YZYILLAR BOYUNCA SKDAR(Birinci Cilt)

YazarMehmet Nermi Haskan

. . . . .

Proje KoordinatrVeli Saylam

skdar Belediyesi Bilgi lem Mdr

Yayna Hazrlk ve YapmMarmara Reklam ve Pazarlama Ltd. ti.

(212) 612 99 87-501 31 72

RedaksiyonSleyman Nevzat zdemir

GrafikErkan Berrak

Fotoraflar ve Tarih Grsel MalzemeMehmet Nermi Haskan ve

skdar Belediyesi skdar Aratrmalar Merkezi

DialarTayyar As

Katkda BulunanlarGlhan Yaman - Yasemin Ufuk YaylaHlya aredar - Ahmet Zahit Emre

Kemal Akn - Sabri ahin - mer Karc

Renk Ayrm ve FilmSrat Grsel Sanatlar Merkezi (216) 474 08 16-17

Dijital Montaj ve BaskAsr Matbaaclk Ltd. ti. (212) 283 84 38

CiltSezgin Ciltevi (212) 516 11 63

ISBN NumaralarTakm No: ISBN 975-97606-0-61. Cilt No: ISBN 975-97606-1-4

. . . . .

SKDAR BELEDYESskdar Aratrmalar Merkezi Say: 3

Temmuz 2001

Talik BESMELE

skdarl ebr stad, kemanke, kfeciyan, hezarfen; Hattat Necmeddin Okyay (1883 - 1976).

Sunu

skdar, stanbulumuzun Asya ktasndaki en eski yerleim birimidir. Tarih boyunca pekok uygarla ev sahiplii yapan ilemiz, Fetihten nce bir slm ehri olmakla stan-bulun fethine de tanklk etmitir.Fetihten sonra, zellikle devlet ricalinin ikamet iin en ok tercih ettii yer olan sk-dar, gerek devlet adamlar, gerekse ahaliden dier kimseler tarafndan vcuda getirileneserlerle zerinde tarih hazineleri barndran, devs bir kltr ehri kimlii kazanmtr.

skdar, bugn bile hayatn her alanna nfuz eden derin bir tarih dokuya sahiptir: eh-rin drt bir yanna yaylm camiler, tekkeler, trbeler, mektep ve medreseler... emeler,sebiller, hamamlar... Grkemli saraylar, kkler ve yallarn yan sra scak yuvalar hvi-yetindeki mtevaz evler... Korular, mesireler, baheler... Hatt ta iilii ve hat sanat-nn emsalsiz numuneleriyle dolu birer ak hava galerisi hkmndeki mezarlklar.

ehrin bizden nceki skinleri olan ecdadmz bu ehirdeki kltr varlklarn hangi me-deniyet ve millete ait olursa olsun en iyi ekilde koruyarak bize emanet etmee altlar.Onlar gibi, bu dokunun korunarak gelecek nesillere aktarlmas konusunda hassasiyetgstermek, ehrin bugnk sakinleri olarak bizim iin de nemli bir sorumluluktur.

Belediye olarak, skdarmzn tarih kimliini oluturan bu dokunun unsurlarn gn-mz insanlarna tantmay da kendimiz iin ayn derecede nemli bir vazife sayyoruz. Busebeple greve geldiimiz gnden bu yana yaptmz imar, ina, tamir, bakm, yenilemeve dzenleme almalarnn yan sra gerek grsel gerekse yazl, eitli belgesel yaynlarhazrladk.

Sayn Mehmet Nermi Haskann elinizdeki eseri ise skdarmz en eski alardan bu-gne, btn ynleriyle tantan, sahasnda yaplm en kapsaml ve gncel almadr. Sa-yn yazarn uzun yllarn vererek, byk bir titizlikle hazrlad eser; geni bilgi birikimi-nin yan sra zengin grsel ierii ile de skdarmzn tarih kimliinin tantmnda oknemli bir boluu dolduracaktr.

Bu vesile ile hazrlanmas pek byk emek, aba ve fedakrlklar gerektiren bu eseri, b-yk bir zveriyle vcuda getiren yazar Sayn Mehmet Nermi Haskan Beyefendiye; eseringnyzne kmas iin gerekli madd kaynan temini konusunda gsterdii abalarsebebiyle Sayn Tuncer Glc Beyefendiye ve nihayet eserin, Altn ehir s-kdarmza yarar bir titizlikle hazrlanarak okuyucuya ulamasnda emei bulunan dierzevata skdarllar ve kltr camiamz adna en derin kranlarm sunuyorum.

Sayglarmla.

Ylmaz Bayatskdar Belediye Bakan

nsz

K be topra saylan ve bu yzden Belde-i Tayyibe denilen, gzel ve tarihi skdarhakknda bugne kadar baz kitaplar yaynland. Fakat, bunlarn hi biri gerek skdaryanstmyordu. Bir ksm efsanelere dayandrlmt. ou yazlar ise, makale eklinde vemasa banda kaleme alnmt. Merhum, brahim Hakk Konyal Beyefendinin eseri birdereceye kadar ihtiyac karlyordu. Fakat oradaki kitabeler de Osmanlca olarakyazlmt. Bugnk neslin bunu okumasna imkn yoktu. Zaten kendi ifadesine gre de,eser aceleye getirilmiti.

Bu yzden almama, dolaarak ve mevcut kitabeleri yerinde, tekrar tekrar okuyarak ba-ladm. Dier yandan da ariv almalar yaptm. skdarl olduum iin de beldeyi okiyi biliyor ve tanyordum. Bu yzden girmediim hi bir yer mevcut deildir.

Bu arada, bir ak hava mzesi olan Karacaahmet Mezarlnn mevcut adalarn taradm.Topraa gml olanlar hari btn hideleri okudum. Bunu kitabmda grmekmmkndr. Bu almalarm on seneden fazla srd. Bu mddetin sonunda, hazrlamak-ta olduum stanbul Tekkeleri adl eserim iin, baz eyh hidelerinin resimlerini ek-mek icab etti. Fakat ne yazk ki, yardan fazlasnn yok edildiini hayretle grdm ve okzldm. D lkelerin hi bir mezarlnda bu ekilde hazrlanm hideler mevcutdeildir. Bunlar yalnz Osmanlya has sanat eserleridir. Bu yzden korunmalar lzmdr.Bu yaplmad takdirde, gerek hat ve gerekse ta sanatnn bu esiz numuneleri yok olupgidecektir.

Eserde yalnz nefs-i skdar anlatlm ve onun ayrlmaz paralar olan blgelerhakknda aklamalarda bulunulmutur. Kitap hacminin ok genileyecei dncesiyleskdara bal olduu halde Kuzguncuk, Beylerbeyi, engelky, Vaniky ve Kandillibeldeleri yazlmamtr.

Bu eserin basmna byk gayret sarf eden ve ok titiz bir alma yapan Sayn SleymanNevzat zdemir Beyefendiye, eseri ilk defa skdar Belediyesi yetkililerine gtrptantan Sayn Veli Saylam Beyefendiye, gayretlerini hi bir zaman esirgemeyen SaynMustafa Uur Beyefendiye, her zaman kendisinden byk yaknlk grdm ve eserinbaslmas iin ok emek sarf eden Sayn Ahmet Tevfik Bozmer Beyefendiye, eserinbasm iin gerekli madd destei salayan Sayn Tuncer Glc Beyefendiye ve skdarabunun gibi bir ok deerli hizmetler ifa eden deerli Belediye Bakan Sayn Ylmaz BayatBeyefendiye sonsuz teekkrlerimi ve sayglarm sunarm.

Mehmet Nermi HASKAN

E serin yayna hazrl konusunda bir ka not:1- Eser, sayn yazarn tasnifine uygun olarak ncelikle tematik olarak blmlere ayrlmve ardndan her blm iindeki konular, balklarn alfabetik sras ile ilenmitir.

2- Eserin vcuda getirilmesi uzun yllar gerektirdiinden kanlmaz olarak ortaya kanbilgi - mevcut durum ayrlnn giderilmesi amacyla yayna hazrlk aamasnda eser ba-tan sona gzden geirilerek olabildiince bilgilerin gncellenmesine allmtr. Ancakher naslsa dikkatten kam eski bilgiler ile kitap okuyucunun eline ulancaya kadar ge-en srede olas deiikliklerin kitaba yanstlamam olmasnn ho grleceini umuyo-ruz.

