z powodu nowotworów jelita grubego · raka jelita grubego na świecie ma stale tendencje wzrostowe i wynosi około 2,5 procent rocznie u kobiet i około 3,5 procent rocznie u mężczyzn

ZDROWIE I DOBROSTAN 1/2013

ZDROWIE I DOBROSTAN

ROZDZIAŁ VI

Wydział Opieki Zdrowotnej

Zakład Promocji Zdrowia i Pielęgniarstwa Środowiskowego

Śląska Akademia Medyczna w Katowicach

Department of Health Promotion and Community Nursing,

Medical University of Silesia in Katowice

KATARZYNA LESZCZYŃSKA, ANNA LIKOS, TOMASZ IRZYNIEC,

GRZEGORZ LESZCZYŃSKI

z powodu nowotworów jelita grubego

Impact of screening procedures on mortality decline

in patients with colorectal cancer

W ostatnich latach pierwsze miejsce na liście zachorowań i zgonów na świecie

zajmowały choroby układu sercowo – naczyniowego. Obecnie na całym świecie

obserwowany jest wzrost zachorowalności na nowotwory. Z przeprowadzonych

analiz wynika, iż w ciągu najbliższych 50 lat w Stanach Zjednoczonych dojdzie do

podwojenia zachorowalności na nowotwory złośliwe. W 2000 roku zarejestrowano

tam 1,3 mln przypadków zachorowań, natomiast przewiduje się, iż w 2050 roku

będzie ich już 2,6 mln [4, 14].

W Polsce również obserwuje się wzrost liczby zachorowań. W 2005 roku zano-

towano w naszym kraju 125 672 zachorowania na nowotwory złośliwe. Wynika z

tego, iż w obecnej dekadzie pierwsze miejsce na liście w kategorii struktury zacho-

rowań będą zajmowały nowotwory złośliwe [4, 14].

Jednym z głównych problemów medycznych jest rak jelita grubego, który należy

do najczęstszych nowotworów złośliwych. W 2005 roku w Europie Zachodniej na

raka jelita grubego zachorowało około 150 tysięcy osób, natomiast w Polsce w tym

samym roku zarejestrowano 13 987 przypadków tego nowotworu. Zapadalność na

raka jelita grubego na świecie ma stale tendencje wzrostowe i wynosi około 2,5

procent rocznie u kobiet i około 3,5 procent rocznie u mężczyzn. W Stanach Zjed-

noczonych każdego roku rejestruje się około 155 tysięcy nowych przypadków raka

jelita grubego, natomiast w Polsce około 10 tysięcy, z czego 8 tysięcy chorych osób

umiera [4, 9, 14, 23].

Pod względem częstości i śmiertelności rak jelita grubego w naszym kraju znaj-

duje sie na drugim miejscu. Szczyt zachorowalności przypada między 60 a 70 ro-

kiem życia, jednak coraz częściej nowotwór ten dotyka również osoby przed 40

rokiem życia [7, 12, 15, 16, 18, 22, 25].


Zdrowie i dobrostan

116

Rak jelita grubego charakteryzuje się gwałtownym przebiegiem. 5 – letnie prze-

życie uzależnione jest od stopnia zaawansowania choroby i wynosi powyżej 90

procent u chorych w pierwszym stopniu zaawansowania choroby, natomiast poniżej

10 procent w stadium rozsiania [24, 26].

Istotną metodą, która jest w stanie poprawić tę sytuację jest profilaktyka. W jej

skład wchodzi profilaktyka pierwotna, która służy zapobieganiu chorobom poprzez

kontrolowanie lub minimalizowanie czynników ryzyka oraz profilaktyka wtórna

polegająca na wczesnym wykrywaniu i zapobieganiu chorobom [3, 6, 8, 17, 20].

Za podstawowy sposób walki z rakiem uważa się profilaktykę wtórną, obejmują-

cą przede wszystkim masowe badania przesiewowe (skryningowe). Celem tych

badań jest zwalczanie chorób nowotworowych poprzez ich wykrycie w najwcze-

śniejszym stadium, kiedy to szanse na ich wyleczenie są największe. Wczesne roz-

poznanie oraz wdrożenie leczenia przeciwnowotworowego zmniejsza śmiertelność z

powodu raka oraz wydłuża życie chorego [3, 6, 8, 17, 20].

Rak jelita grubego może przez długi okres czasu przebiegać bezobjawowo. Do-

legliwości pojawiają się wówczas, gdy choroba osiąga bardziej zaawansowaną fazę.

Badania naukowe dowodzą, iż podłożem rozwoju raka jelita grubego są bardzo

często łagodne polipy, które w prosty sposób można zdiagnozować i usunąć podczas

badania endoskopowego. Wiadomo również, iż wraz z wiekiem wzrasta prawdopo-

dobieństwo zachorowania na to schorzenie. Aż 90 procent zdiagnozowanych przy-

padków raka jelita grubego dotyczy pacjentów powyżej 50 roku życia. Udowodnio-

no również korelację pomiędzy środowiskowymi czynnikami ryzyka a zwiększo-

nym ryzykiem zachorowania na ten nowotwór oraz korelację pomiędzy przyjmowa-

niem niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ) i hormonalnej terapii za-

stępczej (HTZ) a zmniejszonym ryzykiem zachorowania.

Głównym założeniem pracy jest ocena skuteczności badań przesiewowych w

zmniejszeniu śmiertelności z powodu raka jelita grubego.

