem nomen habebatur, sed agrestes

quidam et vagi per deserta nullis sedibus vagabantiir. si qua vero in

ipsis boni semina naturaliter dementia inoleverant conditoris, haec in-

10 culta et incondita relinquentes magis ad usum malitiae, quo via bumani

generis proclivius vergitur, conferebant. ex quo accidit, ut nefariis sceleribus

inter semet ipsos agentes nunc corrumperentur, nunc etiam interimerenturab invicem, usque quo procedente immanitate etiam devorarentur ab alter-

utro. hinc illae, quae mundo sceleris fabulas reliquerunt, theomachiae et 20

15 gigantomachiae exortae sunt, donec nefariis ausis ultio divina nunc inun-

datione diluvii. nunc etiam populatione ignei imbris obsisteret et im-

manitatem scelerum poenarum varietate conprimeret. verum quoniam 21

creatori suo humanum genus malitiae morbo et contagione corruptum

emendandum videbatur potius quam delendum, miseratus tunc obscura-

20 tas per nequitiam mentes et tenebris caecitatis obstructas ille ipse, qui

in principio erat apud deum deus verbum et sapientia patris, nunc ange-

lorum ac ministrarum virtutum legationibus utitur, nunc etiam ineffabili

NPF societatem non mores ad 07)i. edd. antiquiores\8 quidem F

\9 bona

PiI

inoleuerat libri\

conditoris] c***toris P^|11 generis] PF itineris

I

uergitur] libri, uergit edd.\13 ab alterutrum XF

\22 ministro-

rum uirtutibus



24 Eusebius, Kirchengeschichte I 2, 22. 23& vxsgßoXfj

vjtoßeßjjxooi, y.cu ^

)&. ,^

&, ^ ,-. d'

^/^ 2*2. ^ ^^, , &]. ^^

10 •3, -

'? -^

&,^^^ ,Ö ^ . , ti-^ ,.-. ^̂,

0

, & ,^, ^-, -., &,& ,& &

2 Kor. 1, 24

ATERBM^"^

1/2 2iiial TrR|

6 £ ATERB|

^ TERBM //!

7 ERBM tx

&IUI T^ Tr

& 1TERBM |

8 AB|

ARB > |10 TcERBM ////// ' |

corr. Tc|

10/11 |11 TERBM

|12 ^ TcER

|13

ATERM |14 TERBM

|16 -

—\20 ' A^Jt^

\

—

getilgt der Gemeinschaft hat mit dem Vater an allem Guten vgl.

S. 18, 13/15I

.corr. A^ |

21/22 '

^—

-xog einen Leib an wvl ivirkte Versöhnung dem Menschengeschlecht|

23& BM ^& ATER1 24& ABM^ TER

]av-

&nvjnov — dass Gott anziehen vnirde einen Menschen taid



Ruiinus 2, 22. 23 25

dignatione ipse adest et rarum sicubi quem dei ac iustitiae memorem

reppeiit, divinis revelationibus, monitis salubrioribus, instructione, qua

deum decebat, reformare ac revocare de tenebris humanuni nititur genus

non in alia quam hominis specie, qua solum homines doceri aliquid et

instrui ac iuvari possunt, donec paulatim gentem integram, quae He- 22

braeorum appellabatur, ad sui cultum venerationemque convertit. qui-

bus etiam, utpote adhuc rudibus et contagione vitae prioris infectis. per

Moysen prophetam typos et adumbrationem divini cultus per sabbata

quaedam mystica et circumcisionem corporis altius aliquid in spiritu

10 significantem ceteraque huiuscemodi praecepta legalia velut elementa

sacratioris olim futurae eruditionis inpressit. quae tarnen lex cum velut 23

initium quoddam luminis mundo huic offulsisset et odoris sui fraglantia

mare ac terras longe lateque conplesset atque ex ipsa diyersis in orbis

partibus nidorem quendam prudentiores quique capientes legislatores

15 vel philosofi modesta quaeque et verecundiora praecepta atque honestatis

et iustitiae conscia auditoribus suis paulatim tradere atque insinuare

coeperunt et agrestes ac feros hominum mores ad decora atque honesta

instituta revocare. tunc amicitiis coire inter se viros et concordiae sub-

ire foedera docuerunt, tunc iuvare se invicem homines et usum rerum

20 discunt habere communem, donec instituti prudentioris docilis humana

mens et societatis ad invicem patiens redderetur, ut huiuscemodi con-

suetudinis prolusione praemissa apti iam et parati etiam ad divina fierent

instituta patrisque omnium dei scientiae capaces existerent. in quo ipse

iterum omnium virtutum magister, ipse sermo ac ratio et verbum ac

25 sapientia dei, ipse qui iu initio cum patre creaverat hominem, ipse, in-

quam, humanae quoque naturae adsumpta substantia et specie formae

servilis indutus in nullo penitus ab eo, quod nos sumus, diflferentis, tem-

pore, quo Romani imperii regnum nobüius latiusque consurgere ipse

praestiterat, ingressus hunc mundum communi quidem nobiscum nascendi

30 aditu, sed nullo auctore patefacto ea egit et pertulit, quae de eo futura

NPF10 huiusmodi

|12 fraglantia flagrantia PF \ 13 atque deleii-

dumI22 etiam om. X

\25 in initio] in intio initio F^ (?)



2g Eusebius, Kirchengeschichte I 2, 24. 25-rjc &^

&- -&. 24^ , -,^-d- >&• < >

>-- , ^.10> yjcov, ^> ? -' ,,

->•. ,> 6)^. -ö>^ , ^. >•<- 25

<,/>>^, ) •> ^, ^'8-15 Dan. 7, 9. 10 — 15— S. 28, 4 Dan. 7, 13. 14

ATERBM^^1 |

3 \

-ATER

|

4 Tfi ATiB^" TcERM|5 cd auf Rasur Ec

]inl rtjv TERM

Ttjv zijv inl |7 d- nvL TERBM ^

?; ATER|

tQ- & TcER S- 'i 9 71 dem. ev. 9, 17, 4 c. Marc, de eccl. theol. 3, 17, 10 1

10

BM2/[= <] ATER[ c Marc,

de eccl. theol. 3, 17, 10] 112 ot[=^] [c. Marc, de eccl. theol. 3, 17,

10] Ol TER|

T^corr.

«|

13/14 — >\.

14 [pr. ev. 7, 15, 13. 11, 38, 1 dem. ev. 5, 19, 3. 9, 17, 4

c. Marc, de eccl. theol. 2, 9, 5. 20, 4. 3, 17, 10] c. Marc, de eccl. theol. 3,

4, ßI

15 ^- c. Marc, de eccl. theol. 3, 17, 10 | ^ \

16 [dem. ev. 9, 17, 4 c. Marc. 2, 1, 4 c. Marc, de eccl. theol. 3, 17, 4]

ecl. proph. 148, 27 vgl. 149, 10 c. Marc, de eccl. theol. 3, 17, 10|

ATERB [ecl. proph. 149, 1 dem. ev. 9, 17, 4 c. Marc, de eccl. theol. 3,

17, 4] > c. Marc. 2, 1, 4 117 ATERB [ecl. proph. 149, 1 dem.

ev. 9, 17, 4] [c. Marc. 2, ], 4 c. Marc, de eccl. theol. 3, 17, 4]

I18 A^TERBM.^ A^m

/ecl. proph. 149, 2^ c Marc. 2, 1, 4

- c. Marc, de eccl. theol. 3, 17, 4|18— S. 28, 1- [dem. ev.

9, 17, 5 c. Marc. 2, 1, 5 c. Marc, de eccl. theol. 3, 17, 4] -(} ecl. proph. 149, 2

i



Rufinus 2, 24. 25 27

prophetae praedixerant. viri etenim divinitus inspirati hominem, qui

simul esset et deus, adventare huic mundo et doctorem omnium gentium

paternae jiietatis ac religionis futurum sacrosanctis oraculis cecinenint,

sed et mortis modum, quo de hac vita discederet utque rursum inu-

5 sitato more ad viventes repedaret a mortuis et post haec caelum adiret,

unde descenderat, atque in deum rediret. de quibus quamyis evidenter 24

quam plurimi significaverint profetarum, tamen unius indicium Danihelis,

scilicet quantum brevitatis necessitas indulgei adhibeam. dicit ergo de

eo ita: >videbam et ecce sedes positae erant et vetustus dierum

10 >sedebat et vestimenta eius sicut nix alba et capillus capitis

>eius sicut lana munda: thronus eius flamma ignis, rotae eius

>ignis adurens. fluvius igneus percurrebat ante eum. iudi->cium positum est et libri aperti sunt, et post haec: videbam 25

>et ecce cum nubibus caeli tamquam filius hominis veniebat

15 >et pervenit usque ad vetustum dierum et in conspectu eius

XPF11 rotael PF rota iV



28 Eusebius, Kirchengeschichte I 2, 26. 27 — 3, 1—3

>6&7/ ,. ->

,' -

> &<.26

5

, , ] --, , & -^ . 27

?/ 7] -10 , &&•.

1

' & ,2:> -

1 ^ &, & 0><, &, ojq -^, , , '2

&,-

^' & -' ?] - 3

^€, -. ^,5 6 loann. 1, 1 — 16/17 Hebr. 8, [Exod. 2, 40] — 18 Levit. 4, .

16. 6,22.

ATERBMJTyi1 [dem. ev. 9, 17, c. Marc. 2, 1, 4 c. Marc, de eccl. theol. 3, 17, 4]

ecl. proph. 149, 3 [vgl. 21] |2 avröj [=<]

[c. Marc. 2, 1, 4 c. Marc, de eccl. theol. 3, 17, 4 ecl. proph.

149, 4] RBM [dem. ev. 9, 17, ] 14 ^ TERM ovx

ABI

5/6 êdv einmal > Ti + Tc| 6/7 - ' corr.

B^ 8 ATERM (unseren) Erlöset• [unseren) Herrn\

iv

Mcm| 11 BMER 13 20, 14 |

AR Jesu Christi|

nach +13 ARM

|14 |

15

AB ivie jene Stimme welche xu ihm sagte

T'ER Tr|

17 BM

ATER1

) | 22 > | 24 ovvövä T^ con•. Tc



Rufinus 1 2, 26. 27 — 3, 1—3 29

>prolatus est et datus est ei principatus et honor et regnum,

>et omnes populi tribus linguae ipsi servient. potestas eius

>potestas aeterna, quae non pertransiet, et regnum eius non

>corrunipetur*. haec omnia manifestissime de nullo alio nisi de sal- 265 vatore nostro, qui erat in principio apud deum deus verbum, dicta in-

telleguntur. filius etenini hominis propter hoc, quod in novissimis tem-

poribus in carne natus est, dicitur. de quo latius si qui scire desiderat, 27

in suis locis adsertiones horum digessimus.

Nomen autem hoc quod diximus Christi quomodo etiam per pro- 3 1

10phetas olim

fueritadumbratum,

tempus est edocere. primus ipse Moyses 2

volens ostendere, quid venerationis in se nomen Christi et mysterii eon-

tineret, cum iuberetur typos et imagines sacramentorum caelestium, sicut

ei in monte fuerat ostensum, in lege describere, cumque ritum consti-

tuendi pontificis traderet, quantum mortalem docere fas erat, eum, quem

15 supra omnes homines ut esset honore et meritis decernebat, per un-

guenti cuiusdam mystici sacramentum Christum nominavit, quo per hoc

discerent hi, qui per legem instituebantur, quia quod super omnes ho-

mines honore et reverentia habendum est, Christus nominatur. sed et 3

idem Moyses longe per dei spiritam providens, qui sibi praepararetur

NPF7 qui], quis NF

j17 supra

|19 spiritum dei



30 Eusebius, Kirchengeschichte 1 3, 4—G

&, ?-, . & y.al lyvm. 4

.(]

, ) ,,, ,-, , -, ,

0 & , - -& ,. ^ 5

) } &, ,) '/1] ,]^' 6^. &

, ^l /., ^> ^

0>

&,» -

>^ &^<,> , - ; -> , &, -25 ><'

in. Num. 13, 17 — 19—21 Thren. 4, 20 — 22—25 Ps. 2, 1. 2

1\ > |

^diaood-iv

TER 3 , durch Rasur corr., ER^ ^^"|

4 y oiv ATER ' ovv BM|

5 AByf /////// T> TcERM/1 | 10 ' ATERM vvJ

\14-

ATERM\ / >

]16 TcERM^'

]18 | 19

'^[=<] [ecl. proph. 142, dem. ev. 4, 16, 36 c. Marc, de eccl.

theol. 2, 1, 4] ATcERM [c. Marc, de eccl. theol. 1, 20, 75. 3, 5, 20]

I20 [ecl. proph. 142, 6 dem. ev. 4, 16, 36 c. Marc, de eccl. theol.

2, 1, 4] \ durch Rasur corr., EBM AT'R

21 d/)I

Tr (|25

|



Rutinus 3, 4—6 31

successor, et praenoscens, quod is qui post se regnum susciperet, maioris

sacramenti minister existeret, lesum cognominavit eum, qui prius Auses 4

parentum fuerat appellatione vocitatiis, sciens quod in huius vocabuli

sacramento maioris cuiusdam gloriae rex, quam mortalis natura recipit.

5 poneretur. ita igitur per gemina haec appellationis indicia in altere 5

pontificatus, in altero regalis formae exprimuntur insignia. et lesus

Christus, tamquam qui rex et pontifex esset, pariter nominatur, ut ne-

que in eo aliquid quod ad religionem neque quod ad potestatem per-

tinet deesse populus per praecedentia sacramenta mystice institutus ag-

10 nosceret. unde et prophetae acti divino spiritu simul et impietatem (>

ludaeorum et gentilium in eo praevidebant salutem. et tale aliquid

unus ex ipsis cui Hieremias nomen est, praecinebat: >spiritus<, inquit,

>vultus nostri Christus dominus conprehensus est in cor-

>ruptionibus nostris, cuius diximus: in umbra eins vivemus in

15 >gentibus<. sed et David magnificus yates haec de eodem memorat:

>quare fremuerunt gentes et populi meditati sunt inania? ad-

>steterunt reges terrae et principes convenerunt in nmim ad-

>versum dominum et adversum Christum eius<, et paulo post ait

ex persona ipsius Christi: >dominus dixit ad me: filius meus es

KPF4 rex] res P2 | 14 cuius] NI cum Graecis cui

\uiuemus] F uiuimus

yPI17/18 aduersum] P^F"^ aduersus NP^F^: sie bis



32 Eusebius, Kirchengeschichte 3, 7—11> ^ ,>0. atT7]öat , - -, «<. "*

?],), '^, ^-

,,&, --, ^,0 . 8

,3

.-

, - ,,

^ -5. )

, ^ -, ^ &, 6& -,' '- 10

20 ,"' ' -

&, ^ '2 ,̂ -

' , -11

, '30

, ' -& , '1—3 . 2, 7. 8

ATERBMZ^5

]10 huvxov | AB > TERM

|12

> 13|15 ] R

| | 16/17

|17 18 "^ > R

| &/ |

21 TERBM ];< | 24 |

ATER

&| 26 ^ > | 28 7) > | 29' TÊRBM

|31

|, ' corr.,

ER ^^•



Rufinus 3, 7—11 33

>tu, ego hodie genui te. pete a me et dabo tibi gentes heredi-

>tatem tuam et possessionem tuam terminos terrae<. non solum 7

autem pontifices unguento chrismatis apud Hebraeos consecrabantur,

verum et reges, qui et ipsi, quoniam divinitatis nutu per prophetas sa-

5 crato quodam chrismate delibuti sortiebantur sceptra regalia, imaginarii

licet, tarnen etiam ipsi Christi appellabantur, quo scilicet etiam in ipsis

caelestis regis imago ac species servaretur. sed et in prophetarum or- 8

dine invenimus nonnullos simili modo unguento chrismatis consecratos

ministerium divinis eloquiis praebuisse et gnaros redditos futurorum. ex

10 quibus omnibus constat, quod filius dei et verbum ac sapientia patris,

quia verus rex est omnium saeculorum et quia verus pontifex est futu-

rorum et quia verus propheta est, quippe qui inspiret et repleat prophetas,ideo vere et Christus nominatus est, cuius nominis per eos, quos supra

enumeravimus, pontifices, prophetas et reges typus et imago praecesserat.

15 verum illi, quoniam, ut diximus, ad breve tempus vitae huius Christi

appellabantur, ad solam veri Christi imaginem conservandam quamvis

NPF6 quo] NF quod

\8 unguento] in unguento

|11 futurorum] N^F

1. bonorum\

14 enumerauimus] NF commemorauimusEusebius II. 3



34 Eusebius, Kirchengeschichte I 3, 12 1

7/ jcaga , ,. -*

,.12

. -^, .. -. . -^ &, , 13. ' ^ ^-1". / ^ (^'

'. , ' ->-,

-<. 11. '^ , {^, '^ . -

, d-,> {^ ^ <'

20

^ ,.•'

)] ,.. '12—14 Luc. 4, 18. 19 [les. 61, 1] — 16—19 Ps. 44, 7. 8

ATERBMZyl

2 R | | 3 \ 4 ', con•.

Tc } ] |6 ATEM RB

|

7 ATERB|8 AM TcERB, ' undeut-

lich 9 }} AB hwnanis opibus TERM^"i

«.'

?. R «'|10/ —^/ von dem Sein

der Gottheit des Vaters\ «/^ T<'ERBM «^• AT*

| 11/12

avaßoGiv noja ATER|12 zur Intei-punction vgl.

ecl. proph. 229, 13|14

|15 ATER

•|

1 & auf Rasur Ac | 18 ATERB [ecl. proph. 58, 17 vgl. 229, 7

dem. ev. 8, 2, 41 c. Marc, de eccl. theol. 1, 20, 84] //////// (4 Buchstaben radirt)

dem. ev. 4, 1, . 49. 7. 8. 16, 47 vgl. 48. 5, 2, 1|

zur

Interpunction vgl. dem. ev. 4, 15, .59]22

|24 nao^

> ' • T'ERM



Ruiinus 3, 12-1 35

compositione Cjuadam mystica consecrati olei tarnen huius, quae inter

nos haben solet, materiae ac liquoris perungebantur. verus autem hie,

qui de caelis venerat et cui omnia quae praecedebant gesta faerant,

Christus non humanis opibus quaesita sumit unguenta, sed novo ac sin- 13

:, gulari modo paterno spiritu infusus et unctus Christus efficitur, sicut

multis ante saeculis de eo vates Esaias praedixerat ex persona ipsius

Christi dicens: >spiritus domini super me. propter quod unxit

>me, evangelizare pauperibus misit me, praedicare captivis

>remissionem et caecis Yisum<. nee sohis Esaias divinis haec prae- 11

10 dixit oraeulis, sed et David similiter inspiratus testatur de Christo, di-

cens ad ipsum Christum: >sedes tua, deus,in

saeculumsaeculi,

>virga aequitatis virga regni tui. dilexisti iustitiam et odisti

>iniquitatem. propterea unxit te, deus, deus tuus oleo laetitia'e

>prae participibus tuis<. in quibus verbis primo quidem eum evi-

10 denter deum designat, secundo vero per aequitatis virgam sceptrum in

eo regale eommemorat. post vero etiam qualiter Christus effectus sit, 15

indicat, dicens, quod unctus sit deus a deo non oleo communi, sed oleo

laetitiae, nee sicut partieipes sui, id est illi, qui in imagine praecesserant,

NPF1 consecrati] P- consecrato XP^F- consecrata F^

|3 caelis] PF caelo

116 uero ovi. P^ \ 14 primum



36 Eusebius. Kirchengeschichte I 3, IG—19

y.al

'.6 16

> »&>£ , ^

&Oov€<, >>. ?.?]^'> <. - 17- ., ' ]

0 ^ ] •' )]'

, -^-' 18

, a)j' ' . .5 ,, ,. ' 193-

0

'

',. ,, . -,—5 Ps. 109, 1 — 5—7 Ps. 109, 3. 4 vgl. Hebr. 7, 11-2

ATERB :v^

2 TERBM > | ] | 5 [pr. ev. 7, 12, 13

dem. ev. 4, 1, 33. 16, 6 c. Marc. 1, 2, 20] dem. ev. 5, 3, 1. 7|

6 ' ATERM^ > [dem. ev. 4, 1, 33. 37. 16, 6. 5, 3, 1. 7] |11

Tr|12 2!/^ ATER

|148) ',

corr. >|

15 ^ TERBM|

16 ^-rR2 17

|18 ' m

AB1

19 > TER| |

22 ÂTcERM TERBM > |23 airijv

|24 rf^ TER

|

ATER| 25/26 Zonar. 13, 4 . 9c TER

26 > ATER Zonar.|

AT^RB TcE

. der . . . hat von Natur



Rufinus 3, 16—19 37

sed prae participibus suis, oleum yero laetitiae in sacris voluminibus

intellectu mystico sanctus spiritus designatur. sed et de pontifieatu eius ig

idem David alio in loco tale aliquid arcanis signat eloquiis, tamquam

ex persona patris de filio pronuntiantis : >de ventre<, inquit, >ante

>luciferum genui te. iuravit dominus et non paenitebit; tu

>es sacerdos in aeternum secundum ordinem Melchisedech<.

hie autem Melcbisedech in divinis voluminibus sacerdos fuisse dei sum- 17/18

mi refertur, sed qui non oleo communi perunctus sit. neque qui ex suc-

cessione generis susceperit sacerdotium. sicut apud Hebraeos fieri mos

10 erat, et ideo secundum ordinem ipsius sacerdos futurus dicitur Christus,

qui non olei liquore, sed virtute caelestis spiritus consecretur. idcirco

denique cum multi apud Hebraeos oleo in hoc ipsum sollemniter conse-crato uncti sint Christi et sive reges sive prophetae sive etiam pontifices

per hoc fuerint instituti, nullus ipsorum vel genti vel discipulis aut sec-

15 tatoribus ex suo vocabulo nomen dare potuit et appellare discipulos

Christianos, nisi hie solus, qui verus est Christus et non oleo humano,

sed pateruo spiritu perunctus. hie sectatorum suorum populos et uni-

versam per totum mundum sui nominis gentem ex veri Christi vocabulo

appellari fecit perenni nomine Christianos. si igitur unde genus ducat

20 Christus requiris et eius auctorem rimaris qui auctor est omnium, audi,

quid oracula divina per David magnificentissimum vatem ex persona

ipsius summi patris loquantur, sicut et paulo superius memoravimus:

>äe ventre-^, inquit, >ante luciferum genui te<. et quamvis ventris

appellatio in eo qui recte incorporeus creditur, convenire minime vi-

25 deatur, tarnen tropicis ac mysticis legibus hoc est quod indicatur, quod

non extrinsecus et aliunde substituerit filium pater, sed ex semet ipso

ae, si dici potest, de interioribus suis, ut hoc ipsum sit ille qui natus

est, quod est ille qui genuit, et ne adoptionis lege extrinsecus videatur

adsumptus, sed quantum appellatio ventris intellegi suggerit, salva re-

30 verentia incorporalitatis intrinsecus editus designetur veritate naturae.

quod vero ait ante luciferum, ante mundi et ante totius creaturae de-

signat initium. distinctio sane inter verum Christum et imaginarios illos 19

qui piius praecesserant, quae habeatur, evidens in hoc indicium datur,

quod Uli priores Christi nulli paene nisi genti propriae cogniti sunt,

35 huius autem veri Christi non solum nomen, sed et potestas et regnumper omnes nationes et per Universum orbem terrae diffusum est, non

NPF2 spiritus sanctus

\ 5 paenitebit] PF p. eum| 12 multij KF

multi ante\

13 sunt XF^|23 genui te . F^

\ 24 eo scr. euiu

I28 et] ut .Y

1 31 luciferum] PF 1. genui te



3g Eusebius, Kirchengeschichte I 3, 20 — 4, 1—

xaX jcQoaxvvelo&aL ^ . 20^&, ?. y.al

&^.

.4 1

5

- ^, -',,^,0 , , . 2'&3,

^-,^ ' ,^ ^ -

15^ . &--,^& - , 3

,^ ^-, ^^ >20

>, ; .-- <.

', >19—21 les. 60, 8 — 22— S. 40, 2 les. (35, . 16

ATERBMT^1 ATER. |

nach& + der in Wahrlteü ist dem

der m WahrJieit Gott ist\

TERBM | 5 >6 TLO

1ARBM >

|8 J^ 4 AB 34, 3 R | > :

9 TERBM|

TERM den Plural be-

zeugt 10 ATER|

> R1

10/11 2' / ATER,

11 IV ATER Jesu Christi\

> ^-f•

Tcm 12 '/. > TER

13& oW ATEBM^" > R (ex sil)|

TER\} ATER

|

14^: TER|

ATERM^ >15 —^ corr. Ec

|&

|17/18

ATERM^"|

19

&^TERBM^"

^&0

^>^4 TcERMi;[=@] [dem. ev. 10, 8, 111]

|

dem. ev. 10, 8, 111|22 Atywv |)£ [dem. ev. 2, 3, 144] euch die

ihr meinen Namen fürehtet



Rufinus 3, 20 — 4, 1—3 39

solum cognitione vocabuli, sed et divinitatis cultii ac religionis reverentia

consecratum. in omni namque terra tarnquam verbum et sapientia pa-

tris, tamquam deus et dominus Christus lesus colitur et adoratur, sicut

divinum de eo pronuntiavit eloquium, dicens: >quia in nomine lesu

5 >omne genuflectetur caelestium et terrestrium et infernorum

>et omnis lingua confiteatur, quoniam dominus Christus in

>gloria est dei patris<. unde non solum potestas eius et regnum,

sed et affectus et amor tantus de eo credentium mentibus inolevit, ut

etiam animas ponere pro nomine eius et cervices suas persecutorum

10 gladiis obicere non morentur, dummodo sacrosancta apud eos nominis

eius fides et reverentia conservetur. haec interim nobis necessario nar- 4 1

rationem rerum praecesserint, quam persequi instituimus, in quibus osten-datur nomen Christi lesu domini ac salvatoris nostri non novellae ap-

pellationis alicuius, aut ex carnali hac nativitate, sed a deo ipso originem

10 ducere.

Quod autem recentis vocabuli Christianorum gens videtur et ritus J

observantiae eius nuper exortus, quid etiam haec ipsa novitas in se ve-

4—7 Phil. 2, 10. 11

NPF1 solum XP- sola P^F

|genuflectatur \

et terr.] PF terr. ;\'

confitebitur 1 christusl iesus ehr. PF \ 7 est om.



40 Eusebius, Kirchengeschiebte I 4, 4—8

> -?j ai 6 , ^ 7/ Jtl

'/<. -! 4

jtäoiv

^,'

//,6 03 -

^ - -^. . . b^ ^, -. ^.0 , ^, '.

.,-, ,1. , ^ 6&. -, ri/.•^. ^, 7

2<)

^,• 8. , ).'

25 , , -,

^ , ,-

,28/29 Gen. 18, 1. 26, 2. 3, 1

ATKRBM^"^2 TER

|9

|10 > ' + Tc

|12

ATERM^ > 62•\

IS TERBM|

15 (5'|

TcERM| vor + Tr

|17 TER

i18^ » » corr., ERM

|22

TERi

23|

]|

25/26ATER -' Mcm

|26 ^ >

AB TERM| 27,28 Christus den Sohn Gottes

28/29 R|29 ATER



Ruiinus 4, 4—8 41

tustatis eontineat, ostendamus. antiquissiinum prae omnibus fere gen- 5

tibus Hebraeorum genus baberi puto, qiiod nulli dubitandum videatur

et quod apud ipsam gentem secretior quidam religionis cultus et obser-

vantia divinis mandata volnmmibiis continetur, in quibus etiam de non-

nullis iustitia et pietate praeditis viris refertur, quibasdam quidem, qui

et ante diluvium fuerint. aliis antem et post diluvium, in quibus de Noe

atque eius filiis omnique prosapia scribitur et usque ad Abraham per-

tenditur, quem parentem gentis Hebraeorum constat existere. omnes 6

ergo illos, qui ab Abraham sursum versus usque ad primum hominem

10 generationis ordine conscribuntur, etiamsi non nomine, rebus tamen et

religione Christianos fuisse si quis dicat, non mihi videtur errare, cum 7

enim nomen Christiani hoc indicet, quod Christo quis credens per eius

doctrinam fidem pietatem ac iustitiam teneat et studiis divinae inhae-

reat sapientiae atque omne quod ad virtatem pertinet exsequatur, si,

15 inquam, haec sunt quae Tocabulo Christiani nominis indicantur et verae

eum religionis sectatorem designant, hoc erant etiam illi sancti, de qui-

bus supra diximus, viri, quod Christiani nunc esse profitentur. neque 8

enim aut corporalis eis inerat circumcisio aut observatio sabbati, sicut

ne nobis quidem, aut uUa de ciborum observatione religio vel cetera,

20 quae posterioribus per Moysen figuraliter magis et mystice observandatraduntur. cum igitur absque bis omnibus obserTationibus fuerint reli-

giös! illi, quorum supra meminimus, viri, secuta autem sint fidem eius,

quem nos nunc sequimur, Christi, quem frequenter apparuisse eis et

edocuisse vel monuisse ea quae ad fidem et pietatem pertinent in su-

perioribus adprobavimus, quomodo dubitabitur ab illis coepisse et ab

Ulis esse deductam huius gentis originem, qui et eundem deum aucto-

rem et ducem vitae sequebantur et in simili religionis observantia per-

NPF1 ostendamus] ostendam ostendemus F

|in quibusdam P^

20 mystica ^|22 sint] PF om.



42 Eusebius, Kirchengeschichte I 4, 9—14' ^ - 9(, ,&

.> •<'

10

/&& ) \4 -•^ 11.

0 ^, ^

>\4 -,

-.12

&(, ^)^ --< , > - )>, - \)^><. . 13

20

^ -, ^, ^, -2 ?. ^ ^' 14)

3/4 Ps. 104, 1 — 11/12 Gen. 15, G vgl. Rom. 4, 3 — 16/17 Gen. 12, 3

— 17—19 Gen. 18, 18 — 21/22 vgl. Gen. 12, 1

ATERBMT^2 AR

] 3^ [ecl. proph. , 22|

ameod-e dem. ev. 1, , 20. , 2, 4 | 6 ixsivojv ATER

8 TERBM" -/qovoj | 9 TERM aus im

Schreiben corr. |TERBM

|10 in

corr. * | & TERBM &11 [dem.

ev.1, 6, 10]

praep. ev. 7,8,

23

13 «^v TrB| 15/16 \

18/19 -—\ iv /9 & | 20

21 >|25 \ |

26 '



Rufluus 4, 9—13 43

sistebant? in tantum denique haec in illis praemissa et praeformata 9

religio est, ut ne ipso quidem nomine, quod certe solum differentiam

faeere videtur, habeantur alieni, sed et ipsos iam tunc non solum Christi-

anos. sed et Christos esse appellatos divina testantur eloquia. dieitiir

5 enim de illis ex persona dei ad alienigenas gentes: >nolite tangere

>Christos meos et in prophetas meos nolite malignari<. haec 10

cum de Abraham vel de bis, qui per illud tempus ad dei cultum per-

tinebant, dicta referantur, evidentissime et luce clarius in ipsis et ante

ipsos Christianorum gens iam tunc fuisse et omnem tenuisse pietatis ac

10 religionis observantiam designatur, quam nunc jier adventum carnalis

praesentiae Christi per omnes gentes communicatam et omnibus inper-

titam nationibus constat, quo sapientiae pietatisque thesaurus, qui velut

intra angustum conclave pro raris quibusque cultoribus tenebatur, uni-

Tersum mundum fidei ac religionis profusione ditaret et quod prius vi-

15 ritim praebebatur, nunc simul et subito gentibus integris et populis ac

nationibus ingeratur. quod ita futurum divina inspiratione prospiciens .^

quidam eximius prophetarum stupore mentis adtonitus cum admiratione

exclamat et dicit: >quis audivit talia? et quis locutus est ita?

>si peperit terra in una die et si genita est gens de semel<. Et

20 item in alio loco de bis ipsis, quod sermo divinus gentem simul par-

turiendam esse praedixerat, contestatur et dicit: >his autem, qui ser-

>vient mihi, vocabitur nomen novum, quod benedicetur super

>terras<. quod autem ita novum nomen quam Christianorum vocabu-

lum gentibus datum est? novum autem dicit nomen nuper dispersum,

25 non nuper inventum. verum et hoc ipsum ita futurum et hanc benedic-

tionem nominis ac fidei omnibus esse gentibus largiendam nequaquam

divina oracula siluerunt. de ipso namque Abraham, dum adhuc esset 11

in praeputio constitutus, dicit sermo divinus: >credidit Abraham deo

>et reputatum est ei ad iustitiam et amicus dei appellatus

30 >est<. credidisse igitur refertur ei quem apparuisse frequenter et in- 1-

stnaxisse eum quae ad pietatem et religionem pertinent supra edocuimus,

Christo scilicet, per quem omnia constare, quae gesta sunt vel gerenda,

saepe probatum est. a quo etiam ad ipsum Abraham responsa huiusce-

modi deferuntur: >et benedicentur , inquit, in te omnes tribus

35 >terrae<. et iterum: >faciam te in gentem magnam et multam

>et benedicentur in te omnes gentes terrae-, in quo evidenter 13

exprimitur, quod ille cultus atque illa fidei gratia, quae tunc Abrahae

KPF3 uidebatur habebantur

|18 clamat

\et] aut P^ | 19 et] aut

22 uocabitur] PF uocabuntur|23 terram Pi

| 25 et hoc] hoc



44 Eusebius, Kircliengeschichte 14, — , 1—

- &

^;0Jö

, * &,-^^-., -0 -,

&, {^

,--1 2 v.Chr. . "1, *, ) ',

.0

,^ •&' .3

'^

,2 . ' >18-20 Luc. 2, 2J — 21 Mich, , 2 — 26 -S. 46, 3 Act. , 37

ATERB, von 3 an D,^2

TER| 2/3 > | 3 > BD

\6 > D

7/8 — i/hw > • 2" + Tcm|

7 ARBD TcmEM]

9 2• 15 ER|', ATERM > BD

| |11^

D > 13 ?.|15 //»•

ATERM:^• ijon BD|hog > tro? > D

|17 > | 18/19

BDM

,ATER

|

19 / ADM TERB|

-/BDM

/ATER

|20

|22

> BD\23 TERBDM > |

ARBDM^ »/auf Rasur

|24 ABDM^" TER

|26

durch Corr. -f- D



Rufinus 4, 14. 1 — , 1—3 45

et paucis illis qui ad id temporis fide et pietate insignes erant, concede-

batur, postmodum per omnes gentes ac per omnes terras esset benedic-

tionis titulo per divinam gratiam largienda. certum namque est, quod

sicut ille credens ei qui sibi apparuit iustificatus est et paternis super-

stitionibus repudiatis ac spretis dei veri praecepta fide atque operibus

exsecutus est et per hoc ei dicitur: >quia benedicentur in te om->nes tribus et omnes gentes terrae<, ita et Christiani fide atque 14

operibus id agant, ut paternae superstitionis errore depulso sequantur

deum, quem secutus est Abraham, et ex simili fide eius iustificentur.

10 sicut iustificatus est Abraham, quid igitur obstat, ut non una atque 15

eadem religionis observantia deputetur in bis in quibus unam atque

eandem fidei atque operum esse constitit formam? et ideo non novella

neque peregrina est Christianorum religio vel nuper exorta, sed si fas

est libere indicare quod verum est, prima omnium atque ab ipsa simul

15 mundi origine ac nativitate descendens eodem Christo deo doctore et in-

stitutore iam inde ab initio speciem formamque suscipiens. et de his

quidem ista sufficiant.

Verum posteaquam consequenter ea quae historicam narrationem ^51debuerant anteire, praemisimus, superest iam, ut et a corporali prae-

20 sentia domini et salvatoris nostri et his, quae deinceps gesta sunt,velut itineris nostri adgrediamur exordium, ipsum omnipotentem verbi

patrem deum, sed et ipsum cuius res geritur, lesum Christum,

dominum ac salvatorem nostrum, caeleste dei verbum, adiutorem et

[] auctorem narrationis nostrae precibus invocantes.]igitur secundo et 2

25 quadragesimo imperii Caesaris Augusti anno, ab Aegypto vero subiugata

et Antonii vel Cleopatrae interitu, in quam novissimam Ptolomaeorum

apud Aegyptum regna ceciderunt, octavo et vigesimo anno dominus et

salvator noster lesus Christus prima adscriptione census Cyrino Syriae

praesidente secundum ordinem totius prophetiae, quae de ipso praedicta

30 est, in Bethlehem ludaeae oppido nascitur. hunc autem Cyrini tem- 3

poribus habitum censum etiam loseppus inlustris Hebraeorum historio-

grafus memorat, adnectens huic narrationi etiam Galilaeorum haeresim

iisdem exortam esse temporibus, de qua apud nos Lucas in Actibus

'III] apostolorum meminit his verbis:|>post hunc<, inquit, >surrexit

NPF11/12 una atque eadem

|12 forma NPl>

| 15 deo ow.\22

cuius] NF unde|26 novissimam] P^F cum Gr. novissima P^ novissi-

mum I 30 iudae Pi



46 Eusebius, Kirchengeschichte I , 4 G

>o ,' ,^, <.

d' 4

?])

> , -, ,& -10 >.<

> . ^ .. , -1>• <.

6

> '> ^. -20> ^ ^<.

6—10 losepb. . . 18, 1 — 12—15 Joseph. . . 18, 4 — 18—20 Jo-

seph. .J. 2, 118

ATERBDMi:.!

2 '^ Ti'ERDM, Tc unleserlich, 7.abv|

3&|

y' BD|

4 ) D

TERBDM|

6\

avOQvw|

7 -TERBDM Jos

| 9 aus- corr. D| 12

|?. BDA Jos xb-ix: ? ATER

|-

ATER "^THttJ saddtccum und sadduchum BDHSS Jos ] 13 TcERBDM Jos -

|16 >

|17 DM

|18 BDM^'Jos quo

in tempore ATER|

ATKRDMZ" losj

19/20 Niese



Rufinus , 4—6 47

>Iudas Galilaeus in diebus conscriptionis census et avertit

>populuin post se. sed et ipse periit, et omnes qui credebant

>ei, dispersi sunt<. de bis autem ipsis loseppus, de quo supra i

diximus, in historia sua octavo decimo Antiquitatum libro hoc modo

5 memorat:

>Cyrinus autem vir imus ex consessn curiae Romanae per singulos

>magistratus usque ad gradum consulatus ascendens, cetera quoque

>honorabilis, cum paucis Syriam venit, a Caesare ius dare gentibus missus

>et censor simul patrimoniorum futuruss

10 et post pauca ait: 5

>Iudas vero Gaulanites, vir de civitate Gamala. Sadducum quendam

>Pharisaeum adsumens magnopere nitebatur sollicitare plebem, adserens

>eis, quod adscriptio census nihil aliud quam apertissimam inponeret

>servitutem, simulque cohortabatur gentem suam, ne perderet libertatem<.

15 sed et in secunda historia ludaici belli de hoc ipso haec scribit: 6

>Quo in tempore, inquit, vir quidam Galilaeus ludas nomine ad

>discessionem populos cogebat, pessimum fore eis persuadens, si ad-

>quiescerent solvere tributa Romanis et post deum mortalem susciperent

>dominum<.

NPFquirinus

\consessu] consensu PF \ 11 sadducum PF sadduchum

iVI12 magno opere X

|17 pessime P' | 19 dominatum



48 Eusebius, Kirchengeschichte I 6, 1—.^lovomcov& ytvoq c 6 1

)

>5 <,>? &•-

, < '-&. 2- -. &^, ^10 }. } . ojv

^ , ,{),' )5 ' -' ' 3^ , ^^^ ,^ ^ .

-6Gen. 49, 10 — 11 Joseph. . . 14, 8. 121. . . 1, 123. 181 — 12 vgl.

S. 58, 17—60,4 ecl. proph. 1.8, 4ff. dem. ev. 8, 1, 44.

ATERBDMJ^yl

1 ABDM > TER| 2 c ABM 23, 18 ^ 1 | 4 [ecl.

proph. 21, 26. 24. 26. 188, 2 dem. ev. 2, 2, 7. 7, 1, 116. 3, 53. 8, 1, 2. 24. 29.

32. 45] X[=S] [ecl. proph. 158, 12 dem. ev. 1, 3, 45. 3, 2, 33. 34. 36. 8.

1, 2.5]I

5 BD|

5/6 ATcERiM2'[=(S]^ [ecl. proph.

1.58, 13. 188, 3 dem. ev. 2, 2, 7. 3, 2, 33. 36. 7, 1, 116. 3. 53. 55. 8, 1, 34]

T'Rc D ecl. proph.

21, 27. 26, 12 ff. 27, 18 dem. ev. 1, 3, 45. 8, 1, 2. 3. 8. 24. 25. 45. 51. 52. 57. 69.

70. 71I

6^ BDM)& ATER\ 7 8 in durch

Rasur corr.|

8 D|

AKrBDM• TE'R|9 -

' corr. Mc|

10 ' corr. •|

*-|

ARB 6 TEDM \TERBDMZ/f

13 RBDM^ [ecl. proph.] (fualv. \ATERDMZ/i [ecl.

proph.]|14 * BDM.r [ecl. proph.]

d' TER in corr.

'\ ^R

|18) TERBDM

|19 vgl. 58, 21 ^^•

TERBDM TERM BD| |

TERB

DM/1 -)



Rufinus 6, 1—3 49

Haec loseppus.

[IUI] Per idem tempus Herodes primus ex alienigenarum genere ortus <? ^ 1

regnum ludaicae genfcis obtinuit, et in ipsoconpletur prophetia, quamMoyses ante praedixerat, quod non deficeret princeps ex luda

neque dux de femoribus eins, usque quo veniret cui reposi-

tum est. de quo etiam pronuntiat idem Moyses, quia ipse sit ex-

pectatio gentium, inperfectus namque huius praesagii pendebat even- 2

tus, donec sub propriae gentis principibus regerentur, qui incipientes

ab ipso Moyseo, qui haec praedixerat, usque ad Augusti Imperium

10 perdurarunt. quo in tempore primus, ut supra dixi, Herodes externi

generis vir a Romanis ludaeorum suscepit principatum. qui Herodes

secundum ea quidem quae loseppus tradit ex Idumaeorum gente pa-

ternum genus, ex Arabum vero materni sanguinis originem deducebat.

Africanus autem, qui et ipse praecipuus in historiografis habetur:

15 >Aiunt<, inquit, >qui de eo diligentius explorarunt, Antipatrum quen-

>dam patrem esse Herodis Ascalonitae, qui et ipse fuerit Herodis cuius-

>dam filius templi Apollinis aeditui. hie Antipater ab Idumaeis la- 3

>tronibus captus admodum puer permansit cum praedonibus pro eo, quod

>pater eius rei familiaris inopia filium redimere non valeret. verum puer20 >latronum vita et moribus institutus postmodum Hyrcano cuidam lu-

>daeorum pontifici familiaris efficitur, ex quo nascitur Herodes hie, qui

>salvatoris temporibus fuit<.

NPF17 appollonis P'i^

Easebius II.



50 Eusebius Kirchengeschiebte I ö, 4—

ajil ^. 4^^', {^

/.& , -§,

^.5

} -, ' ßaöi-, .,' 6

10 -(

),^-,1 ßaoüJa ,' ^ ,

. ' . 7),

^0

, ^ -,,^ ^^ ,^ 8, -^ &')) ,^ ^,,

-11 Joseph. . . 11, 112. 111 vgl. ecl. proph. 1Ö5, 13 ff. — 20/21 S. 48, 2 ff.

ATERBDM^•^5 TERBDM

\ 1 ABDIos\-

* corr. '| 9 |

10 ARBM

> D 11 TEBD [ecl. propb.] ^ beides losHSS|

15/16 ()/9— > + Tcm|16^ > + Bern

|17

> ' + Tc 19 ' 21/22 TKRBDM

1 22

^| ivaf>Yö)Q > BD | 23 > | 24

TERBDM.^' ' und die Erwartung d&r Er-

lösung und die Berufung der Heiden wurde vollendet wie gesagt ist in der Weis-

sagungI2 BDM ATER |

Ti corr. T'|

26 ix

tCov BDI27 ^;i > M



Rufinus 6, 4—8 51

[V] Haec Africanus.|igitur cum in hominem externae gentis ludaeorum 4

devenisset imperium, imminebat sine dubio etiam illa profeticis praedicfca

vocibus expectatio gentium, quippe cum defecisset apud eos ab origineipsius Moysei coepta principum regumque successio. prius enim quam 5

in captivitatem Babyloniae ducerentur, regnavit apud eos Saul primus

et inde David, nam ante reges a iudicibns regebantur, qui post

Moysen et lesum successorem eins gentis illius tenuerunt principatum.

post reditum vero de Babylonia non defuere eis gubemacula disciplinis 6

optimis instituta. per pontifices etenim rerum summa gerebatiir, donec

10 Pompeius Romanorum magistratus adveniens Hierosolyma urbem qui-

dem Romanis armis oppugnaret et caperet, sancta vero et sacratissima

quaeque templi pollueret, ita ut ne ab ipsis quidem adytis ingressum

temperaret hostilem. eum vero, qui per avitam successionem per idem

tempus regno simul et pontificio fungebatur, Aristobolum nomine

lö vinctum cum liberis Romam misit, Hyrcano fratri eins pontificatum

relinquens. omnem vero ludaeorum gentem ex illo tributariam Ro-

mano fecit imperio. sed Hyrcano, in quem ultimum ludaeorum gentis 7

pontificatus fuerat devolutus, a Parthis capto, primus, sicut supra dixi,

externi generis vir Herodes per senatus consultum Augusto imperante

20 ludaeorum gentis adipiscitur gubemacula. sub quo imminente iam 8

salvatoris adventu etiam gentium salus et vocatio expectata illa secun-

dum ea, quae prophetae praedixerant, consecuta est. ex quo utique

tempore interrupta successionis serie ducum vel principum, qui de lu-

dae femoribus descendebant, consequenti ratione ordo quoque sacer-

25 dotii ab avis et proavis indeclinabüiter currens repente confunditur.

XPF4 moysei] JSP- mosei P^F^ mose F^

|coepta] libri, sceptra edd.

(

6 reges a] PF cum Graecis, rege saule jV | 7 moyse PN\ tenuerant

10 hierusolimam NF \ 12 ita ut] aut Pi, ut P2 | j; ultimus|

21 gentüium

4*



52 Eusebius Kirchengeschichte I 6, 9 — 7, 1

ytvmv / . '^ 9?/, ojq -'^

'07/

&?],̂ ', ^.^,. d' 10^ ^ \10 ' \4

^.' 7)

&11

.^. ., .<fJav .

.{^^?}• -.^. '

7/

&-

20

^. .1 1

^ ..{^., ,

2 .& -, ' -1-7 Joseph. . . 20, 247. 249 vgl. ecl. proph. 160, 7—21 dem. ev. 8, 2,

93. 94 — 7—11 . . 18, 92. 93 vgl. ecl. proph. 160, 25—161, 2 dem. ev. 8,

2, 95 — 13 Daniel 9, 24—27 — 15 ecl. proph. 153, 12—165, 7 dem. ev. 8, 2,

05— 129

ATERBDM2:^

3\

ÜD|

4 ' corr. Tc|

ABDMecl. proph. los R

|5 TERBDM^ los -

ecl. proph. dem. ev.| 6 ATER ecl. proph. dem.

ev. los BD [Phot. . 318b, 13] ]11]

12 TERBDM nicht übersetzt \ \% ^' 15/. |17 > + Tc

| ^ >18

|19 20& ATBDM^^-& ER

]

21 ABMVKR|22 > BD

|23 ABDMZ^

TER (- (so, auf Rasur)



Rußnus 6, 9 — 7, 1 53

habes et de his idoneum testem ipsum loseppum, qui indicat Herodem, 9

postquam regnum sibi ludaeornm a Romanis concessum est, non iam

secundiim generis ordinem constitiiisse pontifices, sed ignobilibus qui-

busque sacerdotia permisisse. similia quoque in sacerdotibiis ordinandis

egisse etiam successorem eins Archelaum refert, post quem ludaeorum

imperium dicit recepisse Romanos, idem ipse loseppus indicat, quod 10

etiam sacram vestem pontificis summi Herodes obclusam sub sig-

naculo suo tenuerit nee umquam pontificibus usum eius potesta-

temve permiserit. hoc idem et successor eins Arcbelaus; hunc et

10 Romani post ipsos morem pontificalis iniuriae tenuere. haec autem Hdicta sint nobis adprobare volentibus veritatem prophetiae, quae in ad-

ventu domini nostri et salvatoris impleta est. sed et apud Danihelum

prophetam evidenter numerus septimanarum, qui usque ad Christum

ducem futurus designatur, impletus est. de quibus in aliis locis expo-

15 suimus, post quarum septimanarum consummationem abolendum esse

chrisma, quod apud ludaeos sacratissimum servabatur, idem propheta

designat. quod quidem manifestissime eo ipso tempore, quo dominus

noster lesus Christus advenit, probatur impletum. haec autem a nobis

pernecessario relata ad ostendendam veritatem temporum teneantur.

[VI] 20 Verum quoniam de generationibus Christi varie nobis Matthaeus 2^ 7 1

et Lucas euangelistae tradiderunt et contraria sibi a quam plurimis

dicere putantur, in quo etiam nonnulli fidelium veritatis ignorantia

commenta quaedam pro suis quisque opinationibus conantur adhibere,

etiam de hoc historiam, quae ad nos usque deducta est, in medium

NPF12 danihelem F 1 17 eol et



54 Eusebius Kirchengescliichte I 7, 2—4

^] Jisgl& •\ --.& '> ^- 2> ], . , ,>

{ ,0

>^^},

> ?.)' \ -3

>. '

.^, -, -> ij, .> , ^ 4> ,> &^,>

,— S. 62, 2 Quaest. ad Stephanum [Mai, Nova patr. bibl. 4, 231 f.; q = cod.

Palat. 220, nur bis S. 5G, 4;= Catene des Niketas, deren Varianten

Spitta, der Brief des Julius Africanus an Aristides, anführt; m= Catene des Makarios,

deren Varianten Routh, Reliquiae sacrae 2, 334 ff. anführt; vollständig ist nur. q

angeführt nach eigener Collation] — 11 S. 58, 14 excerpirt in einer Homilie

auf die Geburt Mariae, die verschiedenen Verfassern zugeschrieben wird (Migne

97, 850 tf.) = h, die Varianten führe ich nur z. Th. an

ATERBDM::^!1 > \

TEiBDM , durch Rasur corr., R|-

\« > BD

|4

|5-- TcERDM

| 6 TERBDMqi"

> ^ ABDMq 7/^ TER|

8 AB

DMq TER|9 ATERBDi"^

q auch in mn| / ATERBD^^n

Mq 10\ 10/11 ATERqmn ?}

DM1 16 , , corr., RBhn T'EiDMq

|BD

|1 7 > q |

BD > q | > q |

17 ATcERMh T^BD q Africanus schrieb -\18 durch Rasur corr., i^Rqmn 'BD -

| /. TERBDMqn«



Rufinus 7, 2—4 55

proferamus. Africanus, cuius superius fecimus mentionem, scribens ad

Aristiden quendam de euangeliorum consonantia et de genealogiis,

quae a Matthaeo et Luca diverse referuntur, ceterorum quidem opi-

nionäs procul a yeritate errantes coargmt, ipse autem historiam quamcompererat bis ipsis protulit verbis:

>Apud genteni<, inquit, >Israbel generationum nomina nunc secun- 2

>dum naturae, nunc etiam secundum legis ordinem numerantur, naturae

>quidem successiones babentur, quae ex seminis vel sanguinis veritate

>descendunt, legis autem quis filius alio generante substituitur sub

10 >uomine fratris defuncti sine liberis. cum enim resurrectionis inter eos

>spes necdum fuisset accepta, per baec resurrectionis quandam imita-

>bantur imaginem, uti ne nomen generis Vitium sterilitatis aboleret.

>cum ergo buiuscemodi apud eos generationum ordines servarentur, ut 3

>quidam ex ipso germine, quidam ex substitutione ab aliis generati aliis

lö >filii legis beneficio deputarentur, a singulis euangelistarum utriusque

>modi commemorata successio est, id est, ut alter eorum eum qui

>genuisset, alter vero eum qui quasi genuisse videretur exponeret. et 4

>ita fit, ut neutrum euangelium mentiatur, dum aliud naturae ordinem,

>aliud legis exequitur. reconiunctum namque sibi est invicem genus

20 >et illud, quod per Salomonem, et illud, quod per Nathan deducitur,

NPF2 aristidem

\4 oberrantes X

| 9 quis] iVP'jP, cum quis P^

12 Vitium st. aboleret] uitio st. aboleret F uitio st. aboletur X



56 Eusebius Kircliengescliichte I 7, 5—9

>&, jrareQcov.> // ^ -

>, ^.

?} - 5

>,

. /5

> &' -^, ^, '/>' . - 6> ^, -0 >, ^, , -

>6 ^,

,,

,& ,^ , -, ^ , 7

1> , ,, -> , ^' (> ^,> , , -20

> , ^ ->,, , ,>,

, , . &

6 Matth. 1, . 16—7 Luc. 3, 23. 24

ATERBDMJT^1 q | 4 TEDM vgl. Quaest. ad Steph. . 273 mal-

). ARqn die Verschiedenheit ^ BDcm^|

5&TiEMS'h^ TrRBD

|nach ?. +

-Tr

7 > + Bcm| rov '" | 8

ijXl '' ?.1 ^ ATERn|

8/9-•, durch Rasur corr.|10 TERMm ABDh

|

Tr, mATERM BDh

|rov TERBDM > |

11 —^ >T'h corr. Tc, AfricaiiU8 hatte nicht

|

TERBDMh

, Africanus schrieb xaTUyojv|12 TcERMmn AT'BD

TERBOM^Tn , voreusebianische Coi-ruptel, — halte

ich für interpolirt|

13/14 — ^ 14 ATERMn

BD|

15 ATcERM TißDh\

U >|

17/18 —

^> \

)\

19 ATERn

lllllilll II D Bh bezeugt\

21 > |22 D

|ABDM

TERh|

BD corr. D'mDr|

ABDM > TERm



Rufinus 7,—9 57

>per legales substitutiones, quae fiebant bis, qui sine liberis decedebant,

>et per secundas nihilominus nuptias, quibus unus atque idem aliis

>parentibus progenitus aliorum esse filius videbatur. et ita fit, ut utra-

>que narratio generationum usque ad loseph verissimis lineis deducatur

5 >diverso quidem, sed satis explorato ordine designata. ut autem clarius 5

>fiat quod dicitur, ipsas generationum consequentias enarrabimus. a t

>David per Salomonem generatio, quam dinumerat Mattbaeus, tertium

>a fine facit Matthan, qui dicitur genuisse lacob patrem losepb. per

>Nathan vero de David Lucas generationum ordinem texens, tertium

10 >nibilominus eiusdem loci facit Melcbi. dicit enim: losepb, qui fuit

>B[eli, qui fuit Melcbi. nobis ergo imminet ostendere, quomodo 6

>Ioseph dicitur secundum Matthaeum quidem patrem babuisse lacob,

>qui deducitur per Salomonem, secundum Lucam vero Heli, qui dedu-

>citur per Nathan, utque isti ipsi, id est lacob et Heli, qui erant duo

10 >fratres habentes alius quidem Matthan, alius autem Melcbi patres ex

>diverso genere venientes, etiam isti loseph avi esse videantur. est ergo 7. 8

>modus iste: Matthan et Melcbi diversis temporibus de una eademque

>uxore Estha nomine singulos filios procrearunt, quia Matthan, qui per

>Salomonem descendit, uxorem eam primus acceperat et relicto uno filio

§0 >Iacob nomine defunctus est. post cuius obitum, quoniam lex viduam>alii viro non vetat nubere, Melcbi qui per Nathan genus ducit, cum

>esset ex eadem tribu, sed non ex eodem genere, relictam Matthae acce-

>pit uxorem, ex qua et ipse suscepit filium nomine Heli, per quod ex

>diverso patrum genere efficiuntur lacob et Heli uterini fratres, quorum ft

XPF12 dicitur] iV qui dicitur PF \ 15 patres] P* {vel P^) cum Graecis^

patrem P» (vel P^)F fratrem iV | 19 filio uno



58 Eusebius Kirchengeschichte I 7, 10—12

>6 -, , ^, -

>^.

,, { ,>>1 6 «),>6 ( 6, , .)^ ' ' - 10

>9^ 6 &^ « »-> «, » , -0> ( &«. -

>. ^«>}, » «>. . 11> ,&•', ^,' \4 -

>^. , , ->^0

>,

^->{^ 6

' - ->, ^ ' 12>& )-5>, ,. '. 8. 9 Matth. 1, IG — 9—11 Luc. 3, 23. 24 — 13 Luc. 3, 38

ATERBDM^:^2 ö > Ti + Tc

I3/4 ARMh TEBD Africanus schrieb

// 'Eodâ) \4 ?. & TEMh -

AR B'^^mD '> |

9 TEh BD

xG quod [putabatur) esse filius \10 ABD

TERMhmj 11/12 \

13 - TERBDM2;hmn

^\

1^ TcERDM^T } Aim '^, ' coit. und 117 > |20

auf Ras. Tr ^v ) |21^ ArT, durch Rasur corr., RBÜi"

AÊ^M123 > * + Tc

|25 D .

!

TERM D An



Rufinus 7, 10—12 59

>alter, id est Jacob, fratris Heli sine liberis defuncti uxorem ex mandato

>legis accipiens genuit loseph natura quidem germinis suum filium,

>proptei• quod et scribitur: lacob autem genuit loseph, secun-

>dura legis vero praeceptum Heli efficitur filius, cuius lacob, quia frater

5 >erat, uxorem ad suscitandum fratri semen acceperat. et per hoc rata 10

>invenitur atque integra generatio et ea, quam Matthaeus enumerat

>dicens: lacob autem genuit loseph, et ea, quam Lucas competenti

>observatione designat dicens quod putabatur esse filius loseph,

>qui fuit lacob. qui et ipse subsonante eadem distinctione Heli esse

10 >filius putabitur, qui fuerat Melchi, quia legalem hanc successionem,

>quae velut adoptione quadam erga defanctos constat magis quam ger-

>minis Yeritate, conpetenti satis per hoc designavit indicio observans

>euangelista, ne omnino in huiuscemodi successionibus genuisse aliquem

>nominaret, per quod digna distinctione non descendens, sed ascendens

1 >usque ad Adam et ad ipsum usque pervenit deum. haec autem non 11

>nobis ad subitum repperta aut absque ullis auctoribus commentata

>sunt, sed ipsi haec salvatoris nostri secundum carnem propinqui, seu

>studio tanti seminis demonstrandi sive docendi quae secundum veri-

>tatem gesta sunt, tradiderunt, addentes etiam haec, quod cum Idumaei

20 >latrones Ascalonitanae civitati inruentes et de Apollinis templo, quod>muro urbis adhaerebat, cum ceteris spoliis etiam Antipatrum Herodis

>cuiusdam aeditui filium captivum diripuissent, accidisse postmodum, ut

>ad amicitias Hyrcani pontificis Antipater perveniret, cuius principatum, 12

>quod in quam plurimis iuvisset, defuncto eodem Hyrcano Herodi filio

NPF18 siue docendi] seu edocendi XF^ siue edocendi F^

|20 appoUonis P'



ßO Eusebius Kirchengescliichte I 7, 13 1

>£ öl• ^ ,& ->], ^, ^^

{^7]

>7]

.) ->'

öl•

'1^>^ ,

'• ' -> . , -10>, ,>

&.> , '.14

>) -1> | , )' ,)) ^ (] --20 >, ,

.1^

>, 7]0

,, .7 vgl. Judith 14, 10 — 7/8 Exod. 12, 38 vgl. Deut. 23, 8

ATERBDM^•^1 \

2 \ > |des Königs Agostos

3

/AT'BDa

|ABDM

|5 TERBDM

|

DM 6 ( TEBDM2J AR| -D . TERDM

|7 ']

|8^ |

<5 > \ 1\ ^ ^' ^\\ > BD

| 12/13 ?? und vor Eus. in-

terpolirt113 ) AT» TiERDM

|14 ^'> | 15 -

ATERBD|

16 | |17 /]

18 y.vy/ußä AB cocchaba TKR

.D

|

19 TERBDMn ]19/20 Eus. fand einen lücken-

haften Text vor, partim memoriter durch Conjectur ergänzt sie erzählten wie

sie vermochten in Kraft aus dem Buch der Tage das ist aber aus der Genealogie

I21 roioa ATÊRM aXXoja TrBD 1 22 auf Rasur Te



Rufinus 7, 13—1 61

>suo a Romanis per ambitionem regnum ludaeae gentis acceperit, verum

>haec et in aliis Graecorum historiis designantur. sed illud praecipue 13

>supra dicti viri memoriae tradiderunt, quod per idem tempus omnes

>Hebraeorum generationes descriptae in archivis templi secretioribus

>habebantur, in quibus etiam alienigenarum quorumque continebantur

>origines, sicut Achior ex Ammanitis et Ruth ex Moabitis, alii etiam ex

>Aegypto qui dicuntur Israhelitis esse commixti. verum Herodes cum

>summam potestatem teneret, videns quod huiuscemodi generis indicia,

>si permanerent, offuscationis sibi plurimum quaererent, ignobilitatis

10 >suae conscientia exagitatus omnes libros, in quibus conscriptio generis

>habebatur, iussit incendi, aestimans se nobilem videri posse, si novi-

>cius esse et advena Israbelitiei generis nullis conscriptionum fascibus>urgeretur. verum fuere tum pauci diligentes et studiosi viri, qui vel 1>deseriptos ex parte aliqua huiuscemodi libros domi haberent vel etiam

15 >memoriter avitae ordinem prosapiae retinerent, praecipue quos demissa

>a proavis nobilitas commonebat. ex quibus fuerunt et hi, quos paulo

>ante memoravimus, id est heriles vel dominici appellati

>propter propinquitatem generis Christi, qui et Nazaraei fuerunt ex vico

>Cocchaba ludaeorum, quique per omnem regionem circumeuntes or-

20 >dinem supra dictae generationis partim memoriter, partim etiam ex

>dierum libris, in quantum erat possibile, perdocebant. quibus ita a l»

NPF4 generationes] P^ emendans, generationem NP^F \ 12 esse om.

fascibus] fastibns NF|13 fuere tum] fuere tunc F fueret (fieret iV'')

ut JVI15 quos] PF quod

| 17] desposynos NF despotynoe

I19 coccaba F



g2 Eusebius Kirchengeschichte I 7, 16— 8, 1

> , /-/. •<.

^'16

>& 6 ^.^•>^6, 6 ^. . ->^ 6^ , '),> , .> <.

10 6

'. -17

,, ^ -&'& , -15 .

'/ 8 1

,̂ -20 6& , ,& ,, , ,&,^ .—9

&—^] =| Quaest. ad Steph. . 232 [qn, vgl. S. 54] —-

6—9 —%) in h — 13—15 Num. 80, 8. 9 vgl. Quaest. ad Steph.

1, 7 p. 224

ATERBDMi;^1 TcERBDMn // [Rasur von 2 Buch-

staben] TiI

D t auf Rasur| > Ti + T» oder Tc

|

2 ATERDM 14 nach MazUav 1 Buchstabe radii-t\ &

> q \9 va ATERBhn DM q |

10 durch Rasur

corr., ERM TijBD durch nicht bezeugt|

11 ) > ' + Tcm|13 > -|- Tc

|14 /«)- • durch

Corr. Uli5

^h

\15 ftV

|17 W ABMi" 10 |

19-19/20^ ' corr. '-

|23 -

) BD 24



Rufinus 7, 16— 8, 1 63

>nobis, in quantum diligentia potuit, perscrutatis evidentissime euan-

>gelioruin per haec veritas declaratur<.

Haec sunt quae ab Africano didicimus. hoc itaque modo in loseph 16. 17patrum generatione deducta dubitari iam non potest de Maria, quin

eiusdem generis atque eiusdem tribus extiterit, si quidem secundum

legem Moysei non liceat in diversas tribus nuptias permiscere, sed uni

ex eodem populo atque ex eadem familia innupta praecipitur copulari,

ut ne permixtione coniugii etiam sors hereditatis deducatur in dubium

10 et de alia tribu contra fas ad aliam transferatur. sed de bis satis

dictum.

[VII] Christo igitur secundum prophetiae fidem nato in Bethleem lu- S 1

daeae temporibus supra dicti Herodis de Orientis partibus adventantes

quidam viri ex Magorum gente percontantur ab Herode, ubinam esset

10 rex, qui nuper natus est ludaeorum, adfirmantes vidisse se stellam eins

in Oriente, quae sibi etiam dux itineris extitisset, causam vero tantae

properationis adorandi ac venerandi nuper editi regis esse, quibus ille

auditis incredibiliter deterretur verens, ne status sui periclitaretur im-

NPF4 quiu] qui in NF \ 6 moysei] moysi mosei F \ 8 permix-

tione om.19 ut] uti

|11 dictum] XF sit dictum



64 Eusebius Kirchengeschichte I 8, 2 G^^,)^^ , \]

/-

,,^,, , -. - 2^ ,.0 ' * - 3, -

, ,, - i

1 &^,, . -.20

^'5

3 .̂ -> ^ ?) , -

>-. .

1 Mich, , 2 — 9 Matth. 2, 1—7. 16. 13— — 26— S. 06, 12 -seph. . , 17, 168-170.&

| • |9 // > + Br

|11 ;-

BD 13 ATER BDM1« TERBDM

|»

ABDM- TER|

14:) , durch Rasur corr.|

TERDMyi|

] ,corr.

TcTr|

16

-xGjv ', corr. durch Rasur| 17 > BD

|18 D durch Easur,

ATERBD1M|

BDM.^ ATER| 2Sß4 \

24.

TcERBDM>ATi| ] /> |

2&\26121

TcERBDM.l • los|

27 > + Bc



Rufinus 8, 2-b 65

perii. accersitis ergo legis doctoribus percontatur, ubinam Christum

nasci sperarent. ut vero ex Micheae oracalis locus nativitatis eius apud

Bethlehem designatus est, uno praecepto rex omnes lactantes puerosnon solum apud Bethlehem, sed et in omnibus eius finibus a bimis et

infra, secundum tempus, quod exploraverat a Magis, interimi iubet, si

quo modo etiam lesum cum aequaevis posset extinguere. sed prae- 2

venit regis insidias puer abductus in Aegyptum, parentibus de dolo

[VIII] regis angelo praenuntiante commonitis.|verum haec etiam sacris euan-

gelii Tocibus edocemur. sed operae pretium est crudelitatis Herodis 3

10 in Christum et aequaevos eius videre mercedem. statim namque nee

mora ultio in eum diviua convertitur, quae non solum praesens inferret

exitium, verum et quibus post interitum suppliciis esset excruciandus

ostenderet. longum est, si prosperitates imperii eius, quibus ad illud 4

tempus usque pollebat, domesticis referam cladibus obscuratas, igno-

15 miniam matrimonii, fanera liberorum, quorum tarnen ipse extiterit parri-

cida, sororis etiam propinquorumque omnium si exequar clades, tragoe-

dia magis, quam historia texi videbitur, de quibus tamen, si quis scire

vult, loseppus plenius refert. igitur cum pro sacrilegio, quod in sal-

vatorem commiserat, et scelere, quod in aequaevos eius peregerat, ultio

20 eum divina urgueret in mortem, quem dederit exitum, non puto inde-

corum, si ipsius loseppi in septimo decimo libro Autiquitatum haec

refereutis sermonibus explicemus.

>Herodem<, inquit, >porro amarior in dies morbus urgebat, supplicia

>commissi dudum sceleris expetens. lento namque igni extrinsecus in

6

NPF14 pollebat] NF potens pollebat

|24 dudum] XFP^ pauIo ante dudum

Pi; librarius codicis eius, quo peivdet P, ex MatÜuiei narratione intellexit Hero-

dem mox post infanticidium diem obiisse

Eusebius II. 5




> .& , &,

,?/5> '^

, 7

>\ .^ ,

>&. -, ,^. - 8

10> ^ ,>. \ ^

•-

>'?<.

- -^ ) )

15 ,• ->). , '

>>0> )],6— S. ti8, 23 . . 1, 656-(JtiO

ATERBDM2M1 ni-oi TcER beides los HSS , 3 ovoh'

<ER los| ] |

¥{ h)j(o)af.ia

BD beides los HSS|

>|4 TiBD^M^ ATcERDc beides

los HSS I5 > Ti + Tc |

^ TÊRDM los > ?, AT'

7 ATERB, D durch Rasur corr., DiMJS beides los HSS

1 -]& ijj

8 • |AT'BDM^^

Tf'ER (wie los schi-ieb), beides los HSS1

ATERM

(wie los schrieb), beides los HSS|9 y' ovv ATERM ' ovv jjovv D ovv

losI

10 M^ los BD ATER|

11

TEBDM ?. AR los|& ABDM- TER los

|

13 TERDM | 14 «

'5 DiM+Di | 16 tVö« R 1 11 das abyekühlt

war lenta [=S.G4,27] ATERM los|18 TiBD'M^

ATcERDr beides los HSS | 18/19/ — > j 19 AT^BDM(.Tc-ERIos BDM2:iosHSS > ATER (wie los schriebj

]20 BDM} ATER^'^l (wie los schrieb), beides los HSS



Rufinus 8, .— 7

>superficie corporis urebatur, iutrinsecus vero vastum condebatur in-

>cendmm. aviditas inexplebilis semper inerat cibi, nee tameu satiare

>uiiiquani rabidis incitata faucibus valebat ingluvies intestina intrinsecns>nlceribns obsaepta, doloribus quoque coli quam maximis cniciabatur.

5 >umor liquidus et luridus erga pedes tumidos oberrabat, et ab inferio-«"

>ribus partibus pube tenus tumore distentus. sed et verenda ipsa putre-

>dine corrupta scatere vermibus. spiritns quoque incredibilis inflatio et

>ten£igo obscaena satis et execranda. bis autem omnibus doloribus

>fetor dirior vel ex membrorum putredine vel ex respiratione anbelitus

10 >reddebatur. ita ex omni parte cruciatibus fesso nuUao sufficere vires

>ad tolerantiam poterant. dicebant ergo hi, quibus divinandi peritia 8

>est, bas diyinitus poeuas ab imperatore ob multa eius impie et crude-

>liter gesta deposci<.

Haec quidem in supra dicta bistoria refert vir, de quo paulo ante

lö memoravimus. sed et in secundo libro idem bistoriografus similia ni- 9

hilominus de eodem scribit, boc modo dicens:

>Post baec vero omne corpus eius morbus invadens divereo eum>sibimet corruptelae genere vindicabat. febris namque in parte lenta

>vexabat, prurigo ex alia parte intolerabilis per omnem corporis diflfusa

>superficiem, coli quoque creberrimus dolor, pedes pube tenus hydropis

>obsederat tumor, verenda corrupta putredine et scatentia vermibus

>borrescebant, inflationes etiam tortuosi spiritus et crebra suspiria con-

XPF2 satiari libri

|12 ab imperatore] , ßuGU.toJi Graeca, ab

eo edd.




>ovOjcvoia xul sravTcuv , ^,tivat . 6 -- 10

>OLV

. .. ^ ^'

^, vjto

> . H>) ^ .- ^.^^, ?].

0 > ^,

> .. ^

^/12

>.^' Ö ^.>' }/^ ,- 13> ,^« » ,&- ' , --

20

> .. ?.

/. '><<.ATKRBDMTJ

1- BD]

TißDM " ATcER^ (wie los. schrieb)

beides los HSS | 7 /a'/.aoS^tv los HSS, los schrieb ?.^ wie para-

phrasirt|

8 acd

-TBDM^".^

ÊR

-und

•?.Tos HSS

|

^?.- BDM ^ Tc '/ ?.- - AER los

> 9 ?.}/ TERBDM ün Schmerx (hielt er aus) planctibus

los |12 TERBDM los

| 13

* com, ERBDM und

los HSS|

13/14 tl & TERBDM )O-avUTOj• anei?.G)v & und ) -los HSS

|14 ' TERBDM^" los los schrieb -

, /.. . .

'/. \

TERBDM^ los7. (wie los schrieb)| 1 7

1 & durch

Ras., ER2'Io3 AT' BDM und ^ HSS| 18 lov-

Ri corr. Rc1 19/ ATERB DM beides los HSS

|20

| > RM | 22 BD| ARBDM los



Kufinus 8, 10-13 69

>vulsis admodnm producta visceribus, ita ut diceretur a vatibus non

>morbi corporis baec, sed divinae ultionis esse supplicia. cjnique cum 10

>tot morbis etiam feralibus urgeretur, tarnen spem adhuc vivendi gerens

>de medellis ac remediis cogitabat. denique transito lordane aquis cali-

5 >dis, quae apud Callirhoen sunt, utebatur, quae etiam potantibus com-

>modae dicnntur. visum est autem medicis etiam oleo ealido omne 11

>corpus fovendum. cnmque depositus fuisset in buiuscemodi fomento,

>ita resolutus est omnibus membris, ut etiam oculi ipsi e suis sedibus

[Villi] >solverentur.|reportatur in Hiericbo et famulorum planctibus admonitus,

10 >ubi salutem desperare coepit, militibus quidem quinquagenas dracbmas

>dividi iubet, ducibus vero et amicis suis plurimum pecuniae largitur.

>ipse autem furore iam plenus et ipsi, ut ita dicam, minitans morti fer- 12>tur in facinus execrabile. etenim ex singulis quibusque vicis vel

>castellis si qui nobiliores et primarii erant viri, ex omni ludaea ad se

15 >colligi et recludi iubet in loco, qui dicitur hippodromus. accersita 13

>tum sorore sua Salome atque eins viro nomine Alexam: novi, in-

>quit, ludaeos de meo interitu gavisuros, sed potero habere lugentes

>et exequias bonorabiles ex plangentium multitudine, si volueritis vos

>meis parere praeceptis. hos omnes, quos in custodia habere iussi,

20 >totius ludaeae nobiles viros, statim ut ego spiritum exbalavero, inter-

>ficite, in hoc ipsum militibus praeparatis, ut omnis ludaea et omnis

>domus etiam invita defleat obitum meum<.

NPFcalleroen libri

\8 ipsi e suis] ipsius uis '

|9 in hiericho] exin

hiericho XF\10 quidem] quo idem quoque F

|13 etenim] et

\

16 tum] XF tantum\

alexam] alexa alexandro F|19 haberi



70 Eusebius Kiicliengescliichte I 8, 14— 9, 1

y.cu 14

>& , '

,•\^ ', 7]

' ^ ^>^

-,

>, <.Im. 15,,,

0

^.16

/ ,^,̂'̂ 6 >\4 ' •

>.

^&<.

\) 1

20

) ^, ^^/ '̂ .2-6 loseph. . . 1, G62 - 7 losepb. . . 17, 187. 191. . . 1, 664. 665

— 13-16 Matth. 2, 19. 20 — 16-19 Matth. 2, 22 — 21 loseph. . . 17, .

188. 189. 19. 317—319. 342—344. . . 1, 0G8. 669. 2, 93. 94. 111. 167

ATERBDMZ^2

|3^ BD&^ als er HU in seinen Schmer-

xen AM ?/ ot^ ER- (so los) und (uaO-t]Oia los HSS

IATER^M^ RcBD

|6

|7 St)

|

-] kavzov in havTÖv corr. M^ \% > ^^• + Tcm

' 11 |12

/ABD TERM

|

17 (> TERDM^^ AB|17/18-BDM [dem. ev. 8 prooem. 13] ATcER

'| 20 D

|21

23 in coit. Rc



Rufinus 8, 14— 9,1 71

Et post pauca idem loseppus ait: 14

>rursum autem, näm et cibi aviditate et tussis convulsione disten-

>debatur, cum ex dolorum yiolentia iam vitae exitum adesse sensisset,

>malo accepto cultrum poposcit, solebat enim per semet ipsum purgatum

>sic pomum atque incisum edere. tum deinde circumspectans, ne quis

>esset qui prohiberet, elevavit in semet ipsum dexteram ictumque libravit<.

Ad haec idem prosequitur scriptor, quod paulo ante quam no- 15

vissimum spiritum redderet, tertium post duos, quos ante necaverat,

filium suum praeceptis impiis iugulasset atque ultimam lucem, sicut

10 non absque maximis doloribus corporis, ita etiam ne absque parricidiipiaculis aufugisset. talis igitur Herodis extitit finis, quo digna supplicia 16

scelere, quod in Bethlehem erga parvulos gesserat, et pro insidiis

[X] domini nostri ac salvatoris exactus est.]de successione vero eius historia

nos euangelica perdocet, quod posteaquam per angelum commonitus

15 loseph sublato puero et matre eius de Aegypto rediit ad terram lu-

daeam, >audiens<, inquit euangelista, >quia Archelaus regnaret

>pro Herode patre suo, timuit ire illuc, commonitus autem>in somnis abiit in partes Galilaeae<. huic autem euangelicae veri- 9 1

tati consona scribit etiam supra dictus historiografus diligenter haec

20 exequens, quomodo ex testimonio Herodis patris sui adiudicante etiam

Caesare Augusto regni ludaeorum successor extiterit Archelaus et ut

post decem annos imperio devolutus sit utque Philippus et Herodes

NFF5 edere] comedeie

|10 ne] NF iiec F

|

16 regnat '|17 illuc

fillo P2) ire 1 21 regno



72 Eusebius Kirchengeschichte 9, 2— 10, 2

6 ^'^ ' .' . - - 2

'{ ^'-)..^. 3- -

0, -. \\'. - 4

, ,21 . Chr.

-, ^' ,5' - ,^ ;) -& ,. , - 10 1|,

0

,,,

,.& - 2, ,. ()

12 vgl. Luc. 3, 1 — 3 Joseph. . . IS, 32. 33. 35. 89 — 18-21 Luc.

3, 1 — 22 Luc. 3, 23 — 25/26 Luc. 3, 2

ATERBDMr^3 M2T.R 70, 19 G4, 10

|4 ?. |

6 »/

BDM ATER|

7 BD|

9-orr. '

|11

'BDM " ATiER Tr

]13

&15

|

^|16 BD

|21 •\^

123 |

2 / M2:ER 11 18 BD|26 -

Rc 27 R1 corr. Rc|

28 Tr| |

+ Schw



Rufinus 9, 2— 10, 2 •

73

iunior frater cum Lysania in tetrarchias divisum ludaeae regnum

regebant.

[XI] Idem quoque ipse historiografus in octavo decimo libro refert duo- 2

decimo anno Tiberii Caesaris, qui Augusto Septem et qninquaginta annis

5 principatu potito siiccesserat, Pontiam Pilatum ludaeae procurationem

snscepisse atque inibi per decem continuos annos usque ad ipsum paene

finem Tiberii perdurasse. ex quibus omnibus figraentum inpudens evi- 3

denter arguitur actorum, quae recenti ponfecta plasmate adversnm Chri-

stum dominum proferuntur, in quibus primo omnium temporis ipsius

10 ratio coarguit falsitatem. quarto namque consulatu Tiberii, qui cou- 4

sulatus septimo anno imperii eius fuit, piaculi in salvatorem commissi

tempus falsa haec acta perscribunt. quo in tempore evidenter osten-ditur ne missus quidem adhuc ad ludaeae procurationem Pilatus se-

cundum loseppi probatissimi liistorici testimonium, qui planissime de-

15 signat duodecimo anno Tiberii Caesaris ludaeae procurationem suscepisse

Pilatum. consonanter autem in bis cum historico euangelista concordat, 10 1

>quinto decimo<, dicens. >anno Tiberii Caesaris<, in quo quar-

tus erat Pilati procurationis annus, cum etiam ludaeae tetrarchae

haberentur Herodes et Lysias et Philippus, dominum et salvatorem

20 nostrum lesum Christum fuisse annorum triginta, quando ad lohannem

baptizandus advenit. tunc etenim initium evangelicae praedicationis

instituit.

[XII] Refert autem eum divina scriptura omne doctrinae suae tempus / 2

exegisse sub pontificibus Anna et Caipha, quo scilicet Annae pontifi-

25 catus tempore incipiente docere coeperit et usque ad initium Caiphae

NPF2 gerebant F

|19 lysias] lysanias F eniendans



74 Eusebius Kirchengeschichte I 10, 3— 6

Âvva', .-, 3« ?]^ ,- --5

^.

^/, 4. ' '^ -,0 > ,, -,

, .., 5> .5> , /. , -> <.

, -20 .-^ ,10— 16 loseph. . . 18, 34. 3 vgl. dem. ev. 8, 2, lOO — 22 Matth. 26, 3.

57 loann. 11, 49. 18, 13. 24. 28

2 ovS^ EB

'AT^R

'öh D

' ^' BDM

/•

TER|

3

^TERBDM&' \ i > ^

+ Tc ABD > TERM|

7 > R| 9 BD

1 -durch Rasar corr., ERBDM / T^

|10

BD \dem. ev.

|11 ( dem ev. | >

dem. ev. 12 ATBDM ER dem. ev. und los HSS|

13 ^r^^z1p ^ dem. ev.|

15

i

^ ATER dem. ev. los > BDM|

17 TERfiDM

vgl. IS1

BD| > Ti + «™ | 18

TERBDM > 19 + durch Corr.|

BD|19/20 f-it-

•, durch Rasur corr.|20 BDM

ATER



Rufinus 10, 3—6 75

perteuderit, in quibus spatiis vix toti quattuor concluduntur anni.

legalibus porro praeceptis iam per illud tempus vi et ambitione cessan- 3

tibus, nulli quippe pontificatus honor vitae vel generis merito redde-

batur, sed Romana potestate aliis nunc, item aliis summa sacerdotii

praestabatur, ita ut annuis iam successionibus mutarentur. denique 4

idem loseppus refert, quattuor per ordinem usque ad Caiphan pontifi-

catus officio post Annam esse perfunctos, bis verbis scribens:

>Valerius Gratus Anna sacerdotio deturbato Ismabelem pontificem

>designavitfilium Baffi. sed et bunc non multo post abiciens Eleaza-

10 >rum Annaniae pontificis filium pontificatui subrogavit. post annum vero 5

>etiam bunc arcet officio et Symoni cuidam Canifi filio pontificatus tra-

>didit ministerium, quo nou amplius et ipse quam uuius anni spatio

>perfunctus loseppum, cui et Caifas nomen fuit, accepit sucessorem<.

Ac per hoc omne tempus, quo dominus et salvator noster in terris 6

15 docuisse describitur, intra quadriennii temporis spatia coartatur, in quo

quattuor istae, quas loseppus memorat, successiones pontificum de-

scribuntur vix per annos singulos ministratae. consonanter igitur se-

cundum ea, quae loseppus scribit, Caifan pontificem anni illius, quo

NPF5 iam annuis

\6 caifam F \ 7 scribens] adscribens

\8 is-

mahelum PF- \ 11 canifi]' canyii PF \ 15 describitur] A'F perscribitur



76 Eusebius Kirchengeschicbte I 10, 7— 11, 4

()'7] 7]£ -. 7

y

&^ -.roo -^.

^)- 11 i

10 ^, ^'

', ^,

',^ '' -), '., ?)}- 2^ ^ -0

.' ) 3

,,), ^ ^, -25 . . 4) , ^-^

2—5 Matth. 10, Iff. Marc. 3, 14 ff. Luc. 6, 13. 9, Iff". — 5-8 Luc. 10, 1

vgl. dem. ev. 3, 2, 25. 3, 37 — 9-11 Matth. 14, 1-12 Marc. 6, 14—29 Luc. 3,

19. 20. 9, 7—9 — 11—20 los. A.I. 18, 109—114 — 20/21 los, A. L 18, 117 —22-25 A. I. 18, 240-255 vgL 17, 344

ATERBÜM^"^2 }/}. |

6 > R|

ABDM TKR [dem. evang. 3, 2, 2. 3, 37] |7

dem ev. 3, 3, 37| | 9 | 10 ^^ ">

11

>11/12

/> |

14 voûotö Ticorr. Tc|

!, \ATER^" Arabiae

D .... [das übrige abgerissen] Dem|16 )! AB

TîlRDM Tr|18] BD

|19 > BD

22 BD | 25 yahlalaa M.rarm| TKRBDM^'.il >



Rufinus 10, 7— 11,4 77

salvator passus est, etiam euangelii scriptura designat. igitur dominus 7

et salvator noster non multo post initium praedicationis snae duodecim

ex Omnibus discipulos adsumpsit, quos et ceteris sectatoribus suis prae-

ferens speciali quodam electionis privilegio apostolos nominavit, cuius

nominis virtus missos indicat. sed et alios post hos elegit septuaginta,

quos et ipsos binos per loca singula et urbes, ad quas ipse accessurus

erat, praemisit.

[XIII]I

Verum brevi interiecto tempore lohannes baptista ab Herode filio lA 11 1

Herodis capite punitur, de quo et in evangeliis quidem refertur. con-

10 cordi vero testimonio etiam loseppus de hoc scribit, nominatim etiam

de Herodiade commemorans velut de coniugio fratris Philippi viventis

yiolenter abstractae et suis ab Herode incestis nuptiis sociatae propria

et legitima uxore depulsa. quam Herodiadem filiam dicit fuisse Aretae

regis Arabiae, propter quam etiam lohannem baptistam ab eo comme-

15 morat interemptum. bellum quoque exortum inter Aretam dicit et '2

Herodem tamquam ob ignominiam filiae vindicandam. in quo hello

exercitum refert Herodis extinctum, haec autem omnia ei accidisse

propter piaculum, quod in necem lohannis ammisit. idem quoque lo- 3

seppus iustissimum super omnes lohannem fuisse secundum euangeli-

20 orum fidem et ab Herode propter Herodiadem capite caesum refert,

propter quam etiam regno eum esse depulsum atque in exilium

Viennam Galliae urbem trusum. haec in octavo decimo antiquitatum 4

libro bis ipsis, quibus infra adnotatum est, syllabis scribit

NPF21 commemorat

\esse] P, memorat esse KF \ 22 uiennam] NF in

uiennam|23 scripsit



7S Eusebius Kirchengeschichte I 11, —

>( öt >>vjro ^\>

.^^, 5

>>oixaioOvv?j ^ &6 -> '

>•, ^ ., -&. / ( ^ 6

10> )^

>^, (

> ).

->, ' -, ..> ^^ , ->. <.\ , ^ 7^

> /,

,1—16 los. . 1. 18, 11G—119 vgl. dem. ev. 9, , lö — 19 -S. 80, 9 los.

. . 18, 63. (j4 vgl. dem. ev. 3, 3, lOö. 106 theoph. , 44 (syrisch)

aterbdm:^'^

1 //owdor dem. ev.|

2 5 > B' + ßi|

ABDM

[dem. ev.] los TER| 3 AT'BDM [dem. ev.]

-TfER los I TERBDxM [dem. ev.] /> beides los H^S | 4

THRBDM Io3 d. e. > 15 los > dem. ev.

\,

[r anradirtj, BD^M [dem. ev.] KR, D durch Ras. corr., beides los HSS

aircCov Tr|

7^ los <fatvso(}ai dem. ev.| ] auf

Rasur Tr /728 HSS perplurima vniHiludo nach Conjectiir;

]os schrieb vielleicht.\ > , wo es

zum Vorigen gezogen wird| ?;9^/• T<-ERBDcui.r los 9-^ &?]