2- Eserin yazmnda genel olarak bugnk syleyie ve Trk Dil Kurumu ml Klavu-zundaki esaslara uyulmutur. Bununla birlikte, alntlardan ve tarih metinlerin transk-ripsiyonundan kaynaklanan yazm farkllklarna rastlanacaktr: Ahmet, Ahmed; Mah-mut, Mahmud; Abdlhamit, Abdulhamd; kaptanderya, kaptan- derya; reislkttap, re-isl-kttab; darifa, dar-if gibi.

Alntlarda kaynak metne sadk kalnmaya allmtr.

Ariv vesikalar, kitabeler gibi tarih metinlerde de doru telaffuzu salayaca dnl-d dzeyde transkripsiyon yaplmtr. Bu esnada okunuu gletirecek ekilde metniniaretlere boulmamasna zen gsterilmitir.

3- Metin, olabildiince farkl okumalara imkn verecek tarzda ekillendirilmeye all-mtr: Kitabeleri gzden geirmek isteyen okuyucunun dier metinlerden kolaylkla ayrtedebilmesi ya da kimi zaman kronolojik olarak hazrlanan listelerin kolaylkla takip edi-lebilmesi gibi.

4- Sayn yazarn titizliine uygun olarak, eserde bilgilerin olabildiince ok grsel malze-meyle desteklenmesine allmtr. Bu esnada imknlar nisbetinde, fotoraf, pln, krokigibi grsel malzemenin ilgili olduu konu ierii ile ayn sayfalara denk getirilmesine zengsterilmitir.

5- Her konuya ilikin kaynaka, konunun sonuna eklenmitir. Bundan baka sayn yaza-rn tercihine uygun olarak gerekli grlen yerlerde metnin iinde de -parantezle ayrlmakve italik dizilmek suretiyle- kaynaklara atflar yaplmtr.

Konu sonunda ve metnin iinde geen kaynakalarda kimi zaman eser adlar ksaltlarakverilmitir. Bunun karklklara sebep olmasn nlemek zere 3. cildin sonuna eserin ta-mam iin geerli ayrntl bir kaynaka listesi eklenmitir.

6- Eserin tamam iin geerli karma indeks 3. cildin sonunda yer almaktadr. ndekse ili-kin aklamalar iin indeks blmnn bana baknz.

Eser Hakknda

Sunu .............................................................................................................................................................................. 5nsz .............................................................................................................................................................................. 7Eser Hakknda ............................................................................................................................................. 9Ksaltmalar ....................................................................................................................................................... 15Yzyllar Boyunca skdar ......................................................................................... 17I- TARH BOYUNCA SKDARIN SMLER .............................................. 19II- YZYILLAR BOYUNCA SKDAR SAKNLER .............................. 21

1- Eski ta (Paleolithique) Devri ......................................................................................... 212- Cill ta (Neolithique) Devri ......................................................................................... 213- En Eski alar ..................................................................................................................................... 214- Hitit (Eti) Devri ............................................................................................................................... 215- Fenikeliler Devri .............................................................................................................................. 216- Akalar Devri .......................................................................................................................................... 217 - Pers Dnemi ........................................................................................................................................ 228- Byk skender Devri ................................................................................................................ 229- Bitinya Krall Devri ................................................................................................................. 2310- Roma mparatorluu Devri .............................................................................................. 2311- Bizans Devri ........................................................................................................................................ 2412- Osmanl Dnemi ........................................................................................................................... 28

III- EVLYA ELEBYE GRE SKDAR ............................................................ 47

skdar Cami ve Mescitleri ........................................................................................ 55EVLYA ELEBYE GRE SKDAR CAMLER .................................... 57ABDURRAHMAN AA CAM (PAALMANI CAM) ....................... 58AA CAM (MALATYALI SMAL AA CAM) ................................................ 60AHMEDYE CAM .................................................................................................................................... 63AHMET ELEB CAM ...................................................................................................................... 68ALACA MNARE MESCD (MURAT KAPTAN MESCD) ................... 70ALTUNZDE CAM ........................................................................................................................... 71ARAKYEC HACI MEHMET AA MESCD (KAPIAASI MESCD) 74AIBAI CAM ......................................................................................................................................... 75ATPAZARI OSMAN EFEND MESCD ...................................................................... 77AYAZMA CAM .......................................................................................................................................... 79

AZZ MAHMUD HDY EFEND TEKKES CAM ............................. 89BK EFEND CAM (ABDLBK EFEND CAM) ................................. 114BALABAN TEKKES MESCD ............................................................................................. 116BAL AVU MESCD (TUNUS BAI MESCD) ........................................ 119BANDIRMALI TEKKES MESCD (NADYE TEKKES MESCD) ........................................................................................................ 120BODRUM MER EFEND CAM ................................................................................... 126BULGURLU KY CAM ......................................................................................................... 129BULGURLU MESCT .......................................................................................................................... 131BURHANYE CAM (II. ABDLHAMT CAM) ............................................. 132CAFER EFEND CAM ..................................................................................................................... 133CEVHER AA CAM (MRANYE CAM) .......................................................... 133AKIRCIBAI HASAN PAA CAM (DOANCILAR CAM) 136EK CAM (KK SELMYE CAM) ......................................................... 142LEHANE MESCD (MUSALLA MESCD) .......................................................... 157NGENE FIRINI CAM (KARAKADI CAM) .................................................. 160NL CAM .................................................................................................................................................. 162DAR-FA MESCD .................................................................................................................. 169DEBBALAR CAM (TABAKLAR CAM veyaKONYALI BRADERLER CAM) ................................................................................................... 170DEMRC MESCD ................................................................................................................................ 171DVTZDE EYH MEHMET TALB EFEND CAM(SULTAN I. MAHMUT CAM) ..................................................................................................... 171DURBAL CAM ...................................................................................................................................... 175EVLYA HOCA CAM ..................................................................................................................... 176FAK BEY CAM ....................................................................................................................................... 178FAK PAA CAM ................................................................................................................................. 179FATH SULTAN MEHMET CAM ................................................................................ 180FATMA HATUN MESCD ........................................................................................................ 182FENY TEKKES MESCD (YALDIZLI TEKKE MESCD) .................. 185FERDUN PAA CAM (FERDYE CAM) ........................................................... 191FETH AHMET PAA CAM (KARACAAHMET CAM) ................... 192FEYZYE CAM (BLBLDERES CAM) .................................................................. 199

NDEKLER

11

GEREDEL MESCD ............................................................................................................................. 200GLFEM HATUN CAM ............................................................................................................ 200HACI HESNA HATUN CAM ............................................................................................ 204HAMMAL MEHMET AA MESCD ......................................................................... 206HAMZA FAKH MESCD ............................................................................................................ 206HARAP MESCT ........................................................................................................................................ 207HAYDAR DEDE MESCD ........................................................................................................... 208HAYDAR PAA CAM .................................................................................................................. 210HAYRETTN AVU CAM ................................................................................................. 212HSREV AA CAM (ESK HAMAM CAM) .................................................. 213BRAHM AA AYIRI CAM ......................................................................................... 214HSANYE CAM .................................................................................................................................... 218HSANYE MESCD ............................................................................................................................. 219RANLILAR CAM (SEYYD AHMET DERES CAM) .............................. 220KAPTAN PAA CAM ................................................................................................................... 223KARA DAVUT PAA CAM ................................................................................................ 229KAVAK SKELES MESCD ..................................................................................................... 231KAVAK SARAYI MESCD ........................................................................................................ 232KAVSARA MUSTAFA EFEND CAM ................................................................... 233KAYMAKI TEKKES MESCD ......................................................................................... 236KAZASKER CAM (DVTLER CAM) .................................................................. 239KAZGANCI MESCD ........................................................................................................................ 242KEFE DEDE MESCD ..................................................................................................................... 242KISIKLI CAM .............................................................................................................................................. 242KUMRU MESCD (ARSLAN AA MESCD) ........................................................ 244KURBAI NASUH CAM ......................................................................................................... 246KK AMLICA MESRES CAM ...................................................................... 249MEHMET AA MESCD (KEMER ALTI CAM) ........................................... 250MEHMET TAHR EFEND (HAREM SKELES CAM) ............................ 251MEVLEVHANE MESCD ........................................................................................................... 255MHRMAH SULTAN CAM (SKELE CAM) ............................................... 261MRAHUR CAM (MRAHOR CAM) ................................................................. 270MRZZDE CAM (EYHLSLM veya NUR CAM) ......................... 273

eyhlislm eyh Mirzazde Mehmet Efendi Mezarl ...................... 276MSKNLER TEKKES MESCD (DEDELER MESCD) .......................... 278MUMCUBAI MESCD ................................................................................................................. 283MURAT RES MESCD ................................................................................................................... 283NALACI HALL TEKKES CAM ............................................................................... 285NAMAZGH CAM (CAVT AA CAM) ........................................................... 290NASUH MEHMET EFEND TEKKES CAM ............................................... 291NUHKUYUSU CAM (CEVR USTA CAM) ...................................................... 296PAZARBAI MESCD ...................................................................................................................... 298RUM MEHMET PAA CAM ............................................................................................... 299SALACAK CAM (TERFATI CAM) ................................................................... 303SALH EFEND CAM ...................................................................................................................... 306SARIGAZ KY CAM .............................................................................................................. 307SELM AL EFEND CAM (KURUEME CAM) ................................ 310SELM AL EFEND TEKKES CAM ..................................................................... 311SELM AL EFEND TEKKES CAM ..................................................................... 317SELMYE CAM ....................................................................................................................................... 323SELMAN AA CAM ...................................................................................................................... 333SERE HATUN CAM ................................................................................................................... 335SNAN PAA CAM .......................................................................................................................... 336SOLAK SNAN CAM ..................................................................................................................... 339