W wyniku analizy celu głównego pracy wyodrębniono cele szczegółowe:

1. Analiza wpływu środowiskowych czynników ryzyka na zwiększenie ryzyka

zachorowalności na ten nowotwór.

2. Analiza ryzyka zachorowania na nowotwór jelita grubego w zależności od

płci.

3. Analiza związku przyjmowania NLPZ i HTZ na zmniejszenie tego ryzyka.

Aby zrealizować cel pracy przeanalizowano dokumentację medyczna pacjentów,

którzy zgłosili sie do programu badań przesiewowych.

MATERIAŁ I METODY

W niniejszej pracy analizą objęto dokumentację medyczną 300 pacjentów pod-

danych badaniom przesiewowym (kolonoskopia) realizowanym w oddziale Chirur-

gii Krótkoterminowej w Zakresie Gastroenterologii Niepublicznego Zakładu Opieki

Zdrowotnej “Medyk” w Żorach w latach 2010 – 2011. Wyróżniono dwie grupy

pacjentów. Pierwszą grupę tworzą osoby w wieku 40 – 49 lat, których krewni mają

udokumentowane zachorowanie na raka jelita grubego. Tym samym znaleźli się w

Katarzyna Leszczyńska, Anna Likos, Tomasz Irzyniec, Grzegorz Leszczyński


117

grupie ryzyka zachorowania na ten nowotwór. Z tego powodu osoby te zaproszono

do programu przed 50 rokiem życia. Drugą grupę stanowi populacja osób w wieku

50 – 65 lat, u których czynnikiem ryzyka jest wiek powyżej 50 lat.

W celu szczegółowego opracowania wyników badań:

1. Przedstawiono demograficzną charakterystykę badanych. Zbadano, u której z

płci częściej występują zmiany polipowate w jelicie grubym.

2. U każdego pacjenta przeanalizowano czynniki ryzyka raka jelita grubego oraz

częstość występowania zmian polipowatych w jelicie grubym.

3. Wyodrębniono pacjentów przyjmujących NLPZ oraz HTZ oraz przeanalizowa-

no, czy w tej grupie występuje mniejsza częstotliwość zachorowalności na poli-

py jelita grubego, niż w grupie osób nie przyjmujących tego typu leków.

4. Zbadano liczbę pacjentów, u których podczas badania wykryto i usunięto polipy

jelita grubego oraz dokonano ich podziału ze względu na budowę histopatolo-

giczną oraz lokalizację.

5. Określono grupę pacjentów, u których podczas badania wykryto inne zmiany

nienowotworowe jelita grubego oraz przedstawiono rodzaj tych zmian.

6. Oceniono satysfakcję pacjentów z uczestnictwa w programie.

WYNIKI

Wśród 300 pacjentów poddanym badaniom przesiewowym wyróżniono dwie

grupy wiekowe. Pierwszą grupę stanowią osoby w wieku 40 – 49 lat. Do programu z

tej grupy wiekowej zgłosiło sie 7 osób, co wynosi ~ 2,3 %. Drugą grupę stanowi

populacja osób w wieku 50 – 65 lat. Z tej grupy wiekowej w programie uczestniczy-

ło 293 osób, co wynosi ~ 97,7 % (Rycina 1).

Ryc. 1 Wiek pacjentów uczestniczących w programie


Zdrowie i dobrostan

118

W programie uczestniczyło 198 kobiet, co stanowi 66 % z 300 przebadanych pa-

cjentów oraz 102 mężczyzn (34 %) (Rycina 2).

Ryc. 2 Płeć badanych

Na 300 przebadanych pacjentów u 288 stwierdzono występowanie czynników

zwiększających ryzyko zachorowalności na raka jelita grubego. U 39 pacjentów

(13%) czynnikiem ryzyka był rak jelita grubego u krewnych pierwszego stopnia, u

48 (16%) – palenie papierosów, natomiast u 201 (67%) – BMI powyżej 25. (Rycina

3)

Ryc. 3 Czynniki ryzyka raka jelita grubego osób uczestniczących w programie

Z 300 przebadanych pacjentów 4 %, czyli 12 osób, przyjmowało HTZ, natomiast

NLPZ zażywało 13 osób, co stanowi ~ 4 % przebadanej grupy (Rycina 4).



119

Ryc. 4 Grupa badanych przyjmująca HTZ i NLPZ

Spośród 300 przebadanych pacjentów u 85 stwierdzono polipy jelita grubego, co

stanowi 28 %. Natomiast najliczniejszą grupę - 72 % (215) to osoby, u których nie

stwierdzono polipów (Rycina 5).

Ryc. 5 Pacjenci, u których podczas kolonoskopii zdiagnozowano występowanie

polipów

U 85 pacjentów zdiagnozowano występowanie polipów jelita grubego. Jedna z

tych osób należała do grupy wiekowej 40 – 49 lat, co stanowi ~ 1 %. Natomiast

najliczniejsza grupa, u której zdiagnozowano występowanie polipów to pacjenci w

wieku 50 – 65 lat - 84 osoby (99 %). (Rycina 6)

Celem zbadania istotności statystycznej różnic pomiędzy grupami zastosowano

test z proporcji. Stwierdzono, iż istnieje statystycznie istotna różnica na poziomie p

= 0,000001 pomiędzy grupą wiekową 50 – 65 lat a 40 – 49 lat pacjentów, u których

stwierdzono istnienie polipów.


