آموزش مهندسی در ایران:آموزش مهندسی در ایران:

مسائل و راه حل ها مسائل و راه حل ها

عضو انجمن آموزش مهندسی و رییس جمعیت توسعه علمی ایران دکتر جعفر توفیقی

عضو هیات علمی موسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش دکتر یعقوب انتظاری عالی

میزگرد آموزش مهندسی: گذار از توسعه کمی به توسعه کیفیپردیس دانشکده های فنی و مهندسی دانشگاه تهران

93/03/29

طرح مسأله

بیکاری باالی مهندسان

مسائل مطرح در رابطه با آموزش مهندسی در ایران

بهره وری پایین در مقایسه با کشورهای دیگر

ضعف خالقیت تکنولوژیک

ضعف یادگیری تکنولوژیک

ضعف ابتکار و نوآوری تکنولوژیک

ضعف کارآفرینی تکنولوژیک

1390درصد طبق سرشماری عمومی نفوس و مسکن 18.6

آلمان تركيه ايران شاخص

42 61 130 رتبه بهره وری نیروی کار

1 34 21 ثبت داخلی اختراع

37 115 125 جذب دانش

24 29 64 نفوذ دانش

16 56 74 سرمایه گذاری خطر پذیر

WEF,2013

INSEAD and WIPO(2013).The Global Innovation Index 2013

خاستگاه مسائل آموزش مهندسی در ایران

مسائل آموزش مهندسی در ایران از کجا نشأت می گیرد؟

از جانب نظام آموزش عالی

از جانب صنعت و نظام اقتصادی

از جانب هر دو

بخشی نگری به آموزش مهندسی

جامع و یکپارچه نگریاز جانب عوامل متنوع

ضرورت نگرش جامع و یکپارچه به خاستگاه مسائل آموزش عالی

در حال حاضر سیاست گذاران کالن اقتصادی مسائل آموزش مهندسی را از جانب نظام آموزش عالی می دانند و راه حل را در آن جستجو می کنند.

در حالی که با نگاه جزئی، بخشی و موضعی نه می توان مسائل را شناخت و نه می .توان آنها را حل کرد؛ باید جامع و یکپارچه به این مسائل نگریست

نظام اقتصادی و تعامل حداقلبنابراین، الزم است در تحلیل مسائل آموزش مهندسی .آن با نظام آموزش عالی را در نظر گرفت

در ادامه خاستگاه های اصلی مسائل آموزش مهندسی در ایران بررسی می .شود

نظام اقتصادیخاستگاه مسائل آموزش مهندسی در ایران:

پایین بودن سطح تقاضای اقتصاد برای دانش و کار مهندسان به دلیل -1ضعف رقابت و تولید

اقتصاد آلمان اقتصاد ترکیه اقتصاد ایران کشور)148شاخص(در بین

82.3 75.2 76.4 جمعيت

3400.6 794.5 548.9 توليد ناخالص داخلي)ميليارد دالر(

41513 10609 7211 توليد ناخالص داخلي سرانه)دالر(

3/85 1/35 1/2 سهم از اقتصاد جهانی

4 44 82 رتبه رقابت پذیری جهانی

10 15 121 رتبه شدت رقابت محلی

4 56 128 رتبه کیفیت عرضه محلی کاال و خدمات

WEF,2013

نظام اقتصادیخاستگاه مسائل آموزش مهندسی در ایران:

اقتصاد آلمان اقتصاد ترکیه اقتصاد ایران کشور)142شاخص( در بین

36 76 83 رتبه اشتغال دانش بر

32 81 107 رنبه دانشکاران

8 37 59 رتبه تحقیق و توسعه انجام شده بوسیله بخش تجاری

7 31 51 رتبه تحقیق و توسعه تأمین مالی شده بوسیله بخش تجاری

-دانش بری پایین نظام اقتصادی2

INSEAD and WIPO(2013).The Global Innovation Index 2013

نظام اقتصادیخاستگاه مسائل آموزش مهندسی در ایران:

-عدم توانایی نظام اقتصادی در مدیریت و تخصیص بهینه منابع 3انسانی

آلمان تركيه ايران کشور)148شاخص(در بین

19 66 127 رتبه مدیریت منابع انسانی

9 78 131 رتبه توانایی در حفظ استعداد

20 89 145 رتبه توانایی در جذب استعداد

WEF,2013

نظام اقتصادیخاستگاه مسائل آموزش مهندسی در ایران:

-ضعف نظام اقتصادی در نوآوری و توسعه فناوری4

الزم به ذکر است که در فرایند تولید ، سرمایه انسانی و فناوری مکمل یکدیگر هستند

آلمان تركيه ايران شاخص

14 58 116 رتبه آمادگی تکنولوژیک

13 42 121 رتبه موجودی آخرین تکنولوژی

16 37 120 رتبه جذب تکنولوژی در سطح بنگاه

9 53 90 رتبه همکاری دانشگاه-صنعت در تحقیق و WEF,2013توسعه

آلمان ترکیه ایران 142شاخص(در کشور)

15 63 113 رتبه نوآوری10 53 120 رتبه ستانده نوآوری 20 81 107 رتبه نهاده نوآوری40 29 107 INSEAD and WIPO(2013).The Global Innovation Index 2013رتبه کارایی نوآوری

نظام اقتصادیخاستگاه مسائل آموزش مهندسی در ایران:

-ضعف منابع مالی کارآفرینی مبتنی بر دانش در نظام اقتصادی5

الزم به ذکر است که بدون کارآفرینی مبتنی بر دانش اشتغال اثربخش مهندسان امکان پذیر نیست. کارآفرینی مبتنی بر دانش نیز بدون منابع مالی امکان پذیر نیست.

آلمان ترکیه ایران کشور)148شاخص(در بین

17 28 137 در دسترس بودن منابع مالی

20 28 135 قیمت خدمات مالی

34 36 86 تامین مالی از طریق بازار سهم محلی

46 52 148 سهولت دسترسی به وام ها

33 83 139 در دسترس بودن سرمایه خطر پذیر

64 20 121 سالمت بانک ها

37 34 82 WEF,2013مقررات مبادالت اوراق بهادار

نظام آموزش عالیخاستگاه مسائل آموزش مهندسی در ایران:

- ضعف اشتغال پذیری در برنامه های آموزشی و درسی رشته های 6فنی و مهندسی

بخش قابل توجهی از برنامه های درسی رشته های فنی و مهندسی نظری و عمومی است

جای برنامه هایی برای توسعه مهارت های اقتصادی و اجتماعی مانند ارتباطات مؤثر اجتماعی، کارآفرینی، کارتیمی، مدیریت، مسئولیت پذیری، حفاظت از محیط زیست و

غیره خالی است.

سیکل مهندسی)درک، طراحی، اجرا و عملیات ( در برنامه های درسی تخصصی کامل نیست.

برنامه های درسی و آموزشی از پویایی کافی برخوردار نیستند.

نظام اجتماعی و نظام آموزش خاستگاه مسائل آموزش مهندسی در ایران: عالی

ضعف تعامل و عدم هماهنگی بازار کار مهندسان و آموزش -7مهندسی

.الزم به ذکر است که فراهم سازی و نشر چنین اطالعاتی وظیفه دولت است

به دلیل طوالنی بودن مدت زمان تحصیل.7-1

به دلیل نداشتن اطالعات کافی توسط متقاضیان تحصیل و برنامه ریزان .7-2آموزش عالی

تقاضای آموزش مهندسی عالوه بر دالیل اقتصادی، دالیل اجتماعی و .7-3فرهنکی نیز دارد

محمدی روزبهانی و (1384طارمی)

-دستیابی به منزلت اجتماعی باالتر

-گریز از بیکاری با تحصیالت متوسطه و خدمت سربازی

-دسترسی به محیط اجتماعی دانشگاه

(1392اسدبیگی، نادری و انتظاری)-عالقه به رشته تحصیلی

ضعف تعامل و هماهنگی آموزش عالی و نظام اقتصادی به دلیل فقدان اطالعات و انگیزش غیراقتصادی

مؤسسات آموزش :عالی

عرضه خدمات آموزش مهندسی

عرضه کار توسط مهندسان

صنعت:تقاضا برای کار

مهندسان

جمعیت با مدرک متوسطه ریاضی:

تقاضای آموزش مهندسی

بازار خدمات آموزش مهندسی

بازار کار مهندسان

خدمات آموزشی

هزینه

کارمهندسی

دستمزد

اطالعات از بازار کار

کارازار

از باطالعات

ضعف تعامل و هماهنگی

جمعیت مهندسان

تعداد شرکت کنندگان در گروه ریاضی آزمون سراسریتقاضای آموزش مهندسی:

ضعف تعامل و هماهنگی بازارآموزش عالی و بازار کار مهندسان

در دو دهه گذشته دانشگاه ها و مؤسسات آموزش عالی تالش کرده .اند به تقاضای اجتماعی پاسخ دهند

درصد از 18.6بنابراین، در بین این بازارها تعادل بر قرار نیست: در حالی که .مهندسان بیکارند، تقاضای زیادی برای آموزش مهندسی وجود دارد

بخشی از آن توسط دانشگاه های دولتی و بخش دیگر توسط دانشگاه های غیر w تقاضای آموزش مهندسی دولتی پاسخ داده شده است. بطوری که امروزه تقریبا