EHTLK CAM ...................................................................................................................................... 342EHT SLEYMAN PAA CAM ................................................................................... 343EMS PAA CAM ............................................................................................................................. 347EREFBD CAM (ADLYE CAM) ........................................................................... 352CA BAI CAM ............................................................................................................................. 354TAKKEC MESCD (ARAKYEC MESCD) ........................................................... 356TAILAR CAM (MEHMET AA CAM) .......................................................... 358TAVA HASAN AA CAM ............................................................................................ 358TAZICILAR OCAI MESCD .............................................................................................. 361TEMBEL HACI MEHMET EFEND CAM(ATLAMATAI CAM) ........................................................................................................................... 362TOYGAR HAMZA MESCD ................................................................................................... 363VALDE- ATK CAM (TOPTAI CAM) ............................................................. 365YEN EME CAM (MEHMET AA CAM) .................................................... 378YEN VALDE CAM .......................................................................................................................... 379

skdar Tekkeleri ..................................................................................................................... 393EVLYA ELEBYE GRE SKDAR TEKKELER .............................. 396ACIBADEM TEKKES ......................................................................................................................... 397AFGANLILAR TEKKES (KALENDERHANE TEKKES) .......................... 399AHMEDYE CAM RUFA TEKKES (EYH MAHMUTEFEND TEKKES) ......................................................................................................................................... 406ALACA MNARE TEKKES (EYH SADIK EFEND TEKKES) ....... 407ARF DEDE EFEND TEKKES ................................................................................................ 413ATK VALDE SULTAN TEKKES (KARABA-I VEL TEKKES) 414AYE SULTAN TEKKES .............................................................................................................. 419AZZ MAHMUD HDY EFEND TEKKES ................................................. 420CEDD HACI DEDE TEKKES ................................................................................................. 420AMLICALI MEHMET EFEND TEKKES ........................................................... 421EKMEK YEMEZ TEKKES (EMEK YEMEZ TEKKES) .................................... 423FEYZULLAH EFEND TEKKES (EYH RM EFEND TEKKES) 426GZLCE EVLYA TEKKES ........................................................................................................ 428HACI HOCA TEKKES (ZBEKLER TEKKES) .................................................. 429HALM GLM TEKKES(HALM KERM TEKKES veya ZNCRLKUYU TEKKES) ........ 443HALLA BABA TEKKES (GAN EFEND TEKKES) ................................ 444HNDLER TEKKES (FEYZULLAH EFEND TEKKES) .............................. 447BRAHM AA CAM TEKKES ..................................................................................... 451KAPICI TEKKES ....................................................................................................................................... 451KARACAAHMET SULTAN TEKKES ...................................................................... 452KARTAL AHMET BABA TEKKES ................................................................................ 453KK AMLICA TEKKES ................................................................................................. 455MALATYALI SMAL AA TEKKES ....................................................................... 456MUHY EFEND TEKKES (HMMET BABA TEKKES) ............................. 457MUSA BABA TEKKES (SELM EFEND TEKKES-SADIK EFEND TEKKES veya INAR TEKKES) ...................................................... 463RAUF AHMET EFEND TEKKES ................................................................................... 465SALI HALL EFEND TEKKES ........................................................................................ 467SALI EYH HSEYN EFEND TEKKES .......................................................... 468SAFVET PAA TEKKES ............................................................................................................. 470SANDIKI EYH EDHEM BABA TEKKES ....................................................... 472SERBLK EYH AHMET KEF EFEND TEKKES ........................... 476SEYFEDDN EFEND TEKKES .............................................................................................. 477EYH CELLEDDN EFEND TEKKES .................................................................... 478

NDEKLER

12

AH KULU SULTAN TEKKES (MERDVENKY TEKKES) ..... 478EYH HAFIZ TEKKES (EYH HAFIZ SMAL EFEND TEKKES) 486EYH HASB EFEND TEKKES (EYH SADIK EFEND TEKKES) 487EYH MUSTAFA EFEND TEKKES ............................................................................. 488EYH MUSTAFA EFEND TEKKES (EYH CAM) .................................. 489EYH NUR EFEND TEKKES (ARAMBA TEKKES) ......................... 498

EYH SADIK EFEND TEKKES (EYH HAFIZ EFEND TEKKES) 500TAHR BABA TEKKES (NUR BABA TEKKES) ................................................ 504TOYGAR TEPE TEKKES .............................................................................................................. 508MM AHMET EFEND TEKKES .................................................................................... 509YARIMCA BABA TEKKES (KZ LMANI TEKKES) .......................... 511

NDEKLER

13

Ans. : Ansiklopedi(si).Ant. : Antoloji(si).Bkz. : BaknzBl. : Blm().c. : Cilt.DDY : Devlet Demir Yollar.Def. : Defter(i).Der. : Dergi(si).Do. : Doum tarihi.Ed. : Edebiyat.Ed. Fak. : Edebiyat Fakltesi.Ens. : Enstit(s).Fas. : Fasikl.Haz. : Hazrlayan.H. : Hicr... : stanbul niversitesi.Kr. : Karlatrnz.k.s. : Kuddise sirruh, Kaddesallahu

esrarah.Ktp. : Ktphane(si).M. : Mild.M. N. H. : Mehmet Nermi Haskan.md. : Madde.Md. : Mdrlk.Ne. : Neriyat().Osm. Ar. : Babakanlk Osmanl Arivleri.l. : lm tarihi.

r.a. : Radyallahu anh.rh.a. : Rahmetullahi aleyh.s.a.v. : Sallallahu aleyhi ve sellem.Tas. : Tasnif(i).TTK : Trk Tarih Kurumu.TTOK : Trkiye Turing ve Otomobil

Kurumu.ni. Ktp. T. Y. : niversite(si) Ktphanesi Trke

Yazmalar (Blm).vd. : Ve devam.Yay. : Yaynevi, yayn.

Tarih yazmlarnda geen Hicr ay adlar ksaltmalar:

M. veya Mim. : Muharrem.S. veya Sad. : Safer.Ra. : Rebiylevvel.R. : Rebiylhir.Ca. veya C. evvel : Cemaziyelevvel.C., C.hir veya Cim : Cemaziyelhir.B. : Receb.. veya n. : aban.N. veya Nun. : Ramazan.L. : evval.Za. : Zilkade.Z. : Zilhicce.

KISALTMALAR

15

Yzyllar Boyuncaskdar

I- TARH BOYUNCASKDARIN SMLER

skdar, tarihin muhtelif devirlerinde de-iik isimler almtr. lk adaki adKHRYSOPOLStir. Onbinlerin Dn adleserinde Ksenophon, (M.. 40l-400) sk-dardan Khrysopolis diye bahseder. Altncgn Kalkhedoniadan Khrysopolise vardlar,ganimetleri sattlar ve orada yedi gn kaldlar(Anabasis, 6. kitap, s. 304) Herodotos (M..484-420) kendi tarihinde Khrysopolis ismin-den hi bahsetmemitir. Yalnz, Kadkydendrt yerde sz etmektedir. (Herodot Tarihi, s.615) Dareios, Susadan kt, zerinde kpr-nn kurulmu olduu Bosphorosdaki Kalkhe-dona geldi. (Herodot Tarihi, s. 255)

Strabon (M.. 64-M.S. 21) Corafya adl kita-bnda Marmaradan Karadenize doru aln-ca, sol tarafta Byzantiona komu ksmlar -bu-ralar Thrakiallara aittir ve buraya Pontusunsol tarafndaki ksmlar denir- sa tarafta Khal-kedona (Kadky) komu ksmlar kalr. de-mektedir. Ayn kitabn IV-VIII. blmlerindede Pontusun aznda Megarallar tarafndankurulmu olan Kalkhedon ve bir ky olanKhrysopolis ve Kalkhedonlar tapna bulu-nur. denmektedir. (s. 3) M.S. 920 ylndaAnadolunun Tarihi Corafyas adl kitabndaLeo Phokas, Bosphorun stndekiCHRYSOPOLSten kaarak buraya gelmitidiye skdardan bahseder. (s. 155) l8. Asrdastanbul isimli kitabnda P. G. nciciyan, Khri-sopolis ismi konusunda unlar kaydeder: s-kdarn eski ad olan KHRSOPOLSin

meneine dair muhtelif rivayet ve mtalalarvardr. Bazlarna gre, Khrista ve Agamem-nonun olu Khrisos, Krma giderken buradalp defnedildiinden kendi ad verilmitirdenmektedir. Dier bir faraziyeye gre ise, ranhakimiyeti esnasnda (M.. 513ten sonra) e-hirlerden toplanan altn burada biriktirildiin-den, ona Khrisopolis yani Altn ehir ad ve-rilmitir.

Pers kral Dareios (Darysreios), skit Seferin-den dnerken bugnk Beikta veya Kabatatarafndan skdara gemi ve bu sefer esna-snda elde ettii hazineleri burada yaptrm ol-duu mahzenlerde saklamt. Bundan dolayehre Altn ehir anlamna gelen HRSO-POLS ad verilmitir.

Kmusl-lmda Scutari eklinde yazlmolan skdarn ismi hakknda u bilgileri bul-maktayz: skdar eski bir ehir olup, ism-ikadmi (Hrisopolis) yani Altn ehir yahutAltn ehri idi. Bir rivayete gre Agamem-nonun olu Hrisis tarafndan kurulmutur.Hrisis ehri anlamna gelen Hrisopolis den-mitir. Kzkulesi, skdarn Bizans abidele-rinden kalm yegne bakiyedir. Kulenin bu-lunduu sahil, eskiden, Atinal General Cha-ris (Kharis)in kars Damalisin orada medfunbulunmas sebebiyle DAMALS BURNU ad-n tar. (P. G. nciciyan, stanbul Tarihi, s.298) Kk Asya Tarihinde Yolcular sandal-larla Bosphorusu geerler ve ekseriya DAMA-LSte kar sahile karlard. ve Conrad, kar-ya DAMALSten geerek M.S. 1113 sene-sinde mparator Constantinopleden DAMA-LSe ulamt. denmektedir. (Kk Asya

Tarih Boyunca skdarn simleri

19

Tarihi, s. 202, 224-228)

Buradan da anlalaca gibi, DAMALS yal-nzca Kzkulesi karsndaki sahilin addr. Fa-kat zamanla skdar da iine alan bir isimhaline gelmitir.

Sokrata gre ise (Kilise Tarihi); Atinal ku-mandan Viadis tarafndan surla evrilen birmevkide, Karadenizden gelen gemilerden on-dalk alrlard. Bir rivayete gre de ehir, son-radan orada SKUTARON (yani kalkan) imaledilip satldndan dolay SKUTAR adn al-mtr. Fakat skdarn hi bir zaman suru ol-mamtr. Sokratn kitabnda ad geen yerKadky olmaldr.

Roma devrinde skdarn ad, SCUTARolarak gemektedir. Bu devirde SCUTUM(yani kalkan) tayan SCUTAR denilen Ro-ma askerlerinin burada bir klas olduu da bi-linmektedir.

Evliya elebi ise Seyahatnamesinde yle de-mektedir:

Asl ismi Eski Dardr ki, mehur bir yanlolarak skdar derler. skdar denilmesininsebebi de Seyyid Battal Gazinin skdar Bah-esi yannda Harun Reidin adr nndeyaptrarak oturduu Dar (yer) dolaysyladr.

Tarihi Semavi Eyice, stanbulun Mahalle veSemt Adlar Hakknda Bir Deneme adl makale-sinde unlar yazmaktadr:

Bir takm adlar vardr ki, imdiki halde birerproblem mahiyeti arzetmektedir. Bunlarn ara-snda skdar, Koska, Tahtakale, Avratpazar,Feriky, Pangalt vs. yi saymak mmkndr.skdarn bat yaynlarnda yerlemi izah,Skoutariondan geldiidir. Halbuki bunu ha-berci, ulak anlamna gelen Farsa-Trke kar-m SKDAR kelimesine balamak vebylece Trk devrinde domu bir ad olarakkabul etmek de mmkndr. Ancak evvelceKHRYSOPOLS denilen bu yerin hi deilseXII. yzylda SKOUTARON ad ile tannma-ya balam olduu anlalyor. Nitekim, Dr-dnc Hal Seferi ile stanbula gelen Ville-hardouin buraya ESCUTARRE demektedir.Ancak, bu iki fikri badatrmak kabildir. y-

le ki, daha Bizans devrinde menei Farsadangelen skdar ad buraya verilmi olabilir.

Ayn makalenin dipnotunda belirtilen bir ba-ka nemli bilgi de, skdar adnn antik aabalanan ilgi ekici, hatta belki de doru olanbir izaha gre Roma devrinde SCUTUM ya-ni kalkan tayan SCUTAR denilen Romaaskerlerinin burada bir klas olduudur. (Ok-ular=Sagittari - Hafif kalkanllar= Cetrati)

skdar ismine ilk defa olarak Charles Texi-erin Kk Asya Tarihinde rastlamaktayz.Yazar bu kitabnda, mparator Vallensn as-kerlerinin SKTARYEN ad verilen klalar-da kaldklarn yazmaktadr. Buradaki SK-TAR szc bazlarna gre Farsa ASKAN-DAR (Karargh-Konak yeri) kelimesinden or-taya kmakta, bazlarna gre de kalkan s-znden gelmektedir. Nitekim bu askerlereKalkan tayan askerler ad veriliyordu.

Samiha Ayverdi ise, Boaziinde Tarih adl ese-rinde u bilgileri verir:

skdarn ad stne biribirini tutmayan id-dialar her kitapta her kaynakta bir baka kal-ba brnm. Biri km, Khrista demi, gyaki, Agamemnonun olu Chrysos veya Hirise-is, Krma giderken, bir rivayete gre de kahinolan kz kardei figeniay ziyaret etmek zereYorosa giderken bu mevkide lp defnedildiiiin ismi de kye yadigr kalm demi. Bir ba-kas km, Bizans zamannda LatinlerinSKUDARUM demelerinin sebebi, SKUTA-R yani kalkanl askerler klas ve ESKTERSARAYIndan kinayedir, demi.

Kalkanl askerlere SKUTAROSlar denildiigibi Komnenoslar (Xl-XV. asr) andan beride burada SKUTARON adl bir sarayn mev-cut olduu bilinmektedir.

Btn buraya kadar sylediklerimizden de an-lalaca gibi skdarn alar boyunca drtismi olmutur:

1- Antik ada2 - Roma Devrinde3 - Bizans Dneminde4 - Osmanl Devrinde

Yzyllar Boyunca skdar

20

II- YZYILLAR BOYUNCASKDAR SAKNLER

skdar tarih iinde bir ok milletin istil-sna uramtr. Bu hususu ana balklarhalinde inceleyelim:

1- Eski ta (Paleolithique) Devri:

ehir bu devirde iskn edilmemitir ve bu dev-re ait hi bir bilgiye sahip deiliz.

2- Cill ta (Neolithique) Devri:

Bu devre ait hi bir bilgiye malik deiliz. hti-mal ki, skdar bu devirde de iskn edilme-miti.

3- En Eski alar:

Bu devirlerde skdara yakn evrelerde otu-ranlar baz Trak kabileleri idi. Onbinlerin D-n adl eserinde Ksenophon yle der: Bi-tinya Trakya demektir. (Anabasis fihrist, Thra-kia, s. 388) Bu Trakya, Pontusun azndanbalar, saa doru Herakleiaya (KaradenizErelisi) kadar varr. (s. 281)

4- Hitit (Eti) Devri:

(M.. 4000-1200) skdar ve dolaylar Trak-larn Rumeliye geii sebebiyle boalmt,meskun deildi.

5- Fenikeliler Devri:

M.. 1000 yllarnda Kadky, FikirtepesindeFenikeliler KALHEDON kentini kurmulard.

kinci olarak da Moda Burnunda bir kent da-ha kurmulard. Bu iki kent Fenikelilerin Ka-radeniz kylarnda kurduklar kentlere gitmekiin bir durak, bir eksikliklerini tamamlamayeriydi. Fenikelilerin skdar sahillerinde debaz tesisleri vard. Sahilden Kzkulesine do-ru uzanan slk ksm byk talarla doldura-rak bir mendirek meydana getirmilerdi. Bu sa-yede bugnk Salacak sahilinin olduu yerdebir liman elde etmilerdi. Burada ticaret iske-leleri ve tersaneleri vard. Dier bir limanlarda imdiki vapur iskelesinin yerinde idi. O de-virlerde bu ksm bir koy idi. Krfez, MihrimahCamiinin nnden balyarak imdiki Kara-olan Sokann bulunduu yere kadar uzan-yordu. Son yaplan kanal almalarnda da g-rld gibi Glnu Emetullah Valide SultanCamiinin ambarlar n ve Balaban Tekke-sinin deniz taraflarnn gemite deniz olduu,kan kum, midye, istiridye kabuklarndan an-lalmtr. Bu almalarda ayrca kayk bala-maya yarayan bir ok da kazk meydana k-mtr.

M.. 1200 yllarnda Traklarn bir kolu daHali sahilinde Unkapan ile Eyp arasna yer-lemiti. stanbul iinde kurulan ilk kent bura-sdr. Fakat bu kentin ad bilinmemektedir.

6- Akalar Devri:

Aka krallarnn en byklerinden olan Aga-memnon, Peloponneste Argolisin kuzey do-usunda yaptrm olduu Mikenai atosundaoturuyordu. Agamemnon, kardei Sparta Me-nelaosun gzel kars Helenann, lion adntayan Truva kalesinde oturan Kral Primosunolu Paris tarafndan karlmas zerine Tru-

Yzyllar Boyunca skdar Sakinleri

21

vaya kar byk bir sefer tertiplemi ve bu ka-leyi on yl sren kuatmadan sonra zapt ve tah-rip etmi, Primosu da ldrmt. Bu harple-rin M.. 1190-1180 seneleri arasnda olduusanlmaktadr. (Ege ve Yunan Tarihi s. 65-82)

M.. 1200 dnemi Akalarn en gl oldukla-r devirdir. Bu husus btn Ege blgesindenbaka, bir taraftan Makedonya ve Boazlarakadar yaylan Aka keramikleri ve sanat eserle-rinin tad bir rnek slptan anlalmakta-dr. (Ege ve Yunan Tarihi, s. 82)

Kuzeyden Yunanistana inip ve bir ok sava-lardan sonra yonyaya yerleen Akalarn(Akhun) bir kolu M.. 675 ylnda Fikirtepeve Modadaki iki Fenike kentini ele geirdi.Bahariye (Mhrdar)-Moda kesimine yerleti.Az zamanda Gebzeden Boaziine kadar olanblgeyi ele geirdiler. Kk bir Kalhedondevleti kurdular. skdar ve dolaylar da buyeni devletin topraklar arasna katld. Ana-doludan gelen halk bu yerlere bek bek yer-letirildi.

Megarallar stanbul Boazna kadar ilerleye-rek M.. 680 ylna doru Kalkhedon (Kad-ky) ve bu ehirden 17 sene sonra Marmara ileHali arasndaki burun zerinde Bizantiyonu(stanbul) kurmulardr. (Ege ve Yunan Tarihi,s. 166)

M.. 405te Atina donanmas anakkale Bo-aznda Spartallara yenilmiti. Bu sayede Bi-zantiyonla Kalkhedonu ele geiren Spartal-lar Boazlara ve oradan yaplan hububat sevki-yatna tamamen egemen olmulard. (Ege veYunan Tarihi, s. 338)

7 - Pers Dnemi:

Pers kral Dareios, skit Seferinde (M.. 513)ordusuyla stanbul Boazndan gemitir. Ya-kn dounun en dikkate deer hkmdarlarn-dan biri olan I. Dareios M.. 522-486 yllararasnda hkm srmtr. Pers kralln o za-mann en gl bir devleti haline getirdi ve budevletin hemen hemen 200 yl yaamasn sa-lad. (Ege ve Yunan Tarihi s. 255) Dareiosun,skit Seferinden sonra Boazlarn, Strimonakadar uzanan Trakyann ve Marmara denizi-nin kuzey ve Karadenizin bat kylarnn Persdevletine kalmas, yonlarn Karadeniz kolo-nileriyle olan ticaret ilikileri iin bir engel ol-

maya balamt. Ayn zamanda bu sefer, nAsya ile Avrupa arasnda yaplan ulamn Bo-azlardan gemesine yol amak suretiyle yon-ya ekonomi alannn bsbtn daralmasnayol amt. Bizantiyonun, Kalkhedon ve Mar-mara Erelisini Pers boyunduruundan kurtar-mak iin yaptklar bir sonu vermemiti.

M.. 476da Atina donanmas, Egenin kuzeyblgelerini gven altna aldkdan sonra Rus-yadan Atinaya ithal edilen hububat iin b-yk nemi olan Boazlara bir sefer yaptlar vebata Bizantiyon olmak zere oradaki ehirle-rin Atina deniz birliine girmesini saladlar.(Ege ve Yunan Tarihi, s. 300)

Atina donanmas anakkale Boaznda Ki-nossemada ve ondan sonra Alkibiadesin yar-dmyla Abidosta iki nemli zafer kazand.(M.. 411 sonlar) M.. 410 ylnda Alkibi-ades, Marmara Denizinde Kizikos aklarndaPeleponnes donanmasn byk bir yenilgiyeuratt, bir yl sonra ise Bizantiyon ve Kalkhe-donu zaptetmek suretiyle Boazlarn kontro-lnn tekrar Atinaya gemesini salad.

Bizansllar bu kylar zerindeki buruna DA-MALS (nek) BURNU adn vermilerdi.Damalis, Bizans kuatan Atinal generalCharis (Hares)in karsdr. Donanmas ile ge-lip bu sahilde karargh kuran generalin han-m burada lm ve buraya gmldnden,emsi Paa, Ayazma ve Salacak arasndakiblgeye onun ad verilmiti. Damalisin Kzku-lesine gmld de rivayet edilmektedir.Belki de Khrisos da buraya gmlmtr.

M.. 340 tarihinde Makedonya kral Philip deMarmara Erelisini ve Bizantiyonu kuatm-t. Fakat bunda kalc bir baar gsterememi,Makedonya donanmas Kalkhedonya akla-rnda malup olmutu. (Ege ve Yunan Tarihi, s.403)

8- Byk skender Devri:

skender, M.. 334 yl banda, anakkaleBoazn gemi ve 334/333 kn Frigya e-hirlerinden Gordionda (Sakarya zerindeYasshyk) geirmiti. Bu arada Kalkhedonyave Hrisopolisteki Pers hakimiyeti de sona er-mitir. skender M.. 13 Haziran 323de Ba-bilde lm ve arabayla skenderiyeye getiri-lerek gmlmtr. Bu beklenmedik lmden

Yzyllar Boyunca skdar

22

sonra bir takm karklklar kt ve bu aradamemleket bir ka satraplklara blnd veMarmara yresi Leonnatosun idaresine ge-mi oldu. Bu karklk 300 yl srmt.

9- Bitinya Krall Devri:

M.. 280 ylndan balayarak Bitinya, Pontus ve Kapadokya gibi prenslikler birer birer ba-mszlklarn iln etmee baladlar. BitinyaKrall, Yunan kltrn az ok benimsemiolan yerli prenslerden Zipoites tarafndanM.. 280 - 255 tarihlerinde kuruldu. Bu dev-letin hudutlar, stanbul Boaz, zmit Krfezive Sakarya ile snrlanan blgeyi iine alyorduve bu yerler Traklarla meskun idi. (Ege ve Yu-nan Tarihi, s. 472)

10- Roma mparatorluu Devri:

M.. 200 tarihlerinde Romallar, Makedonya kral Philipi malup ettiler. Philip, Yunanis-tan ve Anadoludaki btn topraklarn terketti. M.. 191de, Roma Donanmas, Ani-balin idare ettii Suriye Donanmasn malup

etti ve Romallar 191de Anadolu topraklarnaayak bast. M.. 175 tarihinde dou Akdeniztamamen Romann hakimiyetine geti.