Zdrowie i dobrostan

120

Ryc. 6 Występowanie polipów u pacjentów z podziałem na dwie grupy wiekowe

Spośród 85 osób, u których zdiagnozowano występowanie polipów 47 (55 %) to

kobiety oraz 38 mężczyzn (~ 45%) (Rycina 7).


test z proporcji. Stwierdzono, iż nie ma różnicy pomiędzy ilością kobiet a ilością

mężczyzn, u których zdiagnozowano polipy (p = 0,167).

Ryc. 7 Występowanie polipów u pacjentów z podziałem na płeć

Spośród 85 osób, u których zdiagnozowano występowanie polipów jelita grube-

go HTZ przyjmowało 10 osób (12%), natomiast NLPZ przyjmowało 12 osób (14%).

Najliczniejszą grupę osób, u których wystąpiły polipy jelita grubego, a mianowicie

63 osoby (74 %) nie przyjmujący HTZ i NLPZ (Rycina 8).



121


test z proporcji. Stwierdzono, iż ilość pacjentów nie przyjmujących HTZ i NLPZ, u

których zdiagnozowano polipy, jest statystycznie istotnie wyższa (p = 0,000002) od

ilości tych osób, która leki przyjmowała.

Ryc. 8 Występowanie polipów u pacjentów z podziałem na przyjmowane leki –

HTZ i NLPZ

Ogółem zdiagnozowano 100 polipów. Najliczniejszą grupę - 64 (64 %) osoby

stanowią polipy hyperplastyczne. Gruczolaków cewkowych wykryto 21 (21 %),

kosmkowych 1 (1 %), cewkowo – kosmkowych 10 (10 %) i ząbkowanych 2 (2 %).

W 2 polipach (2 %) zdiagnozowano raka – adenocarcinoma (Rycina 9).


test z proporcji. Stwierdzono, iż ilość polipów hyperplastycznych w porównaniu z

pozostałymi, jest statystycznie istotnie wyższa (p = 0,00008).


Zdrowie i dobrostan

122

Ryc. 9 Podział zdiagnozowanych polipów ze względu na budowę

histopatologiczną

Spośród 100 zdiagnozowanych polipów zaawansowane zmiany wykryto w 36

polipach. Polipów gruczolakowatych wykryto 34 (34 %), natomiast raka zdiagno-

zowano w 2 polipach (2 %). Najliczniejszą grupę stanowią polipy „łagodne” (hyper-

plastyczne), a mianowicie 64 % wszystkich zdiagnozowanych polipów (64 polipy)

(Rycina 10).

Ryc. 10 Zaawansowane zmiany w polipach



123

Najczęstszą lokalizacją zdiagnozowanych polipów była odbytnica – 55 (55 %)

ze 100 wykrytych polipów, następnie esica – 27 (27 %), okrężnica wstępująca – 6 (6

%), okrężnica poprzeczna – 5 (5 %), zagięcie wątrobowe – 3 (3 %), okrężnica zstę-

pująca – 2 (2 %) oraz zagięcie śledzionowe – 1 (1 %) i kątnica – 1 (1 %). (Rycina

11)

Ryc. 11 Lokalizacja polipów w jelicie grubym

W badanej populacji u 148 (48 %) pacjentów zdiagnozowano inne zmiany nie-

nowotworowe. Na 148 pacjentów, u których stwierdzono obecność zmian nienowo-

tworowych uchyłki esicy odnotowano u 16 pacjentów (~ 11 %), żylaki odbytu - u

103 pacjentów (~ 70 %), uchyłki esicy i zstępnicy – 10 (~ 7 %), uchyłki całej okręż-

nicy – u 8 (~ 5 %), uchyłki esicy i żylaki odbytu – u 3 (~ 2 %), uchyłki całej okręż-

nicy i żylaki odbytu – u 3 (~ 2 %), tłuszczak wstępnicy – u 2 (~ 1,2 %), żylaki odby-

tu i melanozę – u 1 (~ 0,6 %), uchyłki zstępnicy – u 1 (~ 0,6 %) oraz melanozę

wstępnicy – u 1 pacjenta (~ 0,6 %) (Rycina 12).


Zdrowie i dobrostan

124

Ryc. 12 Rodzaj zdiagnozowanych zmian nienowotworowych oraz ich

lokalizacja

Na 300 przebadanych pacjentów ~ 95 % (285 osób) stwierdziło, iż program ba-

dań przesiewowych jest bardzo przydatny, natomiast 5 % (15 osób), że jest raczej

przydatny (Rycina 13).

Ryc. 13 Ocena przydatności badania przesiewowego w kierunku raka jelita

grubego



125

OMÓWIENIE WYNIKÓW BADAŃ WŁASNYCH

W badaniach przesiewowych w kierunku wykrywania raka jelita grubego

uczestniczyło 300 pacjentów. Badania realizowano w oddziale Chirurgii Krótkoter-

minowej w Zakresie Gastroenterologii Niepublicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej

Medyk w Żorach w latach 2010 – 2011. W wyniku przeprowadzonych analiz uzy-

skano następujące wyniki:

W skład badanej populacji weszły dwie grupy wiekowe pacjentów. Pierwsza

grupa to osoby w wieku 40 – 49 lat, które posiadają krewnych pierwszego stopnia,

wśród których wystąpiło zachorowanie na raka jelita grubego, co spowodowało, że

znaleźli sie oni w grupie ryzyka zachorowania na ten nowotwór. Z tego powodu

zostali oni włączeni do programu przed 50 rokiem życia. Drugą grupę stanowią

osoby w wieku 50 – 65 lat, u których czynnikiem ryzyka jest wiek. Z pierwszej

grupy do programu zgłosiło się 7 osób, co stanowi ~ 2,3 % badanej populacji, nato-

miast najliczniejszą grupę reprezentują pacjenci w wieku 50 – 65 lat. Z tej grupy

wiekowej w programie uczestniczyły 293 osoby, co wynosi ~ 97,7 %. Wynika z

tego, iż pomimo możliwości włączenia do programu osób poniżej 50 roku życia,

osoby te w bardzo małym stopniu są zainteresowane uczestnictwem w badaniach.

Świadczyć to może o niedostatecznej wiedzy tych osób na temat czynników ryzyka

zachorowalności na choroby nowotworowe, czy też o niedostatecznym rozpo-

wszechnianiu informacji na temat badań skryningowych. Innym czynnikiem może

być również lęk przed samym badaniem lub lęk przed postawieniem diagnozy cho-

roby nowotworowej. Osobom takim łatwiej jest żyć w niewiedzy o chorobie, niż

„stawić czoła” diagnozie i leczeniu. Dla wielu osób nadal diagnoza – „rak” jest

równoznaczna z cierpieniem i śmiercią.

Własna interpretacja wyników badań przeprowadzonych na potrzeby pracy różni

się od komentarzy autorów artykułu pt. „Akceptowalność przesiewowych badań

kolonoskopowych w profilaktyce raka jelita grubego w zależności od niektórych

czynników demograficznych”. K. Homa, M. Brzosko, K. Safranow oraz K. Marlicz

stwierdzili, iż wiek badanych nie miał istotnego wpływu na uczestnictwo pacjentów

w badaniach przesiewowych. Aczkolwiek przytoczyli oni wyniki badań innych

autorów, według których osoby starsze (powyżej 50 roku życia) chętniej poddawały

się badaniom przesiewowym wykrywającym raka jelita grubego, niż osoby młodsze.

Zwrócili uwagę na to, iż osoby młodsze nie korzystały z badań skryningowych z

powodu obaw przed bólem związanym z badaniem, złymi wynikami, a przede

wszystkim przed rozpoznaniem raka [13].

Z badanej populacji osób u 85 zdiagnozowano występowanie polipów. W grupie

wiekowej 40 – 49 lat u jednego pacjenta wykryto polipy jelita grubego, natomiast w

grupie 50 – 65 lat polipy zdiagnozowano u 84 pacjentów. Wynika z tego, iż wraz z

wiekiem wzrasta ryzyko zachorowania na raka jelita grubego. Niestety, z grupy

wiekowej 40 – 49 lat zgłosiło się do badań zbyt mało osób (7 osób - ~ 2,3 % badanej

populacji), aby wysunąć dalsze wnioski.

Interpretacja badań o wzroście ryzyka zachorowalności na raka jelita grubego

wraz z wiekiem zgodna jest z wnioskami autora artykułu pt. „Chirurgiczne leczenie

chorób jelita grubego”. A. Niedojadło – Kumor stwierdziła w nim, iż rak jelita gru-


Zdrowie i dobrostan

126

bego rzadko występuje przed 40 rokiem życia, natomiast wraz z wiekiem ryzyko to

wzrasta, osiągając szczyt w ósmej dekadzie życia. Autorka stwierdziła również, iż

wiele badań wykazało obecność w co czwartym badaniu kolonoskopowym wyko-

nywanym u osób po 50 roku życia polipów gruczolakowatych, które należą do sta-

nów przedrakowych [19].

Biorąc pod uwagę płeć badanych, do programu zgłosiło się 198 kobiet, co sta-

nowi 66 % badanej populacji oraz 102 mężczyzn, co wyniosło 34 %. Świadczy to o

większym zainteresowaniu kobiet uczestnictwem w badaniach profilaktycznych.

Wynikać z tego może większa dbałość kobiet o swój stan zdrowia, o czym może

świadczyć ich dłuższa długość życia, niż mężczyzn.

Własna interpretacja wyników badań różni się od interpretacji badań K. Homy i

współautorów. Stwierdzili oni, iż nie było istotnych różnic uczestnictwa w progra-

mie kobiet i mężczyzn [13]. Odrębność wyników może jednak wynikać z ilościowej

różnicy badanej populacji (w/w autorzy badania prowadzili na populacji liczącej

1200 osób).

U 85 osób badanej populacji na potrzeby pracy zdiagnozowano występowanie

polipów, z czego 47 dotyczyło kobiet, a 38 mężczyzn. Celem zbadania istotności

statystycznej różnic pomiędzy grupami zastosowano test z proporcji. Stwierdzono,

iż nie ma istotnej różnicy pomiędzy ilością kobiet a ilością mężczyzn, u których

zdiagnozowano polipy (p = 0, 167). Teza ta różni się od wniosków autorów artykułu

pt. „Sporadyczny rak jelita grubego – czynniki modulujące indywidualną wrażli-

wość na zachorowanie”. J. Gil, A. Stembalska, I. Łaczmańska oraz M. Sąsiadek

stwierdzili w nim, iż na raka jelita grubego częściej chorują mężczyźni ( ok. 11,3 %

wszystkich nowotworów), niż kobiety (10,4 % wszystkich nowotworów) [11].

U każdego pacjenta przeanalizowano, czy u krewnych pierwszego stopnia wy-

stąpiło zachorowanie na raka jelita grubego oraz obecność środowiskowych czynni-

ków zwiększających zachorowalność, takich jak nałóg palenia papierosów oraz BMI

powyżej 25. Na 300 badanych pacjentów u 288 stwierdzono występowanie czynni-

ków zwiększających ryzyko zachorowalności na raka jelita grubego. U 39 pacjen-

tów (13% badanej populacji) czynnikiem ryzyka było wystąpienie zachorowania na

raka jelita grubego u krewnych pierwszego stopnia, u 48 (16 %) – palenie papiero-

sów. Najmniej liczną grupę (12 osób – 4 %) stanowią pacjenci, u których nie zaob-

serwowano żadnych czynników ryzyka.

W badanej populacji osób przeanalizowano ilość pacjentów przyjmujących nie-

steroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) oraz hormonalną terapię zastępczą (HTZ),

jak również przeanalizowano, czy w tej grupie występuje mniejsza częstotliwość

zachorowalności na polipy jelita grubego, niż w grupie osób nie przyjmujących tego

typu leków. Na 300 badanych pacjentów 13 (~ 4 %) przyjmowało NLPZ powyżej 3

miesięcy oraz 12 (4 %) HTZ również powyżej 3 miesięcy. W całej badanej popula-

cji (300 osób) u 85 zdiagnozowano występowanie polipów jelita grubego. W grupie

tej znalazło się 12 osób przyjmujących NLPZ oraz 10 przyjmujących HTZ. Najlicz-

niejszą grupę z zdiagnozowanymi polipami jelita grubego, a mianowicie 60 osób,

stanowią pacjenci nie przyjmujący NLPZ i HTZ. Wysunąć z tego można wniosek, iż

przyjmowanie przewlekłe NLPZ i HTZ ma wpływ na zmniejszenie zachorowalności



127

na polipy jelita grubego, a w konsekwencji na zmniejszenie ryzyka powstania raka.

Wyniki te nie są jednak jednoznaczne i mogłyby ulec zmianie badając większą gru-

pę osób przyjmujących NLPZ i HTZ przez co najmniej 10 lat. Celem zbadania istot-

ności statystycznej różnic pomiędzy grupami zastosowano test z proporcji. Stwier-

dzono, iż ilość pacjentów nie przyjmujących dane leki, u których zdiagnozowano

polipy jest statystycznie istotnie wyższa (p = 0,000002) od ilości osób, która leki

przyjmowała. Teza o ochronnym działaniu NLPZ i HTZ byłaby zgodna z autorami

dwóch cytowanych poniżej artykułów. A. Bednarowska – Flisiak i M. Bińkowska w

artykule pt. „Hormonalna terapia zastępcza a rak jelita grubego” opisują prace róż-

nych badaczy, z których wynika, iż wśród kobiet stosujących HTZ diagnozuje się

mniejszą ilość polipów gruczołowych, przez co zmniejsza się u nich ryzyko powsta-

nia raka jelita grubego [1]. Natomiast M. Degowska i G. Rydzewska w artykule pt.

„Chemoprewencja raka jelita grubego – rola mesalazyny” przytaczają liczne badania

przeprowadzone w latach 80 i 90 – tych, które wykazały, iż stosowanie NLPZ ma

działanie przeciwnowotworowe. Kolejne badania potwierdziły tę zależność, jednak

najlepsze korzyści zaobserwowano po 10 –letnim stosowaniu tych leków [7].

Na 300 przebadanych pacjentów u 85 zdiagnozowano występowanie polipów je-

lita grubego. W sumie usunięto u tych pacjentów 100 polipów. Biorąc pod uwagę

budowę histopatologiczną, zdiagnozowano i usunięto następujące polipy: - polip

hyperplastyczny - 64, co stanowi 64 % wszystkich zdiagnozowanych polipów, -

gruczolak cewkowy - 21 (21 %), - gruczolak kosmkowy -1 (1%), - gruczolak cew-

kowo – kosmkowy 10 ( 10%), - gruczolak zabkowany – 2 (2%), - adenocarcinoma –

2 (2%).

Celem zbadania istotności statystycznej zastosowano test z proporcji. Stwierdzo-

no, iż ilość polipów hyperplastycznych w porównaniu z pozostałymi, jest staty-

stycznie istotnie wyższa (p = 0,00008). Wynika z tego, iż najwięcej rozpoznanych i

usuniętych polipów w badanej populacji osób miało budowę hyperplastyczną. Wy-

niki te różnią się od autorów artykułu pt. „Endoskopowa polipektomia w profilakty-

ce raka jelita grubego”. S. Wojtuń, R. Koktysz i W. Kozłowski stwierdzają w nim, iż

najczęściej występującym typem polipów diagnozowanych podczas badań endosko-

powych sa polipy gruczolakowate [27].

Badania kliniczne prowadzone na przełomie wielu lat wykazały, iż rak jelita

grubego w większości przypadków rozwija sie na podłożu łagodnych polipów gru-

czolakowatych. M. Bujanowska – Fedak, J. Czajor i A. Steciwko w artykule pt.

„Współczesne aspekty diagnostyki i terapii raka jelita grubego” podają, iż najwięk-

sze ryzyko raka istnieje w przypadku rozwoju polipów o budowie kosmkowej. Oce-

niane jest ono na 29 – 70 %. W przypadku gruczolaków cewkowych rak rozwija się

w 5 – 10 %. Przemiana łagodnego gruczolaka w zmianę nowotworową wg autorów

wynosi 7 – 12 lat. Niektóre źródła podają, iż również łagodne polipy hyperplastycz-

ne mogą z czasem ulec przemianie w tzw. polipy ząbkowane, a następnie zezłośli-

wieć. Dlatego też wszystkie polipy jelita grubego diagnozowane podczas badania

endoskopowego powinny być traktowane jako potencjalnie złośliwe [5]. Wynika z

tego, iż 85 pacjentów z badanej populacji, którym zdiagnozowano i usunięto polipy

uniknęło najprawdopodobniej rozwoju pełnoobjawowego raka jelita grubego. Jed-


Zdrowie i dobrostan

128

noznacznie można więc stwierdzić, iż badania przesiewowe mają wpływ na zmniej-

szenie śmiertelności wśród chorych na raka jelita grubego. Doskonałym narzędziem

tych badań jest kolonoskopia, która pozwala nie t

usunąć zmiany chorobowe w jelicie grubym. Diagnozowanie i usuwanie łagodnych

polipów przyczynia się do wyeliminowania ich transformacji w zmianę złośliwą,

natomiast diagnozowanie i usuwanie endoskopowo zmian złośliwych powoduje

natychmiastowe wyleczenie pacjenta. Pozwala to w dużym stopniu zmniejszyć

koszty leczenia chorych na raka (leczenie operacyjne, chemioterapia, radioterapia,

leczenie paliatywne), a przede wszystkim zmniejszyć śmiertelność u tych pacjen-

tów. Niebagatelne znaczenie ma również to, iż pomaga się tym chorym i ich bliskim

uniknąć cierpienia związanego z chorobą nowotworową, jak również wyczulić ich

na badania kontrolne. Pacjent świadomy potrafi postępować w ten sposób, by unik-

nąć zagrożenia, a to wszystko w konsekwencji prowadzi do zmniejszenia śmiertel-

ności wśród tych chorych. Jeśli taki pacjent uświadomi i nakłoni do skryningu jedną,

dwie lub kilka innych osób, szanse te mogą ulec zwielokrotnieniu. P. Cieśla, B.

Cieśla i H. Cieślak w artykule pt. „Znaczenie profilaktyki wtórnej w nowotworach

jelita grubego” przytaczają słowa członków zespołu ekspertów wyznaczonych przez

Agencję ds. Polityki Zdrowotnej i Badań, którzy stwierdzili, iż gdyby ludzie po 50

roku życia czynnie uczestniczyli w badaniach skryningowych, można by było wów-

czas każdego roku uratować 18 tysięcy istnień ludzkich [6]. Podobne wnioski o

wpływie skryningu na zmniejszenie śmiertelności wysunęli autorzy artykułu pt.

„Chemoprewencja raka jelita grubego”. M. Degowska i G. Rydzewska stwierdzają,

iż mimo możliwości przeoczenia w trakcie badań mniejszych polipów (15 – 20 %),

to jednak wg nich każda metoda skryningu jest lepsza, niż jej zaniechanie [7].

Najczęstszą lokalizacją polipów w badanej populacji osób była odbytnica. W

tym miejscu polipy wykryto u 55 osób, co stanowi 55 % ze 100 wykrytych polipów,

następnie esica – 27 (27 %), okrężnica wstępująca – 6 (6 %), okrężnica poprzeczna

– 5 (5 %), zagięcie watrobowe – 3 (3 %), okrężnica zstępująca – 2 (2 %) oraz zagię-

cie śledzionowe – 1 (1 %) i kątnica – 1 (1 %). Wg autorów „Atlasu gastroenterologii

klinicznej” pod redakcją Leszka Paradowskiego najczęstszą lokalizacją raka jelita

grubego (ok. 2/3 przypadków) jest esica i odbytnica, w ok. 15 - kątnica, natomiast

reszta zmian występuje mniej lub bardziej równomiernie w pozostałych częściach

jelita grubego [21]. Wyniki badań przeprowadzonych na potrzeby pracy nie różnią

się znacząco od wniosków autorów powyższej publikacji. Również w tym przypad-

ku najczęstszą lokalizacją polipów była odbytnica i esica, aczkolwiek w kątnicy

zdiagnozowano tych zmian najmniej, bowiem tylko 1 %.

W badanej grupie 300 osób przeanalizowano również rodzaj zmian nienowotwo-

rowych. Na 148 pacjentów, u których stwierdzono obecność zmian nienowotworo-

wych uchyłki esicy odnotowano u 16 pacjentów (~ 11 %), żylaki odbytu - u 103

pacjentów (~ 70 %), uchyłki esicy i zstępnicy – 10 (~ 7 %), uchyłki całej okrężnicy

– u 8 (~ 5 %), uchyłki esicy i żylaki odbytu – u 3 (~ 2 %), uchyłki całej okrężnicy i

żylaki odbytu – u 3 (~ 2 %), tłuszczak wstępnicy – u 2 (~ 1,2 %), żylaki odbytu i

melanozę – u 1 (~ 0,6 %), uchyłki zstępnicy – u 1 (~ 0,6 %) oraz melanozę wstępni-

cy – u 1 pacjenta (~ 0,6 %). Wynika z tego, iż najczęstszą zmianą nienowotworową



129

diagnozowaną podczas badań endoskopowych dolnego odcinka przewodu pokar-

mowego są uchyłki esicy oraz żylaki odbytu. M. Bittinger w publikacji pt. „Atlas

kolonoskopii” stwierdził, iż uchyłki (palcowate wypuklenia wystające na zewnątrz

światła jelita) powstają w wyniku niskiej zawartości włókien roślinnych w diecie, co

doprowadza do mniejszej objętości stolca i w konsekwencji do zwiększenia napięcia

ściany jelita. Ponadto stwierdził, iż powstają one najczęściej w esicy z powodu jej

silnych skurczy i dużej segmentacji [2]. W badaniach przeprowadzonych na potrze-

by pracy najczęstszą lokalizacją zdiagnozowanych uchyłków była również esica.

R. Fleischmann w/w publikacji stwierdził, iż melanoza okrężnicy (wynik pig-

mentacji błony śluzowej jelita w wyniku nadużywania środków przeczyszczających)

najczęściej występuje w prawej części okrężnicy i wstępnicy [10]. Podobnie w ba-

daniach przeprowadzonych na potrzeby pracy melanozę zdiagnozowano w części

wstępującej okrężnicy.

Dodatkowo w pracy oceniono satysfakcję pacjentów z uczestnictwa w progra-

mie. Na 300 przebadanych pacjentów ~ 95 % (285 osób) stwierdziło, iż program

badań przesiewowych jest bardzo przydatny, natomiast 5 % (15 osób), że jest raczej

przydatny. Wyniki te świadczą o tym, iż pacjenci, którzy uczestniczyli w programie,

byli świadomi wagi badania mającego na celu wykrycie i ewentualne leczenie zdia-

gnozowanych zmian. Świadczyć to może o coraz większej wiedzy społeczeństwa na

temat profilaktyki chorób nowotworowych, ich leczenia oraz celowości programów

skryningowych.

WNIOSKI

Na podstawie wyników badań wysunięto następujące wnioski:

1. Zainteresowanie udziałem w badaniach przesiewowych osób po 50 r. ż. z ro-

dzinnym wywiadem raka jelita grubego jest niewielkie.

2. Kobiety w większym stopniu iż mężczyźni są zainteresowane uczestnictwem w

programie badań przesiewowych.

3. Większość osób uczestnicząca w programie obciążona jest występowaniem

jednego, dwóch lub trzech czynników zwiększających ryzyko zachorowalności

na raka jelita grubego (rak u krewnych pierwszego stopnia, BMI powyżej 25, pa-

lenie papierosów).

4. Ryzyko występowania raka jelita grubego wzrasta wraz z wiekiem.

5. U chorych ze stwierdzonymi podczas badania polipami jelita grubego nie wystę-

powały objawy kliniczne.

6. Polipy występują częściej u osób z czynnikami ryzyka raka jelita grubego.

7. Spośród polipów jelita grubego najczęstsze są łagodne polipy hyperplastyczne.

8. Częstość występowania polipów jelita grubego daje się powiązać ze stosowa-

niem HTZ i NLPZ.

9. W opinii badanych program badań przesiewowych w kierunku raka jelita grube-

go jest przydatny i skuteczny.


Zdrowie i dobrostan

130

1. Bednarowska – Flisiak A, Bińkowska M. Hormonalna terapia zastępcza a rak

jelita grubego. Przegląd Menopauzalny 2003; 2: 68 – 72.

2. Bittinger M. Uchyłkowatość i zapalenie uchyłków. [W:] Messman H. Atlas

kolonoskopii. Warszawa: MediPage: 2007; s. 56. ISBN 978 – 83 – 89769 – 34 –

3.

3. Brużewicz S. Nowotwory jelita grubego: Warszawa PZWL; 2008, wyd. I. ISBN

978 – 83 – 200 – 3333 – 5, s. 35 – 39.

4. Bujanowska – Fedak M M, Czajor J, Steciwko A. Współczesne aspekty profilak-

tyki nowotworów jelita grubego. Terapia 2008, 9 (2): 55 – 57.

5. Bujanowska – Fedak M M, Czajor J, Steciwko A. Współczesne aspekty diagno-

styki i terapii raka jelita grubego. Terapia 2009; 9, z. 1 (229): 69 – 73.

6. Cieśla P, Cieśla B, Cieślak H. Znaczenie profilaktyki wtórnej w nowotworze

jelita grubego. Problemy pielęgniarstwa 2008; 16 (3): 316 – 320.

7. Degowska M, Rydzewska G. Chemoprewencja raka jelita grubego – rola mesa-

lazyny. Przegląd Gastroenterologiczny 2008; 3 (5): 247 – 254.

8. Deptała A, Frączek M. Profilaktyka w onkologii. [W:] Frączek M. (red.) Pod-

stawy diagnostyki i terapii nowotworów. Bielsko – Biała: & Medica Press:2008.

ISBN 978 – 83 – 7522 – 021 – 6, s. 36 – 38.

9. Drozd R, Trzciński R, Rutkowski M, Grzegorczyk K, Dziki Ł, Sygut A, Koło-

mecki K, Dziki A. Stężenia antyoksydacyjnych pierwiastków śladowych – sele-

nu i cynku – u chorych z rakiem esicy lub odbytnicy. Gastroenterologia Polska

2008; 6 (15); 391 – 394.

10. Fleischmann R. Melanoza okrężnicy. [W:] Messman H. Atlas kolonoskopii.

Warszawa: MediPage: 2007; s. 151. ISBN 978 – 83 – 89769 – 34 – 3.

11. Gil J, Stembalska A, Łaczmańska I, Sąsiadek M. Sporadyczny rak jelita grubego

– czynniki modulujące indywidualną wrażliwość na zachorowanie. Współczesna

Onkologia 2010; 14 (3): 211 – 216.

12. Gil J, Wojtuń S. Diagnostyka endoskopowa raka jelita grubego. Współczesna

Onkologia 2006;10 (3): 116 – 120.

