Kako nedostatke pretvoriti u

prednosti? XXI vek je opštinu Dimitrovgrad zatekao gotovo bez ekonomije, nakon neuspešne privatizacije društvenih kapac-iteta I nastupanja nove ekonomske realnosti u kojoj ova sredina nije našla svoje mesto. Jedna od malo blagodeti koja su ova poslednja vre-mena donela gradjanima Dimitro-vgrada jeste upravo čistija životna sredina. Paralelno sa tim, povećanje svesti gradjana o važnosti očuvanja životne sredine rezultiralo je dobi-janjem statusa zaštićenih prirodnih dobara na 31% svoje teritorije I privlačenje značajnih sredstava od strane donatora za rešavanje pi-tanja odlaganja otpada I korišćenje sekundarnih sirovina. Zelena knjiga predstvalja ličnu kartu opštine Dimitrovgrad po pitanjima životne sreditne i korišćenja resursa za proizvodnju tzv zelene ener-gije. Na osnovu nekoliko analiza i interesovanja investitora formirana je konačna slika o ovim pitanjima kojoj bi ova brošura mogla poslužiti kao okvir.

Zaštita životne sredine

Donošenjem LEAP-a 2006. godine, Opština Dimitrovgrad je I formalno sebe obavezala na očuvanja životne sredine. U periodu obuhvaćenu ak-cionim planom, lokalna samouprava je završiila proces sanacije

postojeće deponije I otpočela proces rekultivacije te lokacije. Formiran-jem JKP Deponija Pirot, od strane 4 opštine regiona, stvoreni su uslovi za dalje odlaganje otpada na regionalnu deponiju van opštine Dimitrovgrad nakon primarne I sekundarne selek-cije. Na teritoriji naše opštine pred-vidjena je izgradnja transver stanice koja će obavljati proces sekundarne selekcije otpada. Primarna selekcija vrši se na samom mestu izbacivanja otpada postavljanjem kontejnera za plastiku, papir i staklo. Tako selek-tovan otpad se dalje pakuje I plasira kao sekundarna sirovinaUspostavljanjem sistema primarne I sekundarne selekcije otpada, stvoreni su uslovi za korišćenje sekundarnih sirovina. Srazmerno broju stanovnika, opština Dimitro-vgrad prikuplja I distribuira značajnu količinu sekundarnih sirovina, poseb-no plastike, koju nakon presovanja otprema postojećim pogonima za reciklažu u Srbiji. Reciklažni centar čije uspostavljanje je predvidjeno u okvirima novoosnovanog JP Deponi-je Pirot, smanjuje troškove trans-porta, povećava stepen finalizacije obrade sekundarnih sirovina.U cilju zaštite životne sredine izgrađen je sistem za prečišćavanje otpadnih voda još 1982. godine, jedan od prvih u nekadašnjoj SFRJ, što dalji tok reke Nišave oslob-adja organskog zagadjenja. Danas je otpad sa tog prečišćivača predmet analiza za potencijalnu proizvodnju biogasa koji će kao sirovinu koristiti taj otpad.

Zaštita prirodnih dobara

Opština Dimitrovgrad trenutno nema značajniju turističku ponudu I pored velikih turističkih potencijala koji se osnivaju na dve kompara-tivne prednosti ovog kraja: područja proglašena prirodnim dobrima pod zaštitom države I krak C koridora X u izgradnji. Park prirode Stara Planina proglašen je 1997. godine sa ukupnom površinom od preko 140.000 ha od kojeg je deo od oko 11.099 ha na teritoriji Opštine Dimitrovgrad. Stara planina je danas najveći pojedinačni turistički potencijal ovog dela Srbije. Sa skorašnjim investici-jama u zimski centar Babin zub, sve veća pažnja se posvećuje razvoju ovdašnjih turističkim kapaciteta. Neopravdano zanemarivana kao ekološki I turistički potencijal, Stara

Specijalni rezervat prirode Kanjon reke Jerme obuhvata površino od oko 4.000ha, nalazi se u jugozapadnom delu opštine. Kanjon Jerme predstavlja prirodnu retkost, posebno je bogat biljnim vrstama od kojih čak 77 pripada grupi endemita i subendemita. Kanjon je posebno zanimljiv kao turistički proizvod zbog atraktivnog terena I kulturnog nasledja.

OIE

Zakonom o energetici iz 2011 godine, Republika Srbija propisuje stimulativne mere za proizvodnju energije iz obnovljivih izvora u skladu sa Strategijom o energetici Evropske Unije do 2020. Uredba o merama podsticaja za proizvodnju električne energije iz obnovljivih izvora Vlade Republike Srbije, koja je stupila na snagu od 01.01.2010. godine, detaljno propisuje tzv feed in tarife otkupa električne energije iz obnov-ljivih izvora, po uzoru na praksu EU. Najznačajniji resursi za proizvodnju energije iz obnovljivih izvora kojima Opština Dimitrovgrad raspolaže su deo ove prezentacije kao najvažniji deo ekoloških potencijala. Korišćenje obnovljivih izvora energije, pored po-voljnog ekonomskog momenta, jeste I korak u pravcu očuvanja životne sredine, pa je s toga I neodvojivi deo perzentacije ekoloških potencijala opštine Dimitrovgrad.

Planina se tek poslednjih godina pominje kao šansa za razvoj ovog dela Srbije ali I susredne Bugarske. Sa izgradnjim putnih pravaca u reonu Stare planine, nastaju mogućnosti da se ovaj kraj konačnointegriše u tusitičku mapu Srbije.

Biomasa

Sa početkom eksploatacije poljo-privrednih ostataka za proizvodnju energije, poljoprivreda se smatra proizvodnjom kod koje su ulaganja energije manja od potencijalno dobi-jene. Korišćenje biomase iz ostataka poljoprivredne proizvodnje povećava stepen energetske autonomsnosti poljoprivredi, ali I celokupnoj eko-nomiji Srbije kao energetski zavisnoj od uvoza energenata. Potencijal biomase u Srbiji za proizvodnju ener-gije iznosi 63% ukupnog potencijala obnovljivih izvora energije. Iako najrasprostranjeniji energent, bioma-sa ostaje nedovoljno izkorišćen po-tencijal. Konstantan rast cena fosilnih energenata primorava na promenu politike proizvodnje I ekspoloatacije energije, u pravcu, iz tradicionalnog potrošačkog ugla nazvanih, alterna-tivnih izvora.Biomasa, kao jedna od alternativnih izvora je ujedno i energent koji je najduže u upoterbi kroz istoriju, i u tom najtradicionalnijem obliku se I danas koristi u našem društvu. Savre-meniji načini korišćenja biomase kao energenta podrazumevaju obradu drveta, drvnih otpada I ratarskog os-tatka do dostizanja veće kaloričnosti i, sa druge strane, proizvodnju bio-gasa kroz proces anaerobne digesti-je. Oba procesa obrade kao gorivo koriste sirovinu koja je u tradicio-nalnom smislu najčešće neupotre-bljiva. Izazov vremena je upravo u ekonomičnom korišćenju tih resursa

kao alternativu sve skupljim tradicio-nalnim energentima u cilju dostiza-nja većeg nivoa produktivnosti naše ekonomije.

Drvna biomasa

Prosečna pokrivenost šumama teritorije Srbije iznosti 25,6% u koju se svrstava i opština Dimitrovgrad sa nešto više od 31% ili oko 15.000ha pod šumom, čemu odgovara negde oko 1.550 hiljada m3 drveta. Blaga povoljnost lokalnog tržišta je cena ovog energenta od 30€/m2 koji je ispod prosečne cene u Srbiji. Savremeni načini upoterbe drvne biomase u energetici u vidu peleta, briketa i drvnog čipsa su logičan izbor u poredjenju sa tradicionalnim gorivima koja se koriste za ogrev, usled jeftinijih troškova prikupljanja i obrade I manjeg zagađenja prilikom

sagorevanja. Obrada drvne biomase podra-zumeva proces usitnjavanja, sušenja I presovanja što proizvodu daje veću kaloričnosti I obezbedjuje lakše skladištenje I upotrebu. Tržište ovih energenta je u povoju sa uspostav-ljanjem automatskih gorionika na

pelet, a nedovoljna ponuda ovog energenta čini da je njegova cena u stalnom porastu pa u 2012. godini njegova cena iznosi oko 150 €/t. Sirovinu za proizvodnju drvnih peleta najčešće se obezbedjuje iz procesa sanitarne seče šuma I ne predstavlja opasnost po ekosistem. Većina proiz-vedenih peleta u Srbiji se izvozi.

Biogas

Ostaci stočarske proizvodnje predstavljaju značajnu sirovinu za proizvodnju biogasa. U tradicio-nalnoj poljoprivrednoj proizvodnji stajnjak, pored funkcije djubrenja se smatra neupoterbljivim i na većim farmama predstavlja ekološki problem. U opštini Dimitrovgrad osnovni proizvodjači stajnjaka su farme goveda. Trenutnom preferencijalnom otk-upnom cenom od 16,44 c€/ kWh I ugovorom od 12 godina sa EPS-om, proizvodnja električne energije iz obnovljivih izvora predstavlja jedno od najsigurnijih investicija. Izgradnja elektrana na biogas u opštinama Alibunar I Blace potrvrnjuje funk-cionisanje pomenutog sistema pref-erencijalnih cena otkupa električne energije I sa njima je otpočela era korišćenja tog energenta u Srbiji. Opština Dimitrovgrad s pravom sebe smatra potencijalnom lokacijom za proizvodnju biogasa prema sirovina-

ma koje nudi za proizvodnju biogasa.

AlibunarBlaceCaribrodDimitrovgrad…

Pojedinačno najveći potencijali za proizvodnji sirovine za proizvodnju biogasa je Farma krava Cvetkov sa blizu 400 grla goveda. Farma se nalazi na 12 km od grada, na lokaciji koja je infrastrukturno opremljena i predmet je daljeg planskog uredjen-ja, te predstavlja idealnu lokaciju za izgradnju postrojenja za proizvodnju biogasa. Ostali značajniji proizvodjači sirovine za proizvodnju biogasa jesu Farma Nikolov sa oko 100 grla goveda na udaljenosti od 20km i sistem za prečišćavanje otpadnih voda na udaljenosti od oko 16 km od predmetne lokacije. Predmetna lokacija je okružena veli-kim površinama obradivog zemljišta u državnoj i privatnoj svojini, povo-ljnim za proizvodnju energetskog bilja u perspektivi. Prema postojećim analizama lokalnog potencijala za proizvodnju biogasa, uz kapacitet pomenutih farmi, pridružuje se I proizvodnja energetskog bilja na površini od 200ha, koje se takodje

koristi u … U sledećij tabeli prikazane su postojeće I potencijalne sirovine za proizvodnju biogasa na teritoriji opštine Dimitrovgrad.

potrebna temperatura 35 єC-55 єC. Ostatak te energije može se koristiti u cilju pospešivanja poljoprivredne proizvodnje, kao finalni I najso-fisticirani proizvod ovakvog sistema. Ekološki čista proizvodnja povrća ili cveća u grejanim staklenicima gde se kao djubrivo može koristi ostatak pri anaerobnoj digestiji u proizvodnji biogasa, omogućena je usmeravan-jem toplotne energije iz kogenera-tora čime se omogućava uzgajanjem biljaka tokom cele godine.Digestat, ili ostatak u procesu proizvodnje biogasa se može dalje obradjivati I pakovati za prodaju kao organsko djubrivo. Svi ti “dodatni” proizvodi povećavaju isplativost procesa proizvodnje biogasa.

Hidropotencijal

Analizom hidropotencijala malih vodotokova kroz Katastar MHE

Analizirani potencijali goriva su dovoljni za izgradnju potencijala sa 300KW – 350KW instalisane snage za proizvodnju električne energije. Investicija ove razmere obezbedjuje rentabilnost postrojenja, sa pomenu-tom feed in tarifom otkupa.Proces kogeneracije, nakon proizvod-nje biogasa podrazumeva proiz-vodnju električne I toplotne ener-gije. Nakon generisanja električne energije I njenu distribuciju kroz ED sistem, topla voda kao nusproizvod se može koristiti za zagrevanje ob-jekata. Zbog udaljenosti od naselja, toplotna energija se jedino može us-meriti na okolne objekte, na prvom mestu tu je sam digestor kome je radi procesa anaerobne digestije

svih investicija u OIE, mada najveći pojedinačni troškovi su vezani na obezbedjivanje priključka na mrežu I izgradnju prilaznog puta. Otkupna cena za MHE najmanje veličine, kakve odgovaraju kapacitetima u našoj opštini je 9,7 c€/ kWh. Priroda predmetnih vodotokova je stihijska, jer su u pitanju planinski potoci pa je tako radi konstantnog protoka vode, na nekim lokacijama potrebna izgradnja akumulacije.

Zakonski okvir

Postupak izgradnje energetskog objekta podrazumeva obimnu administativnu proceduru. Dodatan problem u realizaciji projekata ove prirode predstavlja I nedostatak prakse, zbog nepostojanja velikog broja izgradjenih objekata I licen-ciranih proizvodjača sa statustom povlašćenog proizvodjača. Postupak izgradnje I puštanje u rad objekata instalisane snage manje od 1MW u mnogome zavisi do lokalne

iz 1987 godine instituta Jaroslav Černi, Opština Dimitrovgrad spada u kategoriju opština sa osrednjim kapa-citetom, od kojih se posebno izdvaja severni deo opštine u podnožju Stare planine izuzetno bogat vodom. Ukupan kapacitet svih prepoznatih 11 MHE na teritoriji opštine je 2.4MW. Uglavnom je primarni problem pitanje pristupa lokaciji, ali i pitanje priključka na mrežu ED. Male planinske hidroelektrane predstav-ljaju najprihvatljivije investicije od

samouprave, jer je postupak izda-vanje gradjevinske dozvole poveren JLS , a Energetska dozvola, Licenca za obavljanje delatnosti proizvodnje električne energije I Studija uticaja na životnu sredinu nije neobhodna za objekte tih kapaciteta. Administrativni put od ideje do realizacije ovakvih projekata ovde je detaljnije pojašnjen

Pribavljanje informacije o lo-kacijiNamena predmetne lokacije mora biti u saglasnosti sa postojećim Planskim dokumentima.Ukoliko u Planskim aktima nije predvidjeno izgradnja energetskog objekta, da bi nastavili proceduru izgradnje objekta poterbno je promeniti aktuelni plasn-ski dokument. Uz zahtev za izdavanje informacije o lokacije potrebno je priložiti I kopiju plana parcele iz Službe za katastar.

Pribavljanje energetske dozvoleKako je već navedeno, za kapacitete manje od 1MW nije neobhodno izdavanje energetske dozvole od Ministarstva za energetiku.

Pribavljanje lokacijske dozvoleUz zahtev za pribavljanje lokacijske dozvole potrebno je priložiti - predhodnu studiju opravdanosti sa generalnim projektom- dokaz o pravu korišćenja predmetne parcele

Kancelarija za lokalni ekonomski razvojOpština Dimitrovgrad

Balkanska 2, 18320 Dimitrovgradwww.dimitrovgrad.rs

- projekat parcelacije - uslovi za priključenje na ED mrežu (u slučaju MHE potrebno je pribaviti I vodne uslove)Pribavljanje gradjevinske dozvoleUz zahtev za izdavanje gradjevinske dozvole potrebno je priložitiStudija opravdanosti sa idejnim projektomStudija o proceni uticaja na životnu sredinu (samo za elektrane snage veće od 2MW)Glavni projekatNakada za uredjenje gradjevinskog zeljišta

Pre dobijanja upotrebne dozvole, a po izvršenom tehničkom pregledu objekta, za MHE potrebno je pribavljanje vodne dozvole od nadležnog ministarstva.

Delatnost proizvodnje električne energije može da obavlja bilo koje lice, ako ispunu neobhodne uslove I zaključi sa Vladom ugovor o poveravanju delatnosti od opšteg interesa proizvodnje električne energije. Za ispunjenje tih uslova potrebna je - adekvatna tehničjka opremljenost- kadrovska osposobljenost zaposlenih lica- sprovodjenje propisane zaštite na radu- ostvarivanje propisa zaštite životne sredine.

Izdavanje licence za obavljanje delat-nosti proizvodnje električne energije Licenca je neobhodna samo za objekte instalisane snage od 1MW I veće. Licencu izdaje Agencija za energetiku na osnovu

karakteristika samog objekta I stručne os-posobljenosti kadrova angažovanih na radu proizvodnje električne energije

Odobrenje za priključenjeOdobrenje izdaje energetski subjekt na čiji se sistem objekat priključuje (EPS, EMS). U zahtevu se precizira proizvodnji kapacitet postrojenja I očekivane projekcije proiz-vodnje.

Pribavljanje statusa povlašćenog proizvodjačaIzdaje Ministarstvo nadležno za poslove en-ergetike nakon prikupljanja svih navedenih dozvola, zaključenja ugovora sa Vladom I distributivnim sistemom.

Nakon ispunjenja svih uslova, predstoji podpisivanje ugovora o otkupu električne energije, prema već pomenutim feed in tarifama, stimulativnim cenama otkupa koji proizvodjačima, pored niže produktivnosti, obezbedjuju rentabilno poslovanje.