D'M 10 oelouo AT', durch Rasur coir., RBDM otioao '^ beides los

HSSI 11 TER, D durch Rasur corr., Jos ABD*

|

13

2• RBD los| 15 ?] BDM los TER

ATERB los aig DM|

17 vor 'lojawor > | 18

>^ corr. '119 los - dem. ev.

|

TFiRBDM

dem. ev. los



Rufinus 11,—7 79

>Quibusdam autem<, inquit. >Indaeoruin videbatur ideo perisse He-

>rodis exercitum, quod in eum satis iuste iiltio divina commota sit pro

>vindicta lohannis, qui vocabatur baptista, quem punivit Herodes virum »

>valde bonum, qui praecipiebat ludaeis virtuti operam dare, iustitiam

5 >inter se invicem custodire et in deum servare pietatem, per baptismum

>in unum coire. hoc enim pacto baptismum acceptabile fore, si non

>solum ad abluenda peccata sumatur, verum et ad castimoniam corporis

>atque ad animae iustitiam purificationemque servetur omniumque pariter

>virtutum velut signaculum et custodia quaedam fidelis habeatur. quae 6

10 >cum ab eo per praecepta huiuscemodi docerentur atque ad audiendum

>eum perplurima multitudo concurreret, veritus Herodes, ne forte doc-

>trinae eius persuasione populi a suo rege desciscerent. videbat enim,

>quod praeceptis eius ac monitis oboedire in omnibus plebs esset parata,

>melius credidit, priusquam novi aliquid fieret, anticipare bominem nece,

1 >quam postmodum turbatis rebus seram paenitudinem gerere. ex sola

>igitur suspicione Herodis vinctus in castellum Macherunta abducitur

>Iohannes ibique obtruncatur<.

Hactenus de lohanne. sed et de salvatore domino in eisdem bisto- "*

riarum suarum libris idem loseppus ita scribit.

[XlllljI

>Fuit autem iisdem temporibus lesus sapiens vir, si tamen virum

yPF2 sit] est

I

4 A'alde] autem X|

5 deum] dominum|

10 eo]

NF eodem|12 rege] regno

\16 adducitur P-



so Eusebius Kirchengeschichte 1 11,8— 12,1

>avOQa yg/j. , ->& ijoovij^,, .

, \ '8

>}) ,' 7/ ,> -->^. -> .<.

10

^ ^} 9

-, -^^

;> ' 12 1' &,. ' -, -.

'

- -19 Galat. 2, 1. 9. 13 — 20 Kor. 1, 1

ATERBDMV^1 BDM dem. ev. ATER beides los HSS

| 2

Tjoovfji ?.9-/ Hieronym. de vir. ill. 13 los }/^theoph.& dem. ev.

|3 theoph.

los (HSS am Ende von B. I) de ludaeis Hieronym dem. ev. iov•

los| Hieronym los (HSS B. I) > dem. ev. los

| 4/

-theoph, los'/ dem. ev.|

5-. TERDM dem. ev. los AB|

6 ATERM los) BD^ dem. ev. theoph. | 7/8 îeronym dem. ev. theoph. & und^

os HSS|8 ' ATER, corr., '. Hieronym los D

' oV^tv dem. ev. theoph.|

-Hieronym los dem. ev. theoph.

j

9 ATER los DM dem. ev. | 13 « ARDM > TEBATrRBDi: TÊM

|14 ^ > |

15 D» corr. Dr|

\1 ] ]19 BDM ATER

|

BD ^^"" dui-ch Rasur corr., ERD^ | 20 BM^ AR | > R



Rufinus 11, 8—12, 1 81

>eum nominare fas est. erat enim mirabilium operum effector doctorque

>hominuin eorum, qui libenter quae vera sunt audiunt. et multos qiii-

>dem ludaeoruin. multos etiam ex gentilibus sibi adiunxit. Christus hie

>erat. hunc accusatione primorum nostrae gentis virorum cum Pilatus 8

>in crucem agendum esse decrevisset, non deseruerunt hi qui ab initio

>eum dilexerant. apparuit enim eis tertio die iterum vivus, secundum

>quod divinitus inspirati prophetae vel haec Yel alia de eo innumera

>miracula futura esse praedixerant. sed et in hodiernum Christianorum.

>qui ab ipso nuncupati sunt, et nomen perseverat et genus<.

10 Haec cum ipse Hebraeorum scriptor olim suis libris inserta tam 9

de lohanne baptista quam etiam de domino et salvatore nostro tradi-

derit, quod ultra effugiam, quae excusatio inpudentibus et perfidis re-

manebit, quo minus de falsitate gestorum, quae postmodum confinxerunt,

apertissime convincantur? sed de bis ista sufficiant.

15 Apostolorum autem domini et salvatoris nostri nomina quae re- IB 12 1

ferantur, ex ipsis euangeliis omnibus palam est. septuaginta vero disci-

pulorum vocabnla nusquam quidem repperimus scripta, dicitur tamen

unus ex ipsis esse Barnabas, cuius etiam in Actibus apostolorum mentio

facta est. sed et Paulus nihilominus scribens meminit eins, denique

NPF6 uisus Pi

!14 sed] sed et

!18 esse om.

Eusebins II.



82 Eusebius, KirchengescWcMe I 12, 2— 13, 1' n ö jcaga ^Fjto- 2

tj ]. 6 >>&

,-><, -.-) . &

3

(]^ ?]^ -.^ ^/. ^

10 ' &, ),

^ , -, 3 ,,^, d' ,^15

. & 5'̂0)

ooodv,,^

> ^ <.20

' - 13 1. >^ -,1 Zahn Forschungen 3, 68 — 2—4 Galat. 2, 11 — —8 Act. 1, 23—2

11—19 Kor. 1, —7

ATERBDMr^1 in quarto

\4 nach + «}<

Tolmai\ 6 BD

|BD

1

und lustus der \ rrjt

> ' + Tc | 7 (cvrola | 8 de ATERM.^.i

&ojuü [ ^ D] [-yUQoj D] BD

| : in coi-r. «|

11 civ

> R1 > 1 12• TKRBDM

|- [Quaestt.

ad Marin./). 301] Quaestt. ad Marin, . 287. 297| 12/13

[Quaestt. ad Marin, . 297. 301] Ulis undecim [Quaestt. ad Marin, p. 287]

13 ABDM > TER|

ATERM^l D und danach

[= S]I

la auf Rasur] 15 TER

BDM|

17

- ^1

18

}>

|20 ATEM R auf Rasur

BD ATERM orvoJ BD sei in der Kürze gesagt

sufficiant] 21 A2OD 22 ERÎ

| ATERDM^• •/ qtiam promisimus\22 > T^ + Tc | ^ BD



Rufinus 12, 2— 13, 1 83

ipsum dicunt esse, qui cum Sosthene et Paulo Corinthiis scribit. Cle- i

mens vero in quarto Dispositionum libro Cefae mentionem facit, de quo

Paulus dixit: >cum autem venisset Cefas Antiochiam, in faciem

>ei restiti<, et dicit eum unum esse ex septuaginta discipulis cogno-

minem Petri apostoli. sed et Matthian ex ipsis esse dicit, qui pro luda 3

apcstolorum numero subrogatus est, et eum, qui cum ipso est statutus

ad sortem. Thaddaeum quoque unum ex ipsis fuisse tradunt, de quo

et historiam, quae ad nos usque pervenit, exponere necessarium duco.

nam et plures quam septuaginta fuisse discipulos salvatoris invenies, 1

10 si observes ea, quae Paulus indicat dicens post resurrectionem appa-

ruisse dominum primum quidem Cefae, postea illis undecim et post

hos amplius quam quingentis fratribus simul, ex quibus quosdam dor-misse dicit, plurimos autem adhuc permanere eo tempore quo scribe-

bat. post etiam dicit eum yisum esse lacobo, qui erat unus ex bis 5

15 qui fratres salvatoris appellabantur. tum deinde tamquam praeter bos

duodecim, ad eorum tamen similitudinem essent alii quidam apostoli,

sicut et ipse erat, Paulus addit et dicit: >postea apparuit apostolis

>omnibus, novissime autem yisus est et mihi<. sed et de bis

ista sufficiant.

rxV] Narratio vero, quam de Tbaddaeo promisimus, bunc habet modum. 13 1

domini et salvatoris nostri lesu Christi divinitas, cum pro mirabili virtutis

XPF1 scripsit

\5 cognomine Ubri

|apostoli] et ap.

6'



§4 Eusebius, Kirchengeschicbte I 13, 2.- tvtxtv,Ji -

y.al

& .2

^, -5

,^ - -, ^., 3

10 ,, & -4

?. . ,•3 ,,, -, ^ -

.^ , 5

20

" -'

..,̂ ]ATERBDM^"^

2 noQQOzäxojv ER' coir R durch Rasur|

uvtuw TcERM > T^B AD

I 2,3 ATcERDcniM^>• TiBD• tarn de iiicinis quam de peregrinis

et longe positis\3 aus corr.

|TERBDM

|

4 AT^D^^ TcERB AiTr so durchweg

5 ov&]^ D| 10 ATER ciOvv BDM

|11 -

TERBDM|

TißD ^ TcER ^

12 ATER BDrM D'|

BD

ATERMj1314 ATER auf Ras., DM '

14 ATER BDM|

'' BDM ' )

ATER1

16 AT» BD'

/ TrRcDr /ER1, Tcm unleserlich| 18/19 ABDM

'TER

|20

BDAI ATP]R| ] 7/ |

22 «^] R|

> — > ' + » |23 BD

|24 '" [

+ Tcm] BDM^".^ TER



Rufinus 13, 2— 85

opere per omnem locum celebraretur, innumeros tarn de vicinis quam

de peregrinis et longe positis pro remediorum et curae virtutibns in-

vitabat, si qni praecipue morbi alicnius aegritudine laborarent. unde 2

et rex quidam Abgarus nomine, gentis ultra Eufraten positae princi-

patum nobiliter tenens morbo quodam corporis inremediabili, qiiantum

inter homines, tenebatur. Qui cum de nomine lesu et de mirabilibus

virtutum eins audisset, supplex ei per epistulam factus exorat misso in

rem homine diutini morbi vinculis, quibus tenebatur, absolvi. sed ad 3

praesens quidem a domino corporis eius cura differtur, dignus tarnen

10 efficitur rescripto epistulae salvatoris, in qua simul etiam promittitur

ei, quod non multo post desiderii sui consequeretur effectum. denique 4

post resurrectionem atque ascensionem domini ad caelos Thomas aposto-

lus ex commonitione divina Thaddaeum quendam, unum ex septuaginta

discipulis, ad Edessenam civitatem euangelistam et praedicatorem verbi

lö dei emittit, simul et quae a domino promissa fuerant impleturum,

haec in archivis publicis Edessenae civitatis, in qua tunc supra dictus 5

Abgarus regnavit ita descripta repperimus in iis chartis, quae gesta

regis Abgari servata antiquitus continebant. et ut evidens dictorum

NPF14 edissenam aedissinam ^ et similiter deinceps \ 17 iis] his Ubri



56 Eusebius, Kirchengeschichte I 13, 6—8& \ -& .-1> 3& 6

>6€0 . xcä., ^ ,, , ,0

>&,

& ,' -.>. , -<

> , y ^>, // ^ . S

1> &? ^, , &-9—12 Matth. 11, . Luc. 7,22

1/2 ycu — T(jonov ATcERM^'yl Ratsur von etwa 23 Buchstaben '

§

-&»• D |3— S. 88, 13 über die abgeleitete

Überlieferung der Briefe vgl. v. Dob.schütz Ztschr. f. KG 18, 422 ff.; hier kann nur

einzelne:i mitgetheilt werden. 3 = Inischrift von Kphesos [Jahreshefte des österr.

Inst. 3, 93]. = Papyrus [Dobschütz 427]. Sl = Menaeen [Dobschütz, TU N. F. 3, 2

Beilage . i8 = Festpredigt, unter dem Namen des Constantin Porphyrogenneta

überliefert [Dobschütz am angf. Ort]. (£= Epi8tula Abgari [Dobschütz 438 ff.]. J =

DoctrinaAddai ("syrisch). Schlüsse ex silentio sind bei diesen Angaben nicht zulässig|

3 1 3/4 Könif/

[Variante in ©1 rerje ( Abgaro) nel

foparcha 4 «« r/oi» TcERBDM/ AT ^|ä?.>/ \ &'([ 3] Rasur von 5 Buchstaben :6 [der Schwarxe) [=J] Uchamae

filüis > AERDM1-^ TBDM^^ [= 3] \ ]

[= 93] R [= 3, Variante in (£] |8 ATiEBDM [= 3,

Variante in % SB] TrR [Variante in 31] ||9 ATR

BDMJS" [= 5t, ]^ d quod uerho tantiim {/. und

und Varianten in (£ so7idern mit deinem

World]I

10 AT^BDM [=33193] TcER

[statt

Variante in (£] |

^|12 |

13/14 ov

— > < + Ecm|13 AT' RBDM TcEcm [= ^^ i 93tf

14 i•; AT'BDM [=z/, Variante in G] TcEcmR2•^ [= 93, Variante in (£]|

15 nt difpieris ad me fatv/ari [vgl. '/.- Variante in ]



Rufiuus 13, 6—8 87

veritas fiat, ipsarum exemplaria epistularum ex Syrorum lingua trans-

lata ponimus.

EXEMPLAR EPISTULAE SCRIPTAE REGE ABGARO VEL TO-PARCHA AD lESÜM ET MISSAE HIERUSOLYMA PER ANANIAM

CURSOREM

>Abgarus Uchamae filius toparcha lesu salvatori bono, qui apparuit 6

>in locis Hierusolymorum salutem. Auditum mihi est de te et de sanitati-

>bus, quas facis, quod sine medicamentis aut herbis fiant ista per te,

>et quod verbo tantam facis caecos videre, claudos ambulare et le-

10 >prosos mundas et inmundos spiritus ac daemonas eicis et eos qui

>longis aegritudinibus afflictantur , curas et sanas, mortuos quoque sus-

>citas. quibus omnibus auditis de te statui in animo meo unum esse 7

>e duobus, aut quia tu sis deus et descenderis de caelo, ut haec facias.

>aut quod filius dei sis, qui haec facis. propterea ergo scribens roga- 8

15 >A-erim te, ut digneris usque ad me fatigari et aegritudiuem meam, qua

4 annaniam libri|

uchamae] NP uchammae F uchaniae edd. \ 7 de

te] et de te|9 caecos facis

|10 daemones P^NF^



88 Eusebius, Kirchengeschichte I 13, 10

>7. y.ai otl> Ot. stoXi^ oh ton ,^<.-> . ^ . 10

>jcsqI .> .0 ^ , -

0 >?.7]V&.

?•6 . ^,> & , - öot> <.2/3 vgl. Eccl. 9, 14 — 6 vgl. loh. 20, 29 — 7,8 Resch Apokryphen 103

vgl. les. 6, 9if. Matth. 13, 14 ff. loh. 12, 39 ff. Act. 28, 25 fi'.

aterbdm:5:^

1 unöatot ARBD [= 3J, Variante in (£] ol TEM [== 3-i, Variante in

(£] I 001- [= 33t93(5J] > TEBDM| 2 ABD

-ER T^ Tc/////

3 BD|

'[ ] [- R] - '7/?/?.ERBD

|4 DM [= (S , ^] |

TcERBD

AT'|5 ATE'R Ec den Dativ bezeugen 2'yl

BD]iI|

[TcER

Tr]

^] BDM + iv BD

|6

TERBDMT^ [= '^d] [vgl. ' ?®, -und neben einander ] |

ATER^ [= ^9(

6J] BDMZ" [^3] ' [== J —-GovGiv 3] BDM [= 9133] |

^ [= 3*253] AT'

io R " [= 58, ohne 21] >, das Folgende dem Vorhergehenden co-

ordinirend, ^^[^{—)^'^, ohne] \ 8 TcE

[= 3^9158J] > AT' BDM|

TERBD oüJva AM| 9

^10 BDM [= 3{, %, Variante in 91©] ATER^

[=93, Variante in 9] |— >

|11 ^we > |

ATcERDM » T'Bc|13 AT'DM^^ -/ iyjroj TcER )



Rufinus 13, 10 89

>iain diu laboro. curare, nam et illud conperi, quod ludaei murmurant

>adversum te et voluut tibi insidiari. est autem civitas mihi parva

>quideru. sed honesta, quae sufficiat utrisque<.

EXEMPLUM RESCRIPTI AB lESU PER ANANIAM CURSOREMAD ABGARUM TOPARCHAM

>Beatus es. qui credidisti in me, cum me ipse non videris. scriptum 10

>est enim de me, quia ii qui me vident, non credent in me, et

>qui non vident me ipsi, credent et vivent. de eo autem, quod

>scripsisti mihi, ut veniam ad te, oportet me omnia. propter quae missus

10 >sum, hie explere et posteaquam complevero. recipi me ad eum, a quo

>missus sum. cum ergo fuero adsumptus. mittam tibi aliquem ex dis-

>cipulis meis. ut curet aegritudinem tuam et vitam tibi atque his qui

>tecum sunt praestet<.

NPF2 mihi om.

\4 annaniam libri \ 6 qui] NF quia ' 7 et qui

hü quiI

13 post praestet add. in margine et civitati tuae praestet ut

nullus acluersai-iorum umquam nos exsuperare possit icorr. ex posset) P-



90 Eusebius, Kirchengeschichte I 13, 11—14.

(] - 11

> ^ ^ ,xcu ;...tva

'-

Ö >^ . &,^ ^ &. ^ 0. 6 12

>^^^ jtaoav , ^ ^-> ) 6'[ d-0>, ^, '^ 6

' ^,& , «. -13

> . ' . »' (]'1Ö >. ,«. , » ->^ .>' &}] «, , »3<, , »-> ' «. ^ 14

7/8 Matth. 4. 23. 9, 3. 10, 1

'

aterbdm:^:^

1 / 1/2'—^^ ATc'mRMi:^, mit UncialenED>TiB1

I AER Tc'mDM|

4 ). BD | ]^] 4/ 8—

Tioßice 13 ncc/ Dittographie|5

|5— 7

—^. 1—12 —^ Dittographie|6 '^[ D] • *

&cERBD

'

'&?.| 8

TERDM 9 ATKRDMZ\ > .

\10

^- iv / ERBD| > ER

II) |13 ATRDMX^ & |

14^ ^"^ /.& ERBD|

AT-ERBD^

|>> ^ + '

| 14/1

in 'R]. ^-}[ R ED] (/

('ERBD1—18 -•— c^^ 18—92,1

-—'Dittographie

| 15

()£>Ti+ Tc ^ '{} ERBO\IbU der Köm'c/

\W-

17 ATDMT^ - ERB|18 man verlangt

[vgl. 33 . **] maxitne propter ipsum conjicirt



Rufinus 13, 11—14 91

Erat autem bis epistulis adiunctum etiam hoc lingua Syrorum, quod 11

infra scriptum est.

>Postea vero quam lesus adsumptus est. misit ei ludas. qui et Tho-

>mas. Thaddaeum apostolum unum ex septuaginta. qui cum Tenisset.

5 >manebat apud Tobiam filium Tobiae. ut autem audivit de eo Abgarus

>et nuntiatum est ei. quod Tenisset apostolus lesu. secundum quod ei

>scripserat, cumque coepisset Tbaddaeus in rirtute dei curare omnem 12

>languorem et infirmitatem. ita ut omnes mirarentur. Abgarus consi-

>deratis mirabilibus, quae faciebat. recordatus est, quod ipse esset, de

10 >quo sibi lesus scripserat dicens: »cum autem fuero adsumptus. mittam

>tibi aliquem de discipulis meis, qui aegritudinem tuam sanet«. et vocans 13

>ad se Tobian, apud quem manebat, ait ad eum: »audivi quod vir quidam

>potens venit et manet in domo tua, adduc eum ad me«. cumque redisset

>Tobias ad Thaddaeum, dixit ei: »Abgarus toparcha Tocayit me ad se

15 >et dixit mihi, ut te ad eum perducam et eures eum«. et Thaddaeus:

>»veniam<. inquit, »quoniam maxime propter ipsum missus sum«. postera 14

NPF10 mitto

I16 ipsum] eum



92 Eusebius, Kircbengeschichte I 13, 1—IS

> y.aX ^ . 3>, ), -

>?]

> "-. '-> , 6 \' 1&

>6 ^ ]&^^, > 0 ^, <«.

10 >^\ ,

>. , 7] . 03

>] «. 16

>6 ^«, ], », -> & )'1>, ^^ ->«. » •?]> '^ «.> " -» - 1?> «. 6 » <, \,»

0

«..

>&& & .^1^

> & ',)> ^ ,1 ^cd—"]^ ^^ BD

\6 ATrERB ' DM^

| 7

^^ AERBDM2' & [=z/S]

ERBD | tu R | 8

«/ATÊRBD

)cM 9 ^"^ & ERBD

] > + '^ | -' [ R] ERBD|10

IV ERBD|

11 [ D] ERBD1

|uv > (von /} vorausgesetzt)

| 13 -^ ERBD|

15 AT'R TcE

BDM Tr] 15/16 A'SÂ -)

ERBD 16' , D durch Rasur corr., &

/ ERB 1 7

, D durch Rasur corr., Myl

, -BD'|

18 D|20 ATER, D

durch Rasur coit., ^^ BD'| > D' + Dem

22 durch Rasur,|23 AT, D durch Rasur corr.,"

ERBD»|

do | ATDM ERB



Rufinus 13, 1—18 93

>igitur die Tobias mane adsumpto Thaddaeo venit ad Abgariim. et cum

>fuisset ingressus praesentibus primatibus suis, statim in ingressu visum

>est Abgaro divini nescio quid splendoris in vultu apostoli Tliaddaei.

>quod cum vidisset Abgarus, adoravit Thaddaeum, super quo admirati

>sunt omnes, qui adsistebant regi. ipsi enim nihil horum videbant, quia

>soli Abgaro fuerat ostensum. qui et dicere coepit ad Thaddaeum; »vere 15

>discipulus es lesu filii dei, qui mihi dixerat: >mitto tibi aliquem de

>discipulis meis, qui te curet et vitam tibi praestet«<. Et Thaddaeus re-

>spondit: »quia magnifice credidisti in eum, qui me misit, propterea

10 >missus sum ad te. et si permanseris in fide eius et credulitate, praesta-

>buntur tibi omnia desideria cordis tui«. tum et Abgarus ad eum: »usque 16

>adeo«, inquit, »credidi ei, ut et ludaeos, qui eum crucifixerunt, velim, si

>ulla mihi adesset tanta exercitus copia, trucidare, et si non Romani

>regni auctoritas impediret«. et Thaddaeus ait ad haec: »dominus noster

15 >voluntatem patris sui implevit, qua impleta adsumptus est rursus ad

>patrem«. dicit ei Abgarus: »et ego scio et credo in eum et in patrem 17

>eius«. etThaddaeus: »propterea«, inquit, »pono manum meam super te in

>nomine eius«. et cum hoc fecisset, statim omni aegritudinis morbo, quo

>tenebatur, absolvitur. miratus est Abgarus, quod sicut verbis audierat 18

20 >de lesu, ita rebus et operibus repperit per Thaddaeum discipulum eius

4 quo] quod 118 hoc] PF haec



94 Kusebius, Kirchengeschichte I 13. 19. 20

>'/. &, ,, ' .^> jcoöag ,

-,> ,. ,^> . 19> 6 >^. , » &< ) ^' ,> ^ ^ ,,

0> ^. 6 -» ^, ?], » 20

> /..,

..-

> ,' )>. , ^,,, ., ^ -

, ,> ^.>€, &1S

Phil. 2, 8

ATERBDM2M

4 —^ passt nicht zum Folgenden[4 AT, D dui-chRasur

corr., ERB|

7 aizoi FJRBI)M.A|8

AER, D durch Rasur corr., ^^|

,moi> ' + A^

'- '\10 ERDM ick fjehört habe audiui)] [so] AT

|10,11 intl oh DMX/ ER

)) AT [vgl.J] 1 11 das Wort Gottes \

TERBDM^^\12 '^ &i'

\13— 8.96,3

— voreusebianischer Zusatz, der dann ebenfalls Zusätze er-

halten hatI15 ATDM.^ seinem Vater ERB

|

TEBDZ[=^] .\ 16 EBDM} ATR

|

— aus 9 wiederholt| |

17 18

— cvi 18/S. 90, 1)— Dittographie

17 - ATMi".d ERBD| 18

^})

{über seine Kleinheit und) seine Niedrigkeit {quod ita parutiset)

humilis

ÊBD

R ^RBD[ ^ ^ BD^ -^ ER



Rufinus 13, 19. 20 95

>inpleii, qui eum absque medicamentis et herbis curaret. non solum

>autein illum, sed et Abdun quendam Abdae filium podagra laborantem.

>cum se vestigiis eins advolveret, manus inpositioue sanavit multosque

>alios urbis illiiis cives variis obsessos sanavit incommodis. et sie opera

>magna et admiranda perficiens praedicabat verbum dei. post haec 19

>autem Abgarus ait ad Thaddaeum: »tu«, inquit, »cum virtute dei haec

>faeis et nos omnes videntes miramur. verum quaeso te, enarra mihi

>de adveatu lesu quomodo factum sit, et de virtute eius, in qua fa-

>ciebat haec quae audivi«. et Thaddaeus: »nunc quidem taceam, verum, 20

10 >quia verbum missus sum praedicare, crastino congrega mihi omnes cives

>tuos et coram ipsis praedicabo et seminabo in eis verbum vitae, vel

>adventus lesu quomodo fuit et cur vel qua de causa missus est a

>patre et de virtutibus operum eius vel de mysteriis, quae locutus est

>in hoc mundo et in qua virtute haec fecit. sed et de nova eius prae-

lö >dicatione, et quod ita parvus et humilis et quomodo ita se humiliavit

>et deposita maiestate parvi fecit deitatem suam, ita ut et in crucem

XPF2 abdun] NP^F abdum P- \ 14 iu qua] qua P^ \ 15 et quomodo]

quomodo NF



9ß Eusebius, Kirchengeschicbte I 13, 21. 22

>' ^, &,>, \ cdovog -. -

> ,> <.6

" ^,21

>'axovoat

,,^ .. » ,?}{^^ ;

8<• 22 25/9-0 ^ ^.ATERBDM^;^

1 airtov rijv Q- AERBD zijv Q- TM deitatem suam - sich

selbstI•;/ ATM^/l [zöw > R] -- R] 9• ERBD

] 2/3 mortuos

suscitaret [ ] AT [-R] [ ER] ERBD

|

[ ERBDJ ?•. TERBDM2!zt

'^= J] •'| 4 -

' && iv

^RBD|5- ERBD- ^ AT

8- | / I-/IIHI R) |10 am Schluss-- Tc



Rufinus 13, 21. 22 97

>ageretur et in infernum descenderet et disrumperet saepem, quam a

>saeculis nemo disniperat, et mortuos suscitaret; qui descendit quidem

>solus, ascendit autem cum grandi multitudine ad patrem suum«. iussit 21

>ergo Abgarus, ut mature omnes cives convenirent et audirent praedi-

5 >cationem Thaddaei. et post haec iussit dari ei aurum et argentum,

>sed ille non accepit dicens: »si nostra dereliquimus, quomodo accipiemus

>aliena?« gesta sunt autem ista quadragensimo et trecentesimo anno<. 22

haec non inutiliter, ut puto, a nobis ad verbum ex Syrorum lingua

interpretata hunc in nostris libris tenebunt locum.

NPF1 inferno

\5 dare

\7 quadragensimo et trecentesimo anno] X qua-

dringentesimo et tricesimo anno tricesimo anno et quarto F|8 ut pote

Eusebius II.



^"7/&.

).£2 ^' ^ '-10 . ].

*23 % ' .^ .

L•

.5

..^)7] oJa /;^^..') .

,.

.Am2'2't^HDT[ERMj Zahlen fehlen in

|2 y ÖtvxtQu D

3 Yv Am v^-tyiBDM ATER|5 roC > A™ | 5/6-7 7) Am

|8 > AmR

|10 / >

|

AmBD|12 BDM AAmTER

114 umva Am

| -AT'D Am, durch Rasur, ERM

\15-

iitrov /. BD am Schluss + oo ERM|16

AAm^^t^BM ?. /. D

•^ ER| 1 7 >

\

]auf Rasur » m

|

-) \18^

D sensere\19 am Schluss -f x'î^ ovv>+ \

20^ > ^^|

Ädiabeiwrum von

Mesopotamien ^ AAmTcMER D

21 am Schluss + BD + ER



LIBEß

De Tita et institutione apostolorum post ascensionem Christi.

II Quemadmodum Tiberius de Christo edoctus a Pilato commo-

nitus est.

5 III Ut in omnem mimdum breyi tempore diifusa de Christo prae-

dicatio est.

IUI Quemadraodum post Tiberium Gaius Caesar regem ludaeorum

constituit Agrippam, Herodi perpetua poena deportationis in-

posita.

10 V Ut Filo pro ludaeis suscepit legationem ad Gaium.

VI Quanta ludaeis acciderint gravia post temeritatem crucis in

Christum.

VU Ut Pilatus quoque semetipsum morte damna;sdt.

Vni De fame temporibus Claudi.

15 IX Martyrium lacobi apostoli.

X Ut Agrippa et Herodes apostolos persecuti divinam continuo

sensere vindictam.

XI De Theuda, qui depravaverat populum.

XII De Helena regina Adiabenorum.

20 XIII De Simone mago.

XIIII De praedicatione Petri apostoli apud urbem Romam.

XV Deeuangelio secundum Marcum.

NPF21 urbem om.



lÔQ Eusebius, Kirchengeschichte II

/? 'ßc jiQOTOQ.6

.^ &.%^

jcaO'/a. . -.0 ' ' --,-

."iic

^6

..

^-., ^ ^.-,.-20

.1 BDj

und (. 2) > Am| > | 7 ]

Am —'^?.] Am|

8 ai

^\11 \

14 ^\Ib]

BDER\ &^

\in corr. D j 18^ D | 19/20

— AEDM > \19 am Anfang + '

> D | 19/20

ER f/9"R]

"siehe im Text'' '^

?.- .. iv "-&.

KA—KCi siehe im Text

Überschrift undA—IU siehe im Text

'

"'^ .-

=

-im Text

[+ Tc zu i^ ohne Zahl, Kc; [+ Tc

nach].j

zu/ ohne Zahl, nach«].ä" = J6> im Text

'— = KA—Kt im Text



Ruiinus II 101

XVI Ut primus Marcus per Aegyptiim Christi notitiam praedi-

cavit.

XVII Qualia de abstinentibus apud Aegyptuin Filo scripsit.

XVIII Quanti Filonis ad nos pervenerint libri.

5 XIX Cuiusmodi clades conpresserint ludaeos ipso die paschae.

XX Qualia etiam sub Nerone Hiernsolymis gesta sunt.

XXI De Aegyptio, cuius Actus apostolorum faciunt mentionem.

XXII Qaemadmodum de ladaea Paulus Romam missus in vinculis

omni culpa liberatus sit.

10 XXIII Ut sit passus lacobus, qui domini frater est dictus.

XXIIII Quod post Marcum primus episcopus Alexandrinae ecclesiae

ordinatus sit Annianus.XXV De persecutione Neronis, sub quo Paulus ac Petrus pia con-

fessione decorati sunt,

lö XXVI Ut innumeris ludaei malis afflicti sunt ac novissime contra

Romanos arma moverunt.

NPF3 scribit F

I

6 nerone] PF cum Oraecis, Claudio nerone ex emenda-

tione ut videtur, nam textus Eußnianus e. 20 ad Claudium dticit\

7 aegyptio]

NPb aegypto P^F \ 14 decorati] decollati edd.



102 Eusebius, Kirchengeschichte II pr 1. 2. 1, 1. 2

Oöa kxQyv tv) 1

ötaorsuMO&ai

- ,\

5 ,, -, ,, \ - 2•,, '--10

..4 1 1

^, , ,. --

d-15 , -, ',^ - -, 3̂. 2

20 ,

%), ^,

-, -,- ' -12 82, 5-8 — 18-15 Act. 6, 1—6 — 16—19 Act. 7, .58. 59 — 23

Matth. ], 18

ATERBDMi:^

1 ER|

2 > T^ + TcTr|

4 y/îaxiavovo ATÊDM^ !•TcER^

!

uqo TißDM^ ATcER^"^| 6 ABDM >

TERI9 10(> |

10 //vr/jMOvtvaojjuei^Äi corr., TiEBD|11

ABDER 1|12] Tolmai

\18

|20

> BDI

yevöuevov |22 tvQtii-7] BDM ATER



Rufinus II pr 1. 2. 1, 1. 2, 103

Quaecumque oportuit velut in principiis ecclesiasticae historiae de- 1

signari sive de divinitate salvatoris sive de antiquitate nostrae religionis

ac vetustate doctrinae. et ut olim tradita sit Christianorum, quae no-

vella videtur, institutio, sed et de adventu ipsius domini et salvatoris

nostri nuper impleto ac passionibus consummato, de apostolorum quoque

electione, superiore libello quanta potuimus brevitate perstrinximus.

age iam nunc quae etiam post ascensionem eius consecuta sunt videamus, 2

partim divinarnm scripturarum testimoniis edocentes, partim et extrin-

secus ex bis, quae fideliter in commentariis, qui ad memoriam posteri-

10 tatis inventi sunt, conperimus adprobantes.

Primus igitur in apostolatum pro luda proditore Matthias sorte Allconsciscitur, qui erat unus ex discipulis domini, sicut supra demon-

stratum est. ordinantur autem et diaconi Septem numero per orationes

et manus inpositionem apostolorum ministerii viduarum gratia, in quibus

15 Stefanus, qui et primus post dominum statim post ordinationem suam

lapidatur ab bis, qui et dominum occiderunt, per quod et nominis sui) donatur a Christo, tum deinde et lacobum, qui dicebatur 2

frater domini pro eo quod esset filius Joseph, qui Christi quasi pater

habebatur, quoniam quidem desponsata ei fuerat virgo Maria, quae

20 priusquam conveniret cum eo, inventa est in utero habens de spiritu

sancto, sicut euangelia protestantur, hunc, inquam, ipsum lacobum.

yiPF

8 et om. X|

1< donatur] Stefano (stephano Pa stephanus

Pb) Corona donatur (turdona N) NPF recepta ut videtur glosse|

et iac]

iac. XF



104 Eusebius, Kirchengeschichte II 1, 3—

, - %•

^^'

3

7]> (f7jOiv /, / ,,, ^ ' 7-> &<.

-4

10

> ]6,, ', , , 6 5

1>& ,&<.

.>

> ,<. 6

20 .",& &

'.5—8 Zahn, Forschungen 3, 73 — 11—16 Zahn, Forschungen 3, 7 — 17—19

Gal. 1, 19 — 23 82, 21 ff.

ATERBDM^^1 ovv ATcERBD > T^M

| \ > R|

2

ABDM ^ TER uirtiitiun merito et insignis uitae

priuikgio \ 3 TERBDMr de 16 '^ BDM2; 'xo

ATER ah ipso\

7 > RB| 7/8 apostolorum

%\ 15 DM

|17o>D

|19 ^ -f Bc

|20-] von Mesopotamien

\in corr. Tr

|21 ATBDrM

Di rf/v übergeschr., R , vgl. 84, 16



Rufinus II 1, 3—7 105

qui et lustus cognominatus est ab antiquis virtutum merito et insignis

vitae privilegio, primum tiistoriae tradiderunt suscepisse ecclesiae, quae

in Hierusolymis est, sedem, sicut Clemens in sexto Dispositionum libro

adserit, dicens:

>Petrus enim<, inquit >et lacobus et lohannes post adsumptionem

>salYatoris, quamvis ab ipô fuerint omnibus paene praelati, tarnen non

>sibi vindicant primatus gloriauj, sed lacobum, qui dicebatur lustus,

>apostolorum episcopum statuunt .

Idem quoque ipse in septimo eiusdem operis libro addit de ipso i

10 etiam haec:

>Iacobo<, inquit, >qui dicebatur lustus, et lobanni et Petro post re-

>surrectionem dominus omnem scientiam tradidit, et ipsi ceteris apostolis,

>qui apostoli illis septuaginta discipulis tradiderunt, ex quibus unus erat

>et Barnabas. duos autem fuisse lacobos constat: unum hunc lustum, 5

lö >qui de pinna templi deiectus fullonis vecte percussus est et morti tra-

>ditus, alius autem est ille, qui ab Herode capite caesus est<.

Huius ergo lusti lacobi etiam Paulus meminit, cum scribit: >alium

>autem<, inquit, >apostolorum vidi neminem, nisi lacobum>fratrem domini<. in hoc ergo tempore etiam Thaddaeus, de quo 6

20 supra memoravimus, secundum domini praeceptum ad regem Abgarum 7

missus ipsum quidem aegritudine morbi corporalis absolvit, universam

NPF3 dispositionum] NP disputationum (et sie constauter) F \ 5 adsumptionem]

ascensionem\IB illi NP \ 21 aegritudinem P«



lOg Eusebius, Kirchengeschichte II 1, 8—11^ ^ .^/

.jräöa

, 7]. - 8^'^ ^ ^ -. \^^10 ^.,^,- ^,- . -. , 10^ , .&

20

- ,'

•. )

. ' H7] , )^ &.2 -/ ,

—11 Act. 8,1 — 11—14 Act. 11, 19 — 14-17Act. 8, 3 — 17—8.108,2

Act. 8, —13 — 17. 18 Act. 6,

ATERBDM^^1\ aus corr. Dr

| 1/2 — > |4 '

+ Tc 6^ > R|

' BD ATERM|8 ()) » corr. Tc

| + Tc

corr. Tc]10 vJV ]

|

BDM

ATER | 11 ATrER >/ BDM|13

ABDM TER|14 | > BD

|1 durch

Rasur, ERBDM AT' | 16/17 —

]iA 19 tüJ TcmERDM , ziehen1}— zum Vorhergehenden und stellen die Copulativpartikel vor

21 -|- McI

AM 4 Buchstaben ausradirt } TcERBD

mit vielen anderen \ 22& , durch Rasur, RBD-^constemaret\24 > | 25 > BD |

- T^ corr. Tc



Rufinus II 1, 8—11 107

vero civitatem Edessenorum Christo domino fideli satis credulitate so-

ciavit, ita ut in hodierniim civitas illa, quippe quae ipsius domini et

salvatoris meruerit scripta suscipere. velut speciali quadam Christo de-

Yotione dicata sit. interea persecutio prima adversum ecclesiam dei, 8

ö quae est Hierusolymis facta sub primo martyre Stefano, omnes disci-

pulos exceptis duodecim per universam ludaeam Samariamque dispersit

seu potius, ut sancta scriptura indicat. disseminavit. ex quibus nonnulli

ad Foenicen et usque ad Cyprum atque Antiochiam devenerunt, qui

gentibus quidem credere mysterium fidei nondum audebant, ludaeis

10 tarnen praedicabant. interea Paulus adhuc vastabat ecclesiam ingrediens 9

domos et pertrahens viros ac mulieres tradebat in carcerem. sed Fi- 10

lippus. qui erat unus de Septem cum Stefano diaconus ordinatus,

descendit Samariam virtute domini repletus et praedicabat primus verbum

dei Samaritanae genti. in quo tanta erat divinae gratiae efficacia, ut

15 etiam Simonem magum suis praedicationibus consternaret, qui per idem

temporis celebris famae apud Samaritanorum populos habebatur, ita ut

virtus dei magna esse putaretur. sed is cum vidisset signa et mira- 11

cula, quae a Filippo per divinae gratiae potestatem fiebant, obstupe-

factus et territus cessit et credere se in Christum, usque quo etiam

ypF1 uero] yP'^F autem P^ \ (a)edissenoi-um NPF \ 8 foenicen] foe-

nicem NF|11 domos] F domus XP

|13 praedicat PF \ 19 christo P»



1Q§ Eusebius, Kirchengeschichte II 1, 12 — 2, 1

xcu ^-- 12

^,, ,^

] yi ,- ,, ', -

10 '. ) - l.'i

. ^&

, - -.. ^ -^

1 ,-{}^ 0-,) >>• &<

.H

20

, , &,'

, ,-5 2, 1, &,-8—10 Act. 8, 18-23 — 10-14 Act. 8, 26-38 — 18/19 Ps. 67, 82 —

20 Act. 9, 1 — 20-22 Gal. 1, 1 — 23/21 Act. 9, 3—6

ATERBDM2•^1 TERBDM |

ATER BD

3 corr. Tc|

'] Srt auf Rasur Tr| 6. D

\

8 ihv TERBDM \% do TERUDM nicht übersetzt

\

10 TERBDMi

auf Rasur Ac|11 and

durch Ras. corr., ERBDM AT1

&] R|

12/13

|13 \

TERBDM|

16 nach + Tr|20 ] |

20/21 '21 — "] "?.

|^23 auf Rasur

25 J^ ABD^'ER 110, 4 | 27&



Rufinus II 1, 12 — 2, 1 109

baptismiim acciperet, simulavit. quod re vera mirari digaum est ho- 12

dieque eodem ordine fieri ab bis, qui velut hereditariam ab illo simu-

lationem sectae impurissimae susceperant quique auctoris sui artibus

instituti ecclesiam fraude qualibet ingressi lavacrum furantur et sancta

nostra velut alicuius morbi contagione commaculant. serpit enim eorum

venenatus sermo sicut ulcus in gregibus et occultis verborum morsibus

incautis letale virus infuudit, donec noxias eorum latebras diligentia

pastoris investigatas educat ad lucem, sicut et ipse Simon Petri in-

dustria conprebensus poenam, quam merebatur, expendit. verum per 13

10 dies singulos augescente praedicatione verbi divini per dei providentiam

ex Aetbiopiae regionibus adest quidam reginae gentis illius praepositus,

moris quippe est illi nationi etiam nunc a feminis regi, tamquam vota

in Hierusolymis redditurus. huic Filippus responsis sancti spiritus

iussus primo ex omnibus gentibus mysterium fidei et sacramentum

15 baptismi tradit et velut quasdam eum deo primitias omnium consecrat

nationum. bunc opinio tenet ad patriam terram regressum scientiam

dei summi et salutarem domini nostri praescientiam indigenis gentibus,

sicut sibi tradita fuerat, praedicasse. in quo rebus ipsis conpleta est

per eum propbetia, quae dicit: >Aetbiopia praeveniet manus eins 14

20 >deo<.

dumbaec ita aguntur, Paulus vas electionis non ex hominibus

neque per hominem, sed per revelationem Jesu Christi et dei patris,

<|ui eum suscitavit a mortuis, in apostolatum vocatur caelesti ad se

voce delata.

Interea cum per omnem iam locum de resurrectione et mirabilibus % 1

25 domini nostri lesu Christi et de ascensione eius ad caelum felix fama

loqueretur ac per omnium aures beati huius rumoris volveretur opinio,

NPF



\\() Eusebius, Kirchengeschichte 2, 2

-. ,«•' -5. -

2( ^ -.- , ,. 7]

0 '^){^^ -

,] d' .7]^,

]

^ '& «J

^,?]. -'. 4. ^,'3' ^

>^.

20

>' ^ oovoJv, &> ^ &- ,> &.2-7 vgl. Tert. Apolog. 21 — 21— S. 112, 10 Tert. Apolog.

ATERBDMV^3 • BDM ATER^ > 14 T>BDM <iXjjO / ATcER

4/5 [Zonar. 3, 11, 23] \5 -

TERBD [Zonar. 3, 11, 24] 16 -D -

ATER [& ' . 3, 11, 2'26] qumnpluri-

mis iam\

7 TERBÜM^•^ > [Zonar. 3, , 26] |

BDM ) ATER [Zonar. 3, 1], 26] |8 ' ATÊR

rf' TrBDZ"1

rö BDj

9 avtii ATERM BD|

11ErR

113 durch Rasur ERBDcyl-

AT'DiM [Zonar. 3, 12,1]

15 Toi5>MI16 AT^BDAI 6 TcER

117^">

18 EBDM [Zonar. 3, 12, 8] ATR|19 " BDM [Zonar.

3, 12, 8] xal ATER | ih- BD



2, 2 met quoniam antiqui iiioris erat apud Romanos, ut provinciarum iudices,

si quid forte novi in bis quas regebant provinciis accidisset, vel prin-

eipi vel senatui nuntiarent, uti ne ex bis, quae gerebantur. ignorare ali-

quid \aderentur. de resurrectione a mortuis domini et salvatoris nostri

lesu Cbristi, quae iam in omnem loeum fuerat pervulgata, Pilatus Ti-

berio principi refert, sed et de ceteris mirabilibus eius, et ut, post 2

mortem cum resurrexisset, a quam plurimis iam deus esse crederetur.

Tiberius quae conpererat. retulit ad senatum, senatus autem sprevisse

dicitur pro eo quod non sibi prius huius rei indicium fuerit delatum,

10 sed auctoritatem suam praevenerit vulgi sententia. lex etenim erat

antiquitus designata, ne qui apud Romanos deus baberetur nisi senatus

decreto et sententia confirmatus. porro autem pro vero boc erat quodagebatur, ne divina virtus bumanis putaretur adsertoribus indigere.

eumque secundum ea, quae supra diximus, rennuisset senatus, Tiberius 8

15 tamen tenuit sententiam suam, ne quid adversum doctrinam Christi

contrarium moliretur, baec Tertullianus, vir et legum et institutionum i

Romanorum peritissimus et inter nostros scriptores admodum clarus, in

Apologetico suo, quem adversum gentes pro nostra fide scribit, boc

modo retulit:

20 >ut de origine<. inquit, >aliquid retractemus eiusmodi legum, vetus 5

>erat decretum. ne qui deus ab imperatore consecraretur, nisi a senatu

>probatus. seit Marcus Aemilius de deo suo Alburno. facit et boc ad

PF3 uti ne] PF oin. X

\ 5 diuulgata APt^ vel\ P-|9 iudicium

11 quis .YI20 aliquid] NF^ TertuU. {apo/. 5) om.' PF^ \ 21 qui]

Tertutl. quis XF|22 seit] XPF TertuU. sicut edd.



1[2 Eusebius, Kirchengeschichte 2, 6— 3, 3

> ., jraQ &] -.

^&6 ], &6

'^^ . ,

6

5 > ^,> 7] , .7] } ,>. , ,',

10>\<

,.

. - 3 1

1 . -^ >< >>&< - ,<. 2

,- .-^,

_ & -, )

25^ ,-, ^

,& --, -)•) . 3

30 - -16-18 Psalm 18, 5—19 vgl. Matth. 3, 12 Luc. 3, 17 — 30— S. U4, 3

Act. 10

ATERBDM^:^

1/2 Tjßüjv ATER BDM|

3 -^] 6

&|

4

BDM ATER 16 ABDM [Zonar. 3, 12, 14] TR, aus

corr. E^ 1 7. ] | 8 •/ | 11

R 17 BDM ATER|19 rf/>

|BDM

ATER|2 R



Rutiuus II 2, 6— 3, 3 113

>causam nostram. quod apud vos humano arbitratu divinitas pensitatur

>et nisi homini deiis placuerit, deus non erit, homo iam deo propitius

>esse debebit, Tiberius ergo, cuiiis tempore nomen Christiannm in 6

>saeculum intravit, adniintiata sibi ex Syria Palaestina, ciuae illic veri-

5 >tatem istius divinitatis revelaverant, detiilit ad senatum cum praero-

>gativa suffragii sui: senatus, quia non ipse probaverat, respuit. Caesar

>in sententia mansit, comminatus periculum accusatoribus Cbristia-

>norum<. haec Tertullianus.

flll] Quod profecto divina Providentia ita tunc Caesaris sensibus ingessit.

10 uti absque uUo obstaculo in ipsis dumtaxat initiis euangelii sermo

usquequaque percurreret.

Unde et factum est, ut repente quasi caelitus lumen ostensum aut ' l

radius quidam solis erumpens totum orbem claritate supemi luminis

iülustraret, ut compleretur et illa propbetia, quae dixerat: >in omnem15 >terram exiit sonus eorum<, euangelistarum dumtaxat et apostolo-

rum, >et in fines orbis terrae verba eorum<. ex quo et per omnes 2

civitates ac vicos inmensae multitudines velut messium tempore fru-

menta ad areas, ita ad ecclesias populi congregabantur. quicumque illi

a parentibus traditae sibi morbidae superstitionis vinculis tenebantur,

20 per doctrinam Christi, simul et per virtutum miracula quae fieri vide-

bant recepta veri dei notitia tamquam a tyrannicis dominis liberati ad

unum verum deum et dominum creatoremque suum vetusti paenitentes

erroris fideli cum confessione veniebant. cum igitur passim iam per 3

omnes etiam gentilium populos profusius effunderetur divina dignatio,

20 primus Cornelius apud Caesaream Palaestinae urbem maximam cum

NPF1 humano] de humano TerhiU.

\ pensitatur] XF Tcrhill. pensetur

2 et om. TertuU.|3 debet P« | 4 introiuit Tertull. \ 5 istius] ipsius Ter-

tull.I

5 cum NP^F TertuI/. tum P-| 5/6 praerogatiuam |

14 im-

pleretur ""|22 et dominum om. P'

Eusebius II. 8



114 Eusebius, Kirchengeschichte II 3, 4— 4, 3' Kaioagetav ) dt^. .-' ^.,.7]{^, &. " , 4

10 , -..

,. ,

4t 1

, -1 \4 ,^ , '. ^ ,'^( & ooj-) '^

.-

20

. . ,H 2

, .. ioJtv

^-^ , d'\4. /. , 3

2^ & ^,.. &^ ^^

3—12 Act. , 20-30 — 13 Tos. . . 18, 224 . . 2, 180 — 20 . .

18, 237. 22. 2ö5

ATERBDMV^1 ?.• IVE'^ TiR

BD (), BD|2 BDM ATER

| 3/4' Am|4 , aus Corr. >, ERM

^' (^ B^D| 9 ^ in -^, corr. |

77^ 2"|

11 »(- ATER BDM|

BDM

ATER1 12 sanetorum | 16 TERBDM^

> 117 YQOvüj 18 nach -f- , nachher getilgt, von

Br wiederhergestellt | nach + |20 > R

21 116, 3 116, 13 118, 7 R|24 -•] -

| BDMyi ER AT|2 D' D





11g Eusebius, Kirchengeschichte II 5, 1—

, ovÖiv öel, -y.al^ ,

'

.1

/', -5 , &6-. .̂^& ,0 . -.

. , -2

)>>, ^-/ ,' -> . .- 3> , -]-

>] , . '3 .

',

>tv

20 >{^

, ^-' - ^>, ,>). ' ,' .

13— S. 118, los. . . 18, 257—260

A.TERBDM:r^

1 —, > BD TERBDM1 3 R

|

4 TcTiE|

|5 BDM ATER

|6 ^vi',?ot-

BDM Rj

i}v ABDM TER

7 ATER BD| getilgt Tr

7—9 — • ^T^ + ^ auf Rasur| 7 r/;i' > ' | 8.

"|

TrERBDM| 9 Tr

|

> BD\\\ TERBDM^ / | > |

13 1 TERBDM^

los 14 <(;' DM | 1 14/15

^corr. Tc

15 ^ TcERBDIos|

> | 18 in corr. Tr

AT'TrBDM TcER los | 19 ATißDM• Rc los und

übergeschrieben Tc ER' ]20 aus corr.

Tc Tr|

21 (^{} R



Rufinus II , 1—4 117

litteris fuerit institutio, quanta in filosoficis quantusque maxime in

Platonicis et Pythagoricis fuerit disciplinis utque omnes et qui secum

floruerant, paene et qui praecesserant superarit. hie igitiir ipse tem- 5 1

poribus Gai quanta ludaeis acciderint mala, quinque voluminibus ex-

5 ponit. sed et de eiusdem Gai mentis insania commemorat, quod in

tantum superbiae elatus sit, ut deura se voluerit appellari. in ipsis

autem, ubi de ludaeorum cladibus refert, suam quoque legationem, quam

pro contribulibus suis ludaeis detulit ad urbem Romam, describit, et

quod perorans apud Gaium pro patriis legibus nihil amplius quam

10 inrisionem rettulerit domum, immo et paene periculum mortis incur-

rerit. sed et loseppus meminit horum in octavo decimo Antiquitatum 2

libro talia quaedam scribens:

>et quidem cum seditio apud Alexandriam fuisset exorta inter lu-

>daeos et Graecos, terni ab utrisque partibus legati mittuntur ad Gaium, 3

15 >in quibus pro parte Graecorum erat quidam legatus Appion nomine.

>qui cum in ceteris quam plurimis insimularet ludaeos, tum maxime

>quod honorem Caesari non deferrent, ut moris est facere omnibus, qui

>Romanis fascibus subiacent. hie ergo, aiebat, neque aras Gaio neque

>templa constituunt neque alia huiusmodi, in quibus ei divini honores

20 >a provincialibus deferuntur, sed soli sunt, qui neque statuas ei decer-

>nant neque sacramentum nominis eins observent. cumque haec et alia ^

»graviora allegaret Appion, per quae concitari crederet Gaium, Filo, qui

>legationi praeerat ludaeorum, vir in omnibus magnificus, Alexandri ala-

NP, {incipit 8 ad urbem), F3 superarit] scripsi, superaret PF superarent ut qui — superaret Wil

11 et add. Pb vel P^| 12 libro o?«. Pi

| 20 sed soli] PFO^ sedoli N^subdoli ^2 ged ipsi soli 0^

\23 legatione Pi



118 Eusebius, Kirchengeschichte II , — 6, 1

>ovx, oiog f)v Iji ,' , -.

>

., /

5 >, ) ^, ^,> &6<.6. - ,.,

,-

10

( -

. 3 7

, ,

1 -^ ,•^ ?], --,

.6 1

,0 , -' -^ ^, ,

7-S. 120. 13 vgl. Phil. kg. ad Gai. 24. 38

aterbdm:^.!1 oloG aus üW corr. TcTr

| > |\v

|3 ' corr.,

ERB los DM quid in eos conferat mali [ler/en sie

1los HSS |

& in ^ corr. Tr

8 -] ge^jen sie|11 ; > | 13 DM 8 7 2" 18 120, 9

ER • corr. T^|14 Seianus der Hypareh

|AT^R

TrEBDM\

TERBDM fp-osse Dimje marjni hei

durch Rasur corr., ERBDMi: AT^|

15 -

-ATERM BD, ui auf Rasur D, |

]TcTr , AT 7) R

^7)

BDM auf Rasur D> ^- Tcm|16 durch Rasur,

ERBDM AT | 17 rc< in corr. Mr|20 AM

TERBD



Rufinus II , —6, 1 119

>barchae fratei•, filosofiae non ignarus potentissime purgavit obiecta.

>sed abicit eum Gaius et iubet ilico e conspectii suo abscedere, dum 5

>iracundia repletus secum ipse rimatur quid in eos conferat mali.

>egressus autem Filo cum iniuria ait ad ludaeos, qui sibi adstabant:

>borio animo nos esse oportet, quibus iratus est Gaius, quia necesse

>est adesse divinum, ubi humanum cessat auxi]ium<,

Haec quidem loseppus. sed et idem Filo in ipso libro, quem de 6

sua legatione conscripsit singillatim de omnibus, quae a semet gesta

sunt, refert. ex quibus illa sola commemorabo, quae legentibus evi-

10 denter in ludaeos divinam pro piaculis, quae adversum Christum ausi

sunt, indicent ultionem.

[VI] Primo quidem temporibus Tiberii refert in urbe Roma Seianum 7

quendam magni apud imperatorem loci universam eorum gentem summo

nisu interimere Yoluisse, in ludaea autem Pilatum, sub quo in salva-

lö torem facinus admissum est, dum templum, quod in Hierusolymis tunc

adhuc manebat integrum, profanare temptaret, maximis eos perturba-

tionibus agitavisse. sed et post Tiberii occasum Gaium refert successo- 6 1

remeins

cumceteris

quamplurimis,

tumetiam

ludaeorumgenti acer-

vissimum extitisse, quod praesto est etiam ex ipsius scriptoris sermonibus

20 discere.

NPOF8 semet] NF semet ipso PO \ 10 aduersus

\ 10/11 ansi sunt om. Pi

12 seianum] NPÔF iulianum P^



120 Eusebius, Kirchengeschichte 6, 2—5> ?/ jitQl & ?) 2

>jrpo-:, lovoaiojv,

>& ,3..,,(

^. ), (/ ,> , ^ ,,><.

10 3

-< -' ,1 &^ . 4'.>&\ ..

> /0>• .. ^> '. ,£ '> {^0^<.

, 5

2

^.

1—9 Philo leg. ad Gai. 43 — 18-23 Joseph. . . 2, 109. 170

ATERBDM2•^1 ] , nachher //v > |

3/ BD|4' corr. Tc

|d' auf Ras. von 2 Buchst. Tr

jT^

Philo BDM \7 AT'BD^ Philo

' corr., corr., TcERM nicht übersetzt 2"|8 /iLog— vtov] bekannter Tempel

I12 — nicht übersetzt

|' BD ATER, corr., d in

seeundo operis sui de uirtutibus libro|

14 TEBDM^15 |

16 |TER

|18

|20 21 ' TERBDM los ist durch

falsche Abgrenzung des Excerpts unverständlich geworden\

25 >D am Zeilenende



Rufinus II G, 2—ö 121

>Multa quidein<, inquit, >erat in Gaio ingenii pravitas, qua evga 2

>omnes homines, tum praecipue erga ludaeorum gentem ferebatur, et

>speciali quadam saevitia loca eorum, quae in divinis habent suppli-

>cationibus consecrata, incipiens ab Alexandria diripi et contra reli-

5 >gionem moremque gentis profanari iubet, statuis suis et signis ea atque

>imaginibus replens. templum quoque sanctae civitatis quod solum-

>manebat totius profanae contagionis iutactum et a maioribus perdu-

>raverat asylum, commutare in templum proprii nominis aasus est, ut

>aedes lovis nobilissimi novi dei Gai vocaretur<.

10 Sed et alias innumeras clades et ultra omnes tragicos luctus apud 3

Alexandriam ludaeis inrogatas esse sub Gaio, in secuudo operis sui de

virtutibus libro vir memoratus exsequitur. nee non et loseppus con-

sona huic de Pilati temporibus scribens pro piaculis salvatoris quae

universae geuti acciderint mala, audi, ut etiam ipse in secundo ludaici 4

lö belli defleat libro:

>is autem<, ait >qui missus est in ludaeam a Tiberio procurator Pi-

latus noctu velatas Hierusolyma introferri imagines Caesaris iubet ac

>statui. quod, ubi dies exortus est, magnam perturbationem ludaeorum

>populis excitavit stupentibus et perturbatis ad novam faciem remm.

20 >coniciebant namque ex hoc, quod spernerentur et conculcarentur iam

>leges suae et omnia instituta maiorum, quibus nihil tale haberi intra

>moenia urbis illius fas erat<.

Sed hoc est nimirum, in quo eos impiae professionis suae velox 5

vindicta damnavit pro eo, quod secundum euangelii relationem simul

NPOF9 aedis

|17 uelatas] PQb uelatus NO^F \

hierusolimam PO

23 est] NOa-F solum est est solum 0^\

confessionis



122 Eusebius, Kirchengeschichte II 6, 6— 7

{3.. 6•

> öh , ^, -5> ,'. -

, , 7>. 6 7] -, &• ,0

>^

^,'

>,

& .,-,} ?.&•-1 ><.

' '- 8

6 ,' ,0 ,&.

ow

, ^'7, . -

2 ., -

,•,

,1 loaun. 19, 15 — 4—15 Joseph. . . 2, 175-177

ATERBDM^^4 }] TcERBDMIos AT

|

RB" corbanasA und losHSS| 7 BD

AT rmdent adire eum et clamorihus fatigare [sie standen gegen ihn)

und luaren frech und schrien TcERM los|8 /> > |

TERBD:\I (wie los schrieb) beides los HSS| 9

»TERDM

- '- ûnd

-los HSS

|10

ATERBrarm beides los HSS|12 ATERM los BD

18 TER|^ > 1

19 | 23 BDR^

20 4 25/



Rufinus II 6, 6 — 7 123

gens conclamavit universa: non habemus regem nisi Caesarem.

tum deinde idem scriptor aliam cpioque in eos delatam commemorat 6

iiltionem dicens:

>Post haec autem etiam alia in eos incidit perturbatio, pro eo quod

>sacruni aerarium. quod apud eos patria lingua corbanas appellatur,

>contra fas in usus communes publici aquaeductus prorogari viderent,

>qui a trecentis stadiis deducebatur, pro quo nimia indignatione po-

>pulus movebatur. cumque adesset Pilatus Hierusolymis,audent adire 7

>eum et clamoribus fatigare. at ille, praeviderat enim seditionem fu-

10 >turam, milites habitu plebeio obtectis armis multitudini inmiscuit,

>praecepto eis dato, uti ne gladiis in seditiosos, sed fustibus uterentur.

>igitur ubi tempus fuit, signo de tribunalibus dato caedi prosternique

>coeperunt, nonnulli verberantium vulneribus, plurimi autem, dum in fugam

>conversi proruunt, propria constipatione perculsi pariere, reliqui vero

15 >dispersi et suorum funeribus deterriti vim doloris silentio repressere<.

Multas praeterea clades in Hierusolymis eis obvenisse, dum novis 8

semper rebus seditiosius student, idem scriptor exponit ostendens, quod

exadmissi sacrilegii

tempore numquam abeis

seditionumfuror.

num-quam bella mortesque cessarunt, usque quo ultimum et exitiabile ma-

fVII] 20 lum temporibus \''espasiani eos obsidionis inclusit.|igitur ludaeos pro

commisso scelere ultio divina damnabat.

Sed et Pilatus, qui in salvatorem iniqui iudicis functus officio est, 7

isdem temporibus Gai tantis ac talibus malorum cladibus cruciatus est,

ut propria se manu transverberasse et nefariam vitam vi abiecisse re-

25 feratur, nee enim poterat tanti piaculi minister inpunitus evadere,

sicut in historiis Graecorum repperimus, eorum dumtaxat, qui Olympia-

4 etiam . N\6 publici aquaeductus prorogan] pollici aquedoctus prae-

rogari jV| 7/8 populos populis Pi

|14 conuersi] P-0 conuerti P^F

conferti 'i

18 amisso Pi commissi



124 Eusebius, Kircbengeschicbte 8, 1 — 9, 4^. ^7]' ^.- S 1

' ^ -5 ( - 7]), ?y\ •2

10 ojc ' . -,

'

,9 1

>^ '> ', ^<. ' 2' -,,

-20 -/,

^ .9)<,, >\

'3>^ ^' ,»< ,>< .

25 . , '^ ^

3/4 vgl. los. . . 19, 201 . . 2, 204 — 4—8 Act. 11, 2S — 10—12 Act.

11, 29. 30 — 13—IG Act. 12, 1. 2 — 14—24 Georgios Synk. 633, 11—18 —16—24 Zabn, Forschungen 3, 7G — 25 -S. 126, Act. 12. 3—17

ATERBDM^•^

3/4 TKRBDM|

7 + Tc] Xlii 2•j8 vor getilgt

|9> | 11 sanetis

habitantihus HierusolymaI

12 DM ^LSiaav ^ auf Rasur

ATER 13 ABD:r 8 16 ER1 |

' TiBD2'> ATcERM

14 . BDM, 2:"[=], Synk ATER

> R\

1TcERBDM Synk AT',

[=(&],\ 16 "

nacb ausradirt|18 > BD

|19 BDM Synk

ATERyl|

BDM ATER -Synk 23 RBDM Synk > |

25 BDM

ATER]

RDM



Rufinus II 8, 1 — 9, 4 125

das scribunt et annales rerum gestarum libros ad posteritatis memoriam

condunt.

[Vni] Sed enim Gaio quattuor annis nee integris principatu ministrato, / 8 1

Claudius Imperator succedit, sub quo fames satis dira Universum orbemterrae obtinuit. hoc tarnen ita futurum longe ante nostri prophetae

praedixerant, sicut in Actibus apostolorum refertur Agabum quendam

prophetam famem magnam futuram sub imperatore Claudio denun-

tiasse. verum Lucas, qui haec de Agabo refert, coniungit etiam hoc, 2

quod per Paulum et Barnabam fratres, qui erant Antiochiae, pro viribus

10 unusquisque sumptum miserint sanctis habitantibus Hierusolyma. et

post haec addidit, dicens

[IX] >In illo autem tempore< — sine dubio tempus, quod sub Clau- 9 1

dio fuit, quo fames erat, designans — >inmisit<, inquit. >Herodes

>rex manus suas adfligere aliquos de ecclesia et interfecit

15 >Iacobum fratrem lohannis gladio<. de hoc autem lacobo Clemens 2

Alexandrinus etiam historiam quandam dignam memoria in septimo

Dispositionum suarum libro scribit perlatam ad se usque ex traditione

maiorum:

>quoniam quidem<. inquit, >et is qui obtulerat eum iudici ad mar-

20 >tyrium<, lacobum scilicet, >motus etiam ipse confessus est se esse Chri-

>stianum. ducti sunt<, inquit, >ambo pariter ad supplicium, et cum 3

>ducerentur, in via rogavit lacobum dare sibi remissionem. at ille pa-

>rumper deliberans: pax tibi, inquit, et osculatus est eum. et ita ambo[X] >simul capite plexi sunt<.

|sed tunc, inquit, ut ait scriptura divina, vi- 4

XPOF4 famis iYPO«

|6 agapum Pi

(?)]8 agapo Pi

(?)|

10hieruso-

limam POF\11 addit NF

| 12/13 tempus quod s. cl. fuit quo (cum N)

f. erat designans (designans post tempus N) XO^F tempus {om. P') quod s. cl.

fuit quo f. e. designata PO'^\ 13 famis NPOa

|14 adfligere PF ut ad-

fligeret NO|16 memoriae 117 disputationum F \ 22 dari NOF



126 Eusebius, Kirchengeschichte II 10, 1— ^& , , -

, ,, '.'/ 10 1

, 6 -, ,0 , -, /) - '

^,1 , ?.7]. - 2-, •^, ^),)20

>cJ'

,3

>

,. ' ,,} -> ^. 4> , ^9—15 Act. 12, 19. 21—23 — 20— S. 130, 10 losepb. . . 19, 343-351

aterbdm:^^

1 >• / D /< R

|

3 TER|5 ) Tcm, durch Correctur, R

7 1 2• 124, 2. BD| |

ATERD Je|8 BDM

ATER|

1 2 ' BD corr. Tc| auf dem hohen Bema

|

' corr. «| 13 > BD

)BDM ATER

14|20

|22 corr. TcmTr

|24

AT^BDM durch Rasur, ER|

TcTi'E los A^ corr.,

RB ' 'DM|25& |

2 auro (m/entoque|&-

R



Rufinus 10, 1—4 127

dens Herodes, quia de lacobi nece gratum esset ludaeis, addidit adhuc

et Petrum coniecit in carcerem, sine dubio etiam ipsum punire volens,

nisi divinum adfuisset auxilium, quo angelus ei noctu adsistens mira-

biliter eum vinculorum nexibus solvit et ad ministerium praedicationis

ire liberum iussit. et cum Petro quidem haec gesta sunt.

Regis vero faciuus in apostolos perpetratum dilationem non patitur 10 1

ultionis, sed continuo vindex adest divinitus dextera, sicut bistoria in

apostolorum Actibus conscripta nos edocet: >cum<, inquit, >Caesai-eam

>descendisset Herodes et in die sollemni praeclara yeste re-

10 >gia indutus pro tribunali consedisset ac de sublimi con-

>tionaretur ad populum, cumque populus adclamaretei: »dei

>voces et non bominis«, statim<, inquit, >percussit eum angelus

>dei, eo quod non dederit gloriam deo, et seatens vermibus

>expiravit<. miraculo autem dignum est tantam consonantiam divi- 2

15 narum scripturarum cum historiografo gentis illius deprehendi. ipse

etenim loseppus de eisdem commemorans nono decimo libro Autiqui-

tatum bis quibus infra scriptum est baec sermonibus refert:

>Tertium<, inquit, >annum imperii ludaeae totius expleverat, cum 3

>forte Caesaream^ quae prius Pyrgos Stratonis vocabatur, advenit.

20 >ubi cum in bonorem Caesaris spectacula civibus ederet, votivo, ut

>videbatur, salutis Caesaris die, cumque illuc totius provinciae viri

>honore et facultatibus praediti convenissent, secundo spectaculorum die

>indutus veste fulgenti ex auro argentoque mirabiliter contexta inci- ^

>piente die procedit ad tbeatrum. ubi cum primos solis radios argenteae

XPOF4 uinclorum

|19 pyrgo POI' pirgo F



J28 Eusebius, Kirchengeschichte II 10, —8

>bIvcu.^ ^ . - -> ]. ^,^

,, -6

>• ^ ,&6: »£-

>]^ »^

,» ^ -

>^], ^ & -<. , '/. , -10 >).:& . ->, &>,,^

d'

^7

> .^ .» &6 ^,. » ,1>. ^\^ ), &.. // ^. -> ,^, «.' 8

20" . 8•,

>^ .?}

.>> -^11 vgl. . . 18, 190 ff.

ATERBDM^^2 ATERM los? BD

|4 ARB ' , durch

Rasur, DM los HSS| | 9 aus corr. '-

exhornnt\

ATiBDM ' TcER rf' und los HSS

AT'BDMX.^ '/ TcmERIosj10

ATiBDM^"/!

-TcER beides los HSS

|11

ATiBDMV^ > ER ausradirt anradirt {') und () los HSS

12^ Tr^ Rj

13^ AT'RBDM^"^ -' TcE

beides los HSS\15 > DM

110 ATiBDMI^b ö TcER2'aarm^

beides losHSS|18 ^ {aufHoffnung) law/er Seligkeit

ABDM> TrER los Tcm vermutet für los

KeilI19 ATiBDM •' Tr [Tc ausradirt], ER

und ^' los HSS|20

&ATERBD '

^{ überge-

schrieben M'j

ûnd

&los HSS

|

'in

corr. D| / TERBDM beides los HSS

|21 AT'BDM^•.^

los '- ER|22 AT^RBDM durch Rasur,

(wie los schrieb) los HSS



Rufinus 10,—8 129

>vestis gremio suscepisset, repercusso splendore duplicatam spectantibus

>lucem fulgor metalli vibrantis effudit, ut intuentibus perstringeret

>aciem terror aspectus et per hoc plus aliquid de eo, quam humanae

>naturae est, artifex adrogantia mentiretur, ilico adulantis vulgi cod- »

5 >crepant voces honorem sonantes, sed exitium ferentes, et hinc atque

>hiiic caveis conclamantibus deus compellatur, utque fieret propitius,

>suppliciter exoratur dicentibus populis, quod »nunc usque ut hominem

>te timuimus, sed ex hoc iam supra humanam te esse naturam fatemur«.

>sed rex adclamationem contra fas habitam non repressit nee impie- 6

10 >tatem inlicitae adulationis exhorruit, donec respiciens paulo post im-

>minentem atque insistentem capiti suo videret angelum, eumque sensit

>continuo exitii sui ministn^m, quem prius noverat provisorem bono->rum. et ecce repente cruciatus eum ex dolore incredibili ventris atque 7

>inflatione corripuit respiciensque ad amicos: »en«, inquit, »ille ego deus

15 >vester, ecce propellor confestim et deturbor ex vita, quoniam quidem

>divina \'irtus nuper conlatas in me falsas arguit voces, et qui modo

>inmortalis dicebar a vobis, praeceps iam iamque rapior in mortem.

>sed suscipienda est sententia, quam deus statuit. nam et viximus haud

>contemnendi et longaevitatem,quae beata putatur, explevimus«. et

20 >cum haec dixisset, vi doloris vehementius agitatus instanter ad palatium

>reportatur. eumque divulgatum esset eum propediem moriturum, in- 8

>gens multitudo totius aetatis et sexus conveniens more patrio supra

>cilicia strati omnipotenti deo pro regis incolumitate supplicabant.

>omnis autem domus regia planctibus et gemitibus personabat. cum

KPOF5 ferentes] '« conferentes PF referentes Ol>

\ 5/6 atque hinc] OF atque

illinc atque inde I 6 caueis] ab eis|14 respiciensque] respiciens Pi

Eusebius II. 9



130 Eusebius, Kiichengeschichte II 10,0 — 11,3

>8• ,&. d' )77]. ovo

>.d'

*9

>&, '

., ., -> ,> , d' ' -0 ><.

^ ^ .&-10

^' -, 6, , ,6 11 1. -

, , -20 .,

-,-,

& .' ..,> ', , 2

2 >6,^ . ^'.,

>-> ,

.3> ^, )!

17—20 Act. , 34-36 — 24— S. 132, 3 loseph. . . 20, 97. 98

ATERBDM.2:^

2 D|

3 TER'DMARcB und los HSS|4 '^

ATcERDM beides los HSS |17 AT'RBDM }/ TcE

| 20 -& ATER& BDM\24. 29

|25 ATERM

D ' und los HSS|26 >



Rufinus II 10, 9— 11,3 131

Interim rex ipse in excelso solario recubans et deorsum respiciens ac

>pronos prostratosque omnes cum fletibus pervideos ne ipse quidem

>temperabat a lacrimis. verum continuis quinque diebus ventris do- 9

>loribns cruciatus vitam violenter abrupit, quinquagensimum aetatis et

>quartum agens annum, regni vero septimum. quattuor etenim sub

>Gaio Caesare annis regnaverat, Filippi tetrarchiam tribus annis obti-

>nens. quarto autem etiam Herodis sibi adiungens, tribus autem re-

>liquis annis sub Claudio Caesare exaetis<.

Cum in ceteris quam plurimis loseppum, tum in bis tam integre 10

10 divinae scripturae concordare valde miratus sum. quod vero videtur

in solo regis vocabulo variare, cum et tempus et actus et res eundem

ostendat fuisse, possibile est, ut, sicut in aliis quam plurimis ludaeorum

nominibus invenimus, etiam btmc duplici vocabulo nuncupatum, quo-

rum altero Lucas noster, altero usus sit loseppus.

15 Verum, quoniam rursum Lucas in Actibus introducit Gama- lA 11 1

lielum, cum de apostolis in ludaeorum consessu deliberatio fieret,

hoc ipso in tempore dicentem: >quia surrexit Theudas quidam,>dicens se esse magum quendam, qui destructus est et omnes,

>qui sequebantur eum, dissoluti sunt<, age etiam de hoc quid

20 loseppus in hoc eodem libro scripserit, proferamus.

[XI] >Fado<, inquit, >Iudaeam procurante deceptor quidam magus Theudas 2

>nomine persuadet populi multitudinem sublatis propriis facultatibus

>urbes excedere et ripas lordanis fluminis obsidere. dicebat autem se

>etiam prophetam esse et posse verbi sui praecepto fluvii fluenta diri-

2ö >mere et facilem sectatoribus suis fluminis transitum dare. quae cum 3

>diceret, multos decepit. Fadus vero non in longum vecordiae eins in-

10 admiratus|15 actibus] act. apostolorum 0-

116 consessu]

PO- consensu NO^F\17 theudas] P^NF theodas P-0 {et sie deineeps)

|

18 magum] edd. magnum libi-i \ districtus Pi| 23 urbes] urbis 0^ urbe edd.



132 Eusebius, Kirchengeschichte II 12, 1 — 13, 2

>, ejtijcsoovoa , ,, aJto-

><.

5 '>Em 12 1

>&, •' ' '-> , <.d'

-2

10

, &3&•. -' ' ,. '^. 3

7) , -15 ' '' -& .

13 1

^ , --0,- & . ^5 '^ . •' 2

6-8 loseph. . . 20, 101 — 10-13 Act. 11, 29. 30 — 20 106, 21 '.

ATERBDM^;^1 BD n-ie sie es nicht dachten, standen sie

iiber ihnen ex improuiso imiens super eos 7), R auf Rasur, los|3 /// ATPIRM

ttjv xijv und TJ/y los HSS|4 ]

BDM ATER|6 fB ABDMIT

13 ATERB übergeschrieben D• > und los HSSi

10 |DM « ATER

|12 ARBD

Tr auf Rasur, EM de)i Armen welche in Jerusalem ivohnten

sanctis habitantibus in ludaeam\14 rf/) ABDM TER

|15/16

^ &] in Mesoj)otamien .|18 ATE

RBM |19 & |

22 -^ Schw

ATiERBDM •



Rufinus II 12, 1 — 13, 2 133

>dulsit, sed emittit equitum turmam, quae ex improviso inruens super

>eos quam plurimos quidem peremit, multos tarnen et vivos cepit,

>ipsms autem Theudae caput desectum Hierosolyma deportavits

[XII] Post haec idem scriptor etiam de fame, quae sub Claudio facta est,

5 hoc modo memorat:

>Per idem tempus<, inquit, >fames magna obsederat etiam ludaeam. IB 12 1

>qua tempestate regina nomine Helena multis pecuniis comparatum fru-

>mentum de Aegypto et Hierosolyma delatum indigentibus ministrabat<.

Quid tarn consonans tamque concordans, quam haec sunt cum 210 Ulis, quae in Actibus apostolorum scribuntur, ubi dicitur, quia >disci-

>puli, qui erant Antiochiae, prout potuit unusquisque, mise-

>runt ministerium sanctis habitantibus in ludaeam deferen-

>dum per manus Barnabae et Pauli ac j)er presbyteros dispen-

>sandum<. Helenae vero huius, cuius historiografus intulit mentionem, 3

15 etiam nunc extat sepulchram nobile pro portis Hierosolymorum, reg-

nasse autem apud Adiabenorum gentem refertur.

[XIII] Interea cum fides domini et salvatoris nostri lesu Christi per IP 13 1

omnium cresceret mentes et per dies singulos religionis propagarentur

augumenta, nequaquam quiescit hostis salutis humanae, sed urbem

20 maximam, quae est caput omnium, praevenit et Simonem illuc, de quo

in superioribus diximus, evocat. cuius nefariis artibus adminicula ipse

maiora suppeditans plurimos urbis illius cives in erroris eins vincla

coniecit. designat haec vir in scriptoribus nobilis, non multo post 2

NPOF1 emittit] NO cum Qraecis inittit F inmittit\2 coepit Pi

|3 liie-

rusolimam\

deportauitj NO reportauit PF\6 fainis NP

\7 multum

I12 iudaea

| 12/13 deferendum] perferendum|13 ac per pr.]

PF ac pr. ad pr. 1 16 azabenorum|18 religionis om.



134 Eusebius, Kirchengeschichte II 13, 3. 4

jro/.i) : ^ ',^'Ö > 3

> & ,>6 ^ ', /j§,ic6&-?]0av' -> , 7/^,>0>^

' -

> ,^ 'SIMONl DEO SANCTO <, ' .> , & 4

1 &6 .. ,•< , >> <.-18 lustiu.

.1, 2G. Georg. Synk. 630,15—631,8 — 6—13 Zonar.

11, 11, 36, 24—37, 9 Dind. — 17 Iren. 1, 23, 2

ATERBDMi;^!

1 |2 8 }] & rtjv>}

Yjv ATER & ] |

con•. Tc ] | 5 BD1 6 > Mi + Mc

8 corr., durch Rasur, ERDM Synk lust A>T'B1

- TcER

'jirn'ia gittho && ^ Synk AT* Zon D

lust HS | 10 iv ATERM Synk Zon lust BD|/^ TcERBDM

Synk Zon /] r^ / / ' > lust | 11 > am Zeilenende T' + Ti•|

TcERD^• Synk lust AT^BM^ Zon]

ATERM Synk Zon BD

[mit der Staute) die ihr f/emacht habt [im Fluss usic) durch Conjectur simulaeri

. . . in flumine Tiberis . . . collocati durch Conjectur 8lust 12 AT' BD Synk Tust TcERM Zon

]) Bmi Synk lust üJa}jv7)¥ \13 SIMCÜNI dGCÜ

SArCTUJ TcmE SIMONI dO SANCTO D'm ilMONI dGO SÄNCTO

1 in S corr. Mr ATrE^mR Synk

•) '

BD |1 4 ^ ABDX Synk lust TER quem et

16 \BDM Synk lust > ATER

|1 7& ]

«, corr., ERBDM 2" Synk * ' '[ ) lust

18 BD



Rufinus II 13, 3. 4 135

apostolorum tempus exortus lustinus, de quo suis in locis quae conpetit

adsignabimus. hie igitur in Apologetico, quem pro fide nostra ad

imperatorem Antoninum scribit, de bis hoc modo refert:

>Et post ascensionem< , inquit, >domini ad caelum instigabant dae- 3

>mones quosdam hominum, qui dicerent se deos esse, quos nos fuga-

>vimus. Simon denique quidam, Samaritanus de vico, qui dicitur Gittho.

>sub Claudio Caesare magicis artibus et ope daemoDum sublevatus in

>urbe vestra, quae regnum omnium tenet, quam plurimis per fantasias

>deceptis deus decretus est et simulacri apud vos quasi deus honore'

10 >donatus est in flumine Tiberis inter duos pontes conlocati, babentis

>etiam titulum Latinis litteris scriptum: SIMONI DEO SANCTO. quem 4

>et omnes paene Samaritae, nonnulli etiam ex ceteris gentibus tamquam

>summum deum et adorant et confitentur. sed et Selenen quandam

>erroris eins ac decej)tionis comitem, quae prius in prostibulo steterat

15 >apud Tyrum urbem Foenices, cum ipso velut primam quandam mentem

>consecraverunt<.

NPOF _ ^'

3 antouinum om.\ 5/6 fugimus iV

|6 gittho] P^NO^'F githo 0«

gitthonum P-|

7 magicis] magniiicis ^| 10 habentis] sunt habentes P^

' 15 foenicis libri



136 Eusebius, Kirchengeschichte II 13, — 14, 1- d' , 5^

,-

.& -^ )]. <>^ '10 ,̂,

- ^5 - ^, - 7. -' {^€&&,& -. ?) -,0

^'

-. -8

]^

,ad-. 14

2d-

1-3 Iren. 1, 23, 1-4 — 23. 24 2 Tim. 3, 6

ATERBÜM^"^

1 BDM ATER|

TERB lustinus ADM|

durch Rasur, ERBDM AT^|2 BDM ATER

4 nach + \8 ' corr. *,

[

' corr. Tc| _ ^''. -

TcER 11 > | |13 ^ ^^

T^BD TcEM|14

\15

ATERM BD «| 16

auf Rasur De|17 ^)^0^ AT BD

-&& ^&&TcTiER 20 ABDM TER

|21

|BD

M^" ATcmER Tr est . . quod excogitari potest| 23

ATiBDM^" TÊR124 BD

|

25 it > R > BD| 26 /



Rufinus II 13, 5 — 14, 1 I37

Haec quidem lustinus. consona vero huic etiam Irenaeus scribit 5

in primo adversum baereses libro, in quo vel quis ipse fuerit Simon

vel quam inpura eins opera atque doctrina, plenius refert. quae multumest, ut bis inseramus, cum liceat voleutibus ea scire per singula ex

5 ipsis supra dicti Irenaei libris vel de hoc vel de ceteris auctoribus

diversarum baereseon et de venenatis eorum dogmatibus diligentius

noscere. caput igitur totius pravitatis et principium omnis baeresis a 6

Simone coepisse accepimus. ex quo usque in bodiernum sectatores eins

simulantes adire se purissimam Cbristianorum filosophiam, quam vident

10 apud omnes pro castitate vitae et instituti sanctitate mirabilem, super-

stitionis idolorum, quam deserere videntur, rursum vinculis innectuntur

colentes ac venerantes picturam et imaginem Simonis et ilHus, quamei sceleris ac turpitudinis extitisse sociam diximus, Selenen. bis in-

censos odores offerunt, bis sacrificia et libamina inpura delibant. sed 7

lö et borum adbuc nequiora et execrabiliora committunt. aiunt enim esse

quaedam apud se ineffabüia, quae cum primo quis audierit mente ex-

cedat et eorum quasi virtute perculsus velut attonitus maneat et usque

ad dementiam veniat. quae cum ita sint, aiunt inpossibile esse vel

scripturae ea tradi vel ore ac labiis proferri. baec qui audit pro

20 veneratione ita se babere rem credit, porro autem vere illa buiusmodi

sunt, quae pro inpuritate et obscaenitate sui castis et pudicis auribus

execrabilia et penitus horrescenda ducantur. quidquid enim illud est 8

turpe et inpurum, quod excogitari a quoquam potest, omni boc inpurius

esse illud traditur. quod inquinatissimae buius baeresis mystae tectum

25 apud se reservari pollicentur arcanum, infelicibus per baec mulierculis

et peccatis, ut ait apostolus, oneratis detestabiliter inludentes. bunc 14 1

igitur talium malorum patrem et auctorem per idem tempus Simonemex apparitorum suorum numero diabolus suscitans ad urbem maximam

NPOF2 aduersum] i\' aduersus POF\8 accipimus F

|13 ei] NO^F eius PO2

i 16/17 excidat NO'^F\19 labris

\20 uere] uera Pi

|22 horrenda

I24 mystae] NO^ mystice PO^F

\25 reseruare PO

|infelicibus] infi-

delibus



J38 Eusebius, Bärchengeschichte II 14, 2 — 1, 1

xai &).' ) ihtia - 2

,dt'

}] '. -

^ &. 3'' .0 ^ ^&-. ^ 4

& '

.', -^ ' 5'^,, ) ,» - --

20 .

.6

- -^ ' -, ) ,,'\9 - ,, , ->

,. 15 1

/6 Kor. 10, 5 — 12—14 Act. 8, lS-23 — 2vgl, Eph. 6, 14—17

Thess. , 8 — 27 loann. 1, 9

ATERBDMi:^3 2'Tc 1.36.24 20 BDMER

| 3/4 T'BM, corr. durch

Rasur i 4 | 7 ^ AT'ER

Dl D durch Rasur, oder\

DM TER|9 ADM TERB

10

»^ \

TcERBDM AT

12 aus corr.| 13 > | ABDM

TER|14 , corr.

| /} ARBM^

D UÖVÜJ nicht übersetzt|19 BDM ATER

|21 -

128 (J/) ATER rf' BDM



Rufinus 14, 2 —, 1 139

ire conpulit Romam. ut ibi potentissimis athletis domini ac salvatoris

nostri lesu Christi apostolis in hoc ipsum ab eo subrogatis obsisteret.