13. Homa K, Brzosko M, Safranow K, Marlicz K. Akceptowalność przesiewowych

badań kolonoskopowych w profilaktyce raka jelita grubego w zależności od nie-

których czynników demograficznych. Pol. Merk. Lek. 2005; XIX (110, 179):

179 – 181.

14. Korniluk J, Wcisło G, Nurzyński P , Stec R, Bodnar L, Obrocka B, Szczylik C.

Współczesna Onkologia 2006; 10 (3): 136.



131

15. Łaczmańska I, Kozłowska J. Niestabilność chromosomowa w sporadycznym

raku jelita grubego. Współczesna Onkologia 2009;13 (4): 177 -180.

16. Maliszewski D, Jastrzębski T, Drucis K, Kopacz A. Czynniki prognostyczne w

raku jelita grubego – co możemy dodać do standardu? Współczesna Onkologia

2008; 12 (5): 212 – 216.

17. Mierzwa T. Udział pielegniarki w badaniach przesiewowych. [W:] Nowicki A.

(red.) Pielęgniarstwo onkologiczne. Poznań: Termedia; 2009. ISBN 978 – 83 –

89825 – 83 – 4, s. 61 – 73.

18. Muszyński J. Rak jelita grubego. Nowa Klinika 2005: 12 (9 – 10); 948 – 953.

19. Niedojadło – Kumor A. Chirurgiczne leczenie chorób jelita grubego, Świat me-

dycyny 2009; 8 (104): 14 – 18.

20. Niwińska A. Madowe badania przesiewowe (skryningowe). [W:] Kułakowski A,

Skowrońska – Gardas A. (red.) Onkologia. Warszawa: PZWL; 2003. ISBN 83 –

200 – 2737 – 3, s. 35 – 37.

21. Paradowski L. (red.): Atlas gastroenterologii klinicznej. Wrocław: Urban &

Partner; 2006, wyd. I. ISBN- 10 83 – 89581 – 94 -9, s.167 – 169.

22. Richter P, Milanowski W, Bucki K, Kubisz A, Nowak W. Wiek jako czynnik

rokowniczy u chorych z rakiem jelita grubego. Przeglad Lekarski 2005; 62 (12):

1440 – 1443.

23. Spychalski M, Dziki A. Mesalazyna w chemoprewencji raka jelita grubego.

Gastroenterologia Polska 2009; 6 (16): 483 – 487.

24. Szenjach J, Synowiec A, Szarlej – Wcisło K, Cieślak A, Korniluk J, Bodnar L.

Rak jelita grubego w świetle współczesnych badań molekularnych. Współczesna

Onkologia 2006; 10 (3): 103 – 110.

25. Tarnowski W, Grous A. Laparoskopia w wybranych chorobach przewodu po-

karmowego. Gastroenterologia Polska 2009; 2 (16): 177 – 181.

26. Ultracka – Hutka B. Leczenie celowane chorych na raka jelita grubego – aktual-

ny stan wiedzy. Współczesna Onkologia 2006; 10 (3): 121 – 127.

27. Wojuń S, Koktysz R, Kozłowski W. Endoskopowa polipektomia w profilaktyce

raka jelita grubego. Pol. Merk. Lek. 2007; XXII (131): 449 – 453.

STRESZCZENIE

W ostatnich latach pierwsze miejsce na liście zachorowań i zgonów na świecie

zajmowały choroby układu sercowo – naczyniowego. Obecnie na całym świecie

obserwowany jest wzrost zachorowalności na nowotwory [4, 14]. Jednym z głów-

nych problemów medycznych jest rak jelita grubego, który należy do najczęstszych

nowotworów złośliwych. Zapadalność na raka jelita grubego na świecie ma stale

tendencje wzrostowe i wynosi około 2,5 procent rocznie u kobiet i około 3,5 procent

rocznie u mężczyzn. W Polsce około 10 tysięcy osób rocznie zachoruje na raka jelita


Zdrowie i dobrostan

132

grubego, z czego 8 tysięcy umrze [4, 9, 14, 23]. Głównym założeniem pracy jest

ocena skuteczności badań przesiewowych (kolonoskopii) w zmniejszeniu śmiertel-

ności z powodu raka jelita grubego. W niniejszej pracy analizą objęto dokumentację

medyczną 300 pacjentów poddanych badaniom przesiewowym realizowanym w

latach 2010 – 2011.

ABSTRACT

In recent years cardiovascular diseases have been the leading cause of morbidity

and mortality. Currently, an increased prevalence of neoplasms in the world popula-

tion has been noted [4, 14]. Particularly, colorectal cancer has been considered a

major medical problem due to its malignancy. The prevalence of colorectal cancer is

on an increase in the world population. It is estimated that the disease affects annual-

ly approximately 2,5 % of women and around 3,5 % of men. In Poland, it is predict-

ed that there will be 10 thousand new cases of colorectal cancer with the prognosis

that 8 thousand individuals will die [4, 9, 14, 23]. The main aim of the study was to

assess the impact of screening procedures (colonoscopy) on the decline of mortality

in patients with a diagnosed colorectal cancer. In the present study the authors ana-

lysed medical history of 300 patients who had undergone colonoscopy screening

procedure in the years 2010 – 2011 .

Artykuł zawiera 33363 znaki ze spacjami

Documents

z powodu nowotworów jelita grubego · raka jelita grubego na świecie ma stale tendencje wzrostowe i wynosi około 2,5 procent rocznie u kobiet i około 3,5 procent rocznie u mężczyzn