.معادل عرضه آموزش مهندسی است

تعداد دانشجویان فنی و مهندسی در مؤسسات دولتی عرضه آموزش مهندسی: و غیر دولتی

برنامه اول برنامه دوم برنامه سوم برنامه چهارم

مؤسسه پژوهش و برنامه ریزی آمورش

1393عالی،

برنامه پنجم

آلمان ترکیه ایران متغییر

2,763,116 3,817,086 4,117,208 تعداد کل دانشجو

492,122 398,796 1,465,235 تعداد دانشجوی مهندسی

18% 10% 36% سهم دانشجوی مهندسی از کل دانشجو

19 45 2 رتبه سهم فارغ التحصیالن در علوم و مهندسی

21 101 40 رتبه کیفیت آموزش علوم و مهندسی

10 63 43 رتبه کیفیت تحقیقات فنی و مهندسی

17 52 37 رتبه موجودی مهندسان و دانشمندان

2011مقایسه وضعیت آموزش مهندسی ایران با ترکیه و آلمان در

WEF,2013

تغییرات سهم دانشجویان رشته های فنی و مهندسی از کل دانشجویان آموزش عالیعرضه آموزش مهندسی:

عوامل مؤثر بر افزایش عرضه خدمات آموزش مهندسی توسط دانشگاه ها و مؤسسات آموزش عالی

فشار تقاضای اجتماعی در سه دهه گذشته-1

پیگیری هدف توسعه صنعتی در سه دهه گذشته-2

ارتقاء سطح توسعه انسانی در کشور در دو دهه -3اخیر

پیگیری هدف توسعه دانش بنیان در دهه اخیر-4

پیگیری اهداف سند چشم انداز در دهه اخیر-5

دالیل عدم تطبیق تخصص مهندسان با نیازی های تخصصی شغل های مهندسی

- ضعف تکنولوژیک در صنایع ایران 1

-دانش بری پایین فعالیت های صنعتی در ایران2

- انعطاف ناپذیری برنامه های درسی به دلیل عدم استقالل دانشگاه ها3

- عدم آگاهی برنامه ریزان آموزش مهندسی از نیازهای تخصصی شغل ها4

عالوه بر عدم تطبیق کمی، بررسی ها ی اولیه نشان می دهد دانش و تخصص مهندسان با نیاز شغل های مهندسی به دانش و تخصص نیز منطبق نیست و آموزش بیش از اندازه و کمتر از

اندازه وجود دارد.

چالش های آینده برای آموزش مهندسی در ایران

- پیشرفت نمایی در دانش، ابزار، ارتباطات و امكانات محاسباتي در سطح جهان به کندی وارد صنایع ایران 1می شوند

-تغييرات جهاني سريع در فناوري ها ی جدید به کندی وارد فعالیت های اقتصادی می شوند2

- افزایش تصاعدی رقابت صنعتی در سطح جهان بر پایه نوآوری و کیفیت3

-نیاز فزاینده به نیروی کار خالق به دلیل توسعه فناوری های هوشمند4

- محیط کاری پبوسته متغییر است که نیازمندکسب توانایی یادگیری سریع و پیوسته توسط مهندسان است5

چالش های پیش روی دانشکده های مهندسی

فراهم سازی شایستگی هایی که افراد در آینده به عنوان کارآفرین و نیروی کار نیاز خواهند داشت.

ایجاد انگیزه برای یادگیری مادام العمر و باز گشت به مؤسسات آموزشی جهت رفع نیازهای خود به دانش و مهارت

به کار گرفتن دانشجویان در تحقیقات و دانش پژوهی

انگیزش استفاده از فناوری اطالعات برای یادگیری بیشتر و بهتر

تبدیل دانش به نوآوری

رساندن دانش فنی جدید به دانشجویان و مهندسان

توسعه مهارت های فراشناختی فرد: خالقیت، روش یادگیری و حل مسأله

چالش های مهم برای سیاست گذاران آموزش مهندسی

توسعه انگیزه یادگیری برای دانشجویان

توسعه انگیزه یادگیری برای مهندسان

توسعه تعامل بازارآموزش عالی و بازار کار

اصالح ماهیت آموزش مهندسی در راستای:

-رفع عدم تطبیق کمی و کیفی در بازار کار مهندسان1

- توسعه یادگیری تکنولوژیک2

-توسعه نوآوری تکنولوژیک4

-توسعه خالقیت تکنولوژیک3

-توسعه کارآفرینی تکنولوژیک5

ساخت اقتصاد دانش راه حل بلند مدت:

.همچنان که اشاره شد، مسائل اقتصاد آموزش مهندسی راه حل موضعی و ساده ندارد

.راه حل مسائل آموزش مهندسی نگاه یکپارچه و جامع به مسائل و ساخت اقتصاد دانش است

اقتصاد دانش یک زیر نظامی از نظام اقتصادی است که تنها در یک فضای باز و دموکراتیک فرهنگی، اجتماعی، .سیاسی و اقتصادی ساخته می شود و بالنده می گردد

اقتصاد دانش خود از چهار زیر نظام یعنی ، جامعه یادگیری، نوآوری، فناوری اطالعات و رژیم نهادی و نظام .انگیزشی تشکیل می شود

.کانون جامعه یادگیری نظام آموزشی است

وضعیت اقتصاد دانش ایران در مقایسه با ترکیه و آلمان

آلمان ترکیه ایران شاخص

8 69 94 رتبه اقتصاد دانش

8.83 4.81 4.97 -نمره توسعه دانش1

8.20 4.11 4.61 .نمره آموزش1-1

9.11 5.83 5.02 .نمره نوآوری1-2

9.17 4.50 5.28 .نمره فناوری اطالعات1-3

9.10 6.19 0.73 -نمره رژیم نهادی و نظام انگیزشی)حکمرانی 2خوب(

مشکل اصلی اقتصاد دانش ایران در مقایسه با ترکیه ابتدا »رژیم نهادی و نظام انگیزشی« و پس از آن .نظام نوآوری است

Worldbank,2012

عمده مسائل آموزش مهندسی در ایران از پایین بودن انگیزه برای یادگیری و یاد دهی ناشی می شود.

راه حل میان مدت: اصالح ماهیت آموزش مهندسی در جهت ساخت جامعه یادگیری

توسعه توانایی یادگیری تکنولوژیک

توسعه تعامل نظام آموزش مهندسی و نظام اشتغال

مهندسان

ی در ی و کیف

ی کمق ها

طبیم ت

عدرفع

بازارکار

توسعه بهره وری مهندسان

توسعه توانایی یادگیری تکنولوژیک از تعامالت بین المللی

ش ت آموز

ح ماهیالص

ای

سمهند

توسعه خالقیت و نوآوری تکنولوزیک

توسعه صنایع دانش بنیان توسعه توانایی یادگیری کارآفرینی

توسعه یادگیری بوسیله انجام و استفاده

از توجه شما متشکریم

:وضعیت بیکاری در بازارکار مهندسان-ایران1پیوست

1390-طبق سرشماری 1390نرخ بیکاری دانش آموختگان در سال

: سیاست های افزایش عرضه خدمات آموزش مهندسی در برنامه های توسعه2پیوست

برنامه پنجم برنامه چهارم برنامه سوم برنامه دوم برنامه اول سیاست ها

152ماده بند ه- 6 تبصر3بندح- ايجاد و گسترش مراكز آموزش عالي)بخصوص محروم( در مناطق مختلف

24تبصر سازماندهی سیاست گذاری و تفویض اختیار به مؤسسات آموزشی فنی و

حرفه ای

50ماده بند -ب -افزایش پوشش تحصیلی

%30به

ماده بند ب- 152

87 تبصره 28تبصره تنوع بخشی به روش های پذیرش دانشجو در دانشگاه های دولتی

افزایش پذیرش غیر دولتی و کاهش 3-2-1خط مشیپذیرش دولتی

36 تبصره 5خط مشی

- 1 - 5خط مشی 6

تأمين نيروي انساني متخصص مورد كشور مختلفنياز مناطق

- 1 - 6خط مشی6

استفاده از فناوری پیشرفته در آموزش

50بند الف- ماده ماده بند الف-152

پذیرش دانشجو پولی توسط دستگاه های اجرایی

55ماده 24تبصر گسترش آموزش علمی و کاریردی

16بند ب ماده گسترش تحصیالت تکمیلی

مقایسه نرخ ناخالص ثبت نام آموزش عالی در سه کشور: عرضه خدمات آموزش عالی: 3پیوست

Worldbank,2014

سهم دانشجویان فنی و مهندسی از عرضه آموزش مهندسی: دانشجویان کل دوره ها

برنامه اول برنامه دوم برنامه سوم برنامه چهارم برنامه پنجم

دانشجویان فنی و مهندسی بر حسب عرضه آموزش مهندسی: مؤسسه آموزشی عالی

2011مقایسه سهم دانشجویان رشته های مختف از کل دانشجویان در عرضه خدمات آموزش مهندسی:

مقایسه نسبت دانشجو به کادر آموزشی در سه کشورشاخص کیفیت:

Worldbank,2014

تعییرات سهم فارغ التحصیلی رشته های فنی و مهندسی از فارغ التحصیالن کل آموزش عالیعرضه آموزش مهندسی: