ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGELERĠNDE DOĞAL VE

KÜLTÜREL DEĞERLERE UYUMLU YERLEġĠM VE YAPI

MODELLERĠNĠN GELĠġTĠRĠLMESĠ

2. KĠTAP

TASARIM REHBERĠ

T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı

Özel Çevre Koruma Kurumu BaĢkanlığı

ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGELERĠNDE DOĞAL VE

KÜLTÜREL DEĞERLERE UYUMLU YERLEġĠM VE YAPI

MODELLERĠNĠN GELĠġTĠRĠLMESĠ

2. KĠTAP

TASARIM REHBERĠ

T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı

Özel Çevre Koruma Kurumu BaĢkanlığı

HAZIRLAYAN KONTROL ONAY

Koordinatör: Adnan GÖDEK

(ĠnĢaat Mühendisi, 1983, Dokuz Eylül Üniversitesi)

Editör: S. Uygar ATAMAN

(Peyzaj Mimarı ve Kentsel Tasarımcı, 2000, Bilkent Üniversitesi)

ġehir Plancısı: Ozan ERDOĞAN

(ġehir Plancısı, 2002, ODTÜ)

Mimar: Hale HÖKELEKLĠ

(Mimar, 2004, Süleyman Demirel Üniversitesi)

Çevre Mühendisi: Prof. Dr. AyĢenur UĞURLU

(Çevre Mühendisi, 1992, University Of Birmingham)

Biyolog: Uzm. HaĢim ALTINÖZLÜ

(Biyoloji, 1990, Hacettepe Üniversitesi)

Sosyolog: Prof. Dr. Suavi AYDIN

(Sosyoloji, 1988, Hacettepe Üniversitesi)

i

ĠÇĠNDEKĠLER

1. ÇEVREYE DUYARLI YERLEġĠMLER 1

2. ÇEVREYE DUYARLI YERLEġĠMLERĠN TEMEL ÖZELLĠKLERĠ 2

2.1. ĠYĠ BĠR DOĞAL ÇEVRE 3

2.2. BEġERĠ YAPILARDA SAĞLIKLI

BĠR DENGENĠN SAĞLANMASI 3

2.3. ĠYĠ YAġAM ġEKLĠ ALIġKANLIKLARI 3

2.4. DĠNAMĠK VE VERĠMLĠ BĠR EKONOMĠNĠN SAĞLANMASI 4

2.5. KALĠTE FAKTÖRLERĠ 4

3. ÇEVREYE DUYARLI YERLEġĠMLERĠN

SÜRDÜRÜLEBĠLĠRLĠĞĠNĠN SAĞLANMASI 5

3.1. PLANLAMA 5

3.2. ULAġIM 5

3.3. ENERJĠ 5

3.4. ATIK YÖNETĠMĠ 5

3.5. DOĞAL ÇEVRE, DOĞAL KAYNAKLAR,

BESĠN MADDELERĠ VE YEġĠL ALANLAR 6

3.6. SAĞLIK 6

4. ÇEVREYE DUYARLI YERLEġĠM ALANLARININ

SEÇĠMĠNDE KULLANILACAK KRĠTERLER 7

4.1. KIRSAL PLANLAMA KRĠTERLERĠ 7

4.1.1 ARAZĠ KULLANIMI 7

4.1.2 NÜFUS YOĞUNLUĞU 7

4.1.3 ULAġIM 7

4.1.4 MĠMARĠ 8

4.2. KENTSEL PLANLAMA KRĠTERLERĠ 8

4.2.1 ARAZĠ KULLANIMI 8

4.2.2 NÜFUS YOĞUNLUĞU 8

4.2.3 ULAġIM 8

4.2.4 MĠMARĠ 9

5. ÇEVREYE DUYARLI YERLEġĠMDE ENERJĠ VE

ALTYAPIYA ĠLĠġKĠN GENEL KRĠTERLER 10

5.1 ÇEVREYE DUYARLI YERLEġĠMLERDE ATIK YÖNETĠMĠ 10

5.2 KATI ATIK YÖNETĠMĠ 11

5.2.1 EVSEL KATI ATIKLARDA BULUNAN VE BĠYOLOJĠK OLARAK

BOZUNAN ORGANĠK MADDELERĠN ĠġLENMESĠ 12

5.2.2 ĠNORGANĠK ATIKLARIN YÖNETĠMĠ 14

5.2.3 ENDÜSTRĠYEL ATIKLAR 15

5.2.4 ĠNġAAT VE HAFRĠYAT ATIKLARI 15

5.2.5 ARITIM ÇAMURU 15

5.3 SU TÜKETĠMĠNĠN AZALTILMASI VE

ATIKSULARIN BERTARAFI 15

ii

5.3.1 SUYUN YENĠDEN KULLANIMI 16

5.3.2 SUYUN YENĠDEN KULLANIM ALANLARI 16

5.3.3 GRĠ SU 17

5.3.4 EVSEL ATIK SULARIN ARITIMI 21

5.3.5 YERLEġĠMLER ĠÇĠN VERĠMLĠ VE AZ ENERJĠ

TÜKETEN, ATIK SU ARITMA TEKNOLOJĠLERĠ 21

5.4 HAVA KĠRLĠLĠĞĠ 22

5.4.1. ĠÇ ORTAM HAVA KĠRLĠLĠĞĠ 23

5.4.2. ĠÇ MEKÂNLARDA HAVANIN TEMĠZLENMESĠ 24

5.5 EKOLOJĠK YERLEġĠMLERDE ENERJĠ 26

5.5.1. ENERJĠNĠN TAM VE VERĠMLĠ KULLANIMI 26

6. ÇEVREYE DUYARLI YAPI MODELĠ TASARIM KRĠTERLERĠ 28

6.1. MEKÂNSAL KRĠTERLER 28

6.1.1. YAPININ EN UYGUN ġEKĠLDE YÖNLENDĠRĠLMESĠ 28

6.1.2. YAPININ SADE VE BASĠT FORMDA,

BÜTÜNCÜL BĠÇĠMDE PLANLANMASI 28

6.1.3. TASARIMDA BÖLGENĠN MEVCUT MĠMARĠ ÖZGÜN

KARAKTERĠSTĠĞĠNĠN DEVAM ETTĠRĠLMESĠ 29

6.2. YAPI MALZEMELERĠ VE ELEMANLARI 29

6.2.1. GELENEKSEL MALZEMEYE UYUMLU

MALZEME KULLANIMI 29

6.2.2. GERĠ DÖNÜġTÜRÜLEBĠLEN MALZEME KULLANIMI 29

6.2.3. DÜġÜK ENERJĠLĠ MALZEME KULLANIMI 30

6.2.4. DAYANIKLI MALZEME KULLANIMI 30

6.2.5. TEKNOLOJĠK YENĠLĠKLERE UYUMLU

MALZEME KULLANIMI 30

6.2.6. ÇEVREYE DUYARLI YAPILARDA

KULLANILABĠLECEK MALZEMELER 32

6.2.7. MALZEME TEDARĠK YERĠNĠN UYGUNLUĞU 38

6.2.8. YAPININ KĠMLĠĞĠNĠ BELĠRLEYEN YAPI ELEMANLARI 38

6.3. ENERJĠ YÖNETĠMĠ 42

6.3.1. ENERJĠ ĠHTĠYACININ AZALTILMASI 42

6.3.2. YENĠLENEBĠLĠR ENERJĠ KAYNAKLARININ KULLANIMI 47

6.4. ĠÇ MEKÂN HAVA KALĠTESĠ 58

6.4.1. GÜN IġIĞINDAN YARARLANMA 58

6.4.2. HAVALANDIRMA 58

6.4.3. DÜġÜK DÜZEYDE ZARARLI GAZ YAYAN

MALZEME KULLANIMI 59

6.4.4. AYDINLATMA 59

6.5. SU YÖNETĠMĠ 59

6.5.1. SU TÜKETĠMĠNĠN AZALTILMASI 59

6.5.2. YAĞMUR SUYUNUN TOPLANMASI VE KULLANILMASI 59

6.6. ATIK YÖNETĠMĠ 60

iii

6.6.1. EVSEL KATI ATIKLAR 60

6.6.2. EVSEL ATIK SU 61

6.7. KENTSEL BĠRĠM TASARIM KRĠTERLERĠ 64

6.7.1. MEKÂNSAL KRĠTERLER 64

6.7.2. YAPI MALZEMELERĠ VE ELEMANLARI 64

6.7.3. ENERJĠ 64

6.7.4. ĠÇ MEKÂN HAVA KALĠTESĠ 66

6.7.5. SU 66

6.7.6. ATIK 66

6.8. KIRSAL BĠRĠM TASARIM KRĠTERLERĠ 66

6.8.1. MEKÂNSAL KRĠTERLER 66

6.8.2. YAPI MALZEMELERĠ VE ELEMANLARI 67

6.8.3. ENERJĠ 67

6.8.4. ĠÇ MEKÂN HAVA KALĠTESĠ 68

6.8.5. SU 68

6.8.6. ATIK 69

7. YERLEġĠMLER ĠÇĠN DEĞERLENDĠRME

VE DERECELENDĠRME 70

7.1. SÜRDÜRÜLEBĠLĠR ALANLAR 70

7.1.1. ALANIN DOĞRU KULLANIMI 71

7.1.2. DOĞAL YAġAM ORTAMINI KORUMAK

VE/YA ĠYĠLEġTĠRMEK 71

7.1.3. AÇIK YEġĠL ALANLARIN KORUNARAK YERLEġĠM

ALANINDA DOĞAL HALĠNDE BIRAKILMASI 72

7.1.4. ALTYAPI VE SOSYAL HĠZMETLERE YAKINLIK 72

7.1.5. KAHVERENGĠ ALANLARIN KULLANILMASI

VE DEĞERLENDĠRĠLMESĠ 73

7.1.6. ISI ADASI ETKĠSĠ 73

7.1.7. AYDINLATMA KĠRLĠLĠĞĠNĠN AZALTILMASI 74

7.2. ULAġIM 75

7.2.1. YAYA 75

7.2.2. BĠSĠKLET KULLANIMI 75

7.2.3. TOPLU TAġIM 76

7.2.4. DÜġÜK KARBON EMĠSYONLU VE

YAKIT VERĠMLĠ ARAÇLAR 76

7.2.5. OTOPARK DÜZENLEMESĠ VE YÖNETĠMĠ 77

7.3. YAPI 77

7.4. ENERJĠ 77

7.4.1. ENERJĠ VERĠMLĠLĠĞĠ VE YENĠLENEBĠLĠR

ENERJĠ KULLANIMI 78

7.4.2. YAĞMUR SUYUNUN TOPLANMASI 78

iv

7.4.3. AÇIK YEġĠL ALANLARDA VE KONUTLARA

AĠT BAHÇELERDE SUYUN VERĠMLĠ KULLANIMI 79

7.5. ATIK YÖNETĠMĠ 79

7.5.1. KATI ATIKLAR 79

7.5.2. HAVA KĠRLĠLĠĞĠ 80

7.5.3. GÜRÜLTÜ KĠRLĠLĠĞĠ 80

8. YAPILAR ĠÇĠN DEĞERLENDĠRME VE DERECELENDĠRME 82

8.1. SUYUN VERĠMLĠ KULLANIMI 82

8.1.1. DÜġÜK TAZYĠKLĠ TESĠSAT 82

8.1.2. YAĞMUR SUYUNUN DENGE TANKLARINDA

TOPLANMASI 82

8.1.3. GRĠ SUYUN AYRI TOPLANMASI 83

8.2. ENERJĠ VERĠMLĠLĠĞĠ VE

YENĠLENEBĠLĠR ENERJĠ KULLANIMI 83

8.2.1. ENERJĠ VERĠMLĠLĠĞĠNĠN SAĞLANMASI 83

8.2.2. YENĠLENEBĠLĠR ENERJĠ KULLANIMI 84

8.2.3. TEMEL SOĞUTUCU GAZ YÖNETĠMĠ 84

8.3. MALZEME VE KAYNAK TEMĠNĠ 84

8.3.1. MALZEMELERĠN VE/YA BĠNANIN TEKRAR KULLANIMI 85

8.3.2. YENĠLENEBĠLĠR MALZEME KULLANIMI 85

8.3.3. YEREL MALZEME KULLANIMI 85

8.4. MEKÂN KALĠTESĠ VE SAĞLIKLI YAġAM

OLUġUMUNA DAĠR KRĠTERLER 86

8.4.1. TAZE HAVA GĠRĠġĠNĠN ĠZLENMESĠ 86

8.4.2. ARTTIRILMIġ HAVALANDIRMA 87

8.4.3. ĠÇ MEKÂN HAVA KALĠTESĠ YÖNETĠM PLANI 87

8.4.4. DÜġÜK KARBON EMĠSYONLU MALZEME KULLANIMI:

YAPIġTIRICILAR VE ĠZOLASYON MALZEMESĠ 88

8.4.5. DÜġÜK KARBON EMĠSYONLU MALZEME KULLANIMI:

BOYALAR VE KAPLAMALAR 88

8.4.6. DÜġÜK KARBON EMĠSYONLU MALZEME KULLANIMI:

DÖġEME SĠSTEMLERĠ 89

8.4.7. DÜġÜK KARBON EMĠSYONLU MALZEME KULLANIMI:

KOMPOZĠT AHġAP VE FĠBER MALZEMELER 89

8.4.8. AYDINLATMA 89

8.4.9. GÜNIġIĞI 90

8.4.10. MANZARA 90

8.5. TASARIMDA YENĠLĠK 91

8.6. ATIK YÖNETĠMĠ 91

8.6.1. ATIK SU 91

8.6.2. KATI ATIKLARIN TOPLANMASI 92

1

1. ÇEVREYE DUYARLI YERLEġĠMLER

Çevreye Duyarlı YerleĢimler çok merkezli, toplu taĢıma odaklı kentsel

sisteme bütünleĢmiĢ kompakt, yaya odaklı, karma kullanımlardan oluĢan

yerleĢimlerdir. YeĢil alanlar ve kültürel miras objeleri ile bütünleĢtirilen

kamusal alanlar, yaĢamak ve çalıĢmak için baĢarılı Ģekilde tasarlanmıĢ

yerleĢimlerin en önemli etkenlerinin baĢında gelir. Çevreye duyarlı

yerleĢimlerde dâhil olan tüm etmenler (kamu kurumları, iĢ dünyası,

yerleĢimciler vb.) yaĢanabilir bir çevreden gerçekten yararlanabilmeli (sakin,

güvenli, sağlıklı, vb.) ve daha düĢük maliyetlerle temel ihtiyaçlarını

karĢılamalıdır (altyapı yatırımları vb.). Çevreye duyarlı yerleĢim modellerinin

araç kullanamayanlara, çocuklara, yaĢlılara ve engellilere özel, oldukça

önemli, hareketlilik ve eriĢilebilirlik seçeneklerini artırmak gibi faydalarının

da olması gerekmektedir.

KarmaĢık bir süreç olan çevreye duyarlı yerleĢimin planlanması, baĢarılı

olabilmek için bütünleĢmiĢ bir yaklaĢım gerektirir. Bu planlarda dikkat

edilmesi gereken ana konu: Yer seçilmesi, yerleĢim biçimi, ulaĢım altyapısı

ve enerji sistemleridir.1

ġekil 1-1. Çevreye Duyarlı YerleĢimin Amaçları.

(Ecocity, Book II “How To Make It Happen”, Avusturya, Edited by: Philine Gaffron, Gé Huismans, Franz

Skala, 2008)

1 Ecocity, Book II “How To Make It Happen”, Avusturya, Edited by: Philine Gaffron, Gé

Huismans, Franz Skala, 2008.

2

2. ÇEVREYE DUYARLI YERLEġĠMLERĠN TEMEL ÖZELLĠKLERĠ 2

Verimli olarak bütüncül bir yerleĢim (yerel ekosistemle de bütünleĢmiĢ)

oluĢturmak için; bölgeye ekolojik bir değer kazandıran, toplum

tarafından kabul edilebilir, stabil bir ekonomiye sahip, ve çevreye

minimal etkisi olan bir eko-yerleĢim planlamak için bazı kriterlerin

bulunması gerekmektedir.

Biyolojik çeĢitliliğin ve endemik bitkilerin artırılması (vahĢi yaĢamın

doğal ortamını ve geliĢimini engellenmeyen).

Enerji verimli yapılar (öncelikle kamu kurum ve kuruluĢ yapılarının

örnek olması), Kamusal alanların tamamen çevreye duyarlı olması.

Sürdürülebilir yöntemlerle maksimum oranda kendi enerjisini yerel

kaynaklardan sağlaması.

Sık, rahat ve tercih edilen toplu taĢım sistemi bulunan (içeride ve

yerleĢimler arasında), yaĢayanlar tarafından kolay eriĢilebilir olması ve

tarafından tercih edilmesi,

Sosyal yapılar (eğitim, hizmet, spor alanları, ticaret, park ve sağlık

merkezleri) burada yaĢayanlar için güvenli, yürüyerek ya da bisikletle

kolay ulaĢılabilen yerlerde bulunmalı.

Bütün kamu, eğlence ve eğitim yapılarının burada yaĢayanlar için

yürüyerek, bisikletle ya da toplu taĢım araçları ile kolay ulaĢılabilen,

ayrıca dıĢarıdan gelecek ziyaretçiler için de uygun olmalıdır.

Nüfus ve yoğunluk açısından, servis ve hizmetlerin ekonomik olarak

sağlanması.

Yayalar için güvenli ve rahat bir çevre sağlanması.

OlgunlaĢmıĢ ağaçların sınırsız büyümesi için yeterli alan bırakılması.

Yörede, mevcut anıtsal (anıt olmaya aday fakat tescili yapılmamıĢ ya da

Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurullarınca tescillenmiĢ) ağaçların

korunması.

Yağmur suyunun dengeleme havuzları ve göletleri, ya da yolların

kenarında kanallar halinde biriktirilmesi.

Ticari aktiviteler burada ve yakın çevrede yaĢayanlar için yürüyerek,

bisikletle ya da toplu taĢım araçları ile kolay ulaĢılabilmeli.

Yakın çevrede yaĢayanların ulaĢımından dolayı olumsuz etkilenmemesi,

demiryolu-tramvay tercih edilmesi.

At binme, golf sahaları, piknik alanları, yürüyüĢ ve bisiklet gezi yolları

ve balık tutmak için göletler gibi rekreasyon alanlarının bulunması.

YerleĢime yetecek ölçüde yerel sebze-meyve üretiminin yapılması.

Modern iletiĢim araçlarının mevcut ve yaĢayanların hizmetinde olması,

böylece birçok aktivite için gitmelerine gerek kalmaması.

Burada oturan bütün insanlar için adaletli bir gelir ve fırsatların

sağlanması.

2(Key Performance Indicators of the Eco-city, http://www.tianjinecocity.gov.sg)

3

2.1. ĠYĠ BĠR DOĞAL ÇEVRE 3

• DıĢ ortam hava kalitesi; Hava Kirliliği Kontrol Yönetmeliği

standartlarını sağlamalı. SO2 ve NOx standartları sağlanmalıdır.

• Suların kalitesi; Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliğindeki I. Sınıf

standartları sağlamalı

Musluk suların kalitesi:

Musluklardan akan bütün suların, içilebilir olması gerekir.

Gürültü kirliliği seviyesi

Kentsel alanlarda gürültü seviyesinin ulusal standartları sağlaması.

KiĢi baĢına (GDP) karbon emisyonları:

KiĢi baĢına karbon emisyonlarının 150 ton-C 1 milyon USD aĢmaması.

2.2. BEġERĠ YAPILARDA SAĞLIKLI BĠR DENGENĠN SAĞLANMASI 4

YeĢil bina yüzdesi

Ekolojik yerleĢimlerdeki bütün binalar yeĢil bina standartlarını

sağlamalıdır.

Yerel bitki örtüsü

Ekolojik yerleĢimlerdeki bitki çeĢitlerinin en az %70‟inin yerel

bitki/vejetasyondan oluĢması.

KiĢi baĢına yeĢil alan miktarı

KiĢi baĢına yeĢil alan miktarı en az 14m2 olmalıdır.

2.3. ĠYĠ YAġAM ġEKLĠ ALIġKANLIKLARI 5

KiĢi baĢına düĢen su miktarı

Günlük kiĢi baĢına düĢen su tüketiminin 120 litreyi aĢmaması

istenmektedir.

Günlük kiĢi baĢına üretilen evsel katı atık miktarı

KiĢi baĢına günlük katı atık üretim miktarının 0.8kg‟ı aĢmaması

istenmektedir.

YeĢil ulaĢımın oranı

Ekolojik yerleĢimlerdeki seyahatlerin %90‟ının yeĢil ulaĢım olarak

gerçekleĢtirilmesi gerekir. YeĢil ulaĢımdan kasıt motorize olmayan

ulaĢımdır: yaya, bisiklet ve toplu taĢım araçları ile seyahatte yeĢil ulaĢım

olarak değerlendirilir.

Yaya yolları

Bisiklet

-Bisiklet yolları, park ve hava pompa noktaları, elektrikli bisikletler

için akü Ģarj noktaları vb.

Toplu taĢıma

-Hybrid, elektrikli, güneĢ enerjisini ile çalıĢan toplu taĢım araçları vb.

3 (Key Performance Indicators of the Eco-city, http://www.tianjinecocity.gov.sg)

4 (Key Performance Indicators of the Eco-city, http://www.tianjinecocity.gov.sg)

5 (Key Performance Indicators of the Eco-city, http://www.tianjinecocity.gov.sg)

4

Toplam geri dönüĢüm oranı

Toplam katı atıkların geri dönüĢtürülen oranının en az %60 olması.

Ücretsiz rekreasyonel ve spor alanlarına giriĢ

Ekolojik yerleĢimlerdeki bütün halkın rekreasyon ve spor alanlarından

ücretsiz faydalanmaları sağlanmalıdır. Bu yerlere ulaĢım 500m. yürüme

mesafesi içinde olmalıdır.

Atık arıtımı

Ekolojik yerleĢimlerdeki bütün evsel ve tehlikeli atıkların arıtılarak

zararsız hale getirilmesi gerekmektedir.

Bariyersiz serbest eriĢilebilirlik

Ekolojik yerleĢimler %100 serbest eriĢilebilir olmalıdır.

ġebeke servisleri

Ekolojik yerleĢimin tümünde altyapı hizmetlerine (geri dönüĢtürülen su,

doğalgaz, elektrik ve ısıtma) eriĢilebilirlik sağlanmalıdır.

Toplu konut oluĢturulması

Ekolojik yerleĢimlerdeki evlerin en az %20‟sinin toplu konut alanı olarak

desteklenmesi.

2.4. DĠNAMĠK VE VERĠMLĠ BĠR EKONOMĠNĠN SAĞLANMASI 6

Yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımı

Tanım: Ekolojik yerleĢimlerde kullanılan toplam enerjinin yenilenebilir

enerji kaynakları tarafından sağlanan yüzdesinin en az %20 olması gerekir.

Kullanma suyunun kaynakları

Ekolojik yerleĢimlere sağlanan kullanma suyunun yaklaĢık %50‟sinin

geri kazanılmıĢ ya da yağmursuyu ve gri su gibi kaynaklardan sağlanması.

Ġstihdam – barınma – denge indeksi

Ekolojik yerleĢimlerde çalıĢanların yaklaĢık %50‟sinin Ekolojik

yerleĢimde istihdam edilmelidir.

2.5. KALĠTE FAKTÖRLERĠ 7

YeĢil tüketimden ve düĢük karbon üretiminden dolayı güvenilir ve

sağlıklı bir çevre sağlanması.

Yenilikçi yönergeler uyarlanarak bölgesel iĢbirliğinin ve civarındaki

çevrenin iyileĢtirilmesinin sağlanması

Tarihsel, kültürel ve yerel değerlerin korunarak yaĢatılması.

Geri dönüĢümle uğraĢan endüstrilerin oluĢumunun ve yakın civarda

faaliyet göstermelerinin sağlanması.

6 (Key Performance Indicators of the Eco-city, http://www.tianjinecocity.gov.sg)

7 (Key Performance Indicators of the Eco-city, http://www.tianjinecocity.gov.sg)

5

3. ÇEVREYE DUYARLI YERLEġĠMLERĠN SÜRDÜRÜLEBĠLĠRLĠĞĠNĠN

SAĞLANMASI

Sıfır emisyon teorisinde bütün atıkların kullanımı esastır. Özellikle

endüstride temiz teknolojilerin kullanımı, madde dolaĢım teknolojisi ve

eko-endüstri teknolojisi, doğal kaynakların tamamının kullanımı ve

sirkülâsyonu sağlanarak, hava, su ve toprağa herhangi bir atık bırakılmaz.

Çevreye duyarlı yerleĢimler birleĢik bir sistem olup, doğa, ekonomi ve

toplum gibi üç bileĢeni vardır. Her alt grubun sınırları bulunurken,

birbirlerini tamamlarlar. Bu yerleĢimlerin sürdürülebilirliği için 8 alt

baĢlıktaki konuların önemi ortaya çıkmaktadır.

3.1. PLANLAMA

Bütüncül Ģehir planlama

ġehir içi geçiĢler-ulaĢım kolay

Yürümeyi teĢvik eden, yaya odaklı

Bisiklet kullanımını özendiren, bisiklet yolları ve parklarını içeren

Otomobil kullanımını azaltarak daha güvenli bir ortam sağlamak

Doğal malzeme kullanımı

Enerjiden tasarruf edilen

Çevre kirliliğinin azaltıldığı (üretim sırasında)

3.2. ULAġIM

Ġnsanların ve taĢınabilirlerin hareketliliğini sağlamak konusunda önemli

noktalar;

Seyahat mesafesi ve geçirilen zaman

Enerji tasarrufu

Güvenlik

3.3. ENERJĠ

Isınma/soğutma, ulaĢım, üretim ve tarım baĢlıca enerji kullanılan alanlardır.

Burada önemli olan konular

Enerjinin kaynağı

Enerjinin depolanması

Doğal barınma

Alternatif enerji kullanan araçlar

Biyogaz ve diğerleridir.

3.4. ATIK YÖNETĠMĠ

Geri dönüĢüm

Enerji ve malzeme kullanımını azaltır

Yerel iĢ imkânı sağlar

Zirai mücadele ilaçlarının kullanımı

Yer altı suyu kirliliğini azaltır

Çiftçi sağlığını korur

6

Atıkların enerjiye dönüĢtürülmesi

3.5. DOĞAL ÇEVRE, DOĞAL KAYNAKLAR, BESĠN MADDELERĠ VE YEġĠL

ALANLAR

YerleĢimde mevcut doğal yeĢil korunması ve yeni yeĢil alanların

oluĢturulması

DeğiĢik türlerin yaĢayabileceği ortamlar hazırlamak

YaĢayanların sağlığını ve memnuniyetini artırmak

Kırsal kesimdeki habitat ile ilgili olarak önemli gruplar

Çiftçiler

Ormanlık alan yönetimi

Biyolojik çeĢitlilik koridorları oluĢturarak kentsel ve kırsal alanların

bağlantısını sağlamak

Toprağın korunması

Sürdürülebilir tarım

Kentsel su temini ve kalitesi

Sulak alanların korunması

Ormanların korunması

Tarımsal kirliliğin önlenmesi

Doğal malzemelerin sağlanması

Bisiklet yollarında kullanılan malzemeler

Yolların geniĢletilmesinin azaltılması

Yerel ürünleri artırmak ve kullanmak

Enerji kullanımını azaltmak

Daha taze ürün sunmak

Çiftçilerin gelirini artırmak

Tarımsal biyo-çeĢitliliği sürdürmek

Kentsel yerleĢimlerdeki bahçeler

Taze sebze-meyve

BoĢ zamanların değerlendirilmesi

YeĢil alanlar, piknik alanları, parklar vb. sağlanır.

Çevreye duyarlı yerleĢimler, sadece yerleĢimin ekolojik durumu (doğal

ve yapay) ile ilgili olmayıp sosyal ve ekonomik durumu ile de bağlantılıdır.

Çevreye duyarlı planlama yapılırken bütün bu konuların da dikkate alınması

esastır.

3.6. SAĞLIK

YaĢayanlar temiz hava ve suya sahiptir

Trafik yoğunluğunun azalmasına bağlı yaya güvenliği sağlanır

Ġyi bir planlama ve eğitim ile suç oranları azalır

Gürültünün azaltılması sağlanır

Ruhsal ve bedensel sağlık korunur.

YaĢam sürecinde sağlık masrafları azalır.

7

4. ÇEVREYE DUYARLI YERLEġĠM ALANLARININ SEÇĠMĠNDE

KULLANILACAK KRĠTERLER

DönüĢüm/Koruma yapılacak bölgelerde mevcut kent lekesine ve

mülkiyet yapılanmasına uygun konut adaları halinde, kente eklemlenecek

GeliĢim Alanları'nda tercihen kırsal yerleĢim planlama ilkelerine uygun

planlama yapılmalıdır.

4.1. KIRSAL PLANLAMA KRĠTERLERĠ

4.1.1. ARAZĠ KULLANIMI

GeliĢtirilecek kırsal bölgeye KomĢuluk Planlama (Neighbourhood

Planning) yaklaĢımı ile Mahalle/Konut Kümesi Toplulukları (Clusters) olarak

yaklaĢılmalıdır.

Yapılaşacak alanlar: Kentsel yerleĢimdeki kullanım çeĢitliliğine ek

olarak tarım alanları da planlamaya dahil edilmelidir. Ticaret alanları,

kentsel yerleĢimlerdeki gibi odaklar halinde değil, konut

büyüklükleri ile yarıĢmayacak büyüklükte alt birimler halinde

planlanmalı ve tasarlanmalıdır. Bağ/Bahçe Nizamı yapılaĢma ilkesine

paralel olarak konut alanlarının konuĢlandığı bahçelerde tarım

yapılabileceği gibi eriĢilebilirliği ve altyapısı planlanmıĢ ortak tarım

alanları düzenlemesi de yapılabilir.

Yeşil alanlar: Planlanacak bölgede yeĢil elemanlar peyzaj öğesi

olmasının yanı sıra koruyucu, sınır belirleyici, yapılaĢmayı

tamamlayıcı, yer yer saklayıcı öğeler olarak planlanmalıdır. Her

konutun en az 1,350m2 bahçesi olmasının yanı sıra konut

topluluklarının ve yakın çevrenin ortak kullanımına açık büyük ölçekli

yeĢil alan toplulukları da planlamaya dâhil edilmelidir.

4.1.2. NÜFUS YOĞUNLUĞU

20-50 kiĢi/ha yoğunluk ile sınırlandırılmalıdır.

4.1.3. ULAġIM

Yaya: Klasik planlama anlayıĢında araç/yaya ulaĢım aks yüzey

oranının tam tersi planlama ilkesi olarak benimsenmelidir. BaĢka

deyiĢle tüm alt bölgeler ve birimler arası eriĢim en az 1.5m‟lik yaya

aksları ile sağlanmalıdır.

Bisiklet: Bisiklet kullanımını yaygınlaĢtırma hedefi doğrultusunda,

yakın çevre ve toplu taĢım durak noktalarına eriĢimi sağlayıcı bisiklet

yolları planlanmalıdır. Bisiklet kullanımında hedef nüfusun %50‟si

olarak öngörülmektedir.

Toplu taşım: Planlanan alanın tümüne hizmet verecek biçimde

güzergâh planlaması yapılmıĢ, durak noktalarına eriĢilebilirliği her

konut için sağlanmıĢ en az bir toplu taĢım türünün planlaması

8

gerçekleĢtirilmelidir (raylı sistemler, deniz ve hava taĢımacılığı ve

benzeri alternatifler).

Sokak siluetleri: Mevcut yerleĢimlerdeki doğal, kültürel ve tarihi

değerleri içinde barındıran, yerleĢime kimliğini veren sokak

siluetlerinin yapısının korunması gerekmektedir. Sokak siluetlerine,

sürdürülebilir planlama anlayıĢı ile dönüĢüm projelerinde, öncelikle

yer verilmeli ve projeye bu noktadan baĢlanmalıdır.

Otoparklar: Her konutun araçları ile misafir ve kamu araçlarının

parkları için ortak park çözümleri planlanmalıdır.

4.1.4. MĠMARĠ

Tüm kullanımlara ait yapılar 2 (iki) katı aĢmamalıdır.

4.2. KENTSEL PLANLAMA KRĠTERLERĠ

4.2.1. ARAZĠ KULLANIM

Yapılaşacak alanlar: Konut ve ticaret kullanımlarının bölgelere

ayrılması planlanabileceği gibi, konut ve ticaret iĢlevlerinin bir arada

tasarlandığı Karma Kullanım (Mixed Use) planlaması da yapılabilir.

Yeşil alanlar: DönüĢüm/Koruma yapılacak bölgelerde mevcut

peyzaj değerlerinin muhafaza edilmesi, araç ulaĢım akslarının yeĢil

bantlarla belirginleĢtirilmesi ve yaĢama alanlarına tampon

oluĢturulması esastır. GeliĢim Alanları'nda ise kırsal yerleĢim yeĢil

alanları ilkelerinin uygulanabilirliği sağlanmalıdır.

4.2.2. NÜFUS YOĞUNLUĞU

Özel Çevre Koruma Bölgeleri'nin doğal yapısı da dikkate alınarak

150-200kiĢi/ha. yoğunluğu ile sınırlandırılmalıdır.

4.2.3. ULAġIM

Yaya: DönüĢüm/Koruma yapılacak bölgelerde ulaĢım aksları

yanında bulunan kaldırımlar geniĢlik, malzeme farklılığı, aydınlatma,

yönlendirme ve peyzaj elemanlarının ilavesi/yenilenmesi ile yaya

akslarına dönüĢtürülmeli, GeliĢim Alanları'nda ise ada kenarlarında

ve ada içlerinde yaya aksları planlanmalıdır.

Bisiklet: Bisiklet kullanımını yaygınlaĢtırma hedefi doğrultusunda,

merkez/alt merkez ile konut grupları arasında eriĢimi sağlayıcı

bisiklet yolları planlanmalıdır. Araç yolları planlanırken bisiklet yolları

ve park alanları, akü ve hava pompa noktaları ile birlikte

tasarlanmalı, her iki yönde de gerekli mesafe sağlanmalıdır. Bisiklet

kullanımında hedef nüfusun %20‟si olarak öngörülmektedir.

Toplu taşım: En az iki farklı ulaĢım modelinin tahsisi ve buna uygun

altyapı tesisi planlanmalıdır. Otobüs ve dolmuĢ gibi akaryakıtlı araç

kullanımında biyo-yakıt kullanımı benimsenmelidir.

9

Sokak siluetleri: Mevcut yerleĢimlerdeki doğal, kültürel, kentsel ve

mimari değerlerle birlikte tarihi içinde barındıran, o yerleĢime

kimliğini veren sokak siluetlerinin korunması ve planlanacak alana

aktarılarak devamlılığının sağlanması gerekmektedir. Sokak

siluetlerine iklim, topografya, toprak yapısı, malzeme, ticaret, yaĢam

alanları vb. etki etmekte ayrıca, günümüze değin yaĢanılan sürece

tanıklık ederek yapısıyla mekâna yansıtması açısından, sürdürülebilir

planlama anlayıĢı ile dönüĢüm projelerinde mutlak yer verilmeli ve

projeye bu noktadan baĢlanmalıdır.

Otoparklar: DönüĢüm/Koruma Alanları'nda, kentsel dokunun

elverdiği bölgelerde güneĢ enerjisinin üretildiği, yağmur suyunun

toplandığı toplu otopark alanları ile yol kenarlarında cep özel park

Ģeritleri çözülmeli, GeliĢim Alanları'nda parsel içi kapalı otopark

çözümleri geliĢtirilmelidir.

4.2.4. MĠMARĠ

Planlanacak DönüĢüm/Koruma Alanları'nda ve GeliĢim Alanları'nda

en fazla 4 (dört) katlı yerleĢimler tercih edilmelidir.

10

5. ÇEVREYE DUYARLI YERLEġĠMDE ENERJĠ VE ALTYAPIYA ĠLĠġKĠN

GENEL KRĠTERLER

5.1. ÇEVREYE DUYARLI YERLEġĠMLERDE ATIK YÖNETĠMĠ

Yüksek verim ve düĢük maliyet ile evsel atık suların ve çöplerin “arıt-

dönüĢtür ve yeniden kullan” prensibine dayalı olarak değerlendirilmesi,

doğal kaynakların verimli ve ölçülü kullanımının sağlanması gerekir. Su ve

hava kalitesi ile ilgili Yönetmelik hükümlerine göre ilgili ulusal standartlar

sağlanmalı, gürültü etkili bir Ģekilde kontrol edilmeli ve geri kazanılan katı

atıkların değiĢik amaçlarla kullanımının yüksek olması sağlanmalıdır. Kısaca,

“Atık Yönetimi” ile ilgili mer‟i mevzuat hükümlerine uyum sağlanması

gerekmektedir. Bu Yönetmeliklerden bazıları aĢağıda verilmektedir.

Çevre Kanunu,

Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği,

Kentsel Atık Su Arıtımı Yönetmeliği-2006,

Bazı Tehlikeli Maddelerin, Müstahzarların ve EĢyaların Üretimine,

Piyasaya Arzına ve Kullanımına ĠliĢkin Kısıtlamalar Hakkında

Yönetmelik,

Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği-2009,

Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği-2005,

Isınmadan Kaynaklanan Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği-2008,

Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği,

Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği-2002

Tarımsal Kaynaklı Nitrat Kirliliğine KarĢı Suların Korunması Yönetmeliği,

Atık Pil Ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği,

Toprak Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği,

Trafikte Seyreden Motorlu Kara TaĢıtlarından Kaynaklanan Egzoz Gazı

Emisyonlarının Kontrolüne Dair Yönetmelik-2005,

Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği,

Ġçme suyu Elde Edilen veya Elde Edilmesi Planlanan Yüzeysel Suların

Kalitesine Dair Yönetmelik,

Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği,

TSE 266 Ġçme suyu Standartları-1997,

Ġnsani Tüketim Amaçlı Sular Hakkında Yönetmelik.

Herhangi bir faaliyetten oluĢan emisyonların, diğer bir aktivitede yada

üretimde hammadde olarak kullanılması, sosyal yönetim sisteminin

kurulmasında ve iĢletme mekanizmasında yer alması, kaynakların birleĢik

kullanımının sağlanması, atıklardan „sıfır emisyon‟ oluĢmasını

gerçekleĢtirecek aynı zamanda yüksek verimlilikte, uyumlu, dengeli, stabil

kompleks bir “ekolojik yerleĢimin” oluĢmasını sağlayacaktır.

11

5.2. KATI ATIK YÖNETĠMĠ

Katı Atık Yönetiminin baĢlıca hedefleri atık oluĢumunu azaltmak ve

kâğıt/karton, plastik, cam ve metaller gibi atıkların ayrıĢtırılmasını sağlayarak hem

geri dönüĢümünü sağlamak, hem de depolanacak atık miktarını azaltmaktır.

Ayrıca, atık toplama-taĢıma sırasında oluĢacak emisyon miktarları da azalacaktır.

Atık toplama sisteminin optimizasyonu çevreye duyarlı yerleĢim alanı planlanırken

yapılmalıdır. Böylece en uygun toplama noktalarının ve transfer rotalarının

belirlenmesi sağlanabilir. Müstakil evlerde ve tehlikeli atık toplama noktalarında

alandan kazanmak amacıyla gömülü konteynırlar kullanılabilmektedir. Atıkları

organik, inorganik ve tehlikeli atıklar olarak ayırmak mümkündür.

Çevreye Duyarlı YerleĢimlerde açığa çıkan baĢlıca katı atık çeĢitleri;

Evsel katı atıklar,

Besin iĢlemeden kaynaklı biyolojik olarak bozulabilen atıklar (sebze,

meyve, balık, et vb.),

Tehlikeli atıklar,

Elde edilen biyo-enerji sonucu açığa çıkan küller,

Hafriyat atıkları,

Arıtım çamurları,

Ofisler, küçük iĢletmeler, vb.

oluĢan katı atıklar ve diğerleridir.

ġekil 5-1. Entegre Atık Yönetiminin BileĢenleri.

(http://www.scienceinthebox.com/en_UK/sustainability/solid_waste_management_en.html)

12

Çevreye Duyarlı YerleĢimler, kaynakların kullanımında tutumludur.

Bu yerleĢimlerde atık yönetiminin esasları;

Atık Yönetimi ve geri dönüĢüm, çevreye duyarlı yerleĢimlerde kaynak

yönetiminin ayrılmaz bir bileĢenidir.

Madde verimliliği yerleĢimlerin planlanmasında ve buradaki bütün

aktivitelerde göz önünde bulundurulmaktadır.

Kaynak yönetim zincirindeki yaĢam boyu etkilerin bilincinde olup bu

olumsuzluklar kontrol altına alınmaktadır.

Kullanılan kaynaklar ya doğaldır, ya da yaĢam döngüsüne geri

döndürülmektedir.

Nutrientler (N ve P) ve organik karbonun geri dönüĢümü sağlanarak

toprak sağlıklı tutulmaktadır.

Ham maddelerin yeniden kullanımı maksimum ölçüde sağlanmaktadır.

Çevreye duyarlı yerleĢimler çevreyi kirletmezler.

Atık bertarafı, arıtımı ve nakliyesi sırasında toprağa, suya veya havaya

herhangi bir emisyon verilmez.

Sorumluluk taĢırlar ve kontrol sağlanır.

Katı atıklar toplanır, geri dönüĢümü sağlanır ve arıtılır.

BaĢlıca hedef ayrıĢtırılan atıklardaki yüksek kalitenin sağlanmasıdır.

Böylece yeniden kullanıcılara kolaylık sağlanır.

Çevreye duyarlı yerleĢimlerde yaĢam zevklidir.

Teknoloji, atık toplama ve geri dönüĢümün, burada yaĢayanlar ve

çalıĢanlar için hayatın kolaylaĢmasını sağlamak amacıyla

kullanılmaktadır.

Ekolojik yerleĢimlerde her çeĢit atık ayrı toplanmaktadır.

Kolay ayrıĢtırmayı sağlayan sistemler ile daha iyi kalitede bir geri

kazanım sağlanmaktadır.

Evlerde iyi planlanmıĢ ayırma üniteleri bulunmaktadır.

Geri dönüĢtürülen atıkların ayrı kutularda toplanması sağlanmaktadır.

Tehlikeli atıklar diğer atıklardan ayrı toplanmaktadır.

5.2.1. EVSEL KATI ATIKLARDA BULUNAN VE BĠYOLOJĠK OLARAK

BOZUNAN ORGANĠK MADDELERĠN ĠġLENMESĠ

Üç seçenek bulunmaktadır;

Aerobik kompostlama; enerji geri kazanımı sağlamaz ancak organik

maddelerin iyi bir Ģekilde stabilize olmasını sağlar.

Anaerobik çürütme; enerji eldesi ve toprak Ģartlandırıcı stabilize olmuĢ

gübre oluĢumu.

Yakma ile bertaraf etme ya da maksimum enerji elde etmek için piroliz.

Kompostlama:

Biyolojik olarak bozunan atıklar (mutfaklardan, bahçelerden, tarım ve

besin üretiminden, atık su arıtma tesislerinden) kompostlanabilir.

13

Organik biyolojik olarak bozunan atıklar toprağın iyileĢtirilmesi için geri

döndürülür.

Atık arıtımında oluĢan emisyonlar azaltılır.

Organik madde ve nutrientlerin geri dönüĢtürülmesi ile toprağın

kirlenmesi azaltılır.

Sentetik gübre kullanmadan toprağın verimli olması sağlanır.

Kontamine olmuĢ topraktaki metal ve organik kirleticileri bağlayarak

toprağın iyileĢtirilmesini sağlar.

Evlerde bireysel kompostlama

Müstakil evlerde bahçe artıkları (çim biçme, dökülen yapraklar vb) ve

organik kökenli atıkların küçük kompostlama sistemlerinde stabilizasyonu

bireysel ya da birkaç ev birlikte yapılabilir. Bakım için sorumlu kiĢilerin

bulunması gereklidir. BaĢlıca uygulama yöntemleri;

Kapalı kompostlama, kemirgenlere karĢı izole edilmiĢ, soğuk havalarda

ısı izolasyonlu, sızıntı suyu toplama sistemleri bulunan kompostlama

tesisleri.

Açık kompostlama; sadece bahçe atıkları için yapılabilinir.

Kompostlamada göz önünde bulundurulması gereken konular;

- Kompostlanabilen atıklar ayrı toplanmalıdır.

- Yasal zorunluluklar dikkate alınmalıdır.

- Ġyi bir kompost kalitesi elde etmek için bakımının yapılması gerekir.

Atıkların anaerobik çürütülmesi ve kompostlama

Anaerobik parçalanma kompostlamaya bir alternatiftir.

Üretilen gaz biyo-yakıt olarak kullanılabilir.

Isınma ve elektrik üretiminin yanında araçlarda yakıt olarak

kullanılabilinir.

Diğer yakıtların yerine kullanılabilinir.

Prosesten çıkan kalıntılar kompostlanabilir ve toprağın iyileĢtirilmesi

amacıyla kullanılabilir.

Kompostlamaya kıyasla sera gazı emisyonları potansiyel olarak azaltılır.

14

ġekil 5-2. Biolytix Kesiti.

(http://www.biolytix.com.au/residential/how_it_works/in_pictures/,11.08.2010)

ġekil 5-3. Biolytix Detayı.

(http://www.biolytix.com.au/residential/how_it_works/in_pictures/11.08.2010)

5.2.2. ĠNORGANĠK ATIKLARIN YÖNETĠMĠ

Kâğıt/karton, plastik, cam ve metaller gibi atıklar yerleĢimde ön bir

ayırıma uğratılır. Ayrılan bu atıkların çoğu değerlendirme tesislerine

gönderilir.

Ayırma ile ilgili temel prensiplerde üretici sorumludur.

Üreticinin sorumlu olmaması durumunda yerleĢim sürdürülebilir bir

arıtım için sorumluluğu almalıdır.

Ekolojik ve sosyal sürdürülebilirlik önemlidir.

15

5.2.3. ENDÜSTRĠYEL ATIKLAR

Ekolojik yerleĢimlerde bu sınıfa giren baĢlıca atıklar biyo-enerji (yakma)

üretiminden oluĢan küller, inĢaat ve hafriyat atıklarıdır.

Biyo-enerji üretiminden oluĢan küller

Gübre olarak kullanılması ya da toprak yapı malzemesi olarak

kullanımı

Karakterizasyonunun yapılması

Metal sızmasının önlenmesi ve teknik özelliklerinin iyileĢtirilmesi

amacıyla ön arıtım (yıkama, granülleĢtirme) gerekmektedir.

5.2.4. ĠNġAAT VE HAFRĠYAT ATIKLARI

ĠnĢaat sahasında ayırma yapılmalıdır.

Enerji üretiminde ya da toprak iĢlerinde yeniden kullanımı

Diğer materyaller

Geri dönüĢüm tesislerine gönderilmelidir.

5.2.5. ARITIM ÇAMURU

Atık su arıtım süreçlerinde biyolojik çamur üretilmektedir. Bu arıtım

çamurları organik katı atıklarla beraber yakılabilir ya da anaerobik

fermantasyonu sağlanabilir. Bu çamurlar stabilize olduktan sonar depolama

alanına gönderilebilir yada tarım arazilerine uygulanabilir. Bu baĢlıca

seçenekler;

Tarımsal Kullanım; Arıtım çamurunun gübre (besi maddesi) ve/ya ürün

geliĢimini artırmak için toprağın iyileĢtirilmesi amacıyla kullanılmasıdır.

Ormanlık Alanlarda Kullanım; Ormanlarda üretimin artırılması amacıyla

arıtım çamurunun kullanımıdır.

BozulmuĢ Arazilerin ĠyileĢtirmesi Amacıyla Kullanım; Maden

arazilerinde, kapatılmıĢ maden ocaklarında veya bozulmuĢ diğer

arazilerin rehabilitasyonu ve bitki örtüsünün yeniden geliĢtirilmesi

amacıyla arıtım çamurunun kullanılmasıdır.

5.3. SU TÜKETĠMĠNĠN AZALTILMASI VE ATIKSULARIN BERTARAFI

Hidrolik çevrim içinde su, yenilenebilir bir kaynaktır. Su bir kez

kullanıldıktan sonra iyileĢtirilip değiĢik yararlı kullanımlar için tekrar

kullanılabilmektedir. ArıtılmıĢ suyun tekrar kullanılması için, uygulanacak

arıtma seviyesinin yanında arıtmanın maliyeti de önemlidir.

Atık su arıtımında „sıfır emisyon‟ da ki amaç yerleĢimdeki bütün atık

suların (evsel, endüstriyel vb.) arıtılmasıdır. Eğer arıtılmıĢ su kalitesi ileri

arıtım standartlarının üzerinde bir iyileĢme sağlanmıĢ ise „sıfır emisyon‟a

ulaĢmıĢ olarak değerlendirilebilinir. ĠĢletme maliyetlerinin de sıfır olması,

ekolojik sistemin güneĢ enerjisi, biyo-enerji ve diğer ekolojik enerji

kaynaklarından yararlanması ile sağlanabilir. Arıtılan suyun değiĢik amaçlar

için yeniden kullanılması da emisyonların sıfır olmasını sağlayacaktır.

16

ġekil 5-4. Atık suyun bölümleri.

(Beler Baykal, B., (2006). Atık Su Yönetiminde Yeni Bir YaklaĢım: ECOSAN ve ayrı toplanmıĢ insan

idrarının tarımda kullanımı, Çevre Kirlenmesi Öncelikleri Sempozyumu ÇEVKOS 2006, 11-12 Mayıs, Gebze,

Kocaeli)

5.3.1. SUYUN YENĠDEN KULLANIMI

Kurak ve yarı kurak birçok ülkede su, özellikle tarım ve endüstriyel

geliĢimde, sınırlayıcı bir faktör olarak ortaya çıkmaktadır. Suyun kısıtlı

olduğu bölgelerde su kaynaklarının kullanımını planlayan kurumlar yeni su

kaynakları alternatiflerini araĢtırmaktadırlar. Doğu Akdeniz‟deki ülkelerin

bazılarında (yıllık yağıĢ 100-200mm.) içme suyu deniz suyundan

sağlanırken yiyeceklerin %50‟si baĢka ülkelerden temin edilmektedir.

Suyun kısıtlı olduğu yerlerde mevcut yüksek kalitedeki suyun sadece

içme suyu amaçlı kullanımına izin verilirken suyun yeniden kullanımı en

uygun alternatif olarak ortaya çıkmaktadır. Atık su, drenaj suları gibi düĢük

kaliteli sular sınırlı kullanım için alternatif kaynaklar olarak

değerlendirilmektedir.

Nüfus artıĢı ile birlikte tarımsal ürünlere olan ihtiyaç artmakta, bu da

daha fazla alanda tarım yapılmasına ve dolayısı ile sulama suyu ihtiyacının

artmasına neden olmaktadır. Dünyadaki içilebilir toplam su miktarının

büyük bir kısmı tarımda kullanılmaktadır. Dünyada sulamalı tarım baskın bir

rol oynamaktadır. Su kaynaklarının azalması ile birlikte evsel ve endüstriyel

su kullanımları, tarım için kullanılabilecek su miktarını önemli miktarda

azaltacaktır. Küresel su kıtlığı problemine karĢı alınabilecek en önemli

önlem verimli su kullanımı ve su tüketiminin azaltılması olacaktır.

5.3.2. SUYUN YENĠDEN KULLANIM ALANLARI

Hidrolik çevrim içinde su yenilenebilir bir kaynaktır. Su bir kez

kullanıldıktan sonra kalitesi iyileĢtirilip değiĢik yararlı kullanımlar için

kullanılmaktadır. ĠyileĢtirilmiĢ suyun tekrar kullanılacağı amaç için

uygulanacak arıtma seviyesinin yanında arıtmanın maliyeti de önemlidir.

17

Küresel ısınma, hızlı nüfus artıĢı ve kaynakların tükenmesi, evsel atık

suların bir kirletici değil yeniden kullanılabilecek bir kaynak olarak

değerlendirilmesini zorunlu hale getirmiĢtir. Buna göre, evsel atık suların

bölümlere ayrılarak toplanması ve her bir bölümün özelliklerine uygun olan

bir dizi iĢlemden geçirilerek tekrar kullanımda değerlendirilmesi söz

konusudur. Bu çerçevede, sarı su (yellow water), kahverengi su (brown

water) ve gri su (grey water) Ģeklinde bölümlere ayrılır.

Kaynakta kontrole dayalı bir yaklaĢım olması dolayısı ile

sürdürülebilirlik açısından evlerde değiĢik alanlarda oluĢan atık suların

özelliklerine göre ayrı olarak toplanması ve arıtımı ve yeniden kullanımı

açısından önemli bir alternatif sunmaktadır.

5.3.3. GRĠ SU

Tuvaletlerden oluĢan sulara “kahverengi”, evlerde oluĢan atık sulardan

tuvaletler dıĢında olanlar ise “gri su” olarak adlandırılmaktadır. Lavabolar,

banyo, bulaĢık ve çamaĢır makinelerinden oluĢan gri suyun toplam evsel

atık su miktarındaki yüzdesi %50-80 arasındadır. Sular özellikle yeĢil

alanların sulanması amacıyla yeniden kullanılabilmektedir.

Bu sulardan kontamine olmuĢ ve arıtımı daha zor olan kirlilik yükü

fazla olan sulara ise koyu gri su denmektedir. Bazı düzenlemelerde bu sular

da kahverengi su olarak değerlendirilmektedir. Ancak, yükü fazla olana bu

sularda bulunan patojen miktarı kahverengi su çok daha azdır. Gri su ve

Siyah suyun karĢılaĢtırmalı olarak özellikleri Tablo 1‟de verilmektedir.

Gri su atık suyun büyük bir kısmını kapsarken karasudan daha az azot

(%90 daha az) ve patojen içermektedir. Bu suların yeniden kullanımı

foseptik tankların kapasitesini ve ömrünü uzatırken, atık su arıtma

tesislerine daha az su gitmesine, bu tesislerin boyutlarının küçülmesine

arıtma veriminin ve maliyetinin azalmasına neden olacaktır. Atık suyun

bölümleri Şekil 5-4‟de verilmektedir.

Konvansiyonel sistemlerde gri su kanalizasyona ya da fosseptiklere

verilmektedir. Bu sistemlerin aĢırı yüklenmesine neden olmaktadır. Bunun

yerine bu sular sulama amacıyla yeniden kullanılabilmektedir. Ayrıca,

tuvaletlerin sifonlarında kullanılabilmektedir. Ayrıca, gri su deĢarj sistemi

fosseptik tanklar ya da kanalizasyon sularının bertarafından çevreye daha

az olumsuz etkisi vardır.

Gri su bir atık değil bir kaynak olarak değerlendirilmektedir. Ġçerdiği

nutrientlerden dolayı yararlı bir kaynaktır. Ekolojik yerlerde kaynakların

verimli kullanımı, su ve atıkların yeniden kullanımı esastır. Gri suyu yeniden

kullanmak özellikle suyun kıt olduğu yerlerde sulama için önemlidir.

18

Analiz Gri su Siyah su Gri+Siyah Gri su (%) Siyah su (%)

BOD5 g/p.d 25 20 45 %56 %44

COD g/p.d 48 72 120 %40 %60

Toplam Fosfor P.g/KiĢi.g 2.2 1.6 3.5 %58 %42

Kjeldahl N g/KiĢi.g 1.1 11 12.1 9% %91

Toplam Katılar g/KiĢi.g 77 53 130 58% %41

Sabit Katılar. g/KiĢi.g 33 14 47 70% %30

Toplam Uçucu Katı g/KiĢi.g 44 39 83 %53 %47

E-Koli 35ºC 8.5x1109 4.8x10

9 13x10

9 64 36

E-Koli 44ºC 1.7x109 3.8x10

9 6x10

9 31 69

Tablo 5-1. Gri su ve Siyah suyun özellikleri.

(Karlgren, Tullander, Ahl, and Olsen, 1967, Classic Swedish)

(Study.http://www.greywater.com/pollution.htm).

Evlerde kullanımı; ev içinde ise özellikle tuvaletlerin sifonlarında, temizlik,

çamaĢır makinelerinde kullanılması söz konusudur. Bu kullanımların

yüzdeleri Şekil 5-5‟de verilmiĢtir.

ġekil 5-5. Gri suyu oluĢturan kullanım alanları ve yüzdeleri.

(Greywater Recycling, Planning fundamentals and operation information, fbr – Information Sheet H 201,

1st Edition, October 2005).

19

Lavabolar, banyo, bulaĢık ve çamaĢır makinelerinden oluĢan gri suyun

toplam evsel atık su miktarındaki yüzdesi %50-80 arasındadır. Gri suyun

baĢlıca kullanımı;

Parkların, rekreasyon alanlarının, okul bahçeleri ve çocuk

bahçelerinin, karayollarının kenarlarının, refüjlerdeki yeĢil alanların

sulanması

Evler, siteler, ticari ve endüstriyel yapıların etrafındaki yeĢil alanlar

Golf sahalarının sulanması

Fıskiyeler, yapay Ģelale ve göletler gibi sulak alanlarında

Yangın söndürme amacıyla

Ticari ve endüstriyel binalarda tuvaletlerin temizlenmesi içindir.

Gri suyu herhangi bir arıtıma tabi tutmadan direk olarak yukarıdaki

amaçlar için kullanılabileceği gibi belirli seviyede bir arıtıma tabi tuttuktan

sonra da kullanılabilmektedir. Gri suya uygulanabilecek baĢlıca arıtma

yöntemleri;

Mekanik sistemler (kum filtrasyon, UV radyasyonu)

Biyolojik sistemler (stabilizasyon havuzları, yapay sulak alan

sistemleri)

Biyolojik arıtma sistemleri ya da paket arıtma sistemleri aktif çamur

sistemleri,

Aerobik veya anaerobik biyo-filtreler, havalandırmalı filtreler gibi.

Sulama

Suyu

Sınıfı

Toplam Tuz

Konsantrasyonu

µhos/cm

SAO % NA Cl

m.e/l

Borron

Ppm

Sülfat

m.e/l

Cl

Ppm

Çok Ġyi

Sulama

Suyu

250 0 - 4 20 4 0 - 0,5 4 175

Ġyi

Sulama

Suyu

250 - 750 4 - 10 20 - 40 4 - 7 0,5 - 1,0 4 - 7 175 - 525

Kabul

Edilebilir 750 - 2000 10 - 14 40 - 50 7 - 12 1 - 1,5 7 - 12 525 - 1400

ġüpheli 2000 - 3000 14 - 18 50 - 80 12 - 20 1,5 - 2,0 12 - 20 1400 - 2100

ElveriĢsiz > 3000 18 - 26 > 80 > 20 > 2,0 > 20 > 2100

Tablo 5-2. Sulama suyu sınıfları.

(Resmi Gazete, 1991)

20

Sulama Suyu Sınıfı

Sulama Suyu

Kriteri

Birim I. sınıf

(çok

iyi)

II.

sınıf

(iyi)

III. sınıf

(kullanılabilir)

IV. sınıf

(ihtiyatla

kullanılabilir)

V. sınıf

(zararlı)

AKM mg/l 20 30 45 60 >100

BOĠ mg/l 0-25 25-

50 50-100 100-200 >200

NO3/NH

4 mg/l 0-5 5-10 10-30 30-50 >50

pH 6.5-8.5 6.5-8.5 6.5-8.5 6-9 <6 veya >9

Toplam Tuz mg/l 0-175 175-

525 525-1400 1400-2100 > 2100

Elektriksel

Ġletkenlik μmhos/cm 0-250

250-

750 750-2000 2000-3000 >3000

SAR <10 10-18 18-26 >26 -

Sulama Suyu

Sınıfı C

1S

1

C1S

2 C

2S

2

C2S

1

C1S

3 C

2S

3 C

3S

3 C

3S

2

C3S

1

C1S

4 C

2S

4

C3S

4 C

4S

4

C4S

3 C

4S

2

C4S

1

-

Kalcı Sodyum

Karbonat (RSC) me/l > 1.25 1.25-2.5 > 2.5

DeğiĢebilir

Sodyum

Yüzdesi (DSY)

< 20 20-40 40-60 60-80 > 80

Klorür (Cl) mg/l 0-142 142-

249 249-426 426-710 >710

Sülfat (SO4) mg/l 0-192 192-336 336-575 575-960

Tablo 5-3. Sulama sularının sınıflandırılmasında esas alınan kriterler (Resmi Gazete, 1991).

Olası Sulama Sorunu Birim Kullanımı Kısıtlama Derecesi

Yok Az-Orta Yüksek

Tuzluluk

-ÇözünmüĢ Katı Madde (ÇKM) mg/l <450 450-2000 >2000

-Elektriksel Ġletkenlik (EC) μmhos/cm <700 700-3000 >3000

İnfiltrasyon

-SAR=0-3 ve EC

3-6

6-12

12-20

20-40

>0.7

>1.2

>1.9

>2.9

>5.0

0.7-0.2

1.2-0.3

1.9-0.5

2.9-1.3

5.0-2.9

<0.2

<0.3

<0.5

<1.3

<2.9

Özel İyon Toksisitesi

-Sodyum(Na)

Yüzey Sulama

Yağmurlama Sulama

SAR

me/l

<3

<3

3-9

>3

>9

-Klor (Cl)

Yüzey Sulama

Yağmurlama Sulama

me/l

<4

<3

4-10

>3

>10

-Bor mg/l <0.7 0.7-3.0 >3

Çok Yönlü Etkiler

-Azot (NO3-N).

mg/l <5 5-30 >30

-pH Normal aralık 6.5-8.

Tablo 5-4. Sulama suyu kalitesi kriterleri (FAO, 1985).

21

5.3.4. EVSEL ATIK SULARIN ARITIMI

Bu çerçevede, çevreye duyarlı yerleĢimlerde, yerleĢimin büyüklüğüne

dayalı olarak arıtma birimlerinin seçimi yapılırken, az enerji tüketen, otomatik

kontrol sistemleri ile kontrol edilen, düĢük enerji ve sarf malzemesi ihtiyacı olan ve

yapay sulak alanların inĢası diğer arıtma alternatiflerinden daha ucuz,

iĢletme ve bakım maliyeti daha az (enerji ve bakım ihtiyacı),

iĢletme ve bakımın sadece düzenli ve yerinde çalıĢma ile yapılması yeterli,

debideki değiĢimlerin tolare edilebilmesi,

birçok sulak alan organizması için yaĢam alanı oluĢturması,

doğal manzara ile uyum içinde inĢa edilebilmesi,

Yaban Hayatı için yaĢama alanı oluĢturması ve açık alanları daha estetik bir

hale getirmesi,

arıtma verimi yüksektir,

güvenlidir,

farklı uygulama imkânları sunar.

Bu suların arıtımında iĢletme maliyeti düĢük, düĢük enerji ihtiyacı olan,

doğa ile uyumlu ve ileri atık su arıtma prensiplerine göre iĢletilecek (biyolojik

nutrient, N, P, giderimi sağlayan) sistemler kullanılarak, „Su Kirliği Kontrol

Yönetmeliği‟ ve „Kentsel Atık Su Arıtımı Yönetmeliği (2006)‟ hükümlerinde

belirtilen deĢarj standartlarının sağlayacak Ģekilde boyutlandırılmalı ve

iĢletilmelidir. Küçük birimlerde yapay sulak alan sistemleri, aktif çamur

prensiplerinde çalıĢtırılan paket arıtma sistemleri, ardıĢık kesikli reaktörler ve

filtrasyon sistemleri alternatif sistemler olurken, büyük yerleĢimlerde aktif çamur

sistemlerinin nutrient giderimi yapan modifikasyonları, diğer biyolojik atık su

arıtma yöntemleri (damlatmalı filtreler vb.) ve biyolojik/kimyasal gideriminin

birlikte uygulanacağı gibi sistemler kullanılabilir.

Çamur arıtımı için küçük yerleĢimlerde uzun havalandırmalı sistemler

(oksidasyon hendekleri, ardıĢık kesikli sistemler vb.) daha az atık çamur üretilirken,

anaerobik çamur çürütme yapılarak enerji üretiminin sağlandığı tesisler

yapılmalıdır. Organik atıkların (arıtım çamuru, organik katı atıklar, tarımsal ve

hayvansal atıklar) birlikte fermente edileceği biyogaz sistemlerinin kullanılması

hem enerji üretimini artıracak, hem de yerleĢimde üretilen organik atıkların etkili

bir Ģekilde bertarafını sağlayacaktır.

5.3.5. YERLEġĠMLER ĠÇĠN VERĠMLĠ VE AZ ENERJĠ TÜKETEN, ATIK SU

ARITMA TEKNOLOJĠLERĠ

Bu çerçevede, kanalizasyona giden atık suyunun azaltılması böylece

kanalizasyon boru çaplarının azaltılması ve arıtma tesisi boyutlarının küçültülmesi

için kanalizasyona giden atık suların;

DüĢük tazyikli tuvaletler, kompostlama tuvaletler, susuz pisuarlar vb.

yöntemlerle azaltılması,

Gri su, kahverengi su ve sarı suların ayrı toplanıp, ayrı Ģekilde arıtılması ve

değerlendirilmesinin sağlanması

Su tasarrufu sağlayan ve az enerji sarfiyatı olan teknolojik cihazların

(çamaĢır ve bulaĢık makineleri vb.) kullanılması

Gri suyun arıtıldıktan sonra tuvalet sifonlarında, çamaĢır yıkamada,

22

temizlikte kullanımının sağlanması.

Yağmursuyu toplama sistemlerinin geliĢtirilmesi, çatı alanlarını artırarak

toplanacak su miktarının arttırılması,

Yağmursuyu ve gri suyun arıtıldıktan sonra ayrı depolanarak konut içinde

ya da sulamada kullanımının sağlanması.

Yağmursuyu ve arıtılmıĢ gri suyun yeniden kullanımının sağlanması ile

içme suyu-çeĢme suyu tüketimini %70‟lere kadar azalmaktadır. Bu yöntem

özellikle yüksek su tüketimleri olan ve küçük yağmursuyu kullanım alanı olan evler

için uygundur.

Bu sistemlerin;

Yüksek iĢletme güvenliği ve düĢük iĢletme maliyeti vardır.

Bütüncül tasarımlarından dolayı evde alan ihtiyacı yoktur.

Yapı içinde gürültü yapmaz.

Uzaktan kontrol edilebilmektedir.

5.4. HAVA KĠRLĠLĠĞĠ

ÇağdaĢ toplumlarda ulaĢım eğilimi daha hızlı, daha konforlu/rahat, daha

güvenli, daha ucuz/ekonomik, daha kaliteli servisli ve daha çevreci ulaĢıma

doğrudur.

Karayolu, demiryolu ve denizyoluyla yolcu ve yük taĢımada fosil yakıtlı,

içten yanmalı motorlar uzak mesafelere daha çok kiĢinin, daha hızlı ve daha kısa

sürede özgürce seyahat etme olanağını sağlamaktadır.

Ancak bu seyahat bağımsızlığı ve özgürlüğünün doğaya bir bedeli

olmuĢtur. Benzin ve dizel/motorin gibi fosil yakıtların motorda yakılması kükürt

dioksit, karbon dioksit, karbon monoksit ve kurĢun gibi zehirli maddelerin

atmosfere salınımını önemli derecede artırmıĢtır.

Hava kirliliğinin kaynakları arasında olan karbondioksit ve karbon

monoksit oluĢumunun %95 nedeni motorlu araçlardır. Her yıl milyonlarca ton

karbondioksit gazı motorlu araçlardan atmosfere salınmaktadır. Bu gazın

atmosferde oluĢturduğu katman güneĢ ıĢınlarının atmosferi terk etmek yerine

tutularak yeniden dünyaya yansımasına (sera etkisi) neden olduğu için iklim

değiĢikliğine (ısınmaya) sebep ol maktadır. Küresel ısınma daha fazla fırtına, sel,

kuraklık gibi iklim değiĢmelerine ve diğer çevre problemlerine sebep olur. Bu

değiĢimler hayati önemi olan bitkileri, hayvanları ve su kaynaklarını olumsuz

etkiler. 1oC‟lık küresel ısınmanın ülkemize maliyeti 1 milyar USD civarında olduğu

tahmin edilmektedir.

Dünyada yılda milyonlarda insan, memeli canlılar, sürüngen ve kuĢ araba

kazalarında ölmektedir.

Her yıl yaklaĢık 300,000 insan hava kirliliğinden ölmektedir. Araçlar tek

baĢına hava kirliliği oluĢturan en büyük kaynaktır.

Su kaynakları karayollarından kaynaklı yağlı ve tuzlu akımlardan

kirlenmektedir.

Trafikte insanlar oldukça uzun zaman geçirmekte, araba tamiri, bakımı,

sigorta gibi konularda hem değerli zamanlarını hem de para

harcamaktadır.

Araçlar motorları, kornaları ve alarmlarından dolayı ayrıca gürültü

23

kaynaklarıdır.

Araçlar ile yapılan yolculuk-seyir, sırasında cam-çelik araba yapısı

insanların doğa ve diğer insanlar iletiĢimini engellemektedir.

Bütün ülkeler yatırımlarını araba üretimi, araba yakıtı, otoyolların yapımı

gibi konularda yapmaları, bu araçların kullanımını aksine teĢvik etmektedir.

Daha az yakıt harcayan araçlar insanların daha ekonomik olarak daha fazla

araç kullanmasına neden olacaktır. Benzinden elektrikli arabalara geçiĢ,

araçlardan kaynaklı hava kirliliğini azaltacaktır. Ancak eğer elektrik

üretiminde kömür, doğal gaz, nükleer santraller kullanıldığında yine hava

kirliliği emisyonları oluĢacaktır. Ayrıca elektrik enerjisine ihtiyaç daha da

artacaktır.

Rüzgâr ve güneĢ enerjisi gibi yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanılması

burada önemli olmaktadır.

Bu yüzden elektrikli araçlar hala araç kullanımından dolayı ekonomik

giderlere (bakım, tamir, sigorta, vergiler, yolların yapımı vb )neden olurken,

sessiz olmasından dolayı birçok yayanın ve hayvanın ölmesine neden

olabilecektir. Bu nedenle yapay ses sağlanması gerekebilecektir.

Araç sayısının sınırlandırılmasının ise demokratik olmadığını savunanlar

vardır.

5.4.1. ĠÇ ORTAM HAVA KĠRLĠLĠĞĠ 8 9

Ev eşyalarından kaynaklanan kirleticiler: Evlerde kullanılan eĢyalar da,

iç hava kalitesini bozucu bazı kirleticiler yaymaktadırlar. Mobilyalar, formaldehit ve

biyolojik maddeler; halılar, biyolojik madde ve tozlar; eskimiĢ yer kaplamaları,

asbest; boyalar ve ahĢap koruyucular, organik gazlar; kurĢun temelli boyalar

kursun gibi kirleticilerin kaynağıdırlar. Ġç ortam hava kalitesinde en önemli kirletici

radon olup Tablo 1.‟de verildiği üzere evlerde iyi bir havalandırma yapılmadığı

takdirde yüksek oranlarda bulunabilmektedir.

Kaynak Radyasyon (kBg/gün)

Doğal gaz 3

Su 4

DıĢarıdaki hava 10

Yapı malzemeleri ve yapı altındaki toprak 60

DıĢ hava Ģartlarından kaynaklanan kirleticiler: DıĢ havanın sıcaklığı

ve nemi, iç ortam hava kalitesini etkilemektedir. Sıcaklık ve nem iç ortama;

havalandırma, filtrasyon veya transmisyon ile geçerek iç hava kalitesini olumsuz

etkilemektedir. Ayrıca, dıĢ ve iç ortam basınç farkından dolayı, infiltrasyonla dıĢ

havadaki kirleticiler iç ortama geçebilmektedir. Bundan baĢka, yapı yakınlarındaki

topraktan kaynaklanan radon gazı dıĢ hava ile iç mekânlara taĢınabilmektedir.

Ġnsan kaynaklı kirleticiler: Ġç mekânlarda, insanlardan kaynaklanan

kirliliğin en önemli kaynağı sigara ve benzerlerinin tüketimidir. Sigara dumanında

8 4. Balıkesir Mühendislik Sempozyumu, 11-13 Eylül 2002 BALIKESĠR, Evlerde Ġç Hava

Kalitesi ile Ġlgili Bir AraĢtırma, Nadir Ġlten1 ve Hüseyin Bulgurcu. 9 Kapalı Ortam Hava Kirliliği, Ahmet Soysal*, Yücel Demiral, TAF Prev Med Bull. 2007; 6(3):

221-226).

24

çok yüksek oranda karbon monoksit (yaklaĢık %4), yanmamıĢ karbon ve

hidrokarbon kısımları, uçucu kül, azot oksitler, kükürt oksitler ve karbondioksit

bulunmaktadır. Ġnsanların yaĢamlarını sürdürebilmeleri için nefes alıĢ veriĢlerinden,

ortamda oksijen azalması ve karbondioksit çoğalması ile iç hava kalitesi

düĢmektedir. Ġnsanların ev içindeki hareketleri sonucu, ev eĢyalarında potansiyel

olarak bulunan kirleticiler (özellikle tozlar) ortama yayılarak hava kalitesini

bozmaktadırlar.

Yakma sistemlerinden kaynaklanan kirleticiler: Ġç ortamda kullanılan

yerel ısıtıcılar (kömür, odun, gaz sobaları), sıcak su hazırlayıcıları (Ģofben,

termosifon), piĢirme cihazları, sigara ve benzeri kullanımıyla oluĢan yanma ürünleri

hava kalitesini olumsuz etkilemektedir. Kullanılan yakıtlar; karbon, hidrojen veya

hidrokarbon esaslıdırlar.

Bunların yanında; yanmamıĢ hidrokarbon ve karbon partikülleri, uçucu

küller organik maddeler, is gibi ürünler de yanma sonucu oluĢabilmektedir.

Yanma sonucu oluĢan bu kirleticiler, baca bağlantısı olmayan yakmalarda

(bacasız sobalar, sigara ve benzeri) iç mekânlara yayılmaktadır. Çekisi çok iyi

olmayan baca bağlantılarında, Ģömine ve piĢirme cihazları gibi kullanımlarda bu

kirleticilerin bir kısmı yine iç mekânlara yayılmaktadır.

Yapılan bazı araĢtırmalarda, piĢirme cihazlarının bulunduğu ortamda

10ppm CO2‟e, 25-50ppm NO2‟ye rastlanmıĢtır. Evlerde 60-150μg/m³ SO2

seviyeleri ölçülmüĢtür.

Normal atmosferden alınan %21 O2 ve %0.033 CO2 içeren havanın bileĢimi

akciğerlerden çıkarken %16-17 O2 ve %4 CO2‟ye dönüĢmektedir. Ġnsanın havadaki

oksijenin %4‟ünü kullandığı ve günde 12m³ hava soluduğu kabul edilirse gerçek

oksijen tüketimi 0.48m³ O2/gün= 0.64kg O2/gün olur. Ġçe solunan havada oksijen

miktarı en düĢük %11, karbondioksit miktarı ise en çok %3 olabilir. Oksijen miktarı

%15‟in altına düĢünce tehlike baĢlamaktadır. ÇalıĢma halinde oksijen alt sınırı

%17-18 civarındadır.

5.4.2. ĠÇ MEKÂNLARDA HAVANIN TEMĠZLENMESĠ 10

Kaynak kontrolü: Ġç hava kalitesini iyileĢtirmenin ilk adımı kirleticileri

kaynağında kontrol etmektir.

Bu kaynaklar asbest yapı elemanları, gaz sobaları, mutfak piĢirme cihazları,

banyo ve tuvaletler, çöp biriktirme yerleri olabilir. Buralardan kaynaklanan koku ve

kirleticileri kaynağında çözmek sorunu tamamen sona erdirecektir.

Mutfaklardaki piĢirme cihazları üzerine konulacak davlumbaz ve aspiratör

cihazları yemek kokularını ve bazı yanma ürünlerini kaynağında yakalayabilecektir.

Bu cihazların sık kontrolünü ve temizliğini yapmak gerekir. Aksi halde, istenilen

koku ve kirlilik kontrolüne ulaĢmak mümkün olmaz. Gaz sobalarının çok iyi çekisi

olan bir bacaya bağlanmasıyla, iç mekâna yayılabilecek yanma ürünleri bacadan

atılabilecektir. Bu bacalar aynı zamanda, yanma olmadığı durumlarda, mekânın

hava değiĢiminde de önemli rol oynamaktadırlar.

ġofbenlerin, çok iyi çekisi olan bacaya bağlanması gerekir. Hava

değiĢiminin çok olduğu bir yere monte edilmelidir. Banyo ve tuvalet hacimleri çok

10

4. Balıkesir Mühendislik Sempozyumu, 11-13 Eylül 2002 BALIKESĠR, Evlerde Ġç Hava

Kalitesi ile Ġlgili Bir AraĢtırma, Nadir Ġlten1 ve Hüseyin Bulgurcu.

25

iyi havalandırılmalıdır.

Havalandırma ve dıĢ hava ısıtma/klima/havalandırma mühendisleri

tarafından iki nedenden dolayı önemlidir.

Havalandırmanın anlamı iç ortamdaki kirleticilerin konsantrasyonunu

kendisi ile azaltılması,

Yapının ısıtma ve soğutma cihazlarına havalandırmadan dolayı ilave bir

enerji yükü oluĢturması.

Havalandırma yükleri için gereken minimum dıĢ hava ihtiyacı, tarihsel bir

değiĢim göstermiĢtir. 19. Yüzyılın baslarında ASHVE tarafından 51m³/h kiĢi olarak

belirlenmiĢtir. Bu değer 1930‟lu yıllarda 17m³/h kiĢiye, ardından 1973 petrol krizi

ile 8.5m³/h kiĢiye düĢürülmüĢtür. Ancak ASHRAE 62-1989 Standardı bu değeri

25m³/h kiĢi olarak daha makul seviyeye yükseltmiĢtir. “A Healthy Building 2000”

toplantısında ise alt sınır değerin 36m³/h (10 litre/s) olması gerektiği ve 72m³/h

değerine çıkıldıkça iç hava kalitesinden kaynaklanan Ģikâyetlerin azaldığı ve bu

değerin emniyetli bir rakam olduğu ortaya konulmuĢtur. 11

Havalandırma: Ġç mekânı havalandırma ve soğutmanın „sıfır enerji‟li ve

„doğal havalandırma‟ yoluyla sağlanması gerekmektedir.

Oturma alanı 100m2 olan bir ev için yükseklik 3.5m. alındığında dıĢ

hava ihtiyacı 175-350m³/h alınabilir. Eğer cihaz gerekli ise havalandırma

yükünün yaz ve kıĢ mevsimlerinde fazla enerji kaybına neden olmaması için

geri ısı kazanım cihazları kullanılması faydalı olacaktır. Bu cihazlarla atılan

havadaki ısı veya enerjinin %50 ile %85‟i taze havaya aktarılarak geri

kazanılabilir. Son yıllarda konutlarda mekanik havalandırma ihtiyacı iki

nedenden dolayı artmıĢtır:

Özellikle pencere doğramalarının contalı plastiklerden yapılması,

DıĢ cephesi açılamaz camlardan (giydirme) yapılan yüksek yapıların

çoğalması.

Evlerde çok farklı havalandırma tasarımları yapılabilir: Bu amaçla,

koridorlar asma havalı yapılırsa her odaya menfez bağlantıları yapılabilir.

DıĢ hava merdiven dairesinden, havalandırma boĢluklarından veya dıĢ

ortamdan alınabilir. Kirli hava banyo havalandırmasından veya mutfak

bacasından atılabilir.

11

ARISOY, A., “Healthy Building 2000 Toplantı Notları”, TTMD Dergisi, Sayı 13, Mayıs-

Haziran 2001.

26

5.5. EKOLOJĠK YERLEġĠMLERDE ENERJĠ

ġekil 5-6. Enerji Kaynakları, DönüĢümleri ve Kullanımları.

(MIT, OpenCourseWare, Sustainable Energy)

(http://ocw.mit.edu/courses/chemical-engineering/10-391j-sustainable-energy-2007)

5.5.1. ENERJĠNĠN TAM VE VERĠMLĠ KULLANIMI

Fosil Yakıtların (Petrol, doğal gaz vb) kullanımının sınırlandırılması ve

en aza indirilmesi gerekmektedir. Bu enerji kaynaklarının kullanımı büyük

miktarda karbondioksit üretmekte ve dünyanın ekolojik dengesini

bozmaktadır. Bu yüzden çevreye duyarlı yerleĢimin sürdürülebilir olması

için güneĢ enerjisi, rüzgâr, su, hidrojen enerjisinden, jeotermal enerji, biyo-

kütle gibi diğer sürdürülebilir temiz enerji kaynaklarının en verimli Ģekilde

kullanımını sağlaması gereklidir.

Bu gereklilik, sadece enerji kullanımı ile sınırlı olmayıp yaĢam

biçimine, ev sıcaklığının dıĢ sıcaklık ile ayarlanması gibi ayarlamalar ile ısı

için gerekli olan enerji ihtiyacının azaltılması ile de sağlanacaktır. Buna göre

Şekil 5-7‟de verilen enerji ihtiyacı bileĢenleri önemlidir. Ekolojik

yerleĢimlerde enerji ihtiyacının azaltılması, toplam enerji kullanımında

yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanım oranının artırılması, kendi ürettiği

enerjinin toplam enerji tüketimindeki yüzdesi gibi konular öne çıkmaktadır.

27

İhtiyacın azaltılması(enerji tasarrufu

Fosil yakıtların

çevreye en az zararlı şekilde kullanımı

Yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımının artırılması

• Enerji İhtiyacı

ġekil 5-7. Enerji Ġhtiyacı.

(MIT, OpenCourseWare, Sustainable Energy)

(http://ocw.mit.edu/courses/chemical-engineering/10-391j-sustainable-energy-2007)

Az enerji tüketimi için baĢlıca amaçlar ise;

Enerji tüketimini ve hayat döngüsü içindeki çevresel etkileri azaltmak.

Yenilenebilir enerji kaynakları dıĢındaki (petrol ve katı yakıtlar) enerji

kaynaklarından oluĢan emisyonların azaltılması.

Toplam enerji kullanımında yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanım

oranının teknik, olarak mümkün olması ve ekonomik olarak kabul

edilebilir sınırlarda olması durumlarında, artırılması. Özellikle güneĢ

enerjisinin sıcak su temininde kullanımının teĢviki.

Mevcut enerji kaynaklarının verimliliğini artırarak, enerji üretiminin

verimliliğini artırmak.

Yapıların ve sosyal alanların bakım masraflarının minimize edilirken

yeterli konforun da sağlanması.

28

6. ÇEVREYE DUYARLI YAPI MODELĠ TASARIM KRĠTERLERĠ

6.1. MEKÂNSAL KRĠTERLER

6.1.1. YAPININ EN UYGUN ġEKĠLDE YÖNLENDĠRĠLMESĠ

Yönlendirmede temel esas olarak hâkim rüzgâr yönü ve güneĢ

alınmalıdır. Bu esaslar dâhilinde var olan manzaraların da ön planda

tutulmasına dikkat edilmelidir. Hâkim rüzgâr yönü tespiti ve buna uygun

yerleĢim ile kıĢın soğuk rüzgârın neden olduğu ısı kayıpları önlenmekte,

yazın ise yapının serin tutulması ve havalandırmanın doğal olarak

yapılabilmesi sağlanmaktadır.

GüneĢ etkeninin dikkate alınması ile kıĢın güneĢ enerjisinden

faydalanarak ısınma sağlanmakta, yazın fazla ısınmaya karĢı önlem alınmıĢ

olmaktadır. Güneye yönlenme ile güneĢ enerjisinden etkin bir Ģekilde

yararlanmakla birlikte gün ıĢığı da olabildiğince kullanılmıĢ olmaktadır.

Türkiye‟nin bulunduğu iklim koĢullarında, yapılar için en uygun

yönlenme, doğu-batı eksenidir. Bu yönlenme ile birlikte güney yönlerine

daha fazla alan kaplayan aktif mekânlar (oturma, çalıĢma, yemek yeme vb.)

yerleĢtirilirken, kuzey yönlerine ise az alanla çözülebilen pasif

alanlar(merdiven, ıslak mekânlar, hol) yerleĢtirilmelidir. Yönlendirmenin en

uygun Ģeklide olması ile yapıda havalandırma, ısıtma ve soğutma doğal

yollarla karĢılanarak ek enerji kullanımı en aza indirilmiĢ olmaktadır.

6.1.2. YAPININ SADE VE BASĠT FORMDA, BÜTÜNCÜL BĠÇĠMDE

TASARIMI

Yapılar verimli kullanılabilinecek büyüklükte iç mekânların

oluĢturulmasıyla, küçük ölçekte ve basit planlı olarak tasarlanmalıdır. Bu

basit tasarım sayesinde az malzeme kullanımıyla kaynak korunumu ve az

enerji tüketimi ile enerji tasarrufu sağlanmaktadır.

Resim 6-1. Pasif ev.

(HLM Architects of Cardiff-http://www.hlmarchitects.com)

29

6.1.3. TASARIMDA BÖLGENĠN MEVCUT MĠMARĠ ÖZGÜN

KARAKTERĠSTĠĞĠNĠN DEVAM ETTĠRĠLMESĠ

Yapı tasarımının geleneksel mimari-plan tipolojisiyle uyumlu olması:

Özgün mimarinin yaĢatılması için her Ģeyden önce plan tipolojisi örnek

alınmalıdır.

Fakat geleneksel mimar-plan tipolojisi (içe dönük avlulu evler, dıĢa

dönük tek evler vb.) devam ettirilirken günümüz konut ihtiyaçlarını

karĢılayacak iĢlevlerinde karĢılanması için planlamada oluĢan farklılıklar

tasarıma aktarılmalıdır.

GeçmiĢte çok amaçlı kullanılan mekânların iĢlevleri günümüzde

birkaç mekâna dağıtılarak farklı odaların ortaya çıkması.(yemek

odası, çalıĢma odası, oturma odası vb.)

Geleneksel tasarımlarda olmayan fakat günümüzde ihtiyaç olması

durumunda planlanması istenen mekânların olması (hobi odası,

çocuk oyun odası, ütü-çamaĢır odası vb.).

Geleneksel mimari tasarımlarda mekânların geniĢ aile yapısına bağlı

olarak büyük tutulmasına karĢın günümüzde çekirdek aile

kullanıcıları için daha küçük boyutların yeterli olması.

Yapının belirgin özelliklerinin kullanılması: Tasarımın yapılacağı bölgede

mevcut yapı kimliğini oluĢturan özellikler(cumbalar, geniĢ çatı saçakları,

ahĢap payandalar, avlu duvarları vb.), karakteristik özellik taĢıyan yapı

malzemeleri(doğal taĢ, kerpiç vb.) mimari tasarımda esas alınmalıdır.

Tasarımda bölgeye uyumlu özgün kat sayısının korunması: Tasarımın

yapılacağı bölgede mevcut yapıların genel karakterini yansıtan kat sayısına

uyulmalıdır.

6.2. YAPI MALZEMELERĠ VE ELEMANLARI

6.2.1. GELENEKSEL MALZEMEYE UYUMLU MALZEME KULLANIMI

Tasarımın yapılacağı bölgede özgün-yerel özellik taĢıyan mimariyi

vurgulamak ve devam ettirmek için tercih edilecek malzemenin varsa o

bölgenin geleneksel malzemesiyle uyumlu olmasına dikkat edilmelidir.

Kullanılacak malzemenin seçimi, tasarımın yapılacağı bölgenin 10-

120km. yarıçap uzaklığındaki alandan yapılmalıdır Yerel malzemenin

kullanımı ile malzeme taĢıma enerjisinin de azalması sağlanmaktadır.

6.2.2. GERĠ DÖNÜġTÜRÜLEBĠLEN MALZEME KULLANIMI 12

Yapıda kullanımları bir Ģekilde sona eren malzemelerin tekrar

kullanılmasının mümkün olması malzeme seçiminde önemli bir kriterdir.

Geri dönüĢtürülebilen malzeme kullanımı ile etkin kaynak ve enerji

kullanımında, malzeme kaynaklı atıkların oluĢumunun en düĢük seviyeye

getirilmesinde olumlu sonuçlar alınmaktadır.

Beton parçaları daha küçük kırılarak beton agregasında, toprak su ve

12

Esin, T., Yüksek, Ġ., Çevre Dostu Ekolojik Yapılar, 2009, Karabük.

30

samandan oluĢan kerpiç tekrar kerpiç yapımında kullanılabilmektedir.

6.2.3. DÜġÜK ENERJĠLĠ MALZEME KULLANIMI

Malzemenin hammadde kaynağından çıkarımı, yapıda kullanımı,

nakli, yıkımı ve yok ediliĢi dâhilinde tüm aĢamalarda az enerji tüketimi

gerektiren, etkin enerjili malzeme seçimi yapılmalıdır.

Her iklim bölgesinde bulunabilen saman kullanımı ile nakliye

sırasında tüketilen enerjide tasarruf sağlanabilmektedir.

6.2.4. DAYANIKLI MALZEME KULLANIMI

Yapıda kullanılan malzeme dayanıklı ve uzun ömürlü malzemelerden

seçilmelidir. Malzeme onarımı ve yenilemesinin az yapılması ile kaynak

kullanım etkinliği ve iĢçilikte tasarruf sağlanmaktadır.

6.2.5. TEKNOLOJĠK YENĠLĠKLERE UYUMLU MALZEME KULLANIMI

Teknolojinin sağladığı yeniliklerle daha az enerji kullanımı ile yüksek

performans gösteren malzeme kullanımı tercih edilmelidir.

Akıllı camlar: Kullanıcının tercihine göre fonksiyon ve biçim

değiĢtiren camlar. Ġstenildiği zaman gün ıĢığından yararlanarak doğal

aydınlatmayı sağlayan (Resim 6-2) ama gerektiğinden ıĢığı kesecek yapıda

olmasıyla gizliliği de sağlayabilecek Ģekilde (Resim 6-3) üretilmektedir.

Pencere camı olarak kullanıldığı takdirde gün ıĢığını isteğe bağlı olarak

keserek soğutma maliyetini azaltmaktadır.

Resim 6-2 Resim 6-3

(www.cin-ithalat.com/cinakıllı cam/)

Akıllı boyalar: Kendi kendini temizleyen, enerji depolayarak ıĢıkla

renk değiĢtiren, ortamın havasını düzenleyen, anti-bakteriyel, yangın

geciktirici boyalar.

Akılı beton: Ġçerisine yerleĢtirilen elektronik etiketlerle yapının

depreme karĢı dayanıklılığı ve kalitesi ölçülebilmektedir.

Hafif beton: Hava kabarcıkları ya da hafif agregalar eklenerek

ağırlığı azaltılmıĢ, yoğunluğu 1‟den az olan, biçim verildikten ve basınçlı

31

kapta fırınlandıktan sonra olağanüstü güce sahip olan beton.13

Kendiliğinden yerleşen beton-agilia: Akıcılığı sayesinde titreĢim

gerektirmeden yerleĢen ve yüksek kalitede yüzey düzgünlüğü sağlayan,

içindeki donatıyı tümüyle sardığı için korozyon etkilerine karĢı da koruyan

beton.14

Ultra yüksek dayanımlı beton-ductal: Ġçine çelik yerine organik

fiberler konularak 6-8 kat daha dayanıklı, aerodinamik, hafif, pürüzsüz,

düĢük gözenekliği olan zorlu hava koĢullarına dayanıklı bir betondur.15

Tutkallı ahşap: Fırınlanıp kurutularak taĢıma performansı artırılırmıĢ

ahĢap. Strüktürel malzeme olarak kullanılabilmektedir (Resim 6-4, 6-5).

Resim 6-4 (www.nordlam.com) Resim 6-5

Geri dönüşümlü kâğıt: Tutkalla sarmal olarak kat kat yapıĢtırılmıĢ

ve çeĢitli iĢlemlerle suya dayanıklı boru biçiminde ki kâğıt kütükler haline

getirilmesi sonucu üretilir.16

Bellekli metal alaşımlar: Uğradığı deformasyondan sonra aldığı ısı

ile ilk haline gelebilen malzemeler (sprinkler sistemlerde kullanılmaktadır).

Fotovoltaik güneş pilleri: DıĢ cephede kullanılarak yapının kendi

enerjisini üretmesinde katkıda bulunmaktadır (Resim 6-6, 6-7, 6-8, 6-9).

Resim 6-6 -Solar fabrika ve yönetim yapısı, Freiburg, Almanya- Resim 6-7

(www.catider.org.tr/pdflsempozyum/pdf)

13

“Beton Sizi ġaĢırtacak”,Yapı, sayı: 297 Burçin Yılmaz-2006. 14

“Beton Sizi ġaĢırtacak”,Yapı, sayı: 297 Burçin Yılmaz-2006 15

“Beton Sizi ġaĢırtacak”,Yapı, sayı: 297 Burçin Yılmaz-2006 16

DEÜ Mühendislik Fakültesi Fen ve Mühendislik Dergisi Cilt:9,ss:1, T.Didem Akyol Altun

32

Resim 6-8 -Kamp C Yönetim Binası, Brüksel- Resim 6-9

(Fotoğraflar: Tuğba Salman)

Şeffaf ısı yalıtım malzemeleri: GüneĢten aldıkları ısıyı arkasındaki

duvara geçirerek duvarın ısıyı depolamasını sağlayan malzemeler:

Argon kripton ve aerojel dolgulu camlar, lamine plastik filmler,

havası boĢaltılmıĢ camlar, 3-8mm. çaplı cam plastik borucuklardan oluĢmuĢ

kapiller tüpler, %2-10 silikat içeren, hava boĢluklu aerojel yalıtımlar17 (Resim

6-7).

6.2.6. ÇEVREYE DUYARLI YAPILARDA KULLANILABĠLECEK

MALZEMELER:

Kerpiç

Malzemenin güçlü yanları: Geleneksel mimari değerlerin korunmasında

tercih edilebilecek bir yapı malzemesidir. Doğal bir malzeme olmasından

dolayı çevreye zarar vermez.

Ortamdaki mevcut enerjiyi dıĢarıya taĢımadığı gibi enerji tüketimini

en az seviyeye indirmesiyle yarı yarıya enerji tasarrufu sağlamaktadır (Resim

6-10, 6-11, 6-12, 6-13).

Malzemenin zayıf yanları: Suya ve depreme karĢı dayanıksızdır. Basınca

dayanıklı fakat çekmeye karĢı dayanıklı değildir.

Resim 6-10. Geleneksel kerpiç Konya evleri. Resim 6-11. Kerpiç ev- dekorasyon.

( www.renovanews.com) (www.kenthaber.com)

17

“Bilim ve Teknik, Mimarlık Eki “ Ġstanbul, Ed: Gönül Utkutuğ, Tübitak Yayınları-2002.

33

Resim 6-12. Kerpiç yapı detayı. -Toprak Sergisi 2010, Paris- Resim 6-13. Modern kerpiç ev.

(Fotoğraflar: Tuğba Salman)

Alçılı Kerpiç (ALKER) 18

Malzemenin güçlü yanları: Zaman ve enerji kaybı en düĢük düzeyde olan

alçılı kerpiç, geleneksel kerpiçe katılan %10-20 oranındaki alçı ile

malzemenin suya karĢı olan dayanımını da arttırmaktadır.

Alçılı kerpiç sağlamlık yönünden betonu çağrıĢtırmakta ve beton

gibi prizmatik Ģekillerle kırılmakta, kat kat olabilmektedir. Depreme son

derece dayanıklı bir malzemedir.

Basınca tuğla ve betondan 2 kat fazla mukavemet göstermektedir.

Isı geçiĢ katsayısı ile bir yandan sağlıklı bir iç mekân sağlaması ve diğer

yandan da yapının toplam ısı kaybını azaltır. Ġzolasyonsuz yapılara göre

sağladığı ısı tasarrufu, karbondioksit emisyonun %30 azalmasına ve

çevrenin korunmasına katkıda bulunmaktadır.

Malzemenin zayıf yanları: Basınca dayanıklı fakat çekmeye karĢı dayanıklı

değildir.

Saman

Malzemenin güçlü yanları: Ġstiflenen saman balyası doğal, ucuz ve

depreme karĢı dayanıklı bir malzeme olarak kullanılmaktadır. Ses ve ısı

yalıtımındaki performansı yüksektir. Isıyı iyi tutma özelliği ile dıĢarıdaki

sıcaklığın -10ºC olmasına karĢın aktif bir ısıtmaya ihtiyaç vermemesi

çevreye salınan karbondioksit salanımı azaltmaktadır.

Almanya‟da TÜV tarafından yapılan yangın testlerinde kerpiç

sıvalı saman balyalarının açık ateĢe 90dk. boyunca dayanabildiği

gösterilmiĢ ve sertifikalandırılmıĢtır.

Geleneksel yapılarla karĢılaĢtırıldığında %98‟e yakın bir enerji

18

ÇAĞDAġ YAPI MALZEMESĠ – ALKER “Alçılı Kerpiç” Prof. Ruhi KAFESÇĠOĞLU - Doç. Dr.

Erol GÜRDAL

(http://www.kerpic.org/alker03doc_01.htm)

34

tasarrufu elde etmektedir (Resim 6-14, 6-15, 6-16, 6-17).

Malzemenin zayıf yanları: Saman sudan etkilenebilen bir malzemedir.

Buna karĢılık sıvasının tekniğine uygun yapılması ve yapı çatı sisteminin iyi

oluĢturulması sudan etkilenmeyi önlemektedir.

Resim 6-14 -Saman balyasından ev- Resim 6-15

(www.bizimbahçe.net/forum/daha-iyi-bir-yaĢam-için/saman-balyasından-ev/)

Resim 6-16. Saman balyasından okul, Brüksel. Resim 6-17. Saman balyasından ev, Brüksel.

(Mimar: Mark Depreeuw Kamp C)

(Fotoğraflar: Tuğba Salman)

Ahşap

Malzemenin güçlü yanları: AhĢap dönüĢebilen ve kaynağı yenilenebilen

bir malzemedir. Hafif olmasına rağmen aynı ağırlığa sahip diğer

malzemelere oranla daha fazla yük taĢıyabilmektedir.

Elastik yapıda olma özelliği deprem anında oluĢan Ģok Ģeklindeki

kuvvetleri abzorbe etmekte ve yapıların kırılmasını önlemektedir. Isı ve ses

yalıtımında olumlu sonuçlar vermektedir (Resim 6- 18, 6-19, 6-20, 6-21).

Malzemenin zayıf yanları: Bir takım fiziksel ve kimyasal bozulmalar

(yangın, aĢınma vb.), böcek, nem gibi etkenler ahĢapta bozulmalara neden

35

olabilir. Bunları engellemek için emprenye malzemeleri ile koruma

yapılabilmektedir.

Resim 6-18 Resim 6-19

(www.loadtr.com) (www.gulerahsap.com)

Resim 6-20 -AhĢap Pasif Evler- Resim 6-21

(Bere Architects, Ahsap Pasif Evler)

http://www.bere-blog.co.uk/wp-content/uploads

Doğal taş

Malzemenin güçlü yanları: Doğal taĢ doğayla uyumlu bir malzemedir.

Kullanım sonrası atıkları tekrar doğaya karıĢmaktadır. Malzeme için enerji

ocaktan çıkarırken ve iĢlerken gerekmektedir ve bu da diğer inĢaat

malzemeleri için gerekenden daha azdır.

Boyut, Ģekil, renk, yüzey çeĢitliliği vardır. DıĢ etkenlere karĢı dayanma

süresi uzundur. Doğal taĢ ısıyı iyi soğurmaktadır (Resim 6- 22, 6-23, 6-24,

6-25).

Malzemenin zayıf yanları: ĠĢçilik sebebiyle maliyeti yüksektir.

Resim 6-22. Doğanbey köyü, yöresel taĢ ev Resim 6-23. Gökçeada taĢ ev

(Aydın, Söke) (www.mahsenim.com/taĢ-ev/)

36

Resim 6-24 - Alaçatı Modern TaĢ Evleri- Resim 6-25

(Proje: Veryeriler ĠnĢaat)

(http://www.veryerilerinsaat.com/gelecek.projeler.php)

Beton

Malzemenin güçlü yanları: Yapı malzemesi olarak en çok kullanılan

beton yeni teknolojilere uygun olarak geliĢmeye de açık bir malzemedir. Bir

yapının yıkılması ile elde edilen beton kırılarak beton agregası veya yollar

da zemin altı malzemesi olarak kullanılabilmektedir.

Ayrıca yol döĢemesi veya inĢaat dolgu malzemesi olarak

kullanılmasını sağlayan sistemler bulunmaktadır.

Malzemenin zayıf yanları: Beton basınç kuvvetlerine karĢı dirençli bir

malzeme olmasına karĢın çekme kuvvetlerine karĢı aynı direnci

gösterememektedir.

Çelik donatı çubuklarının kullanımı bu zayıflığa karĢı mukavemet

sağlamaktadır.

Çelik

Malzemenin güçlü yanları: Çelik; hafif, homojen, sünek yapılı bir

malzemedir. Hafifi olması yapıya aldığı deprem kuvvetlerini de

azaltmaktadır.

Çelik yapılar, aldıkları aĢırı yükler karĢısında esnek yapıda olmaları

Ģekli değiĢtirmelerine sebep olur. Bu deforme yapının kırılmadan ayakta

kalmasını sağlamaktadır (Resim 6-26, 6-27).

Birtakım üretici firmaların, çeliği %100 geri kazanarak yeni çelik

üretimleri bulunmaktadır.

Kullanılan çeliğin geri kazanılmasıyla;

Enerjinin %74 ve hammaddenin %90 korunduğu,

Su tüketiminin %40 azaltıldığı,

Atık su kirlenmesinde %76,

Hava kirlenmesinde %86

Maden atıklarında %97 azalma olduğu, gözlenmiĢtir.19

19

„‟KullanılmıĢ Çeliğin Geri Kazanılması „‟,Prof.Dr. Mustafa Öztürk, Çevre ve Orman

Bakanlığı-2004

37

Malzemenin zayıf yanları: Çelik malzemenin en zayıf yönü yüksek

sıcaklıkta göstermiĢ olduğu dirençsizliktir. Yangına karĢı dayanımını

artırmak için çeĢitli yalıtım sistemleri uygulanır.

Bu sistemler:

- Kütlesel yalıtım: Çelik profilin betonla kaplanarak yalıtılması.

- Çevreyi sarma sistemi ile yapılan yalıtım:

- Püskürtme boyalarla yapılan yalıtım: KarĢılaĢtığı yüksek sıcaklıkla

ĢiĢen boyalar kullanılır.

-Sıva ile yalıtım: Püskürtme boyalarla uygulanan yalıtım Ģekli.

KarmaĢık detaylarda kullanılır.

-Kutuya alma sistemi: Kalsiyum silikat ve çimento temelli plakalar,

alçı plakalar ve mineral yün plakalarla çelik profillerin çerçeveye

alındığı sistem.20

Resim 6-26 -Çelik Ev- Resim 6-27

(www.celikev.org ) (www.sevilla.net/hafif-çelik-villa-blog/)

Malzeme Tablosu

MALZEME FĠYAT/TL

1

Doğal

taĢ

448

2 Kerpiç 276

3 Saman 127

4 AhĢap 520

5 Beton 511

6 Çelik 1120

Tablo 6-1. Yapı yaklaĢık birim maliyetleri, Bayındırlık ve Ġskân Bakanlığı, 2010.

20

”Çelik Konstrüksiyon Yapılar ve Yangın” Erkan Özdağ, 2009.

38

6.2.7. MALZEME TEDARĠK YERĠNĠN UYGUNLUĞU

Bölgedeki kaynakların ayıklanması, iĢlenmesi sonucu üretilen yerel

yapı malzemelerine ve ürünlerine talebi artırmak ve kullanımlarını

desteklemek, ulaĢımdan kaynaklanan çevresel etkileri azaltmaktır.

10-120km. yarıçap içindeki alanda çıkartılmıĢ, iĢlenmiĢ ve/ya

üretilmiĢ yapı malzemeleri ve/ya ürünleri kullanılmalıdır. Yerel malzeme

kullanımında o bölgenin tecrübeli yapı ustaları ile çalıĢılması tercih

edilmelidir.

6.2.8. YAPININ KĠMLĠĞĠNĠ BELĠRLEYEN YAPI ELEMANLARININ (KAPI,

PENCERE VE KAPLAMA MALZEMESĠ VB.) UYGUN DETAY,

MOTĠF, ÖLÇÜ VE ORANDA KULLANIMI

Kapılar

Doğal ve geri dönüĢtürebilen malzemeli, yapının genel rengine

uygun renkte, form ve ebadıyla yapıyla ve diğer yapı elemanlarıyla

bütünleĢen ayrıca giriĢ kapılarında saçak ve ıĢıklandırma elemanları ile

estetik özellik gösteren kapılar tercih edilmelidir.

Pencereler

Gün ıĢığından yararlanmada pencere boyutları ve biçimleri,

duvardaki konumları etkilidir. Yapıların özellikle güney cephesinde bulunan

pencerelerin boyutları büyük seçilirken, kuzey cephede ihtiyacı

(havalandırma ve aydınlatma) karĢılayacak en küçük ölçülerde pencereler

seçilmelidir.

Güney cephede kullanılan cam yüzey alanı cephe alanının en az

%40‟ını, en fazla %60„ını oluĢturmalıdır. Pencereler doğal havalandırmayı

sağlamak için açılabilir yapıda olmalıdır.

Kullanılan kepenk, stor, jaluzi gibi hareketli yalıtım elemanları ile gün

batımından sonra ısı kayıplarını önlenebilmektedir. Yaz mevsiminde

gündüz saatlerinde güneĢ ıĢınlarından korunmak için pencerelerde güneĢe

karĢı güneĢ kırıcı, perde ve saçak kullanılabilir.

Uygun pencere seçimi için yönlendirmeler:

Soğuk iklimli bölgeler:

AhĢap çerçeveli pencereler seçilmelidir. Cam seçiminde 2 ve 3 katlı

cam kullanılabilmektedir. Cam ara boĢluk geniĢliği 16-20mm. olmalı,

kripton veya argon gazı kullanılmalıdır. Çift katmanlı cam için, dıĢta seçici

geçirgen-içte düz cam veya dıĢta düz cam içte-Low-E cam Ģeklindedir. Üç

katmanlı cam olarak, dıĢta seçici geçirgen-içteki iki tabaka Low-E camdır.21

Low-E kaplamalı yalıtım camı üniteleri: Isı kontrol kaplamalı renksiz

cam görünüĢlü bir yalıtım ünitesidir. KıĢları çok soğuk geçen bölgelerde

21

IV. Ulusal Tesisat Mühendisliği Kongresi ve Sergisi ”Farklı Malzemelerle Üretilen Pencere

Tiplerinin Isıl Performanslarının Ġncelenmesi ve Etkin Pencere Seçimi “,Ġdil Ayçam, Gönül

Utkutuğ.

39

güneĢin bedava ısısından en fazla yarar sağlamak için 3. yüzeyde, ılıman

bölgelerde ise kıĢ ve yaz Ģartlarını dengelemek için 2. yüzeyde

kullanılmalıdır. Türkiye genelinde kıĢları çok sert geçen yöreler haricinde

standart kullanımda kaplama 2. yüzeyde yer almalıdır. 22

Sıcak iklimli bölgeler:

Önerilen çerçeve tipi ahĢaptır. Performans sıralamasına göre

önerilen cam tipleri: Ġç-dıĢ ortam arasındaki ısı transferini azaltmak

açısından dıĢta güneĢ kontrolü amaçlı cam, içerde ise düz camın

kullanıldığı kompozisyonlar önerilmektedir.1

Pencere seçiminde gürültü kontrolü de dikkate alınmalıdır. Bu

konuda en kolay ve en ucuz çözüm cam kalınlığını artırmaktır. Cam

kalınlığının 1mm. artıĢı yaklaĢık 1dB iyileĢtirme sağlayabilmektedir. DıĢ ve iç

camı eĢit kalınlıklı çift camlar ile gürültü yalıtım değeri tek cama kıyasla

ortalama 2dB kadar artırılabilmektedir. DıĢ ve iç camı eĢit kalınlıklı çift

camlar ile gürültü yalıtım değeri tek cama kıyasla ortalama 2dB kadar

artırılabilmektedir. DıĢ ve iç camı eĢit kalınlıklı çift camlar ile gürültü yalıtım

değeri tek cama kıyasla ortalama 2dB kadar artırılabilmektedir.23

Kaplama malzemeleri

Yapı malzemesine uyumlu doğal kaplama malzemeleri

kullanılmalıdır.

Tavan kaplamaları: Mineral liflere kil ve alçı esaslı dolgu

malzemeleri eklenmesi ile elde edilen, dönüĢtürülebilir, tekrar kullanılabilir

malzemeler seçilmelidir.3

Çatı kaplamaları: Eğimli çatılarda en doğal malzeme piĢmiĢ kilden

üretilen kiremitlerdir. Kil yapımı kiremit içinde hiçbir kimyasal bulunmaz ve

yoğun yağıĢ alan bölgelerde çatıyı güvenle korumaktadır.24

KamıĢ, saz, saman kaplamalı çatılar doğaya uygunluğunun yanı sıra

ses ve ısı yalıtımda da çok iyi performansa sahiptir.

Yağmur suyunun depolanmasını sağlayan sistemlerin kullanılması

durumunda çatı kaplamalarının doğal malzemeli olması çok önemli rol

oynamaktadır. Ġçerisinde kimyasal madde bulundurmayan çatı ve dıĢ cephe

kaplaması kullanılması ile bu sistemden sağlıklı yararlanılabilmektedir.

Asfalt görünümündeki fotovoltaik sistemler çatı kaplaması olarak

kullanılabilmektedir.25

Boyalar: Yapı içinde ve dıĢ cephe de kullanılan boyalarda yağ

temelli boyaların kullanımı yerine, üretimi daha kolay olan doğal boyalar

tercih edilmelidir. Keten tohumundan elde edilen keten yağı doğal

22

”Çevreye duyarlı Akıllı Malzemeler”,Ġstanbul, Bilim ve Teknik Mimarlık Eki, Ed: Gönül

Utkutuğ,Tübitak Yayınları, Ġdil Ayçam,2002. 23

”Çevreye duyarlı Akıllı Malzemeler”,Ġstanbul, Bilim ve Teknik Mimarlık Eki, Ed: Gönül

Utkutuğ,Tübitak Yayınları, Ġdil Ayçam,2002. 24

Çatı Kaplama Sektör AraĢtırması ”Ġstanbul Ticaret Odası, DıĢ Ticaret ġubesi, AraĢtırma

Sevisi, Tülay Sobutay,2005. 25

bkz.6.3.2. güneĢ enerjisi.

40

boyaların ana bileĢenidir. Ayrıca bitkisel yağlar, reçineler, kireçle birleĢtirilen

balmumları ve doğal pigmentler de doğal boya yapımında

kullanılmaktadır. Uçucu organik bileĢenler ve çözücüler içermeyen, su bazlı

boyalar ve akrilik lateks boyalar önerilen boyalar arasındadır.26

Genel peyzajı etkileyen çevresel yapı elemanlarının kullanımı

Bina çevresindeki yapı elemanlar ile bir bütün oluĢturacak Ģekilde

tasarlanmalıdır.

Bahçe duvarları, giriĢ saçakları, ortak alanlarda yer alan yapı ve

elemanları, yol sokak kaplamaları motif, ölçü ve renk olarak yapı genel

karakterine uyumlu olmalıdır.

Çevresel yapı elemanlarındaki malzeme seçimi bina dıĢ cephe

elemanlarına uygun seçilmelidir (yapı malzemesi doğal taĢ olan bir bina

bahçe duvarlarında aynı doğal taĢın kullanımın tercih edilmesi vb.).

Uygun çatı tipi seçimi

Özgün çatı tipi

Bölgenin genel karakteristiğini güçlendiren çatı biçimi

kullanılmalıdır. (dam, kırma çatı, eğrisel örtüler.)

YeĢil çatı

YeĢil çatılar, yağıĢların belli bir kısmını tutmasıyla su yalıtımı ve

drenaj sistemi maliyetini büyük bir oranda azaltmaktadır. Bitki toprağı

klasik çatı yalıtımından daha fazla ısı yalıtımı sağlamaktadır ve yaz aylarında

klima ihtiyacını azaltmaktadır. YeĢil çatıyı oluĢturan katmanlar (Resim 6-28),

ses yalıtımında çok etkili olmaktadır. Havadaki zararlı maddeleri (toz, hava

ve yağmur suyunda bulunan nitrat vb.) emerek hava kirliliğini

engellemektedir.

Tyndale Merkezi‟nde yapılan araĢtırmaya göre; iklim değiĢikliğiyle

mücadele etmek için Ģehirlerdeki yeĢil alanların %10 arttırılması tavsiye

edilmektedir.27

YeĢil çatı uygulamaları kentlerdeki yeĢil alan miktarını arttırmak için

etkili bir çözümdür. Böylelikle kent sakinlerinin yasam kalitesini arttırır ve

biyolojik çeĢitliliği arttırarak doğal hayati destekler. Ayni zamanda kentsel

ısı adası etkisini 28 azaltma yönünde son derece olumlu bir yöntemdir.

26

Çevreye duyarlı Akıllı Malzemeler”,Ġstanbul, Bilim ve Teknik Mimarlık Eki, Ed: Gönül

Utkutuğ, Tübitak Yayınları, Ġdil Ayçam,2002.

27

http://www.livingroofs.org/greenroofbenefits.html. 28

Kentsel Isı Adası çevresinden daha yüksek sıcaklığa sahip olan bir metropolitan alan

demektir. ġehir alanları ve nüfusları büyüdükçe, ortalama sıcaklıklarında artıĢ eğilimi dikkat

çeker. Küresel ısınma ile karıĢtırılmamalıdır, bilim adamları bu fenomeni „‟Kentsel Isı Adası

Etkisi‟‟ (UHIE) olarak adlandırmaktadır (Urban Heat Island Effect), 2004.

(http://www.realclimate.org/index.php/archives/2004/11/urban‐heatisland‐uhie/)

41

Resim 6-28. Sürdürebilir yeĢil çatı katmanı. Resim6-29. Ümraniye Meydanı „yeĢil çatı‟

(Prof. Dr. Olcay Kıncay) Uygulaması.

(www.acdinsaat.com)

Uygulama alanları: Evler, apartmanlar, Ģirket binaları, alıĢveriĢ merkezleri,

fabrikalar, havaalanları ve muhtelif binaların düz veya en fazla %40 eğimli

çatıları ya da balkonları.

YeĢil çatılar; Ekstansif (seyrek), Ġntansif (Yoğun) ve Yarı Ġntansif olmak

üzere 3 gruba ayrılır.

Ekstansif

(Seyrek)

Yarı İntansif İntansif

(Yoğun)

Kullanım

Ekolojik Peyzaj

Bahçe /

Ekolojik Peyzaj

Bahçe/ Park

Bitki turu

Karayosunu,

otlar, cim

Çim, Otlar,

Ağaççıklar

Çim, kalıcı bitkiler,

çiçekler, ağaççıklar,

ağaçlar

Yapı Derinliği

60-200mm

120-250mm 150-400mm

Ağırlık

60-150kg/m2

120-200kg/m2

180-500kg/m2

Maliyet

Düşük Değişken Yüksek

Tablo 6-2. YeĢil çatı türleri ve kullanım yerleri.

Resim 6-30. Barclays Bankası‟nın Resim 6-31. Canary Wharf Metro istasyonunun

ekstensif yeĢil çatısı, Londra. intensif yeĢil çatısı, Londra.

(www.dustygedge.com) (www.greenroofs.com)

42

Resim 6-32. Beddington „sıfır karbon enerji sitesi‟, BedZed.

Ekstensif, Yarı Intesif, Intensif YeĢil Çatı Uygulamaları (Mimar: Bill Dunster Architects Zedfactory)

(www.greenroofs.com/projects/pview.php?id=547)

6.3. ENERJĠ YÖNETĠMĠ

6.3.1. ENERJĠ ĠHTĠYACININ AZALTILMASI

YAPILARDA ISI KAYBI

Tablo 6-3. Yapılarda ısı kaybı.

(Kaynak: Farmer D, 2008, thermal imagery ltd. www.emti-ltd.com)

Yalıtım

Yapı malzemesine uygun seçilmiĢ yalıtım uygulamaları ile yapı

çeperlerinden ısı kayıpları engellenerek, ısıtma ve soğutma için enerji

sarfiyatını azalması sağlanmaktadır.

Duvar havalandırmasında ve yalıtımında toprak, saman, mantar

karıĢımı gibi doğal malzemeler kullanılmalıdır (Duvarlarda yapılacak yalıtım

iç alanda az da olsa daralmalara neden olabilmektedir).

Yapı içi izolasyonunda selülozla hafifletilmiĢ silikat panolar tercih

43

edilebilmektedir.

Üç kat yerleĢtirilmiĢ ahĢap lifleriyle yapılmıĢ panolar termik yalıtımda

kullanılabilecek malzemeler arasındadır. Mineral elyaf, cam elyafı, selüloz

esaslı ve polyester köpük gibi geri dönüĢümlü malzemeler enerji etkinliği

ve çevre-sağlık açısından uygun malzemeler arasındadır.29,30

Doğal aydınlatma ve havalandırmanın sağlanması

Yapılarda sağlıklı bir iç ortam hava kalitesini sağlamak için

aydınlatma ve havalandırma mümkün olduğunca doğal yollarla

yapılmalıdır.

Yapı içindeki ve dıĢındaki planlanmanın en uygun Ģeklide yapılması

gün ıĢığını ve dıĢarıdaki havayı en verimli Ģekilde kullanmayı sağlamaktadır.

Fakat dıĢ ortamda oluĢacak gürültü ve kirlilik bazı durumlarda klima

kullanımının tercih edilmesine neden olmaktadır.

Atriumlar, gök bahçeleri ve avlular yapıda doğal havalandırmayı

sağlamada etkilidirler. 31

Doğal aydınlatmada kullanılabilecek sistemler:

IĢık tüpleri: IĢık alamayan mekânlara gün ıĢığını taĢıyan sistemlerdir.

IĢık boruları özellikle direkt gün ıĢığı alamayan, penceresi olmayan derin

mekânlar veya küçük mekânların (banyo, hol vb.) aydınlatılması için

kullanılabilmektedir.

Gün ıĢığından bu sistemle daha fazla yararlanmak aydınlatma için

kullanılan enerjinin azalmasında olumlu sonuçlar vermektedir.

Ġki çeĢit ıĢık tüpü vardır:

- Yandan ıĢıyan: Bu sistemde ıĢığı yapının tüm katlarına dağıtmadan

önce bir yoğunlaĢtırmadan ve güçlendirmeden geçiren heliostat ünitesi,

toplanan ıĢığı borulara ileten ikincil bir ayna ve ıĢık borularından

oluĢmaktadır.

Yapı dıĢ cephesinde ve çatısında uygulanabilmektedir (Resim 6-33).

29

Çevreye duyarlı Akıllı Malzemeler”,Ġstanbul, Bilim ve Teknik Mimarlık Eki, Ed: Gönül

Utkutuğ,Tübitak Yayınları, Ġdil Ayçam,2002. 30

(bkz.6.2.8 pencereler ) 31

(bkz.6.2.8 pencereler )

44

Resim 6-33. Potsdamer Platz, Berlin.

(VIII. Ulusal Tesisat Mühendisliği Kongresi Sempozyum Bildirisi, “Binalarda Gün IĢığından Yararlanma

Yöntemleri ÇağdaĢ Teknikler” Alpin Köknel Yener)

- Uçtan yansıyan: Sistem optik kırılmalarla gün ıĢığını alan bir dıĢ

toplayıcı ünite (çatı kotunda), gün ıĢığını iç mekâna ileten yansıtıcı boru

(krom-nikel, gümüĢ, alüminyum kaplı veya aynalı) ve mekânda

aydınlatmayı sağlayan dağıtıcı üniteden oluĢmaktadır (Resim 6-34).

45

Resim6-34. Sürdürebilir “yeĢil binalar”.

(Prof. Dr. Olcay Kıncay, Kimya Y. Mühendisi Haluk Ağustos)

IĢık rafları: Gün ıĢığının tavana yansımasıyla aydınlatmada

kullanılan ıĢık rafları aynı zamanda pencereye yakın bölgeleri fazla ıĢıktan

korumaktadır. Yapı içinde ve dıĢında uygulanabilmektedir. Özellikle direkt

güneĢ alan güney yönlü derin mekânlarda kullanılmalıdır (Resim 6-35).

Resim 6-35. IĢık raf uygulamaları.

(VIII. Ulusal Tesisat Mühendisliği Kongresi Sempozyum Bildirisi “Binalarda Gün IĢığından Yararlanma

Yöntemleri ÇağdaĢ Teknikler” Alpin Köknel Yener)

Doğal aydınlatmada kullanılabilecek cam türleri

Fotokromik camlar: IĢık geçirgenliği, üzerine gelen ıĢık miktarına

bağlı olarak değiĢmektedir. KamaĢmanın önlenerek görsel konforun

sağlanması açısından uygundur.

46

Termokromik camlar: Geçirgenliği sıcaklığa bağlı olarak

değiĢmektedir. Kullanılan malzeme cam katmanları arasına

yerleĢtirilen bir tür jeldir.

Soğukta saydam haldeyken, sıcaklık arttığında saydamlığı

azalmakta ve yansıtıcı özelliği artmaktadır. Bu durumda camdan

görüntü bulanıktır. DeğiĢim sınırının sabit olması dezavantajdır.

Elektrokromik camlar: Bu tür pencerelerle konfor, enerji tasarrufu

ve estetik gereksinmelerin sağlanmasında içte veya dıĢta herhangi

bir güneĢ kontrolü elemanına gereksinim duyulmaz. Tamamen

camla kaplı cepheler için uygundurlar.

Uygulanan voltaja bağlı olarak renkli durumdan orta ve

tamamen renksiz hale geçmektedirler. Renkli durumdan renksiz

duruma geçmesi 30 saniye ile 5-10 dakika arasında değiĢmektedir.

Bu geçiĢ manüel veya yapı iĢletim sistemine bağlı olarak

gerçekleĢtirilebilir.

Gazokromik camlar: Camı renklendirmek için cam katmanları

arasına hidrojen verilir ve saydamlığın ilk haline geri dönmesi için de

oksijenle birleĢtirilir.

Film kalınlığı ve hidrojen konsantrasyonunun değiĢmesi ile

renklenme özellikleri değiĢir. Renklenme için süre 20 saniye ve

berraklaĢma için de 1 dakikadan azdır.32

Sensorlu Aydınlatma Sistemlerinin Kullanımı

Özellikle ortak kullanım alanlarında otomasyon sistemine bağlanmıĢ

aydınlatma sistemi ve hareket sensorları ile enerji tasarrufu

sağlanmalıdır.

Aydınlatma kontrol sistemleri manüel veya otomatik

olabilmektedir. Bu sistemlerin de kendi içlerinde ayrılmaları vardır:

Manüel sistemler:

- LoĢlaĢtırılmalı

- Aygıt içindeki lambanın bağımsız kontrolü

Otomatik sitemler:

- Kullanıcı sensorlu

- Zamanlamalı

- Gün ıĢığı duyarlı

Enerji Verimli Ekipmanların Kullanımı

- Isıtma ve soğutma sistemleri

- Aydınlatma sistemleri33

- Az enerji tüketen ev eĢyaları (çamaĢır makinesi, bulaĢık makinesi vb.)

Uygulanan otomasyon sistemleriyle ısıtma, soğutma, aydınlatma vb.

yapısal donatıların yapıya katkısı ile %20 oranında enerji tasarrufu

32

VIII. Ulusal Tesisat Mühendisliği Kongresi Sempozyum Bildirisi, “Binalarda Gün IĢığından

Yararlanma Yöntemleri ÇağdaĢ Teknikler”, Alpin Köknel Yener. 33

bkz. 6.3.1. sensorlu aydınlatma sistemlerinin kullanılması.

47

sağlamaktadır.

Gereksiz yanan lambalar veya yapıda bulunulmadığı zamanlarda

soğutma/ısıtma gibi sistemlerin otomatik olarak devreye girmesi gereksiz

enerji sarfiyatı en az seviyeye getirebilmektedir.

6.3.2. YENĠLENEBĠLĠR ENERJĠ KAYNAKLARININ KULLANIMI

Güneş Enerjisi

Pasif Sistemler

- Doğrudan kazanç sistemleri

Güney açıklıklar

-Pencereler34

-Seralar(kıĢ bahçeleri)

Resim 6-36 Resim 6-37

(Tayfun, Y, GüneĢ Enerjisinden Edilgen Sistem Yararlanmada GüneĢ Odası Ekleme Yönteminin Ġç

Ortam Sıcaklığına Etkisinin Ġncelenmesi Ġstanbul Örneği Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen

Bilimleri Enstitüsü, Ġstanbul, 2007)

Resim 6-38. GüneĢ odası örneği; BedZed Wallington, Ġngiltere.

(www.greenarchitext.com/2008/02/rise-of-the-car.html)

34

(bkz, 6.2.8 pencereler)

48

Yapıların güney cephelerinde planlanan geniĢ cam yüzeyli kıĢ

bahçeleri yapıda ayrı bir mekân olarak da kullanılabilmektedir. GüneĢten

aldığı ısıyı taĢınım yoluyla ısı koruyucu ve depolayıcı iĢlev gören masif bir

duvara ya da direkt mekâna ayrı bir ek sisteme gerek duyulmadan

iletebilmektedir.

KıĢ bahçelerinde yaz mevsiminde fazla gelen ısıdan korunmak için,

kıĢ mevsiminde ısı kayıplarını engellemek için yalıtımın çok iyi yapılması

gerekmektedir.

-Çatı pencereleri

Çatı pencereleri sayesinde ısınan ve kirli hava yükselerek dıĢarı

atılarak alt kottan serin ve temiz hava yapıya alınmaktadır. Isı kayıplarını

engellemek için yalıtımın iyi yapılması gerekmektedir.

- Dolaylı kazanç sistemleri

GüneĢ duvarları

Resim 6-39 Resim 6-40

(Tayfun, Y, GüneĢ Enerjisinden Edilgen Sistem Yararlanmada GüneĢ Odası Ekleme Yönteminin Ġç

Ortam Sıcaklığına Etkisinin Ġncelenmesi Ġstanbul Örneği Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen

Bilimleri Enstitüsü, Ġstanbul, 2007)

Güneye cephelerde cam yüzeyin arkasına yerleĢtirilen masif duvar

sayesinde güneĢten kazanılan ısı enerjisi daha düĢük sıcaklıktaki iç

mekânlara iletilebilmektedir.

Canlı Duvarlar (Dikey Bahçeler)

Canlı duvarlar, dikey yüzeylerde oluĢturulan bahçelerdir. Yapının dıĢ

duvarlarında büyüyen bitkiler yalıtım ve gölge sağlayarak ısıtma ve

soğutma faturalarını azaltır. Ayrıca, estetik güzellik sağlar ve hava kalitesini

arttırır.

Resim 6-41. Londra Resim 6-42. Madrid

-Patrick Blanc, “Canlı Duvarlar”-

(http://greenroofs.wordpress.com/contact-us/)

49

Canlı duvarlar uygulanması pahalı bir sistemdir. Fakat uzman kiĢiler

tarafından doğru bitki türleri ve teknolojilerle gerçekleĢtirildiğinde etkili

sonuçlar vermektedir. Ses ve görüntü kırıcı özelliklerinden ötürü bina

cephelerinden ayrıda uygulanabilir.

Resim 6-43. Westfield AlıĢveriĢ Merkezi, Canlı Duvar, Greenwich- Londra.

(http://changents.com/greeninsider/blog-posts/green-wall-at-westfield)

Trombe duvarı

Resim6-44. YeĢil enerji etkin akıllı villalara yönelik özgün bir “trombe duvar”

(Can CoĢkun, Zuhal Oktay, Özgür Sarpdağ, A.Hamdi CoĢkunyürek, Mehmet Evciman, VII. Ulusal Temiz

Enerji Sempozyumu, UTES‟2008 Ġstanbul, YeĢil enerji etkin akıllı villalara yönelik özgün bir, Balıkesir

Üniversitesi Mühendislik- Mimarlık Fakültesi).

50

OluĢturulan cam yüzeyin arkasında yalıtım ve havalandırma amaçlı

bırakılan 10-15cm. boĢluktan sonra yerleĢtirilen masif duvarın alt ve üst

kısımlarındaki açıklıklar arasında oluĢan hava akımı ile güneĢten alınan ısı

taĢınım yoluyla iç mekâna iletilmektedir.

DıĢ yüzeyin tamamen Ģeffaf malzeme olmasıyla mimari planlamada

cephe tasarımını da etkileyen, uygulanması kolay bir sistemdir.

- GüneĢ uzayı adı verilen sistem ile sera ve trombe duvarı birlikte

kullanılmaktadır.

Çatı açıklıkları

Resim 6-45 Resim 6-46

(Tayfun, Y, GüneĢ Enerjisinden Edilgen Sistem Yararlanmada GüneĢ Odası Ekleme Yönteminin Ġç Ortam

Sıcaklığına Etkisinin Ġncelenmesi Ġstanbul Örneği Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen

Bilimleri Enstitüsü, Ġstanbul, 2007).

Tavandan mekâna ısı aktaran bu sitemde açıklıkta içi su dolu havuz

ya da elastik hazneler tarafından güneĢ enerjisi depolanmaktadır. Isıyı

depolayan kütle su olduğu için üst döĢemenin yalıtımı dikkate alınmalıdır.

KıĢ mevsiminde geceleri sistemin üzeri kapatılarak ısı kayıpları

engellenmekte, gündüzleri açılarak ısı kazanımı sağlanmaktadır. Yazın ise

bu uygulamanın tersi uygulanmaktadır.

Ayrık açıklıklar

51

Resim 6-47 Resim 6-48

(Tayfun, Y, GüneĢ Enerjisinden Edilgen Sistem Yararlanmada GüneĢ Odası Ekleme Yönteminin Ġç Ortam

Sıcaklığına Etkisinin Ġncelenmesi Ġstanbul Örneği Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen

Bilimleri Enstitüsü, Ġstanbul, 2007).

Arazinin eğiminden yararlanarak yapıdan daha aĢağı kotta bulunan cam

yüzeyin arkasına yerleĢtirilen siyah ve metal bir levhadan oluĢan toplayıcı

ile gelen ısı mekânı ısıtmaktadır.

Isınan hava yükselerek yapı içine alınarak ya da kanallar yardımıyla

zemin altından geçerek zemini ısıtmaktadır. Yapı içindeki serin hava aynı

ilkeyle toplayıcıya iletilmektedir.

Aktif Sistemler

- GüneĢ kolektörleri

Kolektörler güneĢten aldığı enerjiyi ısı enerjisine çevirerek yapının

sıcak su ve ısınma ihtiyacını (merkezi ya da yerel) karĢılamaya yarayan

sistemlerdir. Kolektörlerin çatıya en uygun konumlandırma açısı bulunan

enlem derecesi +15º olarak uygulamaktadır.

Resim 6-49

(www.yapi.com.tr/ürün-haberleri/)

GüneĢ kolektörleri düz plaka ve tahliye borulu olmak üzere iki türden

52

oluĢmaktadır. Tahliye borulu kolektörler daha verimli çalıĢırlar. Lakin düz

plaka olanları daha ucuzdur, bu nedenle daha çok tercih edilir.

Resim 6-50. Tahliye borulu ve düz plaka kolektörler.

(http://enerquest.ca/images/tube_and_flatpanel_solar_thermal.jpg)

Kolektörlerin yerleĢtirilmesi için en uygun yerler, güneye bakan çatılar yada

düz çatılardır. Batı ve doğu yönlü uygulamaları da mevcuttur. Fakat bu

uygulamalar daha az verimlidir.

Ayrıca, güneĢ kolektörlerinin verimliliği, yapının bulunduğu bölgeye

göre değiĢiklik göstermektedir. Örneğin, Giresun‟daki bir yapıya monte

edilen kolektörle, Antalya‟daki arasında verim farklılığı vardır. Bu durum

dikkate alınmalıdır.

Resim 6-51. Türkiye üzerinde, ortalama toplam solar radyasyon dağılımı.

(Sensoy, S.et al 2008)

- Fotovoltaik sistemler

GüneĢ enerjisini elektrik enerjisine çeviren sistemlerdir. Bu sistemden

en verimli Ģekilde yararlanılabilmek için yapı en üst noktası olarak çatılar

seçilmektedir. Çatılarda da en uygun yerleĢim güney yönünde açısı

bulunulan enlem derecesi alınan uygulamalardır. Çatı dıĢında yapı

cephelerinde, saçak ve parapet gibi yapı elemanlarında da uygulanabildiği

53

gibi tepe ıĢıklığı ve çatı kaplaması olarak da yapılabilmektedir. Büyük

merkezi güneĢ pilleri olarak ya da küçük ölçekli yapılara bütünleĢmiĢ

sistemler olarak kullanılabilmektedir.

Resim 6-52 (www.solenenerji.com.tr)

A.Panel

B. Solar ġarj Kontrol

C. Akü

D. Sinüs Dalga Ġnvertör

E. Bağlantı Kutusu

F. Cihazlar

Resim 6-53 (www.solenenerji.com.tr)

Resim 6-53. BowZed Apartmanı, Londra.

(Mimar: Bill Dunster Architects Zed Factory)

(Fotoğraf:Tuğba Salman)

Aktif sistemler mimari bir eleman olarak düĢünülerek yerleĢimi yapı

tasarımı sırasında ayarlanmalıdır.

Rüzgâr enerjisi

54

Rüzgâr tribünleri:

Rüzgârdan aldıkları kinetik enerjiyi elektrik enerjisine dönüĢtüren

sistemlerdir.

Rüzgâr tribünlerinin ekonomik kullanımı için rüzgâr enerji

potansiyelinin uygun olması gerekmektedir. Küçük tribünler için ortalama

yıllık rüzgâr hızının 4m/sn ve yukarısı, kamu ölçeğinde bir tribün için

ortalama 6m/sn olmalıdır. Konutlarda bireysel kullanımlar için 40-300W

gücünde tribünler seçilmektedir.

Bazı kırsal kesimlerde rüzgâr tribünleri Ģebekeden daha ucuz elektrik

üretebilir. Rüzgâr tribünleri yenilebilir enerji kaynağı olarak konutlara

takılmadan önce gerekli bütün testler yapılmalıdır.

Rüzgâr tribünleri türlerine göre; yatay eksenli ve dikey eksenli diye ikiye

ayrılır. Yatay eksen etrafında döndürülen tribünlerin kullanımı daha çok

yaygındır. Çünkü dikey eksen olanlara göre enerji verimi daha fazladır.

Resim 6-54 Resim 6-55

(http://windenergydesign.com.au/wind_turbine.htm)

Mimari tasarım kriteri olarak rüzgâr tribünleri:

- Yapı-bağımsız rüzgâr tribünleri:

Mimari tasarım ve strüktürünü etkilemeden rüzgâr enerjisini kullanan

sistemler. Rüzgâr çiftlikleri bu Ģekilde çalıĢmaktadır.

- Yapı-monte rüzgâr tribünleri:

Mimari tasarımı tamamen değiĢtiren bir sistem değildir. Küçük

müdahalelerle mevcut yapılara ya da tasarım aĢamasındaki yapılara

uygulanmaktadır. Binaları bir çeĢit kule olarak kullanan sistemlerdir.

- Yapı bütünleĢmiĢ rüzgâr tribünleri:

Mimari tasarım rüzgâr enerjisi kullanımı esas alınarak yapılmaktadır. Ġki

Ģekilde uygulanmaktadır.

Yapı mesnetsiz rüzgâr tribünleri: Henüz teoriden uygulamaya

geçmemiĢ olup kendi mesnediyle desteklenen yapı genel tasarımını

etkilemeyen bir sistemdir.

Yapı mesnetli rüzgâr tribünleri: Özellikle yapı üst kısmını kendine

mesnet olarak alarak rüzgârdan yararlanan sistemlerdir. Bu sistem

uygulamasında gürültü, elektromanyetik parazit gibi olumsuz

sonuçları engellemek adına yakın çevrenin tampon bölge olarak

55

kullanılması önerilmektedir.35

Resim 6-56 Resim 6-57

Yapı ile bütünleĢmiĢ Rüzgâr tribünü

(www.osmanmidilli.com/2008/06/15/ekoev-rüzgar-enerjisi/)

Jeotermal enerji

Jeotermal enerji, yer kabuğunun iĢletilebilir derinliklerinde birikmiĢ olan

ısının meydana getirdiği bir enerji türüdür.