Sed divina virtus et gratia in maximo praecipue certamine numquam I^ 2

deserit suos, quae incensam maligni flammam tota celeritate restinguit

et omnein altitudinem destruit extolleutem se adversum scientiam dei.

propter quod neque Simon neque alius quis congressus tunc adversum 3

apostolos domini potuit obtinere, quia yeritatis lux et verbi divini

claritas, quae ob salutem hominum nuper offulserat, per apostolos suos

totius mendacii discussa caligine de humanis mentibus ignorantiae tene-

10 bras effugabat. denique supra dictus magus veri luminis fulgore per- 4

culsus caecitatem continuo male sanae mentis incurrit, quippe qui iam

et prius in ludaea per apostolum Petrum de his, quae gerebat, scele-

ribus confutatus transmarinam adgressus est fugam et ab Oriente ad

occidentem usque pertendit, nusquam sibi vitam nisi in fugae subsidio

lö sperans. is igitur urbem Romam ingressus, utens adminiculo adsistentis «>

sibi et adhaerentis daemonieae virtutis. quam vocant, brevi

tempore in tantum malorum venit profectum, ut etiam simulacri a

[] civibus Romanis tamquam deus honore potiretur.| sed non in longum 6

permanet fraude quaesita divinitas. continuo namque in ipsis Claudii

20 temporibus dementia divinae providentiae probatissimum omnium

apostolorum et maximum fidei magnificentia et virtutis merito primorum

principem Petrum ad urbem Romam velut adversum humani geueris

communem perniciem repugnaturum deducit, ducem quendam et magi-

strum militiae suae scientem divina proelia gerere et virtutum castra

2 ductare. iste adveniens ex orientis partibus ut caelestis quidam nego-

tiator mercimonia divini luminis, si qui sit conparare paratus, advexit

et salutaris praedicationis verbo primus in urbe Roma euangelii sui

[XV] clavibus ianuam regni caelestis aperuit.|

igitur cum Romanae urbi 15 1

NPOF5 aduersus N^F\IG sibi] NPO sibi meretricis silenes F \ dae-

moniacae\ ] paredrun Pi pharedrun P- paredium O^F p*redrum

Ol pareorum K: adsnnqysil Rufinus ex Oraems 4, 7, 9 |21 magnificentia et]

P2F0 magnificentiae "| 26 quis P2O2



1^40 Eusebius Kirchengescliichte 1, 2— 16, 2

^,.ai ', ^^,, &^ -,^ , -&^ , &

0 . 2

,]

&-

. -& ,. -]', ', ->^> .<20

[] . -7 16 1

,

, ,,,' ^.& ^ 2

\ -, -13/14 Zahn, Forschungen 3, 72. 73 — 14/1 unten 3, 39, 1 — 18/19

Petr. , 13

ATERBDMJT^2; > \

^ BDJT 138, 2S 5 ERM | ^ ATERD

ginr/ auf illustrmdt ?. !4 / , ABDM TER

j

ATrBDM^•^ TiER]

7 R18 ABDM

TER|10 BDM^)> ATER

|12 -

^'] und aufmerkte\ 13/14 7()&- ATÊRM

&-BD 14

|19 \ > R

|20-7ÖV TcmTrERDM [hunc) Marcum {über diesen) Marcus

> SchwI

23 BDMZ'ER 142, 1 |25 in corr. Tr

|

jcviov 26 r//v '/. BDM . .



Rufinus II 1, 2— 16, 2 141

darum verbi dei lumen fuisset exortum. Simonis quidem tenebrae cum

suo auctore restinctae sunt.

Sermo autem veritatis et lucis, qui per Petrum praedicabatur, uni- IE

versorum mentes placido inlustravit auditu, ita ut cottidie audientibus

5 eum nuUa umquam satietas fieret. unde neque auditio eis sola sufficit,

sed Marcum discipnlum eins omnibus precibus exorant, uti ea, quae ille

verbo praedicabat, ad perpetuam eorum commonitionem habendam scri-

pturae traderet, quo domi forisque in huiuscemodi verbi meditationibus

permanerent. nee prius ab obsecrando desistunt, quam quae oraverant

10 inpetrarent. et haec fuit causa scribendi quod secundum Marcum

dicitur euangelium. Petrus vero, ut per spiritum sanctum religioso se 2

spoliatum conperit furto, delectatus est fidem eorum per haec devo-tionemque considerans factumque confirmavit et in perpetuum legendam

scripturam ecclesiis tradidit. Clemens in sexto Dispositionum libro haec

15 ita gesta esse describit, cuicjue simile dat testimonium etiam Hierapolites

episcopus nomine Papias, qui et hoc dicit, quod Petrus in prima epistula

sua, quam de urbe Roma scribit, meminerit Marci. in qua tropice

Romam Babylonam nominarit, cum dicit: >salutat vos ea, quae in

>Babylone electa est et Marcus filius meus<.

'XVr 20 Hunc autem Marcum tradunt primum ad Aegyptum perrexisse 16 1

atque inibi euangelium, quod ipse conscripserat, praedicasse et ipsum

primum ecclesiam apud Alexandriam constituisse.

Tanta autem refertur multitudo credentium virorum ac mulierum IZ 2

primo ingressu exemplo sobrietatis eins et continentiae congregata, ut

25 etiam conversatio eorum, qui per ipsum crediderant, et vita totius ab-

stinentiae ac frugi eorum sobriaque convivia librorum memoriae man-

NPOF4 placito

|5 sola] sola non

\sufficit] PO^ suffecit 0^ sufficeri {sie)

F^ sufficeret NF^\

7 communitionem\14 disputationum F'^

\ 18 baby-

lonam] Pi babillonam F^ babyloniam NP'ÔF^\19 electa est] NPF est electa

ecclesia | 25/26 abstinentiae] audientiae



j^42 Eusebius, Kirchengeschichte II 17, 1' r/ti . 17 1

:), .,. ^'

2' ^ ,' . , -' :6 -, , ,10 ^. 3^ .^^^&

^^^ ,& -/ d

-.&, -1 .& ,&. ^^. ' - 4^ , >20

. ' . -,,-

' 5

, -^ ,11 12 Philo . 471, 6/7 — 13—18 Philo . 471, 1—472, 3 — 22—24

Philo . 473, 18—22 — 24— S. 144, 3 Philo . 474, 17-34

ATERBDMT^1 AT^BÜM

^Tri]R

| 7. |2

auf Rasur TcDr|3 [scripturam istam quam diximus),

ATERM > BD|4 ]

ADM TERB1

] |ATBDMî ER

| 7/8

10 9) TiD^M, corr. TD |11& {de proprio uel) exlrinsecus

\vor

+ . \ TERBDM \ 12 ATER

BDM|

+ T^m|14 in corr. Tr

|

1410 |15 TERBDM Philo | 16

&17 ] | 21 Ttoj T'BDM aus-

radirt TM über etwas ausradirt AER|

22 |aus corr. T'c

|R

|24

zuerst in dann in corr. nicht übersetzt



Rufinus II 17, 1-5 143

darentur a viro disertissimo Filone, quem sermo tenet temporibus li 1

Claudi imperatoris Romam venisse et Petrum apostolum vidisse atque

eins adhaesisse conloquiis verbum dei praedicantis. quod valde est

verisimile,

quia et scripturam istam, quam dhimus, posterioribus ab

eo temporibus constat esse conpositam. in qua eyidentissime omnia

ecclesiae instituta conplectitur, quae et tunc tradita sunt et in hodier-

num servantur a nobis. sed et abstinentium vitas. eorum dumtaxat, -

qui nunc in ecclesiis vel monasteriis degunt, describit ad liquidum,

unde plane manifestissime proditur non solum sciens quae nostra sunt,

10 sed et amplectens, quippe qui divinis laudibus extulit sui temporis

apostolicos viros ex Hebraeorum, quantum intellegi datur, praecipue

genere credentes, quoniam quidem constat, quod hi, qui sub apostolis

ex Isvahelitis credebant, ludaicis adhuc institutionibus et legis observa-

[XVII] tionibus inbaerebant.|hie igitur describens baec in libello. quem De 3

15 vita theoretica vel supplicum attitulavit, nihil omnino vel de proprio

vel extrinsecus addidit, sed primo omnium viros illos cultores et feminas

cum ipsis ait cultrices appellari. causam vero huius vocabuli vel ex

60 ductam, quod convenientium ad se animas tamquam rüdes et agrestes

excolerent, vel quod erga dei cultum pura et integra conscientia per-

20 durarent. quod nomen sive ipseinposuit primis illis, ex ipsorum actibus 4

colligens, sive vere in initiis ita appellabantur, qui secundum euangelium

vivebant, antequam Christianorum appellatio per omnem locum dififun-

deretur, nihil interest, dummodo ex ipsis rebus nomen, ad quos pertineat,

conprobetur. dicit ergo primo omnium, quod renuntient cunctis facul- 5

25 tatibus suis, qui se ad huiuscemodi filosofiam dederint, et bonis suis.

NPOF4 et 0711.

16 constituta

\ 8 monasteriis] iu inonast. P^|

ex-

tollit P2I

13 iudaeicis Pi| 15 supplicum] PO supplicium NF

\16 illos]

^ ipsos POF



144 Eusebius, Kirchengeschichte II 17, 6— 9, , ^-. ^,,,

,,

^^*,]5

^ . 6

^ ,'' -10 , ,^

,&^

. -7

15 > '>• ^ -> •'>

. -, &^- 8

>d

-,

'

>, ->^ , vao^>.<•' , 9

6-8 Act. 2, 4 — 8—12 Act. 4, 34. 35 — 15—22 Philo . 474, 85—44

ATERBDM:s:yi

1 2 7?.^ EM getilgt| 2

|3-

corr. Br|

tCdv |in corr. Tr

|

BDM aus Corr., ER AT*|

BD

aus Corr., ER\9 i}]

110 > D

|12 •' -

TERBD|14 TERBDMi:

17 in ) durch Rasur corr.|

EcRDr/i in jeder

Stadt ^^ in) durch Rasur corr. >Di| 19

alte, bei Philo zu entfernende Interpolation|20 DM ATERB

Philo HSS




quibus interest, cedant. tum deinde, quod omues etiam vitae sollicitu-

dines procul abiciant et extra urbem egressi in hortulis vel exiguis qui-

busque agellulis degant, refugientes imparis propositi consortia et vitae

dissimilis contubernia, scientes impedimento esse haec arduum volentibus

5 iter virtutis incedere. tali quippe ordine calore fidei incitati hi, qui

primitus credebant, Titam duxisse memorantur, sicut evidenter in Actibus

apostolorum legimus scriptum, quia omnes, qui credebant sub apostolis,

possessiones suas et praedia vendentes pretia ponebant ante pedes apo-

stolorum et dividebantur unicuique, prout opus erat, ita ut non esset

10 quisquam in eis egens. quia ergo et bic similia scribit geri ab bis, 7

qui apud Alexandriam credebant, sicut illis qui in Hierusolymis ante

crediderant. certum est, quod idem actus eademque institutio eandemsine dubio et religionis fidem designet. denique libro ipsi, de quo supra

diximus, tale initium dedit:

15 >In multis est<, inquit, >orbis terrae partibus hoc genus bominum:

>oportebat namque perfecti huius boni participem fieri omnem Graeciam

>oranemque barbariam. in Aegypto tarnen maior est copia per singula

>quaeque territoria, praecipue autem circa Alexandriam. nam optimus 8

>quisque ex omnibus locis velut ad uberis patriae glebam festinus ad-

20 >currit colonus. regio quaedam est filosofiae magis quam frugibus op-

portuna supra lacum, cui Mariae nomen est, sita colliculis quibusdam

>molliter et clementer erecta, ad munimentum simul atque aeris temperie

commoda.<

Post haec descviptis eorum habitaculis, ut se babeat singulorum 9

25 qualitas et situs, etiam de ecclesiis, quae apud eos sunt, ita dicit:

NPOF1 intere&t] NOF intei** P' intersunt P- \ 6 euidenter om.

\11

illis NP^ illi OF ab illis P^ | 22 temperiae tempeiiem POFEusebius . 10



146 Eusebiusj Kirchen geschiehte II 17, 10—12

>iv txaoT}] Uqov>. ->,

,, ,

> ,&^ ,> <.&'

> ' 10

>.10

>û.oooffiav,

(, ->. d' , 11> ,, '&\^-]> <.

?/12

amäjv

,'

,, ,-.'-

20, . .1-6 Philo . 475, 14-22 — 8-15 Philo 475, 34—476, 2

ATERBDM^"^

1 ATERM > BD dort in singtdis locis \ 3 /) TERDMJT^l

' Philo|4 > ^ + Tr

]

•corr. TrEc

| 9/10 /v BDM Philo ad diui-

philosophiam . . imbmintur patrwn leges (in aUegoricam intelleyentiam dedu-

centes) . ATERj10 > D' + Dr

11 Di corr. Dr| 11/12 ' auf Ras., Dr

|13«

> Philo|14 ATcERDM Philo »

16 TcTrERBDM |17

«> BD |

tV

:}/ D |(7 > + Tr

|18 TiBDM « -

<• ER\ 18/19 T'BDM , Tcm [getilgt],

ER 20 D'M con•. Dr| D^M ausradirt D



Rufinus II 17, 10—12 147

>Est aiitem<, inqiiit, >in singulis locis consecrata orationi domus,

>quae appellatur vel monasterium. autem in nostra

>liQgua significare potest honestorum conventiculum, in quod secedentes<,

inquit, >honestae et castae vitae mysteria celebrant, nihil illiic prorsus

5 >quod ad cibum potnmque pertinet inferentes vel ad reliqua humani

>corporis ministem, sed legis tantum libros et volumina prophetarum,

>hymuos quoque in deum ceteiaqiie his similia, in quorum disciplinis

>atque exercitiis instituti ad perfectam beatamque vitam studiis iugibus

>coalescant<.

10 Et post aliquanta iternm dicit:

>Ab ortu autem diei usque ad vesperam omne eis spatium in stu- 10

>dioriim exercitiis ducitur, quibus ad divinam filosofiam per sacras

>litteras inbimntur, patrum leges in allegoricam intellegentiam dedii-

>centes. quoniam quidem formas esse et imagines ea, quae in legis

15 >littera scripta sunt, opinantur latentis intrinsecus profundi cuiusdam

>divinique mysterii. habent autem etiam disputationes quasdam et inter- 11

>pretationes veterum virorum, qui et auctores ipsius haereseos extiterunt,

>quos eis allegoricae ac figuralis intellegentiae normam quam plurimis

>scriptorum suorum constat tradidisse monumentis: quorum illi velut

i'O >itineris sui ducum et auctorum instituta pariter secuntur et morem<.

Haec autem dixisse hune virum certum est de euangelicis atque 12

apostolicis libris, in quibus, quomodo lex et prophetia spiritaliter in-

NPOF2 sennion idroque loeo

\3 quo '

\4 honesta et casta

j1 1 in

om.116 autem om. P' | 17 haereseon P-

|19 monimentis P-

20 ducum] P'C ducem XP-F \ auctorem "10*



j^4S Eusebius, Kirchengeschiclite II 17, 13—17^

', ', ^( 13& '>'' d

-,y.a\

> ^ : ^><.., , 14

' ^. ^ ?]-. ^. ?/ 1

...&

0

. , ^),.,

'

> ' -., . 16> . ' \1> ., .^> , ' od->

, .17

> ) 7] ,/

>,0> .) & . 7)?],>>• , •&8<.

3— Philo . 476, 2-5 — 13-22 Philo . 476,30—49 — 16/17 vgl.

Eur. frg. 183

ATERBDMZ^2 BD

]ATERB DM

\4^^^' ^^

ATimER com-page ^ Philo|5 yuQUooovxfQ

Phüo1

' üljer sie TcERDM|

7^8^ ^ | , durch Rasur corr., DM

T'E^R ;] auf Rasur|9 DM

|12

|13 -

Philo|14 TERB^ DM^" Philo

1/16 <fWTÖa BDM Philo ATER|17 ?)

TEBDM^" R und

-Philo HSS|

TrR Philo TiEBDM|

BDi, corr.

D TERBDM Philo|18 ausradirt & und& Philo HSS

|22 &^ sinnlos, da das Excerpt falsch abgetheilt



Rufinus II 17, 13-17 149

tellegi debeat, edocetur. post pauca rursum etiam de eo, quod psalmos 13

faciant novos, ita scribit:

>Itaque non solum subtilius intellegunt hymnos veterum, sed et

>ipsi faciunt noros in deum, omnibus eos et metris et sonis honesta

5 >satis et suavi conpage modulantes<.

Mnlta quidem et alia in eodem libro enumerat, quae a nostris vel 14

in ecclesia vel in monasteriis exercentur. sed properandum nobis est

illa ex omnibus dicere, quae ecclesiasticam proprie continent formaui,

ex quibus cuivis manifestum esse debeat ad ecclesiam pertinere quae 15

10 scripta sunt, ait ergo:

>Continentiam vero velut fundamentum quoddam primo in anima 16

>collocant et ita demum reliquas super hanc pergunt aedificare virtutes.

>cibum potumque nullus eorum capit ante solis occasum, videlicet tem-

>pus lucis cum filosofiae studiis, curam vero corporis cum nocte soci-

15 >antes. nonnulliautem etiam post triduum

in

communionem veniunt17

>cibi, quos scilicet edacior studiorum fames perurget. iam vero hi, qui

>in eruditionibus sapientiae et in profundiore intellegentia sacrorum

>voluminum conversantur, tamquam copiosis dapibus inhiantes expleri

>nequeunt et contuendo acrius inflammantur, ita ut nee quarto iam nee

2ü >qainto, sed sexto demum die non tarn desideratum quam necessarium

>corpori indulgeant cibum<.

NPOF3 subtiliter ''

|et om. P'

|4 et metvis] metris ^

|9 cuiuis] cuius

XOI11 animam 0^ animo F^ \ 15 commonitionem communitionem 0^

I

16 famis\20 quam ow.



150 Eusebius, Kirchengeschichte II 17, 18—20

y.aX jteql ^'vJtaQyuv 7/&. d ainü.kyuiv 18

/.)/.

?. ,-^,//

](]

-5 ^. (fiio\v 19^ , -^. ' )].^, ] •', , ]

10 , -, '

,.'

,20

'> ,' '1>} . ->^, 3. ,> ?/ -. -

> .vof

/ -20 >•.<

5-12 Philo . 482, 3—11 — 13-18 Philo . 483, 42— 484, 1

ATERBDMZ^2 '

\8 ot;'rt/jff durch Rasur, T^D

]ijo

TEBDM AR|5 DM evean ATER

|5'6

DM ATER| 6/7

-- )

ÂT^Tr

^ -(-1 ER) Tc [undeutlich], ERDM & Philo|9 -

ATEBDM R beides Philo HSS|10 D

|

—> > ^ -{- Bern\ D•, corr. Dr,

| 10/11

| 12. \ 13 ^)15, ATcER

16^ DiMcorr.Dr| 16/17 TERBDM Philo

\18^ und Philo HSS

|

'TcERDM^" illi

^

- )und /;

Philo HSS, Philo selbst scheint geschrieben zu haben

Sv ¥/ (nämlich >)- \19]D^ corr. Dr



Rufinus II 17, IS—20 151

Haec Filonem de nostrorum institutis referre, quis potest dubitare?

quod si cui adbuc videtur ambiguum, adhibebimus etiam alia eius dicta, IS

quae nuUi omnino nisi nostris tantammodo convenire etiam infidelissi-

mus quisque fatebitur. ait ergo:

5 >Cum viris auteru, quos dicimus, sunt et feminae. in quibus plures 19

>iam grandaevae sunt virgines, integritatem casti corporis non necessitate

>aliqua, sed devotione servautes, dum sapientiae studiis semet gestiunt

>non solum animo, sed et corpore consecrare, indignum ducentes libidini

>mancipare vas ad capiendam sapientiam praeparatum et edere mortalem

10 >partum eas, a quibus diTini verbi concubitus sacrosanctas et inmortalis

>expetitur, ex quo posteritas relinquatur nequaquam corruptelae mortali->tat!S obnoxia<.

Quod si adhuc parum videtur istud, audi quid post aliquanta scribat: 20

>Tractatu3 autem sacrorum<. inquit, >voluminum buiusmodi habent,

15 >ut magis allegoricis opinionibus utantur; quoniam quidem omnis lex

>viris istis videtur animali esse similis, quod corpus quidem habeat

>ipsam litteram et ea, quae secundum litteram designantur, animam

>vero occultum in littera spiritalem et invisibilem sensum, quem illi ab

>auctoribus suis edocti sublimius et nobilius velut inspicientes per spe-

20 >culum contemplantur. ex ipsis etiam nominibus admirandas quasdam

>species intellegentiae proferentes.<

KPOF3/4 fidelissimus X

\6 castae Pi

| 13 ab'quantum '|

scribit

14 tractatoä



152 Eusebius, Kirchengeschichte II 17, 21 — 18, 1

21, y.al &?]€

,^ ^, ^

-22

\ ?/ (],^ ^^ ?) ,0& , •'

,-

,^

,'

,*', ,^. - 23-, & ,' - 24

20

'̂, .) , 18 1

füv & ^1/2 Philo . 476, 23-34 — 3/4 vgl. Philo . 481, 22—24 — 7 8 vgl.

Philo . 484, 33. 34 — 9—11 Philo . 484, 10—21 — 11—1 Philo . 482,

18-21. 483, 4-10 — 15-18 vgl. Philo . 481, 32—34. 42-. 482, 3. 24. 25.

. 48.3, 17. . 484, 6

ATERBDM^"^

2 zaiiö} ATERM^ BD|3 hi TERBDM ,-

!

> BD nach?. wiederholt15 TERBDM

5 6 in ' corr. Tr, BT)

' 6 BDMyi ATrER, T'Tc durch Rasuren zerstört |

7 ATEM RBD |TiBDM^"

ATcER 11 > | 13\

\ 14

AB Philo TERDrM >^|17

}DMyi ATER|

|18 aus 6 corr. Tc in corr. durch Rasur

|19 '.7)^ D | 22 <> R | 23 /Ä ABDMER

19I24 >



Rufinus 17, 21 — 18, 153

Quid autem addere bis opus est etiam de couventibus eorum quae 21

conscribit, et ut seorsum quidem viri, seorsum etiam in eisdem locis

feminae congregentur, et ut vigilias, sicut apud nos fieri moris est,

peragant et maxime diebus Ulis, cum passionis dominicae sollemnitas

ct'lebratur, cum in ieiuniis pernoctare et lectionibus sanctis auditum

praebere consuevimus? quae omnia supra dictus vir eo ordine eadem- 22

que consequentia, qua apud nos geruntur, expressit. et ut unus ex

Omnibus consurgens in medio psalmum honestis modulis concinat. utque

praecinenti ei unum versiculum omnis multitudo respondeat atque in

10 ipsis diebus in terra recumbentes, sicut antiquis moris fuisse dicitur.

vinum quidem nemo omnino, ut ipse ait, ne gustu quidem contingat.

sed nee quamlibet carnem, tantura autem aqua sit eis poculum et paniscum sale vel hysopo cibus. addit adhuc bis quomodo sacerdotes vel 23

ministri exhibeant officia sua, vel quae sit supra omnia episcopalis

15 apicis sedes. quae cuncta si qui plenius vult et exploratius discere,

ostendimus, ex quo ista fönte debet haurire, in quibus supra dictus 24

vir ecclesiasticae institutionis initia et originem apostolicae atque euan-

gelicae traditionis intexuit.

Est autem idem Filo affluentissimus quidem in eloquentia, in sen- IH 18 1

20 sibus autem profundissimus et in interpretatione atque intellegentia di-

NPOF2 conscripsit

\et ut] ut F 07?i.

| 7 ut oni. X\

8 medium PO"^

I

10 recubantes PO'^|13 is

|15 sedis

|IG debeat P^

|19

idem am.



154 Eusebius, Kirchengescliiclite II 18,2—5. xdi ^. ^ iL•&^

,.̂ /. - 2

:) ,&. \10 \ , ojv -..

, .)&,. - 3,' '' <' ^&^ ,& ,

20

^' ' '.

.& ,'

,

17 Philo de mut. nom. 53

ATERBDMV^1 > D |

2 • auf Rasur von 2 Buchstaben Tr|3-

TEREDMl"^]5 Sh ER

|BDM

ATERI

auf Ras., 1 6 y.al•^ BDM y.ul ATER| 8 R

|

10 B> corr.Be

|

Philo HSS Hieionym.de uir. ill. 11, alte Ver-

derbniss von< \12 xal BDM Philo, T^ durch Rasuren zerstört,

Tr auf Ras. von 13 Buchst., ER Hieronytn

\^ ] |14 « | |

aus corr. Tc

auf Rasur|

TERBDM|«D

| 14 1 «^-^-/?aiöTER 17 ' ' DM libri duo Hieronym

ATER über die zuei Bündnisse\

> Hieronym "^>) 1 7 18 und

.sind falsch zu einem Werk vereinigt

,18 Philo

1 19 ^'J \19,20 — '] de

Moysi tdta liljros quinque de eo qtiod deo sunt somnia \'2,(i ' ' ' '

BDM ATER fünf |22 > D

«' ' ' ' ' AD TER—yi



Rufinus II IS, 2-5 155

vinarum scripturaruin subtilissimus, copiose iüveniens et copiosius elo-

quens. multa denique divini nobis etiam ipse ingenii sui monumenta

[XVIII] dereliquit.|

primo quidem per ordinem in Genesim scripsit libros, quos

attitiilavit sacrae legis explanatio figuralis. tum deinde et alios con-

5 tinentes sparsim de diversis capitulis quaestiones, in quibus quae requiri

debeant, et proponit et solvit, quas quaestiones et absolutiones de

Genesi et Exodo attitulavit. sunt et alii eius libri, qui superscribuntur 2

propositionum, qui sunt de agricultura duo et de temulentia duo. sed

et alii quam plurimi extant eius libri diversis vocabulis annotati, sicut

10 est quae sint, pro quibus mens debet orare deum, et de confusione

linguarum, de natura et inventione, de bis, quae congregari debeant ad

erudiendum, et quis sit qui beres sit divinorum, quae sit aequalium etinaequalium divisio. item de tribus virtutibus, quas descripsit cimi

ceteris Moyses. item de bis, quorum in scripturis nomina commutata 3

lö sunt et quibus ex causis commutata sunt, in quibus refert se scripsisse

etiam de testamentis primum et secundum. est et alius liber eius de 4

captivitate et de vita sapientis eius qui secundum iustitiam perfectam

et leges naturales consummatus est, de gigantibus, de eo quod incon-

Yertibile sit quod divinum est, de Moysi vita, libros quinque de eo,

20 quod a deo sint somnia, haec paene omnia in Genesin scripsit, sed et

in Exodum quaestionum et absolutionum libri quinque, de tabernaculo

9 diuersisl de diu. -'1

10 debeat P-|11 de nal.] et de nat.

\

de his] ex his\15 comm. sint P-

|17 perf. iust.

\19 mosei

PFI20 somnia] PF^ omnia XOF'^

\

genesim POF \ scribit



j56 Eusebius, Kirchengeschichte II 18,6—9

7], Uecn ,J.oycov ' ' '

,

,^,, 6 ^ ^, 6, 6^ ,. ,0 6 ^' • - "*

6 , ,

-,^ 7],. '- 8

1Ö, & ,.,--^ )&20 ^

/ ^.' -,^ .

25^ ^ -..0/21 Rom. 1, 19 — 21-26 Act. 18, 2. 18. 19. 23

ATERBDMZ^1 > TPTiD|3 «' ' ' ' von Ec in

leergelassener Stelle nachgetragen Ecm

R ' ' ' ' ' DM vier > |4 Philo TER

BDM > D|

6 « | 7/8 y.al hoc est de uita

urbana| 8 ADM TERB

| ] | 10

DM 11 > D Hieronym|

R1 13 « > | BDM

TER|14 ABDMZ^ TER

|16

DM [17

/DM

|20 D^-ERM 158, 1 AB

[= der echten Capitulatio] löS, 6|

D

ATER durch nicht bezeugt|22 ^ und

HSS 24 > BD^|26




et de decem verbis legis, de bis. quae inferuntiir sub specie decalogi,

et de animalibus. quae sacrificiis deputata sunt, et quae sunt species

sacrificiorum, et quae sunt proposita in lege bonis praemia et malis ma-

ledicta. tum praeterea singulares eius libri de Providentia, de ludaeis C

5 apologeticus liber, boc est de vita urbana, et ad Alexandrum dicentem

rtitionem babere muta animalia, de eo quod servus sit omnis qui peccat,

item alius de eo, quod liber sit omnis qui bonis studiis operam praebet,

de Tita tbeoretica Tel supplicum, hie ipse, in quo et de apostolicis~

viris esse, quae scripta sunt supra, edocuimus. sed et interpretationes

10 norainum bebraeicorum, quae sunt in lege et prophetis. bic temporibus 8

Gai imperatoris Romam profectus, cum de impietate atque impuritate

Gai quam plurima scripsisset, quae per ironiam de virtutibusattitulavit,

et ea senatui recitasset, in tanta dieitur admiratione babitus, ut byblio-

theca digna eius scripta decernerentur.

lö Verum per idem tempus Paulo apostolo ab Hierusalem in circuitu et w 9

usque ad Illyricum praedicationem verbi dominici ministrante Claudius Im-

perator ludaeos urbe depellit. tunc Aquila etPriscilla cum ceteris ludaeis

expulsi Asiam veniunt ibique cohaerent apostolo tum primum ecclesiae

.inibi fundamenta iacienti sicut docet liber de Actibus apostolorum con-

NPOF2 et de oni. Pi et ow. P^

]3 et quae] ' quae POF

\ 5 de alexandro

dicente PF\

9 sunt om.\

docuimus JN'|10 hebraeicorum] XP^F

hebraicorum P-0\ 11 atque impuritate oi7i. rede fortasse

\13/14 byblio-

thecam ^ bibliothecae|17 prisca PF

\iudaeis] PO'^F cum Graecis, om.

NOÎ18 uenerunt '

|tunc

|19 edocet PO



J58 Eusebius, Kirchengeschichte II 19,1 — 20,4. , 19 1

'/ -

&,

?& -&,&,^ •^].6 ^. \4 , , 2, ].•?] -

10, ] \,

.-

. ,, " 20 1

&15 Cf>i5fc ^ . 2> .^ ),>0& ->, ,

.0 >{)

.'

:> , ' -)

.- 3> , -. ->.

>'<̂.

- 4

. , -,0J

1- loseph. . . 2, 227 — 7—12 vgl. loseph. . . 2, 247. 248 —16-26 loseph. . . 20, 180. 181 — 28— S. 160, 9 loseph. . . 2, 24-2

ATERBDM^"^3 nach ausradirt

15 |

6 de2 TiBDM.l ATcER

8

,AT' TcERDM

|10

/| |

13 /7 ABD2

10 16 1> BD 114 ^ > D

| ] ^ )|

20 21 «;()? TERBDM aTtooozaTetToj beides los HSS|2, -

24 |27 > D

128- ABDÊRM beides los HSS |

^



Rufinus II 19, 1 — 20,4 159

[XVIIII] scriptus. Claudio vero adhuc in imperio perdurante in ipsa sollemnitate 19 1

paschae tanta ludaeis perturbatio et vastitas Hierusolymis accidit ex

seditione commota, ut illi soli, qui in foribus templi constipatione po-

puli necati sunt, triginta milia ludaeorum numerarentur. et conversus

est dies festus eorum in luctum. sed et alia quam plurima ludaeis

mala inrogata loseppus per haec verba designat.

[XX] >Claudius<, inquit, >Agrippam filium Agrippae ludaeorum regem 2

>constituit, Felicem vero totius provinciae, Samariae quoque et Galilaeae

>et regionis quae dicitur trans lordanem procuratorem misit<.

10 Et post pauca addit etiam haec: Ä" 20 1

>Inflammatur autem et seditio acerbissima a pontificibus adversum 2

>sacerdotes et primos plebis Hierusolymorum, quorum singuli conquirentes

>sibimet perditorum iuvenum et novis rebus gaudentium manum duces

>semetipsos propriae factionis instituebant. qui confligentes ad invicem

15 >primo conviciis lacessire, tum deinde et saxis invicem sternere, nee

>quisquam erat, qui coerceret, sed agebantur omnia tamquam in urbe

>non habente rectorem. igitur pontifices in tantam venera proterviam, 3

>ut servis suis ad areas missis invaderent decimas, quae sacerdotibus

>debebantur. et accidebat, ut nonnulli ex minoribus sacerdotibus, quo-

20 >rum alimoniae \i fuerant direptae, inedia deperirent, ita seditionum

>violentia ius fasque confQderat<.

Item post pauca subiungit etiam haec: 4

>Nonnumqnara autem etiam in media civitate occurrentes sibi tru-

XPOF1 in om. XO I 13 manuum P^

IIS conuicium '

|ne P'

16 urbemPi|17 habentem XP

|18 aieam Pi

;

19 accedebat

23 autem o;«.



IßO Eusebius, Kirchengeschichte II 20,5 — 21,3 I

]6, xal Iv jisorj rfj . 5& &?}-,.

'^-' -^. ^^ ^- C, ' • &,oßov , - -

•' .0 • 21 1

> ^ :^ \4>. -]> '&, ^,5> ,& -^& . ^ -

> , ->, 6

, /0

> ,&<./ ' '^-, & '/f-

2 ),>^ ^' >>^

11—21 loseph. . . 2, 261-263 — 26— S. 162, 1 Act. 21, 38

ATERBDM2;yi

1 > R| 2/3 |

4^ DM|5 6&

M 6 > \10 ABDÊR

|13 R?. ]

16 TERBDMJ^ los\11 -

AT^DM RcB TcER'^ •os HSS, los scheint geschrieben zu haben

^ }^, ,gl. . . 2, 27. 434. 64 | 18 ATERDM beides los

HSS ' ^-\2i ^ ^ \

ATER BDM|27 BD corr. Di



Ruiinus II 20, 5 — 21,3 161

>cidabant, praecipue in diebus festis sicarii plebibus admixti occultatis 5

>pugionibus oberrantes, ut quisque designatus eis comminns iociderat,

>penmebant. et arte nefaria cum corruisset is, quem occulto vulnere

>3traverant, tum idem ipsi percussores velut indignari se simulabant ad-

>versum eos, qui haec in media urbe committerent, atque hoc modo

>occulta eorum facinora permanebant. et primo omnium ab bis lonathas 6

>pontifex interficitur, post illum quam plurimi iugulantur, ita ut iam

>ipsis mortibus esset gravior metus mortis, dum unusquisque quasi in

>procinctu semper positus per m Omenta singula speraret interfiei<.

10 Post haec autem interiectis quibusdam addit etiam ista: KÄ 21 1

[XXIj >GraYius vero omni bac vastatione adflixit ludaeos Aegyptius qui-

>dam falsus propheta, qui cum venisset ad ludaeam, homo magus fidem

--sibi prophetae magica arte conscivit et continuo ad triginta milia viro-

>rum congregans et ductans eos per desertum pervenit cum ipsis ad

lö >montem, qui vocatur Oliveti, paratus inde inruere Hierusolyma et vi

>ac potestate urbem tenere simulque Romanorum praesidia ac plebem

>tyrannidi suae subiugare, fretns per omnia bis quos secum eduxerat

>satellitibus. sed conatus eins praevenit Felix confestimque cum armatis 2

>obviam pergens secum etiam plebe reliqua conspirante congressione

20 > facta Aegyptium quidem cum paucis in fugam Tertit, peremptis vero

>aliis, aliis etiam captis temere coepta facile restinxit<.

Haec in secundo Historiarum libro loseppus refert. operae pretium 3

tamen est baec, quae de Aegyptio scribit, cum illis, quae in apostolorum

Actibus designata sunt, conparare, ubi sub Feiice tribunus, qui in Hieru-

25 solymis erat, ad Paulum, in quem ludaeorum fuerat commota seditio,

dicit: >Nonne tu es Aegyptius ille, qui ante hos dies concita-

NPOF4 ueluti

I6 facinora permanebant et primus {sie P^) omnium om.

10 haec om. PiI

15 hierusolymam PO \ 18 praecipit

Eusebius 11. H



\Q2 Eusebius, Kircbengt^schichte II 22, 1—5

>T7J sQTjficp ;<jto , y.aff 22 1

}] ',(}

. , (]. ' . - -. . 2

10& -, c5'

^' . -. .3

1 ' > <,. >-> .{ -), -6 , ' ^ )> -?/, - -20 ><. )

' ,OJ 4

&, -] -, , , -.^Tjc

-7] > -<'2 , /. >• ->< > '

3/4 Act. 2, 8-12. 27, 1 — 3 - S. 164, 4 Georg. Synk. 634, 13— 635, 21 —5/6 Kol. 4, 10 — 7-9 Act. 28, 30. 31 — 1-20 Tira. 4, 16. 17 — 25—

S. 164, 2 II Tim. 4, 18

ATERBÜMT/i1 > BD', + Dim

|2 aus oh corr. D^ 13 KB. ÄJ 15 ) T'BDMSynk 0' TcER aber

16 TERBDM sed et Lucas qui et ...18 -

> R 19 ABDM Synk T*ER

'112

115 nach + |

16 >ATr [Tc getilgt] ERDM Synk

|17

19 y-al 77 Synk und ^ HSS | 20 )' AB TERDM-TSynkBDMSynk ATER

| 21 2 getilgt > Synk|22

ÎM, corr. Trj23 TcE ARBDM ^ \&

1

TrEB Synk



Rafinus II 22, 1— 163

>Tei'as populum et eduxeras in desertum ad quattuor milia

>hoiaines sicarioruni<? sed sufficiant ista de Feiice.

[XXII: Interea Claudio tredecim annis et octo mensibus Romanorum im- 19 2

perio perfuncto Nero suscepit principatum. a quo Festus mittitur in KB 22 1

5 ludaeam succedere Felici, apud quem causa dicta Paulus vinctus mit-

titur Romam, Aristarcho se concomitante, quem consequenter in epistulis

suis concaptivum appellat, sed et Lucas, qui et actus eins ceterorumque

apostolorum describit, sed pvaecipue Pauli, de quo etiam hoc in fine

signavit, quod biennio in urbe Roma positus verbum dei jjraedicabat

lu nemine prohibente. quem tarnen adfaisse sibi et defendisse se apud 2

Xeronem et rursum profectum esse ad praedicationis officium senno

confirmat, et post hoc denuo redisse ad supra dictam urbem, ubi et

martyrio consummatus est. tunc cum in vinculis positus secundam ad

Timotheum scribebat epistulam, in qua et de prima sua defensione et

lö de praesenti simul indicat passione. suscipe ergo de his singulis testi- 3

monia, >in prima<, inquit ipse Paulus, >mea defensione nemo>mihi adfuit, sed omnes me dereliquerunt. non illis inputetur.

>dominus enim adstitit mihi et confortavit me, ut per me prae-

>dicatio conpleretur et audiant omnes gentes, et liberatus sum20 >de ore leonis<. manifestissime per haec designat, quia primo quidem, 1

ut per ipsum coepta praedicatio conpleretur, liberatus est de ore leonis,

Neronem scilicet in leone pro crudelitate significans. tum deinde in

consequentibus adicit et dicit: >liberavit me dominus de ore leonis<.

praevidebat enim in spiritu consummationem suam, propter quod et

25 dixit quia >et liberatus sum de ore leonis< et iterum: >liberabit

XPOF2 homiues] NP hominum OF

\sed s. i. de felice otn.

|6 secum

comitante (-tem PO) libri: so: se comitante]10 se oni. P'^F^

| 23 adiecit

XP1

liberabit|25 eti om. Pi

| liberabit] liberauit XOF11*



jß4 Eusebius. KircbengescliicMe II 22,6 — 23,2

>jcov7/Qov y.a\ -<, '., > .6 :)<.

^ 6

^['&6 ^ ,. ' 7

10 ^ 6 ^^' 8

.vJr

&,^

^,^. . 23 1'^ ^ ;.^ ,.0

.{^.

.2

.' & ..& -2 ^ ,^ ' -. & &^,,34 II Tim. 4, 6 — 4—7 II Tim. 4, 11. 16 — 16/17 Act. 2, 11. 12. 27,1

— 17 18 Act. 23, 13—. 2, 3

ATERBDMZ^4 eutjo'/. ATERDM '/. Synk

|5'^

TcERDM114 ABDM TER

|15&^ » EM-

rRBD^|16 ^ |

18 AT'R

Tc (die Correctur getilgt), EBDM|20 TERBDM

| 21

/.BDM

/.TER hoc modo

adorti sunt\22 TERBDM^^ |

25» TERBDM^1

IV TERBDM \26 nach + Tr

|

> 29 | «



Rufinus II 22, 6 — 23, 2 165

>me dominus ab omni opere malo et salvum faciefc in regnum

>suum caeleste<, significans per haec, qnod esset confestira martyrio

coronandus. de quo tamen evidentius in eadem epistula dicit scribens:

>ego enim<, inquit, >iam immolor, et tempus regressionis meae>instat<. haec autem dicta sunt a nobis, ut ostenderemus, quia non 7

60 tempore, quo Pauli actus in urbe Roma conclusit Lucas, martyrio

perfunctus est Paulus, potuit enim fieri, ut in initiis adhuc lenior esset 8

Nero et defensionem Pauli pro nostro dogmate non aspernanter acce-

perit, processu vero temporis cum ceteris malis aucta sit eius etiam in

10 apostolos saevitiae rabies.

iXXIII] Igitur ludaei posteaquam Paulus ad Caesarem, quem appellaverat, KI 23 1

a Festo transmissus est, et frustratas insidias. quas ei intenderant, vident,

in lacobum fratrem domini immanitatem nequitiae suae vertunt, cui

episcopalis in Hierusolymis delata ab apostolis fuerat sedes quemque

15 hoc modo adorti sunt, productum in medium abnegare fidem Christi 2

coram omni populo expetunt. at ille contra omnium opinionem voce

satis libera et multo maiore quam vellent coram universo populo cum

omni fiducia profitetur, filium esse dei salvatorem et dominum nostrura

lesum Christum, tum illi non ferentes tarn grave et tarn liberum testi-

20 monium viri, pro eo maxime, quod iustissimus apud omnes habebatur

ob religiosae et continentissimae vitae merita. in necem eius vertuntur,

favente sibi occasione temporis ex morte rectoris. contigit enim Festum

NPOF1/2 regno suo caelestae X

\2 confestim om. P-

|4 regressionis]

NO^F resolutionis PO"^ \ 9 aucta] iueta\ 16 omni] impio F \ opi-

nionem] opia non est \18 dei esse PF \ 21 meritum PO-



166 Eusebius, Kirchengeschicbte II 23, 3—7

xciQüv tjcl ?.,& ^. 3

07]

-fcoval

. '-at s'^lco

5 ^'

, ^-,> 4

10"

,6•]

> , ,, »> ,. , ) . 6

1> ' , ->.> , 03-, \

> ^ & .7

20>3/4 104, 11—1 — 6 Zahn, Forschungen 6, 229 ff. — 9— S. 170, 24

(ieorg. Synk. 038, 3— 641, 2 — 12/13 Lev. 10, 9 Num. »J, 3 Luc. 1, 15 —13 14 Num. G, 5

ATERBDM^"^!

4 xcaa T' übergeschrieben Tc | 5 DM | 6 6

-> | 9 r//v TERBDM Synk < v/jv|

'on den Aposteln post apostolos Hieron. de uir ill 2 -ynk

|10 >' + » |

11 DM Synk| 10,11

ah ipsius domini temporibiis perdurans usqiie ad iios|13 ?. '

corr. '| 14/15 — Doublette von 16 —; die

]>egründung — sinnlos| 15 Synk

Hieron vgl. Epiphan. 29, 4 . 119^. 78, 13 . 1045 d|17 |

1819 . — Doublette zu 16/17 —\ 1819

- Synk - D

- ATER vgl. Epiphan. 78, 14 . 1046b|20

ABDM > TER Synk|

passt nicht in den Zusammenhang

T'BDM , durch Rasur corr., ER Synk



Rufiuus II 23, 3—7 167

per idem tempiis obire apud ludaeam et sine rectore ac principe esse

provinciam. nam mortis lacobi modus iam quidem et in superioribus

a nobis Clementis sermonibus indicatus est, cum de pinna templi eum

praecipitatum et fullonis percussum vecte describit. exploratius tamen

de eo Hegesippus, qui post ipsas statim primas apostolorum successiones

fuit, in quinto Commentariorum suorum libro bis verbis refert:

>Suscepit<, iuquit, >ecclesiam cum apostolis frater domini lacobus, -t

>qui ab omnibus cognominatus est lustus, ab ipsius domini temporibus

>perduraus usque ad nos. et multi quidem lacobi vocati sunt, sed bic

10 >ex utero matris suae sanctus fuit. vinum et siceram non bibit neque 5

>animal manducavit, ferrum in Caput eius non ascendit, oleo non est

^lêrunctas. balneis non est usus, huic soli licebat introire in sancta 6

>sanctorum. neque enim laneo utebatur indumento, sed tantum sindone.

>solus ingrediebatur templum et iacebat super genua sua orans pro po-

15 >puli iudulgentia, ita ut orando callos faceret in genibus ad modum>cameli semper genua flectendo nee umquam ab oratione cessando. ita- 7

>que pro incredibili bac continentia et summa iustitia appellatus est

NPOF4 descripsit KF \ 5 begesippus gesippus Pi

]7 suscipit Pi

8 ipsius] ipsis NOF \ 10 sicera PF \ neque] sed neque|17 hac]

POF haec



l^gg Eusebius, Kirchengeschiclate II 23, 8—13

>, 6 , ,, 8> , < { ^),

>& ^ ,>6

'£§ 6

.> ^ '>, . ^- 10

>, ijV ' )0>' -.

&'» ,

> , ^ ,. ^' &.1Ö> ^-> , - 11

>väoOai' &^ . &^> , '^ -> . -0>& ^^.

-12

>,^, ^-

>oüai, -^, ij ^ «. ' 13

2 >[ » ^,12 les. 3, 10 ? — 3 Hegesipp bei Eus. 4, 22, 7 — 4/5 vgl. loh. 10, 9

— 15/16 Luc. 20, 21 — 25— S. 170, 2 Matth. 26, 64 Marc. 14, 62

aterbdm:^:^

1 ojßXiaq—" nicht übersetzt\ / TERBDM Synk X^

| 1/2 — unverständlich|3 > R

4 * D\h unmöglicher Anschluss, widerspricht 8-

/.—\6

|6/7 dies war nicht die Meinung

aller sieben von Heg genannten Secten\6 dass er auferstanden ist von den

Todten surrexisse eiim beide durch Conjectur|8

DM| 8/9 D

|11

—17 durch mehrere Dittographien

stark erweitert|12 iv TERBDM Synk iv

|16 «; ATERB Synk

w DMI22 Synk

|ARBD Synk ooi TEM

|24 w

TcERDM Synk iv T^ iv & &j

25 Synk ATi]R DM



Rufinus II 23, 8—13 169

>Iustus et ObliaS; quod est interpretatum : miinimentum populi et iustitia.

>sicut et prophetae indicarunt de eo. ciuidam ergo de Septem haeresibus, 8

>quae erant in populo, de quibus superius scripsimus, interrogabant eum,

>quod esset ostium lesu. at ille dicebat hunc esse salvatorem. ex 9

>qnibus aliquanti crediderunt, qnia lesus est Christus, illae autem

>haereses, quas supra diximus, uon crediderunt neque surrexisse eum

>neque Yenturum, ut retribuat unicuique secundum opera sua. qui vero

>crediderunt, per lacobum crediderunt. in quibus cum multi etiam ex 10

>principibus credidissent, perturbatio erat ludaeorum et scribarum ac

10 >Pharisaeorum dicentium: »nihil iam superest, quin omnis populus credat

>in lesum, quod ipse sit Christus«, convenientes igitur ad lacobum dice-

>bant ei: »oramus te, ut revoces populum, quia ecce errat in lesu putans,

>quod ipse sit Christus, deprecamur ergo te, ut suadeas omnibus con-

>venientibus in die paschae de lesu. tibi enim omnes obtemperamus et

15 >de te tarn nos quam populus testimonium ferimus, quia iustus es et

>personam nullius accipis. tu ergo suade populo de lesu, ne erret, quia 11

>omnes tibi oboedimus. ascende itaque in excelsum locum pinnae templi,

>ut in edito positus appareas omnibus, et verba tua audiantur a cunctis,

>quia in diebus paschae convenit non solum ludaeorum, sed et gentium

20 >multitudo«. statuerunt igitur supra dicti scribae et Pbarisaei lacobum 12>supra pinnam templi et voce magna clamantes ad eum dicunt: »virorum

>iustissime, cui omnes nos obtemperare debemus, quoniam populus errat

>post lesum, qui crucifixus est, enuntia nobis, quod sit ostium lesu«. tum 13

>Iacobus ad eos ingenti voce respoudit: »quid me interrogatis de filio

NPOF9 ac] et iV

|13 suudeis suades iî

|17 pinnae om. 0^

\templi

07n. Pi119 gentium] NP gentilium OF

\20 dicti] scripti

\21 super

I

23 tum] NP tunc OF



170 Eusebius, Kirchengeschichte II 23, 14—18

>6 •7] tv / ?.7/.«; y.al. 14

>•\ ]

> ^ «, -> . -»

> '/ -3, ^ «.. 1>. »? , -, \ -> ^Hocua-> ,0> '<.

.. \ 16

>.»«,>.^, ).•) .>• »), -, '5 > «. .&., 17

> ^ ^ ,, »&' :«, . , 18

>), ,, ,0

> , . &, .> . .^> . &><.

9-11 les. 3, 10 — 1 Luc. 23, 34 — 17 ler. 42

ATERBDM^•^3 ATERB Synk > DM

|7—11 den Zusammenhang unterbrechende

Doublette zu 2—7 | 11/12 y.ul unvermittelter Fortgang der Erzählung,

11—18 — alte Interpolation nach los. A. I. 20, 200| 11/12

— > ' Synk + Ann|13 jljtd ATiBDM^'yi ?/t Synk ind dt

TcERI14 Vater des Alls

115 AT^D, corr. Tc

|16

AT'RB TcED liachahin Synk, 'altes Glossem zu "^, das durch verkehrt mit dem Text verbunden

istI17 ' RED AT' Synk

|18•

R Synk|

19 BDM Synk exprimere solent exprimi soletd Hieron

R|

20 21 —?/

und 22—24 —/. zwei Schlüsse der ilr-

zählung, die neben einander nicht stehen können | 21 ^v|21/22

— > \Dittographie

|21 ?/. ATEBDM2"

> R 23 nach + ^ /.



Rufinus II 23, 14—18 171

'hominis? et ecce ipse sedet in caelo a dextris summae virtutis, et ipse

>venturus est in nubibus caeli«. cumque hac responsione et testimonio 14

>Iacobi miiltis satisfactum esset et libenter audissent, quae lacobus pro->testatus est, coeperimt glorificare deum et dicere: »osanna filio David«.

5 >tunc rursum ipsi scribae et Pharisaei coeperunt ad invicem dicere: 15

>»male fecimus tale testimonium praestare lesu, sed ascendamus et prae-

>cipitemus hunc deorsura, ut ceteri terreautur et non credant ei«, simul

>et Yoce magna exclamaverunt dicentes: »o et lustus erravit«. et com-

>pleverunt scripturam, quae in Esaia scripta est, dicentem: auferamus

10 >iustum, quoniam inutilis est nobis, propterea fructum operum>suorum manducabunt. ascenderimt ergo et praecipitaverunt eum 16

>et dicebant ad invicem: »lapidemus lacobum lustum«. et coeperunt eum

>urgere lapidibus, quia deiectus non solum mori non potuit, sed conver-

>sus et super genua sua procumbens dicebat: »rogo, domine deus pater.

15 >remitte eis peccatum, non enim sciunt quid faciunt«. cumque eum talia 17

>orantem desuper lapidibus perurgerent, unus de sacerdotibus de filiis

>Rechab filii Racbabin, de quibus protestatur Hieremias propbeta, ex-

>clamavit dicens: »parcite quaeso. quid facitis? pro vobis orat iustus

>hic, quem lapidatis«. et unus ex ipsis fullo arrepto fuste, in quo res 18

20 >exprLmere solent, cerebro eius inlisit, et tali martyrio consummatus est

>ac sepultus in eodem loco prope templum. bic est qui extitit veritatis

>testis ludaeis et gentibus, quia lesus est Christus, et non multo post

>obpugnatio consecuta est êspasiani<.

NPOF2 hac om.

\testimouii Pi |

8 dicente|9 in esaia] in sala-

mone P2 (^Sap. Sal. 2, 12) |dicente F

\10 nobis est

|16 de sac]

ex sac. PO^F\17 recab

|rachabin] PF rechabin rachabiti

\

pro-

testatus est|19 fullo] NPÔ^ fullouis P'iO'^F

\19/20 res exprimere]

PO res exprimerunt ' res exprimi F uestes exprimi edd. \ 21 sepultus est



•2 Eusebius, Kirchengeschiclite II 23, 19—22, () - 19

jrog. &iy.aioovvi] 6

,3

, -ß7]vai /^. 6 7- 20&>

0>,

,<.6 ' - 21

>̂ ,5> . , -?/

,^

6,,

'> .^ -. , 22

20> - , '>6^,^ ,, , .> , > ,

9— 11 fehlt in dem überlieferten Text des losephus — 9—11. 15— S. 174, 11

Georg. Synk 641, 7— 642, 9 — 14— S. 174, 11 loseph. A. I. 20, 197. 199-203— 15/16 A. I. 20, 197 — 18/19 B. I. 2, 166

ATERBDM^.<i

1 2 diu /., ovrojida übersetzt ^ und fasst ovtoj

?.. als Excerpt aus Hegesipp vgl. zu 166, 6, haee latius quidem, sed conso-

iianter Clemenii etiam Hef/esippus rethdit quod ita niirus quidem\\ yk

Schw 7 TER D ye|

7

TERDM

'. ' aber auch et losephus

|

11 uv-

rw > D 17 | /> ATER Synk los BDM|19 ABDM

Synk > TER beides los HSS\22 yy ATERB, D corr., -

D' los Synk|23 TERBDM Synk 28



RufiMs II 23, 19—22 173

Haec latius quiclem, sed consonanter Clementi etiam Hegesippus 19

rettulit, quod ita mirus C|uidem et apud omnes homines opinatissimus

in observatione totius iustitiae lacobus habebatur, ut et ludaeorum

prudentes quique crederent, hanc esse causam statim consecutae ob-

ö pugnationis Hierusolyinorum, quod in illum sceleratas iniecerint manus.

et loseppus ita sibi videri evidenter indicat per haec: 20

>Quae omnia<, inquit, >acciderunt ludaeis pro vindicta lacobi lusti,

>qui erat frater lesii, qui dicitur Christus, quem iustissimum et piissimum

>omnium confessione virnm ludaei interfecerunt<.

10 Idemque etiam mortem eius in vicensimo Antiquitatum libro his 21

verbis designat:

>Mittit autem Caesar Albinum ludaeae praefectum Festi morte con-

>perta. Ananias autem iunior, quem pontificatum suscepisse supra dixi-

>mus, protervus admodum et insolens moribus haeresim defendebat

lö >Sadducaeorum, qui in iudiciis crudelioresceteris ludaeis videntur, sicut

>iam supra ostendimus. hie insolentiae suae tempus datum credens ex 22

>morte Festi consessum iudicum convocat et introducit in medium

>fratrem lesu, qui dicitur Christus, lacobum nomine^ et alios quam

>plurimos, quos velut contra legem gerere incusans tradidit lapidandos.

NPOF2 quidam PO \ 5 illum] illo rursus

| 6/7 evideuter— ludaeis om. P^

16. iaml etiam 1 17 consensum



[74 Eusebius, Kirchengeschichte II 23, 23 — 25, 2

>£ ?.^. :'/ 23

>-/. jt£qI ,> ,

^, -

>\4)>7]

.\4

'.') ->9^. &' , ' 24" \4 .

', -10>' 3, <.

,' -, -) , -

15 , &' ^ -'. , KJ 24

20

'.' , - 25

, &. -, .' 2

2 , ) -

ATEREDM^yl1- DM- Synk

| 1/2 eivai

zijv DM]

7 TEBDM AR Synk /] los

9/10 TERBDM Synk los, |10/11

ATERM D Synk los . |11] |

ABDM Synk * ^ dammaei und damaei

HSS TcER los\12 Kc,

\ |13 (Je

>!14 1

1 ABDM2'^ > TER|18 7J ABD-SER KZ

19 BD|

AT^Tr TcE

RBDM 20 nach + avfjQ &?. >

&D121 ABD-S;E Tr

|21/22 (nur

ein Buchstabe getilgt) ATiER DM|22]





176 Eusebius, Kircliengeschichte II 25,3—

, ^, •' oöcov ,tI

',

^,\-) '. {}

.3

rräoi , 3^ . i'} ^

> ,-

> . ,, ,.^). 6> , , -1 ><.

, - 5

, ^.&,0

7], - 6, , ^, ,10—1 TertuUian, Apologet, — 10— S. 178, 14 Georg. Synk. 644,

8-64, 9

'.ABDM L• TER \ 4 TißDM -

ry/iGfûL ATcmER d' BD|. ATPjRBD^'arm

6 UsL DM 8 TERBDMJ^110 », corr.

,Synk

|

^Tr

|13 |

14

>Synk

|

14/15 nach

-+ Tr

| 17 118 DM

19 | Synk|21 nach +

AmTcmE R|22 BDM ATER

|

23' ATcERBT^ T'BrDM Synk



Rufinus 2, 3-6 177

sceleribus scire vult, facilius potest. in quibus eum inveniet in tantum

sceleris esse progressnm, ut ne a propriis quidem ac domesticis tempera-

verit, sed et in matremet in fratres et in uxores atque in omnes san-

guinis proximos et parricida extiterit et incestus. his igitur omnibus

deerat, ut ipse primus ex imperatoribus Komanis etiam in ipsum deum

impietatis arma converteret, sicut Tertullianus vir scriptorum nobilissi-

mus refert dicens:

>Consulite commentarios vestros, illic repperietis primum quoque>Neronem in hanc sectam cum maxime Romae orientem Caesariano

10 >gladio ferocisse. tali dedicatore damnationis nostrae etiam gloriamur.

>qui enim seit illum, intellegere potest non nisi grande aliquod bonum

>a Nerone damnatum. temptaverat et Domitianus, portio Neronis de

>cradelitate, sed quasi homo facile coeptum repressit restitutis etiam quos

>relegaverat. tales nobis semper insecutores iniusti, impii, turpes, quos

15 >et ipsi damnare consuestis, a quibus damnatos restituere soliti estis<.

Haec Tertullianus.

[XXy; Igitur Nero, ut apertum se hostem divinitatis pietatisque professus 5

est, ipsorum prius apostolorum, quippe qui duces et signiferi erant in

populo dei, expetit neces. et Paulum quidem capite in ipsa urbe Roma.

2u Petrum vero crucis patibulo condemnat. horum testimonium quaerere

extrinsecus superfluum puto, cum rem gestam usque in hodiernum

splendidissima eorum monumenta testentur. verumtamen scribit de his 6

etiam Gaius quidam scriptor antiquus, qui cum Zefyrino episcopo Romano

KPOF8—15 Tertullianus apol.

| 8 quoque om. Terhill. \ 9 cum] libri et

Tertull. \ 10 tali] sed tali Tcrt.|13 quasi] qua et Teti. \ 14 sempev

nobis Tert. \ 15 consuistis\

damnatus P^ \ 19 nece|22 testa-

turI

23 zefirino zeferino PNFEuseLius II. 12



178 Eusebius, Kirchengeschichte 2, 7 — 26, 1],> ^ .

7

>&]

-,, -><.

03Q , - 8

dîoDv' , -10

>vovd-> &. &^->. ^-> . <.

. & .d' 6 26 1

& &, -,"^)^ )0 ^, -^ , .1-19 loseph. . . 2, 306—308 — 20/21 losepb. . . 2, 284 . .

20,257

ATERBDM^^1 tvanoxBLTCu DM

|3 > |

4 , coir , BD-^ Synk OlIp^C- ^ R (ex silentio)

, voreusebianischer Fehler|5 /« BD ATcER '

Synk18 RBDM )

|10 ^•

Tc (durch Rasur getilgt), ER|10/11 R Synk

|12

ATcERSynki:^ T^BDM|

12/13 Synk13

înterpolirt; für die Verbindung vgl.

Act. 23, 11I

nach + |10 77c BD 15 " 16 J^

' > , zwischen und & keine Interpunction| 17/18 inl

TERBDM^"^ /.



Rufinus II 2, 7 — 26, 1 179

adversum Proculum qnendam Catafrygam disputans haec de apostolorum

commemorat locis:

>Ego<; inquit, >habeo tropaea apostolorum, quae ostendam. si enim 7

>procedas via regali, quae ad Vaticanum ducit, aut via Ostiensi, invenies

>tropaea defixa, quibus ex utraque parte statutis Romana communitur

>ecclesia<.

Quod autem eodem tempore ambo passi sunt, Corinthiorum epi- 8

scopus Diouysius, cum in urbe positus esset et scriptis disputaret,

haec dicit:

10 >Sed et vos habentes commonitionem a Petro vel Paulo, plantatio-

>nem Romanae et Corinthiorum ecclesiae coniunxistis. ambo etenim

>simul adventantes et in nostra Corinthiorum ecclesia docuerunt et per

>omnem Italiam atque in hac urbe simul docentes etiam martyrio pariter

>uno eodemque tempore coronati sunt<.

lö Haec autem rettulimus, ut historia, quae in opinione oninium est,

confirmatior habeatur.loseppus autem scribens, quantae clades ludaeorum gentem per- 26 1

vaserint, et ut eorum vastitas propagata sit, addit etiam haec:

[XXYIJ >Verum ad innumera mala, quae ludaeis acciderant, addit etiam

2ö >hoc Florus, qui per idem tempus ludaeae procurationem tenebat, ut

>honorabiles quosque viros flagris verberaret et in ipsa urbe sacra-

>tissima Hierusalem patibulo subfigeret eo tempore, quo perturbari

>Iudaeorum statum novarum rerum molitionibus accidit, duodecimo

>scilicet anno imperii Neronis<.

NPOF3 ostensi

\5 a quibus

\7 sunt] XF sint PO \ 8 deputaret X

22 perturbare Pi

12=



180 Eusebius, Kirchengeschichte II 26, 2. •' hm ^ 2

7]0 ?.7] ^̂^, '

,. -. ^ .1—8 loseph. . . 2, 402. 465

ATERBDMV^1 aus corr.|3 AT TcERM D

|7. corr. TcTi" uie im Kriefi\4

|RBDM^'Ios

ATE 6 TERDi AB, D durch Ras., beides los HSS

I

8 ABD^^ TÊRM Tr und -los HSS 1 9 ^ am Rand





xcu y

/], ... ..

.0

... -.1 £2 -..

£2 ^)

.i2c

..0 .. ^.2c ^.2 ).

AAm2:2'tyfTBD(ERM) Zahlen fehlen in|2) BD |

,AmZl^t

7 >• D 8

?.Am

^\ vor

-\- BD|9 > Am

]vor -\- BD

|

am Schluss + . Am|10 am Schluss + vovoJV D

|11-

(- AmBR) Am, D corr. (RM) D>(E) AT|12 -

1am Schluss +^ Am^'t

| 15& Am|&BD

| 16/17 -m

|16

17^^\18 übet• Klemens der tcar nach dem dritten ^

\

-AT^M ab hoc BD Am

|

am Schluss +

/ ?! BD|19 — R

|[aus

corr. Dl] BD| 21 am Schluss + AmÊ 22

AmER - \ 23 ER|24 vor

-\- BD



LIBEß III

1 In quibus locis Christum apostoli praedicarimt.

II Qui primus Romanam rexit ecclesiam.

III De epistulis apostolorum.

IUI De successionibus apostolorum.

V De ludaeorum expugnatione post Christum.

VI De fame, quae oppresserit eos.

VII De his, quae a Christo praedicta sunt.

VIII De portentis ante bellum.

10 Villi De loseppo et quos reliquerit libros.

X Ut divinarum meminit scripturarum.

XI Quemadmodum post lacobum Symeon Hierusolymorum rexit

ecclesiam.

XII Ut Vespasianus posteritatem David iussit inquiri.

15 XIII Quod Alexandrinae civitati secundus Abilius praefuit.

Xllll Quod Romae secundus episcopus Anencletus fuit.

XV Ut tertius ab hoc Clemens.XVI De epistula Clementis.

XVII De persecutione sub Domitiano.

20 XVIII De lohanne apostolo et revelatione eius.

XVIIII Quemadmodum Domitianus posteritatem David iussit occidi.

XX De prosapia salvatoris.

XXI Quod Alexandrinorum ecclesiae tertius praefuit Cerdon.

XPOF2 Christi

|8 praedicta] PO2 praedicata NO^ dicta F



184 Eusebius, Kirchengeschichte

KB 'i2c ^ ^.^ .).^' -. ... .

0 &.lojavvov

.B

.]^

.^ ^.1Ö ..?...0

1 nach + ^/'/ | nach +^ BD|3- BD

|4 nach + ?/-& R] ERM

| 4/5- >^& ] -Am & ,«/) BD

|6 nach

+ BD|

7 > Am|

vor +^D 8 — > mit Überspringung einer Nummer |

AAmR(am Schluss +^ BD

| 9 Am| 10 am

Schluss + tv

[R]*

ER 12 ^v AT2'ta ^^^ \

} ERM|am Schluss -\-

| 13-BD

|14 Am

|?. BD

|15

BD| > R?. ) ^ Am

16 nach + BD|18 nach +

ERM| > |

18 19 —

]aliisque scriptis

eins\

18 ER|20 | am Schluss

+

) />> R] [ > R] ER +

7.7. -&



Rufinus III 1S5

10

1

XXII Quod Antiochiae secundus Ignatius.

XXIII Relatio de lohanne apostolo.

XXIIII Deordine euangeliorum.

XXV De indubitatis divinis suspectisve scripturis.

XXVI De Menandro mago.

XXVII De secta Ebionaeorum.

XXVIII De Cerintho pravae religionis antistite.

XXVIIII De Nicoiao et sectatoribus suis.

XXX De bis apostolis, qui non sunt aspernati iura conubii.

XXXI De Filippi et lohannis excessu.

XXXII Quemadmodum Symeon Hierusolymorum episcopus passus sit,

XXXIII Ut Traianus Christianos vetuerit inquiri.

XXXIIII Quod ecclesiam Romanam quartus rexit Euarestus.

XXXV Ut tertius praefuit Hiemsolymis lustus.

XXXVI De Ignatio et epistulis eius.

XXXVII De bis euaugelistis, qui id temporis eminebant.

XXXVIII De epistula Clementis aliisque scriptis eius.

XXXVIIII De libris Papiae.

NPOF2 relatio] reuelatio POF \ 6 hebinaeorum

12 in christianos 1 13 euaristus P'^0

9 asp. sunt\



186 Eusebius, Kirchengeschichte III

KR y.ai [ R] / :?.7]/ -

—J siehe im Text

^&

', '.''/. ?.- [- R]

?..

9 siehe im Text^ [ R]•. }- .7

îm Text

, /."^ ,-f- '] .im Text

// .= ^— im Text, ist in R zweimal gesetzt, so dass IH R

= 70 = ;^ im Text

[ R]

.R]

,' ^/. -

.[ ] = im Text

[so R] [ R]., =— im Text/..

^"•.

—=

~im Text

Überschrift und —^ siehe im Text ^ •, 8 .— siehe im Text

= ER[ ]

IIA = im Text

.^ ..3— =— im Text

KB ^ E(R)[ ]



Eusebins, KirchengescMclite III 187

' [ ].J = KÄ im Text

^=

/ER

—=

—im Text

.MÄ = Äc, im Text

MB = ÄH— =— im Text



188 Eusebius, Kirchengeschiclite III 1,1 — 3, 1

/j 14 1 1^ - -, ,, , ,. €,

d' 2

^] ' ^,, -. 3

., ^-0 . ^( ^^^; ,7]

.:> -2

. -15 ^).. , , - 3 1, }

20 &^ ,7 Petr. 1, 1 — 9/10 Rom. 15, 19 — 14—16 llTim. 4, 21

ATERBDMZyi1 «— > 2/3 oiaanaotvTüJv BD

| 4 BD]

nach^ + Matthaeus Aethiopiam, Bartholomaeus Indiam eiteriorein

5 ATER?. BDM|6 xcd BiS^wiai > R |

-i, durcli Rasur corr.

| 7 TERBDM>> ^ Schw

|8

|12 BD

16 nach +

)BD|17 r/ AEcBDM > TE^R

|18 BD

19 ABDM R|20 ^

DM-ii der xweite ATcJ^R|

> ' + Tcm[-

• corr. Tc| > R



Kufinus III 1, 1—3, 1 1S9

[] Igitur ludaei debitis cladibus pernrgebantur. sancti vero apostoli Alldomini et salvatoris nostri ceterique discipiili ad praedicandum verbum

dei per singnlas quasque orbis terrae provincias diriguntur. Thomas,

sicut üobis traditum est. sortitus est Parthos, Matthaeus Aethiopiam,

Bartholomaeus Indiam citeriorem, Andreas Scythiam, lohannes Asiam.

[ unde apud Ephesum et commoratus est et defunctus.|Petrus Pontum, 2

Galatiam, Bithyniam, Cappadociam ceterasque• confines provincias lu-

daeis dumtaxat praedicans circumisse deprehenditur et ad ultimum in

urbe Roma commoratus» ubi et crucifixus est deorsum capite demerso,

10 quod ipse ita fieri deprecatus est, ne exaequari domino videretur. de 3

Paulo autem quid dicam? qui ab Hierusalem usque ad Illyricum re-

plevit euangelium Christi et ad ultimum sub Nerone martyrium duxit.

haec ita per ordinem in tertio libro Explanationum Genesis Origenes

exponit.

[] 15 Verum Petrus apostolus praedicationis suae monumenta nobis per- 3 1

pauca dereliquit. una etenim eins epistula est, de qua nuUus omnino

dubitavit. nam de secunda multis incertum est, apud plurimos tamen

NPOF3 diriguntur] emendans dirimuntur PNF

\ 6 efusum P^ efessum -domino] PO dominum XF \ 13 origenis PF origines



190 Eusebius, Kirchengeschichte III 3, 2—7. aXXcov&. yt 2' ojvo-

-

^

^ ,'' - 3

-] , ^0 -. a7J.a . 4

^,''5 //// ,^.. 6'

0 '^,

., '

,' ^,. 7^.18/20 Rom. 16, 14

ATERBDMZ^1/ 3/4 quae dicitur Praedicatio uel Reiielatio

\-

BDM ATER1 4- TEBDM in scripturis pi-orsus

caiionieÄs ^ AR| 5 ' >

\

^TcERM |

7 ' corr. Bc| 8 -/ ABDM

'/ TER|11 ADM über-

geschriebenBc

TER|

12 13

-ATERBD^ VS 114 ») Di corr. Dr

|17/18

— > ] 18 | ^-cERDM120 corr. Tc

| 21 corr. »|

23 ABDM Tr, R auf Rasur|26 corr. Tc



Rufinus 3, 2—7 191

etiam ipsa legenda siiscipitur. ille vero libellus, qui dicitur Actus 2

Petri, et quod nominis eius euangelium nuncupatur, sed et qnae dicitur

eins Praedicatio vel Revelatio in scripturis prorsus canonicis non habe-

tur, sed ne aliquis quidem scriptorum veterum uti eorum testimoniis

invenitur. verum procedente nobis historiae narratione per opportuni- 3

tates locorum, cum scriptores ecclesiasticos memorabimus. necessario

etiam scripturarum libros, qui in auctoritate esse debeant, et quorum

minus sequenda sit auctoritas, exponemus. interim Petri, ut diximus, 4

prima epistula ab omnibus veteribus est recepta. Pauli quoque mani- 5

10 feste quattuordecim sunt epistulae, quae in auctoritate habentur; licet

sciam apud Latinos de epistula, quae ad Hebraeos scribitur, haberi

dubitationem. sed et de ipsa, quid unusquisque veterum scriptorum

senserit, in tempore proferemus. et libellus Hermae. qui appellatur 6

Pastoris, cuius Paulus in epistulis suis meminit, a plurimis non est

lü receptus, ab aliis autem necessarius iudicatus est propter eos, qai pri-

mis ad fidem institutionibus inbuuntur. unde et in nonnuUis ecclesiis

legitur et multi veterum scriptorum usi sunt testimoniis eius. haec 7

interim nobis praemissa sint de divinorum librorum fide, quam mox

etiam veterum adstipulatione firmabimus.

NPOF5 praecedente '

|6 necessarium '

|8 exponemus oni.

|11 ha-

bere



192 Eusebius, Kircliengeschichte 4, 1—6

| ] 6 %- J 4 1) ?.]-.7] ^,

^'

'2

5 /.&^7] ,7] ,-&. 3

10 -,

,

'4

,

, ,5,' . ^ 5

?].. 6

20 '

, ,,

.., ^-

- ., •'2 ,& ^ , -

1 2 Rom. 15, 19 — 7—9 Petr. 1, 1 — 13 Phil. 2, 25 Philem. 2 —17/18 Tim. 1, 3 — 19 Tit. 1, — 24-26 Luc. 1, 2. 3

ATERBDM^"^

1 J AD^-MER 9|

APD TER > \2 >

ABDM TER auf Rasur T^1 2/3 BD

5 - ATiBD'M durch Rasur, ERDr|

7 > BD| 8/9-

durch Rasur, ERBDM AT^|10 ABD^"^

\15

|19 R

|

über-

geschrieben 20 rf' D|

BDMTER|23 + Bc

||

TERM RB D|

DM24 ATERB^"^ DM

|26 ' ATERM-

(& BD AB DM '. TER



Rufinus III 4, 1—G 193

[IUI] Paulus autem quod ab Hierusalem in circuitu usque ad lUyricum J 4 1

gentibus euangelium praedicaverit, ex ipsius vocibus conprobatur et ex

bis, quae Lucas in Actibus scribit.sed et Petrus, in quibus etiam ipse 2

provinciis bis. qui ex circumcisione sunt, praedicaverit Christum, propriis

vocibus in ea epistula, quam ipsius absque ambiguitate claruit esse,

designat, in qua ad eos, qui in dispersione sunt, scribit, sine dubio

Hebraeos. ipsi etenim dispersi dicuntur, tamquam propriis sedibus

pulsi et positi in dispersione, ut ait ipse, Ponti, Galatiae, Cappadociae

et Asiae ac Bithyniae. ex quibus si qui constantes in fide et aemula- 3

10 tores verbi dei reperti sunt, etiam regendas ecclesias, quas apostoli

fundaverant, susceperunt, quorum nomina non est facile explicare per

singulos. ex apostoli tamen Pauli sermonibus colligere possumus per-

multos esse, quos ille nunc adiutores, nunc commilitones, nunc etiam 4

concaptivos et conlaborantes in euangelio et comites nominat. sed et

15 Lucas in Actibus apostolorum plurimos eins socios memorat et parti-

cipes praedicationis, sicut Timothei meminit ac Titi. quorum alter in 5

Epheso episcopus, alter ordinandis apud Cretam ecclesiis ab eo praefi-

citur. ipse autem Lucas genere quidem Antiochenus, arte medicus, comes 6

vero Pauli et ceterorum apostolorum socius et necessarius fuit, is ergo

20 secundum banc medicinam, quam ex apostolorum vel societate vel tra-

ditione susceperat, duos nobis medicinales libros, quibus non corpora,

sed animae curentur, explicuit, euangelium scilicet, in quo etiam sie

praefatur: >sicut tradiderunt nobis<, inquit, >hi, qui ab initio

>ipsi viderunt et ministri fuerunt verbi dei, quos et ab initio

NPOF3 actibus] act. apostolorum 0-

|5 ea o)it.

Eusebius II. 13



194 Eusebius, Kirchengeschichte 4, 7 — , 1

>, /,&^ -. 7

^.'((:

> <.

&8

. , ^)^.,' .& -,' ., ^ - 9

10 ,. - - 10

, ,? ^/, -, 8]

15 , ^ ,. , H' ^.b 1

20 OO^cova

,,

^ &^. 'Tnco -

4 Rom. 2, 10 II Tim. 2, 8 — /6 II Tim. 4, 10 — 6/7 Tim. 4, 21

— 7-9 188, 13. 14 — 9—11 Philipp. 4, 3 — 12—14 Act. 17, 34 — 19/20

vgl. loseph. B. I. 4, 491 — 23— S. 196, 1 vgl. loseph. B. I. 4, 658

ATERBDM.^^1 6\ TERBDMJT/i \- | 3 ATcTiERDr T'BDiM

Krispos [= ©] 1nach GaUäien [= <]

|7

1 9/10 | 11 > BD|11/12 aus corr.

|

12 TcERM h AT' BD|14 xFjO iv^ T'BDMJ

iv ^^ ATr (^Tc unleserlich) ER| 16

, D durch Rasur D'M ATi" -ER 1 19 ii AM.SER 19ü, 13 BD | 20 ATißDM

TcE R| |

21 '-als sich ausTieichnete ERDM Tcm

23 > D1 corr. Dr|24 ATER > BDM

|durch Rasur

corr., ERBDM AT'



Rufinus III 4, 7 — 5, 1 195

>secutus sum<. et Actus apostolorum, quos non iam auditu perceperat,

sed oculis inspexerat. tradunt autem, quod euangelium suum ex Pauli 7

ore descripserit et ipsum sit, quod apostolus suum euangelium soleat

nominare, cum dicit: >secundum euangelium meum<. sicut et

Marcus quae ex ore Petri fuerant praedicata, conscripsit. memoratur 8

autem ex comitibus Pauli Crescens quidem ad Gallias esse profectus,

Linus Tero et Clemens in urbe Roma ecclesiae praefuisse, qui comites 9

et adiutores eius fuisse ab ipso Paulo perhibentur. sed et Dionysium 10

Areopagiten apud Athenas, quem Lucas describit primum Paulo prae-

10 dicante credidisse, inter socios eius fuisse et ecclesiae Atheniensium

constat sacerdotium suscepisse. sed nunc interim ad historiae ordinem Hredeamus.

[V] Igitur post Neronem, qui tredecim annis obsedit Romani culminis ^51

principatum, Galba et Otho anno et sex mensibus detento principatulö defuncti Vespasiano regni gubernacula derelinquunt posito per idem

tempus in procinctu belli, quod ludaeis intenderat, ubi ab ipso exer-

citu, cum quo obpugnabat ludaeam, subrogatur imperio. isque con-

festim Romam tendens Tito filio suo curam belli et Hierusolymorum

NPOF6 quidem^ NPF quidam

\9 ariopagiten (archisinagogus in maryine)

OF areopagitem\

describit] PF descripsit jVO110 et oni.

\15 de-

fiinctis\11 cum om.

13*



196 Eusebius, Kirchengeschichte III , 2—

. 2

jTQoq ,-

VJC

,^,, , -,^ &, -, ,

7.-10,

,-

»-&

- -> ^, - 3

&& , ,//] -,̂0

, ^,

.4r,^ ^, ^,>, -

,0

^ ,7/8 2, 23 — 12/13 Matth. 28, 19

ATERBDM^^6 60^12•^ ATER

|12 | 14/ corr. Tc

15& TERBDM- | |10 > corr.

Tc BD ATERMi

17 tV ^t > Schw10 ?. TER

]|20 ABD '

/. TERM|22 TERBDM

| |24 TER

BDM| \

26|27

> 128 amijv ATER, D durch Rasur corr. BD



Rufinus III , 2—4 197

obpugnationis iniuugit. verum post ascensionem domini et salvatoris 2

nostri ludaei vel in ipsum commissi piaculi vel persecutionis in aposto-

los et necis in Stefanum, sed et obtruncationis in apostolum lacobum

et in lacobum nihilominus fratrem domini, qui appellabatur lustus,

5 sceleris admissi ceterorumque omnium, quos propter fidem Christi in-

sidiis, dolis atque omni fraude nequitiae circumvenerant, pro bis, in-

quam, omnibus malis poenas divinitus reposcebantur. et apostoli quidem

ab Ulis prius fugati ac per omnem locum dispersi, sicut supra diximus,

pergebant in virtute Christi, qui eis praeceperat, dicens: >euntes

10 >baptizate omnes gentes in nomine meo<. ecclesia vero, quae 3

in Hierusolymis fuerat congregata, responso a deo accepto emigrare

iubetur et transire ad oppidum quoddam Pellam nomine trans lordanen,

quo ablatis ex urbe sanctis et iustis viris vindictae caelesti fieret locus

tam de urbe sacrilega quam de populo impio per excidium patriae

15 eversionemque sumendae. quantis ergo malis gens tunc universa multata 4

sit utque ipsa ludaeae terra hello fame igni caedibusque vastata sit,

quanta populorum milia, patres simul cum coniugibus ac parvulis li-

beris absque numero, absque discretione trucidati sunt, quae etiam di-

versarum urbium obsidiones, sed et ipsius magnificae et t'amosissimae

20 civitatis Hierusalem quanta vastitas et quanta fuerit diversarum mortiumstrages, quisve per haec singula bellorum extiterit modus, et ut secun-

NPOF1 obpugnationis] obpugnationes POF

\2 commissi] cum ipsi

4 et in iac] et iac\

13 quo] quod\

caelestis X|16 igne "

18 absque discr.] atque discr.\

sint PF\20 fuerat



19S Eusebius, Kirchengeschichte III , — , 2

tJt\ JTQo^ ' -^ & ,-

& ,',

).^'6 ^- 5

^ & -' ^, ]{^. 6

' 7)10 ^ -&.

^-

^. €7( .^,{^ -. . - 6 1^ , &

20

'> < >\> ' .' ', ^> , 2

2 ^, ,^ ?1/2 Dan. 9, 27. 12, 11 vgl. Matth. 24, 1 Marc. 13, 14 — 5—8 loseph. .

. 6, 42—428 - 21— S. L^02, 18 loseph. . . , 424—438

A.TERBDM2•^

1 in corr. D' 14 D> corr. Dr > | 5

BDM dieser losefus ^ TER18 '

•/rn-jv /) TiRDr ^/) T^Di|9 ' BDM ATiER

|vor +

|

TERBDM& ausradirt gegen Christus den Sohn Gottes {saluatorem suum et

sahdarem) Christum domini1 13 BDMS'ER 18

| )

T1ERBDM|

14 nach +Bc

|

TERBDiv-

]\| 15-& ATcERDM &{>^ |

1 7 d-eov getilgt in ^v corr. Er nicht übersetzt\18 > BD

|

22 123 > ' corr. '

|24 « >

| ^T'BDM^ TcER beides los HSS



Rufinus III , 5 — 6, 2 199

dum id, quod prophetae praedixerant, abominatio desolationis in ipso

quondam dei famosissimo conlocata sit templo, utque ad ultimum cuncta

ignis populatus sit et flamma consumpserit, si qui plenius nosse vult,

bistorias loseppi relegat. nos vero ex bis ea tantum, quae ad explana- 5

tionem suscepti operis sufficiunt, adsumemus. in quibus refert. quod

ex omni ludaea populi in die sollemni pascbae Hierusolyma velut

exitiali quadam manu cogente convenerant, quos tricies centena milia

bominum dicit faisse, iusto scilicet dei iudicio tempore boc ultionis

electo, ut qui in diebus pascbae salvatorem suum et salutarem Cbristum 6

10 domini cruentis manibus et sacrilegis vocibus violaverant, in ipsis die-

bus velut in unum carcerem omnis multitudo conclusa feralis poenae

exitium, quod merebatur, exciperet.

Praeteribo quae in eos vel gladii caede Tel aliis belli macbinis <

conlata sunt, explicare; ea tantummodo, quae dirae famis exitio per-

10 tulerunt supradicti bistoriografi sevmonibus proferam, quo legentes haec

intellegant, quantum piaculi sit audere aliquid in Cbristum et quam

[VI] gravibus ausa suppliciis expientur.|age itaque qiiintus loseppi Histo- 6 1

riarum liber ponatur in medio, ex quo omnis eorum luctuosa tragoedia

pernoscatur.

20 >Divitibus autem permanere<, inquit. >aut perire unum atque idem

>erat. si enim in urbe permansissent, facultatum suarum causa crimine

>obiecto, quasi qui de transfugiendo cogitarent, perimebantur. necessitas

>vero famis factiosorum extollebat adrogantiam et utrumque simul in-

>edia cum temeritate crescebat. publice quidem frumentum nusquam 2

XPOF

2 locata s. t. utque [con: in atque; ad u. cuncta in litura P^|

adsu-

mimus\6 hierusolimam NPO

|9 electos

\salutare

|10 domini]

ihm (?) Pi dominum 2|

uiolarant | 11 carcerem] NOF megarem {ad-

iwtans in marfiinc id est carcerem) interpolans voeabulum Hebraicum

13 eos] eis PPi| 14 conlocata

]1 quo] quod

|18 medium PO2



200 Eusebius, Kiichengeschichte III 6, 3—>},>. ,>^ ,

> , 'vjc &

, &S

>:6,, , ->'/, -' -> , '

&, ?]10 > /jvii, ^, 4>6 . d'

>&,

-, &. &., 0^ '1> ,, ,] ^ , ^ ->. Ö, - , G

20 ^

.',>^,& -,&

->. , 7

2•/3 -?. TEBDM los^ AR

|DM

16-

ATEM RcB

.beides los HSS

// /// / (4Buchst, ausradirt) T^ in durch Rasur corr. | 7

DM11). TERD^M Di" -./. los HSS |

« D |] {propria ueJut furiiva deuorabant)\ ^ > |

13 aoBêvüiv^ los& | ^]

! ettcas tcas vernichtet ohne Scham tcie er, giebt es nicht uerecundiam

(richtig) und; los HSS | 16 >B | 17 ^ -] -rwv

120 ' TERBDM los d' |

22 ATERDM

irr/end eine Speise beides los HSS | RDM TcE

' und los HSS

] | 23 TEBDM los' AR|23/24

24 aus corr. T^|

ATiBDM.i4

TrER ausgerissen uiirde das Haar beides los HSS



Rufiuus III 6, 3—7 201

>oinnino erat, sed inruentes urbis praedones perscrutabantur domos, et

-siquidem invenissent, tainquam de bis. qui fefellerant, poenas sumebant,

>si vero non invenissent, nihilominus tamquam eos, qui oceultius et

>diligentius absconderint, cruciabant. indicium vero baberi ab eis pa-

5 >bula capiebant hoc ipso, quod adhuc vivere et subsistere corporibus

>videbantiir, tamquam qui profecto iain interissent, nisi absconditos

nispiam tegerent cibos. si quos sane tabescentes macie vidissent, bos

>cum venia praeteribant, superfluum putantes perimere, quos paulo post

>absumeret fames. multi tarnen in occultis omni censu suo mercati 3

10 >sunt unum metrum, si divites, frumenti, hordei, si inferiores fuerunt.

>et concludentes se in interioribus quibusque penetralibus domus non-

>nulli nee in panes confectas fruges edebant, alii vero, in quantum vel

>necessitas vel metus permitteret. excoquebant. et mensam quidem 4

>nullus expectabat adponi, sed ex ipso semiusta igni rapientes propria

15 >velut furtiva devorabant. et erat infelicis ipsius cibi spectaculum

>miserabile, cum validiores quique inventa diriperent, inbecillioribus

>vero nihil praeter Inctum superaret et lacrimas. et omnium licet acer-

>bitates rerum superet fames, nihil tamen ita subruit et subvertit, sicut

>verecundiam. quidquid enim salvis rebus pudore dignum est, id in

20 >hac necessitate contemnitur. denique et uxores de virorum manibus>et filii de parentum et, quod est infelicius, matres cibos de parvulorum

>suorum manibus atque ore rapiebant. et cum dulcissimi liberi in

>manibus atque ante ora positi tabescerent, exigua vitae subsidia denti-

>bus ipsis eximere nemo parcebat. verum ne ipsos quidem infelices et 6

25 >perexiguos sumentes latebant cibos, sed continuo aderat praedonum

>quis et statim, ut clusas cuiuspiam conspexisset fores, indicium crede-

>bat hoc esse, quod intrinsecus positi ederent, et repente despicatis

>foribus praecipites inruebant atque ab ipsis, ut ita dicam, faucibus ex-

>primentes, si quid forte insumptum iam fuerat, revocabant. verbera- 7

30 >bantur senes, si cibum vindicare temptassent. passis etiam crinibus

NPOF1 domus I 4 habere \ 7 tabescente '

| 11 penetrabilibus

1 erat om.\16 mirabile F

|17 superaret et] superaret superarat

et Pi supererat et''-FO \ 18 superat

\23 tabescebant

124 ne]

nee PF \ 26 clusas] clausas PFO \ 27 despicatis] incisis uel disruptis

in margine| 29/30 uerbevabant

\30 passis] NO^F sparsis PO"^



202 Eusebius, Kirchengeschichte III 6, 8—12>8 ,> , -> ,^-

-,8>, ^, '

>\ ?]> . ' ' 9

10 >{\ ijv ),>6>.

10

>

,-

> , ^,1>& ,, -<.

^ 11

20

> ,>^ ->, )->, ^, 12> -2> ^.^ -

-20 -S. 204, 19 Joseph. . . , 12-19

ATERBDMJ^yl

1 aus coit. A^|2 TERBDM los

|3 -

' corr. TcTr|6» corr. Tc

|TERBDM los >

! 9 >> > und und

> losHSS '/ AER los auf Ras. Tc|10

ERBDMIos aus

/;corr. Tc nicht über-

setzt 11 ARBDM los HSS ,los schrieb

\13>] \ 17 / DM

18 Tr|19 TERBDM \ 26/27

ATcER TÊDM und los HSS|27 Tr



Rufinus III 6, 8—12 203

mulieres trahebantur occultare nitentes, si quid forte deprehensum

>fuisset in manibus. nulla senibus pro canitie reverentia, nulla erga

>parvulos miseratio, sed in exigiio panis fraginento parvulos inhaerentes

>et ex ipso, cui inhaeserant, suspensos elidebant in terram. in eum

ö >vero, qui raptores cibo praevenisset absumpto, crudelius saeviebant et

>excogitabant dira siipplicia, obturantes infelicibus naturales digestionum 8

>meatus. aliis vero praeacutas sudes per eadem verenda adigentes,

>borresco quae gesta sunt referens, ad confessionem per baec unius

>panis aut cyatbi farinae miseros perurgebant. nam ipsi tortores nee 9

10 >patiebantur famem: esset enim quodammodo tolerabilius, si haec con-

>pulsi inedia facere viderentur. sed ut vel praepararent sibi in posterum

>cibos, vel ut crudelitas exercitio convalesceret. in bis etiam, si qui 10

>forte furtim per stationes bostium pro colligendis berbis erepsissent,

>occurrentes eis, qui se bostium manus effagisse gauderent, diripiebant

lö >quidquid adtulerant. supplicantibus autem et terribile quondam sibi

>nomen dei invocantibus, ut vel partem aliquam ex bis, quae cum mortis

>periculo quaesierant, indulgerent, nibil prorsus praebebant. sed et boc

>beneiicii loco cesserat. si comprehensum vivum licuisset evadere<.

His autem post aliquanta adiungit dicens: 11

20 >Iudaeis vero cum egressu urbis omnis pariter spes excludebatur

>salutis, et invalescens acerbitas famis domos simul et familias gen-

>temque vastabat, ita ut in penetralibus strata iacerent mulierum par-

>Tulorumque cadavera, per plateas vero infelicium senum corpora fame

>magis quam aetate consumpta. iuvenes vero atque omnis aetas ro- 12

25 >bustior velut simulacra quaedam in viis et egressibus oberrabant, cor-

>ruentes quocumque loci gressum subruisset inedia. sepelire autem

>cadavera proximorum nee defunctorum multitudo nee virium debilitas

>permittebat, simul et pro suae unusquisque vitae incerto. denique ali-

NPOF15 quondam] NF quoddam PO

|21 domus NP \ 22 strati

2 egressibus] iu egr.



204 Eusebius, Kirchengescbichte III G, 13—16

>ToL• tvr ^•] , d' rag

>&?], \ ,-. - Vi> , ' 6 Jtad/j,

>§.&^ &-> avasravoaodat. ßaO^sia ^->. .-

11> , ,), .^,10> , '> , .

dg

..- 15

> ^, -1Ö>' - 0) ?/,>. ^& -> .

>0^, <.20 16

>. ' ^-> ,& -21— S. 20, 2 loseph. . . ,

ATERBDM^•^1 AT'BDMTyl TcER

in corr. Tc2 letzteres beides los HSS|

&AM &-

TcBD& ER& T^& --^ los HSS|^ BDM ^(( AT^R Tc& id- los HSS

|7 AT^BDM

TcER beides los HSS|8 ^ ER

Ttm beides los HSS|10 ATcERM los T'D

1

11 ErR'BD» corr. RcDr|

12

^-|

ATERBJDM los HSS|

vabv ABDM TER| <) BDM los ^.

ATERI17 ATERBD los getilgt -

|21. auf Ras. Tc

|22> R

los HSS 23^ BD




>quanti supra eos quos sepeliebant animas emisere, multi etiani dum

>prosecuntur fimera, priusquam ad sepulchrum veniretur, efflabant. sed 13

>nec planctus ex more defunctis exhibebatur aut luctus, quia hoc sibi>totiun Tindicaverat fames. sed nee ariditas inediae umorem cuiqnam

5 >reliquerat lacriniarum, obsederant civitatem profunda silentia et nox

>plena mortis cuncta contexerat. quibus malis omnibus graviores soli

>Tigebant praedones, qui ne sepulcbra quidem diripere et spoliare ca- 14

>daYera inlicitum ducebant, non tarn praedam petentes, quam scelus

>iurisione cumulantes et aciem gladiorum suorum in cadaverum ob-

10 >trnncatione probantes. interdum etiam in nonnullos- adhuc spirantes

>mucro examinandus agebatur. quod alii semineces cum viderent, suppli-

>ces dexteras protendebant , ut in se quoque beneficii loco converterent

>scelus. quo scilicet cruciatibus famis veloeius absolverentur. sed novo

>urudelitatis genere necem. quam sponte inferebant, si rogarentur, nega-

lö >bant; cum tamen unusquisque deficientium cum gemitu oculos retor-

>queret ad templum, non de morte propria dolens, sed de inpunitate

>praedonum, quos superstites relinquebat. et primo quidem sumptu 15

>publico sepeliri mortuos iusserant foetoris intolerantia. ut vero omnem

>sumptum coepit vincere multitudo morientium. de muro cadavera prae-

20 >cipitabant. at cum Titus circumiens pervidisset repletos mortuorum>cadaveribus vallos et bumani corporis tabo patriam terram rigari, cum

>ingenti gemitu elevatis ad caelum manibus deum invocat testem hoc

>suum opus non esse<.

Et post aliquanta iterum talia qaaedam prosequitur: 16

25 >Non cunctabor<, inquit, >proferre quod sentio. arbitror enim, quod

>etiam si

adversumimpios cives

Romanorumpaulisper arma cessassent.

>aut hiatu terrae aut aquae diluvio aut Sodomitanis ignibus et fulminibus

>caelitus tortis supplicium civitas dependisset, quae multo infaustiorem

XPOF18 sepelii-e Pi

| 21 rogari



2(J6 Eusebiuä, Kirchengeschichte III Ü, 17—20> " jio?.v ^&' (] <.y.al

'17

> rf' vjto cf&ovo^v5> ^. ?'/ &. •^> , , ,> ' ,,/,' --

>,

.18

10

> . ^.>'

. -> & ^ € .> ' , - 19

15> .Zoô?jcov

> & .

> ' ,^ ?.20

20 >': ; ?.030> ,, . ,^ && ,>, '> ^ ,&

— S. 210, 12 loseph. . . , 193—213

aterbdm:^;^

1 "|4 + Tr, von Tc nichts zu erkennen

|

TrERB ^ D und los HSS

9 AT'BDM TcER^"^ (richtig) beides los HSS

10 und nach + de Tr|11^ AB los T^D'

TERM D durch Rasur, kreisten umher|12>,

wie es scheint, corr. Df[

oincäo B, D* auf Rasur|13 TiTrBDM

AER Correctur in getilgt, beides los HSS | (richtig)

und los HSS|14 ] /'

]16

Tc 117 &} 118 > » corr. »

12& ERB/i^ ATr& DM von T^ nichts zu erkennen- und& los HSS



Rutinus III 6, 17—20 207

>illis, qui haec perpessi sunt, et nequiorem virorum praesentem hanc

>protulisset aetatem, pro quibus omnis gens pariter mereretur extinguk

Sed et in sexto libro de eisdem talia scribit: 17

>Et eoruni<, inquit, >qui per totam civitatem famis inedia conrumpe-

>bantur, multitudo innumerabilis erat, qnorura nee explicari miseria

>potest. per singulas namque domos, sicubi fuisset aliquid cibi repertum,

>bella continuo et caedes inter caros ipsosque parentes ac liberos nasce-

>bantur, dum non solum e manibus, sed ex ipsis etiam faucibus invicem

>cibum rapere certabant. fides autem nee mortuis erat, sed et ipsi, cum 18

10 >iam spiritum exhalarent, perscrutabantur a praedonibus, ne cui forte

>intra gremium cibi aliquid resedisset. alii autem per inediam hiantes

>velut rabidi canes huc atque illuc ferebantur, et quasi insania quadam

>exagitati in easdem domos sub momento temporis iterum ac saepius

>inruebant. omnia tamen necessitas vertebat in cibum, etiam illa, quae 19

15 >ne mutis quidem animalibus edere usus fuit. ad ultimum ne loris

>quidem vel cingulis aut ipsis etiam calciamentis abstinuerunt. porta-

>rum quoque indumenta detrahentes conficienda dentibus ingerebant.

>nonnulli et faeni veteris festucas edebant. sed et de quisquiliis unde-

>unde collectis parvissimum pondus dragmis quattuor distrahebant.

20 >sed quid opus est per haec pondus famis illius explicare, cum gestum 20

>sit ibi facinus, quod neque apud Graecos neque apud barbaros ullus

>accepit auditus, horrendum quidem dictu, auditu vero incredibile.

>equidem libenter tam immane facinus siluissem, ne quis me crederet

>monstruosa narrare, nisi multos memoriae nostrae viros festes commissi

25 >sceleris habuissem. porro vero nee aliquid in hoc patriae praestare

>me arbitror, si subtraham eorum malorum verba, quorum pertulit

NPOF2 omnis] et omnis PO2F | 6 domus NP

|13 domus XP \ 18 ue-

teri jV ueteres\

fistucas\ 18/19 unde unde] XOF^ unde PF^

21 barbarus ullos\22 auditur

\25 in om. P«



20S Eusebius, Kirchengeschicbte III 6, 21—25

> /. :• . - 21>, . , ^ []-

> ).

',> 7]• ->. ,22> .

>0 ,, . yvvaiov->, -10> ' -. , 23

> ,.'/^

d'

. -yvo3v ,> ,>}, , '] ,,».^ ., »•?.. , 24

>; ^ ,& , ->. &, ^20 '' -,

6

^«. •' 25

> , , ->{^, . -^ '

> ,.. &'2> ,ATERBDMJT^

1 corr. A^ | ATißDMyl TcER beides los HSS |

T^BDM ATcE los rojr R| 1/2 '

con•. Bc1 2, ] & ATÊDM -liiTUn•!:; » TcER

hethexoh &.^- -'^ los HSS|3 -

EcRi corr. Rc und los HSS|

7 und

los HSS\S ] |

12 durcb Rasur, ERBDM los AT^|

13 ^] BD|

TERBDM/l los\14 }]

TcERBÎos 7) AT'DM^•|1 Ttp]RBi-D

-^

^| 17

^TcER/i beides Jos HSS |

TÊR, con•., D los ATcmBi > |18 )

| 20. ' con•. Tc| 24 corr. Tr -

TcE* corr. durch Rasur, auf Rasur R| / > D*& Dem

|

>J] ' corr. Tr & }



Eufinus III 6, 21—2 209

>faeta. mulier quaedam ex his, quae ultra lordanis alveum conmanebant, 21

>Maria nomine Eleazari filia de vico Bethezob, quod interpretatur domus

>hysopi, genere et faciiltatibiis nobilis cum reliqua multitudine, quae

>confluxerat. Hierusolyrais reperta, communem cum omnibus obsidionis

5 >casum ferebat. huius reliquas quidem facultates, quas domo in urbem 22

>convexerat, tyranni invasere. si quid vero reliquiarum ex magnis opibus

>fuerat, quibus victum cottidianum pertenuem duceret, inruentes per

>momenta praedonum satellites rapiebant. pro quibus ingens mulierem

>velut insania iam quaedam ex indignatione fatigabat, ita ut interdum

10 >praedones maledictis in necem sui et conviciis instigaret, verum cum

>neque inritatus quisquam neque miseratus eam perimeret et si quid 23

>forte cibi fuisset ab ea quaesitum, id aliis quaereretur nee iam usquam>repperiendi copia fieret. fames autem dira visceribus ipsis insisteret ac

>medullis et ad furorem iam perurgeret inedia, fame et ira pessimis usa

lö >consultoribus contra ipsa iam armatur iura naturae. erat namque ei

>sub uberibus parvulus filius: hunc ante oculos ferens: »infelicis«, inquit, 24

>»matris infelicior tili, in bello, fame et direptione praedonum cui te

>reservabo? nam. etsi vita sperari posset, iugo Romanae servitutis ur-

>gemur. sed nunc ipsam etiam servitutem praevenit fames, praedones

20 >vero utraque vi graviores perurgent, veni ergo nunc, mi nate, esto>matri cibus, praedonibus furor, saeculis fabula, quae sola deerat cladi-

>bus ludaeorum«. et haec cum dixisset, simul filium iugulat, tum deinde 25

>igni superpositum torret et medium quidem consumit, medium vero

>servat obtectum. et ecce confestim praedones inruunt obustae carnis

25 >nidore concepto, mortem minantur. nisi sine mora cibos, quos paratos

>senserant, demonstraret. tum illa: »equidem partem«, inquit, »vobis opti-

>mam reservavi«. et continuo quae superfuerant membra retexit infantis.

XPOF1 qui

I

coxi{vel m)manebat NPF \ 2 bethaezob betaezob be-

thezop F bethaezaeb|

5 domum e domo P-|9 insaniam P'

|

13 famis\15 ipsam Pi

\18 possit |

19 nunc om. P^- \ 21/22

cladibus] gladius 'Eusebius . 14



210 Eusebius, Kirchengeschichte III 6, 26— 7, 2>. '^ 26

>), Ja . 0\ »<, ,»

. . ,-

>' & ,. ^^ ^.> . d' «. ^ 27

> , ^> rf] ^ , ?)- '^, ^ &0> ' &.. 28

>:\

{ &^- ?.<.

' -.^ d' 7 1

1 ^> )>^ '^'j)

.^,0

>,

<.2

-- ,, ^

10—20 Matth. 24, 19—21 — 21— S. 212, 9 loseph. . , 6, 420. 417. 418.

420. 43

ATERBDMXî1 '/.' TEBDM '/. R //- und-los HSS Zonaras

]3 ^ , D durch

Rasur corr., beides los HSS |8 >/ ; BDM los-

TER|9 TERBD los^ AM

10 ^ T'ERBD " wie wenn er es ge-

ihan hätte tamquam si ipse id perpetrasset und

los HSS

^^&ER

^Tem --

^ &und

-los HSS

|13 Er ^

dei und deum HSS |14 es geziemt sich aber

digmim aiitem est TERBD|18 / BDM ?)• ATER

|

Tr



Rufinus III 6, 2 — 7, 2 211

>at illos repente ingens horror invasit et innianes quamvis animi deri- 26

>guere, vox faucibns interclusa est. illa vero truci Tultu et ipsis iam

>praedonibus truculentior: »meus«, inquit, »hie filins, mens est partus. et

>facinus meura est. edite, nam et ego prior comedi quae genui. nolite

5 >effici aut matre religiosiores aut femina molliores. quod si vos pietas

>vincit et execramini cibos meos, ego, quae iam talibus pasta sum,

>ego bis iterum pascar«. post haec illi territi trementesque discedunt, 27

>qui hunc solum ex omnibus facultatibus miserae matri reliquerant

>cibum. repleta est autem confestim universa civitas nefarii sceleris

10 >nuiitio, et iiniisquisque ante oculos facinus, quod perpetratum fuerat,

>adducens, tamquam si ipse id perpetrasset, horrebat. omnes autem, 28

>quos famis necessitas perurgebat. festinabant magis ad mortem, beatos

>dicentes eos, quibus contigit interisse, priusquam talium malorum

>polluereDtur auditu<.

15 Hactenus loseppus.

[VII] Igitur ludaeos pro bis, quae in Christum dei conmisere, piaculis

talis consecuta est poena. dignum autem est huic historiae adhibere 7 1

dominicas voces, quibus ipse salvator talia secutura esse praedicit:

>yae autem<, alt, >praegnantibus et nutrientibus vel lactanti-

20 >bus in illis diebus. orate autem, ut non fiat fuga vestra

>hieme vel sabbato. erit enim tunc tribulatio magna, qualis

>non fuit ab initio saeculi usque nunc neque erit<. coUigens 2

autem supradictus historiografus omnem numerum peremptornm vel

fame vel ferro undecies centena milia designavit, ceteros vero latrones

NPOF5 feminae Pi

I 11 id] hoc PF \ 16 dei]' deum F|18 prae-

dicit] iVP praedixit PO119 uel] NO neque PF

14*



210 Eusebius, Kirchengeschichte III 7, 3, 7]•, vecov ?]?.-.&, &^ ^ .&^

,. 3/ ßaöi-^^10 7)/ ,^

, &-, 3

%4

15 >' &^ ' -> . ^,> , .> <, 5> ,20>•

-^ ^•

>-, ^-^<. > -

14-18 Luc. 19,42—44 — 19—23 Luc. 21, 23. 24 — 23-8.214,2 Luc. 21, 20

ATERBDM2:yi

1:; \4

|10 > D + Drm -

R 11 • corr. Tc | 12

•TcERBDM

AT'yi|

TERBDM| |

14

oder [= ®] und theoph gr . 1 29

oder an beiden Stellen theoph syr 4, 19|15 aov^ TERB, D'

corr., [= <B] theoph gr syr aoi AD'M^ theoph gr an der zweiten Stelle

16/17 — es uerden dich um%i}igeln deine

Feinde [= 8] oi^ oov theoph gr oi&

)theoph syr

|16 ]

|19

ATERDM^ > ein starker Zorn ein grosser Zorn theophsyr

4^ 20|

ATERB^ über [dies] Volk theoph syr [= S] DM theoph gr

p. 130I20] iv , ausradirt

|22 iOvüw BDM dem. ev. 7, 1, 63

theoph gr ^ ATER | > theoph gr|23 ^ theoph gr

p. 130 ' auiem > TcERDM^ theophsyr4, 20



Rufinus 7, 3— 213

et sicarios ac praedones post urbis excidium mutuis declarat interisse

Tulneribus. electos autem quosque iuvenum, quos decor et proceritas

corporis commendabat, ad triumphum Sicit esse servatos. reliquos autem,

qui supra decem et Septem annos agebant aetatis, vinctos ad opera

Aegypti per metalla destinatos vel per ceteras provincias esse dispersos,

alii quidem, iit ludis gladiatoriis, alii, ut ad bestias traderentur. si qui

vero intra septimum et decimum aetatis reperti sunt annum, per diver-

sas provincias in servitutem distrahi iussi sunt, quorum numeras usque

ad nonaginta milia perductus est. haec vero omnia gesta sunt secundo 3

10 anno imperii \êspasiani iuxta ea, quae ipse dominus et salvator noster

lesus Christus praedixerat, quippe qui ea, quae gerenda erant, praesentia

iam videret tunc cum secundum euangeliorum fidem videns civitatem

flevit super eam et velut in auribus eius prolocutus est haec verba:

>si agnovisses<, inquit, >et tu in hac die, quae ad pacem tibi 4

15 >sunt, nunc aatem absconditum est ab oculis tuis, quia venient

>dies super te et circumdabunt te inimici tui vallo et circum-

>ibunt te et perurgebunt te undique et ad solum deducent te

>et filios tuos in te.< sed et rursum tamquam de populo dicens: >erit<, 5

inquit, >necessitas magna super terram et ira populo huic et

20 >cadent in ore gladii et captivi ducentur in omnes gentes et>Hierusalem erit conculcata a gentibus usque quo conplean-

>tur tempora gentium, et iterum: >cum autem videritis circum-

NPOF6 alii"! alii autem '

| 15 ueniet 1 22 uideris P^



214 Eusebius, Kirchengescliichte III 7, 6 — S, 1

>T0srtoc3v . -> <. € 7] 6

-, ^.^' ?]& \

5

^ 7' lovöaimv ]. d' ?/6 amcöv&. ^ ^,10 , d' . 8

^ ^,-&^, -^ ,,̂ 9, ^ ' .-003?], -

0

^ ^'

^.)^ / 8 1

2

> &

-.'

--7-9 Luc. 23, 18. 19 loann. 18, 40 Act. 3, 14 — 26— S. 220, 2 loseph. . .

6, 288-304

ATERBDMZ.i1 > ATERDM, [= S], / theophgr > theophsyr :

ATERB theophgr D dem. ev. 8, 2, 126) 13-

> 4 ;] | ] | //

^DM

|6 -

/. '/.auf Rasur D* |

8 DM | 9 R |

10 > + Bc ^ TEBD- &AR

12 iv ; > | 13)15 . Tc

|hi]

17 ARi corr. Re!24 19 11 BD', getilgt D

58 ERBDM los » AT'



Rufinus III 7, 6— 8, 1 215

>dari ab exercitu Hierusalem, tiinc scitote quia adpropiavit

>desolatio eius.< conparet nunc unusquisque domini et salvatoris 6

nostri sermones cum historiografi relatione de hello quod gestum est

atque excidio civitatis, et videns miram divinae praescientiae virtutem

agnoscat praedicentis divinitatem. haec quidem ludaeorum genti post 7

passionem salvatoris iusta ultione venerunt, pro eo quod auctorem vitae

a semet universa gens conclamavit auferri. verumtamen nihil ohstat 8

etiam ea addere. per quae pietas et dementia dei, licet ingratis, videtur

ohlata. quadraginta namque post admissum piaculum continuis pro-

10 tracta annis impiorum poena differtur. in quihus et apostoli omnes, prae-

cipue tamen lacohus, qui dicehatur frater domini, in Hierusolymis epi-

scopus constitutus indesinenter populum commissae impietatis et feralis

ausi de scelere commonehant, si forte possent commissi paenitudinem

gerere, si possent flere pro scelere et ultrices poenarum flammas lacri-

15 marum uhertate restinguere. ostendehat namque eis deus per suam pa- 9

tientiara, quod ipsorum quaereret paenitentiam, >quia non vult tantum

>deus mortem peccatoris, quantum ut convertatur et vivat.<

[Vni] mollire autera adhuc mentis eorum duritiam nitebatur divina maiestas

signis et prodigiis caelitus datis terroresque simul et minacem dexteram

20 ostentando potius quam inferendo. de quihus supradicti historiografi

fides, ut in ceteris, etiam in hoc sufficiens erit.

Relegamus ergo quid in sexto historiainim suarum lihro de his ipse S l

signaverit.

>Sed infelicem<, inquit, >plehem deterrimi quidam homines et decep-

20 >tores falsa vaticinantes suadebant, ut evidentihus signis et indiciis ira-

>cundiae et indignationis divinae non crederent, quihus aperte futurum

15/16 cf. Rom. 2, 4 — 16/17 Ezech. 18, 23. 33, 11

ypoF1 exercitu ow.\

adpropiauit] NF adpropinquabifc adproquinquauit

I8 pietas] et pietas

|13 possint

|1 ubertates (-te '*) exiu-

tinguere|16 quod i. q. paenitentiam om. NO'^

|18 meutes

|

23 signauerit] s. ioseppusI

24 teterrimi O^



216 Eusebius, Kirchengeschichte III 8, 2

>'}, 7] '^>1'/. - , ^ 2> ?]

>,' ^'5 >.6

,^, - ,> , -> , )> & ,10> -. -^ ^

1

'^

]4

> ,* ^->, \

'.>' ^,^>. . . 5> \4, ->, d' -, \.>

^.^- -

20>) '

->ATERBDMZ"^!

2 ATBDM ER los | uQ^ TB ERDM los

3/4 '—] eine Stwidß lang aufgerichtet\6& ATB

DM^" & los & R|

7 R beides

los HSS 9 ATBDM ER los|

ATrBDMv

TIER beides los HSS|11 ayßelo D' coir. Dr

1 AT*

DM

^los | ßiDi corr. BD

|

12 ATRBDiv und los HSS

|13

ATBDM ER beides los HSS|15 nach- + ov-- [aus '- corr. ]^ TcmTrER aus los^ getilgt und nach eingesetzt Ti"

|16 AB

TrERDM beides los HSS|

vor . +7. * , '{'

, ^ &/

ER aus los|18

ATBDM ER los|

ATD > ' ER los|19

T'ERM corr. Tc D



Rufinus III 8, 2-5 217

>et urbis et gentis praesagabatur excidium. sed velut adflati et amentes

>et qui neque oculos neque animam in se haberent, spernebant omnia,

>quae caelitus nuntiabantur. etenim stella praefnlgens gladio per omnia 2

>similis imminere desuper civitati et cometes praeterea exitialibiis flammis

ö >ardere per totum visus est annum. sed et ante excidii tempus ac belli,

>cam populi ad diem festiim azymorum convenirent octava die mensis

>Xanthici. qui est Aprilis, noctis tempore hora nona tantus luminis ful-

>gor aram templumque circnmdedit, ut putarent omnes diem clarissi-

>mam factum, et permansit spatio horae dimidiae. quod inperitis qui-

10 >dem et ignaris prosperum videbatur, sed legis peritos et probos quosque

>doctores non latuit exitiale portentum. in eadem quoque festivitate 3

>vitula sacrificiis admota et aris adsistens inter ipsas ministrorum

>manus enixa est agnam. sed et ianua interioris aedis, quae respiciebat 1

>orientem, cum esset aere solido induta ac perinde inmensi ponderis,

lö >quae vix viginti viris summo conatu inpellentibus clauderetur, ferreis

>quoque vectibus et seris muuita ac pessulis in altum demissis teneretur

>obstricta, repente bora noctis sexta apparuit sponte patefacta. sed et 5

>transacto die festo post aliquot dies prima et vicensima die mensis

>Artemisii, qui Maius apud nos vocatur, prodigiosus apparuit visus et

20>iidem paene excedens; quod vere falsum putaretur,

nisi

oculorum fidem>confirmasset malorum consecuta pernicies. etenim prope solis occasum

>visi sunt currus et quadrigae in omni regione per aerem ferri et ar-

>matorum cohortes misceri nubibus et urbes circumdari agminibus in-

XPOF1 praesagabatur (-bantur F^)] sie Ithri \ afflicti J 4 comites NP^

cometis F^ comitae P* | exitiabilibus P^114 ad orientem P^ | in-

ducta P-I

16 seris] serris libri \ 17 obstructa ^|18 ipso die P^

19 artemesii POF arcemesii\23 urbem P- \ circumdare NPOF^



9j§ Eusebius, Kircbengeschicbte III 8, 6—9

>y.al &. ', 6>, & ,>• .

, ->^ , -»-5> -«. ^, , 7>, ,, ->, -,-> , ^ & -,> , ,^ ',,

10 >(:. ? ,,

,^. ^>03 .d' 8

>6 , &5> , ' ' ' -,?.. ' , , 9> ,^ •'

20

>.

' 31—5 vgl. dem. ev. 8, 2, 121 ecl. propli, 164, 2—6

ATERBDMZyl1 zijv ^ |

2 ATEDM^"/! dem. ev. ecl. proph. -ER los

i2/3^ auf Rasur

| 3 ATERM dem. ev.

ecl. proph. BD beides los HSS |8/4^ ATBDM dem. ev.

ecl. proph.

ÊR los |

4& ecl. proph. los& -dem. ev. die plötzlich (=

•)sprach suhitas dicentes \

4/5 dem. ev. 15 | > ATERM

losI

6 avaviov AT'BDM2'J TcER beides los HSS|8 inl AT

BDM ER los |TERBDM iv i/ (richtig) beides los HSS

|eS-oa

i,v ATRBDM ^ los | 10 > | 11/12 ATBDM

ER beides los HSS 114 nach +^) ATBDM los ER

|15

mit starken Schlägen \16 ATBDM^"/!

(richtig) RlosHSS

|

ATBcDcM los) ßiDi ßoö)V« ER]

18 los ATRM|

ATRBDM (richtig)

beides los HSS der Römer Romanum\19 -' ATcTrB ER '

TiDM ov9^ und los codd | |20 ,





220 Eusebius, Kirchengeschichte III 8, 10— 9, 1>: , » at %->'<.

Ö

. ]>10

^ .Ö ,m )^ 11

('} ' '-], >

' . - ,10>^^ <,

> /-6

^<3 >> <. ^, 9 1

15 ',^ -3— loseph. . . 6, 312. 313 - 8—10 Ps. 2, 8 — 11-13 Ps. 18,

ATERBDMZ.l

1 ATBDM

•ER beides Tos HSS |

at ERBDr dl ai oval oval| 1/2 nach -\-

'J/V -(-' ^ ' ^

[- R] - '^.- )' dl dl -'

.ijv

&-

. 'JV. & }] [- R]

. .l ?. [ R] [so R] .& dl dl [danach 2 Buchstaben ausradirt ]' -9-00 & , . --

/) }] ER aus los| 3 rf'

D ATERB|

TERBDM\^]-

^ durch Rasur corr. | 5 * corr. ' und

8 HSS| 5/6 tvovon diese gla^ten

|(5 ABD^ TER

|7 |

' + Schw|

8 corr. Tc

10|10/11 ^ BDM ATER

|14

214, 26 BD BD



Rufinus III 8, 10 — 9, 1 221

>YOcem miserabiliter et cum quodam ululatu emittens per singula paene

>verbera proferebat, addens etiam hoc: »vae vae Hierusolymis«<.

Prosequitur et aliud idem historiografus maiore gestum miraculo, 10

dicens oraculura quoddam in sacris litteris repertum, quod per idem

tempus virum designaret ex eorum regione processurum, qui totius

orbis potiretur imperio. cuius oraculi praesagium idem historiografus 11

Yespasianum declarare suspicatur. sed Vespasiamis non aliis quam illis

solis gentibus, quae Romano imperio videbantur subditae, dominatus

est, unde iustius ad Christum haec responsa referuntur, ad quem dixerat

10 pater: >pete a me, et dabo tibi gentes hereditatem tuam et

>possessionem tuam terminos terrae<, et cuius per idem tempusper apostolos suos >in omnem terram exierat sonus et in fines

>orbis terrae verba eorum.

[1] Operae pretium sane est post ista noscere. quis fuerit hie loseppus 9 1

1 et unde vel ex quo genere originem ducens, qui tantam nobis materiam

NPOF1 quadam

| 12 finem PF|14 hie] bis Na is Nb



222 Eusebius, Kirchengeschichte III 9, 2 — 10, 2, >. xcd. -

>]- , ,//<.

2&, -^ -^7] ., &^

0

&.3

&,:.' , .,,^' 4

1. ,, , -

^^. )5

& &-

20 }. '^, -)'>0 - 10 1>, ,, . - 2

3-5 loseph. . . 1, 3 — 12;13 loseph. . . 1, 3 — 22— S. 224, 1 Jo-

seph, . Apion. 1, 38-42

ATERBDMr^1 '

|2 1

3&^ TcKRB^"& AT^DM

> Hieron. de uir. ill. 13 beides HSS los HSS|4 anflehte

\

(i ov ABDM TER| 11& TERB ADM

|12 ^-

TERBDM.^ iovöur/.ov belli Imlaici cum liomanis hahiti Iiidaicae capti-

uitatis Hieron|

TiBDi" T^^niER [historiam. .

Septem) uoUmiiiiihus . . quam |// |

13 DM|14 > D

prae {ceteris omnibus)\16 DM

|1 7 D

]20 « >

|

22 J 18 2" 220, 14 BD|

> DM^"| >' | 23 ABDM los TER



Rufinus 9, 2— 10, 2 223

rerum gestarum cognitionemque praestiterit. exponit ergo etiam haec

ipse de se, hoc modo scribens:

>Ioseppus Matthiae filius ex Hierusolymis sacerdos, qui et ipse

>primo hello Romanos obpugnaverim et posterioribus nihilominus inter-

5 >fuerim proeliis necessitate constrictns.<

Constat igitur hiinc virum per idem tempus non solum apud 2

ludaeos proprios cives, verum etiam apud Romanos habitum esse

nobilissimum, ita ut litterarum merito in iirhe Roma etiam statua

donaretur et libri eins bihliothecae traderentur. conscripsit namque 3

10 antiquitatum historiam in viginti libris, belli vero Iiidaici cumRomanis habiti historiam Septem voluminibus conprehendit, quam non

solum Graeca facundia, verum et patrio, id est Hebraeo serraone suis

etiam civibus se edidisse confirmat, dignus, cui prae ceteris omnibus

debeat credi. sed et alia eiusdem viri extant de ludaeorum vetustate 4

15 duo Volumina, in quibus contradicere Appioni cuidam grammatico

videtur, qui illis temporibus adversum ludaeos scripserat, et ad alios

quosdam, qui morem gentis ludaeorum atque instituta laceraverant. in 5

primoergo ex his duobus libro, quae volumina apud Hebraeos in

auctoritate habeantur, secundum maiorum traditionem per haec edocet.

[X] 20 >Neque igitur innumera<, inquit, >apud nos habentur volumina inter 10 1

>se invicem discordantia, sed duo tantum et viginti sunt libri, qui

>omnium temporum seriem continent, qui et iuste creduntur divinitus

>inspirati. in quibus quinque sunt Moysei, continentes leges vitae et suc- 2

NPOF1 ergo o)n.

\3 matthiae] P^ mathiae X matthei 0'^ inatthathiae P-

1

10 appioni apioni NF apiano|13 omnibus om. P'

I16 aduersus

I

19 habeantur] XPWF habentur Pi| 23 in] NO^ ex PO^-F



224 Eusebius, Kirchengeschichte III 10, 3—

> jrtvTt ,^ '3

> - '/ ^'^6 . 4> - .' ^ -

10 >^ . ?.>> -^, - -> &

15>1 , . )<.^ ^^. - 6, -.20 {^

.7

^ ), , ^,2 ^ -

20-24 loseph. . . 20, 268 — 2— S. 226, 1 Joseph. . . 1, 25. 29.

3, 94. 143. 4, 19S. . . , 237. 247. — . . 20, 267

ATERBDM^"^1 ionv ioTi D los ATER « 12 ^ alte Corruptel

los 3^. "| BDM ) ATER los HS

3/4 ßvjotwo DM|4 los HS, alte Interpolation, von mit

Recht nicht bemeksichtigt19 rf']

| 7} TERB los DM

/ | 11 ) aus corr. Tc|

ATcERBc^^

/ ' B'DM utamur los HS, durch Rasur corr. |

14 dv ABDMZ^ los {l•a TER)18 "

\ durch Rasur corr, | ] /// R| 19 ] ' corr. Tc] ', durch Rasur corr. //// R

|20 vor

6 Buchstaben ausradirt | 22 DM|25 > D





226 Eusebius, Kirchengeschichte 111 10, 8—11. 11

/.. . - kjc 8^,

^ '.. -'

. ^,.> 9>. /' ,'

0 >^

^. &. .10

> )

,^. - 11> .^ ) ^-15> 3, ->), 6 ,

/.^ <,^ \ ^.)'20 d' . ) 11-^ -^7— 17 Joseph, de vita sua 361—364

ATERBDMi:^

1/2 — /. — TERBDM|4 ,

corr. Tc|5 ^ Tiß & | (DM ATER

|TERBDMZ

|

^ 9 ¥] ^'^ losi10& TERBD^ AM beides los HSS

12 BDM los ATER|

15/16 • D

-ATcERZ^

und los HSS | 16 AT^D los HSS

TrER |18 ^f | ' corr. Tc

|20

18 20 [nach ^] D ER 222, 22 7|

ABDM

TER 22 | 23 in durch Rasur corr.

24 nach' + Rasur in D| > D





228 Eusebius, Kirchengeschichte III 12. 13. 14. 15

), -,^, -

,^ ^, , ()'kjtl VI, ^̂-

10, ^ -IJ 1

6

'̂ -1 , . -, -. 14,. .0 15

^ ,ovövv-

- -, > -, <.3/4 Luc. 24, 18 lohann. 19, 2 — /6 Zahn, Forschungen 6, 235 — 23/24

Philipp. 4, 3

ATERBDM^^1 ATEM elo R > BD nicht übersetzt

|3

in corr. Tr HBI^bp 2" cleopae und clopae HSS|5

j'£ BDM ATER |ABDM^• TER

] 6 cleopnn und clopan

^ HSSI7 6 BD /1" ER 226, 20 /I

|8 BDM ATER

I

10 ABDM^: TER 1 ^ > DM|12 / (ohne Absatz) D 17 Ö

AD 17 ^ 20 /3 2;B 12 /ß ER 19 20 / R 7 / 15 ZT

17 /3 19 /£1

ADM Tiß TcER

> + Bc|

14 nach + Tr|

16, (Je getilgt Dl

|18 ^) «navoaTcERBM beides ^ HSS

|

BDM ATER[

BD

ATER 120 iE D 19 21 2" 230, 8 20 /2 23 Ö R 20 I^

\

23 ATcERBDM \ [= ©], \ 24 iv



Rufinus III 12. 13. 14. 1 229

tempus supererant, et habuisse in commune consilium, quem oporteret

dignum successione lacobi iudicari, omnesque uno consilio atque uno

consensu Symeonem Cleopae filium decrevisse, cuius mentio in euan-

geliis facta est. ut episcopatus sedem susciperet. consobrinus is secun-

dum carnem salvatoris fuisse dicebatur, quia Cleopan fratrem fuisse

loseph Hegesippus contestatus est.

[XII] Per idem tempus Vespasianus post excidia Hierusolymorum omnes, 12

si qui forte ex familia David superfuissent apud ludaeos, velut regalis

prosapiae viros perquiri iubet. unde etiam pro hac causa gravissima

10 ludaeis persecutio exorta est.

Sed Vespasiano decennio principatu ministrato Titus filius in im- Id ISperio succedit. cuius secundo regni anno Linum duodecim annis in

sacerdotio transactis urbis Romae episcopatum tradidisse Anencleto

[XIII] ferunt.|sed Titus non amplius quam duobus annis totidemque mensi-

15 bus principatu Romani apicis ministrato Domitiano fratri summamrerum reliquit. quarto igitur anno Domitiani apud Alexandriam Anni- 14

anus viginti et duobus annis ministrato sacerdotio defunctus est, in

cuius locum secundus succedit Abilius.

[XIIII] In urbe vero Roma duodecim Anencletus annis in episcopatu ex- IE 15.

XV] 2u actis sacerdotii sedem Clementi tradidit.|

quem adiutorem suum Paulus

apostolus Philippensibus scribens designat, dicens: >cum demente>et ceteris adiutoribus meis, C|uorum nomina sunt in libro

>vitae.<

XPOF3 simonem P-

\cleopae XPO clope F

|4r is] liic

\5 clopan F

I6 hegesippus] haec ioseppus

]11 in o?».

\14 fertur

\16/17 ani-

anue NO



230 Eusebius, Kirchengeschichte III 16. 17. 18, 1—3

ofj ovv , 7c 16^. 03 ^ ^^.

-^ . -

Kooiv&lcov ,. 6 - 17

hjtl^0 ^ . ,> , ^^., -Ö &' . 18 1, &- . --

0

^ , -> }^ 3>, ^ .5—7 Zahn, Forschungen 6, 243 — 20 Apoc. 13, IS — 23— S. 232, 2

Iren,

, 30, 3(vgl.

unten , 8, 6j

ATERßDMi""^

1 16 1 iE ER / ovv TERBDM:^ ovv

beides ^ HSS| 2 > Mi + » | 7 TERBDM^"

\S 5 232, 12 8 ER /

| > R| 9 -

- BD1R corr. Di|

£2 > BD|12 ATiß7. TcERDM

12/13^/

^theomachiae et impietatis [er über-

kam von jêro dass er wurde nach ihm) ein Feind Gottes

^BDM

[Zonar. 3, Ol, 27] |13 ATiBDM TcER

|14

ASD^ , \ATiTiRM cvrwi' Tc BD

1 1 (80) D 234, 24 1 1 ER /| > 1

23

, 8, 6 Iren\

> ö, 8,



Rufinus 16. 17. 18, 1—c 231

XVI] Huius Clementis epistula habetur ad Corinthios scripta, praecipua Ic 16

plane et valde mirabilis, quam velut ex persona Romanae ecclesiae

dictavit. cum dissensio apud Corinthios fuisset exorta, quam epistulam

in plurimis ecclesiis publice legi et veterum et nostris etiam tempori-5 bus constat. verum de seditione facta apud Corinthios ac dissensione

plebis testis valde fidelis Hegesippus indicat hoc modo dicens:

[XVII] Multa et erga multos cradelitate Domitianus exercita plurimisque Tz 17

in urbe Roma nobilibus et inlustribus viris nullo iure nullaque ratione

trucidatis, innumeris etiam in exilium trusis et bonorum direptione

10 multatis, ad ultimum !Neronianae theomachiae et impietatis successor

efficitur. secundus hie quippe ab illo persecutionem molitur in nostros.

cum utique pater suus Vespasianus nihil prorsus nostris irrogarit

iniuriae.

'XVIII] Quo in tempore apostolus et euangelista lohannes ob praedicationem /fl" 18 1

15 verbi divini et testimonium veritatis in insulam Patmum traditur ab-

legatus. denique Irenaeus scribens de computo nominis Antichristi, 2

quod continetur in Revelatione quae dicitur lohannis, quinto adversus

haereses libro, haec de ipso Johanne commemorat:

>Quod si oporteret<, inquit, >apertius in hoc tempore de isto nomine 3

20 >praedicari, a quo magis potuerat aperiri, nisi ab eo, qui ipsam revela-

N {deficit in 13 iniuriae POF1 clementis om. N^ \ \

F exercit*»* P' exercita P-

OF inrogaret inrogabat

om.

-13 falso Hef/esippo tribuiintur\

7 exercitata

plurimisque] NOF plurimis|12 irrogarit]

1 7 aduersum F|19 oportet F \ 20 nisi



232 Eusebius, Kirchengeschichte III 18, 4— 20, 2

> ^, tjrl ->, <.4

, - ^-̂: ., ,', '-10,

'-.d'

-W, -(5 ) /

> 20 1

> '0> , ->., , - 2

>. .̂18— S. 234, 18 Zahn, Forschungen 6, 238 . — 18— S. 2,34, 4 Georgios Synk.

652, 5—14 — 18— S. 234, 16 vgl. Zonar. 3, 62, 2—20 — 18;19 Matth. 13, 55

Marc. 6, 3

ÄTERBDMZ^2 nach getilgt

|4^ DM

15 BDr

|

6 ^ + TcTr|8' DM

| 9 €] D 110 > ;

DM|12 [so] D 236, 6 12 iF ER 3 /

|18

234, 24 D 236, 14 18 liÄ|18 am Anfang des Cap. + es sagt so

Her/esippos\

liwvol ATER^ Zon BDM Synk|20

Synk Zon <)' ATER | ERD Synk Reuocatus quidam

nomine C'-px'.x\23 BDM Synk ATER[1 23 24— > R

|24 JI Synk



Rufinus III 18, 4 — 20, 2 233

>tionem vidit? neque enim multum temporis est. quod revelata est,

>sed paene nostra aetate. in fine etenim Domitiani principatus exorta est.<

In tantum vero per idem tempus fidei nostrae instituta florebant, 4

ut etiam nonnulli alieni a religione nostra scriptores historianim suarum

tradiderint monumentis vel de persecutione illius temporis vel etiam de

martyriis qui et diligenter explorato tempore designant quinto decimo

anno Domitiani principis cum aliis plurimis ab eo etiam Flaviam Do-

mitillam sororis filiam Flavii Clementis uniiis tunc ex consulibns viri

ob testimonium, quod Christo perhibebat, in insulam Pontiam nomine

10 deportatam.

[XVini] Apud ipsum vero Domitianum. cum iussisset omnes perimi, qui de W 19

genere David et regia stirpe descenderent. vetus traditio tenet. quod

delati sint quidam, quasi essent de posteritate ludae, quem fratrem

fuisse salvatoris secundum carnem tradunt, quique duplici urgebantur

lö invidia, velut qui et ex David genere et ex ipsius Christi propinquitate

descenderent. quae Hegesippus per ordinem bis verbis refert:

[XX] >Adhuc autem vivebant quidam de carnali genere domini nostri Ä" 20 1

>nepotes ludae eius, qui secundum carnem frater domini dicebatur,

>quos quidam detulerunt tamquam ex David stirpe venientes. hos

20 >Revocatus quidam nomine, qui in hoc missus fuerat, perducit ad Do-

>mitianum Caesarem, et ipse enim formidabat de adventu Christi, sicut

>et in initio Herodes. interrogati ergo a Domitiano, si essent ex familia 2

>David, confessi sunt, tunc quaesivit ab eis, quantis possessionibus vel

>quantis essent facultatibus praediti. at illi responderunt, quod utrique

POF1 tempus

\

persequutione persecutionibus OF \ 6 desiguant]

edd. designant quod Hhri\13 sunt PoÔ

|15 et ex

i] ex| 17 carnale

124 utrisque Pb



234 Eusebius, Kirchengeschichte III 20, 3—8> , ,, '>& -

,cbv>

^<. , 3^ \ -- 4

?] , o5c

10 ',,&' '

,,. ^ '^^ ), 6, -, . 7

'-

20

> , ojv>^^. \, ,, <.- 8

2

,,^^,^ -11—13 vgl. Matth. 10, 27 Act. 10, 42 Rom. 2, 6 U Tim. 4, 1 — 21—23

Tertullian. Apol. 5

ATERBDM.r^3 • BM Syiik ATERD

| ] D^M corr. Dr|

7 DM.\ 7/S >^ corr.Dr

\10

TERBDM|

11 , D^ corr., D^M AT*durch Rasur, ER

|17

^^

|21

D TER|

BDi corr. Dr|22 « > R

124 ER

KB 24 BDM ATER|26 ,' •

corr.



Rufinus in 20, 3-S 235

>noii amplius esset in bonis novem milibus denariis, ex quibus singulis

>pars media pro portione deberetur. nee haec sibi in pecunia subsistere,

>sed in aestimatione terrae, quae eis esset in quadraginta minus uno

>iugeribus constituta, quam suis manibus excolentes vel ipsi alerentur

ö >vel tributa dependerent. simul et testes ruralis et diurni operis manus 3

>labore rigidas et callis obduratas praeferebant. interrogati vero de 4

>Christo, quäle sit regnum eius vel quis ipse aut unde aut quando ven-

>turus, responderunt, quod non huius mundi regnum neque huius terrae

>ei designetur imperium, sed quia caeleste ei regnum per angelorum

10 >ministeria in consummatione saeculi praeparetur, quando scilicet ad-

>ventans in gloria de vivis ac mortuis iudicabit et restituet unicuique

>pro factis ac meritis suis, ad haec Domitianus, cum neque in eis quic-

>quam criminis inveniret et vilitatem eorum quam maxime contemneret,

>abire eos liberos iubet. sed et persecutionem, quam adversum ecclesias

15 >agitari iusserat, datis rursum conpescit edictis. illi vero dimissi ab eo 6

>vel martyrii merito vel tantae propinquitatis praerogativa pacis iam

>tempore duces ecclesiae eflfecti usque ad Traiani tempora permanserunt.<

Haec quidem Hegesippus. sed et Tertullianus de Domitiano similia 7

refert, dicens:

20 >Temptavit aliquando et Domitianus simile aliquid, portio Neronis

>de crudelitate, sed quasi homo cito destitit, ita ut etiam eos, quos in

>exilium miserat, revocaret<

Post Domitianum vero quindecim annis imperio potitum Nerva 8

suscepit principatum. sub quo omnes quidem bonorum tituli, qui in

25 Domitianum conlati fuerant, detrahuntur. revocari autem quicumque

POF2 pecuniam

\

3 aesfcimationem|

uno] uni P« | diuturni

PO"^1 11 gloriam

]14 libere

|aduersus

|20—22 Tertullianus

apolog. 5 ad verbion\23 potito P- | 24 bonorum



236 Eusebius, Kirchengeschichte 20, 9 — 23, 3^] -9

. 21' \4' ^0. ) ' ,-

' -. 1\ 22

1 ..23 1^, 1-

20

^ /,.

^^.2

,^ ^ ,, 7] --, ,' 3

25

19 loann. 13, 23. 19, 26. 21, 7. 20

ATERBDM2•^1 '?) , D' corr., > ERDiM getilgt

|2 « >

+ Tc 4 —] |5 |

6 A^DER

IS KT 9 U 8 ezsotv > ' + T^|

9 ^ TcERBM|11 | >\ eine Correctur

später getilgt] 12/13 —^ nicht übersetzt

\14 KB A^^DER

238, 13 14

^|15

^1 16

^ >BD

|17 AT

ERM BD\IS 244, 8 21 ^ 18 ^

21 TERBDM^' m | 22 7.23 nach ovtol + , aber wieder getilgt

|24 T^

corr. Tc OL otj BD | 25 Ti corr. Tcmj rü)



Rufinus in 20, 9— 23, 3 237

•ab eo in exilium trusi sunt ac recipere facultates ex senatus consulto

iubentur. de quibus singulis testimonium perhibent, qui gesta illornm

temporum conscripserunt. tunc igitur etiam apostoluni lohannem post 9

absolutionem insulae Ephesum quasi ad scbolam propriam redisse

nostrorum scriptores declarant,

[XXlj Nerva vero post annum plus minus defuncto Traianus succedit imperio. KÄ 21

cuius primo principatus anno Abilius apud Alexandriam tredecim annis

sacerdotio ministrato diem obiit. cui succedit Cerdo tertius in sacer-

dotium. qua tempestate in urbe Roma Clemens quoque tertius post

10 Paulum et Petrum pontificatum tenebat.

[ Sed et apud Antioehiam Euodius primus fuerat et secundus Igna- KB 22

tius. Hierusolymis quoque Symeon secundus post lacobum fratrem

domini isdem temporibus gubernabat ecclesiam.

[XXIII] In bis superstes adbuc apud Asiam demorabatur ipse ille, quem KT 23 1

15 amabat dominus lesus, apostolus simul atque euangelista Johannes, ec-

clesiarum quae inibi erant gubernacularegens,

post Domitiani, utdixi-

mus, obitum regressus ex insula. quod quia ita se habeat, duobus 2

fidelibus testibus approbabo. Irenaeus et Clemens Alexandrinus huic

veritati adstipulantur, in seeundo adversum haereses libro Irenaeus hoc 3

20 modo scribens:

POF8 cerdon

|11 euuodius PF \ 16 gerens Pi

| 19 heresim



238 Eusebius, Kirchengeschichte III 23, 4—

> jrainsg ^ ot \4>) ^]>?].

<.^^ 4

> ^?,> ,- <., 510] ', ^-) > 6 < '> ^ & 6> .> ?]->^ ", -. ,,. ^ 7

20 > , , -> , & -^.' ^-

1—3 Iren. 2, 22, Georg. Synk. 63, 9—11 — —8 Iren. 3, 3, 4 —9— S. 244, 5 vgl. Georg. Synk. 63, 12—64, 16 — 13— S. 244, Clem. de

diuite serv. 42 [Texts and Studies V 2, Clcod = cod. Scor. III 19] — 20 vgl.

Chron. Pasch. 470, 9

1 TERBDM Synk Iren X| 4 > |

9

TERBDM|11 T'RB

ATcERM >|14 AT^ÜMZ/lCl

TcmEB R)

.+ Mcm]16 inl•] \

1S ATrERM Gl T^BD

?. C\ k| / AcTERDM > AiR Clcod

20/21 01 \ 22 /> ^^ BD Gl

ATERM




>Et omnes<, inquit, >presbyteri testes sunt, qni in Asia lohannem

>discipuluin domini viderunt et sciunt haec tradidisse lohannem, qui et

>permansit apud eos nsque ad tempora Traiani<.

Item in tertio eiusdem operis libro idem scriptor de isdem ita 4

5 testatur:

>Ecclesia<, inquit, >quae est apud Ephesnm, a Paulo quidem fun-

>data est, a lohanne vero aedificata, qui permansit in ea usque ad tem-

>pora Traiani. habes hunc testem fidelem de apostoli temporibus con-

>testantem.<

10 Accipe, quid etiam Clemens, cuius pariter promisimus testimonium, 5

dicat, historiam quandam pernecessariam simul texens, quam nos quo-

que si inseramus, utilem fore legentibus credimus. scribit ergo haec:

>Audi, inquit, >fabulam non fabulam, sed rem gestam de lohanne 6

>apostolo et memoriis omnium traditam. cum post tyranni obitum de

15 >Patmo insula Ephesum rediret, rogabatur etiam vicinas inlustrare pro-

>vincias, quo vel ecclesias fundaret in quibus non erant locis, vel iu>quibus erant, sacerdotibus ac ministris instrueret secundum quod ei de

>unoquoque spiritus sanctus indicasset. cum igitur ênisset ad quandam 7

.>urbem haud longe positam, omnibus ecclesiasticis sollemniter adimple-

20 >tis videt iuvenem quendam Yalidnm corpore et vultu elegantem, sed et

>anim.is acrem nimis, respiciensque ad episcopum, qui nuper fuerat or-

>dinatus: »hunc«, inquit, »tibi summo studio commendo sub testimonio

POF10 accipe om.

\cuius] cuius etiam et nos F

]15 pathmo

2 phatmo pathmos P'F|20 uidit F



240 Eusebius, Kirchengeschichte III 23, 8—13

> , »« »ooi> 7] //«.> 7&,.

", -8

> ^ , ->'/, &/.. /..^ , ) ->, . 9> ^ )-

0 >6, &,

, ..10

>6&, ^^ ,5> ^. ^ - 11>, . ,,>, loa ^.> , 7] ,-> -/. , 12

20

>].>

,»/ < >

. ->^ , ^^', ^,«, 13

>., , ,•,> . '^^ > ^,> &^ , ^^

'& ATERDM^ BClcod

|3

Clcod, Clemens schrieb?. | 4 C1|

7 ->

1D

]ABDM C1 cod TER 1

kavTÜ) 8 TiBDM ATcEECl|10& ATERDM

[Epiphan. 30, 7 . 131a] Clcod& |11 Clcod richtig

!

12 D|16 TERBDM C1

|17& TERB

DMC1 1 18

)\ 21/22

^TEBD Clcod

--ARM

|22

&» BD corr. Ec

]23

&C\» \

^ corx.\25 '^./

|^ TERBDM |

26 R\21

ATER DM




>Christi et totius ecclesiae. tum ille suscipiens omnem se adhibiturum,

>sicut praecipiebat, diligentiam pollicetiir. sed iterum atque iterum

>eadem saepiiis repetens iuvenem commendabat attentius et post haec

>Ephesum redit. tum vero presbyter in domum suam adulescentem 8

>suscepit commendatum et cum omni diligentia enutrit amplectitur fovet,

>ad ultimum etiam baptismi gratiam tradit. yiost haec iam velut con-

>fidens gratiae, qua fuerat communitus, paulo indulgentius iuvenem

>habere coepit. sed ille, ubi inmatura aetate libertate potitus est, con- 9

>tinuo per aequaevos, quibus luxus et desidia cordi est, amare vitia et

10 >coiTuptae yitae incedere tramitem perdocetur. et primo quidem con-

>viviorum inlecebris decipitur, inde nocturnis eum furtis socium sibi

>participemque consciscunt, post haec iam ad maiora fiagitia pertrahunt.

>cum interea sensim iuvenis formabatur et instituebatur ad scelera et 10

>qui esset acer ingenio, sicut equus infrenis et validus, diris morsibus

lo »obfirmatis recti itineris lineam derelinquens rectore contempto rapide

>cnrsu totus fertur in praeceps, ita succedentibus sibi malis, ut despera- 11

>tionem quoque a deo sibi praestitae salutis acceperit. dedignatur iam

>de parvis sceleribus cogitare, grandia quaeque molitur et ex integro

>perditioni se tradens nullius inferior esse in flagitiis patitur. denique

20 >illos ipsos, qui prius magistri criminum'fuerant, discipulos facit et la-

>tronum ex his turmam, quibus ipse dux et princeps violentus praeesset,

>instituit et cum his omni crudelitate grassatur. verum tempore elapso,

>cum rei ita poposcisset utilitas, invitatur iterum ad illam urbem lo- 12

>hannes. et cum cetera, quorum gratia venerat, ordinasset: age, inquit,

25 >o episcope, depositum repraesenta, quod tibi ego plane et Christus

>commendavimus ecclesia teste, quam regis. at ille obstupuit, primo 13

>pecuniam putans a se reposci, quam non acceperat. sed rursum con-

>siderabat nee posse fallere lohannem nee quodj non dedit quaerere.

>haerebat igitur stupens. quem lohannes haerentem videns: »iuvenem

30 >illum«, inquit, »repeto abs te et animam fratris«. tunc graviter suspirans

POF1 ille] ille iuuenem P^

|4 presbyter] episcopus

\7 ammonitus P«'

7/8 hab. iuu.| 8 aetate] Pi om. PWF \ 10 uitae] Pi uiae PWF

14 equus om. P« | duris \15 lineis P« | 17 acciperet 0^ accepit

I

19 in 01)1. P« | 23 24 iohannis Pi et sie passim \ 26 obstipuit

Eusebius . 16



242 Eusebius, Kircliengeschichte 111 23, 14—19

>: ^^«^. » &<; y>d-scö^«>> , ,-,

>^

«.& 314

5

> , ^ « ^. ' , ->{^ 6<^., ,^. ^ , 15>], ,>-!> -, \ ^' , 16>,, ,&]. , --> 7) ,

»

,,17> , , ; ,,5 >' _ ,' , ^ ),> ' . ^,>' «. , 18> 3, ,

20

>'

-,

> ->, ' '

,19

>03 ,,,&,> , ,-ATERBDMv^

1 nach

^+ ioG Tr

|AT^BD^^yi Anastas. Sin.

. 93ßc. 968e Tc [getilgt], ERM | nach +-•|4 Tr [Tc nicht zu erkennen]

ERDM^" ovv| //- ERBDM '/.

// &/ AT '/. > bezeugt von yi\ö ABD^" TERMî

Antioch. mon. hom. 122 Anastas. Sin. . 936<i. 969a|C TE

|

'> 6/7- \

1 Tr]10 ATERB Anastas.

Sin. . 93Ge. 969a' DM 111 A^ corr. Ac|12 TcER

BDM AT'|13 TERBDM

\nach +

DM1

1 f(TcERBDM/rfa

'^^ Anastas. Sin. . 937a. 969b|

16

-TÖv>D 18 19 TERBDM|20-prouoluitur genibus

\21/22 TERBDM Clcod

22 juov?/v 2!/ Clcod iuov>?v TcTrERDM | \

23 ^)^ TcER, Di corr., | >




>semor et in lacriinas resolutus: »ille«, ait, »mortuus est«, »quomodo«,

>inquit, »vel quali morte«? »deo«, ait, »mortuus est, quia pessimus et flagi-

>tiosus evasit, ad ultimum etiam latrocinium adgressus est. denique mmc»montem quendam cum multa latronum manu occupavit«. quibus auditis H

5 >apostolus vestem continuo, qua erat indutus, scidit et cum ingenti

>gemitu feriens caput suum: »bonum te«, inquit, »custodem fratris animae

>dereliqui. sed iam nunc mihi equus paretur et dux itineris«. et con-

>festim ab ipsa ecclesia ascendens concitus properabat. cumque per- 15

>venisset ad locum, attinetur ab bis latronibus qui custodias observabant.

10 >sed ille neque efFugere neque prorsus declinare usquam nitens ingenti

>tantum voce proclamabat: »quia ad boc ipsum veni, adducite mihi prin-

>cipem vestrum«. qui cum veniret armatus, eminus agnito lobanne apo- 16>stolo pudere actus in fugam vertitur. ille equo post eum admisso con-

>festim insequitur fugitantem, etiam aetatis oblitus, simul et clamans:

15 >»quid fugis, fili, patrem tuum? quid fugis inermem senem? miserere, 17

>noli timere, babes adhuc spem vitae. ego Christo rationem reddam pro

>te. certe et mortem libenter pro te excipiam, sicut et dominus excepit

>pro nobis, et pro tua anima dabo animam meam. sta tantum et crede

>mihi, quia Christus me misit«. at ille audiens restitit ac vultum demi- 18

20 *sit in terram, post hoc arma proiecit. tum deinde tremefactus flebat

>amarissime et accedentis ad se senis provolvitur genibus, gemitibus et

>ululatibus, quibus poterat, satisfaciens, et uberrimis lacrimarum suarum

>fontibus iterum baptizabatur, occultans solam dexteram suam. apostolus 19

>vero iurisiurandi sacramento se ei a salvatore impetraturum veniam

25 >pollicens simulque genibus eins provolutus atque ipsam dexteram, ex cuius

>caedis conscientia torquebatur, tamquam iam per paenitentiam purgatam

>deosculans ad ecclesiam revocat et indesinentes pro eo orationes pro-

>fundens et cum ipso pariter ducens crebra ieiunia indulgentiam a deo,

>quam ei pollicitus fuerat, expetebat. sed et variis sermonum consola-

POF4 manu] turba

\5 scidit] 0- scindit PF^ conscidit 0^

|15 mise-

rere] PO^F cum Graecis miser haere 0-\17 pro te lib.

\et o?n. P«

|

24 ei om.|27 indesinentes] PO indesinenter F

1*



244 Eusebius, Kirchengescliichte 24, 1—4

>, ovvtytoc /,?.6 7] , [^,>, \ )],

>&,

<.. - 24: 1,^ ^:).. -. 2

\Q

./-'

,. . - 3

-, ,,5 .€. -•,^ .^ ^- -

-0

,,-. 4'. 6 -. )^14/1 Act. 4, 13 II Kor. 11, 6 — 16—20 Kor. 2, 4

::^1 ATERM2' BD1

• [Tc un-

leserlich] ERB, Dr auf Rasur, Ti '|3 imarrjoai ERDM^

[Synk] Tcm ' ^' -bis) er ihn überlieferte

\3 aus corr. Bc

|8 KJ 6

246, S KE EU KH| 8/9^ BD

19 ?)

10?.& RB ^)

&D

|12

ARBDM| 14

ÊRDM

-

Tcm|15 yf >] > BD corr. D»

|16 ^v] | 17 -

TERBDM^"^ 1 18 ' | 18/19

19 > ^ corr. Tc| 20 > |

24 TERBDM

navTOJV | 24/25 ?. ' corr. •



Rafinus III 24, 1—4 245

>tionibus veliit Cjuibusdam praecantationibus efiFeros et exterritos eins

>animos mitigabat. nee prius abstitit, quam eum in omnibus emendatum

>etiam ecclesiae praeficeret, praebens per hoc magna exempla verae

>paenitentiae et documentum ingens novae regenerationis atqne insignia

>qnaedam et tropaea visibilis in eo resurrectionis ostendens.<

Haec a demente dicta non solum ad scientiam rerum, sed et ad 24 1

utilitatem legentium profutura hunc in nostris quoque libris teneant

locum.

[XXIIII] Age iam etiam hiiius apostoli quae sint scripta quae in auctoritate A"J

10 habeantur, cum bis pariter explicemus. est igitur primo euangelium 2

nominis ipsins, qnod in omni orbe personuit. quod autem post cetera

tria euangelia quarto a veteribus statutum est loco, haec erit ratio,

venerabiles et vere deo digui apostoli Christi, cum essent in omnibus 3

pnritate vitae et animi virtutibus clari, non magni pendebant sermonis

15 ornatum, quippe in quibus anima erat divinis ornata virtutibus; simul

et signorum gratia, quae eis a domino nostro lesu Christo concessa

fuerat, confidentes non in suasoriis humanae sapientiae verbis summampraedicationis dominicae conlocabant, sed in ostentatione spiritus et

virtute, per quam mirabilibus consummatis et verborum suorum fide

20 facta universo orbi regni caelorum scientiam tradiderunt, parvi ducentes

plures libros condere, quod huiuscemodi praedicationis adsertio non 4

argumento humani sermonis, sed adstipulatione divinae virtutis indigeat.

denique Paulus^ qui inter omnes apostolos eruditior etiam in verbis

videtur et in sensibus praepotens, non amplius quam parvum epistularum

25 suarum corpus reliquit, qui utique inmensa contineret intra se atque

innumera sacramenta, utpote qui etiam ad tertium caelum raptus quae

gererentur inspexerat et in ipsum quoque deo dignum paradisum

POF14 animae

|21 quod] quia P« (?) ]

25 contineret] 0• continerent

PO^FI26 etiam] etiam usque

| 27 gererentur] ger*ntur Pi



246 Eusebius, Kirchengeschichte III 24, 5—9^ (], •7]3

- •\?]^ &^. , -

, &,' , -[ '

).& . &^ 6

10 ^, ) ?/ ,

) ,-

.7

, ), &.,- ,--/v -

20

. & .8

-& -' 9

2

2-4 II Kor. 12, 2—4'

ATERBDMZ^1 AT BD Tc [später getilgt], ERM

1& > , auf

Rasur D] > |

7 D^M corr. Dr|

ATERM -\ 7/8 > Di + Drm

|9 ERBDM

AT|10 |

11 — — AT^RDM —— TcER

|13/14 —7]] über Marcus aber und über

Lucas und über die Überlieferung ihrer Evanfjelien ist schon V07i uns gespi-oehen

post himc Lucae et Marci scriptura euangelica secundum eas causas quas superius

diximus, editur \ 17 | 17/18 D^

-Dr| 18 * corr.

|20 " '

ERBDM^" Tr in superioribus tribus euangeliis

21 > 23 KQDM.\2b

TcERBDM ' AT | > ßi + Bern



Rufinus III 24,—9 247

adductns audierat ibi ineffabilia verba et doctrinam, quaeciimque illa inibi

est, sive corporeus sive incorporeus illius interim scholae discipulus

effectus exceperat. sed et reliqui doinini ac salvatoris nostri discipuli 5

non solum ex illis duodecim, sed et si qui extra hunc numerum, de

schola tarnen domini et salvatoris nostri sermonem aliquem divinitus

inspirati memoriae reliquerunt, brevem hunc et succinctum per omnia

esse voluerunt. igitur ex ipsis discipulis domini Matthaeus tantummodo 6

et lohannes ad scribendum adpulisse animum traduntur, necessitate

qiiadam in hoc ipsum provocati. Matthaeus enim primo Hebraeis prae-

10 dicaverat, verum cum pararet transire ad gentes, patria lingua scripturam

composuit et ea quae praedicaverat comprehendens dereliquit his ad

memoriam, a quibus proficiscebatur, ut gentibus praedicaret. post hunc 7

Lucae et Marci scriptura euangelica secundum eas causas, quas superius

diximus, editur. lohannem vero tradunt usque ad ultimum paene vitae

1 suae tempus absque ullius scripturae indiciis euangelium praedicasse.

sed cum horum trium euangeliorum etiam ad ipsum notitia pervenisset.

probasse quidem dicitur fidem et veritatem dictorum, deesse tamen vidit

aliqua et ea maxime, quae primo praedicationis suae tempore dominus

gesserat. certum est enim, quod in superioribus tribus euangeliis haec 8

20 videntur sola contineri, quae in eo gesta sunt anno, quo lohannes

baptista vel inclusus est in carcerem vel punitus. denique si observes, 9

statim in initiis narrationis, posteaquam refert Matthaeus de quadraginta

12—14 193, 18 sq. 141, 3 sq.

POF1 abductus

|4 si oai.

\9 enim 07ii.



24S Eusebius, Kirchengeschichte III 24, 10—14& '/> }?/-6•.< > <,

^<>- 10

>- <.^^ . ,-^ , >-> ^ <. ^ - 11

. -0 :>{ ^-^)

,-

^, > -<,^ AIvgjv', > -> <. 3 ^ 12

rfV/ ,-

20

^' 13

, 7]3 ' ^. , -^ ^ ^ &. 14

1/2 Matth. 4, 12 — 3/4 Marc. 1, 14 — 6/7 Lucas 3, 19. 20 —12 13 loann, 2, 11 — 13-16 loann. 3, 23. 24

ATERBDMXyi

4|5 ] D

| 6 ABDM^^ > TER|

8 (fTioi AB 19 BDM ' ATER

| 10

11 AEcRB ^ > D|12 AT'RBDM / TeE

12/13 naQudöcojv] R|14 ort

|1 1

iv

?.indicat dicens

^ D 7.TcrnER|

MX ATERBD, 7]— auf Rasur Rj

16 ^ |17/18 BDM -

;.«;i;/i'ATER 21^ \23 rfoivATER ow BD / |

27 -BD

| > R




dierum ieiunio et de temptatione eins, continuo subicit dicens: >audiens

>autein, quia lohannes traditus est, discessit de ludaea et

>venit ija Galilaeam<. sed et Marcus similiter: >posteaquam<, 10

inquit, >traditus est lohannes, venit lesus in Galilaeam<. Lucas

vero etiam, priusquam incipiat aliquid de actibus referre lesu, dicit:

>quia adiecit Herodes super omnia mala, quae gesserat, et

>conclusit lohannem in carcerem<. quia, inquam, ab bis haec 11

videbantur omissa, rogatus dicitur lohannes apostolus, ut ea, quae prae-

terierant priores, ante traditionem lohannis salvatoris gesta conscriberet.

10 et ideo dicit in euangelio suo: >hoc fecit initium signorum Iesus<.

et iterum in alio loco indicat dicens: >nondum enim lohannes

>missus erat in carcerem<. ex quibus constat, quod ea quae, ante- 12quam lohannes traderetur, ab lesu fuerant gesta, describit. et ideo si qui 13

haec diligentius consideret, evidenter inveniet non sibi euangelia dissonare,

15 sed alterius temporis gesta esse, quae scribit lohannes, alterius vero,

quae ceteri. unde quia nativitatem secundum carnem salvatoris vel

Matthaeus vel Lucas descripserant, reticuit haec lohannes et a theologia

atque ab ipsa eins divinitate sumit exordium. quae pars sine dubio ipsi

velut eximio per sanctum spiritum reservata est. haec etiam de lohannis 14

POF3 sed et ... . 4 galilaeam ojh. Pa

|10 hoc] haec

\in initium

I

13 quis PbO



250 Eusebius, Kirchengescliichte III 24, 15 — 2, 3

^,) - ' 6 15

&^ ^ ,?.\

&,^ -0, . 1

'

& &11

15., , d' 18

'?] .

'- • - 25 1

20

- &., , 2

, ^ , -25, ^,-&. ' ^- 3, ' € ,

-,2 143, 3f. — 4-10 Luc. 1, 1—4

ATERBDM^•^2 BD

| 4- ^ D1

7 > + Tc|

13} TERBDM| 14 '/ ATERB

y.ul DM|16 TERBDM "

|auf Rasur

De 17 TERBDM| 18 ARB TEDM

19 13 BD 19 K^ 17 F^ R 19|20 ?)

D| 21 Tcm

|22) |

28 i^fpfrat BD1M/ ATERDr ] 7îBM>ATERD\29

ABDM TER



Rufinus III 24, 1 — 2, 3 21

euangelio dicta sint. de Marci yero euangelio sufficienter supra com-

prehensum est. Lucas autein in initio euangelii sui causam, cur scriberet, 15

indicavit, videlicet quoniam niulti alii temere praesumpserant enarrare

res, C|uae sibi magis erant ad liquidum compertae. volens ergo abstra-

here nos a ceterorum narrationibus fidem facit per se conscriptae veri-

tati, certus quod eam, vel Paulo exponente vel aliis apostolis, qui ab

initio ipsi viderant ac sibi tradiderant, consecutus sit, et hanc nobis per

proprium euangelium tradat. haec a nobis etiam de Luca breviter dicta 16

sint. opportunius vero et plenius in tempore, insertis bis, quae antiqui

10 auctores scripta reliquerunt, ut se cuncta habeant, indicabimus.|lohannis 17

tamen extant praeterea epistulae, de quarum prima neque ab antiquis

umquam neque a posteris dubitatum est. de reliquis vero duabus et

de Revelatione etiam nunc anceps sententia habetur, de quibus, ut dixi, 18

et a veteribus dubitatum suis in locis ipsorum vocibus adprobabimus.

1 Ut ergo, quando quidem in Los devenimus locos, omnem novi testa- KE 25 1

menti canonem designemus, primo nobis omnium euangeliorum caelestisquadriga iungatur, bis Actus apostolorum copulentur. post hos Pauli 2

epistulae socientur, consequautur vero has prima lohannis epistula, simi-

liter et Petri prima, haec sunt, de quibus nuUa umquam prorsus ex-

20 titit dubitatio. sequenti loco iam sunt illa, de quibus a nonnullis dubi- 3

tatum est: Revelatio lohannis, de qua quid singuli veteram senserint,

suis in locis ostendemus, et epistula lacobi, sed et ludae, Petri quoque

secunda et item lohannis secunda et tertia, sive hae ipsius euangelistae

POF5/6 ueritati] PÔ'^F ueritatis P'^0^ \ 18 uero has] P^F has uero ergo

has PbI

19 hae\20 sunt] PF sint

\23 haec



252 Eusebius, Kirchengeschiclite III 2, 4— 26. 1

'/.dl ^ ty.tivqj. ^^ 4

y.cl

'-4 . ,?/ -?., ' , ,^,. ijot] ' 5^^?., ^. -

. 6

10&. -

& /.^,,

-

.' .,6)'-/ , 7

20

-

. ,..{}^ , -'., ^ ' ^, 3 .5 " ^ . if^ 26 1

, . -7/ .

/5 20, 24. 2. 16. 17 — 2— S. 254, 9 Iren. 1, 23,

ATERBDMZ^1 i/isivoji oji auf Rasur Tc

| 2 nQaSscov TKRBDM ij

|4 doctrina qiiae dicitiir die welche gomnnt tvird

Leliren 2"arm|5^ DM | d' ixQivovaiv in

corr.]8 TERBDM

| 10 TERBDM

11 -/()«y«?>T»4-Tc 12 TERBDM «;.;.|16 /uarif/«

^-ib-r >?2 sed et

> ATERM| 18/19 R

20 fô 22 TKRBDM

/|23 ' iv aus

corr. Tc|2 A^c 25 [nach' BD 25 KZ

| 27

ATBDM TcER^"| 28 | 1

ABDM

TER



Rufinus III 25, 4 — 2G, 1 253

sive etiam alterius eius cognominis ostendentur. post haec iam scriptura 4

est, quae dicitur Actus Pauli, sed et libellus qui appellatur Pastoris,

et Revelatio Petri, de quibus quam maxime dubitatur. fertur etiam

Barnabae epistula et Doctrina quae dicitur apostolorum. quidam autem 5

5 bis sociant etiam euangelium quod dicitur secundum Hebraeos, quo

praecipue utuntur illi Hebraei qui Christum suscipere videntur, sed in

ecclesia ei contradicitur. quae omnia tarnen a nobis necessario enu- 6

merata sunt, ut absque ulla ambiguitate claresceret, quae sint in veteri

auctoritate et quae sint, in quibus vel contradictio aliqua vel etiam

10 cunctatio, cum tamen a quam plurimis ecclesiis recipiantur, soleat ad-

mitti. sed et de illis sciendum est, quae sub nomine apostolorum ab

baereticis proferuntur, velut Petri et Thomae et Matthiae et ceterorumsimiliter apostolorum quae appellant euangelia, sed et Andreae et lo-

hannis atque alioram apostolorum Actus, quod nusquam prorsus in

15 scriptis veterum. eorum dumtaxat, qui apostolis successerunt, aliqua

mentio eorum aut commemoratio habetur, in quibus et ipse stilus mul- <

tum ab ecclesiastica consuetudine deprehenditur esse diversiis. sensus

quoque ipse et omnia, quae in his inferuntur, longe ab apostolica disso-

nant fide, ex quo ligmenta esse pravitatis haereticae conprobantur. unde

20 ne inter illa quidem, de quibus dubitari diximus, conlocanda sunt, sed

ut aliena penitus et a pietatis regula discrepantia propellenda.

[XXVI] Verum ad historiae ordinem redeamus. i igitur Simoni mago /ic 26 1

Menander succedit, scutum diaboli non inferius primo, et ipse Sa-

marites genere, in arte autem magica solus repertus est, qui non

2ö modo aequiperare, sed et supergredi impietatem posset magistri.

POF8 ueri

|15 scripturis

|18 inseruntur

|21 pietatis O^FP

ueritatis 0-



254 Eusebius, Kirchengescliichte III 26, 2— 27, 1

jtQosXd-cov, , coc

,, ^ tjtX ] ^&-,

2

^ ]•,'/.

^ ',& -. ^,&. -10 - 3

.] ],

> , ->, ^^- ,^^ , -> '&,, ,><.d' - 4

-0

^ -, ^ -'' , ^ 27 1

2^ ,^ '2—17 lustin. apol. 1, 26

ATERBDMr^4- D

|7 TERBD , ? aus

U coiT. ^ | 8 |8 9^ ATER & BD -

>D |10o>D |12dt ABDM lust TER |

ABD lust Tojv TE RM| 12 13 BDM «"^-^ [-

PAHAIAC verlesen für

|AlACj TE-

capparatthea lust HS|14

>^

+ Tc 18

^|

D* Dr|20 -). corr. Tc

|BD wie

es scheint|24 ÄZ 2" 22 ABD 24 Ä^ ^

|¥v ^ \

2 ^«-

ABD^/. TER ( ^



Rufinus 26, 2 — 27, 1 2maioribus quippe portentis efferebatur, semet ipsum salvatorem di-

cens ad hominum salutem de caelestibus et invisibilibus saeculis

destinatum, adserens non aliter posse unumquenique angelos saeculi 2

vincere, nisi priiis a semet magicae artis per ordinem susciperet dis-

ciplinam et per baptismum a se datum immortalis et aetemus effectus

in hac Tita perpetuus fieret. quae omnia ex libris Irenaei volentibus

scire perfacile est. sed et lustinus in bis ipsis, in quibus Simonis fecerat

mentionem, etiam de boc talia quaedam scribit:

>Menandnim quendam Samaritanum ex vico Capparattea Simonis

10 >discipnlum stimulis daemonicis incitatum venisse Antiocbiam et quam

>plurimos per artem magicam decepisse scimus, qui boc etiam suadere

>potuit sectatoribus suis, quod non essent morlturi. ex quibus in ho-

>diernum sunt aliqui ex illo eadem confitentes<.

Quod est vere diaboli commentum, ut homines magi Cbristiano- 4

15 rum sibi nomen inponerent, quo per boc sanctum et venerabile reli-

gionis nostrae mysterium macularent, qui tamen inridentes spernunt

ecclesiastica dogmata vel de immortalitate animae vel de resurrectione

mortuorum. verum bi talibus freti auctoribus de spe salutis et vitae

penitus exciderunt.

[Vn] 20 Sed et alios idem daemon, quos ab amore Cbristi separare non KZ 2/1

poterat, alia nihilominus arte decepit, id est Ebionaeos, qui intei-pre-

POF9 capparatthea PF «apparata 0^ aparata 0-

|13 confidentes P«

16 inridentes] inrident et 0-F inridunt et 0'|21 haebioneos hebio-

naeos haebionaeos F



256 Eusebius, Kirchengeschichte III 27, 2 — 28, 2

^' ,/2/,

- &^ ] ^-. , 3

ivJV ,,̂

10 • ^ ?. -(^

, ,.-i7/ , ?^1 ,) -;),, '^ & 6

20 /.^

, -'

^./- h'H 28

odâi^', -25-.> - '^ ^ 2

>7) 3 '

^24/25 17Ü, 21 ff. — 26— S. 258, 1 Apoc. 1, 2. 22, 8

ATERBDMr^2 ABD TEßM

|BD

4 ATiR'B . TcRc|5 BD' > ATER getilgt D

|

61 / 7^ auf Rasur R 9 DM

|

10 -112 ATiBDM -" TcER

|13'

1 corr. Dr|14 TERBDM^

| 15 -

DM|

16 ABDMi'/i > TER|

17|19 BDM^" ATER-<4

|

20/21 eßiojv| 23 , Dr auf Rasur ER

1 -BDM ATER

| 24/26 |25'^ de

quo ATERM|26 alte Interpolation, wenn nicht nach etwas fehlt



Rufinus III 27, 2 — 28, 2 257

tantur pauperes. vere enim pauperes sunt et egeni in scientia gloriae 2

Christi, quoniam quidem solum eum hominem putant et per profectum

vitae ac virtutis virum iustum efiectum, communi etiam nativitate ex

viro et femina procreatum. custodiendam vero censent etiam legis ob-servantiam, nee sufficere ad salutem solam Christi aestimant fidem.

quidam tarnen ex ipsis refugiunt hanc impietatem, ut ex viro et femina 3

adserant eum natum, sed confitentur de spiritu sancto et Maria virgine,

nee tarnen semper eum fuisse deum et verbum ac sapientiam dei fa-

tentur. eorporalem vero legis observantiam eustodiunt. apostoli autem 1

10 epistulas omnes pariter respuunt et ipsum apostatam legis appellant.

utuntur et euangelio uno quodam, quod secundum Hebraeos appellatur,

cetera omnia nihili ducunt. sabbata eum ludaeis secundum legem, no-5

biscum dominicam diem sacratam pro resurreetione domini observant.

unde conpetenter Ebionaei pro paupertate intellegentiae conpellati G

lö sunt.

SXVIir lisdem temporibus etiam alterius haereseos obortum prineipem Ce- Rh 28 1

rinthum accepimus. de quo Gaius, cuius iam in superioribus fecimus

mentionem, in disputationum suarum dialogo ita scribit:

>Sed et Cerinthus<, inquit, >per revelationes quasdam, quas velut a 2

20 >magno apostolo conseriptas et per angelos ei revelatas putaret, talia

>quaedam portenta nobis introdueit. post resurreetionem terrenum dicit

POF6 haec Pi

| 9 apostoli autem] O^F cum Oraecis apostoli autem pauli

PO-I

11 unum Pi| 12 nihil O'P | 14 ebionaei] scripsi haebiones

hebiones OF \ conpellati] O^F appellati PO^ |»0 apostolo] quasi apostolo

Eusebius II. 17



258 Eusebius, Kirchengeschichte III 28, 3—6> , ^ /

.--

>:> ygacpalq

,^ ,>&. ^<., , •^ 3. -,

10

>^ ,'

-4

>,,Q

-, ,^ , . 5> , -15 >^, , -->&, & <.

' G

? )20 . ,-,1/2 Apoc. 20, 4-6 — 2,3 Apoc. 21, 2. 10. 22, 1. 2. 14. 17 — 4 Apoc.

20, 3. 6 — 4/5 Apoc. 19, 7. 9. 21, 2. 9. 22, 17 — 10-17 = 7, 2, 2. 3 —18-20 Iren. 1, 26, 1 — 21—S. 260, 6 Iren. 3, 3, 4 vgl. unten 4, 14, 6

ATERBDMr^1 AT^BD Tcm-

gl. Theodor, haer. 2, 3 [ HSS]^\ 3

|4. ATißDM -/i-

durch Rasur corr., ER|

alte Corruptel, ho7j

Tr Fest der Hochxeit nuptiariim fcsiiuitates mit ungenügender Conjectur,

vor tv scheint etwas ausgefallen zu sein| 5

&Ti"

|7

BD111 7, 2, 2 13 > D

|14

D 1/. 7, 2, 3?. \16 > | 18 -) \ /] \

20&,- \ 21-BD



Rufinus III 2S, 3-G 259

>faturuin esse regnum Christi in Hierusalem et homines in carne ite-

>rum conciipiscentiis subiectam conversationera habituros. contra fidem

>quoque scripturarum quosdam mille annos designat, in quibus multa

>qmdem et alia corruptionis opera et nuptiarum festivitates dicit futuras

5 >ad eos, qui libidini sunt dediti, decipiendos<.

Sed et Dionysius, cum de lohannis Revelatione dissereret et quae- 3

dam secundum ea, quae antiquitus ecclesiae tradita fuerant, disputaret,

mentionem facit huius ipsius viri in bis verbis:

>Cerintbus<, inqiiit, >a

quoet

Cerinthiana baeresis oborta est, fig- 410 >mentis suis auctoritatem magni nominis adquirere secundum scripturae

>buius pravam intellegentiam gestiebat; quippe cuius baec erat baeresis,

>ut adfirmaret terrenum futurum esse Christi regnum. et quia erat 5

>ventri et gulae ac libidini deditus, ea futura decernebat, quae sibi pro-

>pria libido dictabat. ventris et eorum, quae sub ventre sunt, incita-

15 >menta cibis potibus nuptiis praedicabat explenda. et ut aliquid sa-

>cratius dicere videretur, legales aiebat festivitates rursum celebrandas

>et bostias carnales iterum iugulandas<.

Irenaeus vero etiam secretiora ipsius baeretici in primo operis sui 6

libro publicavit, quae inde discat, si qui plenius scire vult.

POF2 concupiscentiis] uitiis et conc. coiic. et uitiis F

|9 cherintiana

hereses|11 prauam] PO'^ paruam O^F \ hereses

|15 potis {sie)

P2119 quis

17*



260 Eusebius, Kirchengeschichte III 29, 1—4& , lovuaod-cu,..

,cd jraQaivioai,

>,5

, &7]^<.

'Em ?) im 29 1.0 -'.

^'

>,, , 2>} ,

1Ö> .-»->0^ «. ]?^

,.&' 3

20

>. &-,-. -,- -> &,»• -<>. .,>» «, . d' 4

8 9 Apoc. 2. 6. 1 — 9/10 Act. G, 5 — 13— S. 262, 3 Clemens ström.

3, 25. 26 — 16/17 vgl. Clem. ström. 2, HS — 26 Matth. 6, 24 Luc. 16, ]3

— 26 - S. 262, 3 Zahn GK 2, 754

1 AB DM da TER|2 >

|

7 ^ ER Ar|

TEBDM ,\S ^

19 10

.\1

ATERDM > C1HS)16 getilgt

| 16/17

^TERBD[& Clem. ström. 2, 118 und 3, 26]

-CIHS

17 dft DM| 23 BDM A'YY.R aus

corr. C1 HS|26 btön C1

|

" C1




XVIIII] Sed et alia haeresis, quae appellatur Nicolaitarum, perpauco tem- ^ 29 1

pore tenuit, cuius etiam in Revelatione lohannis mentio facta est. isti

Xicolaum, unum ex illis, qui cum Stefano ab apostolis constituti sunt

diaconi, auctorem se habere iactabant. sed Clemens Alexandrinus in

5 tertio libro Stromatum haec de eo scribit:

>Pulcliram<, inquit, >valde hie uxorem habuit. et post ascensionem 2

>domini et salvatoris nostri, cum increparetur ab apostolis tamquam de

>zelotypiae iniuria, productam in medium uxorem suam, si qui eam vellet

>habere, permisit. ex qua occasione isti consequens putaverunt, ut se-

10 >cundum hoc factum vel dictum Nicolai unusquisque carne sua in quod

>delectaret abuteretur. et obtinentes dictum vel factum simpliciter et

>innocenter absque ulla reverentia promiscuos nunc et inlicitos concu->bitus expetunt hi, qui sub illius nomine sectam sibi propriae libidinis

>adsumpserant. mihi autem compertum est Nicolaum nullam prorsus 3

15 >agnovisse mulierem praeter eam, quam in matrimonium acceperat.

>cuius etiam liberi, feminae quidem usque ad ultimam senectutem casta

>virginitate durarunt, filius autem etiam ipse sanctitatem incorrupti

>corporis custodivit. quae cum ita se habeant, constat illud, quod in

>medium apostolorum prae zelotypiae suspicione produxit uxorem, ex

20 >contemptu vitii vel libidinis gestum, quo per haec continentem se

>ostenderet eins rei, quam nimie putabatur expetere, contemnendam

>magis quam expetendam carnis edocens voluptatem. quoniam quidem

>nolebat, ut opinor, secundum salvatoris praeceptum duobus dominis

>servire, libidini et deo. dicunt autem etiam Matthiam ita docuisse 4

POF1 et om.

I

2 tenuit] PiO^ ueiiuit Ö' uiguit i^ enituit P^ | 4 diacones

02I

sed] sed et 1 11 factum] om. pi|12/13 concubitos PO^

\

14 adsumpserunt O^F|17 durauerunt

jautem om. P-

\19 prae]

pro



262 Eusebius, Kirchengeschichte III 30, 1. 2

>^ &' , \ .&(] - , avSeiv '

-/.\

<. ?] -^ . ^-)', , - ^ 30 1- )',^10 > ;

\

>,, , ^,<.

1Ö ^, , ^??] 2^,>( -> ^,^ 7]

20> ,, ^. ,>. ?) 3 ao^v> ^<.10-14 Strom. 3, 52. 53 — 12/13 Phil. 4, 3 — 13/14 . 9, 5. 12 —

18-23 Strom. 7, 63. 64

ATERBDM^-yi

1^ C1 *^'ch'.r,\ 2 ayJAaoxov C1

|

;6& auf Rasur Tr nach- + BD

|7 .

ÄI ERÄd U ATiBD^-zi ERM, Tc getilgt| 8^-

corr. Tc|

TcERM ATiBD] 9 ARBDM >

10 C1HS | 12 ' corr.

Tc 13 > 15 ADM ?) ^ TcER

bezeugen\ & ABDM Ti"ER-18 BDr Tr 20 BDM C1 ATER

\22 &

alter Fehler heatorum nach Conjectur, '/ C1



Rufinus III 30, 1. 2 263

>adversum carnem pugnandum et in nuUo prorsus voluptati eins ac li-

>bidini concedendum , animam vero alendam sapientiae pastibus et sci-

>entiae cibis in maius semper augendam<.

Haec de illis haeresibus, quae temporibus memoratis a veritate

declinantes cito extinctae sunt, rettulisse sufficiat.

[XXX] Clemens sane hie, cuius voces adnotavimus, scribens adversum eos, ^ 30 1

qui nuptias spernunt, inter cetera etiam haec dicit:

>An et apostolos improbant? Petrus etenim ac Philippus et uxores

>habuerunt et filias etiam viris nuptum dederunt. sed et Paulum non

10 >taedet apostolum in quadam epistula sua mentionem vel salutationem

>facere comparis suae, quam se ideo negat circumducere, ut ad piaedi-

>cationem euangelii expeditior iiat<.

Verum quoniam Clementis fecimus mentionem, absurdum non erit 2

aliam quoque eins memorabilem narrationem proferre, quam in septimo

15 eiusdem operis libro ita inseruit:

>aiunt<, inquit, >beatum Petrum cum vidisset uxorem suam duci ad

>passionem, gavisum esse electionis gratia ac regressionis ad propriam

>domum et exclamasse, post eam cum duceretur ac proprio nomine com-

>penantem dixisse: »o coniux, memento domini«. talia erant sanctorum

20 >coniugia, tarn perfecta fuit aflfectio beatorum<.

POF1 uoluntati

\2 consentiendum P-

|6 aduersus P'^F^ \ 9 uiriSj

uirgines F



264 Eusebius, Kirchengeschichte III 31, 1—4

'. oixtla rirj &,-.6 -^ 31 1

- 2( d' ^), '^

0

>

'3

> ^ -> ^, £§ ' , -> , ^>- - ?)^-> ', & ,

,<.20 ' , 4^^, , )3-5 176, 17 ff'. — 6 236, 18 ff. — 11-19 = 5,24,2.3 — 17 -

ann. 13, 2. 21, 20 — 18 Exod. 28, 32— .34. Lev. 8, 9. Matth. 18, 18 —20/21 256, 24 ff.

ATERBDMr^3 ÄÄ ABD G AB ÄE

|4 durch Rasur corr., ERBDM

T^|

TERBDM|6- > '

+ Mc 7 Polfiharpos \ 8 Tcmp]^'|11 durch

Rasur corr., ERBDM [= , 24, 2 77] |12

> , 24, 2 13 , 24, 2| 13/14 [= 5, 24, 2^

RBDM Hieron. de uir. ill. 4 Tr] die Stelle ist verdorben, vgl. zu 16

14 TERBDM [= , 24, 2 TERBDM] \ [= , 24, 2 ] |15 &

und [= die eine von xweien] d

-können ursprüng-

lich so nicht neben einander gestanden haben, die Stelle scheint lückenhaft

16 ATERDM^"^ [= , 24, 2 ATERi"] ^ [= , 24. 2

BDM^ Hieron]|«vc^c D» [= , 24, 2 ] corr. Dem | hi]

20 —?. > R|

BD




[XXXI] Igitiir quia de vitae exitu Petri vel Pauli iam in superioribus ex- AA 31 1

planavimiis, sed et tempus lohannis, quo Tita excessit, ex parte iam 2

diximus. nunc etiam de loco quietis eius secundum fidem Polycratis

Ephesii episcopi docere conveniens puto. hie etenim Polycrates Victori

episcopo urbis Romae scribens et ipsius et Filippi apostoli ac filiarum

eius pariter meminit dicens, sicut iam superius inseruimus:

>quod magna lumina in Asiae partibus dormierunt, quae resusci- 8

>tabit dominus in uovissimo die adventus sui, cum veniet in gloria et

>requiret omnes sanctos suos. dico autem de Filippo<, inquit, >qui fuit

10 >unus ex apostolis, qui dormivit apud Hierapolin. sed et duae filiae

>eius inibi virgines consenuere, et alia eius filia spiritu sancto repleta

>permansit apud Epbesum. et lohannes ille, qui supra pectus domini

>recumbebat, qui fuit sacerdos dei pontificale petalum gestans et martyr

>et doctor optimus, apud Ephesum dormit<.

lö Haec etiam de locis, in quibus requiescunt in somno pacis, adie- 4

cisse sufficiat. sed et Gaius, cuius ante mentio facta est, in dialogo

POF

4 docere] doceri edocere F\ 6 antea neque Eusehius insencit epistu-

lam Pohjcratis neque Rufimts\

7 asia Pi| 7/8 suscitabit P« uel Pi

|

9 requirit| 10 hierapolin hierapolim OF

\13 ad petalum adnotat

P: [petjalum uestis in quo [sie] scriptum [erat] nomen dei uel tetragrammatonj

14 dormiit O'P dormiuit 0^



266 Eusebius, Kircliengescliichte III 31, — 32, 2. / y.cä - ,, ]> ?]>/. ?] 6

' ^,? >&

, -0

>&,

. . ->{^ d- <.. -1 , , -.^

& ,Joavov - ÄB 32 1

20 . .' ,&, -, , -.. , 2

25

^,

'-

9-12 Act 21, 8. 9 — 21-23 226, 20 ff.

ATERBDMr^3 TcER^" BDM oh AT^ haeeautem

| 6 BDMR

oiv ATE|

7 des anderen Philippos\9 ^ > BD

|12

BDM^ ATER|13 > T^ coir. Tc

i

?. BDM^^ ATER|15 > Di + Di•

16 aoJevJV T^M, corr. TcTr|17

-Rc

\Id AB

264, 6 BD 19 ER Ä<^ | ov vvv aus

•)corr. Tc | 20 ^c-

«> |21 ATcER T^BDM

22- cleopae\24 > , Tcm getilgt

| ]\2 ^ | 8 ATERM is ergo

BD^"



Rufinus III 31, — 32, 2 267

suo, quem cum Proculo disputans scribit, de filiabus Philippi, simul

et obitu ipsius consonis vocibus memorat dicens:

>Post haec autem profetissae quattuor fuerunt Philippi filiae, ciiius

>sepulclinim extat apud Hierapolin Asiae urbem ima cum filiabus suis<.

De bis autem et Lucas in Actibus apostolorum meminit, cum adhuc 5

apud Caesaream degerent. dicit ergo ita: >venimus<, inquit, >Cae-

>saream et ingressi in domum Pbilippi euangelistae, qui erat

>ex Septem, mansimus apud eum. buic autem erant virgines

>filiae quattuor propbetantes<. bis igitur a nobis de apostolorum 6

10 temporibus vel excessibus, prout potuimus ex scriptis veterum con-

gregatis, sed et de scripturarum canone, qui in auctoritate habeantur

libri Tel qui penitus repudientur, qui vero medii quodammodo ad in-

structionem solam ab ecclesiis, non etiam ad indubitatam auctoritatem

recepti sint, consequenter expositis, tendamus ad cetera.

SXn] 1 Post Neronem Domitianuraque sub hoc, cuius nunc tempora me- AB 32 1

moramus, per singulas civitates ex insolentia populi persecutionem in

nostros accepimus motam. quo in tempore etiam Symeon Cleopae

filius, quem secundum Hierusolymis ordinatum episcopum supra edo-

cuimus, per martyrium carnis vinculis resolutus est. borum adstipulator 2

20 ipse ille est Hegesippus, quem in pluribus iam produximus testem. is

POF4: hierapolin P- hierapolim OF hieropolin P^

|6 ueuimusj uenimus ergo

Prt iiel Pi114 sunt Pa

]17 cleophe F



268 Eusebius, Kirchengeschichte III 32, 3—6,

,6

- .'- 3

, , -> 7}, -

10> ' <.^

],

-4

, € ,. ' -,,. 5

,,20

- 3ß.> , -

8—10 Zahn, Forsch. 6, 241 — 16 loann. 19, 25 — 17 22S, . 6 —19-21 232, 18 ff. — 22— S. 270, 6 Zahn, Forsch, (j, 239

ATERBDM^:^2 > R^• | llv > BD | 5 TcERBDM

ABDM TER]

AEDM^•^ TER|8 -

BD1M [Hieron. Eusarm zu ol. 221 Chrou. pasch. 471, 12;

Chron. pasch. 460,14 = Hieron. Eusarm ol. 210] ATERDr^"^ vgl.

zu 270, 2I9 XSl-bp cleopae

\ |10 > |

ATÊD TrR|

ATrBDM Chron. pasch. 471, 1^ beides HSS vgl. zu 270, 4|12 ). Tr

TERBDMr^ | 13 «] Tr | 16 itsi'^^'p cleopae

TERBDM|17 AT'BD^"^) Tr (Tc unleserlich)

ERM 18 ' ' ATER|

—ABDM — TER

|10 ABDZ TERM

i

20 ATiBDc^: D») TcERM| >



Rufinus 32, 3-6 269

ergo refert, quod a quibusdam haereticis accusatus sit supra dictus Tir

tamquam Christianus et multis suppliciis adflictus per multos dies, ita

ut etiam iudex ipse cum amicis suis de eius patientia miraretur et ad

ultimum iuberet simili eum, quam dominus pertulit, passione vitam

finire. sed et ipsa verba, quibus haec protestetur, audire gratius puto. 3

ait ergo, cum de haereticis diceret:

>Ex bis igitur ipsis accusarerunt quidam Symeonem Cleopae fili-

>um, tamquam qui esset ex genere David et Christianus, et ita martyr

>eiFectus est, cum esset annorum centum viginti, sub Traiano Caesare

10>apud Atticum

consularem<.

Addit autem etiam hoc, quod accusatores eius, cum in illis tem- 4

poribus perquirerentur 'si qui ex genere David et ex regia tribu descen-

derent, conprehensi sint inter ipsos. quod autem Symeon unus fuerit

ex ipsis auditoribus domini, vel longaevitas eius indicio est vel euan-

15 geliorum fides, ubi etiam mater eius Maria Cleopae uxor refertur. sed 5

et alios quosdam idem scriptor refert praeter eos, de quibus supra

diximus, nepotes ludae unius ex fratribus domini per idem tempus

superstites inventos et Domitiani temporibus martyres factos, hoc modoscribens:

20 >Veniunt igitur hi et praesunt omni ecclesiae tamquam martyres 6

>et propinqui domini et reddita pace ecclesiae permanserunt usque ad

POF4 qua PF

I5 protestetur] PF protestatur

\8 esset et ex

|

10 atticum consularem] anticum caesarem 0'



270 Eusebius, Kirchengescliichte III 32, 7— 33, 1

>, , ex> ', ^:;' ^,]^xaTtj'/ooijOi] tjil

>tjcl

4 .. coq &, ^{^<.

sjcl - 7, ^ ), aö/jXco ojg

10 , ^, <{}•

'8

-.^ &, ^ -15 ,, ?.&^.

•^

-33 1

20

/,,

,17 Tim. 6, 20

ATERBDMZ^1 DM

|ATER > BD]\1

1 1/2 & R

2 BDI ATERDrM^"^ vgl. zu 268, 8|

XST^bp cleopae

3\^ > + Bc

| |4 ATißDM

TrER^" > vgl. zu 268, 10|

)TcERBDM

| 5 ATERD]6 > • + Tr, Tcm getilgt.

9 ^ ATcERDM| 9/10 Schw

)).) wie in Finsternis verborgen waren •).} DM RTr -

T'Tc unleserlich|12/13- ?.&

|13

14 /)^ BD|16 ABDM TÊR getilgt Tr

|-

Tr|

DM|

,. > + Tr

auf Rasur|

'^\17 auf Rasur Tc

|18 ^-

AT^DMJT

^ ^' TcmERB

sed istud bellum intrinsecus gerebatur\19 272, 1 2" 2üü, 19 BD

19 Ad ZZ



Rufinus III 32, 7 — 33, 1 271

>tempora Traiani Caesaris, usque quo consobrinus domini Symeon, de

>quo supra diximiis, filius Cleopae calumniam pateretur ab haereticis,

>tamquam Christianus consulari delatus. cumque multo tempore suppli-

>ciis fuisset adflictus, martyrio consummatus est omnibus, qui aderant

>et ipso iudice mirantibus, ut centum viginti annorum senex crucis

>supplicium pertulisset<.

Post haec idem scriptor addidit etiam hoc, quod usque ad illa tem- 7

pora virgo munda et inmaculata permansit ecclesia, corruptoribus yeri-

tatis et divini verbi temeratoribus aut nusquam omnino extantibus aut

]0 etiam si qui forte fuerant, in occultis et abditis hiatibus terrae deli-

tiscentibus. ut vero et apostolorum chorus et omnisilla

aetas, quae8

a domino susceperat vivae vocis auditum, de hac luce discessit, tum

velut in Yacuam domum falsae doctrinae impius se error inmersit, et

tamquam ubi nullus iam divini census defensor existeret, nudato, ut

15 aiunt, capite corripientes arma mendacii oppugnare apostolicam veri-

tatem nituntur.

Sed istud bellum intrinsecus gerebatur, persecutionum vero extrin- 33 1

secus pondus urgebat ecclesiam, et tam immensae catervae martyrum

POF2 clopae F^

|3 cumque j a quo cum P-

|4 afiectus

\8 per-

manserit]

corrupt.] a corrupt. P- \ 12 tum am.



270 Eusebius, Kirchengeschichte III 33, 2.^ )^, ßaoü.ü xoivojöaO&ai^ £ '^, -7] -

, .7'/?.^} ' 2^. - .^' -0 , -&-

,•

,•'

^-' .

) &^

1 &. 3',> ^

.2 ^

0

> ,) ., ,' .&&> -2> 7) ,,-

15 16 110, 16 fi". — 18— S. 274, 3 Tertullian. apol. 2 — 21— S. 274, 1 Plin.

et Traian. epist. 96, 7

ATERBDM^"^1 y.oLvGiOai B, D' corr., Di

\b Qv in ^v corr. Mr

|8 AT

ER^•^ > BD]\II9^ .' /^ BDM

|

'TERBDM^"^ •

i10 TERBDM

|

-TERBDiMT^ D^

\ATERDrMr^ BD»

|

11 >' |13 corr. Tr, Tc getilgt

|14-

ABB TERM |15 ' TERDM 0'

|16 avüj-

|

19|

20 7} 3 DRM |

21 ATEDMJrarm > RB2'|

TERBDMi;

1R

|23 [ ER] ATERB^"-DM | |

24 ^ W & Mr|25

> + Tc Tr cdrüi



Rufinus III 33, 2. 3 273

cottidie iugulabantur, ut Plinius Secundus, qui tunc provinciam admini-

strabat, multitudine interemptorum permotus referret ad imperatorem,

quod inaumera hominum milia cottidie obtrnncarentur, in quibus nihil

omnino sceleris deprehenderetur admissum aut aliquid contrarium Ro-

manis legibus gestum, solum quod antelucanos hymnos Christo cuidam

canerent deo. adulteria vero vel cetera huiusmodi crimina apud eos

et inlicita haberi et penitus arceri, cetera vero secundum leges eos agere] coramunes.1ad quae tunc Traianus rescripti sui auctoritate deeernit, 2

ut Christiani non quidem requirantur, si qui tarnen incideiint, puniantur.

10 per quod ex parte aliqua persecutionis sedatum putabatur incendium.

sed his, qui nequitiam suam adversum nos exercere cupiebant, laedendi

occasio non videbatur exempta. interdum enim populus instigabatur,

interdum etiam iudex occasionibus utebatur et negabat quaesitos, quos

punire voluisset oblatos. haec Tertullianus in Apologetico suo dicit, 3

lö ex quo possunt instrui plenius scire cupientes.

POF5 solum] PF^ nisi solum 0' nisi hoc solum 02^2

|antelucauum Pb vel

P2I

7 habere Pi| 8 atque

19 si] sed si P2 | 14 puniri

Eusebius II. 18



274 Eusebius, Kirchengescliichte HI 34. 35. 36, 1—4

>', , jtgog>6 .>01

&'. '5 im 7] 34

,̂ & -' ^-. 35

10

^ &^ -.

. -^ 36 1

, . -1 '^, '^ 2'. ,

7]-

. . ^3

20

&,^^ - 4

. . ,,

2/3 Plin. et Traian. epist. 07, 2

ATERBDM^"^2/3 ',^ , ATER^'^ >. ]!^ . } D^M^- '

Br\Ö . 270, 19 BD 5 ER

|7 TEBDM AR

9 BD 9 ^ 13 Je R 9 ^ | 10/11 D^

D^ corr.\11 ABDM ' TiER, Tc nicht zu er-

kennenI11/12 |

13 yic 17 IS ÄZ17 1

16 AERM^ Hill (11

Buchst, getilgt) TD j 17

^^. vt/o TcmERBD| 21 BDM^

ATER \ 22 , durch Rasur, ERBM -T'D Tc

|

Tc, durch Rasur, RD'M-11, Di corr.



Rufinus III 34. 3. 3, 1—4 275

] Igitur in nrbe Roma tertius ab apostolis Clemens novem annis Ad 34

sacerdotio perfunctus Euaresto divini verbi tradidit ministerium.

XXV] In Hieriisolymis vero Symeone, de quo superius diximus, diem fimcto 35

lustus quidam ex bis. qui de circumcisione ad fidem Christi venerant,

episcopatiim suscepit.

Quibus temporibus apud Asiam snpererat adhuc et florebat ex î^ 36 1

apostolorum discipulis Polycarpus Smyrnaeorum ecclesiae episcopus et

[XVI] Papias similiter apud Hierapolim sacerdotium gerens,|sed et in nostra 2

quoque tempora famae celebritate vulgatus Ignatius apud Antiocbiam

10 post Petrum secunda successione episcopatum sortitus. quem sermo g

tradidit de Syriae partibus ad urbem Romam transmissum et pro mar-

tyrio Christi ad bestias datum. quique cum per Asiam sub custodia 4navigaret, singulas qaasque digrediens civitates ecclesiae populos euan-

gelicis cohortationibus edocebat in fide persistere et observare se ab

POF2 euuaresto F euaristo euuaristo

\3 diem functo O'F de-

functo PO-18 hieropolim P« | 9 ignatios P«

18*



276 Eusebius, Kirchengeschichte III 36, —98 -ovoag {] -

& . ,5

5^ 6 ,., ., &. , 7] 6

10, -^7]

'ow

7]-^^.> ^^ &. 7

15> 7], , -, ,^' ->. &}3 , 8

> ^' ,0^ ,&,

. ' - 9

>, , & ,> , '4/5 Ign. Eph. 21 — 6 Ign. Eph. 1. 2. 6 — 7/8 Ign. Magn. 2. 15

— 8/9 Ign. Trall. 1. 12 — 14— S. 278, 3 Ign. Rom. 5 — 17/18

I Kor. 4, 4

ATERBDM^^

1 > R | 1/2?. TilREDM^' -| / BD

16]-

17 ;;! ATi-RMDr ^/' T1EBD1

|^DR Damaei]8 | 10 .

> • BD| 10/11 D^ coit. D>

\

II corr. Tr, Tc unleserlich | 13 d//

>| 14

Hieron. de uir. ill. 16 Ign syr| 15/16 8 uraltes Glossem

j

16 ATERM BD Ign|17^ |

19

/7.4 Ign ^^^ vermuthet für Ign Wendland|).) T^

corr. TcI20 BD |

und Ign HSS | 21



Rufinus III 36, —9 • 277

haereticorum contagiis, qui tunc primum copiosius coeperant pullulare,

et ut diligentius ac tenacius apostolorum traditionibus inbaererent,

quas traditiones cautelae gratia et ne quid apud posteros remaneret

incerti, etiam scriptas se adserit reliquisse. denique cum Smyrnam

5 venisset, ubi erat Polycarpus, scribit inde unam epistolam ad Efesios

eorumque pastorem, in qua meminit et Onesimi, aliam Magnesiae civi-

tati, quae super Maeandrum iacet, in qua et episcopi Damaei mentionem

facit. sed et ecclesiae, quae est Trallis, scribit, cuius principem tunc

esse Polybium designavit. in ea vero, quam ad Romanam ecclesiam 6

10 scribit, deprecatur eos, ne se tamquam suppliciis suis parcentes velint

spe privare martyrii, et bis post aliquanta utitur verbis:

>A Syria<, inquit, >Romam usque cum bestiis terra marique de- 7

>pugno, die ac nocte conexus et conligatus decem leopardis, militibus

>dico, ad custodiam datis, qui ex beneficiis nostris saeviores fiunt. sed

15 >ego eorum nequitiis magis erudior nee tarnen in hoc iustificatus sum.

>o salutares bestias, quae praeparantur mihi, quando venient? quando S

>emittentur? quando eis frui licebit carnibus meis? quas et ego opto-acriores parari et iuvitabo ad devorationem mei et deprecabor, ne forte,

>ut in nonnullis fecerunt, timeant contingere corpus meum. quin immo

20 >et si cunctabuntur, ego vim faciam, ego me ingeram. date quaeso 9•

>veniam, ego novi, quid expediat mihi, nunc incipio esse discipulus

>Christi. facessat invidia vel humani affectus vel nequitiae spiritalis, ut

>Iesum Christum merear adipisci. ignes, cruces, bestiae, dispersiones

POF3 gratis P> [ scribsit P^

|6 aliam] et aliam F

\ 7 supra I

menandrum PO"^ \ damei PF dammei 111 priuari

|16 parantur

OlI17 et ego] ego et O^F

|opto] PF exopto



278 Eusebius, Kirchengeschichte III 30, 10—12>^ , , ,\ , -xj&coöav.

^)<.

].}& 10

5 ' d' ,-^ . -)' .̂ -

0 -, ,. 11

', - ,>>. .-, >-

15 >, ^'>- <.

, -12

,.^> , {^ -20>& -', ^ - -•, &-<^<.

6 Ign. Philad. 11 — 7 Ign. Smyrn. 12 — 7 8 Ign. an Polyk. 8 —

8-10 Ign. an Polyk. 7 — 13—16 Ign. Smyrn. 3 — 14—16 Resch, Apo-kryphon 41 — li)—21 Iren, , 28, 4 — 20/21 Ign. Rom. 4

ATERBDM^"^

1 ABD Ign TERM|2 TcER

T^ BcDcm • > * Vernichtunfj

und Ign HSS |3 iv "

]5 16 -

AT1BDM Ign TcER|8 ] '

|9 Tc (ge-

tilgt), ERBDM ] 9/10 Di corr. Di 1 10-12 ~-|> 111 TS durch Rasur corr.

|13 ' ATiERBDM2"^ Ign

Tr Hieron. de uir.ill. 16 Ign lat|14 |

^- Tr

16]- [17 Tr|o>R

|19 ^? ARB

TEDM



Rufmus III 36, 10—12 279

>ossium discerptionesque membrorum ac totiiis corporis poenae et omnia

>in me uniim supplicia diaboli arte quaesita cumulentur, dummodo lesum

>Christum merear adipisci<.

Haec et mnlta alia bis similia ad diversas ecclesias scribit. sed 10

et ad Polycarpum velut ad apostolicura virum datis litteris Antiocbe-

nam ei ecclesiani praecipue commendat. ad Smyrnaeos sane scribens 11

utitur verbis quibusdam, unde adsumptis nescimus, quibus baec de sal-

vatore proloquitur:

>Ego autem post resurrectionem quoque in carne eum scio fuisse

10 >et credo. nam et cum venisset ad Petrum ceterosque, ait eis: »accedite

>et videte, qnia non siim daemonium incorporeum«. qui et contingentes

>eum crediderunt<.

Seit autem et Irenaeus eius martyrium et mentionem facit scripto- 12

rum eius per haec verba:

15 >Sicut dixit<, iuquit, >quidam ex nostris pro martyrio Christi dam-

>natus ad bestias: »frumentum«, inquit, »ego sum dei, bestiarum dentibus

>molor et subigor, ut panis mundus efficiar«<.

POF1 ossuum PaF^

I

2 me om. P«|

cumulentur] F^ conflentur complean-

tur 02^2 deficit O'-|5 ad apost.] PO apost. F

\9 scio om. Pi

|13 eius

om.I15/16 pro m. ehr. damn.] PF qui p. m. ehr. damu. est





Rufinus III 36, 13— 37, 1 281

Sed et Polycarpus horum memoriam facit in epistula, quam ad 13

Philippenses scribit per haec:

>Deprecor<, inquit, >omnes vos oboedientiae operam dare et meditari

>patientiam, quam vidistis in Ignatio et Rufo et Zosimo beatis viris,

5 >praecipue autem in Paulo et ceteris apostolis, qui fuerunt apud vos,

>scieiites, quod hi omnes non in vacuum, sed per fidem et iustitiam

>cucurrerunt, usque quo pervenirent ad locum sibi a domino praepara-

>tum, quoniam quidem passionum eius participes extiterunt nee dilexe-

>runt praesens saeculum, sed eum solum, qui pro ipsis et pro nobis

10 'mortuus est et resurrexit<.

Et post pauca subiungit:

>Scripsistis mihi et vos et Ignatius, ut si qui vadit ad partes Syriae, 11

>deferat litteras ad vos: quod faciam, cum tempus invenero. mittam 15

>vobis et Ignatii epistulas et alias, si quae sunt, quae ad nos transmissae

15 >sunt, ex quibus utilitatem maximam capiatis. continent enim de fide

>et patientia instructionem perfectam secundum domini praeceptum<.

[XXXVIIl Hactenus de Ignatio. post hunc rexit ecclesiam civitatis Antiochenae

Heros.

Inter eosdem sane floruit vir aeque insignis Quadratus, qui una 37 1

20 cum Philippi filiabus in jnOphetica gratia celeberrimus fuisse perhibe-

POF2 per haec deprecor om. P«

|3 omnes uos] F uos omnes omnes

5 uos] nos\12 uadet

\18 hieros PO2



282 Eusebius, Kirchengeschichte III 37, 2—, ejrl ' ,,

^&,

'̂ ? -. - 2) ^., ., -10 ',

,.,,

^'. (3.

^-. , -d- , '̂, !>^ ^-

'.»

-&. '

-4

^ ) ). -., :>4/5 Kor. 3, 10 — 9 Matth. 10, 9 Marc. 6, 8 Luc. 9, 3 — 10-13

Rom. 15, 20. 21 — 13/14 Eph. 2, 19. 20

ATERBDMX^1 AMTyi de TÊRBD ol Ti•

]3 ] Tr

,j

?.1 TcERD , ' unleserlich, so

[=7. oder ?.]\ &7- TERDM& ^-^ bezeugt afJ7lt& )

7 • corr. Tc

9 ATERB DM erlwhen ihre Seele succensi\

10 ftr« BDM' ATER|11 trtP.orv BD

|] nicht gehört hatten das

Evanr/elium\ 11/12—^^ — ^

|12

ÊRBDM,

Tc getilgt|

14|15

> 16 > | 17/18 ATERM BD|18

Wendland|20 / ATERM D in

ihrer Seele|23 >

|24 nach tilgt-, RM




tnr. sed et alii plurimi per idem tempus apostolorum discipuli super-

stites erant, qui ecclesiae fundamentis, quae ab illis iacta fuerant, dig-

nissima desuper fidei aedificia construebant, augentes in omnibus prae-

dicationem verbi dei et salutaria semina regni caelorum per omnem5 terram latius disserentes. denique nonnulli ex bis ardentiore divinae 2

pbilosopbiae cupiditate succensi animas suas verbo dei consecrabant,

explentes perfectionis salutare praeceptum, ut facultates suas primo

indigentibus dividentes expediti ad praedicandum euangelium fierent, ut

si quibns forte provinciis nomen iidei esset incognitum. praedicarent,

10 primaque apud eos fundamenta euangelii conlocantes atque electis 3

quibusque ex ipsis officium regendae ecclesiae, quam fundaverant, com-

mittentes ipsi rursum ad alias gentes aliasque provincias properabantet euangelistarum fungebantur officio, quosque similiter, ut in exordio

apostolos, divinorum signorum comitabatur efi'ectus et sancti Spiritus

15 gratia, ita ut videres una adlocutione integros simul populos ad cultum

divinae religionis adduci et praedicantium verbis non esse tardiorem

audientium fidem. verum, quoniam inpossibile nobis est singulos enu- 4

merare, qui post apostolorum primas successiones in ecclesiis, quae per

orbem terrae sunt, vel principes vel euangelistae fuerunt vel pastores,

POF2 ab om. P-

|11 gerendae P« rel P' | 12 rursus t

|14 spir.

sancti



284 Eusebius, Kirchengeschichte 38, 1 — 39, 1&. öl -, 38 1

, ^

, '^ ]-5

^' ^, ig, -y , - - 2^ . ]

10 ^ ,

/6

^3

'^?)&. 0} 4, •^, ^. ) 5^

,0

'', ^ '̂, 39 1

2 ,.ojc , )

6/7 Clem. 17 [== Hebr. 11, 37]. 21 [= Hebr. 4, 12]. 27 [= Hebr. 10, 23].

36 [= Hebr. 2, 17. 18. 4, 14. lö. 8, 3. 1, 3. 4. 7. . 13] — 9-12 vgl. (i,

U, 2. 2, 14

ATERBDMZ^

1 && DM\2 AH AB, getilgt D 3 ^ 2 ER MJ

|

7/8 ARDM, auf Rasur |8 & Sij ATER

^ DM|

+ Tcm|9 ABDM tol TER

|1\-

ATERDM|

12 ATER >/et'»/

D|

AB|

14 AB auf Rasur A^|1

ÂTiRBDM

&|

18 > BD 22 |23 D

|24

23 24 ER|25 Hieron. de uir.

ill. 18 ]26 ATE^"' BDMR



Rufinus III 38, 1 — 39, 1 285

illos tantummodo commemorasse sufficiat, quorum libris inserta ad nos

usque fidei et praedicationis monumenta venerunt, ut Clementis et Ignatii AH 38 1

XXXVIII] ceteiOrumque, quorum superius fecimus mentionem.]Clemens tamen in

epistula. quam Corinthiis scribit, meminit epistulae Pauli ad Hebraeos et

5 utitur eins testimoniis. unde constat, quod apostolus tamquam Hebraeis 2

mittendam patrio eam sermone conscripserit, et, ut quidam tradunt, Lucam

euangelistam, alii autem hunc ipsum dementem interpretatum esse,

quod et magis verum est, quia et stilus ipse epistulae Clementis cum 3

hac concordat et sensus nimirum utriusque scripturae plurimam simi-

10 litudinem ferunt. dicitur tamen esse et alia Clementis epistula, cuius 4

nos notitiam non accepimus, sed et alia eius opuscula non minima a 5

nonnullis haberi perhibentur, velut Petri et Appionis disputatio, quae in

usu a veteribus liabita minime repperimus, quia nee pura in eis et in-

corrupta apostolicae fidei regula mansisse deprehenditur.

SXVniljlS Papiae quoque feruntur quinque libri. qui adtitulantur: Verborum 39

dominicorum explanatio. horum facit et Irenaeus mentionem per haec

verba:

POF2 ut] et POi

I12 apionis

|13 a om. P^-



286 Eusebius, Kirchengeschicbte 111 39, 2—5

>• ^ 7],>, , (] ->7]

,<.5 y.al 6 ' 2& ,

10 > g>&

, ,-

> avrcöv ^. -> , &,,5>>-' •7] 4

>,

, ^^ - )0> 6 3, ^,.> <.^ -& ^ 5

,03V

^ -1—4 Iren, , 33, 4

ATERBDMr^1 rfe > ARBDM durch Rasur

2 TERBDM| 2/3 Iren lat, d in ver-

lesen 3 BD|11/ BDM ATER

|

13 R 15 TERBDM" aus-corr. |

16

'|

17

]verglich ich \

2 > R 19 ] | + Mc| -

\ 20

& TERBDM - discipuli domini Hier ceteriqiie discipuli

nicht übersetzt\23

|auf Rasur Tc

]

BDI24 ERM 1 BD



Rutinus III 39, 2— 287

>L•aec autem et Papias lol.annis auditor, Polycarpi vero condisci-

>pulus et sodalis, vir unus ex antiquis, protestatur in primo libro siio,

>quiDque enim volumina conscripsit<.

Haec quidem Irenaeus de Papia. ipse vero de se ita indicat, tam-

quam qui non ab apostolis. sed ab eorum discipulis susceperit fidem,

per baec verba:

>Noii pigebit autem nos tibi omnia, quae quondam a presbyteris di- 3

>dicimus et bene retinemus, recordantes exponere cum interpretationibus

>suis et ut se eorum veritas habeat, explicare. neque enim multa di-

10 >centibus, sed vera tradentibus auscultavimus , neque bis, qui hominum

>praecepta, sed qui domini mandata memorabant ab ipsa veritate sus-

>cepta. quod si quando advenisset aliquis ex bis, qui secuti sunt 4

>apostolos, ab ipso sedulo expiscabar, quid Andreas, quid Petrus dixerit,

>quid autem Pbilippus vel Tbomas, quid vero lacobus, quid lobannes

1 >aut quid Matthaeus vel alius quis ex discipulis domini, quaeve Aristion

>vel lobannes presbyter ceterique discipuli dicebant. nee enim tantum

>mibi librorum lectiones prodesse credebam, quantum vivae vocis prae-

>sentisque magisterium<.

Sed mibi dignum videtur intendere, quod secundo nomen lobannis 5

20 enumerat, et eum quidem, cuius primo meminit, Petro et lacobo ac

POF4 quidem] enim quidem

|13 expicabar

|ariston



288'

Eusebius, Kii-daengescliicLte III 39, 6—10, -' Imavvrjv, ,

&.'̂-

6

5 ^ 7]&

^ &icoavvov ^'. . ^ ,jt ' . 7

10 6 ] '̂, -

^^' -^ . 8

1 ^' ^̂. 9^^

'0

, ^

^, ' -^ , -. • 10/. -^ -4—7 = 7, 2, IG (Excerpt aus Dionysios) — 17— 19 2Ö4, 13-15. 266,

3_ _ 19-25 vgl. Exe. Barocc. TU , 2, 170

ATERBDMJTyi

1/2 BD|2 Tr mit dein Wort

\•

ATEBD iv RM m anderer Weise\4 'irjO-^-ix

I6 ]

d' 7 4- Tc 18 \ 11/12 ",V-3ö'^"'i<|12 >

und nach + und —

&>

|

13R

|14 TERM

|20^

\22 aus /// durch Rasur con:

|23

TrERB Tc barsahas ' ADM n^Kiria\

26^ BD "^^bin





290 Eusebius; Kircheugeschicbte III 39, 11—15^ ] jrog

?/ > torf/oav,^ /.,^, ^

,<. ) 11

?&,. .^' - 12/ ^ . -r^c . ]'3. .

0 .13

,, .0012 ^,

,, ')0715 . . / 14\4 ^ /.'. -' .^, ^-^0

. &>' 6 15>. , ,' .& ^.> .-, , /,'

* , -> ^ ,2-4 Act. 1, 23. 24 — 16 28G, 19 f. 283, llf. — 21— S. 292, 2 vgl. 140, 14. 15

ATERBDMi-yi

2• il Tr|

uach tilgt R|

ERB-aaßßäv ATDM rbxr-- JT

1 3^ ^'zh',r.\4 AT' -

durch Rasur corr., ERBD|

BDM ATER | &t > D

I6 1

7 > DM|10

D 11 f"v>BD112

\;f«i ABDM^" > TER

|-

> Dl + Drin | 13 AT'BDM

•)TcTrER ABDM TrER ' Tc unleserlich | 16 BDM

ATER|

',':;0'^-<\18 | 20 DM

23 BDMr.^ ATER|

ij^ > |25 /7 timl > , so dass

in kein Subjectswechsel eintritt | 26 '• TcERBDM' AT'



Rufinus III 39. - 291

thia ad apostolatus sortem statutus est, sicut in Actibus apostolorum

commemoratur. dicit autem et alia plurima a maioribus sibi tradita 11

iniracula et novas qiiasdam parabolas salvatoris et doctrinam incogni-

tara magisque fabulosam, mille annos futuros post resnrrectionem, quibus 12

corporaliter regnnm Christi in hac terra futurum sit, sed ego puto

eum spiritales et mysticas apostolorum traditiones corporaliter et se-

cundum litteram suscepisse, nee potuisse discernere ea, quae illi in

figuris velut lactantibus et parvulis loquebantur, qui et re vera etiam 13

ex ipsis quae conscripsit opusculis exigui sensus vir et minus capacis

10 ostenditur. multis tarnen post se ecclesiasticis viris erroris huius prae-

buit caiisas, auctoritatem dogmatis tantum ex vetustate tribuens, non

etiam ex ratione dictorum, sicut Irenaeus et si quis alius eum in hac

parte visus est sequi, alia quoque quam plurima supra memorati Ari- 14

stionis refert, tamquam ex verbis ei domini tradita et lohannis presby-

lö teri; quae si qui vult plenius noscere, ipsos eins relegat libellos. nos

tarnen illud adsumimus ex bis. quod de Marco euangelista bis protulit

verbis :

>etiam boc<, inquit. >presbyter narrabat, quod Marcus interpres fuerit 15

>Petri et quaecumque meminerat ab eo dicta conscripserit, non tarnen

20 ^-per ordinem ea, quae a domino dicta sunt vel facta, digesserit, quia

>non ipse auditor domini fuerit vel sectator, sed novissime, ut dixi,

>Petro adhaesit ad usum ac ministerium praedicandi, non ad conscri-

>bendos domini sermones. itaque nihil peccavit Marcus in eo quod ita

>quaedam scripsit, quasi qui sparsim audita recordari videatur. et hoc

7 S I Cor. 3, 1. 2

POF8 lactantibus PO^F^ lactentibus O^F'^

|

qui et] quae et 0^ quia et

O^FI12 irenaeus] O^F^ iraeneo PO'^ ' 15 qui] F quis PO Id me-

minerit P- \ conscripserat P^19*



292 Eusebius, Kirchengeschichte 111 39, 16. 17

>(•«^ ti'ia )^. -><). & <,

:10

'./.>^ '^ , -> 0' / <./ ' 17

, &̂0.

&''' .3.,ABDÄ1 > TER| + Mc

|5 das Erangeliian

> TERBD AM 1 6 BD|

7 -AR'BDM, Rc

| / D eben

dieser Papias idem Papias ATER|

BD]

> 2" 9 —

]de muliere adultera

|11 am Schluss +

'



Rufinas III 39, 16. 17 293

>solum satis egit, ne quid ex auditis omitteret aut aliquid falsnm

>scriberet<.

Haec de Marco scribit Papias. sed et de Matthaeo ita refert: 16

>Mattbaeus quidem scripsit Hebraeo sermone. interpretatus est

ö >autem ea quae scripsit unusquisque, sicut potuit<.

Haec etiam de Mattbaeo. utitur sane idem Papias testimoniis ex 17

epistula lobannis prima et Petri similiter prima, simul et historiam

quandam subiungit de muliere adultera, quae accusata est a ludaeis

apud dominum, habetur autem in euangelio, quod dicitur secundum

10 Hebraeos, scripta ista parabola. sed de bis ista sufficiant.

POF7 et simul Ph ve! P^



XCU :;Im ' -1::.

5 'Ojrola' &.\46

^.

\4.3

.7] -

.0 9 '// . ..15

^..̂. -'.

20 ^-^.AAm^Xt^BDT(ERM) Zahlen fehlen in 12 — ATDM

nach +-|3 > | 3 4

?.() Am

5 D]6 am Schluss + BD

[7 • Am sub eodem

"*]

vor + BD|9-

110 ' in corr. R

jnach +-

BD 11 corr.|13 AAmTR BDEM

[

..^BDTERM

|14 )() -ER 1 nach + BD

|18 / > D

|20

D '/.—] ^'b^tb|-

D|22 IJ D | > ERM

|23 am Schluss +

ER + ?.



LIBEß IUI

I Qui sub imperio Traiani Romanorum vel Alexandrinorum epi-

scopi fuerint.

II Qualia sub eodem jiassi sint ludaei.

5 III Qui sub Hadriauo fidei defensiones scripserint.

IUI Qui sub eodem Romanorum Alexandrinorumque fuerint sa-

cerdotes.

V Episcopi Hierusolymorum ab exordio salvatoris usque ad tem-

pora memorata.

10 VI Excidium novissimum ludaeovum temporibus Hadriani.

VII Qui temporibus isdem falsi nominis scientiae principes exti-

terunt.

VIII Qui fuerint tunc ecclesiastici scriptores.

Villi Episfcula Hadriani, quae persecutionem a nostris removerat.

15 X Qui principatu Antonini Romanorum Alexandrinorumve fuerint

sacerdotes.

XI De bis, qui sub eodem tempore devias adserserunt sectas.

XII De lustini defensione apud Antoninum.

XIII Epistula Caesaris Antonini ad Asianos de professione nostrorum.

20 XIIII Quae de Polycarpo discipulo apostolorum feruntur.

XV Ut Polycarpus sub Vero aliique nonnulli Smyrnae martyrium

passi sunt.

POF3 fuerunt PO-

\5 defensiones] PF defensores

\6 fueiunt

11 falso PO-I13 ecclesiasticae

\21 sub seuero



296 Eusebiiis, Kiichengeschichte IUI

/'7 ^-.Z

?].^ '.1

' /.L ^. -.

0 ..^

.' . . ' -.1 D 1/2 Am

|trrt -

3 /C D \ |5 D

\6 -

> D ] BD\

1\

-)|

ot > Am|8 |^so] D

]

^TER

|10 Ä^ D

| > |AyiER

AmBDT(M) am Schluss + £()()/(7) ; «;)• ER(M)|\\

D ->\

12. )\

>|

m)|12— 16 «fter

Theophilos den Bischof von Antiochien und über Philippos und über Modcstos und über

Meliton und über die icelche er envähnfe, und über Apolinarios und über MusunosÎ13 D

I

AAm >: — Kc^ [KJ D] -BD

|13—16 -

—|14 D

|

> AAmylT BDERM|

am Schluss + / ))| 1/16 —

][/ D]

/. \) :— [

D]

[7] D] BD -mit verbunden AAm

|17 XXIX Am D t

)] ) |18 XXX AAm

) Kc • corr. Tc // D



Rufinus IUI 297

10

15

XVI Ut lustinus filosophus Christi verbum praedicans Romae mar-

tyrium meruit.

XVII De martyribus, quos lustinus in suis couimemorat libris.

XVIII Quae lustini scripta ad nos usque venerant.

XVIIII Qui tunc viri Romanae Alexandrinaeque ecclesiae praefuerunt.

XX Qui Antiochensium.

XXI De bis, qui memoratis temporibus ecclesiastici scriptores eni-

tuerunt.

XXII De Hegesippo quaeque ipse commemorat.

XXIII De Dionysio episcopo Coriuthiorum vel epistulis eiusdem.

XXIIII De Theofilo episcopo Antiocbeno.

XXV De Mo desto.

XXVI De Melitone quosque ipse commemorat.

XXVII De Apollinare.

XXVIII De Musano.

XXVIIII De secta secundura Tatiauum.

XXX De Bardesano Syro vel scriptis eiusdem.

POF6 qui apud antiochiam

\7 ecclesiasticis



298 Eusebius, Kirchengeschichte IUI

ER :, /.siehe im Text

^.iehe im Text

?. 4?.%•.im Text

.?..?. ^-. ..'^^ .

im Text

Id

.' im Text

J<^ ' .^ ?..[^ R].[ ].

= im Text '.= \m Text

) .=— im Text

Ar \4 , ,/. .Kc im Text

\).' R] -.c,

.= ^ im Text

Überschrift und siehe im Text.



Eusebius, Kirchengeschichte IUI 299

J— =- im Text

y.id \'1?.€-.= im Text

[^ ]

/= im Text ..1 ?. -.= im Text

7/ ^'.ic; = im Text

..= im Text .im Text

KT= .^

{—7 =— im Text

/

.im Text

= ER [(•2 > ]= Kc im Text^ ?..= ER

= im Text



300 Eusebius, Kiichengescliichte IUI 1— 2,3

) ' 6 1

jtQOOd^Bv

^)>)^\'

. ^', .(3 , ujto^, .' " \^ 7 7}, '

ta)J]o. / -0 ., ^

.-^. "2

\4 . 7),

3 ^,rb ' ,], -, , 3, oV

-

,-

20

,1/2 236, 7 ff.

ATERBDM^^yi

1 AERM^" > TBD|

| 2

ATBDM . alsScholion Tim|3ÂBDM >TER

BDM ATER|6^ ^ com Tc

-TEBDM AR

\ 1 S 9 DERM|

BDM2'yi TER .|8

|11•

BD» corr. Dr| - BD^ ATrERM

| ] "1

16 ATERDM O-ESlb|17 /| > BD

|21

Dr castella ATERBDiMi:



Rufinus IUI 1— 2,3 301

[I] Duodecimo anno principatus Traiani Caesaris Cerdo, quem paulo 1

ante memoravimus Alexandrinorum gubernare pleljem, diem obiit, post

c|uem quartus ab apostolis Primus nomine sacerdotii inibi iura susce-

pit. eadem tempestate Alexander quoque Romae, cum octavum annum

5 Euarestus sacerdotalis administrationis implesset, quinta successione post

Petrum atque Paulum plebis gubernacala sortitus est.

Et quidem salvatoris nostri institutio ecclesiarumque profectus 2 1

crescebat in dies. ludaeorum porro funera densissimis cladibus exagi-

tabantur. itaque postquam praedictus imperator annuni octavum deci-

10 mum principatus ingressus est, rursum ludaeorum tumultus exarsit,

quo magnus mox numerus gentis eins occubuit. nam et Alexandriae et 2

per Aegyptum vel Cyrenen tamquam atroci quodam seditiosoque spiritu

exagitati, primo simul commanentibus vicinisque gentilibus inferre cer-

tamina, tum deinde paulatim seditione crescente sequenti iam anno

15 bellum publicum et non minimum intulere Romano duci tunc Lupo

cuidam in partibus Aegypti. ac sane primo proelio ludaeos secuta 8

victoria est. sed gentiles, qui ex acie fugerant, inrumpentes Alexan-

driam ludaeos, si quos forte inibi reppererant, captos interemere.

quorum auxilio destituti reliqui, qui apud Cyrenen rebelies extiterant,

20 \'elut desperantes ad agros Aegypti et castella vastanda vertuntur, duce

POF5 euarestus] i" euaristus' euuanstus P^

|sacerdotaês administrationes

I13 gentibus P«02

| 18 interimere PF



302 Eusebius, Kirchengeschichte IUI 2, 4— 3, 2

Aovxovcc ' 6 ejtsfiifEV' -TfC?) vavTixij. ?!. 4

^)

,ajto

,\

: ., -, ^: .- 5^- -, -- ' . -, ' ^ 7/)

1Ö . ./.

3 1

..^ . },,^-^ ^' &. -'' 7) ' ]. 6 ' -' 2

20 (

> 3 - .~>^{), ). ?^>&^ . . -> .

21— S. 304, 2 Georg. Synk. G5S, 8—13

aterbdm:^z11 o^ auf Rasur Tc x^p'b b "£• Luca

\vor

+) durch Correctur B'|

ATER, B' corr., DM^l ' den

Triimnen\2 ^^ > DM

i

3 TERBDM tv|

-^^^ '^ Ci^Sib

Litcae|6 |

7 -^ BD1

Lysiae Hieron.

chron. ol. 223, 3 Synk. 657, 9 \) Quieto GVJX'.p

BD^ ERDrM ;io;;irw Tr, T^Tc unleserlich; vgl.Prosop.imp.Rom.2,30S

8 fßiToiaTicorr. Ti|10 BT)

\« > TS corr. Tr, Tc getilgt '

|

11

>BD

|BD

|12 ^:rBDER 13 21

J > + Tr, Tc getilgt, aus corr. BD|14

.D 1 BD d' - )ATER 21 • voreusebianischer Fehler, falsche Wiederholung

von nAPtiyI

22 ol^^ > TEB Synk1 24 vor Eus. interpolirt



Rufinus IUI 2, 4 — 3, 2 303

Luca. adversus hos imperator mittit cum exercitu peditum atque equitum,

sed et navali manu Marcium Turbonem, qui multis sane proeliis nee 4

• parvo tempore consumptis multa milialudaeorum non modoapudCyrenen,

sed et in Aegypto, qui Lucae auxilium ferebant. prostravit ac perculit.

[11] princeps vero Romanus etiam eos, qui apud Mesopotamiam consistebant,

ludaeos ratus similia ausuros Lucio Quieto praecepit delere provinciam

funditus ac totam gentem penitus excidere. tum ille directa acie mag-

nam eorum multitudinem sternit, cuius facinoris gratia Quietus re-

munerationis vice ab imperatore provinciae ludaeae indeptus est prae-

10 sidatum. sed haec etiam Graecorum gentilium bistoriografi per singulas

quique aetates ordine eodem memoriae tradideruut.

[IIIj Traiano autem viginti annis minus sexmensibus principatu per- 3 1

functo Aelius Hadrianus in sceptra succedit. huic Quadratus oratione

splendidissima apologeticum librum pro nostra religione conscriptum et

15 validissimis communitum adsertionibus obtulit, quoniam quidem maligni

quidam bomines sub eodem principe nostros nitebantur incessere. qui

liber hodieque servatur et apud nos et apud multos ex fratribus nostris.

ex quo Tolumine indicia magni cuiusdam viri et mentis ac fidei aposto-

licae, eins scilicet qui conscripserit, colliguntur. idem igitur ipse suae 2

20 antiquitatis specimen talibus exprimit verbis:

>Xostri autem salvatoris<, inquit >opera semper aderant viva et vera

>in bis, qui sanati fuerant, et in bis, qui a mortuis excitati sunt, non

>enim visi sunt tantummodo vel resurgere vel sanari, sed perpetuo ab

>hominibus videbantur, non tantum salvatore praesente, sed et post dis-

POF2 artium

\6 lucio] sie POF \ 11 ordine eodem

\14 librum

add. P" vel 2



304 Eusebius, Kirchengeschiclite IUI 3, 3— , 3

>Xq6vov, üq,><.

' \4] , &3

, 'xjjiIq

5^ \4 '€7)\4 - 4. '). ,0

^)?.^1

)(), , 2^ ^). '^, -,

^'20

^ )

^,' -3 .:, : 3. - 3) ,. -

2 ^' -' ' '&'

'-

5 Robinson, Tests and Studies ], 1 [= TU 9, 1. Zahn, Forsch, , 317]

ATERBDMJTJ

3 /dr BDM oi-y ATER|

6/7 — auf Rasur ßi

7 J A^BDER1

Ti corr. Tc)

ABDMJ TER|

8 ABDM TER| \

12 AS'BD

22 ER 12|13 BD evQor ATERM^"

|getilgt D

14 T^DM ' AT^TrE^ " R|

-?. ] |16 ^ corr, T^

||18 im-

TERBDM : 20 > |21 »

corr. Tc-Tr ! 22 > 1 / |24 > + Bcm

|

2 ^" ATERDMJ > 127} D -r-c



Rufinus IUI 3, 3 — , 3 305

>cessuni eins multis temporibus, ita ut aliquanti, qui ab eo vel curati

>vel resuscitati sunt, etiam ad nostra iisque tempora perdurarint.<

Et de hoc quidem satis dictum, sed et Aristides, vir fidelis et 3

pietate nostrae religionis inbutus, Quadrate simile volumen ad Hadri-

5 anum pro fidei nostrae ratione conscripsit. cuius etiam nunc scripta

servantur.

[IUI] Tertio autem eiusdem principatus annoAlexander episcopus Romanae J 4

urbis sacerdotium simul ac yitam finivit decennio expleto. huic subro-

gatus est Xystus. sed et Alexandriae eodem tempore defuncto Primo

10 duodecimo sui sacerdotii anno episcopatum lustus suscepit.

[V] In Hierusolymis sane episcoporum tempora successionesque nullis £ 5 1

ad integrum monumentis conservata repperimus, eo quod valde ad

breve tempus mortis celeritate praerepti sacerdotio singuli quique functi

perbibeantur, ita ut quantum ex veterum lectione comperior, ad tem- 2

15 pora usque principis Hadriani, sub quo ludaei excidium passi sunt,

tradant quindecim episcoporum successiones esse decursas. quos omnes

aiunt Hebraeos antiquae originis extitisse et seientiam Christi fideliter

recepisse, et ideo incunctanter ab bis, qui poterant de fidei merito iudi-

care, sacerdotio quoque visos esse dignissimos, quippe cum omnis tunc

20 ecclesia ex Hebraeis fidelibus coacervata firmataque videretur, incipien-

tibus ab apostolis et perdurantibus nimirum usque ad illud tempus ex-

cidii, quo ludaei iterum deficientes a Romanis magnis rursum proeliis

subiugati sunt, igitur quia per idem tempus adsumere episcopos ex 3

circumcisione cessatum est, necessarium videtur omnes a primo usque

25 ad id temporis ennmerare pariter sacerdotes. primus itaque lacobus,

qui domini frater est habitus; post hanc Symeon electus est, tertius

lustus, Zacchaeus quartus, deinde Tobias quintus et Beniamin sextus ac

POF1 aliquanti P^

|2 ad n. u. ad t. Pi

|perdurarent

\ 4/5 ad

hadrianum] adriano\8 simul] et simul Pi

]10 iustinus F \ suscepit]

excepit accepifc F|16 tradunt

|22 deficientibus P« | 27 zacchaeus]

zacbeus zacharias F|

et om.\

ac] et ac P« et P*Eusebius II. 20



306 Eusebius, Kircliengeschichte IUI ö, 4 — 6, 3' ^' ' -1]' '-

. /

/.4

,.5

'/ ', ^,^,0 . - 6 1

-,

,,, &^315€&' -^ , 2, ,, . £§

&. - 3

20

•&{,

%TERBDM^^l

1 TcER BD ^| 4 ]•/. D

|BD

C ER : de > + Tc|/ TERBDM^-yl -

CIVOV 6/. TER|

TER|8

|-

D | 8/9 > R| 9

|10

-BD H ER

|

RDr d,)

« ATEBDiM|

12

&ABDM^

-TER

|13 ABDM2'/1 -

TER > |14

|16 BD' ATER

|/ TcTiR D

^|17 ^ // BDM^l

^ [Tc getilgt] ] ER >\

BDM^" ATER|18 '] 1

]|

19 ABDM^^l TER|20 TERBD

^|21 && R&- BD hethera &-^ ^& ^&. TcE, in corr. aber wiederhergestellt- [= Ort] [aus corr. ] ERBD [aus

corr. Dr] | > TER



Rufinus IUI , 4— 6, 3 307

septimus lohannes, tum Matthias, quem Philippus excepit, cui decimus

Seneca subrogatus est, lustus exinde ac duodecimus Levi, post hunc

Efrem et quartusdecimus loseph ac finis omnium ludas. isti sunt fere 4

omnes, qui Hierusolymis episcopi ab apostolis ad illa usque tempora,

5 quae superius designavimus, plebi illi ex circumcisione praefuerunt. 5

Romae autem duodecimo anno memorati principatus Xysto duodecim

annis ecclesiae gubernaculis functo Telespborus septimus ab apostolis

subrogatur. anno post quem et uno mense Alexandrinae ecclesiae mode-

ramen Eumenes sexta successione suscepit, cum decessor eins undecim

10 annis populo praefuisset.

[VI] Verum ludaicis motibus ac factionibus rursus ad maiora progressis c 6 1

Rufos ludaeae praesidens armata manu sibi ab imperatore decreta in-

solentiam gentis acerrime comprimebat, multa milia passim virorum,

feminarum puerorumque conficiens, quorum terras iure belli Romano

15 vindicabat imperio. tempore, quo ista gerebantur, ducebat exercitum 2

ludaeorum Barchochebas quidam, quod nomen significat stellam, cetera

Yir crudelis et scelestus. sed ex vocabulo suo velut vilibus mancipiis

persuadebat se ob salutem eorum sidus magnum caelitus esse delapsum,

aegris mortalibus et longa obscuritate damnatis ferre lucis auxilium.

20 igitur cum maxime belli huius fOmenta concrescerent, octavo decimo 3anno principatus eiusdem apud Bethera oppidum praevalidum Hieruso-

lymis vicinum cum longior a Romanis tenderetur obsidio, fame ac siti

POF2 leuis P^F

13 4 omnes fere P«

|6 duodecim] sie Khri

\9 un-

decim] sie lihri\16 barchochebas] seripsi (cf. p. 317, 3) barchochabas PF bar-

chocabas|

cetera] O^P ceterum PO2]19 et om. O^F

\21 bethera 0»

bethara PO-F\ praeualidum «•;??.

20*



308 Easebius, Kirchengeschichte IUI 6, 4 — 7, 3

jiOqqo)) jroXiOQxiaQ&&cu ',

& -5 '^, ^^^ , ^- 4- ^ ^, ?)'-

10 ,'. ^&, -.- 7 1

15 7>^^ ^, 6 ,̂, - -20

^., 2

& ^,, 7], ,,-.. 3

, ^-, ^).) -7/£8 252, 25 ff.

ATERBDMT^1 > 2 f(Ji£^vrv | diuinae legis vgl.

Hieron. Eusarm ol. 228, 2 |ABDyl TERM | > D

6 ATERBD) befahl , "> nach Conjectur

7 ^ '/. TERD^M|8 BDM TER

ATr | 11 ER 6> \

\: BD 27 ÖÊR 20 27 /515 \) ATER

]20] auf Rasur Tc

21 ^/' > 122& BDr^ D

|2 corr. Tc

28/29 ATER BDM [ohne Variante] D»"

29'^ , durch Rasur com, BDM^"& T'ER



Rufinus IUI 6, 4 — 7, 3 309

perduellibus intrinsecus ad extremum internicionis adductis, postquam

dux ipse praecipue meritas suo facinore poenas luit, omnis haec natio

iam ex illo ab omni regione finitima Hierusolymorum penitus arcebatur

cum sanctione divinae legis tum maxime constitutionibus et decretis

Hadriani, ita ut ne de celsiore quidem prospectu eminus eis saltim

patermim solum profanis obtutibus liceret inspicere. Aristo Pellaeus

historiografus ista persequitur. ita factam est, ut civitas post interitum 4

ludaicae gentis, incolis mox iu eam peregrinae nationis confluentibus,

permutatis civibus etiam ipsa Aelia appellaretur ex cognomento impe-

10 ratoris Aelii Hadriani, et ut in Romanorum ins conversa ritum pariter

[VII] mutaret ac nomen.]igitur ex gentibus ut inibi coepit ecclesia congre-

gari, primus post episcopos ex cireumcisione sacerdotium civitatis illius

accepit Marcus.

Cumque iam refulgentibus in modum clarissimorum siderum eccle- 7 1

1 siis ubique terrarum, vigente etiam per omne bominum genus fide, qua

cuncti pariter in salvatorem ac dominum nostrum lesum Christum inte-

gre et constanter crediderant, ille totius bonitatis aemulus daemon, ut-

pote yeritatis inimicus et salutis humanae hostis perpetuus, omnia mo-

limina contra dei ecclesiam versans, qui prius externis eam persecu- 2

20 tionibus et hostilibus oppugnaverat, nunc malignis quibusdam viris et

deceptoribus reppertis intestino bello eam quatere nititur, scilicet ut

fraudulenti fallacesque homines nostrae religionis simulato tantum

nomine induti fidelium quidem, si quos forte persuasionis suae fraude

deciperent, pessumdarent, ignorantes vero fidei nostrae mysterium per-

25 Tersis et feralibus suis vel gestis vel adsertionibus inpeditos a desiderio

verae fidei et salutis longius submoverent. igitur humani generis de- 3

ceptor antiquus post Menandrum. quem supra rettulimus Simonis suc-

cessorem, velut quandam bestiam bino ore sibilantem binisque Unguis

POF2 facinori p. luet

\celsiore] celsiori PF \ 7 ita] ita ut

12 primos\16 cunctis

|17 crediderant om. Pi

| 25 gentis P«



31U Eusebius, Kirchengeschichte IUI 7, 4—93 ,-cov 6

. -^4

5 ?], -,-^. - 5-jc -

0 , ?/

--

obv

^6

, - 7

1. .\,,,

-20

.- -̂' 8

6^ -2 . 9, &

) , 7/ \

,,03

,4 5 Iren. 1, 24, 1 — 5/6 Iren. 1, 24, 3 — 2— S. 312, 8 Iren. 1, 2,

1. G. 3. 4

ATERBDMV^1 () tovtojv

| 1/2. [ auf Rasur],

R^•! 2 > BD 14 corr. Tr

| -. ^ 5/6 ATER^yi

)BDM ut altins aliquid

et uerisimilius adinueyiisse uideatur Iren |7 I ER | 9

]?} D | 12 eio

TrI13 ' corr. Tc

|15 / ovv

\17 "> >^

4- DrI

AD TERM XSpia|18

> 23 D^ corr. Dr|24 )^ corr. Dr

|25

ER 6 .| 28 ] Tr



Rufinus IUI 7, 4—9 311

diabolica veneria vibrantem, Saturninum quendam Antiochiae genitum

et Basiliden Alexandriae ortum produxit. quonim uterqiie suis in re-

gionibus officinas impiae ac deo invisae condidit disciplinae. et qui- 4

dem in omnibus paene Saturninum eadem quae Menandrum commenta-

5 tum esse significat Irenaeus, Basiliden vero praetextu mysticae doctrinae

in inmensum tetendisse mentis impiae cogitatum, dum prodigiosa fabu-

larum figmenta sibimet conplacerent. sed e contra multi admodum 5

ecclesiastici viri pro veritate fortiter stare ac scriptis quoque et adser-

tionibus vera ratione subnixis pro apostolica et ecclesiastica traditione

10 certare, ut ex librorum monumentis etiam posteris ad cavenda haereti-

corum venena munimen et subsidium praeberetur. e quibus pervenit

ad nos liber celeberrimi scriptoris id temporis Agrippae Castoris confu-

tationem Basilidis validissimam continens, per quem versutia et calliditas

viri ad decipiendum nimis apta detegitur. denique cum publicaret eius 7

1 arcana, dixit eum de euangelio quidem quattuor et viginti commentarios

condidisse, prophetas vero sibimet nuncupasse quosdam Barchabban et

Barchob aliosque, qui numquam extiterint^ quos ipse tarnen constituerit

sibi ac barbaris vocabulis, ut esset appellatio ipsa terribilis, nominarit.

docere etiam eum refert immolata absque ullo respectu conscientiae de-

20 gustanda et sine scrupulo atque indiißferenter fidem negandam persecu-tionis temporibus, sectatoresque suos ad morem Pythagoricum docuit

quinquennio silere. addit alia qaoque non pauca, quibus sectae huius 8

errorem penitus a se deprehensum et confutatum esse declarat. sed et 9

Irenaeus scribit coaevum tempore et moribus memoratorum fuisse Car-

25 poeraten quendam superstitionis ulterius, qui gnostici appellantur vo-

cabulo ab scientia conficto, auctorem. qui sane praestigias Simonis

magl non ut ille clam, sed publice ac palam tradebat et velut pro

summis atque optimis studiis laudem confessam ac publicam de nefariis

artibus a deceptis auditoribus requirebat et magicas tenebras iu luce

POF

2 basiliden basileden F basilidemÔ | basileden F basilidein |

praetexto\

6 in o»i. Pi| 12 celeberrimi] cum Graecis celeberrimus

OFI

id] idem\15 eum] ad eum Pa

\ 16 barchabbam PF- barca-

bam bar*habbam F^|17 barchob] P*i^ barcob P« bara* 0^ baran 02

aliosque] alios quoque P-|18 nominaret

|24/25 carpocratem



312 Eusebius, Kircliengeschichte IUI 7, 10—14

> ~xca -'

-.&, , ,, '-10

10 &, '&..',

-7] - -?]. ^ 11

'-1Ö, ^ '- 1; -' . 13

,0,

3^' ^ ,&^. d' 14) ,^

•^30 , 03

ATERBDMZ^1 TcTrERBDM > |

3 BD| |

> BD - ABDM^" TER|12 BDM '&

ATER | 16 BDM ATER | 19

&|

24|

»ATER

&BDM

|26 BDM 'ATER BDM^" > ATER

| 27/28 BDM^

TER indem sie allein siegreich war und jedermann von

ihr bekannte|28 DM | 29- > R



Rufinus IUI 7, 10-14 313

publica perorabat de amatoriis dumtaxat somniisque iomissis ac dae-

moniis parbedris aliisque similibus fraudibus. deque bis consequenter

doceii oportere omnem hominem decernebat, qui ad perfectionem sui

mysterii vel potius sceleris cuperet pervenire, adserens non aliter imum-

quemque effugere posse miindi buius principes vel declinare, nisi per

bmuscemodi facinora sua cuique nefaria debita solvereutur. bis igitur 10

ille totius boni aemulus utens suae malignitatis ministris tarn eos, qui

post fidem ab bis decipiebantur, rapiebat ad tenebras sempiternas, quam

illos, qui necdum crediderant, tamquam baec esset nostrae religionis

10 infamia, submovebat a fide, dum ob execrabilem borum bominum vitam

ipsam Cbristianorum professionem audiens quisque vitaret. nee alinnde Htunc suspicio de nobis tamquam vere impiis et incestis fuerat exorta,

qua adsereretur inlicitis plebem nostram stupris et promiscue habitis in

matribus ac sororibus pollui atque execrandis infanticidii dapibus fu-

lö nestari. sed non in longum duravit infamia, ubi se ipsa coepit veritas 12

aperire, quin immo et clarius ac splendidius inlucescente vita nostrorum

extinguebatur continuo superstitiosi caligo figmenti. et singulis qui- 13

busque sectis, quae adversum veritatem exortae fuerant, evanescentibus

vel in multifidas ac multiformes species diffluentibus proficiebat et ex-

20 toUebatur in dies solus verae et catbolicae ecclesiae splendor, nuUatemporum varietate fucatus, quia castimonia sui ac puritate et divinae

conversationis gloria per omne genus bominum sapientia, doctrina, fide

et actibus refulgebat. etenim ipso confestim tempore, quo coeperat, 14

opprobrii buius flamma restincta est. permansit autem apud singulorum

25 mentes veritas, quae suis semper viribus nitens couvincit et arguit fal-

sitatem nee passa est adulterino maledicorum fuco ecclesiae castitatem

pudicitiamque lacerari, in tantum ut ex illo ad nostra usque tempora

nuUus tam scaevae mentis extiterit, qui honestatem et castimoniam plebis

nostrae ore sacrilego concinnatis macularet opprobriis. sed et ad Ro-

30 manos et ad Graecos, ad Scytbas et barbaros et ad ipsas paene in ul-

timis orbis partibus reconditas nationes in tantum suavis odor de ec-

clesiae gestis et divinum quiddam respirans sanctae conversationis aura

pervenit, in tantum ad aures omnium ac mentes felix Cbristianorum fama

pervecta est, ut omne bominum genus legibus et superstitionibus patriis

3ö derelictis ad fidem se converteret Cbristi omnisque barbaries genuina

{reilit 33 respirans) POF1 ac] a Pö

I

2 parhedriis P« | 3 docere PO- \ 4 sceleris] sui sce-

leris PÎ

huius mundij 13 quam P« | 17 extiuguebantur P«

,

19 defluentibus PP | 21 temporum om. P'« | fucatus PW^ fuscatus P202P

26 maledictorum O^F \ 28 saeuae P2 | 29 sed et] sed



314 Eusebius, Kircheogeschichte IUI 7, 15 — 8, 3

otaic jtqot£Qov' - ^ -<5'

07]-1

- ^ - -' "^, - 8 1&, > -^. 2.0 ,

•'

€ , -> '>,,\4, ->. 6 , -> ]<.

^,

.3

, *" .• -20.> ^^ - -> , ^>, -<.

13—16 Zahn, Forschungen 6, 247 — 21-23 lustin. apol. 1, 29

ATERBDM2•^

1 — > |3 / ^" 6 312, IG 6 Zß ER 3

5^ \ 6/7 ^ corr. Bc\8•^.-1& ATER

|9' BDM ^ ATER

|10

10,11 «^' ] &' ÖV auf Rasur von 2 Buchstaben •|11 R

!

auf Rasur Tr | 13 AT'RBDM

> 14/15

]|15 " BD > ATER

BD|

TERBDM |16

-nicht übersetzt , das Excerpt schliesst mitten im Satz | 17 -* corr., TERM A'D |

18 hi BD

ATERM 19 | 21 -- D

&?~'& | 22 BD Tust |23 - R



Rufinus 7, 1 — 8, 3 315

feritate deposita ad lesum concurreret discere ab eo, quia mitis est et

humilis corde.

[VIII] Extiterunt praeterea per divinam gratiam viri ea tempestate eru- 15

ditissimi, qui probabiliter et sufficienter obscaena haereticorum com-

5 menta convincerent et quid vera fides in ecclesia catholica castitatis

haberet, ostenderent. in quibus Hegesippus celeberrimus habebatur, 8 1

qui integerrimam traditionem apostolicae praedicationis simplici sermone 2

conscriptam in quinque libris memoriae tradidit. ubi et de suis ipse

temporibus aliquanta commemorat et de quibusdam, qui simulacra con-

10 locaverant, talia quaedam scribit:

>Quibus<, inquit, >templa immo potius sepulchra fecerunt, sicut etiam

>nunc videmus. ex quibus est unus Antinous servus Hadriani Caesaris,

>cui agones annui celebrantur, qui Antinoii appellantur, nostris adhue

>temporibus instituti. nam et civitatem condidit eins nomini Antinoum

lö >et templum ei et sacerdotes instituit ac profetas<.

Sed et lustinus, fidelissimus nostrae filosofiae sectator et in Grae- 3

corum disciplinis eruditissimus, scribens ad Antoninum apologeticum

pro nostra religione librum, horum meminit, ita dicens:

>Non mihi videtur absurdum meminisse in bis etiam de Antinoo

20 "quod nuper gestum est, quem omnes timore principis quasi deum co-

>lere coeperunt, cum bene noverint, quis qualisve paulo ante fuerit et

ninde duxerit genus.<

1/2 Matth. 11, 29

NPOF1 iesum] PF iesum christum NO \ conuerteret P«

|qui P« | 10 scripsit

P«I12 ex] e '

|antinius P& | 19 antinuo



31g Eusebius, Kircbengeschiclite IUI 8, 4 ö

d' y.al lovöaiow ?]3 4

^>

,^

,->[, ^ ,•<. ^ 5^ , ,

,10 > , ,-, ^,] '>& &, d->^, ^ ,> ^>, ^;<, q q, ,0

, €3-6 lustin. apol. 1, 31 — 10-17 lustin. apol. 2, 12

ATERBDM^yl

1 roO > • + TcI3 ATiß(} TcEDM-/ R

\4 nicht übersetzt

\ 5 |

IV BD durch Rasur corr., TERM lust BDj

7 dg > 9 DM| 11 TERBDM lust-

| > lust| ] ]

15 £;« > D^ corr. D*

18 2" 318, 15 314, 3 20 / 18 RM|

ATER, corr.,

Eusarm ehren. 1. 226 B^DM Synk 6ö8, 16 Hieron. chron, ol.

226, 2 {serenum Oros. 7, 13, 2) serennio und serenio HSS öl'ânitö ^Zonar. 3, 78, 15 HSS, der Mann hiess Q. Licinius Silvanus Gra-

nianus Quadronius Proculus, Prosop. imp. Rom. 2, 284; vgl. zu 318, 16|

19|20 ' > D^ + Dr

| 21&



Rufinus im 8, 4-6 317

Idem quoque ipse etiam ludaici belli, quod tiinc gerebatur, memo- 4

riam faciens, talia quaedam refert:

>Etenim in hoc, quod nunc geritur, belle ludaico Barchochebas

>princeps ludaicae factionis Chiistianos solos, uisi negarent Christum,

ö >tamquam blasphemos ad supplicia rapi iubebat.<

In quibus libris etiam de conversione sua, quam habuit a gentili 5

philosofia ad verae religionis fidem, quod non absque probabili ratione

et examinato iudiclo ad haec conversus sit, hoc modo scribit:

>Nam et ego ipse<, inquit, >sectis Platonicis institutus audiens in-

10 >famari Christianos et videns eos inpavidos ad suscipiendam mortem

>atque omne supplicium tolerandum, considerabam, quod inpossibile

>esset in malitia eos et in libidine conversari. quis enim aliquando vo-

>luptuosus et luxuriis deditus, et qui humanis carnibus vesci delicias

>putet, mortem libenter amplectitur, quo scilicet ipsa confestim careat,

15 >pro qua infamari maluit, voluptate? quin immo vivere perpetuo si

>liceret et latere iudicia, in hoc magis operam daret, nedum semet ipsum

>statutae ac professae morti studeret oiferre.<

Sed et idem ipse vir scribit Hadrianum principem, susceptis a 6

Serennio Graniano clarissimo viro praeside litteris, in quibus de Christi-

NPOF3 nunc] nuper Pi

|barcliochebas barchocfaabas PF barcochabas O^

barcoch*bas 0^|8 et om. NP^

\iudicio] ridicio

\19 serennio] NOF

serenio



318 Eusebius, Kirchengeschichte IUI 8, 7 — 9, 2,& ,

'- 7

&, , ,,> ^ ^ ,-,&, 5 ^ ->.^ , ! ^., ^

0

>, .&

,<.

.•

&'Pod- 8, d'., '

15 >. 9 1

>, , .

,->^>^]. 2

20>^ ,-11. 15— 8.320,7 lustin. apol. 1, 68

ATERBDM^;^1 , der Mann hiess C. Minicius Fundanus, Prosop. imp. Rom.

2, 377I BI)MA ATER^" \

2 . 14

^,

durch Rasur corr., RBDM^" TÊ 5 de TEREDMÎust Oh

6| 7& ATERB& ;DM lust

|7/8 —

/.& & '^ lust|8 ' TrER

^• lust|

Tr lust, vgl. zu 9|9 nach

sind durch alten Fehler weggelassen &0 T'BDM R* ARc2' TcTÊ

lust|1011 >

\12 &

13 BD 1 TERBDM do | 15

)| 16 -TcERBDM AT* lust HS serennio und serenio HSS

CrrnxD Tgl. zu 316, 18| 1

17 ôt ovv ATERBcDM ovv

B' ovv lust| 1 7/18 oi& Tust ne et innoxii nach Con-

jecturI19 &



Rufinus IUI 8, 7 — 9, 2 319

anis percontabatur, rescripsisse quod non esset iustum Christianos

nullius criminis reos absque iudicio legibusque puniri. simul et exem- 7

plum epistulae ipsius subicit continentis hunc modum:

[Villi] Exemplum epistulae imperatoris Hadriani ad Minucium Fundanum

proconsulem Asiae.

>Accepi litteras ad me scriptas a decessore tuo Serennio Graniano 9

>clarissimo viro et non placet mihi relationem silentio praeterire, ne et

>innoxii perturbenturet

calumniatoribus latrocinandi tribuatur occasio.>itaque si evidenter provinciales huic petitioni suae adesse valent ad- 2

10 >versum Christianos, ut pro tribunali eos in aliquo arguant, hoc eis exe-

>qui non prohibeo. precibus autem in hoc solis et adclamationibus uti

NPOF2/3 exemplo P« | 4 fundanum] P^ fundaninum (?) iV fundanium N-PaOF

5 proconsule NF \ 6 serennio] serenio NPF \ 7 et 2 om.



320 Eusebius, Kirchengeschichte 9, 3 — 11, 1

>&, im , )!>. , ->.

.3

>

,''^>. 7]> 7]<. ' - 10

10.

& ^^-

.

',^ 3-

.,,'^ "^-^3&,

> & ' ,11

1

>, ^^' -0 >3 , , ->- , ,•?.} , , -' ,<.

13/14Iren.

3, 3, 3 [= Eus. , 6, 4] — 18-24Iren.

3,4, 3

ATERBDM^^

1- ATERDM& lust] ] a§iüja

3 |4 rt > |

6 TrR|

7 AT

RBD lust EM, Tc getilgt|8 — nicht übersetzt

9 / ^-BDc 11 8 Ö 11 il ERM|10^

|11 ^v ABDM

> TERI12 iyyeivba BD

113 /3 AD 14 2" 15 18 7 13 Ic,

15 BD \ 17 ' \ 18 \ 20 ^, corr.

Dr [= Epiphan. 41, 1 . 300a. 42, 1 . 302 d. Cyprian. ep.

74, 2] gegen die Zählurg sowohl Eusebs wie des Irenaeus [vgl. unten , 6, 4],

octauus Iren vgl. 322, 4 |22 -?.) BDM- ATER

Tcu?.iv ATERBcmDMr > ßi Irenlat



Ruünus im 9, 3 — 11, 1 321

>eis non permitto. etenim multo aequius est, si quis volet accusare, te

>cognoscere de obiectis. si quis igitur accusat et probat adversum leges

>quicquam agere memoratos homines, pro merito peccatorum etiam

>supplicia statues. illiid mehercnle magnopere curabis, ut si quis calum-

>niae gratia quemquam borum postulaverit reum, in hunc pro sui ne-

>quitia suppliciis severioribus vindices.

[X] Verum Hadrianus post haec vicensirao et primo sui priucipatus I 10

anno diem obiit, et Antoninus cognomento Pius Romanorum suscepit

Imperium, huius primo anno Telesforus annis undecim sacerdotio in

10 urbe Roma administrato vita decessit, et Hyginus episcopatus sortem

Romanae suscepit ecclesiae. verumtamen Irenaeus refert Telesforum

martyrio vitam finisse, simul indicans Hygini episcopi temporibus

Yalentinum auctorem Valentinianae haeresis extitisse et Cerdonem

quendam erroris illius principem, quem postea Marcion secutus est,

15 eosque uno tempore Romae, sed diversis impietatibus ferbuisse. scribit

autem ita:

[XI] >Nam Valentinus venit Romam sub Hygino. invaluit autem tem- 111

>poribus Pii et ad Anicetum usque duravit. Cerdo vero, qui ante Mar-

>cionem fuit, et ipse sub Hygino, qui erat in urbe Roma ab apostolo

20 >nonus episcopus, venit. qui tarnen aliquando quidem quasi paenitens

>et errorem confitens excusabat, aliquando rursum occulte, interdum

>etiam publice impietatem docebat. in quo convictus a coetu fraterni-

>tatis arcetur<.

NPOF1 ualet P2

|8 obit .Y | romanum \

10 discessit P« re/ P'

15 sed] sed et PF \ ferbuisse] XO'F efferbuisse PO^- \ 18 cerdon P^

Ensebius II. 21



322 Eusebius, Kirchengeschiclite IUI 11, 2

ot ?] iv JtQog ' 2^

> \>

/( )] ^ -7 ', vjto> &6> '

,>, , &. -> ,>^<.

6 '

'- 3

, '& ' 4, , &,

>

-5

>20> >,̂>( ÖP..OJV, ^ ,

'?/«' ^>

?.7)

<.3—10 Iren. 1, 27, 1. 2 — 11—13 Iren. 1, 1-9 — 13-15 Iren. 1, 13, 1

— 18—25 Iren. 1, 21, 3 = Epiphan. 34, 20

ATERBDMi;^1 R |

4 tv // Jj BDM ATER |

4/5 — >\4 octatmin Iren vgl. zu 320,20

4,5 T'D'M corr. TcDi"16 ATiRBDM

TcE 19 0£ > + « DM|11 rf' > |

12 1 18/19 DM ] 19 ARBDMyiül)er eben diese Epiph iis qui sacraninr

Iren|20 |

21 M^| |

23& \

RD Epiph Theodor. 1, 9|25/.^ BDM

Epiph ATER



Rufinus IUI 11, 2— 323

Haec autem dixit Irenaens in tertio adversus haereses libro. in 2

primo autem libro nihilominus de Cerdone haec dicit:

>Cerdo vero, a sectatoribus Simonis impietatis suae occasionibus

>sumptis, Romam venit sub Hygino ibique docuit, quod is qui a lege

>et propbetis praedicatus est deus, non esset ipse pater domini nostri

>Iesu Christi, qnia ille quidem notus esset, hie autem ignotus, et ille

>iustus, hie autem bonus. cui succedens Marcion Ponticns absque re-

>verentia ulla blasphemans auxit doctoris insaniam<.

Idem quoque ipse Irenaeus inmensum profundum Valentini erroris 3

10 de materia et ceteris validissime coarguit et serpentis in modum caecis

semet ipsum latebris obtegentem in lucem protrahit ac denudat. his 4

adiungit et de Marco quodam, quem dicit magicis artibus inbutum

apprime enituisse. de cuius profanis superstitionibus et arcanis non tarn

sacris quam sacrilegis et mysticis miseriis ita scribit:

15 >Etenim quidam eorum thalamum construunt et nefarium quoddam 5

>initiandi celebrant genus, tamquam secretis quibusdam carminibus ac

>verbis non tam sacris quam execrabilibus eum, qui introducitur, con-

>secrantes; spiritales nuptias aiunt esse quod faciunt, instar videlicet

>supernaram coniugationum. adducentes vero eos ad aquam et bapti-

20 >zantes, haec super eos proferunt verba: »in nomine«, aiunt, »ignoti patris

>omnium et in veritate omnium matre et in eo, qui descendit in lesum«.

>alii vero Hebraica nomina ad pavorem audientium super eos, quos

>initiant, terribiliter obloquuntur<.

NPOF1'2 in primo a. libro om.

\7 succedens] PO succedit NF \

9 pro-

funde PiI

10 materia et] materiae Pa et P^ materiae et P^\13 apprime]

et adprimae PO-| 14 miaeriis] NOF mysteriis

117 introducitur] in-

troducitur uel inducitur POF\18 aiunt om.

|22 haebraica in he-

braica

21*



324 Eusebius, Kirchengeschichte IUI 11, 6—10

/ ?)- G, \

., \,-. 7,^^ ^ '10-. ' ', - 8

&

'•).1 > . 9>^ .

>•' ^^ -̂, .

20

> )

,. , -,> <./ 10

2 > ^ tcöv -

>.)

'&.<.8—10 unten 4, 22, 3 — 1—23. 25/26 lustin. apo). 1, 2(3

ATERBDMT^1 KRÎ | D vyiHJvov | 2 (>-

R DM|8 Mein

10 PiRM 12 R 114 ),() ATER',)BDM 16'^ lust AER/i Tr

bezeugt BD|

)|18 , alter Fehler für

Just| 19 —

' &Tust HS, beides sind Glosseme

20 . Tust HS > mit für lustin richtiger Conjectur|22 ov• ATcERBDrMc^"^ ov [ov T'J ^* ol .)-

^>• und nachher statt ' lust HS', falsch|26

lust HS



Rufinus IUI 11, G—10 325

Haec de sectatoribus Marci Irenaeus scribit. quarto autem episco- 6

patus sui anno cum decessisset Hyginus, Romanae ecclesiae sacerdotium

Pins suscepit, apud Alexandriamvero Marcus, tertio decimo anno epi-

scopatus sui Eumenide defuncto. qui Marcus, cum decem annis sacer-

dotium ministrasset, Celadioni post obitura suum ecclesiae gubernacula

dereliquit. Pius in urbe Roma quindecim annis in sacerdotio ex-"

pletis Aniceto post se tradidit sedem. cuius temporibus Hegesippus

refert semet ipsum Romam venisse et permansisse inibi usque ad

Eleutheri, qui post Anicetum subrogatus est, episcopatum. quibus 8

10 temporibus simul fiorebat lustinus in habitu filosofi divinum praedi-

cans verbum et fidei nostrae rationem tam scriptis voluminibus quam

vivae vocis adsertione defendens. qui et adversum Marcionem scribens,

commemorat de eo, quod adbuc superesset eo tempore quo scribebat.

denique ita ait:

15 >Marcion vero quidam Ponticus, qui hodieque superest, docet homi- 9

>nes alium credere esse deum maiorem conditore deo. haec ille homi-

>nibus ingerens et daemonibus adiutoribus utens, multis blasphemare

>persuasit, ut negarent creatorem omnium deum ipsum esse patrem

> Christi,sed

alium quendam, qui quasi maior hoc esset, et tamen

20 >omnes sectatores eius Christiani appellantur, ita nimirum sicut omnes

>communi vocabulo, cum diversae sint sectae, philosofi nuncupantur<.

Sed et post pauca nihilominus dicit: 10

>Est autem et nobis liber adversum omnes haereses compositus,

>quem, si vultis decurrere, dabimus<.

NPOF4t marcius P« 1 9 eleutherium



326 Eusebius, KirchengeschicMe IUI 11, 11 — 13, 1

d' lovoxlvoq y.cu - 11, '4 ^

-

) .' '. & ,

> \4) 12> }]( ), ,0 >

^ )'^

>93

-> ^)., , ^<.^ ^ -^ ^

> .13 1

7—13 lustin. apol. 1, 1 — U— S. 330, 19 Chron. pasch. 484, 10-485, 18

ATERBDMJS:^

1 Schw 7 324, 10 324, 2 BD 1 ER | ^ -TER

| > ßi + Bc 12 hiQovo TcERBDMZ.l > AT'

3 Tc'j— evosßsL > Ti + Tcm| 4 am Zeilenende > B' + Bc

|5 ^

TcR ^)\

7 ATcERBDM^•

lust > ^|

7 > D' + De| 7/8 -

Tust HS, ver-

muthet für lustin Hoi't journ. of phil. 1856, 155; -lGi Schw|8] auf

Rasur Tr|

TERBDM^ lust HS > 2^|9 und

— > \dem ganzen

|12 DM-

> \DM

| ;/\> 13 BDr lust T'Di ERM

ATr [Tc unleserlich] > \TERDM lust

oder defero \ U 11 324, 10 BD 17

14 RM 15 ?.) > D' Chron pasch + Dem, zum Folgenden gezogen

I

17— S. 330, 19 Harnack [Tu 13 Heft 4] versucht die christlichen Interpolationen

von dem echten Bestand zu sondern, ich halte dies ganze Edict für die Über-

setzung einer lateinischen Fälschung



Rufinus 11, 11 — 13, 1 327

[XII] Hic autem ipse lustinus scribit etiam contra paganos volumen IB 11

insigne, sed et alios libros pro nostra religione, in quibus ad Antoni-

num principeru, qui cognominatur Pius, sermonem dirigit, scribens et

ad senatum, in urbe etenim Roma maxime consistebat. denique in

5 uno ex bis libris etiam de semet ipso volens, quis vel iinde esset,

ostendere, hoc modo scribit:

>Imperatori Aelio Hadriano Antonino Pio Caesari Augnsto et 12

>Verissimo filio filosopho et Lucio filosofi Caesaris proprio filio ac Pii

>adoptivo, amatori sapientiae et sacro senatui atque omni populo Romano

10 >pro viris ex omni genere hominum congregatis et iniusto odio labo-

>rantibus ac non digna patientibus lustinus Prisci filius Bacchiadis ex>urbe Neapoli Palaestinae unus pro omnibus hoc defero postulatum<.

