1

ÖZET

Bilimsel verilere göre milyarlarca yıl önce büyük bir enerji yoğunluğu patlayarak kütlelere

dönüşmüş ve bu kütleler uzay boşluğuna dağılmıştır. Bu olay Evrenin başlangıcıdır. Üyesi

olduğumuz güneş sistemi 4,6 milyar yıl önce ortaya çıkmıştır. Dünyamızda hayat 3,8 milyar yıl

önce başladı. Önce sadece tek hücreliler vardı. Bu tek hücreliler birleşerek ve Evrim geçirerek

denizlerde çok hücrelileri meydana getirdiler. Daha sonra omurgalılar karaya çıktılar.

Memeliler dünyaya yayıldı. Nihayet 1 milyon yıl önce İnsan dünyada yerini aldı.

İnsan başlangıçta zor şartlardaydı. Doğa ile karşı karşıya kalmıştı. Doğayı kutsallaştırdı ve ona

tapmaya başladı. Şamanlar göçebe hayatın din adamlarıydı. Yerleşik düzende Ana Tanrıçalar

ortaya çıktı. Daha sonra toplumlar arasında çatışmalarda Erkek Tanrılar etkili olmaya başladı.

Bu dönemde İonia önemli bir gelişme geçirerek bilimsel konularda ilerlemeler sağladı.

İonia’daki Doğa bilimciler Tek Tanrı konusunda birleşmeye başladılar. Bu felsefe içinde insan

ruhu evrensel ruhun bir parçası olarak görünüyordu.

Orta Çağ’da Yunan kültüründen faydalanan Tasavvufi İslam düşüncesinde bütün Evreni

Tanrı’nın yarattığı ve sonuna her şeyin Tanrı’ya döneceği görüşleri ana felsefedir. Tasavvuf,

insanın Tanrı’yı dolaysız olarak bilmesini sağlayan ve Tanrı’ya ulaşmayı vaat eden inançlar

sistemidir. Orta çağ kültürü sadece mutasavvıflar dünyası değildir, aynı zamanda İonia

bilimsel kültürünün de devamıdır. Bu kültür çok sayıda bilim insanının yetişmesini

sağlamıştır. Orta Çağ’da İslam dünyasındaki bilimsel değişmeler Endülüs ve Sicilya yolları ile

Avrupa’da başlayan Rönesans döneminin itici gücü olmuştur. Böylece insanlık Evrenin

sırlarını çözmeye başlar. Çözülen her sır, yeni bir sırrın ele alınmasını sağlamıştır. En son

varılan nokta Kuantum fiziğidir. Buna göre bütün enerji ışınımları hem madde, hem dalga

özelliğini taşır. Tanrısal Enerji de aynı özellikleri taşır diyebiliriz. Bu bir mucizedir. Evrendeki

düzenin şuurlu bir bilinç bütünlüğünü içerdiğinin hissedilmesini sağlar. Doğadaki her sır adım

adım çözülecektir. Ancak her sırda ‘neden’ diye bir son soru ile karşılaşabiliriz. Cevabı ‘Doğa

böyle istiyor’ veya ‘Tanrısal irade budur’ olabilir. Burada dinî çözümle bilimsel çözüm aynı

noktada birleşmiştir. Bu noktaya varmak Bilimsel araştırmaların değerini azaltmaz.

Bu arada bir konuyu açığa kavuşturmak istiyorum. Kitabın içinde birçok yerde ‘Vahdet-i

Vücud’ felsefesi sözcükleri yer almaktadır. Vücud kelimesi Türkçemize Vücut olarak geçmiştir.

Kullanılış şekli ‘beden’ anlamını taşır. IX. Yüzyıldan beri bütün İslam Dünyasında ‘Vahdet-i

Vücud’ Tanrının Birliğini ifade eder. Bu nedenle bu sözcüğü ve ilgili terimleri titizlikle

korudum.

2

Kitabımı yazarken editörlüğümü yapan kızım Reyhan’a,

Beni sonuna kadar destekleyen aziz kardeşim Orhan’a,

Ve ailemin bütün fertlerine saygılarımla teşekkürlerimi sunarım.

3

İ ç i n d e k i l e r

Önsöz ……………………………………………..…….………..5

Giriş………………………………………………..…….…………6

Şamanlar……………………………………….…….………….9

Ana Tanrıçalar.……………………………….…….………..10

Yaradılış Efsaneleri ve Dinler….……..…….………….14

Helenlerde Yaradılış Efsaneleri.…………..…………..15

Mezopotamya Efsaneleri………….……………………..17

Mısır Efsaneleri………………………….…………………….18

Eski İran Dinleri………………………….………………….…19

Uzak Doğu Dinleri……………………….……………………19

Afrika Dinleri……………………………….…………………..22

Tek Tanrılı Dinler……….…………………………………….23

Yahudilik………………….………………………………………23

Hristiyanlık…………………..………………………………….24

Müslümanlık…………………..……………………………….26

Müslümanlıkta Mezhepler.………………………………28

Ehli Sünnet Mezhepler……….…………………………….29

Şiiler…………………………………….…………………………..30

Hariciler……………………….…………………………………..31

Aleviler……………………….…………………………………….32

Tasavvuf ve Tarikatlar.….…………………………………. 34

Vahdet-i Vücud İnancının Tarihçesi..………………… 41

Müslümanlıkta Vahdet-i Vücud………..……………….48

Vahdet-i Vücud Mutasavvıfları…………..……………..51

Hallac-ı Mansur………………………………….……….…….51

Melâmiler…………………………………………….…………..52

Muhiddin Arabî…………………………………….…………..52

Mevlâna Celâleddin-i Rumî…………………….………...53

4

Şeyh Bedrettin………………………………………………..53

Batıda Rönesans’tan günümüze felsefe…………..55

Çağdaş Dönemde Felsefi Gelişmeler………………..59

Bilimsel Gelişmeler ve Evrendeki Sırlar…………….60

Evrenin En Büyük Sırrı………………………………………63

Çekim Kanunu………………………………………………….65

Dünya ekseninin yörünge düzlemine belirli açıda olması…66

Hidrojen, Oksijen, Karbon ve Azot……………………66

Klorofil…………………………………………………………….67

Topraktaki Mucize…………………………………………..68

Yaşama Arzusu……………………………………..…………68

Gelişme Arzusu………………………………………………..70

Üremedeki Sır…………………………………………………..72

İnsan Yaratıcılığı ……………………………………..……….72

Hücredeki Sır…………………………………………….…….. 73

İnsan Ruhu………………………………………………………..75

Elektrik Mucizesi……………………………………………….76

Elektronik Mucizesi……………………………………….….77

Elektromanyetik Dalgalar……………………….…………78

Kuantum Fiziği……………………………………………….….80

İnsan Bilincinde Tanrı’ya Ulaşmak…………….….….. 82

Vahdet-i Vücud’dan Süzülen Bal Damlaları……....94

KAYNAKÇA…..……………………………………………………98

5

Ö n s ö z

Bu yeni kitabımın amacı, bilimsel düşünceler zemininden uzaklaşmadan, insanlığın çok

eskilerden beri oluşturduğu derin bir düşünsel sistem olan Vahdet-i Vücud felsefesini daha iyi

tanımak; din ve bilim arasında bir sonuç bağı oluşturmak, böylece Tanrı inancında

bütünleştirici bir bakış açısı sunabilmektir.

2012 yılında yayınlanan Din Bilim İnsan adlı kitabımda günümüz toplumlarında ortaya çıkan çelişkilerin en derini olan Din ve Bilim arasındaki çelişkiyi konu alarak, bu çelişkinin Vahdet-i Vücud inancı içinde çözüme ulaşabileceği görüşünde olduğumu belirtmiştim. Bu çözümde kabul ettiğim öneri Tanrı ve Evrenin tek bir bütün olduğu görüşüydü. Bunun sonucu olarak Evrenin kanunları Tanrısal irade ile aynı anlamı taşımaktaydı. Böylece Evrenin kanunlarını araştıran bilimsel düşüncede kabul görebilecek ‘Tanrı’ inancının, bütün dinlerde Vahdet-i Vücud inancı içinde bir araya gelebileceği sonucuna varmıştım.

En eski dönemlerden beri din kültürünün insan yaşamında önemli bir yer tuttuğu çok açık bir gerçektir. Yaradılıştan sonra insan varlığı başlangıçta doğayla baş başa kalmıştır. Bu nedenle ilk sezdiği güçler doğa güçleridir. Doğayla uyum arzusunda olan insan, ilk önce Doğaya tapmaya başlamıştır. Doğayı kutsal gören bu görüşlerin yer aldığı inanç sistemleri Şamanlık adıyla dünya tarihinde yerini almıştır. Bu nedenle, insanlığın çok eskilerden beri oluşturduğu bu derin felsefeyi, Vahdet-i Vücud felsefesini, daha iyi anlamaya çalışırken önce Şamanlıktan başlayarak zaman içinde çeşitli dinlerde ve felsefi görüşlerde yer aldığı izlerin taranmasının gerekli olduğunu düşünüyorum.

Bu kitapla varılmak istenen sonuç, herhangi bir görüşe üstünlük tanımadan Tanrı birliğinde

bütün insanlığın bir araya gelebilmesidir. Bütün dinler Tanrıya ulaşma çabası içindedir.

Aralarındaki farklar sosyal düzenlemeler ve törensel ayinlerdeki çeşitliklerden ibarettir. İnanç

yönünden Vahdet-i Vücud hiçbir dine ters düşmez. Çünkü bütün dinlerin hedefi, Yaratıcıya

ulaşmaktır. Vahdet-i Vücud bütün varlıkların Yaradan’ın bir parçası olduğunu ifade eder. Yani

buna göre aslında hepimiz ulaşılacak hedefin içinde bulunuyoruz. Bütün sorun bu gerçeği

hissedebilmektir. Ayrıca bilimsel gelişmelerle, dinî söylemler arasındaki uzaklaşma Vahdet-i

Vücud görüşleri ile önlenebilir. Çünkü bilim sonuçta Evrenin sırlarını çözmeye çalışır. Tanrı

bütün Evreni kapsadığına göre bilimsel çabalarla ulaşılan sırlar Tanrının sırlarından başka bir

şey değildir. Huzuru arayan bir dünyanın bu görüşlere ihtiyacı olduğuna inanıyorum. Bu bir

barış kitabıdır. Ayrılıkları ortadan kaldırmayı hedefliyor, insanlığı barışa yönlendirmeyi

arzuluyor. Barışın insanlık için her şeyden önemli olduğunu tarih boyunca yaşadık, yaşıyoruz.

Bu duyguyu yaşam boyunca korumak zorundayız.

6

G i r i ş

Vahdet-i Vücud; Varlığın birliği, Yaradan’la yaratılanın bütünlüğü veya Yaradan’da

bütünleşmek. Konunun büyüklüğü karşısında nasıl başlamalıyım diye düşünüyorum. İslam

dünyasında Orta Çağda tasavvuf denilen felsefî akımlar içinde doğan Tanrı’yı dolaysız olarak

bilmek ve Tanrı’ya ulaşmak anlamıyla mı söze başlamalı, yoksa insanlığın çok daha eski

geçmişinden yola çıkmak mı daha doğru olur? Tanrı, din, Evren, Evrenin sırları, felsefe ve bilim,

bunların hepsi insan tarafından dile getirilmiştir. O halde insanlığın ortaya koyduğu kültürel

birikimi algılayabilmek için konuya mümkün olduğunca insanlığın bilebildiğimiz en eski

geçmişinden başlamalıyız.

Yaradılışı başlangıcından itibaren şöyle inceleyebiliriz: Bilimsel verilere göre milyarlarca yıl

önce var olan büyük bir enerji yoğunluğu patlayarak kütlelere dönüşmüş ve uzay boşluğuna

dağılmıştır. Bu Evrenin başlangıcıdır. Evrene dağılan kütleler kümeleşerek yıldız gruplarını,

galaksileri meydana getirmişlerdi. Güneş sistemimiz, Samanyolu galaksisi içinde, 4,6 milyar yıl

önce ortaya çıktı.

Dünyamızda hayat ise 3,8 milyar yıl önce başladı. Başlangıçta ilk hayat izlerinde sadece tek

hücreliler vardı. Bu tek hücreliler birleşerek bitkilerin ve ilkel canlıların temellerini attılar. İlk

omurgalılar 500-240 milyon yıl önce denizlerde ortaya çıktı. Balık olarak adlandırdığımız bu

omurgalılar evrim geçirerek Amfibyumlara dönüşerek karalara çıktılar. Sürüngenler 290

milyon yıl önce ortaya çıkarak dev boyutlara ulaştılar. Uzun seneler bu dev sürüngenler

(dinozorlar) dünyanın hâkimleri oldular. Ta ki dünya iklimindeki büyük değişiklikler bu dev

hayvanları ortadan kaldırıncaya kadar. Dünyadaki bu büyük değişiklik memelilerin dünyaya

yayılması için bir fırsat yarattı. 30 milyon yıl önce maymun türleri ortaya çıktı. Nihayet bir

milyon yıl önce insan dünyada yerini aldı. İnsan denen bu canlı diğer birçok hayvandan daha

güçsüzdü. Doğurganlığı azdı ve doğan yavruların erişkin hale gelmesi için uzun zaman bakıma

ihtiyaç gösteriyordu. Ancak bir özelliği vardı ki, bütün bu dezavantajları yenmesini sağladı.

Beyni çok iyi gelişmişti, zekiydi ve toplumsallığın önemini kavramıştı. Gırtlağından çıkan sesleri

çeşitlendirerek soydaşları ile konuşmayı keşfetti ve konuşma kabiliyetini geliştirerek

sosyalleşmeyi becerebildi.

İnsanlık başlangıçta çok zor şartlardaydı. Saldırılardan korunmak için mağaralarda

saklanıyorlardı. Gündüz doğan güneşle yiyecek aramaya çıkıyor, başka hayvanların saldırılarına

uğruyor, kaçıyor, ağaçlara tırmanıyor, mağaralarına sığınıyorlardı. Tehlikeyi atlatınca tekrar

yiyecek arıyor, karınlarını doyurduklarında, yavrularına yiyecek götürdüklerinde mutlu

oluyorlardı. Böylece ilk insanlar iyi ve kötü mefhumlarını öğrendi. Mutlu olmak için iyiliklere

sığınmak, kötülüklerden korunmak istedi. Bu iyilikleri ve kötülükleri idare eden, çevresindeki

bütün varlıklardan daha güçlü, bir varlığa inanmak istedi. Etrafında oluşan düzen, soğuk

gecelerden sonra ılık bir gündüzün başlaması, korkunç bir kıştan sonra güzel baharın ve sıcak

bir yazın gelmesi, bu inancını kuvvetlendirdi. Demek ki doğada bir düzen vardı. Sabah

uyandığında içinde bir yaşam sevinci doğuyordu. Kendine bu sevinci veren bir güç olmalıydı bu

doğada. Bu güce şükran duygularını sunmak istiyordu. Bu inanç ilk din duygusunun doğması

idi. İnsana bütün iyilikler ve kötülükler doğadan geliyordu. Böylece insan doğayı kutsallaştırdı

7

ve ona tapmaya başladı. Ortaya çıkan bu dinde kabilelerin bilge kişileri, bilgi ve yorumlarıyla

etkin bir dinî lider konumuna geldiler. Bu bilge kişiler hem rahip, hem doktor, hem büyücü,

hem de öğretmen vasıflarını taşıyorlardı. Bu başlangıçtaki din kültürünün izlerini Orta Asya’da

yaşanmış olan Şamanlık inancı, Amerika Kızılderilileri ve geleneksel Afrika dinleri zamanımıza

kadar taşımışlardır.

Din olgusu insan hayatında ortaya çıktığından beri, dünya düzeninin izah edilmesi ve yaratılış

olayı insan merakının en önemli konuları olmuştur. Anadolu ve Mezopotamya’da Ana Tanrıça

dinlerinde, Mısır dininde, Hellas’ta Olympos Tanrıları dinlerinde önce yaratılış destanları ve

efsaneler yer almış, sonra bunlar inanç sistemlerine dönüşmüştür. Eski İran dinlerinde

Avestalar’da, Hindistan’da Vedalar’da, Brahma dinlerinde, Budizm’de, Çin’de Taoizm ve

Konfüçyüs dinlerinde yaradılış konusu ve insanın bu konu içinde aldığı yer açıklanmıştır.

Din duygusunun doğaya ve dışımızdaki güçlere karşı insanda merak duygusunu uyandırması,

bilgi ve araştırmaya, yani bilim konusunun doğmasına neden olmuştur. Yazının bulunmasıyla

insanlar ilk çağda Mezopotamya’da ve Mısır’da bilgi dağarcığındaki toplanan bilgileri tabletlere

yazarak kayıtlara geçirmeye başladılar. Bu eylem bilgi dünyasının hızla gelişmesine neden oldu.

Ancak bilim dünyasındaki en büyük gelişme ilkçağın son 1000 yılında batı Anadolu’da İonia’da

ortaya çıktı. Bu sırada Hellas’tan (Yunanistan’dan) gelen koloniciler Çanakkale’den Rodos’a

kadar uzanan bölgeyi hâkimiyetleri altına alarak burada şehir devletleri kurmuşlardı. Bunların

arasında Rodos’tan Foça’ya kadar uzanan bölgeye İonia denir. Koloniciler geldiğinde bu

bölgenin halkı Luviler’di. Luviler o sırada bütün Anadolu halkları gibi Ana Tanrıçaya

tapıyorlardı. Hellas’tan gelenler ise Olympos Tanrılarına inanıyorlardı. Daha önce kendi özgün

kültürüne ve dinî inançlarına sahip olan bölge halkı, Hellas’tan gelenlerin etkisiyle önceki

kültürlerini sorgulamaya ve doğruyu bulmak için tartışmaya başladılar. Bu olgu bölgede çok

hızlı bir kültürel yükselmenin nedeni oldu.

Diğer taraftan İonia’da bu dönemde sesli harfleri de içeren bir İonia alfabesi yapılmıştı. Bu

alfabeyle yazının kolaylaşması ve yaygınlaşması kültürel gelişmenin hızlanmasını sağladı. Bu

kültürel gelişmeler Din ve Evreni yorumlayan büyük düşünürlerin ortaya çıkmasına zemin

hazırladı. Thales, Pythagoras, Aneksimenos, Herakleitos, Parmenides, Elea’lı Zenon,

Demokritos gibi felsefeciler doğa kanunlarını inceleyerek evrenin akıl yoluyla araştırılmasının

kapılarını açtılar. Aslında bu bilginlere doğa bilimci anlamında ‘’Fusiologoslar’’ denir. Bu

düşünürler daha sonra ortaya çıkan fizikçilerin atalarıdır. Bu felsefecilerin arasında bulunan

Herakleitos, Parmenides ve Elea’lı Zenon Vahdet-i Vücud’a benzer söylemlerle Evreni

yorumlayan ilk düşünürlerdir.

Düşüncede doğan bu yeni görüşler İonia ile kültür alışverişinde olan karşı kıyıdaki Atina’ya da

yayıldı. Dünya’da aydınlık düşüncenin başı kabul edilen Sokrates ve öğrencisi Platon buradan

görüşlerini dünyaya yaydılar. Sokrates’in ‘öğretilerin akıl yolu ile tartılması, doğruya ancak bu

şekilde varılabileceği’ görüşü toplumda hızla yayılmaya başlayınca, Atinalı yöneticiler bu

öğretilerin düzeni tehdit ettiğini düşünerek Sokrates’i ölüme mahkûm ettiler.

Öğrencisi Platon (Eflatun) önce hocası Sokrates’in söyleşilerini kaleme alarak hocasının

görüşlerinin bütün dünyaya yayılmasını sağladı. Ayrıca bütün hayatı boyunca hocası Sokrates’i

düşüncelerinden dolayı mahkûm etmemesi gereken adaletli bir devletin kurulması için

8

mücadele etti. Ayrıca İonialı Vahdet-i Vücudçuların görüşlerinden etkilenerek bu Dünyanın

Yaradılışın özünde bulunan bir İdea dünyasının bozulmuş bir şekli olduğunu ileri sürdü. Her

kişinin doğuştan bu özü içinde taşıdığını, yani iyilik dolu olduğunu, daha sonra ortaya çıkan

kötülüklerin bencillikten ve bilgisizlikten ileri geldiğini, bu bilgisizliği yenerek, insanlığın

bilgilerini düşünceleriyle irdeleyerek doğrulara varabileceğini söylemiştir. Doğru bilgi ise,

Platonun önerdiği, İdea’ya uyan bilgidir. Platon’un en önem verdiği İdea, Adalet İdeasıdır.

Platon’a göre Adalet İdeası yoksa devlet düzeni kurulamaz. Platon’un felsefesinde ruhun

bedendeki yozlaşmadan kurtulabilmesi için görüntüden hakikate, saf olmayandan saf olana,

ahlaksızlıktan erdeme, kötülükten iyiliğe geçilmesi gerekir. Bu eylemleri yaptırabilecek güç,

gönülde doğacak şiddetli istek yani aşktır. Bu felsefe, insanlığın kendi özünü fark ederek

erdeme ulaşmasını sağlayan birçok dinî görüşü etkilemiş, bu arada İslam Tasavvufunda da çok

önemli bir yer almıştır.

İskender İmparatorluğu döneminde İonia’da ve Hellas’ta ortaya çıkan bu görüşler Anadolu,

Mezopotamya, Mısır, İran ve Hindistan’a kadar geniş bir alana ulaştı. Bu bölgelerde mevcut

olan din kültürleriyle etkileşerek yeni şekiller aldı. Takip eden dönemde Kıbrıslı Zenon

tarafından kurulan Stoacılar okulu, Evreni bütün düzeni sağlayan tek bir Tanrısal varlık olarak

görüyor ve insanlığın bu Evrenin bir parçası olarak mutlu olabileceğini ifade ediyordu.

Bunun yanında bu geniş coğrafyada doğu mistisizminden etkilenen bir felsefe de gelişmeye

başlamıştı. Buna göre insanların duygusal dünyası ruhun düşmanı olan dış güçlerin etkili

olduğu bir alan olarak kabul ediliyor ve insanın mutluluğa ermesi için sadece iç kurtuluşunun

yeterli olmadığı düşünülüyordu. İnsanı saran dış kuvvetlerden, büyü ve mistik güçlerden

kurtulunması gereğiyle büyüleri bozma ve şerlerden korunma ayinleri dinî hayatta yer almaya

başladı.

Roma İmparatorluğunun başlangıç dönemlerinde de mistik törenler ve büyücülük

yaygınlaşmaya başlamıştı. Buna tepki olarak Yunan felsefesinde Platon felsefesini kaynak alan

yeni bir akım doğdu. Neo Platonizm adını taşıyan bu felsefe okulunun kurucusu İskenderiyeli

Plotinus’tur. Bu yeni felsefe de evreni dolduran tek bir varlığa dayanır. Bu varlık hem logosla

(üstün akıl, söz ve kararla) donanmış Tanrısallığı, hem de iyiliği içerir. Başlangıçtan beri varlığın

içinde yer alan ruh, kendini yaratan kaynağı tanıyabildiği takdirde huzura kavuşur. Ruh bu

birliğe tekrar kavuşma özlemini taşır. Ruhun bunu başarabilmesi için düşünceyi aşarak aşk ile

Tanrıya ulaşabilmesi gerekir. Bu felsefe içinde yer alan insan ruhunun, evrensel ruhun bir

parçası olduğu görüşü, tek Tanrılı dinleri de destekleyen temel bir felsefe oldu. Yeni

Eflatunculuk bu haliyle ortaçağ ve yeniçağda tek Tanrılı dinlerin desteği ve metafizik

düşüncenin esin kaynağı olmuştur. İslam düşüncesinde Tanrının yetkinliği, bütün evrenin ve

yaratılanların Tanrının özünden fışkırdığı, ruhun ölümsüzlüğü ve sonunda her şeyin Tanrı’ya

döneceği görüşleri bu felsefeye uygundur.

Böylece Vahdet-i Vücud felsefesinin temeli İonia’da atıldı. En büyük gelişmeyi ise İslam

dünyasında sufîler arasında sağladı. Bunun yanında Akdeniz dışında İran’da, Hindistan’da,

Çin’de, Japonya’da yaşanan din kültürlerinde de önemli ölçüde bu görüşün izleriyle karşılaşılır.

Bu nedenle Evrensel olan bu konuyu, insanlığın ilk dini olan Şamanlıktan başlayarak izlemeye

devam etmemiz gerekir.

9

Ş a m a n l a r

Şamanlık yoğun olarak Orta Asya halklarında yaşanmış olan bir din kültürüdür. İnsanlığın

başlangıçta yaşadığı ilkel dinlerin izlerini taşır. Şaman inancına göre Evren; gök, yeryüzü ve

yeraltı kısımlarından meydana gelir. Aydınlıklar âlemi olan gökte en büyük kutsal ruh Ülgen ve

ailesi ile ona bağlı olan iyi ruhlar yaşar. Yeryüzü, insanların ve canlıların bulunduğu yerdir.

Yeraltı ayrı katlar halindedir. Burada korkunç, güçlü Erlik ile çocukları ve kötü ruhlar otururlar.

Bütün âlem bu iyi ve kötü ruhların etkisi altındadır. Ülgen insanı balçıktan yaratmış, kendi

ruhundan üfleyerek ona can vermiştir.

Şamanlar ruhlarla ilişki kurabilirler ve insanlara aracılık yaparak doğru yolu gösterirler. Böylece

insanlara iyilikler sağlar, kötülüklerden korur, topluluklara yaralı olurlar. Şamanlar ruhlara

ulaşmak için yaptıkları dini törenlerde cezbeye gelerek kendilerinden geçerler. Göğe

yükseldiklerine Ülgen’e, iyi ruhlara ulaştıklarına, evrensel enerjiyle etkileşime geçtiklerine

inanılır. Cezbe halinde bilgi edinme akıl yoluyla değil, kendiliğinden oluşur. Bu yükselişi temsil

eden Kartal, Doğan, Atmaca, Tuğrul gibi kuşlar kutsal sayılır. Şamanların başları ve giysileri bu

kuşların tüyleriyle süslenir. Bu, Şaman’ın göğe yükselebilirliğini simgeler. Şamanlar, cezbe hali

son bulup, ayıldıklarında ruhlarla yaptıkları görüşmeleri veya mücadeleleri anlatırlar ve

insanlara tavsiyelerde bulunurlar. Bu eylem sözlerden çok şarkı ve danslarla oluşur. Şaman

törenine içtenlikle katılanlar olayda anlatılanları duygularıyla anlarlar. Bu olay şamanla bir

enerji alışverişidir. Şamanlıkta doğaya saygı çok önemlidir. Doğa yaratıcı olarak kabul edilir.

Evreni bütünüyle kutsal kabul edip insanın bu bütünlüğün bir parçası olduğuna inanmak, yani

Vahdet-i Vücud, Şamanlığın doğaya gösterdiği saygının izlerini taşır. Bu nedenle Orta Asya

kültüründe gök, güneş, ay, deniz, dağlar, ormanlar ve akarsular kutsal sayılır.

Şamanlık tarih içinde birçok kültürler üzerinde etkili olduğu gibi, bugün de Türk, Moğol ve

Tunguz halklarının yanı sıra, Laponlar, Yakutlar, Sibirler ve Uzak Doğu halklarında, Eskimolarda

ve Amerika Kızılderililerinde izlerini hâlâ sürdürmektedir. Eski bir Türk geleneği olan müzikle

tedavi de kökünü Şamanlıktan alır. Davul, kopuz, ney gibi müzik aletleri ve su sesi ile tedavi

Orta Asya şamanlığının miraslarındandır. Şaman kültüründe göklerdeki iyi ruhlar, Orta Asya

Türklerinde Gök Tanrı ‘Kayra’ koruyuculuğuna dönüşmüş ve kitabî dinlerle karşılaşmadan önce

Türklerde Tanrı inancına varılmasını sağlamıştır.

Şamanlığı, zamanımıza en yakın tanıma imkânını, bize Amerika Kızılderilileri üzerinde yapılan

araştırmalar vermiştir. İsviçreli psikiyatr C. Gustav Jung bilinçaltının niteliğini ve algılamalarını

araştırdığı, Amerika’da Arizona ve Teksas eyaletlerinde yaşayan Pueblo Kızılderililerini şöyle

anlatır: ‘Bu yerliler Güneş’in çocukları olduklarına inanırlar. Her gün yaptıkları bir ibadet eylemi

ile babalarının gökte doğudan batıya doğru yer değiştirmesine yardımcı olurlar. Bu görev onlar

için çok önemli bir sorumluluktur. Bunu yaparak bütün dünyaya faydalı olduklarına inanırlar.

O zaman bu yerlilerin neden o kadar ağırbaşlı, sakin ve ılımlı olduklarını anladım. Bu onların

Güneş’in çocuğu olmalarından kaynaklanıyor. Tüm yaşamın koruyucusu olan babalarına

yardım etmek, yaşamlarına büyük bir anlam ve yaşam sevinci kazandırıyordu.’

10

Perulu toplumbilimci Carlos Castaneda ise Meksika’da Şaman kültürü hakkında yaptığı

araştırmaları 12 kitapta anlatmıştır. Bu kültürde Şaman (Büyücü) şifacı ve savaşçı bilge kişi

olarak tanımlanmaktadır. Castaneda, Yaqui Kızılderilileri arasında böyle bir savaşçı bilgeyle

karşılaşır. Bilge savaşçı yaşamdaki kutsal sırlara ulaşmak için harekete geçmiştir. Bu bilgilere

ulaşmak için savaşa gider gibi hazırlanır. Korkusuzdur, saygılıdır, sırlara ulaşacağına inançlıdır.

Bu eylemde vazgeçmek yoktur. Başarısız olursa üzülmez, pişman olmaz, tekrar yoluna devam

eder. Sırlar dünyası gizemlerle doludur. Her an tehlikelerle karşılaşmayı göze almak gerekir. Bu

yolda korkuya yer yoktur. Şaman’ın en büyük düşmanı kendi korkusudur. Şaman için en önemli

yeti görme özelliğidir. Şaman bakma ile yetinmez hakikati görmek, öğrenmek ister. Bu istek

gücü de çok önemlidir. Şamanlar öğrenmek istediklerini duyularının üstünde, istek gücü ile

kavrarlar. Onların aradığı bilgi hakikat bilgisidir.

Yukardaki bilgiler Asya Şamanlığını daha iyi tanıyabilmek için anlatılmıştır. Davul sesiyle trans

haline geçen Şaman üst bilincinde sırlar dünyasına ulaşır. Bu noktaya ulaşabilen Şaman

insanlara faydalı olmaya hazırdır. Şamanın, daha sonraki dinlerde rastlanan ruhban sınıfları

gibi bir konumu yoktur. Şamanlık bir yaşam tarzıdır. Şamanın yaşamında önemli olan insanlara

destek olmak, hastaları iyileşeceklerine inandırmak, insanlarla ruhsal bağlantılar kurmak,

kutsal varlıklarla da bağlantılar kurarak geleceği tahmin etmektir. Diğer taraftan Tanrısal

katlara ulaşarak Doğa olaylarının düzenlenmesini sağlamak, insanlarla ruhsal etkileşim kurarak

istemeden istemeyi öğretmek, böylece onlara hayatta faydalı olmak ve evrenin sırlarını

anlatmak da önemli görevleridir. Şaman bu eylemleri kendi hayatının gereği olarak yapar,

böylece yaşamın anlamına ulaşarak doğadaki yerini algılar. Şaman bunu egosunu aşarak bütün

benliğiyle (ruhuyla) evrensel enerjiyle birleşerek onu kendi enerjisinde duyabilir. Böylece

hissettiği duyguları insanlara aktarabilir.

İslam’da Alevi dedeleri, Bektaşi babaları, sema yapan Mevleviler bu Orta Asya şamanlarının

izlerini taşırlar. Hindistan ve Tibet dinlerinde de ortaya çıkan ve günümüze de yansıyan

Meditasyon ve Yoga uygulamaları da Şamanların cezbe haline benzerlikler taşıyan evrensel

enerjiye ulaşma halleridir.

A n a T a n r ı ç a l a r

Şaman kültüründen sonra ortaya çıkan din kültürü Ana Tanrıça inancıdır. Bunda kadınların

doğaya daha yakın olmaları, bu nedenle Evrensel enerjiyle daha kolay iletişim kurabilmeleri

etkili olmuştur. Kadında doğum olayı kendindeki enerji bütünlüğünden yeni bir yaşam enerjisi

doğmasını sağlar. Kadın bunu yaşar ve bu mutluluğu duyar. Bu mucizeyi fark etmek evrensel

enerjiyi hissetmenin en dolaysız yoludur. Toplum bu olaya saygı duyar. Bu saygı Ana Tanrıça

inancına bir hazırlıktır. Bu hazırlık safhasında önce, şamanların arasında kadın şamanlar da

çoğalmaya başlamıştır. Daha sonra da din kültürü Anadolu’da, Mezopotamya’da, Mısır’da ve

İndüs vadisinde Ana Tanrıça inancına dönüşmüştür.

Ana Tanrıça kültürü taş devrinin sonlarında toprağın işlenmesiyle Orta Doğu’da başlamış,

maden devri boyunca sürmüş, ilk çağda M.Ö. 1000 yıllarına kadar devam etmiştir. Bunu

arkeolojik araştırmalarda bulunan Ana Tanrıça heykelciklerinden görüyoruz. En eski tarihlileri

Anadolu’da Çatalhöyük ve Hacılar kazılarında gün ışığına çıkarıldı. Bu heykelcikler Anadolu’da

11

bulunduğu gibi, Girit’te, Mezopotamya’da ve Hindistan’da İndüs vadisinde de bulunmuştur.

Yazı bulunduktan sonra bu Tanrıçaların adlarını öğreniyoruz. Sümer Tanrıçası İştar (Astarte),

Mısır Tanrıçası İsis (Esi) gibi. Bu tanrıçaları gösteren kabartmalarda tanrıçalar genellikle

kanatlıdır. Bu kanatlar Şamanların göğe yükselmesini hatırlatır. Anadolu Tanrıçalarına gelince

Hatti kökenli Arinna, Luvilerde Ama (Ma, Ada), Hititlerde Hepat→ Kupaba, Friglerde

Kipebe→Kybele, Hurrilerde Khepat, Batı Anadolu’da Leto, Ardamis; Batı Anadolu Luvi

kültürünün devamı olan Hellas (Yunan) Tanrıçaları Rhea, Kivele, Hera, Demeter, Athena,

Artemis, Aphrodite. Anadolu dışında İran’da bahar, aşk ve bereket Tanrıçası Anahita,

Altaylarda Ana ve Çocuk Tanrıçası Umay, Hindu Bereket Tanrıçası Bahuchara Mata ve Sanat

Tanrıçası Sarasvati diye anılırlar. Gerek Hellas tanrıçalarının gerekse Roma uygarlığında tapılan

Ana Tanrıça Kibele’nin menşei de Anadolu’dur. Aslında Ana Tanrıça kültürü Anadolu’dan bütün

Akdeniz’e yayılmıştır. Anadolu efsanelerinde Ana Tanrıçalar yanında Amazon adıyla bilinen

kadın atlı savaşçılar da yer alır. Homeros İlyada destanında Amazon savaşçılarının Sinuwa’dan

(Sinop’tan) Truva’ya gelerek şehri savunanlara katıldıklarından bahseder. Bu savaşçı kadınlar

efsanelere göre kendilerini Ana Tanrıçaya adamış, tapınaklardaki rahibeleri koruyan gönüllüler

ordusuydu. Ephesos’taki bir Ana Tanrıça tapınağı olan Artemis tapınağını da Amazonlar inşa

etmişti. Tarihçi Bodrumlu Herodot da bu savaşçılardan anlatılarında defalarca söz etmiştir.

Yukardaki coğrafi bölgeler göz önüne alındığında Ana Tanrıça kültürünün insanlığın yerleşik

düzene geçtiği zaman diliminde ve ilk yerleşim yerlerinde başladığı anlaşılmaktadır. Doğaya

saygılı Şaman kültürüne sahip toplumlar yerleşik düzende bu saygıyı devam ettirerek yaratıcı

bir Ana Tanrıça’ya tapmayı daha uygun görmüştür. Bu seçimde toprağı ıslah etme, işleme, ürün

alma gibi faaliyetlerin daha çok kadınlar tarafından sürdürülmesinin ve bu olgunun kadınlara

statü kazandırmasının rolü olduğu düşünülebilir. Ayrıca kan bağının kadın üzerinden devam

etmesinin daha anlaşılır olması ananın daha saygın bir konumda olmasını sağlar.

Ana Tanrıça ‘yaşamı, yaratıcılığı, bereketi, cinselliği, doğumu, anneliği, beslemeyi, çocuk

büyütmeyi, gelişmeyi’ temsil eder. Koruyuculuk ve şifa vericilik özellikleri taşır. Sevgi dolu bir

anne gibidir. Ancak gerektiğinde haksızlık yapanlara ve kötülüklere karşı öfkeli, kızgın yüzünü

göstermekten de kaçınmaz. Doğanın anası olarak yaşamı sunduğu gibi geri almasını da bilir.

Doğanın düzeni, döngüsü Tanrıçanın iradesi altındadır. Bu düzenin bozulmasına hiçbir şekilde

müsaade etmez.

Anadolu halkı Luviler, Ana Tanrıça Kybele’nin batı Anadolu’da İda dağında bulunduğuna inanır.

Ana Tanrıça diğer Tanrıları bu dağdaki mağaralarda doğurmuştur. Halk bu dağı kutsal sayar,

ziyaret ederek Tanrıçaya burada kurbanlar sunulur. Anadolu’dan Kriti’ye (Girit’e) geçen

denizciler Luvi uygarlığını bu adaya da aktardılar. Girit’teki en yüksek dağa Truva yakınlarındaki

İda dağının adını verdiler. Böylece bu dağ Girit’te Ana Tanrıça inancının kutsal bir merkezi oldu.

Denizcilerin Ana Tanrıça kültürünü yaydıkları yerler sadece Girit’le kalmadı. Hellas, İtalia,

Galya, Hesperia (İspanya) gibi bütün Akdeniz kıyıları ve adaları bu kültürü tanıdı. Yunanistan’da

kurulan Miken uygarlığında da başlangıçta Ana Tanrıça adına tapınaklar yapılmıştı. Daha sonra

kuzeyden gelen savaşçı kavimler olan Akalar ve Dorlar bölgeye girince, savaşçı yapılarına

uymayan yaratıcı Kivele yerine savaşçı erkek tanrıları kutsamak kendilerine daha uygun geldi.

Bu toplumda baş tanrı, Gök Tanrısı Zeus’tu. Tanrılar büyük bir aileydi. Olympos dağında

yaşarlardı. Zeus bu ailenin babasıydı. Hellen uygarlığında Anadolu kökenli Ana Tanrıça’nın

12

yerini beş Tanrıça almıştı. Hera, Athena, Demeter, Artemis ve Aphrodite. Bu Tanrıçalar Zeus’un

altındadırlar ancak etki alanları çok daha geniştir. Helen kültüründen büyük ölçüde etkilenen

Roma kültüründe de benzer tarzda bir Tanrılar ailesi olmasına rağmen, Anadolu kültürünün

etkisi unutulmamış, Ana Tanrıça Kybele, Hristiyanlık dönemi başlayıncaya kadar Roma’da

önemini korumuş, hatta Hristiyanlıkta bile Meryem Ana kutsallığında varlığını devam

ettirmiştir.

Olympos Tanrıçalarının hepsi Anadolu Ana Tanrıçasının izlerini taşırlar. Fakat bu izler en

belirgin olarak Ardamis’te (Artemis’te) görülür. Ephesos’taki Artemis tapınağı en ünlü ve en

eski mabetlerin başında gelir. Ön Hellenler olan Lelegler ve Pelasgoslar Hellas’a geçmeden

önce Anadolu’da bu mabet vardı. Önceleri bu mabet bölgede Ana Tanrıça Leto’nun adıyla

anılıyordu. Bu söz Karia ve Lykia dillerinde Ana Tanrıçaya hitaben ‘Hanımefendi’ anlamında

kullanılır. Miletos’un kuzeyindeki Latmos körfezi ve Lada adası da Ana Tanrıçanın hatıralarını

taşır. Tapınağın bulunduğu yere başlangıçta Ladauwa derlerdi. Bu Lada’ya tapılan yer

demektir. Daha sonra Olympos Tanrıları ortaya çıkarken yeni dinde sorun yaratmamak için

mitolojiyle ayarlanarak, Helenler Leto’nun Tanrıça değil, Apollon’la Artemis’in anaları

olduğunu kabul etmişlerdir. Yapabilecekleri ancak bu kadardı. Aslında bu tapınaktaki Artemis

heykeli, daha sonra yapılan bütün heykellerinden çok farklıdır. Daha sonra yapılan bütün

heykellerinde etekleri yukarı kıvrılmış, yanında bir geyik ve köpekle koşan genç Artemis,

Ephesos’taki en eski heykelinde etekleri ayağına kadar uzanmış, çok sayıda memeleri bulunan

ağırbaşlı, yaratıcı, besleyici ve koruyucu Ana Tanrıça’ya saygı göstermektedir. Luvi dilinde

Arda-Mis pınarların Tanrıçası demektir. Ana Tanrıça’ya yapılan tapınaklar subaşlarına yapılırdı.

Seçilen bu ad Artemis’in Ana Tanrıça’yı temsil ettiğini açıkça gösterir.

Bir diğer husus da Artemis’in ve Ana Tanrıçanın simgeleri olan hilâldir. Ana Tanrıçayı tasvir

eden kabartmalarda hilâli elinde tuttuğu görülür. Bu, ayın gökteki serüveni ile doğurganlık

döngüsü ve yaşamın doğuşu, gelişmesi, olgunluk, yaşlılık dönemlerinden sonra yaşamın son

bulması, daha sonra yeni bir hayata tekrardan başlaması şeklinde yorumlanır. Anadolu’nun

hilâlle olan aşkı çok eskilerde başlamıştı. Ana Tanrıçanın diğer bir simgesi de aslandır. Bu simge

ise kudret, irade, adalet ilkeleriyle Tanrıçanın niteliklerini ifade eder.

Aslında Olympos Tanrıçalarının her biri Anadolu’nun Ana Tanrıçasının izlerini taşırlar. Bu

Tanrıçaları Ana Tanrıça’nın kızları olarak tanımlamak gerçekçi bir söylemdir. Örneğin Ana

Tanrıçanın dünyalar güzeli kızı Aphrodite de anasına benzer özellikler taşır. Aphrodite de Ana

Tanrıça gibi bütün doğaya, bütün canlılara yaşama güzelliğini ve yaşama sevincini aktarır.

Toprak onunla coşar, çiçekler onunla açar, tohumlar onunla olgunlaşır. Bütün canlılar ve

insanlar onun verdiği sevinçle yaşarlar, çoğalırlar. Ana Tanrıça gibi Mayıs ayında açılan

çiçeklerle Aphrodite’nin ortaya çıkışı da kutlanır.

Ana Tanrıça Kybele ile Aphrodite arasında çok benzerlik taşıyan bir de mitolojik öykü anlatılır.

Bu öyküde Kybele’nin âşık olduğu ilkbahar Tanrısı Attis çiçekler arasından ortaya çıkar. Bu

sırada Sangaria (Sakarya) ırmağının perisi de Attisle buluşur. Kybele olanlardan memnun

değildir. Sevgililerin bir araya gelmesini engeller. Buna çok üzülen Attis kendini hadım etmek

ister. Kybele bu olaydan pişmanlık duyar, genç Attis’in başına gelenlerden çok üzgündür. Onu

bir çam ağacına dönüştürerek, sürekli yeşillikler içinde yaşamasını sağlar.

13

Bahar ve yaz aylarında yaşanan bu olayın bir benzerini de Aphrodite yaşar. Aphrodite’nin

Adonis adında çok güzel bir oğlu varmış. İlkbaharda ağaçlara su yürüdüğünde, Adonis

saklandığı ağacın kabuğunu çatlatarak çıkar, çiçeklerden daha hızlı boy atarak neşeli güzel bir

genç olurdu. Yaz sonuna doğru güneş sıcağıyla yanan bitkiler, çiçekler boyunlarını bükerek

solmaya başladıklarında Adonis de ortadan kaybolurdu. Her ilkbahar Adonis hasretle

beklenirdi. Adonis bir yaz günü koşup oynarken bir domuzun peşine takıldı. Domuz aniden

döndü ve Adonis’i yaraladı. Aphrodite oğlunun feryadını duyunca sandallarını giyemeden

dışarı fırladı. Koşarken bir gül dalına basınca, gülün dikeni ayağını kanattı. Güller kırmızıya

dönüştü. Tanrıça oğluna ulaştığında ölüsü ile karşılaştı. Adonis’ten yere dökülen kanlar,

Anasının gözyaşlarına karıştı, toprakta Anemonlara (dağ lalelerine) dönüştü.

Adonis’in vakitsiz ölümü bir matem törenine yol açtı. Her yıl onun vakitsiz ölümünü anmak

isteyen kadınlar, genç kızlar toplanarak, ağlaşarak, kızıllara boyanmış bir yatağın içine Adonis’i

temsil eden bir genci yatırırlar, gencin üzerine çiçekler atarlardı. Gün batarken yatağın etrafına

güzel kokulu çiçeklerle dolu vazolar dizilirdi. Gece boyunca meşalelerle yatağın etrafında

dönen kadınlar ilahiler, ağıtlar söylerlerdi. Bazıları duydukları acılardan göğüslerini, yüzlerini

döverler, saçlarını başlarını yolarlar, kendilerini kan içinde bırakırlardı. Sabaha karşı şafak

Tanrıçası Eos da gelir, gözyaşları içinde yatağı aydınlatırdı. Eos göğün kapılarını açmaya

başladığında, törene katılan kadınlar yataktaki genci ayağa kaldırırlar, yataktaki bütün çiçekleri

toplayarak Adonis yerine denize atarlardı. Onlar dalgaların arasında kaybolurken, hayatın

devamlılığının sevincini duyarlar, gelecek yağmurlarla Adonis’in tekrar hayata döneceğine

inanırlardı.

Ana Toprak’ta (Anadolu’da) tek başına yaratıcı olarak Ana Tanrıça varken, Olympos

Tanrıçalarının ortaya çıkması ile bu tanrıçalarda Ana Tanrıçayı anımsatan birçok izlerin

olduğunu görmekteyiz. Hera, Ana Tanrıça gibi Tanrıların anasıydı, ancak Ana Tanrıçanın aksine

Zeus’un yanında ikinci sıradaydı. Ancak bu duruma razı olamadığı Zeus’la durmadan

çekişmesinden belliydi. Savaş Tanrısı Ares’i ve Ateş Tanrısı Hephaistos’u, Zeus’a öfkesinden

dolayı kendi kendine doğurmuştur. Hera Zeus’un göklerdeki iktidarını paylaşır. Ancak

karabulutlarla kaplı, gök gürültülü kavga günleri Hera’nın bu evlilikte ne kadar mutlu

olabileceğini gösterir. Böylece bu kızının durumu, güçlü, mutlu ve sevgi dolu Ana Tanrıçayı

anlatmaktan çok uzaktır.

Demeter’i de Hellas’a getirenler Anadolu’dan göç eden ön Hellen’lerdir. Yerleştikleri bölge

olan Argos’ta ilk olarak Demeter tapınağını kurmuşlardır. Aslında Demeter Luvi inancını

kapsayan Ana Tanrıça’dan başkası değildir. Başlangıçta Adameter olarak anılmıştır. Ada,

Anadolu’nun birçok bölgesinde Ana Tanrıça anlamındadır. Hellas mitolojisinde Hera gibi

Demeter de Kronos’un kızıydı. Doğadaki canlılığın, bereketin tanrıçasıydı. Başında buğday

başaklarından bir taç vardı. Bir elinde buğday demeti, diğerinde bir orak vardı. Saçları güneş

ışıltısında buğday başakları gibi parlardı. Doğa gibi güzel ve vakurdu. Bütün Hellas’a tarla

sürmeyi, ekin ekmeyi, harman dövmeyi, ekmek yapmayı o öğretti. Bütün kışı, yer altı tanrısı

Hades’le evli olan, kızı Persephone’nin hasreti ile geçirir. İlkbaharda sabırsızlıkla onu bekler,

kızına kavuştuğunda Demeter sevinçle canlanır, onunla beraber bütün doğa da canlanırdı.

Tarlalar yeşerir, ağaçlar, bitkiler çiçeklerle donanırdı. Demeter kızının bahar ve yaz aylarında

yanında kalmasını şart koşmuştu. Sonbahar kızının ayrılması demekti. Demeter’i derin bir

14

keder kaplamaya başlardı. Doğa da sararıp solmaya meyvelerini dökmeye başlardı. En sonunda

narlar da dökülmeye başladığında Persephone’nin süresi dolar, anne kız gözyaşları içinde

birbirine sarılarak vedalaşırlardı. Sonra da hasretle gelecek baharı beklerlerdi.

Artemis ve Aphrodite ile başladığımız Olympos Tanrıçalarında sıra Athena’ya geldi. Bu

Tanrıçayı da Hellas’a Anadolu’dan taşıyanlar Pelasglar’dır. Athena adı Kilikya’daki Adana şehri

ile aynı kökenden gelir. Bu kök Ana Tanrıça Ada’dır. Netice olarak Athena da Demeter gibi

Hellas’a Anadolu’dan Ana Tanrıça olarak gelmiş, Olympos’ta değişime uğrayarak Zekâ ve Savaş

Tanrıçası olmuştur. Olympos, Tanrıçalarından hiçbirinin Ana Tanrıça diye anılmasını istemez.

Bu nedenle Athena’nın ortaya çıkışını da bir efsane ile anlatır. Athena, Olympos söylemlerine

göre Zeus ile Hikmet Tanrıçası Metis’in kızıdır. Zeus, Metis ile bir araya geldikten sonra başında

bir ağrı başlar. Zeus bu ağrının Metis’den doğacak çocuktan geldiğini anlar. Ağrılar dayanılmaz

hale gelince Demirciler tanrısı Hephaistos’u çağırır. ‘Dayanamıyorum, keskin baltanla başıma

vur, alnımı yar’ diye bağırır. Hephaistos şaşkınlıkla bakakalır. Zeus bağırır. ’Korkma, ben başıma

ne geleceğini biliyorum, ne söylüyorsam hemen yap’ der. Yarılan yerden zafer çığlıkları atan

bir kız fırlar. Zeus sevinçle rahatlar. Athena doğuştan zırhlı, miğferli ve silahlı bir savaşçı olarak

doğmuştur. Savaşçılığını babasından, fazilet ve zekâsını annesi Metis’ten almıştır. Simgesi

kalkan ve zeytin dalıdır. Hem savaşı, hem barışı temsil eder. Athena zekâ ve hikmetle donanmış

bir savaş tanrıçasıydı. Gösteriş ve gürültü koparmayı sevmezdi. Zalimlikten uzak dururdu.

Dürüst ve iyi kalpliydi, adaletten yanaydı. Athena iyilerin, kahramanların yanında savaşa

katılırdı. Koruduğu, savunduğu şehirlerin kalelerinde saldırganlara karşı halkla yan yana

savaşırdı. Savaşı severdi, ancak barışı daha çok severdi. Savaşta galip gelenlere yendiklerine

karşı barışçı duygularla davranmalarını isterdi. Medeniyetin koruyucusuydu. Bu nedenle

terzilerin, dokuyanların, örücülerin ve çömlekçilerin piriydi. Marangozlar, gemi ve araba

ustaları onun yardımıyla işlerini başarırlardı. Netice olarak insan zekâsına ihtiyaç duyulan her

konuda Athena’nın izleri vardı.

Y A R A D I L I Ş E F S A N E L E R İ V E D İ N L E R

Anadolu’da varoluş, belirttiğimiz gibi Ana Tanrıça ile başlar. Ana Tanrıça önce göğü, daha sonra

suları, yeryüzünü, dağları, tepeleri yarattı. Oğulları Erkek Tanrı Adra’yı, Gök ve Fırtına Tanrısı

Tarkhun’u, Deniz Tanrısı Poseidon’u, Kırlar Tanrısı Pan’ı, Savaş Tanrısı Ares’i ve kızları Ay ve

Pınarlar Tanrıçası Ardamis’i, Aşk ve Güzellik Tanrıçası Aphrodite’yi doğurarak çocukları ile

birlikte dünyayı şekillendirdi. Hep birlikte yeryüzünü, dağlarla, ırmaklarla ve denizlerle

süsleyerek dünyayı güzelleştirdiler. Bitkileri ve hayvanları yarattılar; Ana Tanrıça kendi

cevherinden onlara hayat verdi. En sonunda Ana Tanrıça kendi benzeri olan dişi insanı ve ona

destek olsun, arkadaşlık yapsın diye erkek insanı yarattı. Onlara akıl verdi ve konuşmayı öğretti.

‘Sizlerden aklınızı kullanarak yaşamınızı sürdürmenizi, çalışmanızı, hayatınız boyunca

birbirinizle yardımlaşmanızı ve kötülüklerden uzak durmanızı istiyorum’ dedi. İnsanlar

çoğaldılar, toplumsallaştılar ve bütün dünyaya yayıldılar. Akıllarını kullandılar, yaşamlarını

kolaylaştırdılar.

Toprak, Ana Tanrıçanın özelliklerini gösteren en büyük mucizedir. Toprak yaşamı kucaklar ve

besler. Hayat ilkbaharda topraktan fışkırır, her yer çiçeklerle bezenir, ilkbahar bir doğum

15

mevsimidir, yazın gelişmeyi ve büyümeyi görürüz, sonbaharda olgunluk ve durgun yaşlılık

başlar, kışın ölenleri düşenleri toprak içine alır, yeni bir hayata hazırlar. Bu döngü ile toprak

canlıları yaşatan, çoğaltan, doyuran güçlerin kaynağıdır. İlkbaharda toprakta canlılığın

başlaması insanlar arasında şenliklerle karşılanır (Hıdrellez şenlikleri muhtemelen bu

kaynaktan gelmektedir). Ana Tanrıçanın tekrardan dönüşü olarak algılanır. Bu nedenle birçok

dilde Mayıs ayı Ana Tanrıçanın adıyla (Ma ile) anılır.

Ana Tanrıça kültüründe Evren ve bütün yaşam Tanrıçanın kendi cevherinden doğmuştur. Gök,

Yer, Su, Güneş, Ay, Dağ, Deniz ve Fırtına tanrıları onun çocuklarıdır. Ana Tanrıça dünyaya hayat

verdi, dişi ve erkek insanı da kendi cevherinden yarattı. Ana Tanrıça koruyucu ve merhametli

bir tanrıydı. İnsanlara yardım ederek dünyada çoğalmalarını sağladı. Oğulları gökten inen

sağanaklarla yıldırımlarla, yeraltından oynayan topraklarla insanları sık sık tehdit etmekten

büyük keyif alsalar da Ana Tanrıça insanların yanında yer alırdı. Oğullarını durdurur, insanları

tehlikelerden korurdu.

HELENLERDE YARADILIŞ EFSANESİ

Hellen inancında ise her şeyden önce Khaos denen karışık ve şekil almamış sonsuz bir boşluk

ve karanlık vardı. Khaos’dan, önce her şeyin dayanağı Gaia ’Yer’ ortaya çıktı. Sonra her şeyi

birbirine çeken, birleştiren, hayatı kuran, sevginin temeli Eros ‘Aşk’ doğdu. Daha sonra

Khaos’dan Erebos ‘Yeraltı karanlığı’ ve Nyks ‘Yer üstü karanlığı- Gece’ oluşmuştur. Onlardan

sonra yerin üstündeki hava tabakalarını kuşatan Aither=Esir aydınlığı ve yeryüzünü aydınlatan

Hemera ‘Gün ışığı’ ortaya çıktı. Gaia bu ışığın altında ölümsüzlerin yeri olan Göğü ‘Uranüs’ü’

doğurdu. Kendini tamamen kaplasın diye Uranüs’e kendi büyüklüğünü verdi. Uranüs’ün

altında dağları, denizleri şekillendirdi. Böyle şekillenen evrende yaşamı ortaya çıkarmak için

Gaia oğlu Uranüs’le birleşti. Daha sonra önce Titanlar ‘Devler’ ve Kiklopslar ‘Tepegözler’

doğdu. Bu Titanlardan Kronos ‘Zaman’ ve Rhea birleşerek tanrıları doğurdular. Fakat Kronos

daha önce babası Uranüs’ün hâkimiyetine son verdiği için kendi de çocuklarından korkuyordu.

Bu yüzden doğan çocuklarını yutarak içinde saklıyordu. Fakat Rhea oğlu Zeus’u, doğar doğmaz

babasından sakladı. Onun yerine kundağa sardığı bir taş parçasını Kronos’a gösterdi. Zeus

Girit’te ormanların içinde büyüdü, güçlendi, olgunlaştı. Ortaya çıkarak kardeşlerini kurtardı.

Babası Kronos’u yerin dibine gönderdi. Bu aynı zamanda Ana Tanrıça Rhea’nın zaferiydi.

Bundan sonra kendi soyundan gelen tanrılar yaşama şekil vereceklerdi. Zeus kardeşleri ve

karısıyla Olympos’a yerleşti. Fakat daha önce dünyaya gelmiş olan Titanlar, bu yeni tanrıların

dünya yönetimini ele geçirmelerini istemiyorlardı. Zeus Titanların harekete geçmek üzere

olduklarını haber alınca, Tanrıları işbirliğine davet etti. Oğlu Herakles’in de bu savaşa

katılmasını sağladı. Titanların güçlü saldırıları Zeus’un yıldırımları ile baş edemiyordu. Herakles

ve Apollon’un okları da birçok Titan’ı savaş dışı bıraktı.

Savaşın sonunda çok zorlu ve dayanıklı bir dev olan Typhon’la Zeus karşı karşıya geldi. Zeus’un

yıldırımları onu etkilemiyordu. Sonunda Typhon elindeki orakla Zeus’u yaraladı. Sürükleyerek

Pernassus dağına getirdi. Zeus’un ölümsüzlüğünü bildiğinden dağın içinde bir mağaraya

hapsetti. Bir süre sonra Hermes ve Aegipian mağaraya ulaştılar. Zeus’u kurtararak Olympos’ta

iyileşmesini sağladılar. Zeus için hazırlanan yıldırımları Hephaistos çok sertleştirdi. Zeus tekrar

Typhon’un karşısına çıktı. Zeus hiç yaklaşmadan yıldırımları ile uzaktan onu bunaltıyordu.

Sonunda Typhon yere düşerek bayıldı. Zeus sürükleyerek onu Etna dağının yakınlarına

16

götürdü. Dağı Typhon’un üzerine çekti. Böylece Titanlar Tanrılar karşısında yenilgiye uğradılar.

Evrende Tanrısal düzen kurulmuş oldu.

Diğer taraftan Kronos’un kardeşi İapetos’un dört oğlu vardı. Bunlardan Atlas ve Meneotios

Tanrılara saldıran Titanlar arasındaydı. Bu yüzden Atlas gök kubbeyi sırtında taşımakla

cezalandırılmıştı. Meneotios ise, Erebros’a (yeraltı dünyasına) sürülmüştü. Savaşa katılmayan,

tarafsızlığını koruyan Prometheus, zekâ ve öngörü yeteneklerinden dolayı, tanrılardan saygı

görerek Olympos’a kabul edilmişti. Aslında Prometheus soyunu perişan eden tanrılara için kin

besliyordu. Sonunda Olympos Tanrılarının yok olacaklarına ve kendi yaratacağı insanın

dünyaya hâkim olacağına inanıyordu. Bu duygularla Prometheus insanı çamurdan yarattı.

Fakat bu canlı hayatta kalabilmek için yeterince güçlü değildi. Prometheus onu korumaya

kararlıydı. Önce kendi zekâsını insana aktardı. Doğayı anlamasını ve öğrenmesini sağladı. İki

ayağının üstünde durmasını becererek ellerini kullanmasını öğretti. Kendini koruyabilmek için

silah yapmayı ve kullanmayı öğretti. Konuşmayı, yazı yazıp okumayı ve birlikte yaşamayı

öğretti. Sonunda onlara tanrısal ateşten bir kıvılcımı rezene dalı içine saklayarak insanlara

ulaştırdı. Böylece insanlar soğukta ısınabiliyorlar, yemeklerini pişirebiliyorlar, ateşi silah olarak

ve aydınlanmada kullanabiliyorlardı. Zeus, insanları bu kadar şımartan Prometheus’a çok kızdı,

onu Kaf dağlarının tepesine gönderdi. Madenlerin ve yanardağların Tanrısı Hephaistos’a emir

vererek kayalara çakılı zincirlere bağlattı. Cezası bununla bitmedi. Her sabah büyük bir kartal

geliyor, Prometheus’un ciğerini gagalıyordu. Kartal ayrıldığında, yediği ciğer yeniden

tamamlanarak ertesi sabah eski haline dönüyordu. Bu işkence senelerce sürdü.

Prometheus’un haykırışları bütün Pontos’da yankılanıyordu. Oğlu Deucallion bütün

Anadolu’yu, Hellas’ı dolaşıyor, tanrılara adaklar adayarak babası için yalvarıyordu. Bu arada

Herakles’le karşılaştı. Babasına yardım etmesi için yalvardı. Herakles olayı biliyordu. Babası

Zeus ile karşı karşıya gelmemek için tereddüt ediyordu. Sonra bu kadar zorda olan birine,

babasına karşı bile olsa, yardım etmeye karar verdi. Deucallion’la birlikte Pontos’ta Kafkasya

kıyılarına ulaştılar. Kartal sabah yiyeceğini yemiş, Prometheus’un yanından ayrılmıştı.

Deucallion ve annesi Pyrrha hemen yamaca tırmanarak Prometheus’un yaralarına merhem

sürmeye, su verip bir şeyler yedirmeye uğraşıyorlardı. Herakles Prometheus’un yanına

yaklaştı, böyle bir acıya seyirci kalamayacağını, Zeus’a rağmen kendisine yardım etmeye kararlı

olduğunu söyledi. Prometheus o geceyi ümitle geçirdi. En çok da kendi eseri olan bir insanın

bu cesareti göstermesinden sevinç duyuyordu.

O geceyi yamacın yakınlarında bir ağaçlıkta geçirdiler. Ertesi sabah kartal göründüğünde

Pyrrha ve oğlu uzun sırıklarla Prometheus’un yanına koştular. Kartalı kovalamaya çalışıyorlardı.

Bu sırada Herakles yayına zehirli bir ok koydu ve kartalı vurarak öldürdü. Sonra Prometheus’un

yanına tırmanarak zincirlerini söktü. Pyrrha ve oğlu sevinç içinde Herakles’e teşekkür ettiler ve

babalarına sarıldılar.

Olympos’tan olanları izleyen Zeus oğluna fazla kızmadı, hatta bu cesareti gösterdiği için sevindi

bile, babalık duygusu baskın gelmişti. Yalnız kararının bozulmasını önlemek için, zincirlerin

tekrardan kayalara bağlanmasını ve Prometheus’un o günden sonra üzerinde Kaf dağının bir

taşı bulunan bir yüzüğü takmasını istedi.

Bunun sonrasında Zeus, bu defa Prometheus’un fazla şımarttığını düşündüğü insanlara döndü.

Onları cezalandırmak için Hephaistos’dan Aphrodite’yi örnek alarak çok güzel bir kadın