Jeotermal enerjisinin ısıya ve dönüĢebilme özelliği kullanılarak tasarıma

yansıtılabilmektedir.

Jeotermal ısı pompaları:

Zemindeki enerji, ısı pompalarının kullanımı ile ısıtmada ve

soğutmada kullanılmaktadır.

Bir jeotermal ısı pompası yapının yanından zemine gömülmüĢ

borular, ısı değiĢtiricisi ve yapının içine giren borulardan oluĢmaktadır. KıĢ

mevsiminde, nispeten daha sıcak olan zemindeki ısı, ısı değiĢtiricisi

vasıtasıyla eve alınmaktadır.

Yaz mevsiminde evdeki sıcak hava, ısı değiĢtiricisi ile evden alınıp

daha soğuk olan toprağa verilmektedir (Resim 6-58, 6-59). Yazın

uzaklaĢtırılan bu ısı, su ısıtmak için kullanılabilecek bedava enerji

sağlamaktadır. Bölgesel ısıtma uygulamalarında, sıcak su boru Ģebekesi

kullanılarak, sıcak su tüm halkın evlerinin ısıtılmasında kullanılmaktadır.36

Resim 6-58 Resim6-59

(www.alternaturk.org/jeotermal-soğutma/php/)

35

”Bir Mimari Tasarım Kriteri Olarak Rüzgâr Enerjisi Kullanımı”,EMO Ġzmir ġubesi, Dr. Öğr.

Gör. M. Halis Günel, Y.Mimar H.Emre Ilgın. 36

”Mimari Tasarım ve Ekoloji”,Yüksek Lisans Tezi Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri

Enstitüsü, Burcu Bozdoğan.

56

Toprak Kaynaklı Isı Pompaları:

Toprak ısıtma sezonunda dıĢ havadan daha yüksek sıcaklıkta,

soğutma sezonunda ise havadan daha düĢük sıcaklıkta kalarak, tüm yıl

boyunca yaklaĢık olarak sabit sıcaklıkta kalır ve dolayısıyla daha kararlı bir

enerji kaynağıdır.37 Bu, dünyada çok yaygın kullanılan bir enerji üretme

sistemidir.

Ülkemizde ise toprak kaynaklı ısı pompaları yeni, yeni tanınmaya

baĢlamıĢtır. Bu konuda çalıĢan firma sayısı çok azdır. Isı pompası ve toprağa

döĢenen borular ithal edilmekte olup henüz ülkemizde sadece tesisatın

montajları gerçekleĢtirilmektedir.38

Pahalı bir sistemdir fakat verimli bir enerji üretme yöntemidir. 1kWh

elektrikle yaklaĢık 3kWh isi enerjisi elde edilir.

Yapı boyutuna göre gereken enerji çıkıĢı:

• 80m2 4kW

• 120m2 6kW

• 160m2 8kW

• 200m2 10kW

Toprak Kaynaklı Isı Pompaları

Resim6-60. Toprak kaynaklı ısı pompaları türleri

(http://www.greenenergydoctor.co.uk/ground-source-heat-pumps.php)

1-Yatay uygulama: Yerin 1,5-2 metre altına su boruları döĢenir. Bu

uygulama için gerekli bos alana sahip yapılar için uygundur.

2- Dikey uygulama: Yerin 60-200 metre altına su boruları döĢenir. Etrafında

37

Uğur Akbulut, Özgen Açıkgöz, Olcay Kincay, Dikey Tip Toprak Kaynaklı Isı pompası

Sisteminin Konvansiyonel Sistemlerle Ekonomik Olarak KarĢılaĢtırılması, Yıldız Teknik

Üniversitesi Makina Mühendisliği Bolumu Termodinamik ve Isı Tekniği Anabilim Dalı,

Ġstanbul. 38

HepbaĢlı, A., Hancıoğlu, E., Toprak Kaynaklı (Jeotermal) Isı pompalarının Tasarımı, Testi,

Fizibilitesi, V.Ulusal Tesisat Mühendisleri Kongresi ve Sergisi, Teskon 2001.

57

yatay uygulama için yeri olmayan yapılar için uygun bir uygulamadır. Fakat

yatay uygulamaya göre daha pahalıdır.

3- Su kaynaklı uygulama: Eğer yapının etrafında bir su birikintisi örneğin bir

gölet varsa uygun bir uygulama olabilir. Fakat suyun sıcaklığı değiĢiklik

gösterdiğinden verimi yatay veya dikey uygulamaya göre daha düĢüktür.

Fosil Yakıtların Kullanımı

Enerji ihtiyacının azaltılması ve yenilenebilir enerji kaynaklarından

enerji sağlamasından sonra geriye kalan enerji ihtiyacının fosil yakıtların en

az emisyon verecek Ģekilde kullanılması ile karĢılanmalıdır.

Biyo-kütle Enerjisi

Biyo- bitkisel ve hayvansal kökenli organik maddelere

verilen genel bir addır. Bu organik maddelerden elde edilen enerjiye de

biyo- . Biyo- , oldukça çevre

bir enerji kaynağıdır. Fosil yakıtlar gibi sera etkisine olumsuz katkıları

yoktur.

Resim6-61. Biyo-kütle döngüsü

( The National Energy Foundation, 2001)

Ana biyokütle kaynakları odunsu orman artıkları, yakacak odun,

kereste iĢleme artıkları, kısa dönemli baltalıklar, odunsu olmayan tarımsal

ürünler, ürün artıkları, besin iĢleme artıkları, gübre gibi hayvansal atıklar ve

belediye lağım ve katı atıkları, deniz ve göllerde bulunan deniz otları,

yosunlar, saz bitkileri ve bazı mikro organizmalardır. 39

39

http://web.ogm.gov.tr/diger/iklim/Sayfalar/BiyoenerjiveBiyokütle.aspx

58

Resim6-62. Biyokütle kaynakları. Resim6-63. Biyokütle kaynakları.

( .aspx)

Fosil yakıtlarla, aynı miktarda ısı elde edebilmek için daha fazla

biyokütle kullanmak gerekir. Bu durum toplama, depolama ve tasıma

masraflarını artıracağından, ekonomik çözümler için en doğru olanı

biyokütlenin bulunduğu yerde tüketilmesi ya da sadece kısa mesafelere

taĢınmasıdır.40

Resim6-64. Biyo-kütle enerji teknolojisi ahĢap palet kazanı.

(http://www.uk-energy-saving.com/wood_pellet_boiler.html)

6.4 ĠÇ MEKÂN HAVA KALĠTESĠ

6.4.1. GÜN IġIĞINDAN YARARLANMA

Mümkün olduğunca doğal aydınlatma ile mekân içindeki hava

kalitesi artırılmalıdır.41

6.4.2. HAVALANDIRMA

Tüm yapılarda hem manüel, hem de otomatik olarak denetlenebilen

kanallarla doğal havalandırma yapılmalıdır. Doğal havalandırma yapmak

40

Beck, R.W.(2003), Review of Biomass Fuels and Technologies, Biomass Report

Doc.Yakima County Public Books. Solid Waste Division, Washington. p.21. 41

bkz.6.1.1 yapının en uygun Ģekilde yerleĢtirilmesi.

59

için yapının en uygun Ģekilde yönlendirilmiĢ ve pencerelerin özellikleri

uygun seçilmiĢ olması gerekmektedir.42 Doğal havalandırmanın yetersiz

olduğu durumlarda mekanik havalandırmayla da yapı içerisine taze hava

alınarak serinletme sağlanmalıdır. Mekanik havalandırma yapıldığı zaman

yapının ısıtma ve soğutma cihazlarına, havalandırmadan dolayı ilave bir

enerji yükü oluĢturmaktadır.

Evlerde uygulanabilinen havalandırmalar:

-DıĢ havanın, merdiven boĢluğundan, havalandırma boĢluklarından

veya dıĢ ortamdan alınması.

-Kirli havanın, banyo havalandırmasından veya mutfak bacasından

dıĢarı atılması.

Bu cihazların sık kontrolünü ve temizliğini yapmak gerekmektedir.

Aksi halde istenilen koku ve kirlilik kontrolüne ulaĢmak mümkün

olmamaktadır. Gaz sobalarının çok iyi çekiĢi olan bir bacaya bağlanmasıyla,

iç mekâna yayılabilecek dumanı bacadan atılabilmektedir. Bu bacalar aynı

zamanda, yanma olmadığı durumlarda, mekânın hava değiĢiminde de

önemli rol oynamaktadırlar.

ġofbenlerin, çok iyi çekiĢi olan bacaya bağlanması gerekmekte ve

hava değiĢiminin çok olduğu bir yere monte edilmelidir. Banyo ve tuvalet

hacimleri çok iyi havalandırılmalıdır.

6.4.3. DÜġÜK DÜZEYDE ZARARLI GAZ YAYAN MALZEME KULLANIMI

Yapıdaki formaldehit ve biyolojik maddeler, halılar, tozlar, eskimiĢ

yer kaplamaları, asbest, boyalar ve ahĢap koruyucular, organik gazlar,

kurĢun temelli boyalar kirleticilerin kaynağıdırlar.

Kullanıcıların sağlığını tehdit edecek durumları önlemek için

malzemelerin tamamı uçucu organik Ģartları karĢılayacak özellikte olmalıdır.

Doğal malzeme kullanımı ile yapı içindeki kimyasal buharlaĢma

minimize edilmelidir.43

6.4.4. AYDINLATMA

Kullanıcıların ihtiyaçlarını karĢılayacak düzeyde, kontrolün

kendilerinde olduğu sistemlerle aydınlatma sağlanmalıdır.44

6.5. SU YÖNETĠMĠ

6.5.1. SU TÜKETĠMĠNĠN AZALTILMASI

-DüĢük tazyikli tesisat kullanımı

DüĢük tazyikli tesisat kullanımı ile su tüketimi ve buna bağlı olarak

42

bkz.6.1.1 yapının en uygun Ģekilde yerleĢtirilmesi, 6.2.8.2. pencereler,6.3.1. doğal

aydınlatma ve havalandırmanın sağlanması. 43

bkz.6.2.8. Yapının kimliğini belirleyen yapı elemanlarının uygun detay, motif, ölçü ve

oranda kullanımı. 44

bkz.6.3.1. doğal aydınlatma ve havalandırmanın sağlanması.

60

atık su miktarı da azalmaktadır. Kullanılan sıcak su miktarındaki düĢüĢ ise

suyun ısınması için harcanan enerji sarfiyatı da azalmasını sağlamaktadır.

6.5.2. YAĞMUR SUYUNUN TOPLANMASI VE KULLANILMASI

Toplanan yağmur suyunun tuvalet sifonlarında ve bahçe

sulamalarında kullanılmasıyla musluk suyu kullanımını azalmaktadır.

Yağmur suyunun en yüksek %90 oranında kullanılması ile %50 oranına

yakın tasarruf sağlanabilmektedir (%50 azalma Türkiye de ortalama kiĢi

baĢına düĢen günlük su kullanımını 60lt.ye düĢürmektedir).

Yangın sistemi depolama tankında da de yağmur suyunu kullanımı

mümkündür. Yağmur suyunun toplanması ve kullanılması için gerekli

sistemde ilave borulamaya ihtiyaç vardır. Bu sistem kendini 8 senede

amorti edebilmektedir. Bu açıdan inĢaat maliyeti yüksek olmasına rağmen,

çevreye duyarlılık ve gelecekteki ekonomik açıdan fayda sağlamaktadır.

Resim 6-65. Su randımanlı YeĢil Bina.

(http://www.yesilbina.com/SuRandimanli.asp)

1. Yağmur suyu temizleme filtresi

2. Yağmur suyunun depoya giriĢ noktası

3. DeğiĢik yükseklikten filtre edilmiĢ ve biriktirilmiĢ suyun yapıya aktarım

noktası

4. Depodaki suyun taĢması halinde gereken sifon

5. Depodaki suyun taĢması halinde, bu suyun toprağa verilmesi sağlayan

tesisat.

6. Depodaki su seviyesini belirleyici kontrol sistemi – Yağmur suyu

deposundaki suyun düĢük seviyede olduğu zaman aktive edilmesi gereken

Ģehir Ģebeke suyunun depoya bağlı olduğu yedek tesisat.

7. Elektronik pompa kontrol sistemi

8. Pompa

61

9. Basınç tankı

10. Yağmur suyunun çamaĢır makinesinde, tuvaletlerde, bahçe kullanımı gibi

yerlerde kullanılması için gerekli olan tesisat.

6.6. ATIK YÖNETĠMĠ

6.6.1. EVSEL KATI ATIKLAR

Planlamada öncelikle amaç (1kg/gün olan günlük katı atık ülke

ortalamasının 500gr/gün olması), katı atık oluĢum miktarının azaltılması

olmalıdır. Geri dönüĢtürebilen malzeme kullanımı, etkin kaynak kullanımı

atık miktarının azalmasında etkilidir. Az atık hedefinden sonra oluĢan

atıkların geri kazanılabilmesi sağlanmalıdır. Bu geri kazanım ile enerji ve

kaynak tüketiminin azaltılması sağlanmaktadır.

Planlama yapılırken atıkların ayrı toplanması için yer ayrılmalıdır.

Evlerde ayırma iĢleminin kolaylaĢtırılmasını sağlayan sistemler

geliĢtirilmelidir. Özellikle, organik çöplerin ayrımına dikkat edilmelidir.

Kullanıcı yoğunluğunun fazla olduğu yapılarda atık taĢıma hareketli

bantlarla yapılabilmektedir. Bu bant sistemleri ile ayrıĢtırılmıĢ atıkların atık

toplama noktalarından transferi sağlanabilmektedir.

Resim 6-66. Vakumlu çöp toplama sistemi, Envac Firması, Wembley, Ġngiltere.

(http://www.quintain-estates.com/image-bank)

Müstakil evlerde ve tehlikeli atık toplama noktalarında alandan

kazanmak amacıyla gömülü konteynırlar kullanılmalıdır.

Atık toplama sisteminin optimizasyonu çevreye duyarlı yerleĢim

alanı planlanırken yapılmalıdır. Böylece en uygun toplama noktalarının ve

transfer rotalarının belirlenmesi sağlanabilmektedir.

Biyolojik olarak bozunan atıklar (mutfaklardan, bahçelerden, tarım

ve besin üretiminden, atık su arıtma tesislerinden) kompostlanabilmektedir.

Evlerde bireysel kompostlama uygulanabilmektedir.

Küçük kompostlama sistemleri bir ya da birkaç ev birlikte yapılabilir.

BaĢlıca uygulama yöntemleri;

-Kapalı kompostlama, kemirgenlere karĢı izole edilmiĢ, soğuk

havalarda ısı izolasyonlu, sızıntı suyu toplama sistemleri bulunan tesisler.

-Açık kompostlama; sadece bahçe atıkları için yapılabilmektedir.

6.6.2. EVSEL ATIK SU

62

Lavabolar, banyo, bulaĢık ve çamaĢır makinelerinden oluĢan gri

suyun toplam evsel atık su miktarındaki yüzdesi %50–80 arasındadır.

Gri suyun ayrı borulama sistemi ile toplanması ve arıtılarak bahçe

sulamada, tuvalet sifonlarında kullanılması ile çeĢme suyu kullanımı ve

kanalizasyona giden atık su miktarı azalmaktadır.

Atık su miktarının azalması kanalizasyon boru çaplarının ve arıtma

tesislerinin boyutlarının küçülmesini sağlamaktadır. Bütün bu etkenlerin

birleĢmesiyle yatırım ve maliyetlerde bir düĢme gerçekleĢir.

Yağmursuyu ve arıtılmıĢ gri suyun birlikte kullanımı çeĢme suyu

tüketimini %70‟lere kadar düĢürerek enerji kullanımını dolayısı ile de

atmosfere salınan CO2 emisyonlarının azalmasını sağlamaktadır. Sistemin

olumlu yönleri:

- Yüksek iĢletme güvenliği ve düĢük iĢletme maliyeti vardır.

- Kompakt tasarımı ve yeraltı izolasyonlarından dolayı evde alan

ihtiyacı yoktur.

- Yapı içinde gürültü yapmaz.

- Uzaktan kontrol edilebilir.

Resim 6-67. Gri suyun ve yağmur suyunun kullanılması.

( www.dwc-water.com)

42

(1) Grisu arıtma tankı

(2) Gri su giriĢi

(3) Grisu taĢma

(4) Kanalizasyon sistemi

(5) Gri su sitemi havalandırması

(6) Ultrafiltrasyon modülü ve

dezenfeksiyon

(7) Temiz su giriĢi

(8) Yağmursuyu/temizsu tankı

(9) Havalandırma ünitesi

(10) Ġçmesuyu temini

(11) Dalgıç pompa

(12) Biyovitor

(13) Yağmursuyu giriĢi

(14) Ġçmesuyu besleme

(15) Sistem kontrolü

(16) Yağmursuyu/temizsu taĢma

Modern uygulamalarla bahçelerde peyzaj tasarımının bir parçası

olarak yer alabilmektedir.

Resim 6-68. Gri suyun, peyzaj öğesi olarak behçelerdeki görünümü.

(http://www.august.lt/index.php/pageid/1083)

Sadece lavabo ve klozet bağlantılı sistemlerin de kullanımı

mümkündür. Lavaboda kullanılmıĢ suyun bir filtreden geçirilip arıtılarak

klozete verilmesi ile oluĢan küçük sistemler de atık suyun kullanımını

sağlamaktadır.

63

Resim 6-69. Atık suyun geri dönüĢümü ve kullanımı.

(http://cevre.alternaturk.org/lavabo-atik-suyunun-kazanimi/)

6.7. KENTSEL BĠRĠM TASARIM KRĠTERLERĠ

6.7.1. MEKÂNSAL KRĠTERLER

Yapının en uygun Ģekilde yönlendirilmesi

Yapının sade ve basit formda, kompakt biçimde planlanması

6.7.2. YAPI MALZEMELERĠ VE ELEMANLARI

Geri dönüĢtürülebilen malzeme kullanımı

DüĢük enerjili malzeme kullanımı

Dayanıklı malzeme kullanımı

Teknolojik yeniliklere uyumlu malzeme kullanımı

Malzeme tedarik yerinin uygunluğu

Yapının kimliğini belirleyen yapı elemanlarının uygun detay, motif,

ölçü ve oranda kullanımı

Kapılar

Pencereler

Kaplama Malzemeleri

- Tavan kaplamaları

- Çatı kaplamaları: Kiremit ve asfalt görünümlü fotovoltaik sistemler

uygulanabilir.

64

Boyalar

Genel peyzajı etkileyen çevresel yapı elemanlarının kullanımı

Uygun çatı tipi seçimi

- Özgün çatı tipi

- YeĢil çatı: Kullanıcı yoğunluğunun fazla olduğu kentsel yapı

birimlerinde yeĢil çatı günıĢığının ve güneĢ enerjisinin etkin

kullanılmasının dıĢında ortak kullanım alanı sağlaması açısından da

yapıya değer katmaktadır.

6.7.3. ENERJĠ

Enerji Ġhtiyacının Azaltılması

Yalıtım

Doğal Aydınlatma ve Havalandırmanın Sağlanması

Doğal aydınlatma sistemlerinden yandan yansıyan ıĢık tüpleri çok

katlı yapı cephelerinde kullanılması ile kentsel birimlerde tercih edilebilecek

bir sistemdir.

Sensorlu Aydınlatma Sistemlerinin Kullanımı

Yapı ortak kullanım alanları için (merdiven holü, genel otopark vb.)

otomatik sistemler tercih edilebilir. Konut içinde manuel sistemler

kullanılabilir.

Enerji Verimli Ekipmanların Kullanımı

- Isıtma ve soğutma sistemleri

- Aydınlatma sistemleri

- Az enerji tüketen ev eĢyaları

Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Kullanımı

GüneĢ Enerjisi

- Pasif Sistemler

Doğrudan kazanç sistemleri

Güney açıklıklar

Pencereler

Seralar(kıĢ bahçeleri)

Çatı pencereleri

Kentsel birimlerde kıĢ bahçeleri ve güney pencereleri tüm kullanıcılar

tarafından kullanılabilir olmasına rağmen çatı pencereleri sadece belli

sayıda kullanıcıya yönelik bir sistemdir. KıĢ bahçeleri teras katta yapılarak

yapı için ortak bir alan oluĢturmasıyla birlikte zemin katta yapılarak cam

yüzeyinin tüm yapı cephesi boyunca devam etmesi, her konutun münferit

olarak yararlanmasını sağlamaktadır.

Dolaylı kazanç sistemleri

GüneĢ duvarları

Trombe duvarı

Çatı açıklıkları

Ayrık açıklıklar

65

GüneĢ duvarları ve trombe duvarları çok katlı kentsel yapılarda

uygulanabilirken çatı açıklıkları ve ayrık açıklıklar tercih edilen sistemler

değildir.

- Aktif Sistemler

GüneĢ kolektörleri

Fotovoltaik sistemler

Fotovoltaik sistemler kentsel tasarımlarda çatı kaplamaları veya dıĢ

cephe elemanı olarak kullanımı enerji verimliliği sağlamasının yanı sıra

cepheye de farklı bir hareket kazandırabilir.

Rüzgâr enerjisi

- Rüzgâr tribünleri

Kentsel birimde kullanılabilecek rüzgâr tribünleri boyutları ve türü

alanın enerji potansiyeline ve yapıdaki enerji gereksinimine bağlı olarak

çeĢitlenmektedir.

Yapı-bağımsız rüzgâr tribünleri

Yapı-monte rüzgâr tribünleri

Yapı ile bütünleĢmiĢ rüzgâr tribünleri

Yapı mesnetsiz rüzgâr tribünleri

Yapı mesnetli rüzgâr tribünleri

Jeotermal enerji

- Jeotermal ısı pompaları

DeğiĢen kullanıcı sayısına göre potansiyeli artan ısı pompaları

kullanılmaktadır. Merkezi bir sistem kullanılması kentsel birim için daha

uygun olmaktadır.

Fosil Yakıtların Kullanımı

6.7.4. ĠÇ MEKÂN HAVA KALĠTESĠ

Gün ıĢığından yararlanma

Havalandırma

Kentsel tasarımlar için doğal havalandırmanın yeterli olmadığı

durumlarda kullanıcı yoğunluğuna da bağlı olarak merkezi ısıtma-soğutma

sistemleri ile mekanik havalandırama sistemi de tercih edilebilmektedir.

DüĢük düzeyde zararlı gaz yayan malzeme kullanımı

Aydınlatma

6.7.5. SU

Su tüketiminin azaltılması

DüĢük tazyikli tesisat kullanımı

Yağmur suyunun toplanması ve kullanılması

Kentsel yerleĢim birimlerinde yağmur suyu toplama sistemleri

66

merkezi bir sistem dâhilinde yapılmalıdır. Bu merkezi sitemde toplanan su

lavabo temizlik, bahçe sulama dıĢında yoğun kullanım alanları için yangın

tertibatında (sprinkler sistem vb.) kullanılmaktadır.

6.7.6. ATIK

YerleĢmelerde yoğunluk arttıkça atık toplama sıklığı ve bertaraf

etme sistemlerinde farklılıklar olmaktadır.

Evsel katı atıklar

Kentsel birimlerde farklı olarak atık taĢıma bantları

kullanılabilmektedir.

Evsel Atık su

Kullanıcı yoğunluğunun fazla olduğu kentsel yerleĢmelerde gri

suyun ve yağmur suyunun depolanması ve kullanılması merkezi bir sisteme

bağlı olarak yapılmalıdır.

6.8. KIRSAL BĠRĠM TASARIM KRĠTERLERĠ

6.8.1. MEKÂNSAL KRĠTERLER

Yapının en uygun Ģekilde yönlendirilmesi

Yapının sade ve basit formda, kompakt biçimde planlanması

Planlamada bölgenin mevcut mimari özgün karakteristiğinin devam

ettirilmesi

Planlamanın geleneksel plan tipolojisiyle uyumlu olması

Yapının belirgin özelliklerinin kullanılması

Planlamada özgün kat sayısının korunması

6.8.2. YAPI MALZEMELERĠ VE ELEMANLARI

Geleneksel malzemeye uyumlu malzeme kullanımı

Geri dönüĢtürülebilen malzeme kullanımı

DüĢük enerjili malzeme kullanımı

Dayanıklı malzeme kullanımı

Teknolojik yeniliklere uyumlu malzeme kullanımı

Malzeme tedarik yerinin uygunluğu

Yapının kimliğini belirleyen yapı elemanlarının uygun detay, motif,

ölçü ve oranda kullanımı

Kapılar

Pencereler

Kaplama Malzemeleri

- Tavan kaplamaları

- Çatı kaplamaları: KamıĢ, saz, saman ve kiremit kaplamalar daha çok

kırsal alanlar için uygundur. Asfalt görünümlü fotovoltaik

kaplamaların kullanımı enerji ihtiyacını karĢılaması açısından olumlu

sonuçlar verirken tek bir konut için kullanılmıĢ olması yapı maliyetini

açısından değerlendirilmelidir.

Boyalar

67

Genel peyzajı etkileyen çevresel yapı elemanlarının kullanımı

Uygun çatı tipi seçimi

Özgün çatı tipi: Kırsal yerleĢimde ki müstakil konutlarda geleneksel

mimarinin devamı açısından tercih edilebilir.

YeĢil çatı: DıĢ cepheye kattığı estetik çözümler ve sağladığı etkin

enerji kullanımı (güneĢ enerjisi kaynaklı su ısıtma sistemleri, doğal

havalandırma vb.) ile kırsal yapılarda kullanılmaktadır.

6.8.3. ENERJĠ

Enerji Ġhtiyacının Azaltılması

Yalıtım

Doğal aydınlatma ve havalandırmanın sağlanması

Doğal aydınlatma sistemlerinden uçtan yansıyan ıĢık tüpleri çatılarda

uygulanması ile müstakil kırsal birimlerde tercih edilebilecek bir sistemdir.

Sensorlu aydınlatma sistemlerinin kullanımı

Aydınlatma sistemlerinde manüel kontrollü sistemler tercih edilebilir.

Enerji verimli ekipmanların kullanımı

- Isıtma ve soğutma sistemleri

- Aydınlatma sistemleri

- Az enerji tüketen ev eĢyaları

Yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımı

GüneĢ Enerjisi

- Pasif Sistemler

Doğrudan kazanç sistemleri

Güney açıklıklar

Pencereler

Seralar(kıĢ bahçeleri)

Çatı pencereleri

Dolaylı kazanç sistemleri

GüneĢ duvarları

Trombe duvarı

Çatı açıklıkları

Ayrık açıklıklar

Aktif Sistemler

GüneĢ kolektörleri

Fotovoltaik sistemler

Rüzgâr enerjisi

- Rüzgâr tribünleri

Kırsal birimde kullanılabilecek rüzgâr tribünleri boyutları ve türü

alanın enerji potansiyeline ve yapıdaki enerji gereksinimine bağlı olarak

çeĢitlenmektedir.

Yapı-bağımsız rüzgâr tribünleri

Yapı-monte rüzgâr tribünleri

68

Yapı ile bütünleĢmiĢ rüzgâr tribünleri

Yapı mesnetsiz rüzgâr tribünleri

Yapı mesnetli rüzgâr tribünleri

Jeotermal enerji

Jeotermal ısı pompaları

Kırsal alanda müstakil evler için düĢük potansiyelli ısı pompaları

kullanılabilmektedir. GüneĢ enerji sistemlerinin entegresi ile birlikte su

ısıtılması ve yer ısıtılması sağlanabilmektedir.

Fosil yakıtların kullanımı

6.8.4. ĠÇ MEKÂN HAVA KALĠTESĠ

Gün ıĢığından yararlanma

Havalandırma: Kırsal birimlerde mümkün olduğunca mekanik

sistemler kullanılmadan doğal havalandırma yapılmalıdır.

DüĢük düzeyde zararlı gaz yayan malzeme kullanımı.

6.8.5. SU

Su tüketiminin azaltılması

DüĢük tazyikli tesisat kullanımı

Yağmur suyunun toplanması ve kullanılması

Kırsal yerleĢimlerde yağmur suyu toplama sistemleri konutlarda

münferit olarak yapılabilmektedir Depoda toplanan su bir pompaj ünitesi

ile kullanılacak yerlere (tuvalet, bahçe sulama, temizlik

vb.)gönderilmektedir.

6.8.6. ATIK

Evsel katı atıklar

Kırsal alanlarda atık toplama için en ideal sistem gömülü

konteynırların kullanımıdır. Bu sistemin kullanılması ile yerden tasarruf

edildiği gibi zararlı atıkların tehlikesine karĢı da önlem alınmıĢ olmaktadır.

Evsel atık su

Kırsal yerleĢim birimlerinde kullanılabilecek atık su sistemleri:

Lavabodaki suyun filtreden geçirilip arıtılarak klozete verilmesini

sağlayan küçük sistemler

Her konut için münferit depolama tankları ile gri su ve yağmur

suyunun birlikte arıtılması ve yeniden kullanımlarını sağlayan

sistemler.

69

7. YERLEġĠMLER ĠÇĠN DEĞERLENDĠRME VE DERECELENDĠRME

Bu bölümde, yerleĢimlerin değerlendirilmesi ve derecelendirilmesi ile

ilgili konular incelenmekte ve ağırlıklarına göre puanlandırılmaktadır. Bu

konular ve ağırlıkları sırasıyla aĢağıda verilmektedir.

KONU BAġLIĞI AĞIRLIĞI (%)

Sürdürülebilir Alanlar 25

UlaĢım 17

Yapı 24

Enerji 16

Atık Yönetimi 18

T O P L A M 100

70

7.1. SÜRDÜRÜLEBĠLĠR ALANLAR

(25 Puan)

Sürdürülebilir alan planlamasında değerlendirilecek ve

derecelendirilecek konular ve puanları sırasıyla aĢağıdaki tabloda

verilmektedir.

KONU BAġLIĞI PUANI

Alan Kullanımı 5

Doğal YaĢam Ortamını Korumak ve/ya iyileĢtirmek 7

Açık YeĢil Alanların Korunarak YerleĢim Alanında Doğal

Halinde Bırakılması 6

Altyapı Ve Sosyal Hizmetlere Yakınlık 4

Kahverengi Alanlar 1

Isı Adası Etkisi 1

Aydınlatma Kirliliği 1

T O P L A M 25

Sürdürülebilir alanların planlanmasında öncelikli olarak inĢaat

faaliyetleri sonucu oluĢabilecek toprak ve/ya rüzgâr erozyonu, su

sedimantasyonu ve havayla taĢınabilecek tozların kontrol planlarının

yapılması gerekmektedir. Bu planlar sayesinde kirliliğin en düĢük seviyede

tutulması sağlanmalıdır. Bu planların yapılmadığı, önlemlerin alınmadığı

planlamalar kesinlikle değerlendirme ve derecelendirme kapsamına

alınmaz.

7.1.1. ALANIN DOĞRU KULLANIMI

(Temel Puan 5)

Amaç: YerleĢimlerin tasarımında ekolojik ilkeler vurgulanmalıdır.

Sürdürülebilir yerleĢim alanlarında, alanın kültürel ve doğal

varlıkları değerlendirilmelidir. Dağınık ve plansız yerleĢim

oluĢumlarından kaçınılmalı ve yapının parseldeki ayak izinden

oluĢacak olumsuz etkilerin azaltılmalıdır.

ġartlar:

- Uluslararası çevreyle ilgili, Türkiye‟nin taahhüt altında olduğu

sözleĢmeler kapsamı dıĢında olan ve ilgili kurum ve kuruluĢların

uygun görüĢleri alınmıĢ alanlar (1 Puan).

71

- Seçilen alanda değerlendirilebilecek biyolojik çeĢitliliğin araĢtırılması

yapılarak, biyo-top haritalarının oluĢturulması (2 Puan).

- Tespiti yapılan flora ve fauna yaĢam alanlarının hakim rüzgar yönü,

topografya, manzara vb. özellikler göz önüne alınarak üst ölçekli

kararların (Master-Stratejik plan) verilmesi (2 Puan).

Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Çevreye duyarlı yerleĢim

planlaması yapılırken, alt ölçek planlama aĢamasında özelden

genele gidilebilme esnekliği sağlanmalıdır. Parsel seçim sürecinde,

içerisinde hassas elemanlar veya kati toprak özellikleri

barındırmayan alanlar tercih edilmelidir. Uygun yapı ve sokak

yönlendirmeleri seçilmeli ve yapının yukarıda bahsi geçen çevresel

açıdan hassas bölgelerin tahribatını asgariye indirmek için

kapladığı alan en aza indirilerek tasarlanmalıdır.

7.1.2. DOĞAL YAġAM ORTAMINI KORUMAK VE/YA ĠYĠLEġTĠRMEK

(Temel Puan 1 – 7)

Amaç: Hâlihazırda bulunan doğal alanların korunması ve zarar

görmüĢ alanların yenilenmesi için habitatın korunması ve biyolojik

çeĢitliliğin desteklenmesi gerekmektedir.

ġartlar: OluĢturulacak yerleĢim alanları ile doğal çevre arasında yerel

bitki türleri kullanılmalıdır. Alanın bir kısmı yerel veya uyarlanmıĢ

bitki örtüsüyle korunmalıdır.

Puanlandırmada;

- Tüm alanın en az %20‟sinin yeĢil alan olarak ayrılması sağlanmalıdır

(1 Puan).

- Yapı oturumları çıktıktan sonra en az %50‟sinin yeĢil alan olması

sağlanmalıdır (1 Puan).

Özellikle kırsal yerleĢmelerde organik tarım için ayrılan alanlar ek

puanla değerlendirilir. Değerlendirme yerleĢimcilerin taleplerinin

karĢılanma düzeyine göre yapılır.

- %20‟nin altındaysa +1 puan

- %20-30 ise +2 puan

- %30-40 ise +3 puan

- %40-50 ise +4 puan

- %50 ve üzerinde ise +5 puan

Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Alanın toplam sebze, meyve,

et ve diğer hayvansal ürünleri karĢılama düzeyi belirlenmeli,

ekonomik değerleri hesaplanmalı ve yerleĢimin sürdürülebilirliğinin

ekonomik açıdan değerlendirilmesi gerekmektedir.

7.1.3. AÇIK YEġĠL ALANLARIN KORUNARAK YERLEġĠM ALANINDA

DOĞAL HALĠNDE BIRAKILMASI

(Temel Puan 1 – 6)

72

Amaç: Ġmar alanına, yüksek oranlı açık alan sağlayarak bitki

çeĢitliliğinin desteklenmesi.

ġartlar: Toplu imarlı alanlarda, imarın izin verdiği emsal, yükseklik

vb. kriterlerden;

- % 15‟in altında iyileĢtirme sağlanırsa 2 puan

- % 15-25 iyileĢtirme sağlanırsa 4 puan

- % 25 iyileĢtirme sağlanırsa 6 puan

olarak değerlendirilir ve derecelendirilir.

Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Parsel elemanlarını

tanımlamak için “YeĢil Alanlar” konulu anket yapılmalı ve projenin

geliĢtirilmesi adına master plan edinilmelidir. Uygun yapı konumu

seçilmeli ve arazi yıpranmasını asgaride tutmaya yönelik yapı

zemin alanı tasarlanmalıdır. Yöntemlere önceki yapı ve otopark

programları arazideki açık alan miktarına azami seviyeye çıkarmak

için dahil edilebilir.

7.1.4. ALTYAPI VE SOSYAL HĠZMETLERE YAKINLIK

(Temel Puan 1 – 4)

Amaç: Altyapısı bulunan kentsel alanların kalkındırılması, yeĢil

alanların korunması ve doğal yaĢam alanları ile kaynaklarının

korunması.

ġartlar: Tasarım alanın yoğunluğu ile alınacak hizmet türleri

karĢılaĢtırılır ve puanlama alınan hizmetin düzeyine göre verilir.

Seçilecek alanın daha önce yüksek yoğunluklu konut bölgesinde

veya 1km.ye kadar hizmetlere yakın bir konumda bulunması

durumunda, alınabilecek hizmetler;

Alt yapı hizmetleri

- Yol

- Su

- Elektrik

- Kanalizasyon

- Telefon

Sosyal hizmetler

- Toplu taĢıma

- Okul

- Sağlık birimleri

- AlıĢveriĢ imkânları

- Kültürel hizmetler

Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Çevreye duyarlı yerleĢim

alanı kapsamında enerji tasarrufu, CO2 emisyonlarının düĢürülmesi

vb. konuların göz önünde bulundurulması ve planlama aĢamasında

çözümlere önem verilmesi gerekmektedir.

73

7.1.5. KAHVERENGĠ ALANLARIN KULLANILMASI VE

DEĞERLENDĠRĠLMESĠ

(Temel Puan 1)

Amaç: Çevresel atıklar yüzünden imara açılması riskli durumdaki

parsellerin rehabilite edilmesi ve imara kapalı alanların

değerlendirmeye alınması.

ġartlar: Ġlgili kurum ve kuruluĢlarca ve/ya Sivil Toplum KuruluĢları

tarafından tespit edilmiĢ, çevresel kirliliğe uğramıĢ veya kahverengi

alanların, dönüĢtürülerek yeniden kullanıma açılması.

Uygun yasama organı tarafından gerekli görülen veya tanımlanan

iyileĢtirmenin sağlanması.

Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Bu durumda öncelikle alanın

kirlilikten arındırılması için gerekli planlamalar yapılmalıdır. Bu

plana uygun arındırma iĢlemleri tamamlandıktan sonra iĢlemin

baĢarısı belgelendirilmeli ve kirliliğin yeniden oluĢabilme olasılığına

karĢı gerekli kontrol mekanizmaları tanımlanmalıdır. Bu sürecin

tamamlanmadığı alanlar yerleĢim yeri olarak belirlenemez.

7.1.6. ISI ADASI ETKĠSĠ

(Temel Puan 1)

Amaç: Mikro-klimalar, flora ve fauna üzerindeki etkinin en az

seviyeye indirilmesi için ısı adalarının azaltılması gerekmektedir.

ġartlar: Arazideki planlamanın (yollar, kaldırımlar, avlular ve

otoparklar) %50‟si için aĢağıdaki yöntemler herhangi bir

kombinasyon dahilinde kullanılmalıdır:

- YerleĢimde bulunan ağaç saçaklarından veya 5 yıllık peyzaj

yapılandırılması içerisinde gölge sağlanmalıdır; ağaç dikimi

yerleĢim ile eĢzamanlı olmalıdır.

- Otopark alanlarının en az %50‟si korunaklı olmalıdır. Otopark alanını

gölgeleyen çatı veya kaplamalar ile bazı yenilenemez kaynakların

kullanımının dengelenmesi için enerji üreten güneĢ panelleri

olmalıdır.

- Sokak yönlenmeleri rüzgâr sirkülâsyonunu sağlayacak Ģekilde

oluĢturulmalıdır.

- Yapılardan gölge sağlanmalıdır.

Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Harici elemanların ısı

emilimini azaltacak yapı teknikleri, elemanlar ve yöntemler

kullanılmalıdır. Doğal veya adapte edilmiĢ ağaçlar ve geniĢ

çalılıklardan, yeĢillendirilmiĢ çardaklardan veya yeĢillendirmeyi

destekleyen diğer dıĢ mekân yapılarından oluĢan gölge elemanları

kullanılmalıdır.

Asfaltın koyu renk yüzeyli olması yerine daha açık renkli yüzeye

sahip yeni dıĢ kaplamalar ve renklendiriciler kullanımı göz önünde

74

bulundurulmalıdır. Geçirgenliği olmayan yüzeylere fotovoltaik

paneller yerleĢtirilmelidir.

Isı emilimini azaltmak için, açık renkli malzemeler belirlenmeli veya

yeĢil çatı gibi yeĢillendirilmiĢ yüzeyler ile yapılaĢmıĢ yüzeylerin (çatı,

yollar, kaldırımlar, vb.) değiĢtirilmesi düĢünülmelidir.

7.1.7. AYDINLATMA KĠRLĠLĠĞĠNĠN AZALTILMASI

(Temel Puan 1)

Amaç: YerleĢimlerde ıĢığın, aydınlatılması gereken sınırı aĢmamasına

ve gece gökyüzünün görünebilmesi için parlamanın en az seviyede

tutulmasına özen gösterilmelidir.

ġartlar: YerleĢimlerdeki enerji tüketimini en az seviyeye indirebilmek

amacıyla akĢam saat 23:00 ile sabah saat 05:00 arasında, enerji

gücünün %50 düĢürülmesi öngörülmektedir. Bu iĢlem sadece

aydınlatmada uygulanmalı, elektrik ile çalıĢan diğer aletler için

geçerli olmamalıdır. Bu sebeple aydınlatma için ayrı bir hat

döĢenmesi gerekecektir.

Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: IĢık kirliliğini azaltmak için

armatürlerin tamamen kapatılması, düĢük yansıtma yüzeyleri ve

düĢük açılı spotlar düĢünülmelidir.

7.2. ULAġIM

(17 Puan)

KONU BAġLIĞI PUANI

Yaya 5

Bisiklet Kullanımı 5

Toplu TaĢım 5

DüĢük Karbon Emisyonlu ve Yakıt Verimli Araçlar 1

Altyapı Ve Sosyal Hizmetlere Yakınlık 4

T O P L A M 17

7.2.1. YAYA

(Temel Puan 1 – 5)

Amaç: Trafik yoğunluğunu azaltmak, var olan toplu taĢım

sistemlerinin iyileĢtirilmesi ve artırılması, bölgesel ve komĢuluk

üniteleri ile beraber, bütüncül olarak ele alınması.

ġartlar: Rekreasyon alanları, sosyal yapılar, konutlar vb. arasında

yaya ve bedensel engellilerin kullanımı için yaya yolları

75

planlanmalıdır. Puanlama, alanda yerleĢim baĢladığında oluĢan

yaya ulaĢım oranına göre dağıtılır.

Yaya ulaĢım oranı;

- %50-60‟ı yaya olarak sağlanıyorsa 1 puan

- %60-70‟i yaya olarak sağlanıyorsa 2 puan

- %70-80‟i yaya olarak sağlanıyorsa 3 puan

- %80-90‟ı yaya olarak sağlanıyorsa 4 puan

- %90-100‟ü yaya olarak sağlanıyorsa 5 puan

Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Tasarım alanı içerisindeki

eriĢim ve alan ile toplu taĢım seçenekleri arasındaki eriĢim için yaya

yollarının kullanımını özendirecek planlamalarının yapılması

gerekmektedir.

7.2.2. BĠSĠKLET KULLANIMI

(Temel Puan 1 – 5)

Amaç: Trafik yoğunluğunu azaltmak, var olan toplu taĢım

sistemlerinin iyileĢtirilmesi ve artırılması, bölgesel ve komĢuluk

üniteleri ile beraber, bütüncül olarak ele alınması.

ġartlar: Özel bisiklet yolu ve talebe uygun bisiklet park alanlarının

oluĢturulmasının sağlanmalıdır. Puanlama, alanda yerleĢim

baĢladığında oluĢan ulaĢım talebinin karĢılanma düzeyine göre

dağıtılır.

UlaĢım talebini;

- %20-30‟u bisiklet ile sağlanıyorsa 1 puan

- %30-40‟ı bisiklet ile sağlanıyorsa 2 puan

- %40-50‟si bisiklet ile sağlanıyorsa 3 puan

- %50-60‟ı bisiklet ile sağlanıyorsa 4 puan

- %60-70‟i bisiklet ile sağlanıyorsa 5 puan

Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Tasarım alanı içerisindeki

eriĢim ve alan ile toplu taĢım seçenekleri arasındaki eriĢim için

bisiklet kullanımını özendirecek planlamalarının yapılması

gerekmektedir.

7.2.3. TOPLU TAġIM

(Temel Puan 1 – 5)

Amaç: Trafik yoğunluğunu azaltmak, var olan toplu taĢım

sistemlerinin iyileĢtirilmesi ve artırılması, bölgesel ve komĢuluk

üniteleri ile beraber, bütüncül olarak ele alınması.

ġartlar: Mevcut ve planlanmıĢ toplu taĢım olanakları belirlenir. En

fazla 500m. mesafedeki metro veya banliyö tren istasyonu

bulunması 500m. ile 1km. arasında 1 puan, 500m.ye kadar 2 puan

verilir.

76

Raylı taĢıma olanağı bulunmaması durumunda 500m. mesafede en

az iki otobüs durağı bulunmalıdır. Bu durumda otobüsün

kullanacağı yakıt türüne göre biyo-dizel yakıt için 3, dizel ve benzin

türevleri için 1.5 puan olarak değerlendirilir.

Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Mevcut toplu taĢım

olmaması durumunda yerel yönetimlerle görüĢülerek toplu taĢıma

imkânlarının sağlanması için gerekli planlamalar yapılmalıdır.

Alanın talebi ve ihtiyaç duyduğu sıklıkta toplu taĢım imkânı

yaratılmayan alanlar yerleĢim yeri olarak belirlenemez.

7.2.4. DÜġÜK KARBON EMĠSYONLU VE YAKIT VERĠMLĠ ARAÇLAR

(Temel Puan 1)

Amaç: Trafik yoğunluğunu azaltmak, var olan toplu taĢım

sistemlerinin iyileĢtirilmesi ve artırılması, bölgesel ve komĢuluk

üniteleri ile beraber, bütüncül olarak ele alınması.

ġartlar: Toplam otopark kapasitesinin %3‟ü için alternatif yakıt

sağlayan istasyonlar kurulmalıdır. Sıvı ve gaz yakıt sağlayan

istasyonlar ayrı Ģekilde havalandırılmalı veya açık alana

kurulmalıdır. Kullanıcılara düĢük karbon emisyonlu ve yakıt verimli

araç paylaĢım programları hazırlanmalıdır.

AĢağıdaki gereklilikler sağlanmalıdır:

- Bir aracın 8 kiĢi taĢıdığı düĢünülerek tüm kullanıcıların %3‟üne düĢük

karbon emisyonlu ve yakıt verimli araç tahsis edilmesi.

- Tahsis edilecek aracın en az 2 yıllık kullanımına dair sözleĢme

yapılması.

- Aracın tahmini olarak kaç kiĢiye hizmet edeceği belgelenmelidir.

- DüĢük karbon emisyonlu ve yakıt verimli araçlara özel park

yerlerinin, en yakın ve uygun alanlara konuĢlandırılması

gerekmektedir. Bu özel park alanlarına ulaĢım yollarını gösteren bir

harita hazırlanmalıdır

Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Alternatif yakıt sağlayan

istasyonlar gibi ulaĢım tesisleri sağlanmalıdır.

7.2.5. OTOPARK DÜZENLEMESĠ VE YÖNETĠMĠ

(Temel Puan 1)

Amaç: Trafik yoğunluğunu azaltmak, var olan toplu taĢım

sistemlerinin iyileĢtirilmesi ve artırılması, bölgesel ve komĢuluk

üniteleri ile beraber, bütüncül olarak ele alınması.

ġartlar: Tasarımda, tüm konut adedinin en fazla %20‟sine yüzey

alnında otopark tasarlanmalıdır. Yüzey alanlarını kullanmak yerine,

yer altı veya yerüstü, farklı bir alternatif ile kalan otopark ihtiyacı

çözülmelidir. Bu alanların park ücretlerinde indirime gidilmesi

mantıklı bir teĢviktir. Tüm piyasalarda bu teĢvikin mantıklı bir

77

düzeyde olabilmesi için en az %20‟lik bir indirim yapılmalıdır.

Ġndirimli ücretten tüm müĢteriler istifade edebilmeli, görsel olarak

parkın giriĢinde duyurulmalı ve en az 2 yıl boyunca sürdürülmelidir.

Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Otopark alanları en aza

indirilmelidir. KomĢu yapılarla ortak park alanlarının paylaĢılması

düĢünülmelidir. Özel araçların kullanılmasını kısıtlayacak alternatif

çözümler düĢünülmelidir.

7.3. YAPI

(24 Puan)

Bu bölüm ayrı baĢlık olarak incelenmiĢtir. Puan gelecek yüzdenin

oranına göre verilecektir.

7.4. ENERJĠ

(16 Puan)

KONU BAġLIĞI PUANI

Enerji Verimliliği ve Yenilenebilir Enerji Kullanımı 10

Yağmur Suyunun Toplanması 6

Açık YeĢil Alanlarda ve Konutlara Ait Bahçelerde Suyun

Verimli Kullanımı 5

T O P L A M 21

7.4.1. ENERJĠ VERĠMLĠLĠĞĠ VE YENĠLENEBĠLĠR ENERJĠ KULLANIMI

(Temel Puan 1 – 10)

Amaç: Çevresel ve ekonomik etkileri azaltmak amacıyla, fosil

yakıtları yerine, yenilenebilir enerji kaynaklarının yerinde

kullanımını özendirmek ve teĢvik etmek gerekmektedir.

ġartlar: Yapılarda ve/ya yerleĢimlerde, yenilenebilir enerji

sistemlerinin, enerji maliyetlerini dengelemek amacıyla kullanılması

gerekmektedir. Senelik enerji ihtiyacı belirlendikten sonra, önerilen

sistem ile ne kadar enerji elde edilebileceği hesaplanmalı ve enerji

tüketimindeki düĢüĢ yüzde oranında belirtilmelidir. Her %10‟luk

dilim 1 puan değerindedir:

- %0-10 arası 1 Puan

- %10-20 arası 2 Puan

- %20-30 arası 3 Puan

- %30-40 arası 4 Puan

- %40-50 arası 5 Puan

- %50-60 arası 6 Puan

- %60-70 arası 7 Puan

- %70-80 arası 8 Puan

- %80-90 arası 9 Puan

78

- %90-100 arası 10 Puan

Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Yenilenebilir enerji

kaynaklarının (GüneĢ, rüzgâr, jeotermal, düĢük etkili hidro, biyo-

kütle ve biyo-gaz) potansiyelinin değerlendirilmesi ve verimli

çalıĢabilecek kaynakların seçilmesi gerekmektedir.

7.4.2. YAĞMUR SUYUNUN TOPLANMASI

(Temel Puan 1 – 6)

Amaç: Tüm yerleĢimlerde yağmursuyu toplama sistemlerinin

oluĢturulması ve depolamanın yapılması gerekmektedir.

ġartlar: Yağmur suyu;

- Dengeleme havuzlarında 2 Puan

- Göletlerde 2 Puan

- Yol kenarlarında kanallarda 2 Puan

biriktirilebilir. Yağmur suyuna uygulanacak arıtma derecesi ve

müsaade edilen kullanımları yönetmeliklerle belirlenmelidir.

Yağmur suyunun toplanması ve kullanılması için ilave boruya

ihtiyaç vardır. Depolama tankı yangın sistemini besleyebilir.

Ekonomik açıdan zayıf olmakla beraber çevreye duyarlılık açısından

önemlidir. Sistem kendini 8 yıldan daha fazla sürede amorti

edebilir.

Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Yağmur suyu kullanımını

öngörmeyen çözümler değerlendirilmez. Tuvalet rezervuarlarında

ve yeĢil alanların sulanmasında yağmur suyunun kullanımını

sağlayarak, içme suyu kullanımının azaltılması hedeflenmelidir.

Yağmur suyunun alandan akarak kaybolması önlenmelidir.

7.4.3. AÇIK YEġĠL ALANLARDA VE KONUTLARA AĠT BAHÇELERDE

SUYUN VERĠMLĠ KULLANIMI

(Temel Puan 1 – 5)

Amaç: Peyzaj öğelerine sahip alanların kullanılabilirliğinin artırılması

için sulamada kullanılan su miktarının azaltılması gerekmektedir.

ġartlar: Bütün peyzaj alanlarına ileri sulama sistemleri ile sulanması

gerekmektedir.

Sistemde;

- Yüzey altı sulaması 3 Puan

- Nemlilik sensorları 1 Puan

- Hava tahmin verileri 1 Puan

sağlamalıdır. Yağmur suyu ve/ya gri su kullanımı ile su tüketimi

%50 oranında azaltılmalıdır.

Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Toprak Ģartları ve hava

tahminlere dayalı sulama sistemleri yerleĢim alanına göre farklılık

göstermektedir. Yüzey altı sulama sistemleri ilave boru

79

döĢenmesini gerektirdiğinden, maliyet artmaktadır. Sistem kendini

5-8 yıl arasında amorti etmektedir.

7.5. ATIK YÖNETĠMĠ

(18 Puan)

KONU BAġLIĞI PUANI

Katı Atıklar 5

Hava Kirliliği 3

Gürültü Kirliliği 5

T O P L A M 13

7.5.1. KATI ATIKLAR

(Temel Puan 2 – 5)

Amaç: YerleĢimlerden çıkan katı atıkların, geri dönüĢüme daha

elveriĢli Ģekilde toplanabilmesi için ayrıĢtırılarak toplanması

gerekmektedir.

ġartlar: Kâğıt, plastik, cam, metal ve organik atıkların her birinin ayrı

toplanıp depolanması gerekmektedir. Organik atıklar ile diğer geri

dönüĢtürülebilir atıkların iki ayrı konteynırda toplanması 2 puan

olarak değerlendirilecektir. Her bir atık cinsi için ayrı konteynır

sağlanması durumunda ise 5 puan olarak değerlendirilecektir.

Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Atıklar için oluĢturulacak

depolama alanları/konteynırlar görüntü kirliliğini ve koku gibi

rahatsız edici faktörleri önleyebilmek amacıyla yer altına gömülmüĢ

olarak tasarlanmalıdır.

Atıkların ne sıklıkta alandan toplanacağı ve bu süre içerisinde

ne kadar atık birikeceği göz önünde bulundurulmalı ve gereken

hacim hesaplanarak tasarımın yapılması gerekmektedir. Hafriyat

atıklarının geri dönüĢtürülemediği durumda ilgili idarece belirlenen

depolama tesisine gönderilerek bertaraf edilmelidir.

7.5.2. HAVA KĠRLĠLĠĞĠ

(Temel Puan 1 – 3)

Amaç: Otomobillerin ve yapılarda kullanılan fosil yakıtlarının sebep

olduğu karbon dioksit ve karbon monoksit gazlarının en az

seviyeye indirilmesi gerekmektedir.

ġartlar: Alternatif ısıtma/soğutma sistemleri ve düĢük emisyonlu

araçlar kullanılarak, karbon dioksit ve karbon monoksit gazlarının

atmosfere ve dolaylı yollardan tüm canlılara verdiği zararları

ortadan kaldırmayı hedefleyen çözümler önerilmelidir.

80

Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: GüneĢ, rüzgâr, jeotermal ve

biyo-kütle enerjileri kullanılarak ısıtma/soğutma sistemleri

geliĢtirilmelidir. Otomobil ve toplu taĢım araçlarında elektrikle

çalıĢan hybrid motorlar, hidrojen pilleri ve/ya biyo-dizel yakıtlar

kullanılması hedeflenmeli ve desteklenmelidir.

7.5.3. GÜRÜLTÜ KĠRLĠLĠĞĠ

(Temel Puan 1 – 5)

Amaç: Trafikten ve diğer unsurlardan kaynaklanan gürültünün

yerleĢimdeki kullanıcıları en az düzeyde rahatsız etmesi

sağlanmalıdır.

ġartlar: Gürültü kirliliğinin önlenebilmesi için;

- Gürültü kaynaklarının, yalıtım malzemeleri ile ses yalıtımları yapılarak

gürültünün önlenmesi 1 Puan

- Kamuoyuna açık olan yerler ile yerleĢim alanlarında elektronik olarak

sesi yükseltilen müzik aletlerinin çevreyi rahatsız edecek seviyede

olmasının önlenmesi ya da konut alanlarında bu tür faaliyetlere izin

verilmesinin yasaklanması 1 Puan

- Motorlu taĢıtların gereksiz korna çalmalarının önlenmesi 1 Puan

- Trafikte ki gürültüyü azaltmak için bireysel araç kullanımı yerine

toplu taĢımanın yaygınlaĢtırılmasının sağlanması 1 Puan

- Motorlu taĢıtlarda ses yalıtımlarının yapılması sağlanmalı, özellikle

küçük motor bisiklet türü araçlarda susturucuların kullanılmasının

sağlanması 1 Puan

Olarak değerlendirilmelidir.

Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: TaĢıt hızıyla birlikte artan

trafik hacmi de hissedilen gürültüyü arttırmaktadır. TaĢıt hızı ve

sayısı gibi etkenlerin yanında yolun alçakta veya yüksekte olması da

gürültü düzeyini etkilemektedir. Bu etkenler tasarım aĢamasında göz

önünde bulundurularak planlama yapılmalıdır.

81

8. YAPILAR ĠÇĠN DERECELENDĠRME VE DEĞERLENDĠRME

8.1. SUYUN VERĠMLĠ KULLANIMI (14 PUAN)

KONU BAġLIĞI PUANI

DüĢük Tazyikli Tesisat 5

Yağmur Suyunun Denge Tanklarında Toplanması 5

Gri Suyun Ayrı Toplanması 4

T O P L A M 14

8.1.1. DÜġÜK TAZYĠKLĠ TESĠSAT

(Temel Puan 5)

Amaç: Yeni ve eski bütün yapılarda düĢük su akıĢlı tesisatın

kurulması su tüketimini azaltacaktır.

ġartlar: Yapıda su kullanımının azaltılması ile birlikte atık su

miktarının azalması gerekmektedir. Ayrıca sıcak su tüketiminin

82

azaltılması, suyun ısıtılması için harcanacak enerji miktarını önemli

ölçüde düĢürecektir.

Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: DüĢük tazyikli tesisatlar için

gerekli armatürlerin seçilmesi ve yerleĢtirilmesi gerekir. Aksi

durumda kullanıcılar açısından olumsuz etki bırakma riski vardır.

8.1.2. YAĞMUR SUYUNUN DENGE TANKLARINDA TOPLANMASI

(Temel Puan 5)

Amaç: Yeni ve eski bütün yapıların çatılarından yağmur suyunun

toplanması ve denge tanklarında depolanması gerekmektedir.

ġartlar: Toplanan yağmur suyu;

- Tuvalet rezervuarlarında 1 Puan

- ÇamaĢır makinelerinde 1 Puan

- BulaĢık makinelerinde 1 Puan

- Sıcak su sistemlerinde 1 Puan

- Banyo ve DuĢ suyu 1 Puan

olarak kullanılabilmektedir.

Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Yağmur suyu kullanımını

öngörmeyen çözümler değerlendirilmez. Yağmur suyunun etkin

kullanımını sağlanarak, içme suyu kullanımının azaltılması

hedeflenmelidir.

8.1.3. GRĠ SUYUN AYRI TOPLANMASI

(Temel Puan 1 – 4)

Amaç: Su tasarrufunu desteklemek amacıyla, kullanılan musluk

suyu miktarını azaltmak.

ġartlar: Gri suyun tuvalet rezervuarları ve/ya yeĢil alanların

sulamasında kullanılması, içme suyu tüketimini düĢürmekle birlikte

atık su miktarını da azaltacaktır. KiĢi baĢına düĢen günlük su

tüketiminin azalması, yağmur suyu ve gri suyun birlikte kullanımı

ile %70‟lere kadar azaltılabilir. Yüksek iĢletme güvenliğine ek olarak

düĢük iĢletme maliyeti vardır.

- %30-40 arası 1 Puan

- %40-50 arası 2 Puan

- %50-60 arası 3 Puan

- %60-70 arası 4 Puan

Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Gri suyun kullanımdan önce

arıtılması gerekmektedir. Bu sebeple her yapının kendi içinde gri

suyunu toplamak için depoya ihtiyacı olacaktır.

8.2. ENERJĠ VERĠMLĠLĠĞĠ VE YENĠLENEBĠLĠR ENERJĠ KULLANIMI

(30 PUAN)

83

Isıtma/soğutma ve havalandırma sistemleri, aydınlatma sistemleri,

gün ıĢığından faydalanma, sıcak su sistemleri, yenilenebilir enerji

sistemlerinin tümü bu konunun kapsamındadır. Sistemlerin montajı,

ayarlanması ve çalıĢtırılması aĢamalarının her birinin tamamlanması için

gerekli Ģartnameler ve kontrollerin idarelerce yapılması Ģarttır. ĠĢ bitiminde

raporlanarak idare tarafından onaylanmalıdır.

KONU BAġLIĞI PUANI

Enerji Verimliliğinin Sağlanması 8

Yenilenebilir Enerji Kullanımı 20

Temel Soğutucu Gaz Yönetimi 2

T O P L A M 30

8.2.1. ENERJĠ VERĠMLĠLĠĞĠNĠN SAĞLANMASI

(Temel Puan 8)

Amaç: Önerilen yapı ve sistemlerin, aĢırı enerji kullanımının,

çevresel ve ekonomik etkilerinin azaltılması için en düĢük enerji

verimliliğinin sağlanması gerekmektedir.

ġartlar: Yapı ve/ya yerleĢimdeki enerji ihtiyacının belirlenmesi için

gereken projelerin hazırlanması ve modellemenin yapılması

gerekmektedir. Modelleme sonucunda projeler revize edilmeli, bu

doğrultuda gerekli sürdürülebilir malzeme seçimleri (düĢük U-

değerli, yalıtım) yapılmalıdır.

Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Tasarımlar yapı ve/ya

yerleĢimlerde, Ģartnamelerdeki ölçütleri mutlaka karĢılamalıdır.

8.2.2. YENĠLENEBĠLĠR ENERJĠ KULLANIMI

(Temel Puan 1 – 20)

Amaç: Yenilenebilir enerji teknolojilerinin kullanımının geliĢtirilmesi

ve sıfır kirlilik hedefine teĢvik edilmesi gerekir.

ġartlar: Yenilenebilir enerji kaynakları rüzgâr, güneĢ enerjisi veya

biyo-kütle kaynaklarından elde edilmelidir. Yapının ve/ya

yerleĢimin senelik enerji ihtiyacı belirlenmeli ve yenilenebilir enerji

kaynakları ile ne kadarının karĢılanabileceği hesaplanmalıdır.

- %50-60 arası 5 Puan

- %60-70 arası 10 Puan

- %70-80 arası 15 Puan

- %80 üzeri 20 Puan

Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Yapının enerji ihtiyacının en

az %50‟sinin yenilenebilir enerji kaynaklarından karĢılanması

gerekmektedir. Yenilenebilir enerji miktarı tüketime göre

84

hesaplanacak olup, maliyet bu bölümde göz önünde

bulundurulmayacaktır.

8.2.3. TEMEL SOĞUTUCU GAZ YÖNETĠMĠ

(Temel Puan 2)

Amaç: Atmosferde, stratosferdeki ozon tabakasının incelmesini en

az seviyeye getirmek.

ġartlar: Kloroflorokarbon (CFC) temelli ısıtma/soğutma ve

havalandırma sistemlerinin kullanılması kesinlikle

önerilmemektedir. Hali hazırda bir sistem dönüĢtürülecek ise bu

Ģart göz önünde bulundurulmalıdır.

Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: DönüĢüm yapılacak

durumlarda ne tür sistemler kullanılması gerektiğine dair, idare

tarafından hazırlanacak Ģartnamelere uyulmalıdır.

8.3. MALZEME VE KAYNAK TEMĠNĠ (9 PUAN)

KONU BAġLIĞI PUANI

Malzemelerin ve/ya Binanın Tekrar Kullanımı 2

Yenilenebilir Malzeme Kullanımı 2

Yerel Malzeme Kullanımı 5

T O P L A M 9

8.3.1. MALZEMELERĠN VE/YA BĠNANIN TEKRAR KULLANIMI

(Temel Puan 2)

Amaç: Yapının ömrünün uzatılması, doğal ve kültürel kaynakların

korunması, atıkların azaltılması ve yeni yapıların malzemelerinin

taĢınma ve imal sırasında oluĢturacağı çevresel etkilerin azaltılması.

ġartlar: Yapı strüktürü korunmalı (strüktürel döĢeme ve çatılar

dâhildir) ve yenilenebilir malzemeler ağırlıklı olmak Ģartıyla tekrar

kaplanmalı ve iç döĢemeleri yapılmalıdır.

Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Kullanıcılara rahatsızlık

verebilecek, kirlilik riski taĢıyan elemanlar kaldırılmalı ve pencereler,

mekanik sistemler ve tesisat elemanları, su ve enerji tasarrufu

sağlayan sistemlerle değiĢtirilmelidir.

8.3.2. YENĠLENEBĠLĠR MALZEME KULLANIMI

(Temel Puan 2)

Amaç: Tükenebilecek mineralleri ve yenilenmesi uzun süren

malzemeleri, daha hızlı yenilenebilen malzemeler ile değiĢtirerek

kullanımlarının azaltılması.

85

ġartlar: Daha hızlı yenilenebilir yapı malzemeleri ve ürünleri, 10 yıl

veya daha kısa süreli yenilenme döngüsüne sahip doğal

kaynaklardan elde edilir.

Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Ġdareler tarafından

yenilenebilir malzemeler için bir proje hedefi konulmalı ve bu

ürünler ve sağlayıcıları belirlenmelidir. Bambu, yün, pamuk, fiber,

muĢamba, sazlık ve mantar gibi malzemelerin kullanımı

düĢünülmelidir. ĠnĢaat sırasında, önceden belirlenmiĢ yenilenebilir

malzemelerin kullanıldığından emin olunmalı ve raporlanmalıdır.

8.3.3. YEREL MALZEME KULLANIMI

(Temel Puan 1 – 5)

Amaç: Bölgedeki kaynakların ayıklanması, iĢlenmesi sonucu üretilen

yerel yapı malzemelerine ve ürünlerine talebi artırmak ve

kullanımlarını desteklemek, ulaĢımdan kaynaklanan çevresel etkileri

azaltmaktır.

ġartlar: 10–120km. yarıçap içindeki alanda çıkartılmıĢ, iĢlenmiĢ ve/ya

üretilmiĢ yapı malzemeleri ve/ya ürünleri kullanılmalıdır. Yerel

malzeme kullanımında o bölgenin tecrübeli yapı ustaları ile

çalıĢılması tercih edilmelidir. Mekanik, elektrik ve tesisat

malzemeleri bu kapsamın dıĢında tutulduktan sonraki

malzemelerin tamamı üzerinden (%) hesabı yapılarak puanlandırılır.

Her %20‟luk dilim 1 puan kazandırır;

- % 0-20 arası 1 Puan

- % 20-40 arası 2 Puan

- % 40-60 arası 3 Puan

- % 60-80 arası 4 Puan

- % 80-100 arası 5 Puan

Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Yerel malzemeler ile

oluĢturulabilecek bir proje hedefi elde edilmeli ve bu hedef için

gerekli malzeme sağlayıcıları ile irtibata geçilmelidir. ĠnĢaat

sırasında gelen malzemeler idare tarafından kontrol edilmeli ve bu

sayede malzemelerin (%) oranlarını hesaplamak amacıyla

raporlanmalıdır.

8.4. MEKÂN KALĠTESĠ VE SAĞLIKLI YAġAM OLUġUMUNA DAĠR

KRĠTERLER (27 PUAN)

Kullanıcıların rahat ve sağlıklı bir ortamda bulunabilmelerine

katkıda bulunmak amacıyla, iç mekân hava kalitesinin sağlanması

gerekmektedir. Enerji verimliliği ve kullanıcıların konforu için, enerji

kullanımı ve iç hava kalitesi havalandırma oranları dengeli Ģekilde

ayarlanmalıdır.

KONU BAġLIĞI PUANI

86

Taze Hava GiriĢinin Ġzlenmesi 2

ArttırılmıĢ Havalandırma 2

Ġç Mekân Hava Kalitesi Yönetim Planı 4

DüĢük Karbon Emisyonlu Malzeme Kullanımı:

YapıĢtırıcılar ve Ġzolasyon Malzemesi 1

DüĢük Karbon Emisyonlu Malzeme Kullanımı:

Boyalar ve Kaplamalar 1

DüĢük Karbon Emisyonlu Malzeme Kullanımı:

DöĢeme Sistemleri 1

DüĢük Karbon Emisyonlu Malzeme Kullanımı:

Kompozit AhĢap ve Fiber Malzemeler 1

Aydınlatma 5

GünıĢığı 5

Manzara 5

T O P L A M 27

8.4.1. TAZE HAVA GĠRĠġĠNĠN ĠZLENMESĠ

(Temel Puan 2)

Amaç: Kullanıcıların sağlıklı ortamlarda bulunmalarını

sağlayabilmek amacıyla havalandırma sistemlerinin kapasitesinin

kontrol edilmesi.

ġartlar: Havalandırma sistemlerinin sürekli izlenmesini sağlamak

amacıyla asgari Ģartların sağlanması gerekmektedir. Gerekli bütün

yerlere CO2 sensorları yerleĢtirilmelidir. CO2 miktarındaki her

%10‟luk artıĢ, sistemde bir alarm durumu olarak belirtilmeli ve

kullanıcıları sesli ve ıĢıklı olarak uyarmalıdır.

Mekanik ve/veya doğal havalandırma yapılan alanları tamamında

CO2 sensörleri bulunmalı ve tabandan 90 ile 180cm.

yüksekliklerden CO2 miktarını izlemelidirler.

- 90 cm. yükseklikteki CO2 sensörleri 1 Puan

- 180 cm. yükseklikteki CO2 sensörleri 1 Puan

Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: CO2 sensorları aracılığıyla

dengelenecek olan temiz hava giriĢini, yapının ısıtma/soğutma

sistemine uyumlu hale getirmeli ve tek bir sistem gibi

düĢünmeliyiz. Böyle bir çözüm maliyeti çok artırıyorsa ayrı olarak

yerleĢtirilmeli, ancak kullanıcıları sesli ve/veya ıĢıklı uyarı sistemi her

Ģartta bulunmalıdır.

8.4.2. ARTTIRILMIġ HAVALANDIRMA

(Temel Puan 2)

87

Amaç: Kullanıcıların daha sağlıklı, daha rahat olması ve üretkenliğin

artırılması amacıyla havalandırma sistemlerinin daha güçlü duruma

getirilmesi.

ġartlar: Mekanik ve/veya doğal havalandırma ile bütün ortamların

havalandırılması için sistemlerin daha güçlü ve elveriĢli hale

getirilmesi gerekmektedir. Sistemlerde %30‟luk bir artıĢ sağlanması

hedef olmalıdır.

Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Mekanik olarak

havalandırılan alanlar da enerji tüketimini düĢürebilmek amacıyla

ısı geri kazanımı ya da daha etkili havalandırma tesisatları

düĢünülebilir.

8.4.3. ĠÇ MEKÂN HAVA KALĠTESĠ YÖNETĠM PLANI

(Temel Puan 2 – 4)

i. ĠnĢaat sırasında:

Amaç: ĠnĢaat veya yenileme çalıĢmalarından kaynaklanan iç mekân

hava kalitesindeki düĢüĢü önlemek ve çalıĢanlar ile kullanıcıların

daha sağlıklı bir ortamda bulunmasını sağlamak.

ġartlar:

- Isıtma/soğutma sistemlerini, alçıpen, tavan kaplaması, halı

döĢenmesi gibi iĢler sırasında olaĢabilecek tozdan korumak. (1

Puan)

- Su kaynaklarının kirlenme riskine karĢı önlem alınması gerekir. (1

Puan)

Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Nem sebebiyle oluĢabilecek

hasarları en aza indirmek amacıyla, alanda depolanan ve

yerleĢtirilen malzemelerin korunması gerekir.

ii. YerleĢim sırasında

Amaç: ĠnĢaat veya yenileme çalıĢmalarından kaynaklanan iç mekân

hava kalitesindeki düĢüĢü önlemek ve çalıĢanlar ile kullanıcıların

daha sağlıklı bir ortamda bulunmasını sağlamak.

ġartlar: ĠnĢaatla ilgili tüm faaliyetlerin sona ermesi ve yerleĢmeye

uygun duruma gelmesinden sonra yapıdaki tüm havanın değiĢmesi

gerekmektedir.

Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Yapının yerleĢime elveriĢli

duruma gelmesi için yukarıdaki Ģartın yerine gelmesi zorunludur.

8.4.4. DÜġÜK KARBON EMĠSYONLU MALZEME KULLANIMI:

YAPIġTIRICILAR VE ĠZOLASYON MALZEMESĠ

(Temel Puan 1)

Amaç: YerleĢimcilerin sağlığını tehdit edebilecek kokulu, rahatsız

edici (Gürültü vb.) ve zararlı olan kapalı hava kirletici miktarını

azaltmak.

88

ġartlar: Proje Ģartnamelerinde belirtilen Ģartlara uygun malzemeler

kullanılmalıdır. Kullanılacak malzemeler yetkililerin onayına

sunulmalı ve onay alınmalıdır. Bu Ģartlara göre malzemeler

yerleĢtirildikten sonra iç mekân hava kalitesinin sağlanabilmesi için

yukarıda belirtilen havalandırmanın yapılması gerekmektedir.

Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: DüĢük karbon emisyonlu

malzemelerin listeleri idareler tarafından oluĢturulmalıdır.

Ġdarelerden temin edilecek olan bu malzeme listelerine sadık

kalınmalıdır.

8.4.5. DÜġÜK KARBON EMĠSYONLU MALZEME KULLANIMI: BOYALAR

VE KAPLAMALAR

(Temel Puan 1)

Amaç: YerleĢimcilerin sağlığını tehdit edebilecek kokulu, rahatsız

edici (Gürültü vb) ve zararlı olan kapalı hava kirletici miktarını

azaltmak.

ġartlar: Yapıların iç duvar ve tavanlarına uygulanacak boyalar ve

kaplamalar, iç mekânda kullanılan metal yüzeylerin anti pas

boyaları ve döĢeme malzemeleri ile ahĢap cilalarının tamamı uçucu

organik bileĢik Ģartlarını karĢılayacak malzemelerden seçilmelidir.

Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: DüĢük uçucu organik bileĢik

Ģartlarını karĢılayacak malzemelerin listeleri idareler tarafından

oluĢturulmalıdır. Ġdarelerden temin edilecek olan bu malzeme

listelerine sadık kalınmalıdır.

8.4.6. DÜġÜK KARBON EMĠSYONLU MALZEME KULLANIMI: DÖġEME

SĠSTEMLERĠ

(Temel Puan 1)

Amaç: YerleĢimcilerin sağlığını tehdit edebilecek kokulu, rahatsız

edici (Gürültü vb) ve zararlı olan kapalı hava kirletici miktarını

azaltmak.

ġartlar: Yapıların iç mekânlarında döĢeme malzemesi olarak

kullanılacak halılar, halı yapıĢtırıcıları, seramik, seramik

yapıĢtırıcıları, ahĢap döĢemeler, cilalar, renkli boyalar, vb. tüm

malzemelerin düĢük uçucu organik bileĢik Ģartlarını karĢıladığını

sertifikaları ile birlikte kanıtlamaları gerekmektedir.

Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: DüĢük uçucu organik bileĢik

Ģartlarını karĢılayacak malzemelerin listeleri idareler tarafından

oluĢturulmalıdır. Ġdarelerden temin edilecek olan bu malzeme

listelerine sadık kalınmalıdır.

8.4.7. DÜġÜK KARBON EMĠSYONLU MALZEME KULLANIMI:

KOMPOZĠT AHġAP VE FĠBER MALZEMELER

89

(Temel Puan 1)

Amaç: YerleĢimcilerin sağlığını tehdit edebilecek kokulu, rahatsız

edici (Gürültü vb) ve zararlı olan kapalı hava kirletici miktarını

azaltmak.

ġartlar: Yapının içinde kullanılan kompozit ahĢap ve fiber ürünleri

kesinlikle üre-formaldehit reçineleri içermemelidir. Bağlantı

elemanları, mobilya ve donanım olarak kullanılan kompozit ahĢap

ve fiber ürünleri bu kapsamın dıĢında tutulmalıdır.

Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Kullanılacak kompozit ahĢap

ve fiber ürünlerinin üre-formaldehit reçineleri içermediğini gösterir

belgeleri imalat öncesinde yetkililere teslim edilmeli ve imalat

boyunca gelen malzemeler uygunluğu idare tarafında kontrol

edilmelidir.

8.4.8. AYDINLATMA

(Temel Puan 5)

Amaç: Kullanıcılar için gereken sağlıklı ortamlarda, kullanıcıların

ihtiyaçlarına göre kullanabilecekleri ve kontrol edebilecekleri

aydınlatma sistemlerinin oluĢturulması

ġartlar: Kullanıcıların ihtiyaç ve tercihlerine göre ayarlayabilecekleri

aydınlatma sistemlerinin, yapının %90‟ında sağlanması

gerekmektedir.

- Tüm yapının aydınlatma sisteminin planlanması, kurulması ve

çalıĢtırılması 2 Puan

- Aydınlatma sistemi için kullanılacak malzemelerin planlama

aĢamasında belirlenmesi, proje Ģartlarına göre uygulanması ve test

edilerek uygunluğunun onaylanması 1 Puan

- Kurulan aydınlatma sisteminin, diğer sistemlere göre verimliliğinin

hesaplanması 2 Puan

Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Projelerde enerji tüketimini,

aydınlatma ihtiyacını artıracak tasarımlardan kaçınmak. Enerji

tüketimini düĢürmek amacıyla tasarruflu ampullerin tercih edilmesi

ve ortak mekânlarda sensorlar aracılığıyla tasarrufun sağlanması.

8.4.9. GÜNIġIĞI

(Temel Puan 5)

Amaç: Kullanıcıların sağlıklı bir ortamda bulunmaları ve aydınlatma,

ısınma gibi ihtiyaçlarının en fazla karĢılanmasını sağlamak amacıyla,

günıĢığından faydalanılmalıdır.

ġartlar: Yapıların %75 günıĢığı alması gerekmektedir.

Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Yapıların tasarımında

günıĢığından en fazla yararlanmak ve enerji tüketimini azaltmak

90

amacıyla yapı yönlenmesi, dıĢ ve iç gölgelendirme elemanları,

tavan yükseklikleri, camların yansıtma durumlarının yanı sıra

fotoselli kontrol mekanizmaları göz önünde bulundurulmalıdır.

Tam aydınlık olma durumu incelenmeli ve fotometrik plan

hazırlanmalıdır. Aydınlatma kurallarının belirlendiği ve hesaplarının

yapıldığı Ģartname oluĢturulmalı ve yapım aĢamaları kontrol

edilmelidir.

8.4.10. MANZARA

(Temel Puan 2 – 5)

Amaç: Çevrede var olan ve peyzaj elemanları ile doğal çevreye en

yakın planlanan manzaranın kullanıcılar tarafından görülebilirliğinin

sağlanması.

ġartlar: Kullanıcıların manzaradan en fazla yararlanmaları

sağlanmalıdır.

- Varolan bir manzaranın kullanıcıların tamamı tarafından görülebilir

olması 2 Puan

- YeĢil çatı, yeĢil fasad ve peyzaj elemanları ile doğal çevreye en yakın

planlanan ve oluĢturulan manzara 3 Puan

Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Yapıların tasarımında

manzaranın göz önünde bulundurulması germektedir. Sürekli

olarak kullanılacak alanların, manzaralarla olan iliĢkileri planlar ve

kesitler üzerinde incelenmelidir. Planlar üzerinde, manzaranın

görünebilirliği iĢaretlenir ve görülebilen alanlar belirtilir. Kesitler

üzerinde ise manzaranın görülebildiği seviyeler ve görülebilen

alanlar belirtilmelidir.

8.5. TASARIMDA YENĠLĠK (8 PUAN)

8.5.1. TASARIMDA YENĠLĠK

(Temel Puan 2 – 8)

Amaç: Tasarım ekiplerine ve projelere, Ģartnamelerdeki beklentilerin

üstünde performans gösterme olanağı sağlamak.

ġartlar:

- Standart uygulamalardan daha iyi ve diğer projelere uygulanabilir,

inovatif bir öneri sunulur 2 Puan

- Ġnovasyon kriterlerini belirten bir rapor sunulur 1 Puan

- Ölçülebilir bir çevresel yararın kanıtlanması zorunludur 1 Puan

- Kapsamlı bir fayda-maliyet analizi yapılır 1 Puan

- YeĢil çatı uygulaması 1 Puan

- YeĢil cephe uygulaması 1 Puan

- Yapı ve/ya yerleĢim tasarımında, canlı türlerinin korunmasına destek

olmak amacıyla özel bir detayın geliĢtirilmesi 1 Puan

91

Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Mevcut bilgi ve kaynaklarla

yapılabilecek tasarımlardan daha iyi Ģartlar ortaya konulması için

sürekli olarak çalıĢmalar yapılmalıdır.

8.6. ATIK YÖNETĠMĠ (12 PUAN)

KONU BAġLIĞI PUANI

Atık Su 6

Katı Atıkların Toplanması 6

T O P L A M 12

8.6.1. ATIK SU

(Temel Puan 6)

Amaç: Doğadaki su döngüsüne zarar verebilecek her türlü faaliyet

önlenmeli, su kaynaklarını en üst seviyede korunmalı ve su tüketimi

en aza indirilmelidir.

ġartlar: OluĢan atık sular yapıdan çıktıktan sonra arıtılmalıdır. Bu

sebeple kendi arıtma imkânı var ise kendisi arıtmalıdır. Aksi

durumda atık sular yerleĢimin içinde ve/ya belediye sınırları

içerisindeki bir arıtma tesisine, bu da mümkün değilse Ģehrin atık

su arıtma tesisine gönderilecek Ģekilde düzenlenmelidir.

Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Planlama yapılırken atık

suların bertarafı için gerekli projelerin hazırlanması ve borulama

maliyetinin hesaplanması gerekmektedir.

8.6.2. KATI ATIKLARIN TOPLANMASI

(Temel Puan 6)

Amaç: Az atık hedefinden sonra oluĢan atıkların geri kullanılabilmesi

sağlanmalıdır.

ġartlar: OluĢan katı atıkların ayrıĢtırılarak geri dönüĢüme

gönderilmesi, organik atıkların kompostlama için kullanılması ve/ya

depolama/yakma yöntemleri ile bertaraf edilmesi.

Potansiyel Teknolojiler ve Stratejiler: Planlama yapılırken atıkların

ayrı toplanması için yer ayrılmalıdır. Müstakil evlerde ve tehlikeli

atık toplama noktalarında alandan kazanmak amacıyla gömülü

konteynırlar kullanılmalıdır. Kullanıcı yoğunluğunun fazla olduğu

yapılarda atık taĢıma hareketli bantlarla yapılabilmektedir.

92

Hukuki her türlü alıntı, kaynak ve bilginin doğruluğundan Firma

sorumludur.