Sed et intei-pellatus idem imperator in Asia ab his qui vario in- 7r

iuriarum genere adfligebantur, tale rescriptum ad universos Asiae po-

10 pulos promulgavit:

[XIII] >Imp. Caesar IVIarcns Aurelius Antoninus Aug. Armenius, pontifex 13 1

NPOFhis 07)1. Pa

I

7 imperatore P« | 8 filio] PF cum Graecis, om. NO

I

11 bachiades|13 et om.

\16 antonius P^ \ armenicus



328 Eusebius, Kiichengeschiclite IUI 13, 2. 3

>, , .'^ —>\ , , ' '. ^

^^'

>•/

^ & ?.'' 2

>' ' -> . ,- 3

> , ( ad--1/2^— >

|1^— > Chron pasch

|

sprachlich uud sachlich falsch|3 > ' + Tc

|4

Chron pasch]

TERBDM Chron pasch ahova|

5,6

-Chron pasch (1e7in damit dass ihr

nidcr sie Unruhe errerjt, macht ihr fest ihren Gedanken uos confirmatis eorum

quos persequiniini, sententiam in der Stelle steckt ein voreusebianischer Fehler;

ovq ', . .,326,17— 330,18 Cod. Par. 40, nach den Apologien lustins, unter der Über-

schrift ./ :

- , ,iSov-

, ,

/ [HS, 10. Dec.

verbessert von Schw] ^. - „ -\[:-.~~-\[- HS]- >/& ', , .,., ) , --' [?.] &. ''-, ,

)^

[HS]

&xö)v

,HS]

^,

,[• HS]

., -,' -.,^ // ^ ^' ^ &-[. HS] ,. ^ '

' [ HS]

,] hnl

xijv

'^

./.&^..?.^ . ,

6 .



Rufinus IUI 13, 2. 3 329

>maximus, tribuniciae potestatis XV, cos. 111, universis simul plebibus

>Asiae salutem. Ego quidem non ambigo etiam ipsis dis curae esse, 2

>ne qui noxius lateat. multo enim magis ipsis convenit panire eos

>qui sibi immolare nolunt, quam vobis. sed yos confirmatis eorum quos 3

ö >persequimini, sententiam quam de vobis habent, dicentes vos impios

*et sine deo esse, unde et optabilius habent aniuiam ponere pro deo

XPOF1 xu] NO quindecies PF \ consul tertio POF



330 Eusebius, Kirchengeschickte IUI 13, 4—8

>•' ö

>&'' vjtig -' - ,

-.

,4

> {}• , -> 7} , - 5> &,>&' , ^ 3> ^7] &

0>&^] -. 6

>\

^& , ' ?,. (1> , 7

> -> , 6 ^ ., , ->• ^<.

20

,87] ,

20— S. 332, 2 vgl. unten 4, 2, 10

ATERBDM^-yl

1 TcEBDM Chron pasch AT^R |

Chron pasch |

ATEBDM R [ex sil] Chron pasch | 3

,aus con:

| 4/5 auf Rasur Tr1 5

ER 5/6 falsch|

ATEBDMS' Chron pasch-R [ex Sil]

1OL AT'TrRB, Dr auf Rasur, Chron pasch ov TcE

|

8 -' ov— unverständlich, der Fehler steckt in •' ov\ > T* Chron

pasch + TcTrI

TEDiM^"^ ARBDr Chron pasch| 8/9^]& r/)v TS corr. TcTr & Chron pasch

|

9 > Chron pasch, corr. Tc| gv d/) auf Rasur von 12 Buchstaben Tc

>1

10 >|

12 > +TcmTim

13 >} / Chron pasch

?] TER| ) BDM Chron pasch) ATER

|16/17 ^ T'ERBDM

Chron pasch|17 DM

\20 ERM



Rufinus IUI 13, 4—S 331

>suo et mortem libenter amplecti quam vobis talibus adquiescere et in

>vestrae religionis iura concedere. de motibus autem terrae, qui vel -t

>facti sunt vel etiam nunc fiunt, absurdum non erit maerorem vestrum

>iusta commonitione solari. quoniam quidem comperi, quod in huius-

5 >cemodi rebus ad illorum invidiam communes casus transfertis. in quo 5

>illi quidem maiorem fiduciam accipiunt apud deum, vos autem in

>omni tempore, quo de talibus ignoratis, ceteros quidem deos negle-

>gitis, cultum vero inmortalis dei, quem Christiani colunt, expellitis et

>deturbatis, usque ad mortem cultores illius observantiae persequentes.

10 >super quibus plurimi ex provinciis iudices etiam venerabili patri nostro 6

>3crip3erant. quibus rescriptum est ab eo, ut nihil omnino molestiae

»huiuscemodi hominibus generarent, nisi si forte arguerentur aliquid>adversum Romani regni statum moliri. sed et mihi ipsi de bis quam

>plurimi rettulerunt, quibus ego paternam secutus sententiam pari mo-

15 >deratione rescripsi. quod si quis persistit huiuscemodi hominibus 7

>absque ullo crimine movere negotia, ille quidem, qui delatus pro hoc

>nomiue fuerit, absolvatur, etiamsi probetur id esse, quod ei obicitur,

>Christianus. is autem, qui crimen obtendit, reus poenae ipsius, quam

>obiecit, existat. proposita Ephesi publice in conventu Asiae<.

IUI] 20 Haec ita gesta esse testatur etiam Melito episcopus ecelesiae Sar- 8

NPOF3 faciunt P" |

maerorem] memorem P* | 7 quod et alibi P" qui de

talibus Pbi

10 plurima P« plurime P^ \ prouiucia P-I12 nisi si]

NO^F nisi PO^|19 proposuit .V

|20 esse gesta



332 Eusebius, Kirchengescliichte IUI 14, 1 ü

ty. Iv // jtQog. - rjftäg (.

'. ''14 1

.ytvtoBâi

'rauya . 6 2.10 >\

\3

>(}.\. ,/.&\ ' ?]>. ^ { 4

>/'1>.. ),> ^,- .,

&. 5

>

, -.^

.0

> . \,^,

>/.^.̂ ) 7- 6

3-6 vgl. unten , 24, 16 — 10— S. 334, 15 Iren. 3, 3, 4

1 () |2 BD

3 /J 320, 14 BD 3 KB ERM| . | 4 > ' + Tc

6o>R |9rc/i5>B + Bc 111 > \Tcm [getilgt],

KRBDM Iren 'midtis eis] > AT' | ] tOjv R | xv BDMjriren ATER

12 tV2 >I14 ivoJ ATiRM Iren TcmEBD

| 15 -alter Fehler für Iren | 15/1G « — >

1 > Iren|16 ?)7 . Irenlat

|«2 ^

> Iren | 1 7 D '| Iren > TER

18 ] R|

^'^ Iren {inne haben) die Überliefe-

rung des Polykarpos .(^ TcERD . &-/]22 TERBDM Iren | 23/24 imö. / Irenlat

|24 ^ corr. Tr



Rufiaus IUI 14, 1—6 333

densis in eo libro Cjuem ad imperatorem Verum pro fide nostra ac

religione conscripsit.

Qua tempestate etiam, Aniceto Romanae ecclesiae praesidente, Poly- /J 14 1

carpum Romam venisse atque habuisse sermonem cum ipso Aniceto

5 de paschae die Irenaeus refert. sed et alia quaedam de eodem Poly- 2

carpo scribit, quae mihi dignum videtur corpori huic nostrae narra-

tionis inserere. tertio igitur libvo adversum haereses haec de eo me-

morat Irenaeus:

10 >Polycarpus<, inquit. >qui non solum ab apostolis eruditus est neque 3

>solum conversatus est cum bis, qui domimim viderant, sed et ab ipsis

>apostolis ordinatus est Smyrnaeorum ecclesiae episcopus, quem nos

>quoque in prima aetate nostra vidimus. diu etenim permansit in vita -4

>et longaeva aetate perdurans nobilis vivendo, sed et moriendo nobilior

15 >extitit, quippe qui vitam martyrio terminavit. docebat autem semper

>ea quae ab apostolis ipse didicerat, et haec ecclesiae tradebat, quae

>sola vera ducenda sunt, quorum testes sunt omnes ecclesiae quae in

>Asia constitutae sunt, et ii qui pertempus etiam nunc in Polycarpi

>successione perdurant. multo autem verior et fide dignior hie auctor

20 >ecclesiae est et veritatis testis quam Valentinus et Marciou et ceteri

>perversae mentis homines. qui etiam sub Aniceto Romam perrexit et

>multos ex supra dictis haereticis ad ecclesiam dei convertit, hanc solam

>praedicans tenendam esse veritatem, quam ipse sciret se ab apostolis

>suscepisse, quam et tradebat ecclesiae. et sunt adhuc etiam qui au- 6

NPOF1 uero .Y

| 5 et om. Pi| 14 lougaeuitate 0' i 18 hü

\19 luul-

tum P«I24 adhuc etiam"' etiam nunc 0' adhuc etiam nunc PO-F



334 Eusebius, Kirchengeschichte IUI 14, 7 — lö, 1

ö - Iv (])-^y.cä &,

,ljcei7t(6v

», ], ->0^

^^«. 1

> ^«- -»:)^) ->«. ^- -> ^ -^, »•

0> vovd-to'iav,-<. -

8

>^,> ' ^' <.' 6 - 9,] ,

.4 7],10

20

, , -, , . 15 1

6 &, &-9—12 Tit. 3, 10. — 16-18 Polyc. Phil. 1, 3 [= 1 Petr. 1, 8j. 2, 1 [= Petr.

1, 13. 21]. 2, 2 [= Petr. 3, 9]. , 3 [= Petr. 2, 11]. 7, 2 [= Petr. 4, 7]. 8, 1

[= Petr. 2, 24. 22]. 10, 2 [= Petr. 2, 12]

ATERBDM.r^

3} > Iren [quod ihneat ne = ] \} R

|5 im-

mart. Polyc. Mosq. 22, 2 Hieron. de uir. ill. 17 ATE

R Iren Chron pasch 480, 3|6 Tc [getilgt], ERBDMyl

mart. Polyc. Mosq. 22, 2 AT» Hieron. ick erkenne dich cognosco

te Iren Chron pasch 480, 4 | 9 too auf Rasur Dr | 15 -BDI

16 >I ] BD

119 IE 21 332, 3 BD 19 7{

EM 21 kd EM1

|20 tV?/

1 > |21

TERBDM | 22 1& corr. Tc124

TERBDM^• >



Rufinus IUI 14, 7-15, 1 335

>dierunt ab ipso, quod lohannes discipulus domini apud Efesum, cum

>balneas layandi gratia fuisset ingressus et vidisset ibi Cerinthum,

>exilinsset continuo et discessisset non lotus, dicens: »fugiamus hinc, ne

>et balneae ipsae conruant, in quibus Cerinthus lavat veritatis inimicas«.

5 >idem etiam Polycarpus Marcioni aliquando cum occurrisset, dicenti 7

>sibi: »agnosceuos«, respondit: »agnosco, agnoscoprimogenitumSatanae«.

>tanta tunc apostoli atque eorum discipuli in religione cautela ute-

>bantur, ut ne verbi quidem communionem cum aliquo eorum qui a

>Yeritate deviaverant, habere paterentur. sicut et Paulus dicit: »hae-

10 >reticum hominem post unam et alteram correptionem de-

>vita, sciens quia perversus est huiusmodi et peccat, cum

>sit a semet ipso damnatus«. extat et epistula Polycarpi ad Phi- 8

>lippenses scripta pervalida, ex qua formam fidei eius ac praedicationis

>si qui forte salutis suae sollicitudinem gerit, capere potest<.

15 Hactenus Irenaeus. Polycarpus vero in ipsa epistula quam ad 9

Philippenses scripserat, utitur testimoniis de prima Petri epistula.

[XV] Sed enim Antonino, quiPius cognominatus est, vicensimo et se- Je 10

cundo anno principatus exacto, Marcus Aurelius Verus et Antoninus

filius eius cum Lucio fratre succedunt. quo in tempore Polycarpus 15 1

20 maximis persecutionibus Asiam quatientibus vitam martyrio finivit.

de quo plane necessarium duxi memoriae tradere, maxime cum scripta

NPOF3 exsiluisse \

dicente\

7 tanta om. Pi| 9 habevi

14 quisI

17 antonio P«



336 Eusebius, Kirchengeschichte ]I1I 15, 2—ö

^. Öl• , 2

^> & ?) ?/ 3

>^ X7]]-^ ^?].> ,,.,0

> 6<.4, -,.€,^ -

1^ ,, -^, ^,- -0. -, & -. &^^

,, ,^

^, -4—10 Mart. Polyc. 1 — 11— S. 340, 22 Mart. Pol. 2—7

ATERBDMJS:^

2 TER ABDM2'/i\

T^ Tr

Tc unleserlich|4/ — Q- > \

—- > BD

13 14

&TEBDM

»\ 14/1

Tt'jv D 16|

17 Dr auf Rasur|

18 ?.-ABDM^ TER| 21 , getilgt{^Mart) 23 /9/^£• ARcBDM )o^c;.o/z•vo^)TER'

|ji«t>Bi + Bi

24 > D' + Di-m1

|2 getilgt

|-

', con•. ' |



Rufiuus IUI 1, 2- 337

extet epistula ex persona ecclesiae Smyrnaeorum ad Ponti ecclesias 2

data, quae de martyrii eins beato fine designat. cuius exemplum infra

scriptum est:

>Ecclesia dei, quae est apud Smyrnam, ecclesiae dei constitutae 3

>apud Filomelium et omnibus, quae ubique sunt, sanctis ecclesiis ea-

>tholicis misericordia et pax et Caritas dei patris et domini nostri lesu

>Christi multiplicetur. scripsimus vobis, fratres, de martyribus et de

>beato Polycarpo, qui velut signaculo quodam martyrii sui finem per-

>secutionibus posuit<.

10 Et paulo post describentes etiam ceterorum martyrum agonas talia 4

quaedam scribunt

>Deterrere etenim volentes inspectantem populum, nunc flagris

>usque ad interiora viscerum martyres laniabant, ita ut abdita corporis

>et quae natura in arcanis locaverat nudarentur, nunc autem marinas

1 >cochleas, quae conchylia vocant. et acuta quaeque fragmenta in dor->sum supinatis martyribus substernebant: in quibus omne tormenti

>genus et poenae speciem consumentes ad ultimum devorandos eos

>bestiis exponebant. sed in bis praecipue designatur vir fortissimus 5

>e£floruisse Germanicus nomine, qui per gratiam divinae virtutis metum

20 >corporeae fragilitatis exclusit. Aôlente namque proconsule persuasioni-

>bus adgredi virum et obicere ei primae aetatis flore debere eum suimet

>ipsius miserationem capere, ille nihil moratus sponte dicitur praepa-

NPOF5 filomelium PO^F- tilemolium XF^ filimolium 0'

| 8 signaculum

quoddam|15 concilia uocabant

|21 flore] scripsi florem litn-i

Eusebius II. 22



338 Eusebius, Kirchengeschichte IUI 15, 6—10..' hm ^

.^

^ ,^ --> ^'&<. 7. ,^ , -, -̂- 8

10 -

,'

. -.̂ 9

1 .- -,^ ^ oic ^- ^ -^. '20

'--

, -{^. , » 10

.']}^ ^&{), ^ -ATKRBDM^•^

1 ARcBDM TER'|

> ' + Tc,

+ Trm |2

^Mart > , D durch Rasur von

dieser Welt Martlat Imius uitae\ |

]uf Rasur eines Buchstabens TcTr|

7 TcERBDM AT^j

{<hv Mart) > TERBDM^|8/ ABD^ TER

|13 T'mBDM TER^4 115 corr. B^

|

ßDM ATER

16 Di corr. Dr >|

DM. TER ûnd

. ^Mart Martlat | 10

1 21/22 — ^ corr. « | 21 | 22 ^«6 >> + '28 { Mart) nach alter Interpolation des Martyriums

vgl. zu 346, löI24 D^ corr. Dr

]T^M corr. Tc

|

25/ > D / auf Rasur



Rutinus IUI 15, G—10 339

>ratam sibi bestiam provocasse veluti tardantes increpans poenas et

>inic|uae huius vitae ultro velocem expetisse discessum. verum cum ex G

>huius tam insigni morte stuporem cepisset adstantis populi multitudo

>et totius Christianorum gentis mirari virtutem de contemnenda morte

>coepissent, conclamant omnes: »tolle impios, Polycarpus reqiiiratur«. sed 7

>uum ex adclamatione gravis perturbatio fieret, Cointum quendam natione

>Frygeai nuper de suis regionibus adventantem accidit primo quidem

>bestias ceteraque tormenta sponte lacessere, dehinc fractis animis ce-

>dere, ad ultimum etiam salutem segnitia perdere. quae res eum ad 8

10 >martyrium procacia potius et temeritate quam devotione prosiluisse

>declarat. ipse namque se iudiciis ingesserat. victus itaque exemplum

>evideiis omnibus dedit cautius in rebus talibus et circumspectius agen-

>dum. quia non temeritas, sed fides et modestia coronatur. sed de bis

>quidem talia gesta sunt, insignis autem vir Polycarpus primo quidem, 1>

15 >cum audiret vulgus in se adclamationibus excitatum, in nullo penitus

>motus est, sed mansit inpavidus. tranquillus namque erat moribus et

>serenus aspectu. qui cum in eadem civitate vellet interritus permanere,

>adquiescens tamen deprecantibus se familiaribus suis ad agrum quendam

>civitati proximum secedit atque ibi cum paucis die noctuque nihil

20 >aliud

quamin orationibus permanet, pro pace ecclesiarum, quae ubique

"sunt, supplicans deo, quod ei facere in omni vita sua moris perpetui

>fuit. sed is in oratione positus ante triduum quam conprehenderetur 10

>visionem videt per noctem, cervical capitis sui flammis esse consumptum.

yPOF6 cointhum PbQ^F^ corinthum KPcO'-F'^ \ S lacerasse

\

9 eum

ad] et .VI15 in se um. .Y | 17 uelit PF \ 21 deum ^

|23 uidit PF

22*



340 Eusebius, Kirchengeschichte IUI 15, 11 lö

voiitvov.^ ~ JcartovOL rfavtv. )ötoi öta :rv<ji

.11

rrciO)/ ojrovoij

, .^

^ ?]tvd-a .-

-, ^ ^-.

12,^, ).0 }^ , ^^.

> ^ &<.

-.13

coq

. /)). ^ ,,& , ]. . 14•3 ^., . .

^.'0

^.. -^, - 15-

25 >> TO)V 3. .. -

11 vgl. Act. 21, 14 — 25— S. 352, 13 Mart. Pol. 8—19

ATERBDMZ^

1 > \ 2 DM|4 BDM ATER

6 BD| 6/7» | 7 BD

|10 > TERBD:\I

11 ATERDMr beides Mart HSS|^ , D' corr., Mart

12 > corr. A^|15 rü)i > Tc

ERBDM.4 (r/)v

-Mart) AT' 2" | 6t in

corr. Dr|

BD 17^ > DMi

19 BD

20 ABDM.r^ / TER|20,21 -

D|20 \ ^-

ATEM^ RBD und Mart HSS




>cumque evigilasset post visiim, interpretatus est adstantibus somnium

>suum dixitque pro certo se ob Christum per ignem vitae exitnm sorti-

>turum. inminente igitur quaestione rursus fratrum caritate conpulsus H>conmigravit in alium locuin. quo non multo post inquisitores eius in-

Ö >gres.si correptis duobus pueris et altero ex bis verberato per indicium

>eius ad Polycarpum perveniunt, cum iam declinaret dies, et ingressi 1-

>ipsum quidem offendunt in superioribus quiescentem, unde cum posset

>facilis ei transitus esse ad alteram domum, noluit dicens: »voluntas 13

>domini fiat«. quin immo et cum conperisset adesse conprehensores suos,

Kl >in occursum eis progressus laeto admodum vultu ac placido conpellare

>yiros coepit cum ingenti oris gratia, ita ut illi mirarentur et stuperent,

>quid tantum studii fuerit, ut vir illius gravitatis et honestatis in tarn

>longaeva aetate et tanta vitae auctoritate positus perquiri et conpre-

>bendi sit iussus. sed ille nihil moratus continuo adponi mensam hosti- 11

15 >bus quasi hospitibus iubet atque epulas largius ministrari, unius horae

>ab eis spatio orationis gratia inpetrato. orabat igitur tanta dei gratia

>repletus, ut admirarentur omnes qui aderant et ipsi qui ad conpre-

>hendendum venerant, paeniterent, quod tam honestum virum ac deo

>dignum et ipsa aetate venerabilem rapere iuberentur ad poenam<.

20 Et post aliquanta eadem scriptura verbis ipsis talia coniungit ex 15

ordine

>Postea vero quam finivit orationem, memoriam faciens omnium,

>quoscumque nosse potuit, maiorum minonimque, nobilium et igno-

NPOF7 offendunt] NF ostendunt operiunt

\possit NPF

|11 illi]

illi uiri Pb\ studerent "

|13 tanta] in tanta Pb

|15 atque] XO^F

atque eis PO-|

ministrare h. un.\22 Omnibus X

\23 minimo-

rumque'



342 Eusebius, Kirchengeschichte 1, 1(3—18> ,, -->. ^ , -'

> .?..

/^ '• ,-- ) -> »/ , . d-voai

>7^;« . 1fr

>^. » ?} «.> . ] -10>- . ojc ->7] ', ^.

^.

. -17

>. o3c

^.>. iL• ?/

) >>\'/.. . «. ot'dfic

>, \.^ 18^>.- ->).. .- &

.,&

,, -)>-

20

>^ 7)« ^, &15 vgl. los. 1, 9 — 15/16 vgl. Act. 9, 7

1 ABDMMart > TER|2 ' corr. TcTr

13 /'

ATERM beides Mart HSS|4 ' > R |

TERBDM beides Mart HSS vgl. 350, 13|

TERM Mart ABD v/eiu

Herr Caesar dicere dominum. Caesarem domine [> Caesar] Martlat

7

&BD I 11

&.&TERBDr beides Mart HSS

12 — gehörte ursprünglich zum Folgenden|12—14

-) ^— tCol ?. Mart|13 —-& >• (wegen des Widerspruchs zu 16/17)

|

D^ corr. Dr|/.^ & - Mart {dass) viele {nicht einmal) hörten

dass eintrat P. in das Stadion {und als er eintrat)|15

|16

R Chron. Pasch. 481, 16 Mart > \ Chron

Mart116—18/- —?.- Doublette zu 12—14

—

,entstanden durch die schon vor Eus. erfolgte Interpolation

des Wunders: der echte Text lautete etwa ^

,d

-, &(vgl. 346,2—4),

\ 1/17- 7.& Mart

17) Mart uü/eirtis 18 ^- und & Mart



Rufinus IUI 1, 16—IS 343

>bilmm et totius catholicae ecclesiae, quae per orbem terrae est, in-

>stante iam hora progreditar et asino sedens ad civitatem ducebatur,

>cum esset dies magni sabbati. pergenti occurrit ei praefectus pacis

>Herodes nomine et pater eins Niceta, qui levantes eum secum in ve-

>hicuhim persuadere sedulo conabantur dicentes: »quid enim mali est

>dicere dominum Caesarem et immolare et de cetero vivere securum?«

>haec ille primo tacitus audivit, sed ubi persistebant, ait ad eos: »quid 16

>multis opus est? facturus non sum quod dicitis«. at illi, posteaquam

>nihil se profecisse seuserunt, indignatione commoti cum contumelia

10 >eum vehiculo deturbant, ita ut pedem laederet praeceps actus, sed

>quasi nihil fuisset iniuriae, tota alacritate contentus pergebat ad sta-

>dium, quo duci fuerat imperatus. cum vero tumultus ingens in stadio 17>ex ingressu eins fuisset exortus, vox e caelo delapsa est: »fortis esto,

>Polycarpe, et yiriliter age«. sed auctorem quidem Tocis videre potuit

15 >nemo, auditus tamen ad plurimos venit. interea animatur ad furorem

>tumultus populi videntis, quia Polycarpus introducitur. cumque eminus IS

>a proconsule interrogaretur, si ipse esset Polycarpus, se esse confitetur.

>»ergo«, inquit, »habeto aetatis tuae reverentiam et parcens ultimae senectuti

NPOF4: niceta] P0~ nicetas NF niceas O^ ',4 5 uehiculo 15 aima-

tur116 uidentes PN



344 Eusebius, Kirchengeschichte IUI 15, 19—25> ,^ 7],,.> -^. & ) 19

>:

.', ^>^«.

} », 20

> . « . ^-> ), ', ;« - 21> ^ ^,10 > »£t« , , »iW

>, ,>' . - &>, 7) ^. ^

>^ 22

>«. » .^5> ^> - «. & 28

>^-' , «.»'

-0

>, ^^ «.>

» -,^- 24

>3

, «. »> ^^5> . ; «. 25> .& -

14—16 Rom. 13, 1

ATERBDM^"^!

1 BDM ATER|6} Mart

7 ^ > 1) Chron. Pasch. 481, 12) und }'

Mart HSS|12 ABDM > TER

|14 BDM ATER beides

Mart HSS|1 ATER ( DM und Mart HSS

i

17 ATcERMart>TiBDM|

BDM Mart ATER|18-

ABD/1 Mart

}TERM

|

21 ARBDM^ :tOLÖ}

beides Mart HSS |

-consumi

-Mart

21/22 — Mart 122 |

AB'Dr

Mart Di TER, durch Rasur|25 8 TEBDMl^^ Mart

AR 26 BDM Mart / TER



Rufinus . 19—25 34

>tuae iura Fortunam Caesaris, gerens de prioribus paenitudinem et con-

>clama etiam tu: tolle sacrilegos«. tum Polycarpus torvo vultu ad popu- 19

>luin. qui in stadio residebat, aspiciens. elevata ad caelum dextera cum

>p'emitu procIamaYit et dixit': »tolle sacrilegos«. sed insistente procbnsule -0

>et dicente: »iura Fortunam Caesaris et die in Christum convicia et di-

>mitto te«, Polycarpus ad haec: »octoginta«, inquit. »et sex annis servio

>ei et nihil me laesit umquam: quomodo possum maledicere et blas-

>phemare regem meum. qui salutem mihi dedit?« cumque rursus vehe-

>mentius urgeretnr, ut Fortunam Caesaris iuraret: »sihanc«, inquit, »iactan- 21

K' >tiam quaeris. ut ego Fortunam Caesaris iurem et qui sim, ignorare te

>simulas. cum omni libertate audi a me, quia Christianus sum. si vero

>etiam rationem vis Christianae religionis accipere, statue diem et audi«.

>proconsul dixit: »suade populo«. Polycarpus ait: »tibi quidem respondi; 2*2

>docemur enim principibus et potestatibus his, quae a deo sunt, honorem

lö >deferre, eum scilicet, qui religioni non sit contrarius, populo autem

>fureuti satisfacere non est meum«. proconsul dixit: »bestias habeo pa- 23

>ratas, quibus subrigeris, nisi cito paenitueris«. at ille respondit: »ad-

>hibeantur, nobis euim inmobilis stat sententia nee possumus de bono

>ad malum per paenitudinem conmutari. melius autem erat, si hi mu-

20 >tarentur ad bona, qui perseverant in malis«. tum proconsul: »igni te«,24

>inquit, »faciam consumi, si tibi bestiae contemnendae videntur nee pro-

>positi recipis paenitudinem«. at ille: »ignem minaris«, inquit, »hunc, qui

>ad momentum incenditur et paulo post extinguitur, quia ignoras futuri

>iudicii ignem aeternum, qui ad perpetuas poenas praeparatus est im-

25 >piorum. sed quid moraris? adhibe utrum voles«. haec et multa alia 25

>his similia dicens Polycarpus coniidentia simul et laetitia replebatur,

XPOF1 fortuua ' per fortunam {et sie deinceps) P- \ 5 cliristo NF \ 15 de-

ferri|17 subrigeris] PO^F^ subrogeris NO'^ subigeris F^ \ 19 hü NPF

20 tum] tunc PF




>jTOV , ->& ,•> » «.>& , ^& 26

>> » ,. d-^, 6 ?.> ^ ^. , 27

10> 1/ )' ,, ->. ^ ^. )&

28> ^,Ö> . -» . 29>& . ,^^, &, .0

> ^.^30

> . ,> '.- - 31

2 >&• ', » ' -> ->

«,

^.-ATERBDM^^

1 ABDM Mart TER|

// ATERDS' beides

Mart HSS|S > Mart 4 > R

|5 ATP^RBD

beides :\Iart HSS|

id-vöw BD Mart idröjv ATERM|9•

> ' + Tcm|10 aiosaiaQyjjv

|12 —>

an verlangt\14

|1^ und

voreusebianische Interpolationen|16 TERBDM

^nd

-Mart 1 17 ATER BDM beides

Mart HSS| ^ altes Glossem, man verlangt

\ATERM

, D* auf Rasur, beides Mart HSS|19 BD

|21/22 —

> RI23 ABDM TER Mart

|in alle?•

fjuten Lebensweise|24 ', durch Rasur corr. | 28



Rufinus IUI 1, 26-31 347

>ita ut alacritatem vultus eins responsionumque constantiam proconsnl

>maximo stupore miraretur. misso igitur curione ad populiini inbet

>voce maxima protestari Polycarpum tertio confessum Christianum se

>esse. quo andito universa multitudo tarn gentiliiim quam ludaeorum 26

>Srayrnensium civitatis cum ingenti furore adclamabant: »hie est totins

>Äsiae doctor et pater Christianorum, nostrorum autem subversor de-

>orum. ipse est qui multos docet, ne immolent neve adorent deos«.

>et post haec verba adclamabant Filippo munerario, ut leonem Poly- 27

>carpo dimitteret. qui respondit non sibi Heere, quia iam editionis

10 >suae mumis explesset. tune illi omnes pariter eonelamarunt, ut Poly-

>earpus vivus arderet: oportebat enim visionem eius, quam de ardente 28

>eervicali vidit, impleri. quae cum dicto citius gererentur, ipsis populis 29>ligna vel de balneis vel de publicis quibusque locis et sarmenta con-

>gregantibus,praecipue ludaeis ardentius in haec ex more ferventibus.

15 >cum omni veloeitate extruetus est rogus. tum depositis senior indu- 30

>mentis ae zona resoluta caleiamenta quoque pedibus temptabat educere,

>quae numquam nisi a religiosis quibusque fide et devotione seraet

>ipsos invicem praevenientes resolvi eonsueverant. ita namque in omni

>etiam reliqua vita sua venerabiliter ab omnibus eolebatur. ut ergo 31

20 >expedita sunt, quae ad ignem pertinebant, cum eum yellent rogo in-

>positiim etiam elavis adfigere, ait: »sinite me, qui enim dedit mihi ignis

>ferre supplicium, dabit, ut et sine clavorum adfixione flammas immo-

XPOF1 constantiam] substantiam

\2 curione] Cursore F-

| 7 neue] POne neque F

]11 ardenti

\14 in] ad PO-

\18 praeuenienti-

bus edfl.



348 Eusebius, Kirchengeschichte IUI lü, 32—39> , cJ' XslQCtc jcoirjoag y.cu jir)00(h9^sic 32> , -<). »

7]- 33

> • ,} . ->} ,> // ,& / ^> tr 34

>• . -,-

^. 35

> . ,doSaCro> . 0

15> , «.> . . 30

> ^ ,>.^ -. -, 37

20

> & /.

,,, /J ) ^'} - .). €3. 38

2 > & ,>.& ^, - 39

>2. /.^-, xhav-

2/3 Sap. Sal. 3.

— 22 Sa. Sal. 3, G

ATERBDM^-.i

3 vor + deus\3/4 |

^ > |

ATER BDM beides Mart HSS |7 AB') TERDM

beides Mart HSS |8 • TcER/1 > AT'BDM^: beides Mart HSS

|13 «(j-

Mart - |14 beides HSS

Marti

ATERM^ BD beides Mart HSS1

ATERDM

aivjvua aiuivojv beides ^ HSS Mart HSS|18/19 oi—

alte Interpolation | 19 DM | 21 |

DM Mart ATER|22

]auf Rasur Rf

|23-

TcERBM Mart ATiD > ^ 1& ATER Mart -^ BDM |26 ^ DM

|speculator

\

TERBDM Mart|27



Rufiiius IUI 1, 32-39 349

>biliter perferam. tum illi omissis clavis vinculis usi sunt solis. quibus 32

>post tergum manibus revinctis, velut electus aries et ex magno grege

>adsumptus acceptabile holocaustum omnipotenti oblatus est deo, has

>preces etiam in ijjsa passione profundens: »deus dilecti et benedicti iilii 33

ö >tui lesu Christi pater, per quem tni agnitionem suscepimus, deus ange-

>lorum et virtutum et universae creaturae ac totius iustorum generis,

>qui omnes coram te YiTunt, benedico te, qui me in banc diem atque

>in hanc boram perducere dignatus es, ut particeps existerem marty-

>rum et calicis Christi tui in resurrectionem vitae aeternae animae ac

10 >spiritus mei per incorruptionem spiritus sancti, in quibus suscipiar in 34

>conspectu tuo hodie tamquam sacrificium pingue et acceptabile, sicut

>praeparasti et praesignasti. ita et fecisti. verus es tu et sine mendacio>deus, propterea et in omnibus laudo te et benedico te et glorifico te 35

>per aeternum deum et pontificem lesum Christum dilectum filium tuum,

15 >per quem et cum quo tibi in spiritu sancto gloria et nunc et in futura

>saecula, amen«, et cum amen insonuisset, oratioue conpleta subiciunt 3G

>ignem homines ignis aeterni, cumque flamma ingens reluxisset. vidi-

>mus miracula omnes nos, quibus ea deus videre concessit. ex quibus

>et quam plurimi a domino ad hoc reservati sunt, ut adnuntiarent ce-

20 >teris quae viderunt. flammaetenim in

modumcamerae

curvata specie,37

>quasi velis navis vento sinuatis, supra corpus martyris stetit, quod corpus

>in medio positum non erat ut caro ardens, sed tamquam si aurum aut

>argentum in fornace candesceret. tum praeterea odorem naribus hausi-

>mus tamquam thuris incensi vel pretiosissimi fragrantis unguenti. ad 38

25 >ultimum yidentes scelerum ministri igni corpus non posse consumi,

>iusserunt propius accedere confectorem et corpus, cui ignis cesserat,

>raucrone transfodere. quo facto tarn largus profusus est sanguis, ut 39

>restingueret rogum. populus autem miraculi stupore discessit adtonitus,

yPOF1 solis usi sunt

|6 et uniuersae] uniuersae P«

113 glorificabo

PaFI15 in] NO^F cum PO^

\16 saecula saeculoium |

21 uelis]

XO^F uelum PO^|

naui F^ \ sinuatis] NO^ sin**ti Pi sinuati P-^F

sinuatum 0-\24 fragrantis] 0- fragi'an 0^ fraglantis KF flagrantis



350 Eusebius, Kirchengeschichte IUI 15, 40—42> oyy.ov et> ?. --

>-"

> }?]->' , •?]>&^.

> , 6 40>, - '> &0> ,

) ? -?],

>•} :) ->^.

, '^,41

> [\ ö, 7)1 >. »,«//«.,» ^, -<. ^ )>, ->^, -20 >?]

. .42

> - , 03

- -ATERBDMr.l1 / ABDM TER und

'/. Mart HSS\23 ^/ ADM- TER >- oder^^ admirabi/is et electus b d--

und & und & Mart HSS|3 -

Mart Nachahmer\4 interpolirt um

zu ersetzen|

&> \ ARBD.4 > beides Mart HSS

^^ 7 BDM^S• ATER beides Mart HSSj

9 BDM ATER^" beides Mart HSS]

DMI910 rü) —

| 12/13 ATER

) BDM und

Mart HSS|13 durch Rasur corr.

|14 " Mart

D durch Rasur corr. ATERBDiMZ/l| 15 16

16 TERBDM > und > Mart HSS|

ABD

'TERM Mart ] > TERBDM beides Mart HSS |

17 > R beides Mart HSS|19 oJMVTcmERBDM^> TM

nach Conjectur, beides Mart HSS ist alte Correctur von

\20 viov BDM Mart ATER

|21&



Rufinus Uli 1, 40—42 31

>erga electos dei tarn insigni eius favore perspecto. hie ergo est ad-

>inirabilis et electus tempoiibus nostris magister apostolicus et profeticus

>Smyrnaeorum ecclesiae sacerdos, qui omne verbiim, quod locutus est,

êt irapletum est et implebitur in futnro. sed ille aemuliis totiiis boni 40

5 >et adversarius omnium iustorum, postquam vidit, quod et pro martyrii

>gloria et pro vitae egregiae virtutibus coronatus est et per mortem

>praemia inmortalitatis indeptus. satis agere coepit, ut reliquias eius ad

>sepulturam nostris desiderantibus nemo concederet. instigabatur ergo 41

>Niceta Herodis pater, frater autem Dalcae adire iudicem et petere ab

10 >eo ne humandum concederet corpus, »ne forte«, inquit, »relinquentesillum

>qm crucifixus est Christiani hunc colere incipiant«, ludaeis maxime

>ista machinantibus , qui et nostros intentis oculis observarunt, ne eum>e flammis adhuc ardentibus raperent, ignorantes miserrimi, quia neque

>Christum aliquando possumus derelinquere, qui mortem pro totius

15 >mundi salute sustinuit, neque alium quemquam colere, qui verum deum 42

>et qui solus colendus sit noverimus, martyres vero tamquam discipulos

NPOF1 perfecto

\est ergo PF \ 3 qui] quo P«: fortasse quia

iuerbo

N(AI

13 e onu Pi



352 Eusebius, KirchengeschicMe IUI 15, 43—47

>r«c ,> ' -

^-. 6 43

> , , )-3>, . 03>• ->9•'^ ^ . ^, , - 44>> ^ &

0> . 45> €-

> -,

[]>

, & ^<.46

1 ,3, -

,•2

^&.> 47

ATERBDM^:^

3- ATERM Mart& BD ChiOn pasch 4SI, 22 : | 4

> DM1 4/5 — > |

6 D' coit. Di"|

7 —,> 8 > DM

|9 ^ ATERDM > beides Mart HSS

|10

> T'M corr. Tc 1 11 Mart | 11/12

-ERDr

!D' mit den 12 vo>t

Philadelphia die -.euf/ten cum quo etiam. alii ihiodec-im ex Philadelphia iien-

ientes . . mart>/rio consummati sunt Mart|12^cbw Mart

]

12—17 —-12 - so/its inter

eeteros Martlat { Mart; ursprünglich ist nur) ?.?., das durch

ersetzt werden sollte ; diese Correctur wurde dann durch mit dem

echten verbunden, alles schon in voreusebianischer Zeit|

15117

^T^TrM corr. Tc

|17—19 —

>\21 zwi-

schen> und -\- er dem ein Glaube der Auferstehung nicht war so dass

n-egen des Nacheiferns der Zeugen Gottes auch er [dem Feuer überliefert wurde usw.

.I

DM | 21 354, 1 •



Rufinus IUI lö, 43—47 353

>domini diligamus et veneremur, quasi integre fidem magistro servantes

>et domino, quorum nos quoque in fide et perseverantia caritatis opta-

>mus esse participes. nbi antem vidit centurio tarn obstinatam lu- 43

>daeoruni contentionem . jjositum in medio ipsum corpus exussit et ita

>nos postmodum ambusta ossa pretiosissimis gemmis cariora et omni

>auro probabiliora per ignem facta collegimus ac, sicut conveniebat, ex

>more condidimus. quo in loco etiam nunc praestante domino soUemnes 44

>agimus celebresque conventus, maxime quidem in die passionis eins,

>sed et cum eorum memorias, qui prius passi fuerant, celebramus, ut

10 >sequentium animi ad praecessorum yiam exemplis insignibus susci-

>tentur. bactenus de beato Polycarpo, cum quo etiam alii duodecim 45

>ex Filadelfia -enientes apud Smyrnam martyrio consummati sunt<.

Sed in eadem epistula continebatur etiam de aliis quam plurimis 46

eiusdem temporis martyribus intexta narratio. in quibus refertur, post

15 Polycarpum quod etiam Metrodorus quidam ex Marcionis haeresi

presbyter igni sit traditus. inter ceteros autem, qui per idem tempus 47

NPOF6 colligimus NF \ 12 consummati] POF coronati iV

|15 metho-

dorus

Ensebius II. 23



354 Eusebius, Kirchengeschichte IUI 15,48— 16, 2

eu ' ov

xcä

-5

^-.. -,0. \ ^

48

,

-

-, -,.5 - ^^ 16^ ^ -

. - , -{ ')

,-

20

^, -& ^ - 2,11-14 TU 3, 440—454 — 15 314, 17 ff. 324, 10 ff. — 16,17 334,19—21

ATERBDM^^

1 > | | 3

(BDM

7] ^ ATcER seme Lehre

vor jedermanns Aur/e docens et disputans etiam in ipsis trihunalibus

ABM TERD|

7 ^ BDM ATER]8

> M.^, auf Rasur D^19 /] BDM'

7). ^/. TcER|

TKRBDMJS"|

', corr. | 10 ATER )-BD

] 12/13 Papirii Chron pasch 481, 19

1 Ic

.334, 19 BD 15 ERM | ] | 19

ATrRBDM '|

ERB^DM Tcm -AT', durch Rasur

| ^^ TcERDM •19/20 DM

|20 BDM^" auditoribus mediis

' ATER|21 TERBDM



Rufinus IUI 15, 48— 16, 2 355

martyres extiterunt, famosissimiis inibi refertur quidam Pionius nomine.

cuius per singulas interrogationes responsionum constantiam et pro

fiele nostra ad populum orationes, quamqne apud iudices interritus

semper adstiterit docens et disputans etiam in ipsis tribimalibus, utque

his, qui in persecutione titubaverant , cohortationibus suis ad consur-

gendum dexteram dederit et in carcere positus qualiter ingressis ad se

fratribus animos ad martyrii tolerantiam roborarit quosve etiam ipse

pro martyrio pertulerit cruciatus utque sit clavis affixus et ardenti

. rogo superpositus et ut in his beatum vitae fecerit finem, si qui vult

10 plenius scire, ex illa, quae nobis de antiquis martyribus scriptura con-

posita est, plenius discet. post haec etiam aliorum apud Pergamum 48

Asiae urbem martyrum gesta referuntur: Carpi cuiusdam et Papirii et

Agathonicae optimae feminae aliarumque multarum, quae pro beatis

confessionibus martyrio coronatae sunt.

] 1 Cum quibus et vir mirabilis. de quo paulo superius fecimus men- 16 1

tionem, lustinus cum secundum iam librum pro religionis nostrae de-

fensione conscriptum temporis illius iudicibus obtulisset, remunerationem

linguae fidelis et eruditae martyrii munus accepit, quodam philosofo

Crescente nomine, cane tarn professione quam moribus, dolos viro in-

20 sidiasque tendente, quoniam quidem saepe cum eo disputans audi-

toribus mediis non solum obtinuerat eum. verum et vehementius veri-

tate sibi suffragante confuderat, unde et victoriae suae palmam mar-

tyrium percepit a domino. hoc autem ita futurum etiam beatus ipse 2

verus philosofus veritatis in ea defensione. quam ab eo conscriptam

XPOF5 titubaueruut ' titubauerint P'^ | 10 nobisj a nobis P-

|12 paperii

XFI16 secundum] NPa Ivel Pi) secundo P* (rel 2) F

|22 suae

om. 23 percepit' POF suscepit '23*



356 Eusebius, Kirchengescliichte IIII 16, 3—

xai ^ ^ , -

> -& ?} -.

> .,^ , 4> /^?]10 >03

,-

>.^]

^, , ^. ^ 5

15>6 ,^ .. , . ->. & ^ ^' '

.d'

> .

^0" . ->' , .> , . , .>. . , <.

3-23 lustin. apol. 2, 3 — 3-8. 16-23 Chron. pasch. 482, 10—483, 7

— 22 4/ — 23 Plat. resp. 10, 595c

ATERBDMr^

2 TEE,BDM2!/i]4 y.al BD lust Chron pasch

ATERM | IIA •// Chron pasch/ Tust

BD | 4/5.^ TE Chron pasch '-lust

IBDMZ" lust Chron pasch ATER sed

\ 7/8 vv-

— no)j.G)v > |8 rihv? TERBD2'.4 lust Chron pasch

|9 ^ ABDM2Îust TER

10 vielleicht ^ 13lust TER

| 14 ATcER Tust ^ 'D

*|21 ATERDM ] lust

]

TERBDM^* Tust Chron pasch >|22 uvijQ avîQ ATERBD | 23

15I

^?v >




supra diximus, aperte. sicut erat futurum, profetica mente praedixit

his verbis:

>Xam et ego<, inquit, >spero me ab aliquo borum, quibus pro veri- 3

>tate obsisto, insidias esse passurum, spero baculo aut clava feriendum.

>certe vel a Crescente hoc non filosofo, sed, id est non

>amatore sapientiae, sed amatore iactantiae. neque enim dignum est

>filosofum nominari eum, qui de his quae nescit publice protestatur

>et Christianos sine deo esse et impios dicit ad gratiam et libidinem

>eorum, quos in errore positos ipse maioribus laqueis erroris involvit.

10 >si enim ignoratur ab eo Christi doctrina et ea arguit quae ignorat, -t

>nequissimus est et imperitis multo nequior, quia et imperiti vel idiotae

>observant, ne disputare audeant de his quae ignorant et de illis testi-

>monium perhibere quae nesciunt. si vero legit, quae apud nos scripta

>sunt, et aut non intellexit eorum virtutem aut intellexit quidem, sed

15 >dissimulat, ne et ipse suspectus habeatur in talibus, multo nequior et

>detestabilior iudicandus est, qui imperiti vulgi captans faAôrem, veri-

>tatis ac pietatis, quam probat, hostis existit et proditor. nam et pro-

>posuisse me ei sciatis quaedam. ex quorum responsionibus nihil scire

>conyictus est. et in tantum vera sunt quae dico, ut putem vobis etiam <>

20 >quaestionis habitae inter nos disputationes adlatas, ex quibus aper-

>tissime dinoscitur, quae nostra sunt, penitus ignorare. si vero necdum

>venerunt haec ad notitiam vestram, paratus sum rursum vobis audien-

>tibus disputare<.

XPOF1 dixit

Ifilocompo P-O'^F ülocumpo filoc*mpo Pi filocampo

0'I8 et impios] etiam pios

\ad gi•.] et gr.

\ 16/17 pietatis ac

ueritatis|20 quaestiones NP \ disputationis NO^



358 Kusebius, Kirchengescliichte IUI 16, 7 — 17, 2

ovv ' 7&^&.

,̂) -". -

> ^ ^,,<.

) ,8

10 >,, 9

> .^ {.> .^ . ^9^. ^'/- -15>. .<.

'

^1<

,' 2

'20 > ... -

>{} .

^^.

2/3 Tatian. . 36, 26 — 7/8 Tatian. . 20, 15—17 — 10—16 Tatian.

. 21, 1—6 — 20— S. 302, 24 lustin. apol. 2, 2

ATERBDM^-zi

1 > R 4 iv2 > Dl coiT. T'D' | 4/ Di corr. Di

6 TERBD AM18 ?. R• corr. R'• | 10 >

15 BD Tat ARM

^|16 BDM

ATER |17 / . .354, 1 352, 17 D^ 17 7 ERM \

ayvivoo

BDM.4 ATERJT|18 TERBDM in der

ersten Vertheidigunf/ welche von ihm ffemackt ist den Königen|19•

ABDM TER|21 ^] BD

|21 — S. 362, 15^- —. > lu-st HS

|22 > BD



Rufinus 16, 7 — 17, 2 359

Haec sunt beati lustini verba, in quibus secundum ea quae prae-

dixei'at, per Crescentis insidias martyrio consummatus est. Tatianus 7

quoque, vir eruditissimus in prima aetate sua cum magna admiratione

oratoriam docens, ex qua et non parum gloriae quaesierat, postmodumad nostra se studia convertens. libros etiam ipse adversum gentes dignos

memoria dereliquit, in quibus lustini meminit bis verbis:

>Sed et admirabilis<. inquit. >Yir lustinus satis recte prosecutus est,

>similes istos dicens esse latronibus<.

Et post aliquanta. cum de filosofis qnaedam dixisset, addit etiam baec : 8

10 >Crescens denique ille, qui obsedit urbem magnam. in puerorum

>quidem stupris omnes praeibat, in pecuniae autem cupiditate nullo in-

>ferior erat, mortem vero cum ceteris contemnendam suaderet, ipse 9

>tam pessimam de ea opinionem gerebat. ut lustinum tamquam ultimo

>malo traderet morti, pro eo quod veritatem praedicans Yoluptuosos et

10 >deceptores filosofos arguebat<.

[XVII] Idem quoque lustinus priusquam proprium desudaret, aliorum. qui /z 17 1

ante se martyres extiterant, describens agones, in primo defensionis

suae libro talia quaedam refert:

>Mulier<, ait. >quaedam coniuucta erat viro turpi, quae et ipsa prius 2

20 >turpiter vixerat. haec postquam Christi praecepta cognovit, pudica

>effecta viro quoque de pudicitia persuadebat, suggerens ei scriptum

NPOF6 memoriae PO \ i) addidit 117 extiterant] NO"^ extiterunt PO^F



3ßQ Eusebius, Kirchengeschichte IUI 17, 3—

> ?.^ ßiovoiv tosod-at Iv^ jcvql x6?.aOiv ajiay->. öh . 3>>?/

/.^> &,> 3•-. -t

>, /., '^-,10 >?.- , ) ->7, &.

<»

>& ,- -Ö> , ,& , .. ,> 001 , ^^

, ^0

>.

>3'8

> , ,>, ^ ->, , )

2> . , &. .

[bis 2?. ], a [von 3 tCov eoJV an], TERBDM^^

1 ^v > RI

23 durch seine unreinen Thaten\5

' 7 |8& \

10 /.?. 111 -

aTERD | 12 aBDM TER114 aTiBDMZ

?) TcmTmER |1) > BD

|

-|

lustin|16 ^/) aTERM^

> BD^ in durch Rasur corr. D|18-

BD|

20 TÊDM^ a

-TfER 21 > a + a'm

|

unrichtig|22/23 8—-

> , voreusebianische Interpolation vgl. Buecheler, Rh. Mus. 35, 285|

22] vgl. zu 362, 18 1 24/25 — > , voreuse-

bianische Interpolation | 2




>esse in Christianorum praeceptis aeternas inminere poenas bis qui

>pudicitiain in vita sua iustitiamque contempserint. sed ille in eadem 3

>ubscenitate persistens actibus iam suis alienam a se faciebat uxorem.

>quippe cum nefas esse mulier aestimaret in eins mariti contubernio

>permanere, qui naturae lege contempta novas vias libidinis exquirebat,

>statuit igitur repudiare iura coniugii. sed propinquis intervenientibus 4

>et de mariti emendatione pollicentibus conpulsa est in eins rursum

>consortio residere. verum ille post haec Alexandriam profectus, cum

>turpius agere atque incestae vitae maiora nuntiaretur augmenta quae-

10 >sisse, mulier, ne ultra in coniunctione eius manens particeps incesti

>hominis haberetur, libello ei repudii dato discedit. tum ille egregius 6

>maritus, quem gaudere oportuerat, quod in tantum uxoris suae ca-

>stitas profecisset, ut non solum nihil turpe committere, sed ne mariti

>quidem patienter ferre turpitudinem posset, a quo emendationem refu-

lö >tante pro castimoniae amore discesserit, novo criminis genere pro

>castitate accusat uxorem: »Christiana«, inquit, »est«, et illa quidem li- 7

»bellum tibi obtulit, imperator, ut primo permitteretur ei rem fami-

liärem ordinäre, tum deinde responderet obiectis. quod et indulsisti.

>verum maritus, cum mulierem non posset arguere, in Ptolemaei cuiusdam 8

20 >exitium, qui magister mulieris in Christiana religione fuerat. tali arte

>conversus est. amicum habebat centurionem quendam;.huic persuadet, 9

>ut percontaretur a Ptolemaeo. si Christiauus esset, hoc tantum Ptole-

>maeus tamquam amator veritatis nequaquam gloriam suae professionis

yPOF1 aeternis X

|7 rursum iu eius

|17 obtuli iN"" | 18 et om.

19 possit potuisset



362 Eusebius, Kirchengeschiclite IUI 17, 10—13

>toxiv. . ^]^ , -,

& ,'\ -

10

> ^ ^. ?]-) ,>' ,oiöayjjv. ->. 11>

0> '.

.- 1*2

> .

. ->, »> )> ,> /., & ;. , «. . .- 13>, ^

0

>«,

^«,

> '& &^-.>^-&.2 ^ -

5/S. 364, 1 356, 3

a [bis 10• ], [von 10 an], TEEJBDM2'-i4

3 - BD|

| 7& > D|8 '

TcERBDM a qtiod est /'?] / bezeugt\9—11 ?)'—> \ 9 1 '13 r; AT(ERM>:> T^BD

1 ] 16 — > D' + Dimi

17 .} lust HS ?.) er-

gänzt Valois, für lustin richtig|18 > D^ + D^

I

-lustin [Q. Lollius Urbicus Prosop. imp. Rom. 2, 297] |

181919 — interpolirt

|21

&|22

Toioi-Tojv ATER lust BDM > |?.•/

|

yivijjaxojv [ >] lust HS beides interpolirt|25 |

25/S. 364, 1

ABDÎ^" TER ?/ und auf Rasur R«




>occultans, percontanti Christiannm se esse eonfessus est. hunc con-

>tinuo centurio in vincla coniecit et multo tempore squalore carceris

>maceratura ad ultimum Urbicio iudici obtulit. a quo simili modo hoc 10

>solum interrogatus est Ptolemaeus, si esset Christianus, qui rursum

5 >tanti boni sibi conscius divinam religionem prae se tulit et de Christi

>magisterio ac totius boni institutionibus publica confessione testatus

>est. qui enim negat quod est, sine dubio culpabile iudicat esse quod 11

>negat. continuo igitur post confessionem ab Urbicio duci iubetur. 12

>Lucius autem quidam Christianus vir. videns tarn temere latam sen-

10 >tentiam, ait ad Urbicium: »quid quaeso causae est, quod neque adul-

>terum neque corruptorem aut homicidam vel latronem raptoremque

>aut alterius cuiuslibet facinoris reum, sed tantum pro nomine Chri-

>stiani, quod hoc se vocabulo eonfessus est nuncupari, ad mortem duci

>hominem praecepisti? non sunt haec digna pio imperatore nee sa-

lö >pientissimo puero filio eius neque sacro senatu, quae agis, Urbici«.

>at ille nihil aliud inquirens ait ad Lueium: »videris mihi et tu Chri- 13

>stianus esse«, cumque Lucius respondisset: »hoc plane sum«, etiam ipsum

>Urbieius duei pariter iussit ad mortem, ille: »gratias«, inquit, »ago, quod

>me nequissimis dominis absolutum ad bonum et Optimum patrem et

20 >regem omnium deum remittis«. sed et tertius quidam pari modo liber-4ate usus pari quoque sententia punitus est<.

Post haec illa lustinus adnexuit ex ordine, quae paulo ante rettu-

NPOF2 uincla] POF uincula ^

|5 prae se tulit] praetulit P'Ô-

\8 iube-

tur] NPW^F iubetur ad' P'^0^|9 prolatam 0^-

\15 senatu]

seuatui POF




kjcayei >'> ^&^< .) 18 1

jtEQL

^

, '.-.--€. 2^ - ^, )

0,

€4)

.'-^' ^-

,3

,1• &^. - 4" 7]• ,, ,, 5

20 /],

-,,-^.^ ' ,. •

&-

.d'

^7

2-29 lustin. dial. 2—8

aterbdm:^.!

1 ^Trayci] \ 'i \ 358, 10 BD 3 KZ ERM|

BD .

| 9 110 BD

11 8 corr. Tc] r« > | 13 AT'Trß, durch Rasur corr.

TcERDM*|

auf [Rasur Tr|14 BDM^

ATER 1 durch Rasur corr., TrBDM/ AÊR, T^Tc

unleserlich|15 « in dv corr. Tr

|17 > T• + Tc

|18

TERBD AM|19 ßißoJv BD

| |20-

aus con•. Dr|22 BDr

|23 |

26 -TER• BDM

|27



Rufinus IUI 18, 1—7 365 '

limus, id est: >et ego<. inquit, >spero me ab aliquo horum, quibus pro

>veritate obstiti, insidias esse passurum<, et cetera.

[XVIII] Plurima autem nobis hie vir studiorum monumenta dereliquit, IH 18 1

quibiis eruditae eins animae ac divinis deditae disciplinis indicia colli-

5 gamus, in quibus emolumenti plurimum invenire possunt ii, qui amorem

doctrinae et scientiae gerunt. extat igitur eius über hie, de quo su- *-

perius memoravimus, ad Antoninum, qui dicebatur Pius. et filium eius

ae senatum pro nostra religione consoriptus. sed et seeundus nihilo-

minus defensionem nostrae fidei eontinens, quem scribit ad suecessorem

10 supra dieti principis Antoninum Venim, cuius tempora nune eoepimus

explicare. sed et alius liber est adversum paganos. in quo de singulis

vel nostris vel Graecorum filosofis conferens disputationem latissimameonserit. ibi etiam de natura daemonum disserit quaedam. quae his

inserere longum est. sed et alius liber est adversum paganos. qui 4

lö superseiibitur Confutatio. est et alius eius de monarchia, quem non

solum de nostris libris, sed et de Graecorum voluminibus texuit. est 5

et alius, qui superscribitur Psaltes, et alius velut in subnotationum

modo de anima, in quo diversas quaestiones inseruit ex his, quae apud

Graecorum philosophos agitantur, quibus contradicturum se repromittit

20 et suam de his sententiam in illius responsionis volumine prolatnrum.

conposuit etiam dialogum quasi cum ludaeis, quem apud Efesum cum 6

Tryfone Hebraeorum nobilissimo doctore habuit, in quo exponit, quo-

modo ipse per diviuam gratiam ad credulitatem verae fidei perductus

sit, cum prius inmensum studium erga philosoforum gesserit diseiplinas,

2ö perquirendae veritatis amore detentus. simulque refert de ludaeis, quod 7

NPOF9 scribsit P2

I

jg dg graecorum] gr.\22 nob. hebr.



366 Easebius, Kircliengeschichte IUI 18, 8. 9

^ jcqoc'' , ->>Jcäoav , - &-> ^ ->, .> ^<.

'8

10

.?] ',̂

-,3. , 9

1 , ) -,>> ' - ^

20> <, - ^> -

>^,

> <.3-8 lustin. dial. 17 — 9/10 lusfcin. dial. 82 — 10/11 lustiu. dial. öl

— 11—13 lustin. dial. 71—73 — 18—20 Iren. 4, G. 2 — 22—24 Iren, , 20, 2

ATERBDMi;^

3 oi)2 > 14 DM | > D | 5 DM Tust

ATER|

lust |

9-BDi"

|

5/6

-lust|6 > |

y.aO^ \ -ATER lust BDM|10 D

|

TeERBDM

> ^112 }/ BDM ATER

|14 TERBDM >

19 -'




adversum ecclesiam Christi insidiis feralibus agant. et pro his insimulat

Tryfonem dicens:

>quia non solum non paenituistis pro his, quae a vobis male gesta

>sunt, sed et viros aptos ad hoc elegistis de Hierusolymis et misistis

>per omnem terram, qui circumirent et dicerent impiam haeresim snr-

>rexisse Christianorum, simul et criminosa quaedam diffamarent ad-

>versum nos, quo scilicet per haec ignorantes quique deterriti consortia

>nostra vitarent. in quo non solnm vobis ipsis, sed et aliis opprobria

>fingendo causa moi'tis existitis<.

10 Scribit autem. quod usque ad sua tempora prophetiae gratia in 8

ecclesiis floruerit. sed et apocalypsin lohannis apostoli esse dicit. pro-

feticis etiam quibusdam utitur testimoniis ad Tryfonem, convincens

eum de his. quod ludaei absciderint haec de sciipturis et abstulerint.

sed et multa eius alia apud quam plurimos fratrum feruntur, quae

10 ita probabilia ac digna veteribus iudicata sunt, ut Irenaeus ex ipsis 9

inveniatur adsumere et in quarto adversum haereses libro de his hoc

modo scribere:

>Et bene<, inquit, >Iustinus in eo volumine, quem adversum Marcionem

>scribit, prosecutus est, dicens, quia ipsi domino numquam adquiescerem,

20 >si alium deum diceret praeter omnium creatorem<.

Et iterum in quinto eiusdem operis libro dicit:

>Et optime<, inquit, >Iustinus adfirmat, quia ante adventum domini

>numquam ausus est Satanas blasphemare deum, quippe qui nondum

>agnovisset damnationem suam<.

XPOF4 et misistis] emisistis

| 6 et] ut et PF|9 existitis] XPa ivel P^) F

extitistis Pi> [vel P^|18 quem] sie PNO^F quae Qi

| 19 ipse



368 Eusebius, Kirchengeschichte IUI 18, 10 — 22, 2^ - 10^ .

,19

^ \4& , \4.,̂- 20,0

,- ,., 21

,)

^, -^.0 ^ ^ - 32 1

'0

)^, -

. -^2 > ^ 2> &'

22-24 vgl. 230, 5—7 — 25— 8.370,6 Zahn, Forsch, , 243

ATERBDM2'yl

4: 364, 3 BD 4 EM|

der negierung des Anton inus Veras

7 corr. Tc|8/ DM

1/f A^ 4 BD 8 ERM

;

BDM^" ATER uero . . per idem tempus\' > BD

I de BD > ATERM1 9 / > BD | 10 ABDM TER |

"]

12 8 BD 12

^'

ERM|

^|

]auf Rasur|18 ^ 12 BD 18 /l^ ERM

|19 AB

DM^"- TER|21 > BD

122 ATER

25 //2 > BD 2 D^ in corr. Dr|

ATERB^"

auf Rasur D',



Rufinus IUI 18, 10— 22, 2 369

Haec autem nobis necessario de opusculis lustini dicta sint ad in- 10

quisitionem libiOrum eins studiosos quosque fidelium provocantibus.

XVIIII] Igitur octavo anno supra dicti principis Aniceto undecimo anno 19

episcopatus sui defuncto successit Soter. apud Alexandriam vero Ce-

ladion quattuordecim annis ministrato sacerdotio Agrippinum successo-

[XXI rem reliquit. apud Antiochiam vero Theophilus per idem tempus 20

sextus ab apostolis ecclesiae pontificatum tenebat. nbi quartus post

Heronem fiierat Cornelius, post quem quinto gradu Heros successerat.

[XXI] Tunc etiam Hegesippus, de quo supra memoravimus, insignis habe- KA 21

10 batur et Dionysius Corinthiorum episcopus. sed et Pinytus nobilissi-

mus apud Cretam in episcopis fuit, Filippus etiam et Apollinaris et

Melito Musanusque et Modestus et praecipuus Irenaeus, quorum om-

nium ad nos usque apostolicae fidei et sanae doctrinae praeclarissima

monumenta perlata sunt.

XIIj 15 Ex quibus Hegesippus in quinto conmentariorum libro, ubi sen- KB 32 1

tentiam suae fidei plenissima cum adstructione designat, indicat hoc

etiam, quod. cum ad urbem Romam pergeret, plurimis per loca singulaepiscopis in sermone et caritate congressus, omnes eiusdem fidei prae-

dicatores doctoresque reppererit. simul et de epistula Clementis ad

20 Corinthios scripta quaedam commemorat, quae etiam inserere huic operi

nostro necessarium duxi. ait ergo:

>Et permansit<, inquit, >ecclesia Corinthiorum in praedicatione recta 2

>usque ad Primam episcopum, quem Romam navigans vidi et resedi

NPOF1 necessarium iV | 8 heros] 0^ lierus F hero X liieros 0- hierus

10 pynitus NP pinitus OF^\11 pollinarius P«

|12 praecipue P<^

16 plenissimam|17 sing, loca

\19 repperit xV j 20 quaedam] qua

etiam

Eusebius II. 24



370 Eusebius, Kircherigeschichte 22, 3—

>y.(ä & . cuq-- )' ], 3

'' -. \4>,' ^^. ;}>

>\ <.d' & 4

>

^ ,ojc

,0

> ), ^> ', ^,, '^,>- '' & 5> '- ,o)V , ), ', -,, {}^ ., •, -,.

&

, .2/3 vgl. 324, 8—10 — 9-S. 372, G Zahn, Forsch. 6, 23 — 10-12

vgl. 226, 20 ff.

ATERBDMJT^1 - altes Glossem

|1 2 A^TiBÜM-^ TcER

\2 pennansi

itiibi nach Conjectur, alte Schlimmbesserung, um eine Lücke zu

füllenI3 — > |

4 Je > DiM corr. Di•| 9/10 —

]wie uir auch gesagt haben [""iâx für 'p^]

\10 DM |

ihsiovI

vgl. zu 268, 8. 270, 2 | deophae NSI'^bp

12 , auf; bezogen > ; unrichtig|13 TcTi'ERD

' abe?• sed AT' > |.'^^ »^ D^& &-& TER »-/ theobufes und thobufes HSS O'^nat^r

\15

TcERBDM ATi'Z" > ' qui erat ex septem haeresibus in populo constitutiis

I& BD & oi ATERM

|IG oi xaujvoi TÊ

TrR DM|

— JoOL&iavoi > D, + nach

-^ & |17

&D

&DlS'^rx-ii: ^ ^,& •^ Tc

| & & R-}- D}- ^ [ in ras. ']^ «"âro^

mit Pluralpunkten et Masbiotheus, unde Masbufheni - scheint

eine alte Interpolation zu sein




>cum eo apnd Corinthum diebus multis, delectatus puritate fidei eius-

>cum autem venissem Romam, permansi inibi, donec Aniceto Soter et 3

>Soteri successit Eleutheras. sed in omnibus istis ordinationibus vel

>in ceteris, qaas per reliquas urbes videram, ita omnia habebantur.

>sicut lex antiquitus tradidit et propbetae indicarimt et dominus

>statuit<.

Item idem ipse etiam de haereticis, qui suo tempore exorti sunt. 4

talia quaedam commemorat:

>Et posteaquam<, inquit, >Iacobus, qui cognominatur lustus, martyr

10 >effectus est, sicut dominus etiam ipse reddens testimonium veritati,

>electione divina Symeon Cleopae filius episcopus ordinatur, electus ab

>omnibus pro eo quod esset' consobrinus domirri. propterea autem tunc

>ecclesia virgo vocabatur, quia nondum fuerat adulterini verbi sub-

>reptione corrnpta. sed Theobutes quidam, quia repulsam meruit epi- 5

15 >scopatus, ipse coepit initio perturbare omnia et conrumpere, qui erat

>ex Septem haeresibus in populo constitutus. ex quibus erat et Simon.

>a quo Simoniani, Cleobius, unde Cleobiani, et Dositheus, unde Dosi-

>theani, et Gorthaeus, unde Gorthaeni, et Masbutheus, unde Masbutheni,

>sed et Menandriari ab ipsis et Marcionistae et Carpocratiani et Va-

20 >lentiniani et Basilidae et Saturniani. quorum unusquisque diversis

XPOF7 item am. | 14 theobutes] POF thobutes \ 14/15 episcopatu

P2I16 constitutus] NPF constitutis

|17 dosithiani NPi'

\18 gor-

theus P'' gorgotheus P«|

gortheni POF gorthaeani X|

masbuteni P«

masbutheani|19 sed et menandriani] NPÔF sed et nandriani P« sed et

menander unde menandriani edd.|

marcionitae P-24*




>MsvavÖQiaviOTca OvaXev-

>TLVLavo\ \

>), tovtcov

.6

>,,& &><.

- 7

>ij6av

10

> '\

^ <., - 8. ^,1' &, , -

..

^ ^-,9

.>3, -20 • . ..,

9—11 Zahn, Forsch. 6, 228 — 17 18 Iren. 4, 20, 3

ATERBDM2•^1 TERBDM aöfjiuviaxai [vgl. Theodoret. haer. fab. 1, 1]

> D|

AT^M TcERB^

iJlipn-a\ 1/2 ' corr. TcTr > \ 2 -

'/. ATERB'| toiojq > |

3 TERDM

&|

• D-TERB':

|4 7. DM

| 9 nach

4 Buchstaben getilgt|

)Valois // ^

]?. durch Rasur coit.,\ 10 > nach Con-

jeetur, Heg. schrieb/ |11 })^

-R

^BDM

^ ^^?: 21'|13& DM

]16 BDM

ATp]R 17 DM|

T'BDM ).ATcER 19 ?!' \

20 '21 '/./. — >>




>corruptionibus iidei seorsum schisma conponens propriam sectam et

>piOprios habiiit sectatores. ex ipsis processerunt pseudochristi et

>pseiTdopiOfetae et pseudoapostoli, qui in diversas partes fratrum uni-

>tatem scindentes per corruptelam doctrinae castum ecclesiae cubile

>macularant, impietatem loquentes adversum dominum et adversum

>Christum eius<.

Sed et autiquas ludaeorum haereses idem ipse scriptor, quae vel ^

quantae fuerint, per haec verba designat:

>Erant<, inqnit, >diversae sententiae in circumcisione, id est in filiis

10 >Israhel, quae maxime adversabantur tribui ludae, ex qua Christus est.

>erant ergo Essaei, Galilaei, Hemerobaptistae, Masbuthaei, Samaritae,

>Sadducaei. Farisaei<.

Sed et alia quam plurima scribit, de quibus ex parte iam pro 8

locorum opportunitate in superioribus memoravimus. disseruit autem

15 et de euangelio secundum Hebraeos et Syros et quaedam etiam de

lingua Hebraica disputavit et ludaicarum traditionum meminit, per

quae indicat se ex Hebraeis ad fidem Christi venisse. verum et hie 9

ipse et Irenaeus et omnis antiquorum chorus libruml qui adtitulatur

Sapientia, Salomonis dixerunt, sicut et Proverbia et cetera, de apo-

20 cryfis vero cum ageret adversum quosdam haereticos, corrupta in his

quaedam ac falsata esse perhibuit.

NPOF1 scismam

|aduersus P-

13 iam] etiamI

15 etiam om.

" 21 quaedam] q. etiam PO"^

10 uersabantur |tribu "

I17/18 et hie ipse et] hie et ipse



374 Eusebius, lürchengeschichte IUI 23, 1—6

\ /t ' Kogivihoj KT 23-, )^

', '&€, ^•5

& -)v ^ 2€^. &. -

10 . - 3

,) -&) ) d'

1 ^,^ . . 4, -. 5

.0

, -' -

, / >

/-. " 6,5 ^7, ^ -^, .,14/1 Act. 17, 34

ATERBDMi;^1 KT 372, 20 368, 18 BD 1 AB ERM | : AT BD Tc

[getilgt], ERM | 2 DM | 3 BD | 5^ >Ti corr. Tc

|TcERBDM AT^

9/10 RiB corr. Rc|12 ARBD TEM

|16^ ERM

&« iv

ÂT^^^ BD

|20/21 ?) Tc auf Rasur,

ERBDM uv 1 21 + Tc | nach

-gestellt

A, nach « Tr, Di [ov ausradirt], yl > T'| 21/22 —"^ |

24 25 — 7to^>voJv SteT^hSinus avzGiv —'-TER, D^ corr., —')« —-^ —

| 2 | 26 BD




[XXIIl] Sed veniendum nobis est tandem ad beati Dionysii commemora- 33 1

tionem Corinthiorum ecclesiae episcopi, cuius eruditione et gratia, C]uam

habebat in verbo dei, fruebantur non ii populi solum, quos regendos

acceperat, sed et procul positi, quibiis per epistulas praesentiam sui

5 reddebat. extat denique eins ad Lacedaemonios scripta de catholica 2

fide, in qua et de pace atque tinanimitate florentissime docet, et alia

ad Athenienses, in qua ad euangelii credulitateni invitat et concitat

segniores, simul et arguit quosdam velut paene prolapsos a fide, cum

episcopus eorum Publius fuisset martyrio eonsummatus. sed et Qua- 3

10 drati, qui Publio martyri successerat in sacerdotium, meminit, simul et

memorat, quod labore eins et industria rediviyus quidam in eis calor

fidei reparatus sit. et illud in eadem designat epistula, quod DionysiusAreopagites, qui ab apostolo Paulo instructus credidit Christo, secun-

dum ea, quae in apostolorum Actibus designantur. primus apud Athenas

15 ab eodem apostolo episcopus fuerit ordinatus. fertur et alia eins 4

epistula ad Nicomedenses. in qua haeresim Marcionis inpugnat et ec-

clesiasticae fidei regulam mira libratione constituit. scribit et aliam

ecclesiae Gortynensium ceterisque simul ecclesiis Cretae, in qua epi-

scopum ipsorum Philippum velut magnis virtutibus et optimis studiis

20 praeditum protestatur. dicit autem ab haereticorum conviviis abstinen-

dum. scribit et aliam ecclesiae Amastrenorum ceterisque cum ea Ponti 6

ecclesiis, in qua Bacchylidis et Elpisti meminit, tamquam qui eum

cohortati sint ad scribendum. et multa in ea ex divinis scripturis ex-

planat simulque episcopi eorum mentionem facit nomine Palmae. sed

2ö et de nuptiis et castitate plura commemorat et ex quocumque lapsu

NPOF3 ii] hü POF hi

\regendum '

|16 nicomeclieuses

|17 mira

libratione] NPW^F mirabili ratione P'Ô^ \ 24 palmae] P^ palmeae P^NF



376 Eusebius, Kirchengescliichte IUI 23, 7—10

6 ovv. ^ , -&. . 7

jTQog ], ?)

5^. - &•' 8

7]v ,- -. // ,& -,10 &' -

&.9

. ^-1' --

' ) ^ ^>£, & . - 10

>20

>.

^.7] o)V ->& &>.4 vgl. Matth. IL 30 — 7—10 vgl. Kor. 3, 1. 2. Hebr. , 12—14

^•^4 > R

|

6 ^ corr.

"|

ABDM>TERi8 «()' TEBDM • AR^•

|

&AERU

&,^^ unleserlich| 9/10 ATiBDM ?) «yojy^v

TÊR110 iv Dionysios

|12/ | 13 -

| > + A'm|

hi ATiDM TÊRB

15 / II' R TcmEm

TcEBD > , Tc getilgt, ' Tm| 18 zu

fehlt das Gegenstück|19 und

können so nicht neben einander stehen|20 mit muss ein neuer Satz an-

fangen,

ûnd sind durch unrichtige Congruenz ver-

dorben1 21/22 "> durch Conjectur; aber die Worte

sind schwerlich echt,& gehört zu \23

TERBDM| 7) BD corr. Dr



Rufinus im 23, 7—10 377

resurgentes et convertentes se a peccato, etiamsi ab haeretica perversi-

tate resiliant, suscipi iubet. coniungitur et bis alia eius epistula ad 7

Gnosios, in qua conmonet et deprecatur episcopum eorum Pinytum, ne

gravia onera discipulorum cemeibus supeqônat neve fratribus necessi-

tatem conpulsae castitatis indicat, in quo nonnullorum periclitetur in-

firmitas. ad quae rescribens Pinytus Dionysio sententiam quidem 8

consilii melioris amplectitur simulque obsecrat eum post illa, quae

prius scripserat, robustioris iam et validioris cibi de cetero scripta

transmittere, quibus ad meliorem profectum ecclesiae suae populus ale-

10 retur, ne semper cibo lactis inhaerentes parvulorum vitam in coi"pore

iam senescente perducerent, simul et rectae fidei suae insignia et solli-

citudinem, quam erga curam plebis expendit, eruditionisque ac sapientiaeTerbi divini in hac epistula Pinytus nobis velut in quodam speculo vi-

ventem sui dereliquit imaginem. Dionysii autem fertur et alia ad Ro- 9

lö manos data ad episcopum Soterem, in qua instituta antiquitus tra-

dita in ecclesia Romana custodiri libenter amplexum se bis indicat

verbis

>A principio namque moris est<, inquit, >vobis omnes fratres variis 10

>iuvare beneficiis multisque ecclesiis, quae sunt per diversa terrarum,

20 >cuncta, quibus indigent, destinare, singulorum quoque necessitates in

>omnibus consolari, sed et per metalla fratribus relegatis, quae usus

>poscit, praebere. baec ab initio Romanae ecclesiae facere moris fait

>a patribus sibi huiuscemodi institutione dimissa et semper integre cu-

>stodita. beatus vero episcopus vester Soter non solum servavit, quae

25 >patres tradiderant, sed et auxit in melius, qui non tantum sanctis,

XPOF3 gno*ius Pi

I

pynutum\4 superponat] perponat

|6 pyni-

tus pynytus F \ 7 inplectitur '|15 soteren

\16 se] sed



378 Eusebius, Eärchengescliicbte IUI 23, 11—13. 24

>. //« 'jidi 7], 7]-> , ->,

.7<.] ] -- 11

5 . '/.^ & \^'> , ij

->

.,

)-&&^, / -10 ><.

] ^ - 12^> .,^ ,

,-

1>, ^' ' , ,̂<., 13, .-20 ; ..

, ' -24

.^,' ,

2 .^ '

13/14 Matth. 13, 2ö — 14/15 Apoc. 22, 18. 19 — 22/23 368, 8 ff.

1 TERBDM

•{\

2

/ • corr. 'J'c |

ATiBDMTyi ER Tcm| 1

7 > BD|

11 > | 14 AT' BD TcM ER

16 Dionysios|17. | 18 » corr. »

122

372, 20 BD 22 ER 20 | 25 > R in Rasur



Rufinus im 23, 11—13. 24 379

>quae usus corporalis poscit, impertit, verum et advenientes fratres cle-

>nienti satis et mitissimo solatur adloquio et tamquam pium se ac re-

>ligiosum patrem singulis exhibet<.

In Lac ipsa scriptura meminit etiam epistulae Clementis ad Corin- 11

thios scriptae, significans veteri instituto et antiqua consuetudine semper

ipsain epistulam lectam esse in ecciesia. denique sie dicit:

>Beatam<, inquit, >dnxiinus hodiernam dominicani diem, in qua legi-

>mus epistulam vestram, quam et semper ad nostri commonitionem

>legimus, sicut et illam priorem a demente ad nos scriptam<.

10 Idem adbuc ipse de epistulis suis tamquam falsatis a quibusdam 12

haec scribit:

>Epistulas enim quasdam fratribus rogantibus me scripsi, quas ta-

>men apostoli Satanae zizaniis repleverunt, quaedam auferentes, alia

>autem addentes, quibus vae repositum est in iudicio dei. quid autem

15 >mirum, si dominica yerba sanctae scripturae falsare conati sunt, qui

>\dlia haec, quae nos scripsimus, corruperunt?<

Fertur adhuc et alia praeter ista Dionysii ad Ohrysoforum fide- 13

lissimam sororem scripta, in qua convenientes vel sexui vel mensurae

eius rationabiles ei divini verbi exhibuit dapes. sed de Dionysio satis

20 dictum.

[XXIIII] Theofili vero, quem Antiochiae episcopum supra diximus, feruntur Kd 24

tres institutionum libri ad Autolycum scripti et alius liber adversum

haeresim Hermogenis, in quo et testimoniis utitur de revelatione lo-

hannis. sed et alii extant eius instructionum variarum libelli. igitur

25 ea tempe.state haereticis per omnem locum zizaniorum modo pura verbi

NPOF1 quae] qui Pi

|2 adloquiuru '

|5 uetere P^

|7 duximus

om.I10 falsis '

|17 istas PF

|chrysoforam F^ \ 19 satis] satis

Sit PO



380 Eusebius, Kirchengeschichte IUI 25 — 26, 2

Tii'(c .

',-

, ^ --^ . -,^. .0

', ^'

.4 ' 25

1 ,, -, ^, ,-0

./ '^6 1

7].

^ '^.. 2

2 ', \

2Matth. 13, 25 — 14/1 374, 18—20

ATERBOMZ^

1 BD TcER cxtant lütelli

Tr AT'|

1/2 TKRM > BD

2 ^^ TÊRBD| > TiTr + Tc

|4

|TERBDM >

\.

|•, durch

Rasur corr.\8 BD

|11

|12-

R14 9

BD 14 / BD|

16 BD|

BDMJT

ATER] 16/17 ARBDM

| 21 1BD 21 A/J ERM

|22 ABDM TER

\23 D

|

ARBDM > 24 '•]

R|

DM26 TEBD/1 Hieron. de uir. ill. 24 ARM ^ > Hieron



Rufinus IUI 25 — 26, 2 381

dei semina maculantibus et areas apostolicae doctrinae adulterina ad-

mixtione foedantibus ex omni parte sacerdotes domini velut vigilantes

agricolae exciitere eorum et expurgare mala semina niteLantur et tam-

quam solliciti pastores insidiantes lupos gregibus Christi clamoribus

ö simul insectationibnsque repellere, conmonendo fratres, instruendo, scri-

bendo etiam longe positis. ipsos quocjue interdum. sicubi coram depre-

hendissent, comminus perurguendo et verborum lucta ac disputationum

certamine prosternendo, alii etiam posteris consiüentes quaestiones eorum

et perversas obiectiones editis commentariis confutando. inter quos

10 Theofilus, de quo nunc loquimur, non ignobili adversum eos, id est,

adversum Marcionem indicatur ex bis quae legimus disputatione con-

gressus. buic igitur septimus ab apostolis in Antiocbenae ecclesiae

sacerdotio Maximinus successit.

sed et Filippus, quem Gortyniensis ecclesiae episcopum supra dixi- KE 25

lö mus, nobile etiam ipse monumentum adyersum Marcionem dereliquit.

[XXV] similiter et Irenaeus,|magnificentius autem ceteris Modestus, qui omnes

ipsius deceptiones et fallacias retecto quo velabatur nequitiae tegmine

denudavit.

[XXVI] Melito quoque Sardensis antistes ecclesiae et Apollinaris apud Hie- / 26 1

20 rapolin ecclesiam regens celeberrimi inter ceteros habebantur. qui et

imperatori Romano apologeticos similiter libros pro nostra iide lucu-

lentissime conscriptos porrexerunt. horum quanta relicta sint monu- 2

menta, quae ad nostram usque notitiam pervenerunt, infra ostenditur.

Melitonis de pascba libri duo, de optima conversatione liber unas, sed

NPOF3 expugnare

\8 certamina

\9 subiectiones 1

10 theofilus]

et th. PFI13 successit] suscepit '

|17 uelabantur P^ \

tegimine

I

19 20 hierapolin] hierapolim \0 geropolym F|21 similiter] simul P^

22 posuerunt



3S2 Eusebius, Kirchengescliichte IUI 26, 8. 4

, -&)^ , ^]-

^'

Ö

.̂ &,\ '. 3

-^. /

0

> &^ ,?].>, ,<.

1 . , \4, ' 4. , 3)2/3 vgl. Hebr. , 14 — 1-17 Zahn, Forsch. 3, 32

ATERBDMv^1 TERBDM

| / TERBDM:^//, Hieion [av^QÜnov >],

2/3 ^ über das Hören des Ohres

des Glaubens de oboedientia fidei de sensibles de sensibiis Hieron, beide nach

Conjectur| 3 ^v ^v olo BD >- M^ Hieron i] vooo ATER et mente

scheint aus , das in corrigirt werden sollte, entstanden zu sein

4

-BDM ?.& Hieron und über die Wahrheit

&TER | TERBÜM^"^ Am > Hieron

i

5 ' BD ATcTrERM über

das Wort seiner Weissagunf/ de jjrophetia eins de proplietia sua Hieron|

5/6 / BD

/ ^ TcER Hieron nach Conjectur;

usw. — / sind nicht Einzeltitel, sondern

Capitelüberschriften eines einzigen Werkes, Hieron paraphrasiren falsch

>|

8 > R|

TERBD^ >|

11 -ATERB D ?.?. C^sbl^XD nach Act.

13, 7 durch Zufall richtig [L. Sercjius Paullus Prosop. imp. Rom. 3, 221]'

11 12 ^ las|13 fV

1 > R 16 >




et de profetis, de ecclesia, de die doininica, de fide hominis, de fig-

mento, de oboedientia fidei, de sensibus, de anima et corpore et mente,

de lavacro, de veritate, item de fide, de generatione Christi et de pro-

fetia eius; item de anima et corpore, de hospitalitate, item liber,

dicitur Clavis, de diabolo, de revelatione lohannis, de deo corpore in-

duto, et post omnia liber ad Antoninum Verum, in libello suo de 3

pascha tempus quoque, quo scribebat, insinuans ita dicit:

>Sub Sergio<, inquit, >Paulo proconsule Asiae, quo in tempore Sa-

>garis martyrio coronatus est, quaestio ingens oborta est apud Lao-

10 >diciam de pascha, quibus diebus haec scripsimus<.

huius etiam ipsius libelli mentionem facit Clemens Alexandrinus 4

in opere suo, ubi de paschae ratione scribit, quod se dicit ex occa-

sione huius ipsius libelli, qui a Melitone prius editus fuerat, scribere.

NPOF2 et corpore' corpore

| 4 de hosp.] et de hosp. ""-\9/10 lau-

deciam



3S4 Eusebius, Kircliengeschichte IUI 26, —. )xafy' )

>

^.

-. -> -^, , 7/> <.•^ 7] ^

>

, -10> '

.'> 001> 7] .^ \ 7] .> ] ,7.3 , &^<.^ <

> «^' -20> . ^/ , ^ öfj>, -

>^

',2

>.>9^. & 8' &' ,,

ATERBDM^yi

1 ABDM TER ] 2 > R3 D> in corr. Dr

|6 |

8 — > ', Tc getilgt,

»' Tr|9 TERBDMi: /1

i

20 "^ |21 -' ATrRB' EDM

|24 •

|25

| 27/28 falsch, man verlangt



Rufinus IUI 26, —8 38

in eo auteui libro. quem ad imperatorem scribit, talia quaedam memorat 5

Ulis temporibus adversum nos gesta:

>Quod nuniquam<, inquit, >factum est, nunc perseciitionem patitur

>genus piorum. effugantur undique novis decretis per omnem Asiam

5 >promulgatis. inpudentes namque homines et calumniosi. qui rapere

>aliena desiderant, occasione accepta imperialium praeceptorum more

praedonum die noctuque grassantur et diripiunt innocentes.

Et post aliquanta iteriim dicit: ^

>Et si quidein te iubente haec faciunt, bonum credamus, quidquid10 >iusto imperatore iubente committitur. sed et nos libenter ferimus

>mortem, quam a te cognoscimus inrogari. sed hoc est solum, quod

>te obsecramus, ut ipse prius ministros protervitatis huius requiras et

>si a te mandatae sunt istae quas inrogant mortes, ipse discutias. si

>vero tuam quoque conscientiam praeceptum istud tam inmane et tam

15 >barbarum latet. obsecramus, ne nos despicias et patiaris religiosos cives

>tam publice latrocinio iugulari<.

Et iterum post aliquanta addit etiam haec: 7

>Etenim filosofia haec. qua nos utimur, primo quidem florebat apud

>barbaros. introducta est autem etiam Romanae vestrae con*ersationi

20 >Augusti temporibus, ex quo et regni vestri sublimius culmen ascendit

>observantiae huius auspiciis elevatum, cuius imperii feliciter propa-

>gati tu felix successor existis et traditum tibi feliciter servas una cum

>filio. propter quod et simul tibi cum imperio traditum nostrae filo-

>sofiae ritum pari religione custodi, velut qui ingressu suo patribus tuis

2ö >causam prosperitatis intulerit. et fidem, quae cum ipsius Augusti 8

>felicitatibus adolevit. integram tu quoque nunc regnans inlibatamque

>conserva, quia nee ipsi Augusto in ingressu eius vel in progressu triste

XPOF4 et fugantur '

|19 barbarosj haebreos

|conuersationis X

23 imperium XEusebius II. 25



386 Eusebius, Kirchengeschichte IUI 26, 9—14> .€.

^-^ 9

>^

?,

^^ ->,cov

/^>(,'' ^6 &^ . -, , -> ^.) \.€(.

10 > . . . ->

.'\4&?

>, - 11> - ->.- &<.-&' 12^ :--, ^20 >) . ,, 13> ,->, ^ -

>• - ,-25>

.& -> ^ ,.^ 14

ATERBDM2'^

3 ARBDM | 8 > \ 8/9

9 > BD|10 Wendland und Wil

|

\âlois, fiii• Melito richtig\11 Ti corr. Tc

]12 ^ > BD

1 Wil | 17 BDM TER avtö

19 /.&| 21 >

TEBDM R124 ' TcERBDM

AT|26 interpolirt

| > ^ + , Tc getilgt

27 > RB



Ruflnus 26, 9—14 387

>aliquid accidit, sed e contrario laeta oinnia et omnia magnis successibus

>plena, obsecrantibus deum summum pro iraperii eius statu religionis

>huiusce cultoribus. nee quisquam principum nisi Nero solus et Domi- 9

>tianus nequam hominiim suggestionibus adversati sunt dogmati nostro.

>ex quorum tempore accidit nos falsis calumniis infamari. sed illorum 10

>errorem, qui ex ignorantia venerat, emendaverunt patres tui. qui fre-

>quentibus postmodum decretis animadverterunt in eos, qui auderent

>molestiae aliquid huiusmodi cultoribus inrogare. in quibus ayus tuus

>Hadrianus et ad alios quidem multos iudices, praecipue tarnen ad Fun-

10 >danum proconsulem Asiae pro boc litteras dedit. pater vero tuus te-

>cuin pariter Romani regni apicem regens omnibus quidem generaliter

>ciYitatibus , maxime tamen ad Larisaeos et Thessalonicenses et Athe->nienses pro bis mittit edicta. te vero multo magis eandem credimus 11

>servare sententiam, immo et multo clementiiis confidimus provisurum.

15 >tamquam qui verae filosofiae et purae religionis amator existas<.

Haec et multa alia nobiliter ab eo scripta in libello, de quo me- 12

moravimus, inferuntur. in bis autem quae de explanatione scripturarum

scribit. quasi in praefatione enumerat, quae sint volumin a veteris testa-

menti, quae in canone debeant observari.

quampartem scripturae in-

20 dere bis necessarium puto:

>Melito Onesimo fratri salutem. Quoniam quidem frequenter me 13

>rogasti pro studio, quod habes erga verbum dei, ut excerpam tibi

>testimonia ex lege et profetis de salvatore et de fide nostra simulque

>indicem. qui sit ordo vel nummerus veteiis testamenti voluminum.

25 >postulata libenter explevi. sciens quod sit in te discendi Studium vel

>quanta fidei devotio, ut vitae aetemae desiderio nibil praeponis. scias 14

>ergo perrexisse me usque ad orientis eum locum, ubi praedicationis

>nostrae coepit exordium et ubi gesta sunt illa omnia. quae leguntur

>scripta, ibique diligenter de omnibus explorasse, quae essent veteris

NPOF1 accedit

\et omnia] XF sub 0- om. PO^

\3 huiusque

5 accedit | 7 audiei-int Pi | 9 ad om-. NO^ \ 9/10 fundanum] Pifuudanium P-XOF \ 10 proconsule NP^ \ dedit 07n. X

|11 regens]

XPO gerens F\ 12 lariseos larisseos XOF

| 13 eandem] et eandem

17 inferuntur] inseruntur PO"^|18 quasi] quas

|26 ut u. a. desi-

derio] et ut ob u. a. desiderium|27 eum om. PF

25*



388 Eusebius, Kirchengescliichte IUI 27. 28

>: tvdc^ :&/. uc.{ô)v>^ ^], oof ojv ->' Mojvotcog

. "^ /->. *1> '.. ^.

,-> . . .. \3 . ./ ^Hoatov^) .'•. <.'0 d' 27

7 /.& '?" ^' '

' '. ^., .̂,

28!!>,

^,^>) -17 368, 1

aterbdm:^^

1 ^ TERBDM > | 3- ATERMXb &D^^'aârm 5 // )} AT D ?) 'i'cERM was Wcisliei/

quae et|6

.\

7 ' übergeschrieben Tc

[« auf Ras.J, R | 9 Tcm | 10 ohne hand-

schriftliche Gevähr, da AJT versagen, 380, 21 KH BD 10 AE 9 AE

11 TEBDM2!/! AR|12 T^, ge-

tilgt > + , Tc getilgt|

?.-' ' > ^? TER ABD

12/13 ' > Hieron. de uir. ill. 26 | 13 /9 BDMTER | > Ti + T^ | | >

1 ADM TERB|1 '^

T^mERBD|

17

ohne handschriftliche Gewähr, 10 BD 17 ^^ ERM| > BD

| -oiavov

1tr > corr. «

|18 '

| -M\19 TcERBM

]20

corr., TERDiM ^



Rufinus IUI 27. 28 3S9

>testaincnti volumina. ibi igitiu• qnae cum omni inAêstigatione conperi.

>haec sunt: Moysei libri quinque: Genesis, Exodus, Leviticus, Numeri.

>Deuteronomium; tum deincle lesus Naue, ludicum, Ruth, Regnorum

>libri quattuor, Paralipomenon libri duo, Psalmi David, Salomonis Pro-

>verbia quae et Sapientia, Ecclesiastes,Cantica Canticorum, lob; pro-

>phetae autem Esaias. Hieremias, duodecim propbetarum liber unus.

>Danihel, Ezecbihel, Hesdras. ex bis ergo et eglogas tibi, id est ex-

>cerpta testimonia in sex libris digesta transmisi<.

De Melitonis monumentis ista conperimus.

XVII] 10 Apollinaris vero cum multa a multis babeantur, ad nos tarnen ista A'Z 27

sunt quae venerunt. apologeticus liber ad praedictum imperatoremscriptus et adversum paganos libri quinque, de veritate libri duo, et

quos postmodum edidit adversum Catafrygas, Montanum scilicet et

pseudoprofetissas eius. qui tunc primum deviandi a recto itinere ex-

15 ordium sumpserant.

XXVIII] Sed et Musani, cuius in praecedentibus fecimus mentionem, fertur KH 28

libellus multa elegantia scriptus ad quosdam fratres, qui declinaverant

XPOF•2 moysi NO mosei PF \ 4 solomonis

1et] est '

|7 hiezechihel

Iesdras 1 9 melitonis om. X 1 ita X



390 Eusebius, Kirchengeschichte IUI 29, 1

' /) JtaQtxTQojrrjg/jtQOod^sv jreQt ^ - 29 1

^^?..

^ .,. y.ai ' €>6 ? - 2>,^ &>}/ ^ ^-

. ' -0 >6, ^. ^

>/.. ^3

> /.'> , ), ,->. . ->. ^ -, .&&^

),

20

<. 6 ' 4',^ '. - 5

25. (7) ?/ .-

. .2/3 358, 1— — —20 Iren. 1, 28, 1

ATERBDMT^

1 ohne handschriftliche Gewähr, KZ 2>^, 11 KE BD|4

TERBDM 4/ DM|

^" R

9/10 ; 10/11 ,— OQiuv D]17 TiRBDM [Hippolyt. 8, 16]

[vgl. Theodoret. haer. fab. 1, 20. Epiph. 46, 2] oder

2"^ -/// TcEIrenlat | \%

'.\ 19 «vayo(>f(' ATERBD\& ' | ?. ^^ [vgl.

auch 3, 23, 8]^^ ATcERBM D?-

21) ATER BD|

ABDM TER

22 T^TrERDM- AT» | 2



Rufinus IUI 29, 1— 391

ad haeresim quae dicitur Encri^titarum , tunc nuper exortam. cnius

auctorem extitisse Tatianum sermo adserit, illum ipsum. de quo in 29 1

superioribus memoravimus, beato Instino testimonium dante, cuius eum

et discipiüum femnt. de quo tarnen Irenaeus in primo libro contra

haereses haec refert:

>A Saturnino<. inquit, >et Marcione descenderunt et ii qui vo- 2

>cantur Encratitae, nuptias refatantes, quae a deo antiquitus institutae

>sunt, et subtiliter accusantes illum qui ab initio masculum et femiuam

>ad restitutionem humani generis fecit. sed et ab animalibus absti-

10 >nendum praedicant, ingrati existentes deo, qui haec humanis usibus

>procreavit.[

contradicunt etiam primi hominissaluti.

et hoc nuncin-

3>ventum est ab his quibus Tatianus quidam auctor extitit et huiusce-

>modi blasphemias introduxit. qui fuit quidem auditor lustini, sed

>donec cum ipso fuit. nihil tale sentire se prodidit. postea vero quam

1 >ille martyr effectus est, abscidit se ab ecclesiis doctoris adrogautia

>tumidus et elatione nimia inflatus, tamquam qui se ceteris duceret

>meliorem, proprium maluit quam a veteribus traditum docendi insti-

>tuere stilum, saecula quaedam invisibilia secundum Valentini fabulas

>introducens, nuptias autem et fornicationem corruptionemque pari iu-

20 >dicans lege, similia Marcioni Saturninoque confirmans. de salute vero

>Adam in dubium deducenda novis quaestionibus commentatur<.

Et paulo post idem Irenaeus addit etiam haec: 4

>Non multo autem<. inquit, >post Severus quidam supra dictae haeresi

>robur adiungens fomenta maxima eins sectatoribus praestitit. unde et

2ö >magis Severiani appellati sunt, qui utuntur quidem lege et profetis 5

>et euangeliis, sed propria quadam interpretatione scripturarum sensum>pervertunt. obtrectant autem Paulo apostolo et refutant eins epistulas.

KPOF1 quae] qui XF"^ \ 6 marciano

\7 iustituta X constitutae P«

13 blasphemaiisA^ | 26 sed] sed et



392 Eusebius, Kirchengeschichte IUI 29, 6 — 30, 3

2 ^^ astoozoXcov. 6 <>

rrooT&QOQ /

'^,

., ''

-, --. : 7

./ -. - ./. /-6 "/.,& , "/. -

10 -ffvv^

.. -',^\ 30 1

15 ,. ^^].,. '. .^ -

{/.20

.

) .' -2

.. d' '

., /.2 - /.^, ,& ^-. .. ?

^.ATERBDMr^/6

^R 7 rt > + ^, getilgt

18 >iui BDM > ATER

12 13 BD|HA ohne handschriftliche Gewähr KH

Kc BD AZ EM| / TERBDM oCov

|15 nach• + m Urhai [Edessa]

\16^ Ti corr. T'-

|17

Ti corr. Tf| \

18 oiiiiiu TERBD:\I utiai

)| 18/19 > |

19 }() ABDM^"^ Hier, de uir.

ill. 33 TER|

20|

22 neol

23 ' T'BDM ' , ^• [getilgt], ER|24 | 25 " DM

26^- ' corr. Tc BDM TER

27 ATrR BD ' vernichtete

> BD|28 > \

BD



Rufinus IUI 29, 6 — 30, 3 393

>sed neque Actus apostolorum suscipiunt. yerumtamen prior eorum 6

>auctor Tatianus conlationem quandam faciens euangeliorum nescio

>quomodo conposuit euangelium nnum ex quattuor, quod Diatessaron

>noniinavit, quod etiam nunc habetur a multis. dicitur autem et nonnulla

>ex sermonibus apostoli permutasse, tamquam qui emendare yelit or-

>diuem compositionemque rerborum. reliquit autem hie ipse infinitum 7

>librorum numerum. sed ille, quem adversum gentes scripsit, liber ex

>omnibus scriptis eius praecipuus et valde utilis conprobatur<.

Sed et de bis satis dictum.

£XX] 10 Per idem tempus innumeris haeresibus ubique pullulantibus et 30 1

praecipue apud Mesopotamiam Bardesanes quidam vir disertissimus in

Syrorum lingua et vehemens dialecticus adversum Marcionem aliosque

nonnuUos dialogos scribit, quos propria lingua conpositos edidit. sed

et plura alia eius extant volumina, quae discipuli eius in Graecum

15 -ertere sermonem. erat namque ita potens in verbo et doctrina et in

disputationibus validus, ut plurimos et nobiles viros habuerit secta-

tores. est eius et ad Antoninum de fato potentissimus dialogus. sed 2

et alia multa scripsit quae satis utilia et pernecessaria persecutionum

quae tunc erant temporibus extitere. ferunt autem hunc ipsum fuisse

20 primum de Valentini schola. sed cum magistrum notasset erroris et 3

ineptas eius fabulas arguisset, visus est sibi ad meliorem et rectam

fidei sententiam convertisse. nee tamen ex integro vetemm errorum

sordes maculamque deposuit. eisdem vero temporibus etiam Romanae

ecclesiae Soter episcopus vivendi finem fecit.

yPOF9 sed et] sed PF \ 11 bardesanis P- bardesanus Pi

|20 primum]

PO 2 primo O^F om.



) ^}^.

^£2

.̂^ ^) .-., ?. -& ^ .^^. -

. ^ ..̂.. .

0 .̂ .? " -

.AAm^'XtvlB, D[bi8 396,8; danach einQuatemio ausgefallen], T(ERM)

' 2 13 sub Seuero\ > BD

|aus?. corr.

DMI

]7 nach + &v BD

|8

2:2'tERI

TMi

10 ^ > |

BDTcER TiM

AAmj12 > BD | 14 am Schluss + et de septiiaginta inter-

pretihus + > ö

[]-

RM 15 nach +

.ER

21

)rm^tVJ'R'^^.

\

BD ^, corr. D'|

BD| 22/23 —

?-

BD1 22 AAm BD mit ihm ceteris

TERM|

nach- + ER



LIBEß V

Quanti et quemadmodum sub Severo apud Galliam pro pietate

subierint mortem.

II Ut martyres, quamdiii habebantur in vita. omnes, qui in perse-

5 cutione lapsi sunt, revocabant.

III Qualis Attalo martyri apparuit visio.

IUI Ut martyres Irenaeum sua conmendatione prosecantur.

V Quemadmodum sub Marco Aurelio Caesare nostrorum precibus

exauditis pluviam praestitit deus.

K) VI Enumeratio episeoporum, qui fuerint Romae.

VII TJt usque ad illa tempora per fideles miracula fiebant.

VIII Quemadmodum Irenaeus canonem scripturarum divinarum de-

finit et de septuaginta intei'pretibus.

Villi Enumeratio sub Commodo sacerdotum.

10 X De Panthaeno filosofo.

XI De demente Alexandrino.

XII De episcopis Hierusolymorum.

XIII De Rhodone et Marcionis secta.

XIIII De pseudoprofetis Catafrygarum.

2u XV De schismate, quod sub Blasto factum est Romae.

XVI Quae de Montano et ceteris pseudoprofetis feruntur.

KPOF11 ut] ubi P2

I15 fiiosofi X



396 Eusebias, Kirchengeschichte V

IZ ) ovvera^t ibymv.

IH Üoa ^ )

' .^^ ?] ''

..T ^ .0 -.^..

^5 .- XAmTKmi\ , EU

\ \

ERM| & BD

7|

]BDim

|nach

+ BD im ( 9 —

]ohne Randbemerkung. {

\10 Am

|H Am

|nach +

12 Am x,j(j • U

; 1 13 -1 Am | ] |14 Am

]15 am

Ende + ' , ER )ER

/^^/ ?.-.', iv) .\m Text

/J -

. .= ^ im Text

-.—Kc = — im Text



Rufinus V 397

10

15

XVII De Miltiade et sciiptis eius.

XVIII Quanta etiam Apollonius Catafrygas confutando prosequitur.

XVIIII Serapionis de secta Catafrygarum.

XX Quae Irenaeus contra haereticos apud urbem Romam dis-

ceptavit.

XXI Quod Romae Apollonius martyrium passus sit.

XXII Qui tunc episcopi nobiles habebantur.

XXIII De paschae quaestione.

XXIIII De dubitatione, quae orta est apud Asiam.

XXV Ut Omnibus una sententia de pasch a conplacuit.

XXVI Quae de Irenaei scriptis ad nos usque venerunt.

XXVII Quae etiam ceterorum, qui iisdem temporibus floruerint.

XXVIII De bis, qui Artemonis introduxerunt sectam, qualis mo-

ribus fuerit quoque pacto sacrosanctos libros temerare

ausus sit.

NPOF1 miltiade] milciade F miliciade melcliiade

\6 martyrio

12 ante qui ins. xxuiii PF|

hisdem isdem\

ISxxuiii] xxuiiii

quales] xxuiiii KOF\ 14 quoque pacto] *** pacto P^ xxx quo pacto P^



398 Eusebius, Kirchengeschichte V

KZ ' "^ imaxonov im•[ R]•[ R]

) .HK& = KEKe,im Text

'2 .Ä ÄB = im Text'[ ]?..Überschrift siehe im Text

Ä = ER

— = Ä— im Text

= ER= J 1 im Text

. '^),im Text

^— = —^ im Text

=- [/ ]ÄÄ AB = im Text





400 Eusebius, Kirchengeschiclite V pr. 1—

ovv ?. sjuoxojcog tJt\ 1

/.&^

,'

--- y.atl• 7], 9^:>

^ &.. // 3-. - •2

10/,, ,. - 3

, ... -15€ &, -&^ 4

d- /jro/t,(/oi'c -

20

^ .2 Ä ER 1 Î , |

| •ERBM

/

-| 7 bOvoo > T^ + IVTr

|8 ?

«AJi^wff ATcER

^' > 1 ) 16 ).)

17 TERB]18 ' TERBMS"^ y.a»'

21 > |T'ERBM

Tr 23 R



Ruiinus pr. 1— 401

Igitur Soteri episcopo octo annis in urbe Roma sacerdotio mini- 1

Strato duodecimus ab apostolis succedit Eleutherus septimodecimo anno

imperii Antonini Veri. quo in tempore per multas Romani orbis pro-

vincias ex adclamatione et seditione vulgi persecutiones adversum nostros

dirissimae concitatae sunt, ita ut multa milia martyrum per loca singula

fierent. quod conicere ex bis facile possumus. quae ad rerum gestarum

memoriam conservandam litteris mandata repperimus. et quamvis de 2

boc plenior nobis narratio, quam de singulorum martyriis prosecuti

sumus, sui sub titulo videatur exposita, quae instructionem pariter

10 doctrinae et scientiae necessariam non minimam continet, tarnen quae

etiam praesenti huic operi conpetere duximus, pauca inseremus e multis.alii namque scriptores historiarum referant bella tropaea victorias, 3

magistratuum ducumque fortia gesta concelebrent mortesque civium

aut hostium narrent, patriam coniuges liberos, diversis cuncta caedibus

15 confusa describant, noster bic sermo, qui narrationem continet de bis, 4

quae ad deum pertinent, rebus, absurdum non erit, si bella describat,

quae caro pro animae salute perpessa est, et pugnas, quas anima, ut

caelestem patriam recuperaret, excepit, si certamina eins referat, quae

pro fide veritatis exegit, in quibus non adversum mortales milites, sed

20 adversum spiritales daemones dimicavit. non pro liberis carnis. sed

pro Spiritus libertate. si, inquam, monumentis litterarum mandemus

proelia. quae non pro terrarum spatiis nee provinciarum possessionibus,

sed pro caelorum regno et paradisi bereditate peracta sunt, non regi

XPOF1'2 ministrante P«

|3 imperii om. X

\4 persecutionem

7 quamuisj quadamuis X|10 contineat

|11 huic or/i. PF

|opere

Iinserimus

\13 gesta om. X

\20 aduersus

Eusebius II. 26



402 Eusebius, Kirchengeschichte V 1, 1

sjrl

.,

xad^ tcTjv

-.• ', -6 '-. 2\, -

0,

&3

>0

) -) '^ ^ <.15 , ?.6 4

>

^ - •)>& ->, &• -20>^, & . 5> • .) ^,& ^

d-,

> -, &^5

> .> -. - ,>27 Tim. 3, 1

ATERBMZzi

3 ^ 400, 1 ^- 11 ER 3|4

]dl Tr

|6 nö.aav'Q

)> ' 4- ; 8

]('

|R

10 TER114

|17^8 > |

20 Uv£i^|22» R

|-- 23 /.wvojv | 23/24 | 25/2 >/

^ 27 ]



Rufinus V 1, 1-0 403

mortali imperium quaesitura, sed ab immortali rege omniam cleo trium-

phorum gloriam perceptura.

[I] Galliarum nobilissimae urbes Lugdunensinm civitas habetur et4 1 1

Viennensiura,

quas praecipiti lapsu praeterfluit Rhodanus nobilissimus

5 fluviorum. in bis quae et quanta erga dei martyres gesta sint supra 2

memorati Antonini Veri temporibus, descripta per ordinem ab eis ad

ecclesias Asiae et Frygiae fideli relatione transmissa sunt, de quibus 3

ut fides certior habeatur, ipsa scriptorum exempla subiciam.

>Servi Christi habitantes apud Viennam et Lugdunum Galliae urbes

10 >fratribus omnibus, qui per Asiam et Frygiam eandem quam nos re-

>demptionis Christi fidem et spem gerunt, pax vobis et gratia et gloria

>a deo patre et Christo lesu domino nostro<.

Et cum nonnulhi velut in praefatione prosecnti viderentur, post 4

aliquanta ita rerum gestarum ordiuntur initium:

15 >tribulationis<, aiunt. >nostrae magnitudinem et gentilium furorem.

>quem sanctis martyribus intenderunt, sicut est, enumerare ne prae-

>sentes quidem ipsi sufficimus, nedum scriptura comprehendere. omni- 5

>bus etenim viribus congressus est inimicus, tamquam qui iam per

>acerbitatem persecutionis adventus sui ostentaret initia et per hoc in-

20 >stitueret et informaret ministros suos adversum servos dei omne mini-

>sterium sceleris et crudelitatis explere, ita ut primo domorum nobis

>prohiberetur habitatio, tum deinde usus balnearum. post etiam pro-

>cessus ad publicum, ad ultimum, ne omnino in quolibet loco domi

>forisque publico privatoque videremur. sed aderat dei gratia, quae 6

25 >fragiliores quidem quosque nostrorum de manibus eorum eripiebat.

>producebat autem in medium vires stabiliores columnis, qui possint

XPOF3 habebatur PO-

|4 hrodanus

\6 memorati] PF memoratis NO

V2 a of)i.I19 aceruitatem libri \ 21 et crudelitatis] celeritate

23 ultimo\ 25 quidem oni.

26*



4(j4 Eusebius, Kirchengeschichte 1, . —10

> jiovtjQov ' ot , ^

> 'rffov-

> ,^?/('.

>0^ .> /- 7> ,&^ ^ -)^ & ^ .

8

10 >& ?. -

>3 --&.

&7]> ' &^> ,5>^. , :>

>^ , -> , ^ -> ' •>0

>/ , - '>' ow, ^ -> .,^.^ . - 10

2>, (, -) ^,^ ,

.-

1 2 vgl. Hebr. 10, 33 — 3— Rom. 8, 18 — 17—19 Luc. 1, 6

ATERBMZyl

1\

"^ tyojoovv uvzCo ATER|3' > | 7 > \ 7/8 >^

- TcTr 10/11 altes Glossem]12/13

TERBM

^|13

| 14

16 > | 16/1 7 —

^— TER

'/ so volleiidet war in seinen Führungen\17 18 >

18 > \i19 | 21 >

23 TER|23/24 & -

corr. '- 1 26 >



Rufinus V 1, 7—10 40

>pei• patientiain suam non solum ferre impetus, qnos excogitabat ini-

>inicus. secl et ultro expetere et sponte se omnibus vel obprobriorum

>vel tormentorum cruciatibus obiectare et lassescentibiis iam paene tor-

>toribus ipsi adhuc parnm putare. pro eo quod moram sibi hanc esse

>quoclammodo ad Christum festinantibus crederent, rebus fere ipsis et

>patientiae virtute clamantes, quia non sunt condignae passiones

>huius temporis ad futuram gloriam, quae revelabitiir in

>nobis.

>ferebant ergo fortiter adclamationes adversum se et probra atque in- 7

10 >inrias populi, et contumelias eorum ducebant laudes suas. sed et verbe-

>rari se ab eis ac lapidari et concludi patienter accipiebant, aequanimiter

>suscipientes quidquid iUud furentis vulgi excogitavissetinsania. denique 8

>quodam tempore adstante tribuno et primoribus civitatis pro solis ad-

>clamationibus populi correpti et in carcerem trusi sunt fratres usque ad

lö >praesentiam praesidis, cuique advenienti oiferuntur. in quos ille tanta 9

>crudelitate usus est, ut saevitiae eius species singulas nemo possit ex-

>ponere. Vettius igitur Epagathus unus ex fratribus, qui et in deum

>perfectam caritatem et in bomines integram custodiret, cuius vita, cum

>esset adulescens, ita examinata erat omnibus et probata, ut etiam gra-

20 >vissimis senibus praeferretur — incedebat enim in omnibus mandatis et

>iustiticationibus domini sine querela, ad obsequia quoque servorum

>dei prompfcissimus erat — is cum zelo divino et fervore spiritus plenus

>tam crudelia servis dei supplicia videret inferri et contra ius fasque

>tot poenas humanis visceribus excogitari, indignitatem rei ultra non

25 >ferens poscit se audiri pro civibus optimis et quibus nihil impietatis

>commissum probari poterat locuturum. erat enim et nobilissimus inter

>suos et eruditissimus. verum cum defensionem eius non reciperet ob- 10

>stinatio iudicis, inquirit tantum ab eo, si et ipse Christianus esset.

>utique Christianum se esse clarissima et libera voce testatus est. »tam-

50 >quam advocatus«. inquit. » Christianorum et ipse vinctorum numero

yPOF3 lassiscentibus

\6 condignae] dignae

]10 laudes suas duc. PF

sed om.\11 ac] et \ 12 exquogitasset

\23 contra ius] con-

trarius -VI

25 poposcit PF \ 26 et om. \ 26/27 int. suos nob.

29 utique] P^F utque XP" 0^ atque 0*



406 Eusebius, Kirchengeschichte V 1, 11—15

KTQorazij).) n dg x/S/qov>, ,'

,

^ .:-

> ,tvOoyJjOag

> ^'-. /.- .^ , - ^>^. ,.' , 610> ,'

^?.

& &.''. -Ö>, . 12

>.. ,). . 1^> ^ ]•6.

. /0

>ohv

. 7/ &' .-^^

> -,

> ?]

& '>,&. ^,-2> ^, -> ^. ^. 1

> .3/4 Luc. 1, 67 — 4/5 1 loann. 3, 16. Thess. 2, 8 — 6 Apoc. 14, 4

ATERBM^JJ

2 nach) wiederholt | 3 .' durch Rasur corr., ER

\ |6 ^« R

7 ]^ TER|

7/8 — sinnlos, verlangt

wird —\

9 xal• >| 10

]pojidus 11

«TERB

/3' R 114

| 14/15 TER|15

ATERM /) 117 * corr. Tc|18 wohl aus oJ ver-

dorben 24 övoJ R 27 ',^ >



Rufinus V 1, 11—1 407

>societur«. sed in hoc illi quidem quid dicerent ignorabant, ille vero

>habens in se advocatum pro nobis lesum, hoc nomine meruit hono-

>ran, sancti presbyteri Zachariae, qui erga sanctos plenitudinem caritatis

>ostenderat, secutus exemplum. qui et ipse dum fratribus adest et de-

5 >fensionem libertatis, quae in nostra religione consistit, exsequitur. do-

>minicum secutus exemplum animam suam pro ovibus suis posuit et

>pro amicis. et ideo cum hoc pariter velut discipuli fideles Christi in

>regno venturo sequentur agnum, quocumque vadit.

>his igitur optimis et fidelissimis ducibus usus omnis reliquus sancto- H10 >rum chorus prompti et alacres animas suas pro fidei libertate ponebant.

>aliqui autem impares et infirmiores inventi et ad inlatae persecutionis

>evehendum pondus invalidi, decem ferme numero, lapsu suo luctum nobis

>et ingentem tristitiam reliquerunt et multorum animos, quospriorumfides

>accenderat, infregerunt. unde et omnes valde perterriti sumus, non propter 12

15 >tormenta quae crudelius videbantur inferri, sed pro exitu confessionis

>incerto, quia multo nos gravius lapsus nostrorum quam ea quae in-

>ferebantur tormenta cruciabant. conprehendebantnr tamen cottidie, quos lä

>dignos dominus iudicabat in lapsorum numerum subrogari, ita ut ex

>utraque ecclesia omnes, qui studiosi et magni videbantur et quorum

20 >labore et industria regebantur ecclesiae, universi pariter tenerentur.

>accidit avitem etiam servos conprehendi quorundam ex nostris paganos, 14

>quoniam quidem publice iussum fuerat requiri omnes et teneri, quique

>daemonis instinctu, cum tormenta pertimescerent, quae inferri sanctis

>videbant, monentibus se in hoc ipsum militibus. quibus ita fuerat prae-

25 >ceptum, conmenti sunt adversum nos velut Thyestaeas cenas et incesta

>Oedipia perpetrantes et alia, quae ne proloqui aut cogitare nobis fas

>est et qualia ne credere quidem possumus aliquando apud homines

>gesta. quae cum de nobis diifamata fuissent in vulgus, horrori maximo 15

>et execrationi apud omnes homines esse coepimus, etiam apud eos,

30 >qui prius aliquid moderationis erga nos servandum esse censebaut. et

NPOF15 inferri »/. P^

|18 dominus] deus

\25 commenti F commen-

titi XO^ commentati commeiito 0-\

incerta ' 26 oedippia XOFimpia

\'19 exsecratione XO



408 Eusebius, Kirchengeschiclite V 1, 16—20

>' .' 7]

>)

'd-.

& )1

> ,( ')- '1<> (

> . ->) . . -0> ,. ' .

.' --

> /. -> ^

> . - 18

15> . -> . .^ ^ , -/)^. ^ & .0>

.?]. ^ .> .. : .. /// 19

25>' . .-> . ^ ^' . ^. 20^

^,

^,-30> - &^ ( >

1 Act. 7, 54 — 3/4 loann. 16, 2 — 10 Tim. .3, 15

ATERBMJTvi

2 ' TcmEim •' AT ER| 3

> | 5|8 > ]

10 | 12

| ARM>

|13

> +TcTr

15 | 16 > |R

|21 TÊRiM

ATrRcß|22 ERBM, Tf- getilgt AT»

24\ 25] | 28 ^|^ aus-» entstellt 29/30/ ATi^R^"



Rufinus V 1, 16—20 409

>omnes simul fremere adversum ChristiaDos atque insanabili odio furere

>coeperunt. tunc vidiraus conpleri illud, qiiod a domino dictum est:

>quia veniet tempus, in quo omnis. qui occiderit vos, putet

>se obsequium offerre deo. post haec etiam supra omne narra- 10

5 >tionis genus est suppliciornm et cruciatuum modus, qui sanctis mar-

>tTnbus inferebatur, perurgente Satana. quo scilicet etiam illoram con-

>fessione tale aliquid eliceretur a nobis esse conmissum. in quod omnes 17

>pari atque eodem furore persistebant, vulgus, iudex, officium, milites,

>perui-gentes praecipue Sanctum nomine quendam diaconum Viennensem

10 >et Maturum neopbytum quidem, sed in fide et patientia robustissimum,

>sed et Attalum Pergamenum civem, qui columna et firmamentum ec-

>clesiae nostrae in omnibus fuit, et Blandinamfeminam, per quam

>Christus ostendit, quia ea, quae apud homines despecta sunt et in con-

>temptu habentur, in magna gloria apud deum dncuntur, et quia Caritas

15 >eius quae fragilia sunt per naturam, per gratiam facit esse firmissima.

>cum enim omnes nos de ea trepidaremus, sed et ipsa eius camalis 18

>domina, quae erat una ex numero martyrum, vereretur, ne forte Blan-

>dina cederet in tormentis et pro debilitate corporis vix ad primae con-

>fessionis tormenta sufficeret, tanta tolerantiae virtute firmata est, ut

20 >resolveretur prius et concideret carnificum manus, qui sibi pro con-

>tentiosa iudicis animositate invicem succedebant. denique a prima

>luce usque ad vesperam tormenia semper innovantes ad ultimum victos

>se C'onfitentur, stupentes quomodo in ea spiritus permaneret, cum nihil

>iam er corpore per supplicia resedisset. sed illa vere beata, ut post- 19

25 >modum nobis ipsa disseruit, quotiens vocem confessionis emisit et

>» Christiana sum« proclamavit, totiens novae vires corpori reddebantur,

>et tamquam ablatis per confessionem doloribus instaurabatur recentior

>ad agones. eoque magis, quo intellexerat, quod vox pia sensum do-

>loris extingueret, saepius et alacrius »Christiana sum« et »nihil apud30 >nos mali geritur« proclamabat. diaconus quoque Sanctus nomine, 20

>etiam ipse supra quam dici potest et supra quam humanam fas est

>ferre naturam, acrius insistentibus ministris daemonum, quo aliquid

>ab eo elicere possent confessionis inlicitae, nova poenaram genera per-

XPOF1 praemere "

|atque] utique \

2 domino] deo P"|

-t etiam] iam

PFI

5 est] est etI

motus iV|

10 maturum] martyrem

i |15flagiliaPß

firmisäimam^ |1 7 numerum '

|20 resoluerentur ^^« O^ |

conciderent

fr- conciderentur P^ |22 inuocantes

]23 24 nihil iam] uihil nihil in illa

PFj24 corpore per supplicia] iVOi?" corporis supplicio |

27 ablatis] F^ ablutis

NPOF^128 intellexerit .V

\

pia] pie ipsa132 quod PO \

33 possintP




>, ,,?- .> //

&' jcQoq -

>(]

^(]

^£,«'

-Ö

>?]?.03

>?.. / -' 21>>6, //' /'^ .> -

0>. . , 22

>' , -

>,> ' 23

> , -1^ &^>, ) ,,> ^,>. •' ?. - 24

20> ->3,

.

.> /,> ,, -2> ^& ,,> .

^

>&. ' . (7>/. 25

12/13 loann. 7, 38 - 14-1() vgl. les. 53, 2. 5 — 17 1 Tim. 1, IG

aterbm:^^

1 TEB ) ARM]3

|6

8 ^ ATiRc|10 * corr. « wiederher-

gestellt " 12 inovviov | // |16

19 ARBM^|20/21

'it falscher Conjectur

]22

^' ERB, Tc getilgt

'/eiQÖJV ARB | 28 Wenclland

24 25/. | 25 | 28 TiTrß

ATc-ERM SPS'ia 2" Blandma|

» « TcTrER



Rufinus V 1, 21—25 411

>tulit, et quae longe substautiam hiimanae condicionis excederent. at

>ille vir deo plenus in tantum crudelitates eorum risit et ferinam in

>quaestione saevitiam, ut numquam dignatus sit vel quis esset genere,

>unde domo vel patria, nomen saltim suum eis fateri, sed de bis sin-

>gulis interrogatus nihil aliud in omnibus tormentis nisi Christianiim

>se esse respondit: »hoc mihi nomen, hoc genus et patria est«, »aliud«.

>inquit, »omnino nihil sum quam Christianus«, unde et incredibilis 21

>eos agitabat insania, qaod tantis poenarum generibus consumptis ex-

>torquere ei ne professionem quidem proprii vocabuli potuissent. ad

10 >ultimum candentes lamminas aeris et ferri erga inguinis loca et deli-

>catiora quaeque membrorum instauratis ignibus adhibent. ex quo 22

>carnes quidem eins adustae igni defluebant, ipse vero permanebat iu-

>mobilis inconcussus intrepidus, caelestibus aeternisque fontibus, qui

>procedunt de ventre lesu, humanas in se temperans flammas. verum- 23

15 >tamen membris omnibus martyr erat et toto corpore unum vulnus

>horrebat. periit in eo humanae formae agnitio, et non solum quis

>esset, sed et quid esset, tormentorum crudelitas ne agnosci posset ab-

>stulerat. Christus tamen in eo solus per martyrii gloriam recognosce-

>batur. qui per eius patientiam destruebat adversarias potestates et suos

20 >milites per tolerantiae roborabat exemplum, ostendens omnibus, quia

>nihil terribile est, ubi diligitur pater, nihil doloris est, ubi fides Christi

>est. sed artifices scelerum nequaquam martyris erubuere virtutem. 24

>post paucos etenim dies considerantes, quod, si tumentibus adhuc vul-

>neribus, quae indignarentur etiam ad mollissimum manus tactum, tor-

25 >menta rursus inferrent et denuo membra iam putrefacta vexarent,

ninum e duobus fore: aut in sua eum impietatis iura cessurum aut, si

>in tormentis animam posuisset, terrorem crudelitatis et metum ceteris

>intentandum. sed hoc longe contra quam impii cogitaverant. cessit.

>nam, quod vix credi ab infidelibus potest, restitutum est in primam30 >speciem corpus per secunda tormenta et officia membrorum, quae ab-

>stulerat prima crudelitas, secunda reparavit, ita ut iterata supplicia

>non ei iam poenam contulerint. sed medellam. sed et Blandina, quam 25

NPOF8 agebat '

|11 adhibebant PO

\16 perit XPÔ

|22

buerit




>07 y.aTajcBJiojy.tvai . Q- y.at -, . ^ \>. coq

^) (] 26

>' ^,

-5>& ^?]>. . »

> ,; .^?/.

10 >?]^ - 27>

,6

.,>•/ , ,' , \ , 3-1>^ ^' .^ ]^.>. ^ 28>^ ^.20

>.{}))

,> '. . -> ^ .' ^. 6 - 2{)

2 >•. -.>^ . / -

>^,

^-,..1' \ 3 r/Orfj \ > | 4 avi'rV7j\pev]

'/-\ '^ E'm

TrERB '» ad popuhim|

7 carnibns

8 y-ul"^ ATERM 12 vor - -\- »'|14 septimo vt

dieunt puncto| |

15|

16Tr

| • | 17 | 18/19 S-e-

^ ATER|19 '/ TER

' 22 ATcERM hi " | 24/2 ^ Tt getilgt

2 } '•



Rufinus ^1, 26—29 413

>paulo ante memoravimiis ,simili exemplo ad supplicia secunda revoca-

>tur. qnae cum semiviva paene et in mortis quodam confinio posita 26

>iteratis fuisset pulsata cruciatibus, velut ex somno; quodam subito

>evigilans in memoriam futurae beatitudinis venit et voce constanti

>tamquam de excelso et edito contionaretur ad populum: »multum«, in-

>quit, »erratis, viri, quod putatis infantum visceribus vesci eos, qui ne

>mutorum quidem animalium carnibus utuntur«. et sie in confessione

>perdurans iterum numero martyrum sociata retruditur.

{II] >sed posteaquam per beatorum martyrum patientiam tyrannica -^

10 >evanuere supplicia, aliis rursum diabolus machinis obpugnare parat

>famulos dei, quo scilicet adflictatione carceris et poenali squalore con-

>sumpti ac septimo, ut dicunt. puncto in nervo pedes, contra quam>credi fas est, distenti in intimo tenebrarum loco per omnia poenarum

>genera, quae fürentum saevitia excogitare poterat, deperirent. quam

10 >plurimi ergo hoc genere in ergastulis consumuntur domino suscipiente

>eorum huiuscemodi exitum, cuius nee ibi defuit divinae maiestatis

>auxilium. aliquanti etenim ex bis, qui saevissima tormenta pertulerant 28

>nee humanae aliquid medellae permissi sunt eonsequi, mirum in mo-

>dum virtute domini convalescere et subitam mentis alacritatem ac de-

20 >speratum corporis robur recuperare coeperunt, ita ut eobortatione sua

>eeteros ad patientiam confirmarent. et inpatientes erant poenarum illi

>magis, qui nuper fueraut correpti et quorum corpora nondum tormenta

>solidaverant. illi denique erant, qui paedoris horrore et conelusionis

>tenebris necabantur. verum beati Pothini Lugdunensis episcopi glo- 29

25 >riosam martyrii confessionem fas non est silentio praelerire. qui cum

NPOF3 ex] e PF

|8 mart. sociata] F sociata raart. mart. consociata

mart. socia '|10 ruisum] rm-sus NOF

|16 ibi . P^

\23 pae-

doris] NO^F foetoris PO'^\

conclusione P'^\24 pothini] " fotini pho-

tini OFI

lugdunensium



414 Eusebius, Kirchengeschichte V 1, 30— 3ö

>. . . />,7] .

>-?]' vjcb

-^- .€-, )

^>, . 31> {^c, » 7]. ?]<'>• ?].> , -10> . rcöv ,, .

^?. , - ->' ^ .

\> .5 >9^ ô 32>. .^ -> . 6- 33

>. .'. )

20

>, .!

, ,ojc

>. , ,... 34> .2> .'). , . 3

>,

-2 3 II Kor. 2, 14

ATERBMr^

1|8 &(^>; TrB

| 5 ?.& '•|6

ATER| \

S /\9 >

+ , Tc getilgt1 13 ATER

|14

zfjv

)ATER | 15 ^ AR | | 16

16/17 . . —\

TERBM ^ |18 > | 19 > » + TcTr

!20 > ER

!21 ATER

|25-

- 77|26^ [

28




>iionagenario maior esset aetate et corpore utpote illius aevi invalidns,

»cetera paene iam mortuus, solo martyrii amore vivebat. dncitnr ad 30

>tribunalia,

immopotius defertur senio et languore resolutns. euins ad

<hoc solum anima servabatur, ut Christus per eam magnificentius in

ö >fragili corpore triumpharet. statuitnr interea senior pro tribunalibiis.

>impiae plebis iindique clamor adtollitur, bunc ipsum esse insonant

>Christum. tum vero a praeside interrogatur, quisnam esset Christia- Bl

>norum deus. respondit: »si dignus fueris, scies«. hinc vero cunctos velut

>rabies inmensi cuiusdam furoris invasit, ita ut qui prope adstabant.

10 >pugnis, alii calcibus subigerent senem, nee aetati nee gravitati aliquid

>reTerentiae deferentes. illi vero, qui longius erant, quidquid furentibus

>teli venisset in manus, eminus iaciebant, ita ut unusquisque summi

>sibi esse delicti duceret, nisi aliquid in senem sceleris intulisset. in

>hoc etenim vindieandos deos suos esse credebant. quem eum semi-

15 >necem proiecissent in careerem. incontaminatum paulo post spiritum

>reddidit. per idem tempus inmensa quaedam dei dispensatio procu- 32

>ratur et misericordia ex insperato Christi domini arte conquiritur.

>quod numquam fere prius a persecutoribus gestum meminimus, omnes 33

>ii, qui primo conprehensi negaverant üdem, correpti truduntur in car-

20 >cerem et quo infelicibus ne solamen quidem poenalis praestaretur>exitii, non quasi Christiani iam, sed tamquam homicidae et ineesti

>detinebantur. habentes miseri duplicem poenam, quoniam quidem ce- 34

>terorum supplieia mitigabat spes et Corona martyrii Christique Caritas

>et sancti spiritus gratia relevabat adflictos, istos autem ipsis poenalibus

25 >catenis et paedore carceris gravius conscientia cruciabat, ita ut vultu

>ipso et aspectu diseernerentur a ceteris, quod illi producebantur de 35

>suppliciis laeti et divinum nescio quid in ipsis vultibus praeferentes.

XPOF9 inmensae

\10 pugnis] scr. pugnis alii | 18 meminimus" me-

mini quod Pi| 25 paedore] P- (tu margine squalore) pondere NOF p** ;=* pi




>, ^. oj~

>}]

],

, )>^', ^> ) ,,>. d-- ,>06 ^ ,-

10><.

.^36

>>, ^ -> ' 7]15>£- ' ?]-> &. 37

>6

>('.

&• ?/ - ^-> ^.

-)/-

20>, 6 - 38

> & , -•, ' 6€'> , -> ^5> )&- ^ -

>,/')&,

? .^, '

1/2 Ps. 44, 14 — 2/3 II Kor. 2, 15^2 Tr

j| 3 /)]

6 |8—10 — > | 9 nach •?.?.

+ \getilgt '

] 13

&Tr avdwv Tem, getilgt |

14 '' ' ATER1

1 7 r/ > | !18 ^

ATER bezeugt\

altes Glossem, durch mit dem Text

verbunden122^^ ABM^ TER 26 TERBM



Rufinus V 1, 36-38 417

>vincula sua monilia pretiosa ducebant, per squalorem carceris Christi

>bouus odor effecti, ita ut viderentur sibi non in ergastulo, sed in my-

>rothece conclusi. at illi alii tristes, demersi, ipsis quoque conspectibus

>horridi et omni turpitudinis deformitate foediores. sed et ipsis gen-

5 >tilibus in multo opprobrio expositi erant tamquam degeneres et ig-

>navi, qui fidem perdiderint et crimen invenerint et qui Christianorum

>quidem nomine caruerint, homicidarum tarnen poenas non effugerint,

>quae cum ita geri viderent ceteri, incredibiliter conroborati sunt, ita

>ut conprehensi absque ulla animi nutatione constanter se nihil aliud

10 >quam Christianos esse faterentur.

Et cum quaedam in bis locis fuissent longius prosecuti, post ali- 36quanta iterum baec subiungunt

>Post baec iam per diversas species martyrii eorum velut coronam

>quandam variis floribus conpositam dominus Christus intexens offerebat

15 >patri, ut ab eo velut victores magni agonis remunerationes aeternorum

>sumerent praemiorum. nam Maturus et Sanctus et Blandina et Attalus 37

>munerum diebus, innumeris milibus gentium diversarum ad spectacu-

>lum congregatis, statuuntur in medio harenae, et rursum Maturus 38

>cum Sancto, quasi nihil prius gesti fuisset, ad omnia tormentorum et

20 >verberum genera renovantur, certantibus omnimodis adversariis, qua-

>tenus eorum patientiam frangerent et ab ipso, ut ita dicam, vertice

> Coronas eorum diriperent, insanis populi vocibus instigati. sed illis eo

>magis animos roborabat spes vicinae iam gloriae, quam sibi iam iamque

NPOF2/3 myrothece] NF myrothecae PO^ inyrotheca 0-

\ijö gentibus

|

6 qui] PO'^F quia om. Oi|15 uelut] uel P' | remunerationem P-F

I18 congregato \ 19 gestum P^ gesta F^

|23 iam om.

Eusebius II. 27




>6. d' ovö^ , ' - 39>. ^, '

>7]

^> . ,40

5> ^, -,> / ^> ' -- 41> ' -0>& ,3•

^, ^ -> -. -, &- 42

1>^ .• ,. ,

jroi7/ö^/ ,, &- , -20 >^

-. " •43

> { ), •. (] -> -. 44

25>^ , •> « ,> ^,

, &-

16/17 les. 27, 1 — 19 Rom. 13, 14. Gal. 3, 27

ATERBMT^1 TcERc [Ri unleserlich] ^ ATi' |

TERBM > 2 covr. Tc|'

| 3' ATER|5- R

| 6 |

7 TcERB ^|8 - alter Zusatz

9 TPIRB AM| 10

^|

ARBMr > 11 /] > Rdurch diese

Schau [! verdorben aus Schtvester]\IS ARBM

> TcERBM > |16 17 ] |

^-> 20

\23/^ •

TcERM|26 RB

| 28 >



Ruauus 1, 39—44 419

>manu coutingere et contrectare dexteris videbantur. cumque et suppli- 39

>ciorum genera et spectaculorum iam paene tempus fuisset absumptum

>nec moveri ullatenus a sententia valuissent, cum etiam sellae ferreae

>superpositi consumptam verberibus carnem ignis subter ministratiis

5 >exureret, ad ultimum infatigabiles martyrum Spiritus ferro caesis cer- 40

>vicibus effugarunt. Blandina vero religata ad stipitem atque in crucis 41

>modum distenta bestiis pabulum praeparatnr. quae tarnen in ligno

>pendens vultu interrito et satis laeto orationem fundebat ad deum, qua

>et sibi constantiam et ceteris agonis sui consortibus perseverantiam

10 >precaretur. et facile vota sperabat inplenda, quae propriis iuvabat

>exemplis, simul et illud edocens, quod passionum Christi consortibus

>certum sit etiam gloriae eins donanda esse consortia. sed cum nulla 42>ex bestiis corpus eins änderet adtingere, deposita de ligno rursum re-

>vocatur ad carcerem, aliis adhuc agonibus praeparanda, ut per multas

15 >victorias Caput quidem tortuosi serpentis adtereret, fratrum vero animos

>ad tolerantiam concitaret per hoc, quod ipsa in parvo et fragili cor-

>pore tot certaminibus permaneret invicta et per singulos agones disce-

[III] >deret coronata.|Attalus quoque populi vocibus expostulatur, erat 43

>enim valde nobilis et, quod cunctis nobilius est, vir optimae con-

20 >scientiae et in fide Christi per omnia exercitia semper martyr. cum- 44

>que circumactus fuisset in amphitheatro, titulo se praecedente, in quo

>scriptum erat »Attalus Christianus«, fremere in eum vulgi insanientis

>furor vehementius coepit. sed cum praesidi indicatum fuisset esse

>eum Romanae civitatis virum, iubet eum cum ceteris in carcerem re-

NPO F

1 et^ om.\2 poenae iam

\7 quae] quam ''

|8 pendens]

POF adpendens|18 expostulatur] NO posto(ê/ ujlatur PF

27*




>: iv ]}. jc£qI rov'..

45

^5>' , -> , '^}, , ->. - 4G> - -10> .->, ^,>{^ .

47> ^ , , -1 >^, { &- )^,^' , -> '^Poyuaiojv, ,0

>&.

4S

>6

, & ->.. ^&->, , '> - -2>) ^,,> , 40

3 vgl. II Petr. 1, 8 — 6 II Kor. 2,7.

Kol. 3, 13 — 11/12Ezech.

12,23.

33, 11 — 24/25 Matth. 22, 11—13 — 25/26 vgl. Rom. 2, 24 — 27 loann. 17, 12

ATERBM2•^

3 Tr|4 ATER BM

|R

ABM^"^ T^ i'QojoTtoiovv TcER| 7/8 -

8/9 ATERB aviveovvco nach Conjectur

in cod. Paris. 1437 übergeschrieben mit falscher Conjectur; >• ; vor-

eusebianische Corruptel, vielleicht aus\9

> ' + Tcm|

11 ATERHverdorbene Stelle |

13

-|14 | 15/16

voJv] man erwartet ^ \ 16|20 ö

; TcERB AT Christus .\24—27/ —-24 |

25-



Rufinus V ], 4—49 421

>cipi, simiil et ad Caesarem refert eiusque sententiam, quid de eo iuberet.

>expectat.

>verum inter moras positi in carcere non infructuosum sibi 45

>tempiis transire patiuntur, sed vigore animi et alacritate fidei siiae

>eos, qui infirmiores videbantur, animabant et ipsi nondum martyres

>cohortationibus suis martyres plurimos faciebant. ex quo magnum>gaudium matri nascebatur ecclesiae videnti suos filios, qui paene iam

>decidisse videbantur in mortem, per hos reparari ad \'itam et monitis 4:6

>eorum multi, qui iam negando yelut abortum quoddam efiecti fuerant.

10 >quasi iterum parturiebantur et Christus in eis iterum formabatur.

>docebantur enim ab his, quia deus non vult mortem peccatoris, sed ut

>conYertatur et vivat. igitur cum a Caesare rescriptum faisset. ut per- 47

>sistentes quidem punirentur, negantes autem dimitterentur, die quodam

>celeberrimo , in quo ex omnibus provinciis coeuntes nundinas apud

15 >nos agere solent, in ipso frequentissimo conventu tribunal ascendens

>i3raeparari sibi iudex Christianos et introduci ad suppliciorum pompam>praebendam cunctis qui aderant iubet. rursum itaque cruces, rursum

>poenae, rursum tormenta reparantur. et si qui forte cives Romani

>reperti sunt, hos plecti capite decernit, ceteros vero bestiis tradi, in- 48

20>gens tamen ab omnibus

gloriaChristo conferebatur pro his, qui ante

>negaverant et dimitti neque negantes potuerant, nunc vero cum ne-

>gantibus venia praestaretur, in confessione persisterent et de perditionis

>grege revocati numero martyrum iungerentur. igitur cum erga supra 49

10 Gal. 4, 19

3 carcerem KOF\

7 uidentes P^F uidentis P-\9 abortum] NOF"^

aborsum {i/i marij. in alteram partem) F^|11 docebaut i\"

|12 scriptum

-YI20 antea mPQ•'- 1 23 in numero



422 Eusebius, Kirchengescliichte V 1, 50—54

> ,\ . ,'^ , '6 ^

y.al

> { '), -> ->. i/v '.> /. &>6.?] ..10 > ^<,>6 ^.

^\

," ^^' '

^- 1>& :) ->, & ,> , -> ^

. 6 . ] ^ 52>^ . ?/ ->. - '^^) ^20

>&^ ^. ' &&-> ^'

^.> ^.- » ^ ) -«. 53- , -= , -25> ,

^)} '). ^ ^ 7/?•

>^: /.^,)> ^

,

.54

3 '4 Act. 4, 29—3 L

aterbm:^^

2 ATiRB /. EM Tc getügt|3 it^v i^v ATER

6 TiemeoTUjai |7 Ti con: Tc

| 8 | 9/10 —> | 9 ^] |

11—13 —^ >\

11 imovotio corr. Tc|11/12 —" > |

12 //1

TcTr ] 13/14 iv

&JTcERBM iv

&^

|18 ^ > | |

19

> R 20 ATER^'-^l |21-

1 28 AB TERM|

corr. '|29-

/. TcTrERB



Rufinus V 1, —54 423

>dictos quaestio haberetur, Alexander quidam genere Fryx, medicus

>disciplina, vir religiosus et prudens et vitae ac morum probitate cunctis

>carus acceptusque, amore dei concitatus, cum adsisteret tribunali, nuti-

>bus hortabatur ad confessionem eos, in quos quaestio agitabatur, ita

>ut Omnibus, qui adstabant, palam fieret quid animi gereret. cumque 50

>id populi notavissent, indignantes maxime pro bis, qui, quod prius

>negaverant, rediviva nunc confessione revocabant, conclamarunt ad-

>versum Alexandrum haec ipso instigante committi. qui iussus a prae-

>side in medium statui et quis esset interrogatus, Christianum se esse

10 >libera professione testatur, quem continuo praeparandum bestiis con-

>demnaYit. et postera die simul cum Attalo producitur. quem contra

>praeceptum Caesaris, gratificari populis volens, etiam ipsum bestiis

>tradi iussit. sed cum ferarum nulla sanctorum corpora contigisset, 51

>omnibus eos verberum ceterarumque poenarum suppliciis cruciatos

lo âd ultimum in conspectu populi in medio barenae iugulari iubet, beato

>Alexandro in omnibus, quas perpessus est, poenis, ne unum quidem

>penitus profereute sermonem, sed ab initio usque ad finem intra semet

>ipsum semper cum deo loquente et in laudibus eins ac precibus per-

>manente. Attalus vero cum prunis subteriectis in sella ferrea torre- 52

20 >retur cumque nidor adustae carnis ad nares et ora inspectantis populi

>perferretur, voce magna exclamat ad plebem: »ecce hoc est homines

>comedere, quod vos facitis, quid a nobis velut occultum inquiritis

>facinus, quod vos aperta luce committitis? nos enim neque comedimus

>homines neque aliud quid mali agimus«. et cum interrogaretur, »quod

25 >nomenbabet deus?« respondit: »qui plures sunt, nominibus discernuntur,

>qui unus est, non indiget nomine«, post hos novissimo iam munerum 53

>die Blandina rursus inducitur cum Pontico annorum fere quindecim

>puero, quique et in priorum cruciatibus iussi fuerant semper adstare,

>quo magis ceterorum videntes supplicia terrerentur. statuuntur ergo in

30 >medio et iubentur iurare per deos. illi vero e contrario nullos esse

>aiebant istos, per quos iurare cogerentur. cumque aliis quam pluribus

>verbis exprobrarent gentium deos, insanire magis in eos coepit populi

>multitudo, neque teneram pueri aetatem neque sexum feminae mise-

>rantes, sed per omnia tormentorum genera quasi quodam eos circulo 54

XPOF5 animo PF\ 6 id] hü

\ 12/13 tr. best. PF | 16 quas] quae

libriI 17 infi-a NOF \ 22 23 fac. inqu.

j23 mos otn.

\24 male

126 hos 07n.

\28 in priorum] POF inpiorum X

|30 et om.

31 quam pluiimis



424 Eusebius, Kirchengeschichte V 1,—9/. ->, . 6 -

>6 vjtb , > \

-> ,jcäoav

-Ö >3 ' - 55

>^ '/,-> . ,), .

0 >«/: ^' ,^. ,

^^•,

^^] -

> ,^ ,15> ^ " -> ^.> ' 57> . -

^.

\^ 20

> ^58

> .^^,> ,> &• » ,

2>)^).\

- 59>. ^> ' >' ^ &

6/7 vgl. II Macc. 7, 21-28. 27—29. -11 — 18/19 ;/ 206 — 24/25 Apoc.22, 11

ATERBMr^1 l•/ h.A ^ TrER > | 3 materna cohor-

iaiione\

T^B corr. Ti| 4 /^) nothwendig

| 5/6-Ttov' TcER

|8 ra— a/üJViö.uara > Ti + TcmTm

|10

> , so da.ss — zum Folgenden gezogen wird|12&

3 hl AB^l ini TE getilgt R | 14 |15

18

^\ 19 ovanavazojo ATEißM^S" EcR

tl/ov 22- |23 nach Conjectur

ATER.!".^'; alte Doublette zu\24/25 6 —

] inmstus adhuc faciat iniusta\25 r^ TEBM AR

|25 26-




>peragentes nihil deesse poenis patiebantur, quod crudelitas invenisset.

>tuin Ponticus maximum patientiae robur materna cohortatione susci-

>piens et perseverans in confessione fidei inpollutum spiritum reddit,

>beata vero Blandina ultima omniiim velut omnium nobilis mater 55

5 >praemissos ad martyrii coronam filios iusequi iam secura festinat ex-

>iiltans et ovans, velut ad thalamum sponsi invitata et ad nuptiale con-

>vivinm. ex quo fiebat. ut in verberibus tripudiaret et craticulis exusta

>gauderet ac tarn hilaris videretur et laeta, qaasi inter dapes regias

>adcubaret. post hoc ad bestias traditur. sed ab his intacta perdurat.

10 >inde etiam aliud excogitatur crudelitatis genus, ut rete constricta obi- 56

>ceretui• tauro ferociter instigato. a quo cum faisset innumeris ictibus la-

>cessita et toto harenae ambitu iactata. nihil penitns laeditur, sed permanet

>laeto, ut semper, Yultu, mente constanti, spe ipsa et animi praesumptione

>cum Christo iam conloquens. ad ultimum iugulari gladio iubetur,

lö >stupentibus ipsis etiam impiis et dicentibus, quod numquam fuerit

>femina. quae tanta ac talia ferre potuerit. 57

>sed nee sie quidem satietatem aliquam capere crudelitas quivit, an-

>tiqui etenim serpentis virulentia concitati feri ac barbari mores mansu- 5S

>escere nesciebant. ex ipsa quippe sanctorum patientia saevior eis con-

20 >tentionis rabies accendebatur et velut pudore quodam fatigabantur, quod>maior inesset cruciatis quam cruciantibus virtus. et ex hoc ad nefanda

>odia iudex simul instigabatur et populus, ut sciiptura conpleretur, quae

>dicit: »iniquus adhuc inique agat et iniustus adhue faciat in- 59

>iusta«. igitur inaudito saevitiae genere eorum. qui necabantur incarcere.

25 >corpora canibus iubebantur exponi, adhibita simul custodia die noctuque,

yPOF3 reddidit POF^

|11 fuisset et X

|12 permanebat |

17 nee]

XO ne PF\ 18,19 roansuescere nesciebant] mansuerent sciebant X \

23 24

iniuste faciat




> , jcf] , ^->,>?)

^->.

oV 60

>. ->. &, ^' , -> ^ . .>),^ - 7] •7^.

10> ';'^ ' - ^1>

,•'

-(]'

>?/

&, , ,> <.•' 62

>

^-

&^,,

^->620>, ?. .> ?.& 6> , , , »>. ' - -> ^ ,5> ^'> - ^ ,

>'<.

4 Act. 7, 04

aterbmi:j

1 —/ ^ R|

3| 6 -/ 1

8 ARBM|9 | 11

13

^> 14

|

16R'M con•. Rc

|19)& AT^M^-- ER ^}] Tcm

& |21 ) | 23/ | ))^'

| 23/24 ^ ATER

2 1' ARc^"^ TER»



Rufinus V 1, 60—63 427

>ne qui coUectas reliquias humanitatis intuitu traderet sepulturae. sed si

>quid forte yel bestiis vel igni reliquum ex corporibus martyrum fuerat

>ipsaque cum truncis suis capita punitorum insepulta per custodiam

>inilituni servabantur et quaerebatur, si quid ultra posset inferre humana 60

>cradelitas etiam in eos, qui iam vitae huius limen excesserant. exul-

>tabant tarnen gentes magnificantes simulacra sua, quorum virtute

>datam in illos vindictam dicebant. si qui vero inter ipsos paulo mitior

>vel humanior videbatur: »ubi nunc est«, aiebant, »deus eorum? et quid

>eis profuit ista religio, pro qua etiam animas posuerunt?« igitur apud 61

10 >illos erat varium istud insultationis genus, apud nos vero ingens luctus

>habebatur, praecipue quod non possemus corpora liumi tradere, quippe

>quibus ne noctis tempore aliqua ad hoc opportunitas praebebatur neque>muneribus suadere custodes neque precibus aut ullo alio genere copia

>erat, ita adtente et sollicite curabant, ne daretur extremis ossibus se-

1 >pultura. post aliquot autem dies cum nullam sepeliendi gratiam prae- 62

>stitissent, incensa ossa martyrum et in favillam redacta cum reliquo

>terrae pulvere in Rhodanum fluvium dispersere, ne usquam eorum re-

>liquiae residerent, quasi vero hoc agentes deum vincerent et, sicut 63

>dicebant, spem eis per hoc resurrectionis adimerent. »sperantes enim«.

20 >aiebant, »de sepulchris quandoque se esse resurrecturos. idcirco nova>nescio qua persuadente sibi superstitione laeti se tormentis morti-

>busque subiciuut. nunc videamus, si resurgent et si potest eis adesse

>deus eorum et eripere eos de manibus nostris«<.

NPOF1 quis

I4 possit PF \ inferre ovi. PF \ 8 aiebant] JSP"^ aiebat

PÔFI

9 animas] animas suas ^|11 corpora om.

|17 hrodanum

18 haec PO



428 Eusebius, Kirchengeschichte V 2, 1—

• 2 1

](:], ' /?]

^.&€ ?] -> \ im , 2

> }^> -, ( 00^10>

- -->,> , '

> ,^. ^ 3> , ]&• ->) ) &. -

>»

, &^.20>.^ «," ^. ), 4> - .

2> ,89 Phil. 2, (J — 16 Apoc. 3, 14 — 16/17 Apoc. 1, . Act. 3, 1

ATERBMZ^

1 ^B 420, 4 ERM1] Vems

\2-3^ ATER tvas sich xutnc;/ quid geri

potuerit| 4 durch Rasur corr., ERBM AT

|6'

|7^ H

|8 > |

11/12 \12 —

> + ßim| 7) > + Tc

|16 ^

, durch Rasur corr.|

&E^R

|19 ATcERM

> TiR 21 TiÊRM TcmEmiRim ^ " nach Conjectur; humiles et egeni optamus ut ipsa saltim in nohis con•

fessio hda permaneat , voreusebianische Corruptel,\ Schw -Wendland

|22 yivojvzai AT iß TcER

|24

^ TER^".! - |




Haec sunt, quae illis temporibus gesta ex epistula fratrum Lugdu- 2 1

nensium declarantur. ex quibus quid etiam per ceteras provincias geri

potuerit, coniectiira capiendnm est. referuntur adhuc in ipsa epistula

quaedam etiam de humanitate et mansuetudine beatorum martyrum,

quae dignum puto ad haec suis sermonibus sicut cetera sociari.

>Quique<, aiunt, >ad imitationem Christi, qui, cum in forma dei 2

>esset, non rapinam arbitratus est esse se aequalem deo, in

>tanta gloria positi et semel et iterum ac frequentius martyres facti post

>bestias, post ignes et lamminas neque se ipsi martyres dicebant neque

10 >aliis ita se appellantibus indulgebant: sed si forte aliquis nostrum vel in

>epistula vel in sermone eos martyres nominasset, increpabant acrius di-

>centes, quod haec appellatio soli Christo debetur, qui solus fidelis yeritatis 3

>est martyr et qui primogenitus est ex mortuis et auctor yitae aeternae,

>vel certe illis solis aptum hoc esse vocabulum, qui post bonam con-

lö >fessionem discedere de hac vita et pergere meruerunt ad deum. »nos

>autem«, aiebant, »humiles et egeni optamus, ut ipsa saltim in nobis con-

>fessio tuta permaneat«. in quod etiam ceteros fratres cum lacrimis

>obsecrabant, ut pro eis dominum precarentur, quo perfectae confessionis>signaculum martyrium mererentur accipere. et tanta in eis humilitas 4

20 >erat, ut cum rebus ipsis essent martyres, nominis tamen iactantiam

>fugerent. apud gentiles vero cum omni jßducia consistebant, nobilitatem

NPOF3 refertur

|-t humilitate P«

]9/10 neque a. i. se a. indulgebant

o»i. Pi1 18 obsecrant Pi



430 Eusebius, Kircliengeschichte V 2, —8

>6 ^, ->7] &<.

- C >>: , 7/

5 >sl0iv. , ->6' , '&.- ^.> 07'/07} <. '>.&

.;<

10 ^>> , & &>. ., «//' -1

>/,, -,

<

>' ,^ -.> . -,20- -> <.

- 8

'^ -4/ Pet. 5, 6 — 7/8 Act. 7, 60 — 13/14 vgl. Gal. 6, 4

ATERB, D [von 11 an], M^^1 auf Rasur TcRc

| 3 T^ corr. Tc| 5]

6 TERBM| 6/7 — stört den

Fortschritt des Gedankens, doch kann das Excerpt schlecht abgeschnitten sein|

8/9 '— >| 9 EcR

| 11 |

13

-\ .' R|14

,

17 TERBDM^"| 18/19 — BDMî'yl

— TcER — — ^ 1

19 23» BDM2'yi& ATER



Rufinus V 2, — 8 431

>animae per contemptum iniuriae et suppliciorum patientiam demon-

>strantes. erant ergo inter fratres humiles, inter persecutores elati, suis

>inites, adversariis terribiles, Christo subiecti, diabolo erecti. humilia- 5

>bant SB sub potentissima manu dei, per quam mmc sublimius exaltati

>sunt. placabant omnes, accusabant neminem, solvebant cunctos, liga-

>bant nullum. orabant etiam pro persecutoribus suis, utentes sermone

>sancti Stefani primi martyris et dicentes: »domine, ne statu as illis

>1 peccatum«. adversum quos eo vehementiora diabolus proelia 6

>concitabat, quod per nimiam caritatem, quam habebant in Christo lesu,

10 >etiam eos, qui lapsi fuerant et quos iam se inmanis illa bestia absor-

>buisse crediderat, rursum vivos de internis eins visceribus educebant

>et velut matres erga parvulos suos, ita erga eos totis profusi misera-

>tionum visceribus inhaerebant, omnipotenti deo effundentes pro ipsis

>fontes ac flumina lacrimarum, vitam petebant eis a deo, et tribuebatur <

lö >eis. nee sibi gratum iter ducebant eundi ad dominum vel laetam puta-

>bant martyrii fore coronam, si partem membrorum suorum de ecclesiis

>raptam velut spolia quaedam detentari a diabolo permisissent. super

>omnia autem pacem et ipsi diligebant et nobis servare mandabant nee

>aliam sibi nisi per paeem viam ad martyrium construebant, caventes,

20 >ne ullam post sedissensionem fratribus, ne ecclesiae matri maestitiam

>derelinquerent, sed paeem semper habendam, pacem fratribus custo-

>diendam et caritatem praecipue tenendam, quae est unitatis et con-

>eordiae vinculum, commonebant<.

Haec non inutiliter, ut opinor, a nobis ad aedificationem legentium 8

2 memoriae tradita sunt, quae ex tantorum virorum auctoritate deseen-

dunt, propter eos, qui tumidi et inflati adversum fratres feruntur et

NPOF15/16 eundi . . . putabant oni.

\18 et ipsi] ipsi

|19 nisi om.

conseruabant



432 Eusebius, Kirchengeschichte V 3, 1 — 4, 1

d^QcoJtov y.cä ^/ d'

7?/" 3 1

-, ^' -. \4 -2

,'\ &).- ,' \4 ^-^

.-

&^3-' - .. . - i' -{^ -' ' .

0

)-^^, ^ '-,-.) ,2, . ^? ., J 4 1

, - ),

0

1 BD]3 Ai'BD G J ERM

i

4 DiM, corr. Dr

TCQO^tLVui TiBDM^"

ÂTcER

| 6/7 ], >

7 > D 18

£)|

10 BD TERnoiij

BDM > ATER 111/12 TER

11 cbrft DM

|ERM

> BD ).]. Zahn GK 2, 125 [zweifelnd]| 16^ 27 J ABD 1 " 27 EM

|

^d/; > \ 28

29 ' corr. '!30 dr/zoiaca



Rufinus 3, 1 — 4, 1 433

si qui forte titubaverint, miserationum Christi viscera ab eis putant

penitus excludenda.

Refertur adhuc in eadem scriptura et alia narratio, quam cogni- / 3 1

tionis causa bis inserere dignum putavi. Alcibiades qnidam erat in 2

numero eorum, qui pro Christo vincti tenebantur. hie vitam satis ar-

duam et austeram gerebat. nihil cibi volens accipere. sed tantum sale

et pane cum aqua utebatur. cumque hunc vitae rigorem vellet etiam

in carcere positus obtinere, Attalo post primam confessionem suam,

quam in amphitheatro confessus est, revelatur, quia non recte faceret

10 Alcibiades, creaturis dei et ipse non uti et aliis formam scandali re-

linquere. quibus cognitis Alcibiades coepit omnia cum gratiarum 3

actione percipere, quia quae illi revelabat spiritus ut doceret, et huic.

ut sequeretur, idem spiritus persuadebat. sed de his finis sit. igitar 4

Montanus et Alcibiades et Theodotus in Frygiae partibus tunc primum

15 apud quam plurimos in profetarum opinionem venerunt. et quia per

illud adhuc tempus multae etiam aliae virtutes et gratiae in diversis

ecclesiis per donum sancti spiritus ministrabantur, facile adcommodata

est fides etiam his potuisse profetiae gratiam dari. cumque plurima

inter fratres dissensio fuisset exorta, rursum ecclesiae Galliarum iu-

20 dicium suum et sententiam de his quoque cum omni reverentia et rectae

fidei expositione decernunt; epistulas martyrum, qui apud eos con-

summati fuerant. proferentes, quas illi in vinculis positi per Asiam et

Frygiam fratribus consistentibus scripserant et Eleuthero urbis Romae

episcopo, de pace eum ecclesiae conmonentes, quique etiam Irenaeum J 4 1

25 presbyterum tunc adhuc ecclesiae Lugdunensis supra dicto urbis Romaeepiscopo commendabant, testimonium vitae eius perhibentes. sicut ipso-

rum etiam voces, quae infra scribuntur, ostendunt

:S'POF

1 quis PaI

titubauerit\4 bis] in his Pa

\7 uelit Pi

8 obtinere] obseniare P^\10/11 relinquere] iYP« derelinquere PÔF

15 opinione PO\ ueniebant Pa

|27 scribuntur] scripta sunt

Eusebius II. og



434 Eusebias, Kirchengeschicbte V 4, 2— , 3

>XcdQtiv ev jtcO.iv^ . ^. 2> 001 ^ ' ->•

,-3•,

&..~

-,

,: , «r ••<.] /-} 3, ,

, &10 ), ^

, -

,.. .'' -,, /' -' ^ -

^,

20

^ >^^ ^, - -

{. -> ^-. )^-. ) 3

•^

,,.2/3 Apoc. 1, 9 — 13 400, 9—11

ATERBDMT^1 vor ycdoeiv -f-/ |

TERBDM2!^4 iv 'näoiv

2 -^^!. \ 4 |4—6 —-& >

•. corr. | ^) •] 8,9 —-

> ' +Ttm

|

9|13

14 ^ outojo Tc [getilgt], ERBD| 15 BD

13 13 ERM1

de R|

17 20 /> |'»/ DM

|21 BDM » ATER

|> | 21/22 -

}] ATERB DM]25 | 26^& BD



Rufinus V 4, 2— , 3 435

[IUI] >Havere te in deo iterum et semper optamus, pater Eleuthere. ro- 2

>gavimus fratrem et socinm nostrum Irenaeum haec tibi scripta deferre,

>quem deprecamur, ut habeas conmendatum. aemulator namque est

>testamenti Christi, scimus enim, quod solus officii gradus non facit

>aliqiiem iustum, quo tarnen iste recte utitur in presbyterio, sed plus

>eum ex vitae merito conimendamus<.

Euiimerant etiam post haec diversorum martyrum glorias, quanti 3

ferro caesi, quanti bestiis, quanti ignibus, quanti etiam squalore carceris

absumpti sint. quae si qui Yult plenius noscere, ipsas ex integro re-

10 quirat epistulas.

[V] Igitur Antonini temporibus, quibus haec gesta referuntur, Marcum ö l

Aurelium fratrem eins Caesarem bella inferentem Germanis ac Sarmatis

tradunt historiae, cum siti eins periclitaretur exercitus, aestuantem et

quaerentem, quid facto opus esset, repperisse in legione quadam milites

15 Christianos, quibus ut nostris mos est, fiexis genibus obsecrantibus

exaudisse deum supplicationes eorum, et subito contra omnium spem 2

largissimis imbribus profusis exercitus qnidem periclitantis, pro quo

oraverant Christiani, sitim sedatam, hostes vero, qai iam exitialiter

imminebant, fulminibus crebris et caelitus prolapsis ignibus eflfugatos.

20 quod factum refertur quidem et ab historicis gentilium, sed quia 3

nostrorum id orationibus inpetratum sit, non refertur, quippe apud

XPOF1 hauere] P* habere NPa(ßF ualere 0^

|2 patrem

\5 recte]

fecit118 hoste .V

|19 effugatos] POF refugatos

28*



436 Eusebius, Kii-cliengescliichte V , 4—. ' ,^, 7/ -.^ ,, ?)€- -7]

'7), -

1>

, &) ^--,§ 4

, , ?/^. - 5. '^10 . 69•,

6

,)• -&, ^ -^ ' & - '*

> , -

>., ; ,U

>, ,3?.

>,' \4,>>, ^<., &^'^ ' ^. c

25 ) -) -?.^,

10 110, 16 ff. 176, 8 ff. 272, 15 ff. — 11-22 Tertull. apol.

ATERBDMVyl1 ] R 1/2 31

| > |7

ARcBDM TERi > |D Tt)v/ , BDAI^T )-

ATER |11 BD

|^^ corr. TcD !

13 ATER BDM|18 Valois, richtig für

Tertull gr| TERBDM Tertgr

|19 ABDM^"

TER|

< ' corr. '|

21

&BDM

&TER 22' |

23 '/. —^) > \auf Ras.

Ri1

BDM ^, ATER|24 JTBD 438, 7 24 ERM

|

25 ABD ^ ueiinîg nonageshno uifae sitae

TER



Rufinus V , 4—8 437

quos etiam cetera miracula, quae a nostris gesta sunt, non habent

fidem. nostrorum vero et TertuUianus haec memorat et apud Graecos -t

Apollinaris, qui etiam ipsam legionem pro insignis facti miraculo mii-

tato nomine vocitatam dicit ab imperatore fülmineam. Tertullianns 5

5 vero Marci imperatoris epistulas etiam nunc haberi dicit, quibus de bis

apertius indicatur.

Sed nos iam ex hoc ad bistoriae ordinem redeamus. igitur Potbino ^

nonagensimo yitae suae anno cum ceteris Galliae martyribus coronato

Irenaeus Lugdunensis ecclesiae suscepit sacerdotium. quem Irenaeum

XPOF3 apollinares

|7 pothino] ^^ photino OF fotino F \ S galliarum

P-I

coronato] NO consummato PF \ 9 sacerdocio



438 Eusebius, Kircliengeschicbte V , 9— 6,^ ?) 'eveö&ai

--

.)

^. ^,,coz

-, '>\)^) } 6 1>. Aivco>

&^-

10 >. '/ ,-

- .>6^ . '> . S> {} ,)) '^ &,

>?}

\> <.20 ^

> ->, ^ &->

. , -> ^, , ,> ). )> ,. (] *>

7—19 Iren. 3, 8, 3 — 9/10 Tim. 4, 21 — 21—8.440,2 Iren. 3, 3, 3

ATERBDMV^

5 > " so dass der Satz auf Irenaeus bezogen wird|

8

(>ATER BDM|11 AM TER > BD

1 19 auf ?.folgte 'anniinfians] , das durch falsche Abgrenzung des Excerpts weg-

gelassen istI

22] [= ] |24 D

|

-^ corr. <" VJ corr. E^' Iren



Rufinus V 5, 9 — 6, 4 439

Polycarpi auditorem fuisse in pueritia conperimus. hie in tertio ad- 9

versuni liaereses libro Eleutheri episcopi temporibus, quae tempora

nunc habemus in manibiis, scribere se opus illud indicat bis verbis:

[VI] >Fundata igitur et aedificata ecclesia beati apostoli Lino officium 6 1

>episcopatus iniungunt. cuius Lini Paulus in epistula ad Timotheum

>meminit. huie succedit Anencletus, post quem tertio loco episcopatum 2

>suscepit Clemens, hieautem cum

l)eatisapostolis

fuitet cum ipsis

>vitam semper exegit atque ab ipsis institutus recentem gerebat tradi-

>tionis eorum memoriam et praedicationis eorum formam semper habe-

10 >bat in oeulis. sub hoe ei'go demente seditio non modica exorta est :i

>apud Corinthum inter fratres, ita ut ex jêrsona Romanae ecclesiae

>scriberet ipse Clemens ad Corinthios epistulam necessariam, quae eos

>revocaret in pacem et fidem eorum, quae coneussa fuerat, renovaret,

>exprimens in ea apostolorum traditionem, quam nuper ab eis ipse

15 >suseeperat<.

Et post aliquanta iterum dicit:

>Huic autem Clement! succedit Euarestus, Euaresto Alexander, et

>post hune sextus ab apostolis ordinatur Xystus. post quem Telesforus,

>qui et inlustre martyrium duxit. post hunc Hyginus, deinde Plus, post

20 >quem Anicetus. huic successit Soter. qui nunc duodecimo loco ab

NPOF

7 ap. beat.\

13 pace Pi 117 euarestus euaresto] JN'O euaristus

euaristo F euuaristus et euuaristo\19 hunc] hun Pb [sie)

| 20 i)ost

Soteri requiritur Soteri Eleutherus, scd omisit ea verba aid Rufinus mit certe

codex nostroriim archctijpiis; deten'ores hiatum explent, eocempli causa et sotheri

eleutherus 0-, huic soteri eleutherius succedit 2



44 Eusebius, Kircheugeschichte V 7, 1—4

>y.cu //^ cLto -> -^ 7)<.

^ ^9 -7 1

' \), ^,5 \ . -&, . .(->

, 2

10

>?>> -)<.

1 - )'

> 3

>, , -^ -&'20> & ^.* /> ,&*. 4> , -

>^

im. , 20 — 9—14: Iren. 2, 31, 2 — 16— S. 442, 10 Iren. 2, 32, 4

ATERBDMJT^1 ATERBD^ nach Conjectur, -Iren

|iv /. TÊRBDM Iren 7] T^

|

3 AB 4 2" 3 EM|&

|4

| j

e auf Rasur D|)] nicht viel

\ \avaaztjoai DM | 11-

TERBDM2'yl hen|

^" ^ ATER {

)Irenlat [falsch]

|12 ATERM.^'/i Iren

BDj17 18 durch Rasur corr., durch

Rasur corr., RM Iren AT'E^BD.^j22' BDc

|

23/24 BD | 24 Iren > TERBDM^



Rufinus V 6, — 7, 4 441

>apostolis episcopatus obtinet sortem et easdem, quas apostoli tradi-

>derunt, praedicationes divinae fidei integras inlibatasque custodit<.

["Vir Haec Ireuaeus in siipra dictis libris conplexus est. sed et in se- 1

cundo nihilominus eiusdem operis libro, dicens etiam suis temporibus

reliqiiias quasdam divinae virtutis in ecclesiis inveniri. hoc modo scribit:

>Abest auteni longe ab eis, ut mortunm suscitent, sicut dominus 2

>snscitavit et apostoli per orationes. sed et fratres frequenter fecerunt

>hoc in plurimis ecclesiis, ita ut omni simul ecclesia congregata ieiu-

>niisque et obsecrationibus multis ad deum profusis converteretur spiri-

10 >tus mortui et redderetur homo vivus per orationes sanctorum<.

Et iterum dicit post aliquanta:

>Quod si dominum per fantasiam dicent fecisse haec. ad prophetas 3

>veniamus, qui haec ab eo gerenda esse praedixerant et qui confirmarunt

>bunc esse filium dei, propter quod et discipuli sui in ipsius nomine et

15 =âb ipso accipientes gratiam faciunt haec ad subveniendum saluti ho-

>minum, prout unusquisque meruerit. alii namque daemonas fugant et 4

>ita eos, qui incursati sunt, purgant, ut interdum ipsi illi, qui curati

XPOF8 omnis XF

\13 coufirmauerunt P^

|16 daemonas] PO dae-

mones NF



442 Eusebius, KirchengeschicMe V 7, 5 — 8, 2

>tivai kv , ^ )y.cä ?]

.&.

,

&,

/, , ; - - 5> ))/ ^>h' ^ ->) ( &^,,'

0 >&, <.6

>^ . ] -.. )•^1>:> ] ^-

<.

.-,. ^- Hol20-& ^ -- ^ -, , ,^& ., , 2

2

>> ,,4: 440, 10—14 — 9/10 Matth. 10, 8 — 12-16 Iren, , ö, 1 — 19-23

190, —11 — 26-8.444, 7 Ireu. 3, 1, 1

ATERBDM^"^

3 > D + Dm | 5 BD ] 5/6

^^819 tlvu D durch Ras., Iren | 13 > D

114/15 tCov^- ^ > | 17 ßSXQL > Ti + Tc

|18 -/^qÖvojv]-

[N'ia: verschrieben für ;2] |19 AÔD ERM | ]

\ 23}—' > BD' + D'|26 ^v > ^



Rufinus V 7, 5 — 8, 2 443

>sunt, credentes in ecclesia permaneaut. alii autem praescientiam ac-

>cipiunt fiiturorum et visiones propheticas vident. alii infirmos manu

>superposita restituunt sanitati. sed et mortui ab bis aliquotiens susci-

>tati sunt et permanserunt nobiscum per annos multos. et quid plura?

>non est numerus singularum virtutum, quae per Universum mundum

>in ecclesiis dei geruntur per gratiam et nomen lesu Christi sub Pontio

>Pilato crueifixi. quae tamen cottidie fiunt non ob aliquam nundina-

>tionem neque ob pecuniae quaestum, sed, sicut gratis gratia accipitur

>a deo, ita gratis eadem ministratur<.

10 Et iterum in alio loco idem Irenaeus de bis ita scribit:

>Sicut<, inquit, >audivimus multos ex fratribus in ecclesia gratiam

>habentes prophetarum et omnibus Unguis loquentes per sancti spiritus

>donum, qui et mysteria et secreta dei in manifestum, cum expedit,

>proferunt<.

lö Haec autem inseruimus, ut ostenderemus diversas sancti spiritus

gratias usque ad illa adhuc tempora apud dignos quosque in ecclesiis

perdurasse, quoniam quidem in initiis polliciti sumus baec nos in tem-

pore probaturos.

[Villi Sed et de ordine canonis divinarum scripturarum quid etiam supra

20 dictus vir Irenaeus sentiat, ipsius nihilominus sermonibus proferamus.

>Primo<, inquit, >de sanctis euangeliis videamus. Mattbaeus quidem 2

>Hebraeis propria eorum lingua consciiptum edidit euangelium, cum

>Paulus et Petrus in urbe Roma euangelizarent, atque ecclesiae inibi

NPOF9 ministretur

|13 cum am. Pa




>}]/. y.cu^ ' 3> /, - ,^

( ^. 9•,) -. ', - 4>, ^ , ^, \<.) ) - 5&, ÎoDavvov\

0

-> [> ^ -'-> . -><.

6

> -20> , ()> - , -'• , \ ,

<.2

^?]

'7

(; loann. 13, 25. 21, 20 — 10 Apoc. 13, 18 — 12—17 Iren, , 30, 1 —19-24 Iren, , 30, 3 — 20-24 = 230, 23— 232, 2

ATERBDM^•^!

3 DM|3/4 —

^> |

5) BD

10 TfiG^

)vgl. 230, 19

, ATERM | 15 (5

> ' + <• |

16 BDM ) ATER|

ABDM^ Iren TER

oder|18 > ^ + Mcm

|19/ DM

|20

230, 23 ' Iren| 20/21 230, 23

|

2 ]\




>fundameiita solidarent. post quorum exitum Marcus discipulus et 3

>interpres Petri euangelium, quod ille praedicaverat, digessit in libro.

>post Imec lohannes discipulus domini. qui et supra pectus eius re- *

>cubuit, edidit euangelium apud Ephesum urbem Asiae positus<.

Haec in tertio supra dicti operis libro. in quinto vero de reve- 5

latione lohaunis scribens et de numero nominis Antichristi, haec refert:

>Cum igitur haec ita se habeant et in omnibus rectis et antiquis

>exemplaribus iste numerus inveniatur, sed et illi haec eadem conte-

>stentur, qui lohannem viderunt in corpore positum et verbum domini

10 >praedicantem, quia numerus bestiae secundum Graecorum conputum

>et litteras, quae in eodem conscribantur<.

Et paulo post iterum subiuugit haec: ^

>Nos ergo periculum incurrere nolumus de Antichristi nomine con-

>fidentius aliquid pronuntiantes. si enim oporteret haec evidenter et

lö >palam in hoc iam tempore praedicari, utique et per illum, qui Apoca-

>lypsin scripsit, nomen eius evidenter fuisset expressum, quia nee ipsa

>revelatio ante multum temporis facta est, sed paene iam nostra aetate

>prope finem Domitiani Caesaris<.

Haec nobis etiam de Apocalypsi vir supra memoratus exposuit. <

XPOF10 conputafcuin




y.cX ^:, ,, .^ ,>, ) "/> 6 ^

<7], 8/

> ^ -,

-0

'•<.

,^&. ^ -7],

15

.^^.

10

{^,> - ,20' -, ^ / ) ^>3- .» 9/> ^'>

.. ,

'1/2 Iren. 3, IG, [ loann. 2, 18-22]. 8 [ loann. 4, 1—3. , 1] — 2 Iren.

4, 9, 2. , 7, 2 [ Petr. 1, 8]. 4, 16, [ Petr. 2, 10] — 4/ Iren. 4, 20, 2 [Herrn,

mand, 1] — 9/10 Iren. 4, 88, 3 — Sap. Sal. 6, 20 — 11—13 Iren. 4, 27, 1. 2.

23, 1. 30, 1. 31, 1. .32, 1 — 13/14 Iren. 4, 6, 2. 5, 26, 2. 28, 4 vgl. 366, 1-24.

278, 17—21 — 1/1« Iren. 1, 27, 4 — 19-S. 448, 2 Iren. 3, 21, 1—

21/22 les. 7, 14

ATERBDMZ^

1 2—

TcERDM — AT'|

2

BDI4 ovv TERBDM oh err/o refert err/o pronuntiauit Irenlat

7—10 —& > 112 BDM) ATER '

> BD!13& , D» auf Rasur

|15 ' ATER

()' D 19 ;S R 20 cdrog Iren



Rufiuus V 8, S—10 447

meminit autem primae epistulae lohannis et primae Petri pltirimaqne

ex ipsis sumit exempla, nee non et libellum qui dicitur Pastoris am-

plectitur diceas:

>Bene ergo refert scriptura, quae dicit: primo omnium creden-

>dum est, quia unus est deus, qui omuia creavit atque con-

>posuit<.

Utitur autem et testimoniis de Sapientia Salomonis. sed et aposto- 8

lici cuiusdam viri, cuius nomen reticuit, sermonum quasi memoriter

meminit. lustini quoque raartyris et Ignatii memoriam facit et ea 9

10 quae scripserunt producit in medium et promittit se quoque adversumscripta Marcionis responsurum. sed et de septuaginta interpretibus di- 10

vinarum scripturarum audi quibus referat verbis:

>Deus<, inquit, >homo factus est, et ipse dominus salvavit nos. qui

>dedit Signum illud, quod de virgine scriptum est, et non sicut quidam

15 >dicunt eorum, qui modo ausi sunt aliter interpretavi scripturas et aiunt:

>ecce iuvencula in ventre concipiet et pariet filium, sicut inter-

XPOF2 sumeus " 1 7 solomonis



448 Eusebius, Kircliengescliichte V S, 11—13

•}}('.^ Êßio)vcdoi 'imO/jrp -cu cfa-

><.ijrifftoEi 11

>. ,, 6 .-> .->7/ & ->, ^,/. . . - 12

10

> ,>(> )

, -,

, ,.> avrcäv ^^^ 13>^35 >.^,> ,. - 14

> .&

. ) ^^. ^20 > . -TOJV ' , -?/)& . 15> ^ ,. -4— S. 450, 5 Iren. 3, 21, 2

ATERBD-MTvi

1, AT' Ri BDM^ Tc ERc Trenlat | 4 ' coir. Tc

Dim o) in corr. Dim > 2'1 (».- BD

9 | uvtCd R [12 vgl. praep. ev. 8, 1, 6

^' Iren, nach Saviles Verbesserung 113 ATEBDM/1

R Probe Iren]13/14- ' in

corr. Tr Tc getilgt]|16 ATKRBD2'

&eadem intcrprctari

Îren, nach Stroths Ver-

besserung 18

}.}BDM ATER

|19

-!22 ABDM^'Iren TER

|23 & -

BDM } ATER|23 mm

Iren|24 >



Rufinus V 8, 11 1 449

>pretatus est Theodotion Efesius et Aquila Ponticus, ambo ludaei prose-

>lyti, quos secuti sunt Ebionitite, qui dicuut Christum de loseph natum<.

Et post pauca iterum ista subiungit: 11

>Prius eniin<, inquit, >quam Romanorum invalesceret principatus,

>cum adhuc Macedones Asiam possiderent, Ptolemaeus Lagi filius, volens

>bibliothecae suae, quam apud Alexandriam ex omnium veterum Grae-

>corum voluminibus construebat. maiorem gioriam quaerere, petit etiam

>ab Hierusolymitis,ut Hebraeas eorum scripturas in Graecam linguam

>interpretatas acciperet. at illi, subiecti quippe erant Macedonibus, 12

10 >electos et in scripturis sanctis eruditissimos atque in utraque lingua

>peritissimos viros septuaginta presbyteros miseruut ad Ptolemaeum, in

>quo tamen dei voluntas et consilium gerebatur. tum ille singulorum 13

>volens accipere documenta et verens. ne forte per interpretationem

>occultarent insertam divinis voluminibus veritatem. singulos a se in-

15 >vicem separat et eadem seorsum positos interpretari iubet eumque

>ordinem interpretandi in singulis quibusque Toluminibus observari,

>quousque rursum coram se in unum omnes revocari et conferre ad 14

>invicem,quae singuli interpretati sunt, facit. et tunc deus vere glori-

>ficatur et scriptura sancta quod vere divina esset, agnoscitur. omnes

20 >enim eadem isdem verbis eisdemque nominibus ac sententiis scripserant

>ab initio usque ad finem, ita ut et ipsi qui aderant gentiles agnosce-

>rent, quia dei nutu scripturae tunc interpretatae sunt, et nihil mirum, 15

>si divina Providentia hoc ita fieri procuravit, cum et in ea captivitate,

>quae populo acciderat sub Nabuchodonosor rege, corruptis scripturis,

NPOF1 theodosion JN'^ theudosion F \ ptolomeus lihri \ 11 ptolomeum

NPOI12 tamen] tarn P'

| 15 positus P'|

17 quousque] scripsi,

quosque lihri \ in se coram ! 19 essent PÊusebins II. 29



4 Eusebius, Eäicbengescliichte V 9 — 10, 3

> ^ ?.^>, ^^ ->3

-> ^ -. ^3 •<.. ^, 9'\4 , -10 .

.-

.) ^

/ 10 1

. ,^ '& &^. -' .,

. &^2

20

- -,& .. , -, , -^,^'^' . .^, 8^ &

^ ,:>3—5 vgl. Ezra 9, 38-41

ATERBDMi:^1 ] «

j2 | 3' corr. " [Tc getilgt], mit übergeschriebenem

]Iren TER

7 ) ERM 8| 10/11 TERBDM

-12 16 BD ER mau7jv ABDMi" > TER

!

12/13 ] ATER|13 Jr-

BD|16

| 18/19 T<;ERBDM-<)^^ > BD

\20 & ^ corr. Tc

|21

> /' corr. Tc| 22^ > DM

|26(&



Rufinus V 9 — lU, 3 451

>cuin post septuaginta annos ludaei ad patriam suam redirent tempori-

>bus Artaxerxis Persarum regis, inspiraverit deus Esdram sacerdotem ex

>tribu Levi. ut omnia priorum prophetarnm Tolumina ac verba repararet

>et restitueret populo legem, quae per Moysen fuerat data<.

Haec Irenaeus.

[Vini] Igitur decem et novem annis Antoninus cum in imperio perdu-

rasset, post excessum sui principatum Commodo dereliquit. huius primo

imperii anno lulianus apud Alexandriam sacerdotium suscepit, Agrippino

exactis duodecim annis in episcopatu defuncto,

[X] 10 cum per idem tempus scholae ecclesiasticae et doctoris officio / 10 1

praeesset vir in omni eruditione nobilissimus Pantaenus. ex quo apud

eos consuetudo antiquitus tradita usque in hodiernum permanet divina-

rum scripturarum doctores inibi scholae ecclesiasticae haberi viros dum-

taxat in scientia et eruditione probatissimos. huius ergo officii velut

15 auctor quidam et dux vir, de quo supra diximus, satis inlustris habe-

batur, quippe qui etiam in filosofis prius, qui stoici appellantur, nobi-

liter claruisset. cuius tantum studii erga verbum dei et tantum amoris 2fuisse traditur, ut etiam ad praedicandum Christi euangelium omnibus

gentibus, quae in Orientis ultimis secessibus reconduntur, fidei et de-

20 votionis calore profectus sit et usque ad Indiam citeriorem verbum dei

praedicando pervenerit. erant enim adhuc in illis temporibus et euan-

gelistae nonnulli, qui ad imitationem sanctorum apostolorum in diversis

orbis partibus oberrantes per gratiam dei et animi sui virtutem verbum

dei et fidem Christi ignorantibus quibusque gentibus inferebant. in 3

20 quibus praecipuus et inlustris Pantaenus habebatnr. quem ferunt, cum

ad Indos pervenisset, repperisse, quod Bartholomaeus apostolus apud

eos fidei semina piiraa condiderit et Matthaei euangelium Hebraeis

NPOF12 temp.] in temp.

\2 artaxerxis] N- artaxarsei artaxer*is A'i

artaxersis F- artaxerses F^ artarxerxis O^ artarxesxis 0•|4 data] tradita

I

7 reliquit P" \ 14 eruditione] in erud. |17 floraisset

29*



45•) Eusebius, Kirchengeschichte V 10, 4— 11,^ , ^Qovov. ijcl 4

^\).^^

/..3 3---^ ^ - 11 1

• . -/ ' 2'^^10. : -

^.

:> ' . 3> - . .5>)x'jv>, ^, , 4

> "^, .

> '

, ,0> \43 .

^&. ,

.->- ^. ' ^ 5> ^>( ),

> Zahn, Forschungen 3, — 13— S. 44, 2 Clem. ström. 1, 11 —25 276

aterbdm:^^1 ijv ATERM BD

\4 TcERBDM^'yi ATi

vgl. Hieronym. de uir. ill. 36 huius muHi quidem in sanctam scripturam extant

commeniarii \ 6 LA^ 7 ER 7J| 6/7 Ti corr. Tc

8 So xal ofjI

9 in septimo dispositionum libro\

> BD

10 BDI12 /^^ |

^BD | 1 ' corr.

<- 16 > corr. '• i 17/18

)—nicht übersetzt

17 > J7 C1 (richtig)|18 ' De | 19/20

TERBD AM Ci (richtig)|20\] '^ n-â

21 AT-EBDMZJCl iJv^ Tcm &-122^. R 1 23 BD



Rufinus V 10, 4—, 453

scriptum litteris dereliquerit, quod per idem tempus supra dictus Pan-

taenns inibi repertum detulerit. sed et in multis praeterea aliis do- -t

ctrinae ecclesiasticae studiis apud Alexandriam claram satis et nobilem

vitam optimo et admirabili fine conclusit, tarn viva voce discipulos

instrnens quam et librorum monumentis etiam posteris thesauros sci-

entiae derelinquens.

[XI] In huius divinarum eruditionum scholis quam maxime effloruit ia 11 1

apud Alexandriam Clemens eodem vocabulo, quo et ille in urbe Roma

apostolorum et successor et discipulus. vocitatus. denique ipse hie 2

10 Clemens in septimo Dispositionum libro Pantaeni tamquam magistri

et praeceptoris sui mentionem facit. sed et primo libro Stromatum

hunc eundem designat in eo loco, ubi enumerat, quod plures aposto-

lieae praedicationis reppererit viros, haec dicens:

>Mihi quidem commentarii huius operis non ad ostentatiouem scri- 3

15 >buntur, sed ad commemorationem senectae et ad oblivionis remedium.

>quo scilicet in his sit mihi adnmbratio quaedam rerum magnificarum

>divinorumque vei'borum, quae audire merui a viris sanctis et beatis. 4

>quorum ab alio apud Achaiam, ab alio apud Syriam, ab alio vero in

>Oriente et maxime apud Palaestinam institutus sum ex Hebraeorum20 >origine veniente. ad ultimum autem in Aegypto magisterio usus sum

>viri virtutis et scientiae merito omnibus praeferendi, post quem velut

>thesauro in absconditis reperto aliud quaerere ultra cessavi, et illi 5

>quidem divinae doctrinae veritatem mihi, quae sibi ab ipsis statim

>primis auctoribus Petro et lacobo ac lohanne et Paulo sanctis apostolis

25 >tradita fuerat, tamquam patres filio commendaverunt. sed pauci patri-

NPOF11 primo] in primo

\13 repperit O'i^'

|20 aegyptum ^

25 traditae fuerant P^ i commendarunt




>tU. .- &-><.

TovTcov /

''12 1

,-] -, ^ ^-& -' ^ KaöOiavov 2

, .,10

..,

, ,., .. ', ',^ 13 1, ., ^,0 ' '.. ' 2

> ' ,. ) .> , , )..

2> .^) . .'

. 3

8 304, 12 ff. 308, 11—13 — 16 390, 1 ff.

ATERBDMX^

3 IB A^'BD ER IE |4 | 7

> + Bern 8 ATER'DM|1« chron, 1. 234

12 nach ist durch Versehen Eusebs ausgefallen -,

vgl. chron. ol. 241 | 13/14 | 15

ER / | 18 BD|19 BD

' | 22 AT'ERDM TcmE'm

24 /) TERBDM cüjstinentiae t!jv oder /|

TERBDM | 26



Rufinus V 12, 1 — 13, 3 455

>bus similes filii. tarnen deo favente per ipsos in nobis apostolici ger-

>minis plantata sunt semin a<.

[XII] Per idem tempus ecclesiae Hierusolymorum Narcissus praeerat, qui IB 12 1

famae merito nostris adhuc temporibus celebratur, quintam decimam

ö post eos, qui ex circumcisione fuerant. successionem usque ad tempora

Hadrianae obsidionis adducens, primum namque inibi ex gentibus epi- 2

scopum fuisse indicavimus Marcum, post quem Cassianum, inde Publium,

post hunc Maximum et sie lulianum, post quem Gaium et iterum alium

lulianum, Capitonem quoque et Valentem, inde Dolichianum, post quem

10 tricensimum ab apostolis Narcissum.

[XIIl] Aêrum ea tempestate Rhodo quidam ex Asiae provincia oriundus, 1$ 1

ut ipse scribit. in urbe Roma eruditus refert a Tatiano, cuius in sn-

perioribus inter ceteros scriptores meminimus, libros quam plurimos et

maxime contra Marcionis haeresim scriptos, quam adserit idem Tatianus

15 in diversas scissam esse sententias. sed et qui et quam ob causam exeadem haeresi scissi sint, ipse per haec verba designat:

>Propterea<, inquit, >etiam inter semet ipsos discordant, quia id 2

>adfirmare cupiunt, quod non potest stare. ex eorum namque grege

>est Apelles, qui abstinentiae et senectutis praerogativa usus unum

20 >quidem omnium esse fatetur initium, prophetas tamen contrario spiritu

>adserit inspiratos, sequens persuasionera virginis cuiusdam actae spiritu

>daemonis nomine Filumenae. alii autem, sicut ipse nauta Marcion, 3

NPOF8/9 iul. al.

\9 dolicianum iiln-i

\11 hrodo PO

|

quidam om,

I

12 referat\16 herese ^

\20 esse oin. X

\fatentur i\'

|

22 filuminae NPa




>& cwtoc [], uQyJcg.'> . ^- 4

>.ovo

, '', .>• ' .& <.& ^,

10

>

',,>^' 6• , '>, ', -->^.', &5> '>.& . -. .>^ .<.

- ,> ^^ 0,20> ; ^> . .-'.. .^ ^.

1 Schw piat } RBMyl

D ]\2 BD

3\8& ^, durch Rasur corr.

> ' + ßi|9 ATER aus) corr. )

1 > ^ TrRBDM- | BDM

10 ,^^ > TER 12

^| 14 vor

Eus interpolirt |

>| 15 Di corr. Di" |

ATERM.Z' BD manifeste [] \-

10 ,^ BDM &v ATER|

ATERD

| 19 | BDM ATrR

i ^ BD



Rufinus V 13, 4—6 457

>duo esse principia iatroducunt, ex quibus est et Potitus et Basilicus.

>qiii et ipsi secuti sunt quidem Ponticum Lupum, sed non invenientes 4

>exitum rerum, sicut ne ille quidem, ad ea, quae putarunt esse faciliora,

'conversi sunt et duo principia introduxerunt, absque ullis hoc proba-

>tionibus confirmantes. alii quoque ex eisdem rursus in deterius devo-

>luti sunt, non solum duo, sed tria principia et tres naturas confir-

>mantes. quorum princeps et auctor est Syneros, sicut ipsi defensores

>dogmatis buius dicunt<.

Sed et ipse de se scribit, ut congressus sit cum Apelle, ita re- 5

10 >ferens:

>nam et senex Apelles habuit nobiscum sermonem et multa male

>docei-e convictus est. unde et adserebat, non oportere omnino fidei

>discuti rationem. sed unumquemque debere in eo quod credidit per-

>manere. salutem namque esse bis, qui in crucifixum sperant, tantum

lö >ut in bonis operibus inveniantur. manifeste tamen decernebat de deo.

>sicut praediximus, unum esse principium, ut et nos dicimus<.

Et inde exponens eins omnem sententiam introducit etiam ipsesuum sensum.

>Dicebam autem<. inquit, >ad eum: »unde tamen ostendimus unius

20 >principii rationem? aut quomodo hoc adseratur, edissere«. tum ille:

>»prophetiae quidem«, aiebat. »semet ipsas coarguunt, quia nihil omnino

>continent veritatis, ex eo quod inter se invicem discordant et utique

>falsae sunt, quae sibimet ij^sis adversantur«. quomodo autem sit unum

XPOF1 basilicus 0-F^ basiliscus NP basilides 0' 16 sed] set P« sed et Pi'

7 synerus NF syrenus PO|9 de se scribit] describit P* discribit P«

11 et o))i. mala|13 quo NO^

\IG ut ow.

\20 hoc

adseratur] haec adseratur (-rantur P) PF \ tarn



458 Eusebius, Kirchengeschichte V 13, 7 — lö, 1

> ^ tijitlv . ?]• 7

> {& ^, .:>

\ ,']

<.5 8^ '?/ '' ojv^ -6^

10

^&^

,9

, -y ^ ,. / -

1.14^ >/

^, & -

^ ' ' -20

,. ,.' ' 15'. ojv/./. ,) -' . --

/ 16 1

^ .ATERBDM'X^

2 TERZ^ ABDM|6 > R

\

7 ATERBD:^ in quo\ 10/11 —

> TER 1 ^^") TcmERBD

16

)15 16 / ER / 117 ABDM > TER

|

20 > TERM' ABD|20/21 TiR

|21 ^ corr.

De 22 24 22 ER 24 ///j

24 >|28 7

462, 6 BD 460, 4 ER 462, 3 /|

aus corr. Mi|29 //?. >- ' + ßim



Rufinus V 13, 7 — 16, 1 459

>principium, se quidem scire denegabat, ita tarnen sibi videri. cumque <

>adiuraretur a me, ut quod verum est diceret, sacramento confirmavit,

>se nescire quomodo imus sit ingenitus deus, sed tantummodo credere.

>tuni ego derisum plane eum et notatum habni, qui se doctorem pro-

>fiteretur eornm, quae se ignorare fateretur<.

In eodem quoque opere refertur Callistion qiiidam in urbe Roma 8

discipulus extitisse Tatiani, qui scribit conpositum esse a Tatiano pro-

positionum vel quaestionum librum. in quo omnia, quae obscura sunt

et difficilia in scripturis divinis, absolvat. sed idem Rhodo in commen-

10 tariis suis propositiones eins prolaturum se et confutaturum promittit.

est autem eiusdem et in Hexaemeron commentarius, in quo refert, quod 9

Apelles quam plurima adversum legem Moysei conscripserit impia et

adversum totam legem blasphemas protulerit voces, coarguens. ut sibi

[XIIIl] videtur, et destruens ea, quae ibi scripta sunt.|haec et multa alia ex

15 supra dicti scriptoris conperimus libiis.

Cum tamen hostis bumani generis ad salutem hominum debellan- W 14

dam nibil usquam otii gerit, sed diversas et varias baereses per singula

quaeque suscitat loca, in quibus maximum sui generis serpentem apud

Asiam Frygiamque producit Montanum, qui se paracletum nominaret,20 et cum eo mulieres Priscam et Maximillam, quas prophetissas velut ex

[XV] ipsius factas inspiratione iactabat. sed et in urbe Roma Florinus qui- IE 15

dam gradu presbyterii de ecclesia conlapsus una cum Blasto socio et

criminis et furoris plurimos de ecclesia in suum baratbrum deducebant,

nova adversum veritatem figmenta macbinantes.

25 Sed adversum haeresim Catafrygarum scutum validissimum pro- / 16 1

tulit Apollinaris Hierapolites. de quo supra memoravimus. aliique quam

NPOF2 confirmabat P» | 4 ergo

\9 hrodo

|10 ploratorum

11 hexaemeronj exemerum NO^ (?) F exameron hexameron (ß \ 12 moysei]

moysi mosei F \ 14 uideretm•\

ibi om. PF \ haec et] haec

yI

25 sed] sed et P(T- \ heresera




jTQOG&iv ,7]vixaÖ€ ,-

.y.a\

^-. ))2

5 ?']^^'> , ^ 3> ,> ,

0

>, - ,-^.> ^^ . &̂.- ^

1 >) \\.> , , ,>. . 5.'&, 9^

, ,'20

> .0^7] \ -, .> - -->^.>^ ^ ^

5>.. ,

-1 388, 10—16 — 12-U vgl. Apocal. 22, 18. 19

ATERBDM2•^

3 in f corr.|4 RM

| 4/ —] Äpollt-

naris vgl. zu 5 |TiERBDM > in corr. Tr

| 9 -

^loannes Lang vgl. 470, 4. 432, 1 ] ?. TERBDM

| 16 BD ATERM^"|

18

•19 > , verdorben aus

' 20 iv | eV > BD|21 —7}& >

25 BD' corr. D*]

BD -ATER



Rufinus V 16, 2— 4g j^

plurimi ad id locorum eruditissimi viri adversum eos pro veritatis de-

fensione certarunt, qui etiam nobis ad historiae textum monumentavalidissima reliquerunt. interim, ut diximus, Apollinaris scribens ad- 2—5versum hanc haeresim et designans in praefatione, quod per ecclesias

Galatiae vicinaruinque provinciarum digrediens et plurimos ab eis in-

retitos videns miütos quidem et coram disputando correxerit, rogatus

NPOF1 locorum] PO^F^ locarem KO^F^

|4 beresem PO \ 6 corresit




> .-. ,<.

,<>

>> . 7> , ^' ^

,-

10

>, ^. - )?. -0^ ->&^ ,• --1>, ^ - 8>33

>, ,̂0> ' -> ] ^--,, --> > , ^.> , -^ 9>

>'>- ,

0}

19/20 Matth. 7, 1

ATERBDM^:^1& > DM

|ATERD |

3

zum Vorhergehenden gezogen TER^•|6 ATEM ?) RBD |

8 >)

> R I 14 '- •| 17 BD

|

1819 ?. — in corr. « | 21/22-22 durch Rasur corr.

| 23/24^' -{-( 24 }{)- > , entweder- oder inter-

polirt 25 interpolirt|28 R



Rufinus 16, 6-9 463

tarnen a fratribus etiam haec ad ipsos scripta transmiserit. in quibus 6

post aliquanta, cum auctorem haeresis designasset, progrediens etiam

haec addit:

[XVIj >origo<, inquit, >huius haeresis, quae adversum ecclesiam nuper

>exorta est, inde descendit. vicus quidam esse dicitur apud Moe-"

>siam Frygiae civitatem, qui appellatur Ardabau, in quo aiunt Mon-

>tanum quendam nomine, qui nuper ad fidem Christi venerat, sub

>Grato Asiae proconsule, cupiditate nimia primatus accensum contrariis

>spiritibus in semet ipso locum dedisse ac repente in quodam excessu

10 >mentis effectum et velut spiritu actum proloqui coepisse nova quaedam

>et diversa ab his, quae ex successione maiorum ecclesiae tradita fue- 8

>rant, yelut prophetali specie proferentem. quae cum ita fieri viderent

>hi, qui per idem tempus aderant auditores, alii eum velut daemone

>repletum et erratico perflatum spiritu ad decipiendos populos iudi-

15 >cantes, obiurgabant et proloqui omnino prohibebant, memores dominici

>praecepti etcomminationis eius, qua iubet observari

a falsis prophetis.

>alii autem velut sancto spiritu repletum et prophetica gratia donatum

>putabaut et inmemores dominici praecepti erratico et seductori spiritui

>eatenus indulgebant', ut etiam provocare eum ad dicenda aliqua de- 9

20 >lectarentur. et hoc fiebat arte diabolica, qua indisciplinatis perditio

>parabatur. a quibus Montanus, cum supra quam dignum est in vene-

>ratione haberetur. in tantiim temeritatis progressus est, ut etiam duas

NPOF2 post] tarnen post cum post 0'

|

destinasset A' | 8 grato] rogato

FI11 maiorem

\13 hü PO

\16 commonitionis P- |

qua]

qui 'I18 seductor ^

]20/21 par. perd.



4(54 Eusebius, Kirchengeschichte V 1, 10—13

>1 Ovo y.at ^:, \ /..

.)>

,^ ] -> ,ooy.7J {/. d' yoav ,), -

>' Jtäoav ßaO(f,lv -> ^,0> , 10> ^^3 -> ,3 0^<.

1Ö o/or 11). )] (f//Oiv

> .12

>) ^[0> ),&)ihov' . ,)) /

// ;, ->{) ^; .

2Ö > ^ ^^^;

, ?- 1

19 212 — 20 loann. 14, 26 — 22-2« Matth. 23, 34

ATERBDM^:^2 ABDM > TER 3 , Tc auf Rasur,, )-BDM -/q-/ TcmE'mRim

|4 • kn ^,

corr. Tf 5 Dem|

7 ''/ , Schw|8 BDM

ATER 9^ D& |10 falscher Zusatz

11 / > 2f|

Schw|14- AT^BD

&cTrERM 15 clus erzählt ztierst ApoUinaris

\

1618 T^Tr()() AERD'mM Tc unleserlich {)<]-

|19^ }<^)1&^ 1

20

. |23& * in& corr. Mc

|24

TrR|^ > D

]25 > | 2G /.) ABDM2"'' TER



Rufinus V 16, 10—13 465

>quasdam mulieres insani spiritus, quo ipse replebatiir, participes sibi

>faceret et ad insaniendum secum pariter edoceret, quo facilius uterque

>sexus in errorem per utrumque caperetur. hie iam beatificare eos,>qui sibi familiarius adhaerebant, et promissionum magnitudine tumidos

5 >reddere, interdum etiam obiurgare quosdam, uti ne in omnibus adula-

>tores depreheuderentur. tarnen perpauci erant ex Frygibus, qui eorum

>deciperentur insania. quibus et persuadebat universam ecclesiam, quae

>per orbem terrae est, blasphemare et non solum nihil ei deferre reve-

>rentiae, sed ne limen quidem eins incedere. frequenter tarnen adven- 10

10 >tantibQS ex Asia fratribus vesani et contra fidem Christi baechantes

>confutati ut haeretici corruptoresque veritatis ab ecclesiae conventu et

>societate depulsi sunt<.

Haec in primo libro scribens et per omne operis sui corpus fraudes 11

haeresis in singulis quibusque convincens in secundo quoque volumine

15 de eisdem etiam haec scribit:

>Quale est antem<, inquit, >quod et prophetarum percussores nos 12

>vocant pro eo, quod insanas eorum non suscipimus fantasias? dicunt

>enim hos esse, quos promiserit dominus ad populum suum se esse

>missurum prophetas. respondeant ergo nobis, si a deo missi sunt pro-

20 >phetae Montanus et mulieres eins, quis eorum a ludaeis persecutionem

>passus est? aut quis ab iniquis occisus est? vel quis eorum pro no-

*mine domini tentus est et ante reges et praesides stetit? aut quis in

>synagogis ludaeorum flagellatus est? vel quis lapidatus est? quin 13

NPOF4 magnitudinem Pi

|11 confutanti

|18 lios] hoc ^

|ad o)7/.

PaI

se om. Pa[20 a om.

Eusebiua II. 30



4(36 Eusebius, Kirchengescliichte V 16, 14—18>^ . vjto

>,> :>

5>,& ^1+>>̂ ' -

10>. 15

>, ''

, )/>.^ d' 16

15^ , ^-,^' 17

\)

> - ^0> .' «,> ? -> & ,, -25>,

> &<.3 - 18', •, -,ATER

/BD

-| ?.

interpolii-t|6 ccirö T^ corr. Tc |

7 TcER

^\ 10

11

)TcERD

^115

|18 TißDM

AT^'ER!21 1

24 DMTcER 25 ru > 27 > 1

28 dv]



Rufinus V 16, 14—18 467

>immo et e eontrario traditur, quod fineni vitae exemplo ludae tradi-

>tons acceperint. dicnntur enim ipso daemone, quo inspirabantur, adi-

>gente diversis quique temporibns vitam laqueo finivisse. illum vero

H>adinii'abilem veluti prophetiae ipsorum primogenitum Theodotum no-

>mine tradunt quodam tempore visum sibi esse Yelut in caelos adsumi

>et credidisse spiritui erroris, quo evectus in excelsum et inde deductus

>ad terram finem vitae exitu pessimo terminasse. sed hoc ipsi de Mon- 15

>tano vel Theodoto ac mulieribus ita gestum negant, tarnen a pluribus

>adfirmatur. quid tum? inter negantes et confirmantes nos rei fidem

10 >relinquimus in medio<.

Idem post aliquanta subiungit etiam haec: Kj

>Sed et sancti episcopi probatissimi viri, qui per idem tempus>fuerunt, Zoticus de Cumana et lulianus de Apamia adgressi cohibere 17

>spiritum, qui loquebatur in Maximilla, iusserunt Themisonem obturare

15 >os eorum et excludere vocem falsi et erratici spiritus. quod et ita

>factum est<.

Et iterum coarguens falsam fuisse Maximillae prophetiam, quae 18

bella quam plurima immiuere praedixerat, bis utitur verbis:

X {deficit 9 in quid) POF

1 exemplum\2 inspirabuntur

\3 finisse X

|5 caelo

'

6 credidisse] er. se\

euectus] eu. est iV"|

7 ipso P«(10 relin-

quemus F reliquimus|11 item

30*



4.gs Eusebius, Kirchengeschichte V 16, 19—22

lotodâi , . -^. €>\

;}1>

>()5 > yvvt]. ^ ,<.

' . 20^,^

',

10 > -,,' '> ), , ojc>, &. 21

1> ,}•-,

.' -> ,,> ^ <.20

>& ^ 22>& //

,

>

,> 3&^&. , .<.,

> + ' 7 ()' > 11 BDM

ATER \ 17 D | ATER>BDM ^ TcERBM^ '^ |

18/10« —• > R119 D

|23 ^^ > » + TcTr

124

BD ,,£ TcERM| > BD

|27} ATcER BDM)^



Rufinus V 16, 19—22 469

>Et quomodo non eins mendaeium evidenter arguitur? tredecim 10

>namque iam exacti sunt anni usque ad praesentem diem, ex quo mor-

>tua est ista mulier, et nusquam prorsus Tel privatim vel publice

>bellum aliquod exortum est. sed et Christianis per dei misericordiam

>pax iugis et firma perdurat<.

Sed et in tertio libro de bis, qui se iactabant, quod multi mar- -<>

tyres ex eorum baeresi extitissent, haec dicit:

>Cum<, inquit, >in omnibus, quae supra diximus, convicti nibil re-

>spondere potuerint, ad martyres confugiunt, dicentes multos se babere

10 >martyres et hoc esse indicium, quod verus sit apud ipsos propheticus

>spiritus. quid ergo? quia multi et alii haeretici plurimos martyres 21

>habent, ideo adquiescendum est eis, quod etiam veritas apud ipsos

>sit? nam primi qui dicuntur Marcionistae babent plures martyres.

>sed quae esse poterit apud eos martyrii veritas, ubi Christi veritas

lö >non est?<

Et post aliquanta iternm subiungit:

>Denique<, ait, >sancti martyres, qui pro vera fide martyrium ducunt, 22

>cum de ecclesia procedentes ad passionem ducuntur, si qui forte in-

>venti fuerint cum eis de haeresi Frygum, secernunt se ab eis et re-

20 >spuunt eorum societatem, nee ullo genere, cum iam martyrii palmam>teneant, spiritui Montani et Maximillae adquiescendum putant, sicut et

>nostris temporibus apud Apamiam, quae est supra Maeandrum posita,

>gestum scimus a Gaio et Alexandro, qui de Eumenia martyres ex-

>titerunt<.

POF7 herese

\19 herese

|20 eorum om. P« | 22 apiam P«




Êv - / 17 1. € . xccl -

'^.

> -> .^<.' -- 2, &] -,10 >/.' ]

,. -,> , . 3> / oJV ->{^ . ^-

1> ' -, .-> .<.& 4

> ', -2(1 >, .' ,

14/1 Act. 11, 28. 21, 10. 1, 32. 21,

ATERBDMT^

1 472, > 1|3

|4 ] |

4/5. cod. Paris. 1436 durch Conjectur \ 6

> 7 zavTvj TERBDM| 10 • in corr. Tc

|

11 T^ÊR AT^BDM "|

T'ERBDM "|14^

\

15/16 TcERDr|16 ei ^ BD

/TcERM

> ,2" der

nach interpoliii : nicht also [mögen sie sich rühnun) tceffcn ihrer, {indem

sie sie nichts anfjehen)\17 BD | 18 > BD |

> + Tcm, dann getilgt| 10 tt >

| . TcERDr|

20 21 7i(f.(/ >> D' -f"1^*^™



Rufinus V 17, 1—4 47j

[] In eodem autem opere meminit et Miltiadis scriptoris tamquani IZ 17 1

qui et ipse librum adversum haeresim supra dictam conscripserit. deni-

que et inserit ex eins dictis suo operi haec verba:

>Neque enim credendum est<, inquit, >in excessu mentis, id est per

>amentiam prophetari. quod est proprie pseudoprophetarum; ubi eaim 2

>qms amens efficitur. iusti rectique esse non potest tenax. qui sine

>dubio initium sumunt ex imperitia, ad finem vero devolvuntnr amentiae,

>sicut supra diximus. hoc autem modo neque in veteri testamento 3

»quemquam neque in novo per dei spiritum extitisse propbetam po-

10 >terunt demonstrare, quia neque Agabus neque ludas neque Silas neque

>quattuor filiae Philippi neque Ammia, quae in Filadelfiae ecclesia pro-

»phetavit, neque Quadratus neque alius quisquam ex numero ipsorum

>hoc modo dinoscitur prophetasse.

Et post pauca iterum subiungit et dicit:

lö >Si enim post Quadratum et Ammiam Füadelfinam, ut aiunt,

>mulieres istae Montani successerunt in propheticam gratiam et, sicut

>cunfirmabant, universae ecclesiae datae sunt ad prophetandum usque

POF1 militiadis 02 militiadi F^ miltadis F^ multiades 0^ miliades Pi meltiade

P2I4 in excessu] in incessu ex incessu F

|proplietare

\ 9/10

potuerunt Pa vel P^|11 quae] neque Pa

|flladelfia



472 Eusebius, Kirchengeschichte V 17, — 18, 2>. )^ (]> 6 , ^> yöij

><.5 ' - 5& .& \ -

,0

.. ,18 1

. -

. .15^, .>

> ,2> . ,

0 > 7]-, ->{ ), ^-^. , '> .), -

> . -5

>?/

.<.1/2 Eph. 4, 11 ff•. Kor. 1, 7

ATERBDM.2:^

1 Ti corr. Tc| /~ > BD

[3 . - Wendland

6 —

/> Ti

-f-Tcm

|9 ABD^ Hieronym.

de uir. ill. 39 TERM /.\ 11

11 ER|12 > ' + Te

|14)] |

1|18 tortv BDM tanv ATKR

20 » corr. TcTr|

De



Rufinus V 17, 5 — 18, 2 473

>ad adTentum domini, decipitur eorurn confirmatio. quartum decimnm

>etemm iam paene habet annum, ex € defuncta est Maximilla<.

Haec ex supra dicti viri commentariis. ipse vero, de quo indicat, 5

Miltiades etiam alia nobis proprii operis non contemnenda monumenta

dereliquit. scripsit namque et adversum gentes librum et adversum

ludaeos alium et ad principes Romani regni apologeticum pro fide

nostra. scripsit et adversum Catafrygas haereticos.

fXVlII] Sed et Apollonius quidam ecclesiasticus nihilominus scriptov li- 7Äf 18 1

bellum adversum eos edidit, in quo satis vigilanter prophetias ipsorum

10 falsas esse convincit et singula in eis verba coarguit, simul et vitam

moresque eorum, qui auctores haereseos extiterunt, exponit per haec

verba:

>Sed videamus<, inquit, >quis est hie uovus magister. et primo nobis 2

>doctrinam eius secundum domini sententiam actus ipsius et opera

15 >commendent, hie est, qui docuit nuptias solvi, et qui ieiuniorum leges

>primus imposuit, qui Pepuzam et Tymium oppida Frygiae Hierusalem

>nominavit atque in haec omnes congregandos decernit, qui exactores

>pecuniae statuit, qui sub nomine oblationum munera artificiosius accipit,

>qui salaria praestat praedieantibus verbum suum, ut per haec invitati

20 >enixius doctrinae eius operam praebeant<.

POF3 hae Pi

| 4 miltiades] militiades OF'^ meltiades F^Pb meleade P«

16 tymium] ""- tymiam F t*mium Oi| 18 accepit PO




y.al ' jtegl 3

> ,&, .^;< 4

> 001>;

> ^. ;<10 ^ ' 5

> ', ,,^ , , ojq

1

>., ,&, ->6,& ,--><.20 ^ 6

> ,^,

, ,.

7 8 Doctr. ap. 11, 12

ATERBDMVyl

2 6>• 4;< T^DM| ] Wendland

\ b ^-dovro AT^BD ERM Tr, Tc unleserlich ?cTi'ERBDM '^ Hieronym. de uir. ill. 40

|7 -

)•,

-getilgt", R*, corr.

Ri 9

)A^TcERißM durch Rasur, T^Tr, R

durch Rasur, D|16 aixtova |

17 > 2"|18 ABDM > TER

i 20 ATcERyl|22 > Mi + Mc

| 7) -]



Rufiuus V 18, 3—6 475

Haec de Montano. de mulieribus vero eius post aliquanta ita 3

scribit :

>Ostendimus autem primo omnium has prophetissas, ex quo spiritu

>repletae sunt, viros suos reliquisse. quomodo ergo mentiuntur Priscam

ö >virginem fuisse?<

Et post aliquanta iterum dicit: 4

>Nou tibi videtnr, quod omnis scriptura prohibet prophetam munera

>accipere vel pecunias? si ergo videam propbeten accepisse aurum et

>argentum et vestes pretiosas. quomodo eam propbeten putemy<

10 Et iterum post aliquanta subiungit, dicens: 5

>Sed et Themisus, qui apud eos nomine tantum confessionis in-

>flatus est, verae autem confessionis fructibus caret, quouiam quidem

>per multam pecuniam vincla deposuit, quem oportebat utique bumi-

>liter se agere, bic adrogantia elatus apostolicae sibi aliquid auctori-

15 >tatis adsumens epistulam ad omnes ecclesias scribit, in qua docere

>conatur eos, qui multo rectius quam ipse credebant, et cohortatur

>omnes ad novas verborum adinventiones adcommodare aurem suam.

>blasphemat autem dominum et apostolos eius et sanctam ecclesiam<.

Sed et de aliis quibusdam. qui apud eos ut martyres bonorantur, 6

20 ita scribit:

>Verum ne in pluribus inmoremur, dicite nobis de Alexandro. qui

>semet ipsum martyrem dicit, quem conyivam habet haec propbetissa,

POF1 ista Pa

1 3 ostendemus P^ \ put. propb.\10 subiungit]

PF subicit|11 themisius




>jiQoOxvvovoiv '/.cd ' ^ y.al -> Up , , 6 ^-> . '; - 7

>?]

]6

5

>; '-> 7/ , -.^> . '•»>. -, 8>^ , &. -

>^.

-' .() 9

> , -1> & ^ , ,, ',, ,, ^ ,>7], ^&

0

>' .10

> ,>, ( ,,>{^, <.) 11

2

>

,^>

&, .5/6 Matth. 10, 9. 10 — 13 Matth. 12, 33

aterbdm:^^1 ATrRBDM Ti TcE

1 2/3 ATiß,

{cuniculus parietis), acta publica TcERDM1 3/4 prophe-

tissa—prophetissaeI6 // TERBD AM | 10,

chw 13 * corr. Tc|

BD| 15

-\ DM

|17 ABDM > TER

| >+ rarm ixeiae | 19 BD

| r/Jc > ^ + TcTr122 •

zum Folgenden gezogen\2

|—] eas Hieron. de uir. ill. 40



Rufinus V 18, 7—11 477

>quem adorat ut deum. nonne hie pro latrociniis aliisque nefariis acti-

>bus reus extitit? non uos dicimus, sed acta haec publica continent.

>cßiis ergo eorum cui donat peccata? prophetissa ignoscit martyri 7

>latrociiiia ? an martyr ignoscit prophetissae rapacitatis et avaritiae

>criiuina? cum enim dominus dixerit: nolite habere aurum neque

>pecuniam neque duas tunicas, isti in omnibus contraria gerunt,

>adquirentes et congregantes ea quae dominus etiam habentes iussit

>abicere. probamus namque eos, qui apud ipsos vel prophetae vel

>martyres nominantur, non sohim a divitibus, sed etiam a pauperibus

10 >pupillis ac viduis pecunias congregare. aut si habent confidentiam, 8

>adsint et pro bis habeant nobiscum disceptationem, ut, si convicti

>fuerint, vel de cetero desinant talibus se implicare commerciis. oportet

>enim ex fructibus vel agnosci vel etiam probari prophetam, sicut et

>dominus dixit, quia arbor ex fructibus cognoscitur, et propheta

15 >verus probatur ex fructibus, ut autem de Alexandro certius cognoscatur, 9

>sciendum est, quia iudicatus est apud Aemilium Frontinum procon-

>sulem Efesi non propter nomen Christi, sed propter quaedam latro-

>cinia. nam a Christi nomine iam apostata extiterat. sed post haec

>ut fideles quidam fratres, qui per illud tempus apud iudicem aliquid

20 >poterant, pro ipso intercederent, simulavit se propter nomen domini>laborare et per hoc dimittitur. nee tamen in ecclesia patriae suae

>receptus est, ubi latro esse ab omnibus noscebatur. quod si qui forte

>minus his, quae dicimus, adcommodandam existimant fidem, in archivis

>publicis apud Efesum gesta servantur, quae tamen ibi servari hi optimi 10

25 >prophetae, qui ei famulantur, ignorant. qui utique cum in his con-

>vincitur, sine dubio et prophetarum ignorantia cum ipso pariter redar-

>guitur. haec et multa alia in eo similia possumus edocere. aut, si

>confidunt, in comminus veniant, excipiant intentiones nostras et exuant

>se ab his, si putant se horum posse effugere conscientiam<.

30 Item post pauca de ipsis prophetis ista subiungit: 11

>Quod si negant se prophetae ipsorum munera accepisse, statuant

>hoc, ut, si convicti fuerint, prophetas se esse ultra non simulent, et

>mille deferam probamenta. verumtamen necessarium puto etiam re-

POF4 prophetissae] prophetae PF

\5 aurum] a. neque argentum F

\

16 emelium|17 efesi] asiae P- \ 22 agnoscitur \

23 existimant]

PO existimat F [24 ibi] PF inibi|

bii132 esse om.



478 Eusebius, Kirchengeschicbte V 18, 12— 19, 2

> , 7].> ,, ,

>; ; ;; ; -// ?'], Ö ,<.

12

6

10 , 3

,13

, -..^ -. . 14

1 ^ "^, -^,,^ )--, ,

20

'- . .4 ?/ 19 1

, . ^-- '^ ,7]& ,

> ^2>

0 11 4G0, 2•.

2 '/ Tr| 2/3/ 3 mal Hieron

|3 BD

! 5 ^, corr.| ] Dim

]8 '

Tc Tr]9 "^ > BD

|11 ^ BD

| 12

> + Bm 13 BD|

14 ' corr. Tc\

20 ^

»/

^D

121 / 472, 11 BD 21 ER

KB123 corr. *

!24 Hieronym. de uir. ill.

41 vgl. 0, 12, 1 ATERM^125 ABDMi: > TER

|26

TcERBDM^"^ ATi| 27- BD



Rufinus V 18, 12 — 19, 2 479

>liquos horum prophetarum fructus probari. dicite mihi, vos pro-

>phetissae, -ultus prophetantis candoribus et ruboribus aliquando fuca-

>tur? prophetissa stibiis tinguitiir? prophetissa ornamentis utitur et

>niomlibus delectatur? deinde propheta ad tabulam et ad tesseras

>ludit? propheta pecuniam suam ad usuras dat? dicant, si licet haec

>facere prophetis. ego autem universa haec eis probabo<.

Haec et multa alia idem Apollonius ad confutandos eos satis pro- 12

babiliter et constanter intexuit, designans etiani hoc, quod quadragen-

simus iste, quo haec scribebat, ageretur annus, ex quo Montanus falsae

10 hnius vaticinationis initium dederit. refert etiam de quodam Zotico, IB

quod apud Pepuzam, cum prophetare se Maximilla simularet, repente

ingressus coepit imperare spiritui, qui in ipsa loquebatur, ita ut eum

penitus cohiberet. sed obstiterunt ii, qui eis adulabantur. meminit autem 11

et Thraseae cuiusdam martyris, qui quasi ex traditione priorum se

15 accepisse adseruerit salvatorem praecepisse apostolis suis, uti ne ante

duodecimum annum ab Hierusolymis discederent. refert praeterea et

apud Efesum mortuos a lohanne suscitatos et alia quam plurima, ex

quibus Omnibus vehementer supra dicta haeresis confutatur. haec

Apollonius.

XVnil] 20 Serapion autem, qui post Maximinum episcopus apud Antiochiam 19 1

fuit, in epistula sua, quam ad Caricum et Ponticum scribit, de hac

ipsa haeresi post aliquanta haec dicit:

>ut autem etiam hoc sciatis, quod ista. quae nunc nova prophetia 2

>vel potius execratio nova processit, ab omni fraternitate,quae in uni-

POF4 monilibus] ornatibus PF \ 5 usuras] PF usuram

\9 quod P« vel

PiI13 hü PO

I

14 thraseae] eckl. tars(a)e lihri|20 serapio Pi



4S0 Eusebius, Kirchengeschichte V 19, 3 — 20, 1

>T7J ) 7], ,,<.] rf] 3

Ö . 6 -ticoTai

> - <,

>0>:' Cfj ^ , 6

> - ,\ <. & - 4

7]?^

-5. '^ - 20 1^ , ,-- -

20.

, -7]

)-

ATERBDM^^

1 ATER )BD der [ganzen) Bfuclersckaft die ist in der ganzen

Welt ab (omni) fraternitate quae in uniuerso mundo est ab omni mundo

Hieron. de uir. ill. 41 | \2 BD

| 5/6-| 9

'aelius aetnilius aurelius ualerius HSS |

|10 ^ > BD

|11 ^] R

| \ 15

in corr. Tcj16 ^ 2" 15 478, 21 BD 16 Ä^ ER AT

1

17 |18/19 * corr. Tc

|22

Dl, durch Rasur corr.



Rufiuus V 19, 3 — 20, 1 481

>verso mundo est, respuitur et refutatur, transmisi vobis Claudi Apolli-

>naris Hierapolitani Asiae provinciae episcopi litteras, quibus de bis

>plenins instruamiui.

lu bac autem ipsa Serapionis epistula etiam subscriptiones quo- 3

ruudam episcoporum et martyrum continentur, ex quibus unus hoc modo

subscripsit:

»Aurelius Quirimis raartyr opto vos bene valere<.

Alius quoque hoc modo:

>Aurelius Publius lulius a Debelto colonia Thraciae episcopus: vivit

10 >deus in caelis, quia beatus Sotas, qui est in Ancbialo, voluit daemonem

>Priscillae eicere, sed adulatores eius non permiserunt<.

Sed et multorum simul episcoporum eadem declarantium sub- 4

scriptiones supra dictis litteris inhaerebant. verum de bis satis dictum.

[XX] Per idem tempus in urbe Roma diyersis nihilominus novitatibus 20 1

15 per nonnullos regula traditionis ecclesiasticae vexabatur, pro quibus

Irenaeus ad diversos scripta prorogavit. extat igitur unus eius libellus,

qui superscribitur ad Blastum de schismate, alius ad Floriuum de

monarchia et quod non sit deus malorum creator. hoc enim supra

dictus Tidebatur adserere, qui tamen postea in errores devolutus est

20 A'âlentini. scribit autem idem Irenaeus et de ogdoade librum, in quo

significat consecutum se esse quosdam ex successoribus apostolorum.

POF7 aurelius] OF aelius P^ aerailius P- \ Quirinus] PO'^ cyrinus O^F

8 alius] aurelius P« vel Pi| 9 aurelius] PO-F ualerius 0^

\a debelto]

F a debeltho debelto [marg. al Üb adelbeltho) \10 sothas

|16 pro-

rogauit] PF propagauit

Eusebius II. 31




tvdâ }] 2. ?] ]arf^.

>6 '^J/jOov \ .> , ).-}] .>' ^<.10

'

3 )3

&^,

' i] 4^ ]-,1 > . , ).>' ,

&^' ->' /.0> . . 5

>. . ) /..>. >> , >

ATERBDMTyl

2 BD|3 ^ corr. «

|4

ARB TERDM qui fransscripsetis ( iransseribis Hieron.

de uir. ill. 3|

5 |(> in durch Rasur

corr. D | ) BD' corr. De]

7 |8 -

/. zum Folgenden gezogen\

> D^ + De|

-Rc

| 9 tCo ATiRBD Tr [Te getilgt] EM|10 > BD

— vtp'

BD|

14j

1

)\

1-o•<f)v B'Di corr. BeDr|19) [=] | 21 '/.-

BD| 23 ' coit. '

|« AT^BD TeERM

|

>]-

Dl corr. De) Re) | -BD



Paifinus V 20, 2—6 483

cuius libelli subscriptioneui satis eleganter adfixam bis iuserere dig- 2

num duxi.

>Adiuro te<, inquit, >qui transcripseris librum hunc, per dominum

>nostrum lesum Christum et adventum eius in gloria, cum veniet iudi-

>care vivos et mortuos, ut conferas haec quae scribis et emendes dili-

>genter ad exemplaria, de quibus transcripseris, ad fidem, et ut sacra-

>mentum adiurationis huius similiter transcribas et inseras bis quae

>transcripsisti<.

Haec autem utiliter ab illo dicta inserere operi nostro necessarium 310 credidi, quo per haec diligens efficiatur omnis, qui haec vel legere vel

describere dignum duxerit, sciens exemplum diligentiae a sanctis yiris

et inlustribus traditum. verum in bis, quae ad Florinum scripsisse 4

Irenaeum supra diximus, facit Polycarpi mentionem, cum quo se etiam

conversatum esse designat per haec verba:

15 >Haec•-, inquit. >dogmata, Florine, quae adseris, confidenter dico,

>quia non sunt sanae sententiae. haec dogmata non sunt consona eccle-

>siasticae fidei. haec dogmata ne illi quidem qui de ecclesia pulsi sunt

>haeretici potuerunt aliquando commentari. haec dogmata impietatem

>docent. haec dogmata sancti illi presbyteri, qui ante nos fuerunt, num-

2u >quam protulere, illi qui et apostolos viderant, quos et tu nosti. vidi 5

>emm te, dum adhuc puer essem in Asia apud Polycarpum, tunc

>quidem praeclare agentem, dum adhuc esses intra palatium, et stu-

>dentem placere Polycaipo. multo enim magis mihi illius temporis re- 6

>rum gestarum inbaeret memoria quam praesentis, quia haec, quae a

POF3 adiuro .... 8 transcripsisti] redeunt haec ad finem Ubri qiiinti in PO his

mtitatis: qui tr. hunc] quicumque hos descripseris libx'os PO — adu. eius in gloria

cum] gloi-iosum eius adaentum in quo PO — haec quae scribis] quod descripseris

PO — diligenter post transscripseris PO — exemplaria] e. ea PO — transcripseris]

de.'icripseris 0« — ad fidem om. — ut sacr. adi. huius] hoc adiurationis genus

PO — et inseras h. q. transcripsisti] et transferas iu eum codicem quem de-

scripseris POI6 fidem] finem Pi '

|16 haec . . . fidei om. P»

31*




>foOTt '- ^6 ,> -. 6-5>] -> . ,i/v * ,. ,.

0> . - 1

- ., ' ->, &

&^> - -

, $.> »3 -. ->. ' ^,> / :). 8

>T03V -2Ö

>. ,.

^.

^<.. 21 1

•^ ^, & -2 ' ^&}^ •, ^

\

.2

8/9 vgl. 1 loann. 1, 1. 2

ATERBDM^^4/5 BD

|BD

|6 BDM ATER

9 \ 11 AR\16 Tc [getilgt],' > | D

|

', durch Rasur corr.|19

corr. Tc| |

23 2" 22 480, 15 BD

486, 3 ^PER ifJ • — BD|24/2

&" TcERBDM -' | 25 \21 BDM

ATER|29 -/ ABDM TER

|rfe > ' + Tc

|

corr. TrB



Kufinus V 20, 7 — 21, 2 4S5

>pueris discimus, cum anima ipsa coalescunt et adhaerent ei. unde

>etiam locum ipsum tibi possum dicere, in quo sedens disputabat beatus

>Polycarpus, et incessum illius et vultum ac totius vitae modum et

>ipsius quoque corporis habitum, sed et disputatioues, quas habebat

>ad popiüum, et conversationem quae fuerat ei cum lobanne quomodo

>narrare solitus erat vel ceterorum qui ipsum dominum viderant, et

>quomodo recordabatur omnia ac recensebat verba, quae dicta a do-

>mino ab illis audierat, et de virtutibus eins ac doctrina. et tarnen

>omnia haec cum scripturis consona proferebat. quae tunc ego pro

10 >misericordia dei, quam mihi donare dignatus est. attentius et studiosius

>audiens describebam, non in chartis, sed in corde meo, quaeque per

>gratiam dei fideliter custodio et mecum ipse sine intermissione quo-

>dammodo rumino. deum ergo testor et in conspectu ipsius tibi ad- 7

>firmo. quia, si quid tale audisset beatus et apostolicus vir Polycarpus,

15 >exclamasset statim et aures suas obturasset ac, sicut moris erat ei,

>dixisset: »deus bone, in quae me tempora reservasti, ut haec audiam?«

'Uonne etiam ipsum continuo locum fugisset, in quo sedens vel stans

>huiuscemodi verba audisset? sed et ex epistulis eius, quas scripsit 8

>vel ad vicinas ecclesias vel ad aliquos ex fratribus, commonens et

20 >eonfirmans eos et cohortans ad fidem, potest sententia eius evidenter>agnosci<.

Haec Irenaeus.

[XXI] Verum ea tempestate Commodo Romani regni apicem gubernante KA 21 1

pax ecclesiis per omnem terram propagabatur et sermo domini ex

25 omni genere hominum ad agnitionem et pietatem dei summi animas

congregabat. denique et in urbe Roma multos ex illis inlustribus et

praedivitibus viris cum liberis et coniugibus ac propinquis atque omni

pariter familia sociavit ad fidem. sed hoc non aequis oculis ille anti- 2

POF1 puero

\15 obturasset O^F \ 16 quae] qua

\tempora re-

seruasti] PF^ tempore seruasti Fi tempora seruasti\20 poterit

28 illis



486 Eusebius, Kirchengeschiclite V 21, 3 — 22' .

' cwihtg, ' ?) 7] )-

.\

'JtoXtojc AjioXXodvlov.

,\

/'. ! 3,, ,' & 4

10. ..,

-

, .. &̂* . - 5,,'0

.]^ •., .-' •'\4/.2 3 . -,,, . , -

1—19 vgl. Acta martyr.sei. ed.

Gebhardt p. VT — 24/25 478, 21ff. —

27 404, 3 ff.

ATERBDM.ryl

1 |2 ' TERBDM y'

1TERM BD >

4 BD| 6

]7 ABDM > TER

|8-

TEHDM| 9,10 — > D^ + Dem

9 ]10 | 13 « > BD

|

| 14

117 > ^ + Tr, Tc getilgt|

BD

ATrBDM T'ER|

19 TERBDM.^\

20484, 23 BD 20 ^ ER " | ^) -BD

| ] 22 EBDM ATR

26 EBDM inl TR|

ER

BDM^ AT| 27 BD



Rufinus V 21, 3— 22 487

quus humanae salutis hostis aspexit. contiuuo denique adgreditur

variis nostros machinis inpugnare. primo in urbe Roma Apollonium

quendam, virum in fide nostra et in omnibus filosophiae eruditionibus

inlustvem, ad iudicium pertrahit, accusatore ei suscitato quodam in-

felicissimo et desperatae salutis homine. quique, quoniam lex, quae 3

oblatos puniri iusserat Christianos, in delatorem priiis animadvertendum

censebat, a Perennio iudice, ut eins crura comminuerentur, sententiani

primus excepit. tum deinde exoratur beatus Apollonius martyr, uti 4

defensionem pro fide sua, quam audiente senatu atque omni populo

10 luculenter et splendide habuerat, ederet scriptam. et post hoc secun-

dum senatus consultum capite plexus est. ita namque a prioribus lex

iniquissime promulgata censebat.

[XXII] Igitur sub eiusdem Commodi principatu, Eleuthero in urbe Roma KB 22

tredecim annos sacerdotio functo, Victor succedit. sed et luliano apud

15 Alexandriam post decem annos defuncto Demetrius substituitur. apud

Antiochiam quoque octavus ab apostolis episcopus constituitur Sera-

pion, de quo in superioribus memoraTimus. tunc apud Caesaream

Palaestinae Theophilus et Narcissus in Hierusolymis ecclesias procura-

POF8 prius

I

uti] uel114 annis



48S Eusebius, Kirchengeschichte V 23, 1—3

Itl ,âd^)

.\ . im

'- &^ ,

. ^, 23 1' ) -^0 , ^

.,

^,& ,5 - , ' ], '- 2

,

) ^ -2Ö

3 -, •

, .' 3,

2 , ^ -. ,1%

R|2 TEBD EM

|3 ' BD Je AM > TER | ] 1

7

486, 20 BD 7 ER ' | 8 | BDM ATER

8/9 ABD]\IT TER| 9/10 BDM

ATER]11 DM ATER

geschrieben ist praecipitur \ 12/. ^. *| 15/16 —

ATER —/ BD —|17^ '

corr. Tc|

rf,) corr., BD AiTERM| 19 / '

|20

ABDM TER|

ATcER TiRDM|21

ABDM TER121 22

^BDM

&AT»-TcER

]23 in corr. R

|2/.

]rf' > » + | 26



Rufinus V 23, 1—3 489

bant, apud Corinthiim vero Baccbyllus et apud Efesum Polycrates no-

biles in episcopis habebantur. sed et multi in aliis locis referuntur

per idem tempus egregii sacerdotes. nos tarnen eorum facimus men-

tionem, quorum fidem et scientiam ex proprii operis indiciis possumus5 babere compertam.

[XXIII] Quibus ea tempestate ecclesiis praesidentibus in provinciis Asiae Kt 23 1

quaestio non minima exoritur velut ex antiqua eorum observatione

descendens. quod quarta decima luna putarent omni genere pascba

observandum, quando scilicet ludaeis agnus praecipitur immolari, veluti

10 necessario confirmantes quacumque die septimanae quarta decima luna

venisset, solvi debere ieiunium, cum talis consuetudo in nullis prorsusaliis umquam observata fuisset ecclesiis. ob quam causam conventus

episcoporum et concilia per singulas quasque provincias convocantur, 2

prorogatisque ad se invicem epistulis de singulis quisque locis unum

15 omnes ecclesiasticum dogma confirmant, ne liceat aliquando nisi in

die dominica, in qua dominus surrexit a mortuis, dominicum paschae

celebrare mysterium et in bac sola solvendum esse pascbale ieiunium.

extat denique usque in bodiernum concilii apud Caesaream Palaestinae 3

habiti decretum, in quo primus est Tbeofilus ipsius Caesareae episcopus

20 et Narcissus Hierusolymorum sacerdos. babetur et urbis Romae con-

cilii simile aliud decretum, cui praefuisse Victor episcopus indicatur,

POF1 bacchyllus] scripsi bacchillus 0^ bacchylus J'- bacchilus PO^ baccilis F'



49() Eusebius, Kirchengeschichte V 23, 4 — 24, 4. ,' , , 4

/) ^?]

,-

, ' ,^. , 6

' 24 1^ - -?/ '

0 - -> , -

2>^

,->'>,>. ,^ ^

1 ^ ?' - -

3

20

>,

>.' ^,4

>?/, '13-21 = 264, 11—19 — 19 20 Toann. 21, 20. 13, 23 — 20 Exod. 28, 32 ff.

36, 38 ff.

1 ari

/ÂTER

| 2/3 — >| |

6 >> ER AT'Myl ER, Tcm getilgt

BD\

7 / 488, 7 BD 492, Q 494, Q Kq (vgl. zu 396, 9) 7 Kc

ER KZ > » 4- Tr, Tc getilgt18^ BDcM-l ATER

]10 corr. Tc

]& TER

BDM^&\14. | 264, 12

|15 -

264, 13 TERD.MTyl [= 264, 13] AB suscitaturus

Hieron. de uir. ill. 45| 16 AT'ERBDM Hieron [=204,13/14/7^] -

^\

zöiv TF]RBDMvgl.

zu 264,14|

18ATER^" ^] BDM^ Hieron, vgl. zu 264, 16

|19

vgl. zu 264, 16I

^v BD|21

|ij;2 TERBDM.^; 6 iv

;

22 ATBDM P]R|

T'BDM^', durch Ras., ER



Rufinus V 23, 4 — 24, 4 491

et Ponti provinciae Palmeas. Gallorum quoqne sacerdotalis conventns

extat Irenaeum praesulem scribens, Achaiae vero Bacchyllum Coriu- 4

thiorum ecclesiae episcopum, qui omnes diversis e locis nnam ean-

demque iudicii sui sententiam protulere.

XLIU] Sed episcopi regionis Asianae servandam magis a veteribus sibi KJ 2J: 1

traditam consuetudinem confirmabant. in quibus Polycrates, qui in eis

primatum agere videbatur, ad Victorem episcopum Romanae ecclesiae

scribens, morem traditionis antiquae ad se usque delatum per liaec

Terba designat:

10 >Nos ergo<, inquit, >intenieratum pascbae colimus diem, neque ad- 2

>dentes neque auferentes aliquid, etenim magna quaedam luminaria

>apud Asiam dormierunt, summi et electi viri, quos dominus suscitabit

>in adventu suo, cum veniet de caelis in gloria et requiret omnes

>sanctos suos, in quibus est Filippus euangelista, qui dormivit apud

15 >Hierapolim, sed et duae filiae eius, quae virgines senuerunt, et alia

>eius filia spiritu sancto repleta, quae apud Ephesum dormivit, nee non 3

>et lohannes, qui supra pectus domini recubuit, qui fuit summus sacer->dos et pontificale petalum gessit, martyr et doctor ecclesiae, qui et

>ipse apud Ephesum dormiyit, Polycarpus quoque apud Smyrnam et

20 >episcopus et martyr, similiter et Thraseas episcopus apud Eumeniam, 4

POF2 bacchylum OF bacchilum

\5 sed] sed et

|10 ergo] uero

15 hieropolim P« | 20 thraseas] casseas 0^ mnaseas P-



492 Eusebius, Kircliengeschichte V 24, —8> ., }., /.>

^ ' ,,

->' ?}

-; 6> jtaO'/a ?., ,&'., ),10>^ ,, ' -

> . ,, -7

> '>-^, -

1> '^ ^ &^<.8^

> .0>

&', .& '> &^ ,> , -

<.

14/1Philipp.

1, 28 — 16 Act. , 29

ATERBDMT/l

3 ATEDM R painjriim \ 6,>R 8 ] | 9^ \ .'> , Polykrates

schrieb| | wohl falscher Zusatz

neben ) unmöglich; Polykrates könnte geschrieben haben

11 ATißDM TcER112 ATr [TiTc unleserlich] ^

BD

^RM

Aim ausfef/te (so übersetzt 2'avm) aufert

Polykrates schrieb oder\13 y.ai BD

\ABM.^

TERDI17

| T^Bi"

TcERDM his qui seeum aderant\20

|21 -

ATERD'Mr^ BDc|23 /w' ATER




>sed apud Smyrnam martyrio consummatus. quid autem dicam etiam

>Sagarem nihilominus sacerdotein et martyrem, qui apud Laodiciam

>quiescit in pace, sed et Papyrum et Macarium et Melitonem propter

>regnum dei eunuchum et sancto spiritu repletum. qui iacet in

5 >civitate Sardensium expectans adventum de caelis domini, ut resurgat

>a mortuis? isti ergo omnes diem paschae in quarta decima die mensis 6

>observaverunt secundum euangelium, nihil omnino extrinsecus agentes,

>sed fidei regulam per omnia conservantes. sed et ego omnium vestrum

>minimus Polycrates secundum traditionem parentum meorum observo,

10 >eorum dumtaxat, quos et ab initio secutus sum. Septem namque ex

>parentibus meis per ordinem fuerunt episcopi, ego octavus; qui omnes

>ita observarunt hunc diem, ut conveniret cum illo, quo fermentum>Iudaeorum populus aufert. unde, fratres carissimi, sexaginta et quin- 7

>que annos aetatis gerens in nomine domini, multorum quoque orbis

15 >terrae episcoporum notitiam plenissime habens et sanctis scripturis

>intendens, non perturbabor ex bis, quae ad terrorem proferuntur, quia

>et maiores mei dixerunt: obtemperare oportet deo magis. quam

>hominibus<.

Et post pauca de bis, qui secum aderant, episcopis ista subiungit: 8

20 >Poteram autem etiam praesentium episcoporum facere mentionem.

>quos ipsi petistis ut evocarem, sicut et feci. quorum nomina si scri-

>bam, nimia multitudo est, qui omnes scientes parvitatem meam con-

>sensu suo confirmant, quae scribimus, certi quod non inaniter canos

>adtulimus, sed in disciplina Christi semper conversati sumus<.

POF4 eun.l PO et eun. F \ sancto spir.] PO spir. sancto F

uantes] P«



494 Eusebius, Kiichengeschichte V 24, 9—14

tsrl 6 ' 'Pcofiaimv ^ r//c

7] ., -" ?. - 10. )-'

11

10 . -

^^,./.^ ^ , ,1 > . . 12

>\ .. oV . .'>,

18

20

> ,, , , ^-> ^^ .>))..2><.

&. ^.- 14

> ,'> . .

ATERBDM^-yi

1 KZ f2R ) BD|3 > BD

4 BD|

7 > BD|

9 > +Tc

j

10 »:\TÖ AB111 > + « |

14 BDM ATERî

bezeugt. " | DM|15 -neol > | 18 rf > | 20 die

Construction verlangt \ 21 ) > | 22 :— nicht

übersetzt ^ | 28 <fv > |29



Rufinus V 24, 9—14 49

••' Sed ad haec Victor Romanae ecclesiae episcopus pertinacius agens 9

passim totiiis Asiae ac vicinarum provinciarum ecclesias a communioDis

societate abscindere nititur tamquam in haeresim declinantes, et litteras

mittit, quibus omnes simul absque discretione ab ecclesiastico foedere

segregaret. sed hoc non omnibus placebat episcopis, quin potius et e 10

contrario scribentes ei iubebant. ut magis, quae pacis sunt, ageret et

concordiae atque unanimitati studeret. denique extant etiam ipsorum

litterae. quibus asperius obiurgant \'ictorem velnt inutiliter ecclesiae

commodis consulentem. nam et Irenaeus cum caeteris quibus praeerat 11

10 Galliarum episcopis scribens confirmat quidem, ut in dominica die re-

surrectionis domini mysterium celebretur, Victorem tarnen arguit, quod

non recte fecerit abscidere a corporis unitate tot et tantas ecclesias

dei, quae morem sibi antiquitus traditum custodirent. sed et de niultis

aliis commonet per haec verba:

15 >Non solum<, inquit, >de die paschae agitur controversia. sed et 12

>de ipsa specie ieiunioram. quidam enira putant una tantum die ob-

>servari debere ieiunium, alii duabus, alii vero pluribus, nonnulli etiam

>quadraginta. ita ut horas diurnas nocturnasque computantes diem

>statuant. quae varietas observantiae non nunc primum neque nostris 1320 >temporibus coepit, sed multo ante nos ex illis, ut opinor, qui non

>simpliciter, quod ab initio traditum est, tenentes in alium morem vel

>per neglegentiam vel per imperitiam postmodum decidere. et tamen

>nihilominus omnes isti. etiam cum in observantia variarent, inter semet

>ipsos et nobiscum pacifici fuerunt semper et sunt, nee dissonantia ie-

25 >innii fidei consonantiam rupit<.

Post haec inserit etiam historiam quandam, quae pro sui oppor- 14

tunitate nee a nobis debet omitti.

>Denique<, ait, >et illi omnes ante Soterem presbyteri, qui ecclesiae,

^cui tu nunc praees, sacerdotium tenuerunt, Anicetum dico et Pium

POF3 abscidere lihri \ 4 discrepatione P« [12 corporis unitate] PbO-

corpore unitate P« corpore unitatis O^F|17 etiam] F autem ?.utem etiam



496 Eusebius, Kirchengeschichte V 24, 1 — 2

> ,. -

> .'' ..&, ' 1

' -> , - 16> ., ^, -10> , 6

> ,-

>•]

>. -,

.6

>, ^ -5 >3 . ), 1*>, . -, ,

a)Jj]).cov, ,3 -)<.

20

/18

,?.3

,' ) ,-•

2 , ^, - 25, -

.&, ^̂ ,0

25 488, 23-2

ATERBDM^"^

2 TERBDM^\ S ATER iv BDM

|10

ABDM > TER|

>| 18 ATBD^"^

ERM Tcm|19 ^ > BD

| 2 j

> BD 121 BDM > ATER|

ABDAI TER| 22 BDM

;

ATER 231 25 494, 1 490, 7 BD ERM

] ', corr. Tc



Rufinus V 24, 1 —2 497

>Hyginninque et Telesforum et Xystiim, neque ipsi ita tenuerunt neqiie

>ii, qni cum ipsis erant et tarnen, cum ipsi ita non observarent, pacem

>semper habuerunt cum illis ecclesiis, quae hunc observantiae morem>tenebant, cum utique et ipsis contrarium videretur, quod non etiam

>ceteri similiter observarent. numquam tamen ob hoc repulsi sunt ali- lö

>qui ab ecclesiae societate aut venientes ab illis partibus non sunt

>suscepti, immo potius et omnes presbyteri, qui fuerunt ante te, omni-

>bus semper, qui non ita observabant. presbyteris ecclesiarum eucha-

>ristiam sollemniter transmittebant. beatus autem Polycarpus, cum ad 16

10 >urbem Romam venisset sub Aniceto cumque de aliis nonnullis parum

>quidhabuissent inter se, statim tamen coissent in pace, de hac quae-

>stione ita egerunt, ut non unusquisque sententiam suam obstinata con-

>tentione defenderet. neque enim aut Anicetus Polycarpo suadere

>poterat, ut non observaret ea, quae noverat lohannem discipulum do-

15 =-mini nostri vel ceteros apostolos, cum quibus semper fuerat, obser-

>vasse neque rursum Polycarpus Anicetum persuasit ea deserere, quae

>ille dicebat a se maiorum more servari. cumque haec ita inter se 17

>habuissent, communicarunt sibi invicem ita, ut cederet Anicetus Poly-

>carpo etiam sacerdotali miuisterio honoris dumtaxat contemplatione

20 >perfungi, et ita ab invicem plena fide pace integra et firma caritate

>disL'edunt, ut omnes ecclesiae, sive quae ita de pascha, sive quae non

>ita observarent, inter se tamen concordiam custodirent.<.

Haec Irenaeus agens nominis sui opus, pacem videlicet dei eccle- 18

siis concilians. scribit et non solum Victori, sed et diversis ecclesiarum

25 rectoribus similiter per epistulas adserit. quod nulla pro hac quaestione

in ecclesiis dei dissensio debeat oboriri.

XXV] Apud Palaestinam quoque convenientes in unum sacerdotes dei KE 25Narcissus Hierusolymorum et Theofilus, de quibus iam supra diximus,

sed et cum ipsis Cassius Tyrius et Clarus de Ptolemaida et ceteri per-

30 multi pariter congregati, cum de hac quaestione ageretur, quid etiam

apud ipsos apostolica traditio contineret, circa finem decreti, quod in

concilio eorum statutum est, hoc modo indicant:

POF1 xystum] F xixtum sixtum

|2 hü

|1 1 pacem OF

18/19 palicarpo|29 ptolomaida OF ptholomaida

Ensebius II. 32



498 Eusebius, Kirchengeschichte V 26. 27

> '->

&,

> .ös ^/ ("^^

>ayovOLv (^ ' .

> ,<.\ - Kc, 26( -7].

0

,', ^

, ,'-

, ^.^ '.-. 27

' ,0

^ . - ,,, ,^,

5, .,

rßdôv

,&,, -

ATERBDM^^

1 TERBDM \4: BD

|5 BD

6 | 7 Ä^ XBD ERM| 9 |

-. '", « getilgt

|10 > \

&BD

>• ' + Tcm | 12/13 DMATER |

14|15

15 2ERM 17 ERM|10 TERM

|22 ]

, corr. Tc|23 Apjnus \

26 ' |29 / , — -

AR ]— TcE — ^ //— BDM



Rufinus V 26. 27 499

>Epistulae<, aiunt, <nostrae exemplaria per omnes ecclesias transrait-

>tantur, ^^ti ne rei efficiamur animarum, quae diversis erroribus immer-

>guntiu•. designamvis igitnr vobis, quia et apud Alexandriam eadem>qua apud nos die paschae sollemnitas geritur, quia et ipsorum nobis

>litterae deferuntur et ipsi nostra scripta suscipiunt, ut pariter et con-

>sonanter diem festum celebrenius<.

iSactenus de supra dicta quaestione ex bis, quae in veterum scri-

ptis baberi repperimus.

[XXVI] Extat autem adbuc Irenaei praeter eos quos supra enumeraviinus K^ 2"

lü libellos etiam aliud volumen egregium adversum gentes, quod De

disciplina adtitulavit, ad Marcianum quendam scribens, sed et dialogi

de diversis, in quibus testimonia de epistula ad Hebraeos ponit plurima

et de Sapientia quae dicitur Salomonis. baec sunt, quae ad nostram

notitiam etiam de Irenaei opusculis pervenerunt.

^] lö Commodus autem, tredeoim annis imperio gubernato, Pertinaci post KZ

se regnum reliquit. quo sex solis mensibus retento idem Pertinax

diem obiit et Severus post bunc suscepit principatum. cuius tem- 'ZI

poribus plurimi ecclesiastici viri nobiles et stilo inlustres extiterunt,

SXVIII] sicut ex eorum monumentis agnoscimus. | ex quibus est Heracletus,

20 qui in apostolum commentatus est, et Maximus, qui de famosissima

omnium haereticorum disseruit quaestione, qua semper inquiritur, unde

sint mala vel unde malitia et quod materia facta sit et non infecta.

sed et Candidus, qui in Hexaemeron, id est de principio Genesis scripsit,

Appius quoque de isdem similiter commentatur, Sextus etiam, qui de

25 resurrectione disseruit et de ceteris nonnullis, Arabianus quoque et

alii innumeri, quos longum est vel enumerare vel etiam pro aliquo

inlustri unumquemque dictorum suorum indicio designare. plurimi ta-

POF9 enumerauimus] OF memorauimus

I11 martianum 0* marcionem

martionem O^F|

li) heracletus 0^ eracletus lieraclitus 0-F|20 com-

mendatus P' | maximus] 0' maximinus PO'^F|22 sit malum

et nonl non\23 ex(a)emerum O^F (h)exameron PÔ- ine. P«

32*



50 Eusebius, Kirchengeschichte V 28, 1 ü

Acov , /j -.\4

28 1

^^?,ix

^ -.. 2&3 ^̂,,

0 ?] ' ,

> ' - 3> ->, ^ ^. ^> ' .-

7]^. d' , - 4> ^

'^ ,0> ^ ^, -> , ' .

t(7jv>, d- ^ ,>^> - ^; 6

> .498, 29 BD 'i :\ | 2: nvi BDM

4) |)' ATER

|) \

> BD| / — • corr. «^

| 6

ATER BDM| 7 &

i

BDM > ATER

8

^|

&BD aus im Schreiben corr. D

|

-AI corr. A^ |10 > ISI | 18 fêiai ABDM TER

119 -

|- BDM' tCov ATER

> ARBD|21 rf// BD

|23 > R

| > Di

corr. Dii|26 Glossem

1^ > D' corr. Du



Rufinus V 28, 1-6 501

men ipsorum exortas temporibus suis haereticorum perfidias confa-

tantes fidem rectam et apostolicam monumentis suorum voluminum

mandavere, ut Artemonis illius haereseos auctoris, quam postmodum

KH28 1

Paulus Samosateus nostris iam paene temporibus iustaurare conatus

est. de qua dignum est quae vel qualis sit historia comprehendere.

liaec baeresis purum hominem, id est absque deo, fuisse salvatorem 2

eonfirmat idque antiquitus ab ipsis etiam apostolis traditum esse men-

titur. adversum quos unus ex bis, quos supra memoravimus, eccle-

siasticus scriptor ita respondit:

10 >Aiunt<, inquit, >etiam ipsos apostolos ita vel suscepisse vel ceteris 3

>tradidisse, sicut nimc ipsi adserunt, et banc veritatem praedicationis

>esse servatam usque ad Victoris tempora. et quomodo successores 4

>eorum scribentes adversum gentiles vel adversum baereticos, id est

>Iustinus et Miltiades et Tatianus et Clemens et alii quam plurimi, de

15 >deitate Christi apertissime disserunt, Irenaei vero et Melitonis cete- 5

>rorumque, qui per idem tempus fuerunt, volumina quis ignorat, quibus

>deum et hominem simul praedicant Christum? sed et psalmi vel can-

>tica, quae a fratribus fidelibus ex initio scripta sunt, verbum dei esse

>Christum et deum tota hymnorum suorum laude concelebrant. quo- 6

20 >modo ergo tot saeculis fidem praedicatam nunc isti adserunt, quod a

>Victoris temporibus exordium sumpserit? quomodo autem Victori de

POF3 auctores libri \ 4 samosatheus P^ samosat*eus P" samosataeus F

14 militiades O^F meltiades 0^ melitiades!18 ex] PF quae



502 Eusebius, Kirchengeschichte V 28, 7—12> ? ,u^'/,Qi oL• /->yjvcu; ^,->

,&, -.

^ ; ->(> ,;<' - 7, ^

0 .

^6

, ^-

,> - 8

1>, . />&. /. , '> , ^ - 9

> '&?]

,0> ,& ,. .- ' - 10> ^ 3,> , 11>. 6

2> ^>

&> -.

>

- ,12

> ^ -15/16 Matth. 11, 23

ATERBDMJT^1 -/qüvoio BDem

]3 } BD >

6 )0 D' corr. De|

7 durch Rasur corr, ERM ?.?.AT» BD

I8 TERBDM

|IG ER

1

A'm cp:;:« durchweg1

17/18

?.Theodoret. haer. 2,

18

^>> * + Tcm

|19

22^^&, Tcm getilgt123 -

ATER 25 , durch Rasur corr., ER, durcli Rasur corr.,

;7 Tiß'D120 7}• | 27



Rufinus V 28, 7—12 503

>hoc calumniam faciunt, qni sciant A'ictorem Theodotum coriarinm,

>qiii princeps et pater extiterat impietatis ipsorum, de communione ec-

>clesiae reppulisse, qui primus Romae ausus est dicere purum liominem

>fuisse Christum? si enim Victor, ut dicunt, ita credebat, quomodo>eiciebat de ecclesia Theodotum blasptiemiae istius inventorem?<

Sed de Victore haec commemorasse sufficiat. cui decem annis epi- 7

scopatu functo Zefyrinus sacerdotii successor extitit nono principatus

Severi anno, de quo Zefyrino eadem scriptura, qua in superioribus

usi sumus, talia quaedam refert:

10 >Igitur commonebo vos, fratres, de his, quae gesta sunt apud nos, 8

>quae, si forte in Sodomis accidissent, etiam illos emendare et corrigere

>potuissent. confessor erat quidam apud nos Natalis nomine nostra

>adhuc confessus memoria, hie deceptus aliquando ab Asclepiodoto 9

>quodam et Theodoto collectariis, qui ambo discipuli erant Theodoti

lö >coriarii illius, qui primus pro hac stulta adsertione ab ecclesiae societate

>depulsus est a Victore tunc urbis Romae episcopo, adquievit, ut ac- 10

>cepto ab eis salario episcopus illius haeresis nominaretur certa pactione,

>id est centum quinquaginta denariis menstruae praestationis. quique 11

>Xatalis cum se in hoc deceptus locasset, frequenter admonebatur in

20 =-somnis a domino, quia misericors deus et dominus noster lesus Chri-

>stus nolebat martyrem suum, qui sibi in multis passionibus testis ex-

>titerat, de ecclesia perdere. sed cum neglegentius susciperet visiones 12

>primatus amore et turpis lucri devictus inlecebra, ad ultimum a sanctis

POF6 cui] cuius PF \ 7 existit PF



04 Eusebius, Kirchen geschiclite V 28, 13—16

>, ^. &6 aiyuGuêL•. -

>-

>.

> , ,/'7> )^<.13

10 ,> ^ ,^^.

, ->,, ^>& ^^, .5> 7]6 {,>' ' 14

> • -.

,\

^->.(}>, ). &' -> € . 1>3^ ^

ad-iow ^>, ^, •2 >; ;:> .

^.1<>

>( , ^. -:ATERBDM^-yl

2|3 , aus corr. E^ {5 >

| 9/10 —] BD]9-

ERM111 ] BD

|12 > '

+Tcm

12/13 [ ] BDM[t

ERJ ATER;

14| -

BD|14 1 — >• •

19/20?. > BD|20 Dr

|21 tlvojv > BD

,

21—2 — > BD|24 ] \

2(;— S. 06. 6

—] ,^ BD



Rufinus 28, 13—16 505

>aiigelis per totam noctem verberatus et poenis gravibus excruciatus

>inane consurgens cilicio se induit et cinere conspergit ac multis lacri-

>mis errorem suum deflens ante pedes se Zefyrini episcopi prosternit

>et vestigiis omnium non modo clericorum, sed etiam laicorum multa cum5 >lameiitatione provolutus in lacrimas et miserationes omnem provo-

>cavit ecclesiam, at indulgentiam sibi a Christo continuis et iiigibus

>pro ipso precibus implorarent, ostendente simul in conspectu domini

>livores corporis eins et cicatrices, quas pro nominis ipsius confessione

>susceperat et vix aliquando in communionem ecclesiastici corporis

10 >revocatus est<.

Sed et post aliquanta idem scriptoradiungit etiam haec:

13

>Scripturas autem divinas absque ulla timoris dei reverentia cor-

>ruperunt, antiquae vero fidei regulam proterve et impie respuunt, igno-

>rantes Christum, quem idcirco non invenerunt, quia non recte quae-

15 >sierimt. et in tantum stultitiae impietatisque prolapsi sunt, ut, si quis

>eis sermonem de scripturis proposuerit, illi e contrario proponant.

>utrum hie sermo, de quo agitur, coniunctum aut separatum genus syl-

>logismi faciat. et derelinquentes sanctas dei scripturas geometriam 14

>tractant. tamquam qui vere de terra sint, de terra loquuntur, et ideo

20 >eum, qui de sursum est et de caelis venit, ignorant. denique Euclides

>apud eos vel maxime in geometriae disciplinis viget, sed et Aristo-

teles et Theofrastus ab his in admiratione habentur, Galenus vero a

>nonnullis eorum et adoratur. quorum artibus et doctrinis haereseos 15

>suae impietatem nituntur adserere, et deceptionibus hominum ignoran-

25 >tium deum simplicitatem divinarum scripturarum et sinceritatem fidei

>subruunt. sed haec faciunt, quia nee yicini effecti sunt fidei. pro-

>pterea et divinas scripturas absque ullo timore contemerant et cor-

>rumpentes eas emendare se dicunt. verum ne qui me putet falsa ad- 16

>versum eos proferre, palam est omnibus noscere, si qui vult exemplaria

30 >eorum accipere et cum aliis nihilominus eorum exemplariis conferre,

POF2 conspergit] couspargit F conspersit

|3 se zef.] P^F zef. se

zef. P«I

7 domini] libri omnium edd.\9 et] om. PF

\22 gallenus

libriI

30 eorum exemplariis] Pi exemplariis eorum eorum exemplari-

ous P^F




> ,^ ?/-> . - 17

>- &'

,-, '' .^ '

> -. 7] 18

>/^. . ')10> ^, ' ij

> ,;?'/• ->. i]

.7/-

>&. .5 >9^ , . ' - ^^> 7,(,, ^> &<.

^ .ATERBDM^"^

1/2 ERzi| 3- -& ATER

| 5 )1) TrERM, Tc getilgt ATi

DTi:i5£X Apolloniflis vgl. Theodoret. haer. 2, |6 yh.Q > BD

8 InäSovta|13 avtöiv BDM ATER | f/i > T» + TcTr

|

« R|

13—15 — > BD | 14 un-

möglich;

. . '^\15 AM

-TER|16

i

17 > und wegen der

Gnade und wcf/en des Irrthiims âim; wahrscheinlich aus, einer Ditto-

graphie zu, verdorben | 19^^ ATD^ ERBM



Ruiiuus V 28, 17—19 507

>inveniet etiam inter se ipsa multum dissonare, quia unusquisque ut

>sibi videtur emendat. deniqiie Asclepiodoti non conveniunt omnino

>cum Theodoti. tiim deinde etiam discipulis ipsorum si qui forte trän- 17

>scripserunt, quod eis visum est Tel addere licuit vel auferre; et omni-

>bus praeferunt habere se emendata, magis autem inquinata exemplaiia.

>rursum Hermofili exemplaria non consonant cum Apollonidis. sed ne

>ipsa quidem sibi ipsis concordant, si priora cum posterioribus conferas.

>semper enim emendant, quibus semper displicet quod emendant, et

>nova quaeque perquirant, cum eis quae in usu sunt videbuntur ad-

10 >versa. quid autem temeritatis habeat istud admissum, neque ipsos 18

>arbitror ignorare. aut enim non credunt divino spiritu seripturas esse

>conscriptas , et sunt infideles, aut semet ipsos arbitrantur sapientiores>esse spiritu sancto. et quid aliud indicant per hoc, nisi quia daemone

>aguntur? ueque enim negare possunt factum suum, quandoquidem

15 >etiam manus eorum in ipsis exemplaribus teneantur et noverint ipsi,

>quod a magistris suis et doctoribus scripturarum secundum istud cor-

>ruptelae genus etiam explanationis susceperim intellectum. quidam 19

>autem ex ipsis nee corrumpere iam seripturas dignati sunt, sed penitus

>abnegare, legem scilicet et prophetas, et obtentu impiae huius adsertionis

>in ultimum perditionis gurgitem devoluti sunt<.

De quibus haec sufficiat bistoriis esse mandata.

POF2 asclepioditi

| 9 uso\10 istud] OF om.

|17 susce-

perint



887-\ ,•^, ^,

u /

Druck von August Pries in Leipzig.