M.. 131 ylnda Bergamadaki ayaklanmaybastrmak iin Anadoluya giren Roma ordusu,gerek anlamyla burasn igale geliyordu. Ni-tekim M.. 129 tarihinde Bergama Krall or-tadan kaldrlarak yerine Asya Eyaleti kuruldu.(Mahmut Gol, Pontus, s. 61)

M.. 89-88 ylnda da btn Anadoluyu ii-ne alan tek ve mill bir Anadolu devleti kur-mak isteyen Pontus kral ile btn Anado-luyu egemenlii altna almak isteyen Romamparatorluu arasnda lm kalm savalarbalad. (Pontus, s. 67)

Bu dnemde Kalkhedonya ile Sktariyon vedolaylar Pontus hakimiyetine girmiti. M..63 ylnda Pontus kral byk Mihirdadn l-m ile devleti ortadan kalkm ve bu yerlertekrar Romann hakimiyetine girmitir. (Pon-tus, s. 107) Bu olaydan sonra skdar 458 se-ne Romann hakimiyetinde kalmtr.

Yzyllar Boyunca skdar Sakinleri

23

Ayazma sahilinde

deniz hamam.

Buras Ta skele ad

ile nl idi.

11- Bizans Devri:

M.S. 395 tarihinde Roma mparatorluunun,Arkadys ve Honorys arasnda ikiye blnme-si ile Hrisopolis de Dou Roma mparatorlu-unun, yani Bizansn hakimiyetine girmi oldu.

M.S. 260 tarihinde, Gothlar Karadenizin batsahillerini takip ederek, karadan bir ordunundesteinde Byzantiona geldiler. Burada ordu-lar gemilere bindiler ve Calcedona (Kadky)getiler. Calcedon kar koymadan teslim oldumdafileri ise kat. stilclar buradan zmitve Bursaya giderek yama ettiler. Bu olaylarsrasnda belki skdar da yama edilmitir. Osralarda skdar, Kadkyne bal bir kyidi. (Roma mparatorluu Tarihi s. 135)

Daha sonralar Roma mparatorluu iindekiiktidar mcadelesinde mparator Constanti-nus, Bizansn destekledii rakibi LiciniusuM.S. 20 Eyll 323 tarihinde Khrysopolis (Yal-dzl ehir) civarnda malup etti. Bizansa s-nm olan Licinius buray terk ederek kendi-sini mdafaa iin Kk Asya sahillerine ge-miti. Roma mparatoru Constantinus, Byzan-tionu bir tarafa brakarak Chrysopolis (sk-dar) yaknnda karaya kt. Ve orada btnordusu ile kendisini bekleyen Liciniusu buldu.skdar muharebesinde yenilen Licinius sa-vatan sonra zmite kat. Daha sonra Byzan-tion ve Calcedon (Kadky) teslim oldu. (Ro-ma mparatorluu Tarihi, s. 270)

M.S. 324te Roma mparatoru ConstantinusRomadan baka bir yerde ve merkez durumdaolmak zere bir baehir aryordu. nce Nii,Sofyay ve sonra Troiay dnmt, fakatsonunda Byzantion zerinde karar klmt. Bi-zans, M.. 660 ylnda kurulduuna gre 990sene sonra Roma mparatorluunun baehriolmutur.

Bizansta inaat M.S. 324 yl balarnda bala-m ve 330 yl, 2 Maysnda byk elenceler-le al treni yaplmt. ehrin resmi ad,Roma Nova olmutu. Kuzey milletleri ise onaMiklagard yani Byk ehir diyorlard. (Ro-ma mparatorluu Tarihi s. 275-273)

26 Ocak 447 tarihinde skdar iddetli bir yersarsnts ile sallanm bu esnada skdar vestanbul byk hasar grerek surlarn 67 kule-si yklmt.

Bizansllar dneminde skdar, nemli bir ti-caret ve konaklama merkezi olmutur. Bu ara-da deiik tarihlerde Perslerin ve Araplarnistilsna uram ve yama edilmitir.

609 tarihinde ran, 710da Araplar, 782 tari-hinde Harunr-Reid, 1101-1102de Hallar,1147de Fransa Kral Lui ile Alman mparato-ru Konrad, 1203de gene Hallar skdardangetiler.

590-628 tarihleri arasnda, ran Sasan mpa-ratorluunun banda II. Husrev bulunuyor-du. 602 de Mauriciusun ldrlmesi zerineintikam almak iin Bizansa sava at. Bu sa-va sarasnda Pers ordular, stanbulun kar-sndaki Kadkye kadar geldiler. 609 yl ola-rak gsterilen bu igal ve yamaya skdarnda uram olduu muhakkaktr. Baz tarihler-de bu olaylarn 616da meydana geldii kabuledilir.

Suriye valisi bulunan Muaviye, Kbrs Seferinimteakib, Bizansa kar stanbulu hedef alanilk seferi dzenlemitir. Abdullah kumanda-sndaki slm donanmas ile Bizans deniz kuv-vetleri arasnda Fenike kylarnda 655 ylndacereyan eden Direkler Muharabesinde mpa-rator Konstansn ar malubiyeti ve Bizansdonanmasnn imhas Mslmanlara stanbuldeniz yolunun almasn temin etmiti. Mu-aviye halife iken, olu Yezid tarafndan idareedilen ve ileri gelen sahabeler ile birlikte me-hur Sahabe Ebu Eyyb el-Ensarnin katld668/669 seferi stanbulun muhasaras ile neti-celenen ilk slm teebbsdr. Muaviyenin668 ylnda Fazala kumandasnda gnderdiikuvvetler Kadkyde klamakta idi. Yezid,669 baharnda ehre kar devam eden tazyik-ten baar elde edemeyince, Arap ordular ha-life tarafndan geri arld.

715 ylnda, Halife Velid tarafndan Mesleme,kara ve deniz ordularnn ba kumandan ola-rak stanbul zerine gnderildi. Fakat bir baa-r kazanamadan geri dnmek zorunda kald.781 tarihinde Halife el-Mehdi, olu ve veliah-d Harunu stanbul muhasaras iin grevlen-dirdi. Ordu zmit yaknlarndaki Bizans kuv-vetlerini malub ettikten sonra skdara ka-dar sokulmutu. (slm Ansiklopedisi, MEB Ya-ynlar, c. 5/2 s. 1173 ve sonras, stanbul Ensti-ts Dergisi II, s. 213-259)

Yzyllar Boyunca skdar

24

Bu ksa izahattan da anlalaca gibi, stanbulAraplar zamannda be defa muhasara altnaalnmtr. (Trkler ise sekiz defa muhasara et-milerdir.) Araplarn kuatmalar sra ile 1-655 ylnda, 2- 668 ylnda, 3- 674 ylnda, 4-715 ylnda, 5- 782 ylndadr. Bu kuatmalarzamannda skdarn ismi hl Chrysopo-listir. Byk Trk seyyah Evliya elebi Arap-larn bu son kuatmas hakknda u bilgilerivermektedir:

stanbul, eski zamanda Emevler ve dier pa-diahlar tarafndan yedi defa kuatlmtr. Bukuatmalarn bazlarnda ise hara alnarak fe-tihsiz geri dnld. Fakat Peygamberimizinhicretinin 245inci (M. 859) senesinde, He-rakl adl kraln Konstantiniyyede lmesi ze-rine Eleni kral oldu. Abbaslerden Halife Ha-run Reid 150.000 asker ile skdardan gee-rek stanbulu kuatt. Nihayet fetihsiz dn-mek ayptr diye bir sr derisi geniliindeyer alp Silivri Kaps yaknnda, Koca Musta-fa Paa Camii yerinde bir kale ve mslmanmahallesi yapp, kale iine bin kadar muhafzkoyarak her sene kafirlerden 50.000 altn ha-ra olmak zere pein yllk hara alp Ba-data dnd. Bu srada Seyyid Battal Gazi bin kadar bahadryla skdarda pusuda yatpkafirlerden ganimet ve hara alarak, zerinemusallat olmazd. Fakat Battal Gazi stan-bulda slmlarn toptan ehid edildikleriniduyunca, iine gayret atei dp hemen o an-da Kuzgunca, negelse (herhalde Kuzguncukve engelky olacak) ehirlerini Kartal, Dar-ca kasabalarn yama ederek ele geirdii bin kadar dman askerini kltan geirdi.Oradan Badata gidip Harun Reide stan-buldaki slmlarn acnacak hallerini anlatr.Seyyid Battal Gazinin -ki mbarek isimleriHseyin Gazi olu Caferdir- skdarda de-niz kysnda Kzkulesine kar bir tepede a-drlarn kurup (bu tepe Ayazma Camii ile Sa-lacak plaj gazinosunun zerinde bulunduu te-pedir. Eskiden burada Ayazma skelesi adylaanlan ve esas Fenikelilere kadar dayanan biriskele bulunuyordu) orada muhafz kalr, yedisene skunetle yaayp oralarda ba ve bahe-ler yetitirirdi. imdi o balara, Battal GaziBalar, l-i Bahadr Balar, Gazi Ky Ba-lar derler. Yanl olarak Kadky Ba da di-yorlar.

te bu yedi sene zarfnda ilk defa olarak sk-dar ve Kadkyn Battal Gazi imar etmitir.

Sonralar Battal Gazi ama memur oluncaKanador (Bizans imparatoru) denilen kral Ka-dkyne salam bir kale bina etmitir ki, h-l bu hakirin ba iinde burlarnn temellerigrlr. Sonra skdarn kara tarafna taamlca Dalarna kadar bir hendek atrr.Topran i yzne kapatp kap yerleri falanbrakr. amlca Da zerinde bir karakol ku-lesi, Toygar Tepesinde, Yasstepede (Toptave Zeynep Kmil Hastahanesinin zerinde bu-lunduu tepe), Piyale Paa Tepesinde (TunusBa ve ieki Durann olduu yerler), da-ha baka oniki yerde byk karakollar yapar.skdarn drt tarafna 40.000 kadar bekitayin eder. (Kalkanl svariler klas belki debu zaman ina edilmitir.) skdar bu suret-te eli altna aldktan sonra Battal Gazinin kor-kusundan deniz yznde byk bir kule yapt-rp, skdar tekfurunun kzn ve dier ky-metli ve lzumlu insan iine koydurur. O ku-leye Pirgos Tiskuris derler ki, Kzkulesi demek-tir.

Bu srada Battal Gazi de am feth ederek, s-kdarn byle tahkim edildiini iitince yan-na 700 serdengeti gazi alp gelir ve birdenbireskdar basar. Oradan kaykla Kzkulesinegeip, kraln kzn, hazinesini ve dier lzum-lu eyleri alp skdara dner. skdar bah-esi yerinde iki rekat namaz klp: lh, bura-y, Muhammed mmetine nasib et ki, mamur ol-sun! deyu dua edip yalvarr. Sonra skdaradokunmadan ganimetlerini alp Medyin (-ran) ehrine ynelir. Sonra Battal Gazininayann kerameti olarak Kanator kral sk-dar yle mamur etmitir ki, gya bir cennetbahesi olmutur. (Evliya elebi, Seyahatna-me, 2/169)

Battal Gazi Emev ordularnn 717-740 yllararasndaki Anadolu Seferine katlm ve Af-yonkarahisar yaknndaki Akroinonda (Seyit-gazi) ehid olmutur. Menkbelere gre BattalGazi, Emev kumandan Meslemenin Bizanskuatmas srasnda (715 yl) ehre girer, Aya-sofyay grdkten sonra, oradan kymetli birha alarak kar.

1071 Malazgirt Seferinden sonra, 1075 sene-sinde Kutalmuolu Sleyman, zniki zaptet-mi ve buraya yerlemiti. Bu esnada, Bizansnurad buhrandan ve zayf imparator Mika-ele kar kan isyanlardan faydalanarak srat-le devletini geniletmi ve kuvvetlendirmiti.

Yzyllar Boyunca skdar Sakinleri

25

Bizans Rumeli ordusu 1075te toptan ayaklan-d ve bu ordunun kumandan N. Bryenrios E-dirnede, 1077 tarihinde imparatorluunu ilnederek stanbul zerine yrd. mparator, butehlikeli durumda hapisten kard Russeli,Alexis ile birlikte ona kar gnderdi. Tam busrada Anadoluda bulunan Bizans askerlerininkumandan N. Botaniates de harekete geti veAlpaslandan kaan, Bizansa snan Sel-ukun torunu el-Basan ile birleerek Ktah-yadan zmite doru ilerledi. Fakat Trklerdenkorktuundan ancak geceleri sapa yollardanhareket ediyordu. znik havzasnda, Sakarya kysnda (Atzula mevkii) Seluk kuvvetleritarafndan sarlmak tehlikesine maruz kalanN. Botaniates mttefiki bulunan el-Basanamcazadesi Sleymana gnderdi. Bir takmmenfaatler karlnda ve herhalde maksadnda anladktan sonra onu ikna etti. Bu sayedeimparatorluunu iln eden N. Botaniates, Bi-tinyada znik hkmdar olan KutalmuoluSleymandan 2000 kiilik kuvvetten baka as-ker yardm vadini alarak stanbula doru ha-rekete geti. Oradaki taraftarlarnn da yard-m ile 1078de Bizans tahtna oturdu.

Yeni imparator ile birlikte giden Trk askerle-ri skdarda adrlarn kurarak bir bayramenlii iinde eleniyor, ark sylyor ve s-tanbulda itibar gryorlard. (Osman Turan,Seluklular Zamannda Trkiye, s. 55)

Rivayete gre, Kutalmolu Sleyman ve ma-iyyetindeki devlet ricali ve askerleri, ilk defaByk amlca Tepesinden stanbulu ve s-kdar grmler ve seyretmilerdir. Trk at-larnn suland yerler artk Trklerindir dar-b meseli ok ksa bir dnemde yerine gelmive ksa bir sre sonra artk stanbul ve skdarebediyen Trkn olmutur.

1080 ylnda, Bizansta eksik olmayan tahtkavgalar Sleyman ahtalmuolu Sleymanayeni bir frsat ve imkn hazrlad. Nitekim, s-tankydeki malikanesinde oturan N. Melisse-nos da yeni imparator Botaniatesi tanmyor,Adalar Denizi sahillerine kadar yaylan Trk-lerin babular ile temas ederek taht ele ge-irmee alyordu. Bu teebbslerinde mu-vaffak olmak iin, Sleyman ah ile ittifak ya-parak Frikyada ve Galatada henz Bizanslla-rn elinde kalan ehirleri de Seluklulara tes-lim ediyordu. Bu siyaset deiiklii Sleymanile Botaniatesin arasn at ve imparator,

1080 senesinde Anadoluya bir ordu sevketti.Bu ordu znikin muhasarasna karar verdi. e-hirdeki Trk garnizonu Bizansllar oyalarkenSleyman ile Melissenos da ilerliyorlard. Bi-zansllar muhasaray brakarak kanca TrkOrdusu, Melissenos ile birlikte Kadkye gelipyerleti. Fakat ondan daha mahir ve erkendavranan Alexios Komneos 1081de impara-torluunu iln etti. Bu durum Trklerin hertarafa yaylmalarna ve henz ele gememiyerleri almalarna yardm etti. Filhakika Sley-man ah svarilerini ve piyade askerleriniMarmara ve Karadeniz sahillerine, Boazlarakadar gnderiyor, her taraf igal ediyordu. Azbir gayretle Boaz geebilir, onlar bu yerler-den kimse atamazd. Boazdaki kasabalardakorkusuzca yaadklarn gren Bizansllar neyapacaklarn armlard. Trkler, Boaz,gmrk dairelerini ve gei resimlerini dekontrolleri altna almlard. Artk stanbulBoaz Seluklular ile Bizansllar arasnda hu-dut olmutu. Yeni imparator Alexis bir ka ge-ce baskn ile Trkleri boazlardan uzaklatr-may denedi ise de bunu baaramad. Bu du-rumda Sleyman ah ile anlamaya mecbur ol-du. Bu sebeple Seluk sultanna mhim birmiktarda para veya vergi vererek, Trkler bo-azlardan, hudut olarak izilen Drakon (Dra-gos-Orhan Tepe) suyuna kadar ekilmek sure-tiyle, 1081 ylnda bir anlamay imzalamayamuaffak oldu. Bu anlama gereince skdarve Kadky havalisi de Trk kuvvetleri tara-fndan boaltlm oldu.

Dragos suyu, Kadkyn hemen dousunda,bugnk Maltepe-Kartal arasnda ve hayvanatbahesinin yanndan akan deredir ki, imdikiad Kirehane Deresidir. (Osman Turan, Sel-uklular Zamannda Trkiye, s. 61)

Hal Seferleri Dnemi:

XI. asrda, Seluklular Anadolu ve Suriyeyehakim olmu bulunuyorlard. Bu devirde Av-rupa Hristiyan lemi, Trklerin elinde bulu-nan Kuds almak iin Hal Seferleri ad ileseferler dzenlemeye balamlard. Bu seferler,1094 tarihinden 1270 tarihine kadar srm-tr.

Bir ka asilzade ile beraber, papaz ve kei, birok haydut ve fahie ile kark 60 binden faz-la ekiya alay 1096 senesinin ilk baharndaFransadan ve Almanyadan hareket ettiler.

Yzyllar Boyunca skdar

26

Bunlarn arkasndan 200.000 nfus daha yolakt. Grlmemi derecede vahet sergileyenbu gruh bir ok Hristiyan ehir ve kasabala-rn yama etmi ve kiliseleri yakp ykmlar-d. Bunlar stanbul nlerine geldikten sonra,sur dndaki baheleri, saraylar ve kiliseleriayrdetmeksizin yama ettiler. Bu duruma a-ran mparator Aleksi kendilerine, Trklerinkontrolnde bulunan Boaziinin Anadolusahillerini zaptetmelerini tavsiye etti.

Bunun zerine vahi hallar gruhu sk-dara geti ve burasn derhal yama ettiler.Bu esnada skdar, tarihinin en mthi ya-ma ve talanna maruz kald. Mverrih F.Funck Brentano diyor ki: Reislerinden ayr-lnca hi bir intizam tanmyorlard. Trk o-cuklarn yakalayp, piirmek iin para parakesiyorlar veyahut kazklara geiriyorlard.Byklere de akla hayale gelmeyen ikenceleryapyorlard.

Birinci Hal Seferinden 48 sene sonra, 1144tarihinde skdar ikinci defa Hal ordular-nn talanna uramtr. Bu seferde, birinci se-ferde olduu gibi Hal gruhu kayk ve gemi-lerle skdar iskelelerine tanm ve ehirdebir ok taknlklar yaptktan sonra Haydarpa-a-brahimaa-Ayrlk emesi arasnda bulu-nan geni bir ayrlkta toplanmt. Bu seferinbanda Fransa Kral VII. Lui ile Almanya m-paratoru III. Konrat bulunuyordu.

Drdnc Hal Seferinde, Hal Donanmasstanbula gelince, ilk nce Kadky ile sk-dar arasndaki, imparatorun Haremus Saraynyama etmekle ie balamlard. Bu esnada e-hir de yamadan nasibini almt. Evlere, kili-selere ve dkknlara durmadan tecavz edil-miti. Hallar birka gn, skdar ve Kad-ky havalisinde kendilerine eki dzen verdik-ten sonra, stanbula hcum ederek ehre gir-diler. Fakat tutunamadklarndan etraf atee

Yzyllar Boyunca skdar Sakinleri

27

Yeni Cami sebil ve

emesi. Sol tarafta

Hakimiyeti Milliye

Caddesi zerindeki

evler ve dkknlar

grlmektedir.

emenin nnde de

mehur

skdar Bitpazar

bulunuyordu.

verip ekildiler. iddetle esen rzgar dolaysy-la yangn, Yaldzl Kapdan, (Yedikulede) Ay-vansaray veya Kabristan Kaps denilen yerekadar olan sahay tahrip etti.

Rumlar, yaptklar klarda baarl olama-dklarndan, mparator o gece hazinesini ala-rak ufak bir gemi ile Trakyaya kat. Bu durumzerine 9 Nisan 1204 tarihinde stanbul, Ha-llar tarafndan zapt edildi. ehri alan Hallar,grlmemi bir ekilde yama ve talan ettiler.Bu tahribattan kiliseler dahi kurtulamamtr.Bu suretle stanbulda bir Ltin mparatorluukurulmu oldu. skdar ve Kadky de yenikurulan bu Latin mparatorluunun idaresin-de kalmtr. 57 sene sren bu devlet 1261deyklarak blge yeniden Bizans mparatorluu-nun eline gemi oldu.

1086 tarihinden, Birinci Hal Seferinin ba-langc olan 1094 senesine kadar skdar vehavalisi Trk kontrolnde bulunuyordu. Trk-ler bu tarihte buradan ekilmee mecbur kal-m ve bu blge ancak Osmanl mparatorluudevrinde tekrar Trk idaresine girmitir.

12- Osmanl Dnemi:

1347 veya 1348 tarihinde Orhan Gazi BizansPrensesi Teodora ile evlendikten bir sene son-ra, kars ve oullar ile beraber kayn pederiBizans mparatoru Altnc Yoannis Kantasku-zinosun davetlisi olarak skdara gelmiti.skdarda bir mddet oturan Orhan Gazi,imparatorla beraber amlca ve havalisindekiormanlarda av yapmlard. Bu mnasebetlebir ok ziyafetler ve enlikler tertib edilmiti.Bu arada imparator, kz Teodoray ve OrhanGazinin baka hanmlardan olmu olan drtolunu da yanna alarak stanbula, imparator-luk sarayna gtrmt. Burada gn kal-dktan sonra geri dnmlerdi. Bu mddet zar-fnda Padiah emniyet mlahazasyla stan-bula gememi skdarda kalmt.

1352 tarihinde Venediklilerle Cenevizlilerinaras almt. Cenevizliler Orhan Gazininmttefiki idi. Her iki talyan devleti Boazi-inde bir deniz harbine girimi ve bu harpteOrhan Bey izledii siyaset gerei Cenevizlilereyardm etmiti. Bu siyasetin bir neticesi olarakPadiah, skdar ve Kadky havalisine birsvari kuvveti gndererek Boaziinin strate-jik yerlerini igal etmiti. Bu fetih olay stan-

bulun fethinin 100 sene ncesine tesadf et-mektedir.

1347 veya 1348 senelerinde Kocaeli yarmada-s, kk ve byk amlcalar Osmanl Trk-lerinin kontrolnde veya elinde idi. Trklerinbu hakimiyeti skdarn imdiki Doanclar tepesine kadar ilerlettikleri anlalmaktadr.Deniz kylarna yerleememelerinin sebebiher halde Bizans donanmas idi. Bizansllarnbu hakimiyeti 1329 tarihinde yaplan Peleka-non Muharebesi ile kazanlmt. Bu harp 29Haziran 1329da imdiki Gebzenin gneybat-sndaki ovada yaplmt. O srada Bizansta,dede ile torun iki Andronikoslar mterekensaltanat sryorlard. Trklerin Boazii ky-larna kadar aknlar tertib etmesinden usananimparator gen Andronikos, znik kuatmasnda duyunca, 1329 yl hazirannn sonlarndabir ksm askerlerini toplayarak skdara ge-ti ve imdiki Haydarpaa ayrnda ordusunutoplad. Kendisi de bizzat ordunun banda ola-rak Pelekanon ovasna geldi ve kararghnkurdu. Herhangi bir bozgun ihtimaline kar,kaanlar toplayabilmek iin deniz kuvvetleride kydan orduyu takip ediyordu. Yaplan mu-harebede, impratorun yaral olarak bir haliinde geri ekilmesi ile bozgun byk bir pa-nikle sonulanmt. Andronikosun kararghve hatta erguvn imparator adr dahi Trk-lerin eline geti. Neticede Prens Kontakuze-nos maktul dt.

Bylece malup Bizans ordusu denizden ve ka-radan skdara ekilirken, imparator da, bu-gnk Yelkenkayadaki kaleden bir gemiyebindirilerek stanbulun yolunu tuttu. Netice-de, Bizansn istei ile balayan sulh grme-leri iin ilk toplant Gztepede Androni-kosun av kknde olmutur ki bu kk, im-diki Merdivenky Tekkesinin (ahkuluBekt Tekkesi binas) bulunduu yerde idi.Sultan Orhan sulh artlar arasnda bu kkde istiyor ve burasn bir Ah Dergh halinesokuyordu.

Bir ftvvet yolu, terbiyev bir esnaf kuruluuolan Ahler o alarda Osmanllarn beincikolu idiler, yani yabanc lkelerden onlar saye-sinde haber salarlard. Bu tekkenin eyhlerinede resmen Bizans gzetlemek vazifesi verildi-inden kendilerine Gzc Baba deniyordu.Bugnk Gztepe isminin de buradan geldiikabul edilmektedir.

Yzyllar Boyunca skdar

28

Kar sayfada

Mihrimah Sultan

Camii ve Sultan III.

Ahmet emesi.

Sadaki minarenin

arkasnda irket-i

Hayriyenin kurucusu

Hseyin Hki Beyin

evi grlmektedir.

Yzyllar Boyunca skdar Sakinleri

29

Bu Ah Dergh tekilt gzetleme vazifesini,kademeli bir surette yerine getiriyordu. lk g-zetleme noktas skdar ile amlca arasndabulunan Tophaneliolu mevkiinde idi. Bu ii,asl ismi unutulmu olan Gl Baba yerine geti-riyordu. Gl Babann kabri yakn zamanda,Boaz Kprs evre yolu yapm srasnda ye-rinden kaldrlm ve ta Burhaniye emesiyanna konulmutur. kinci gzetleme noktasGztepedeki Gzc Baba hazresinin bulun-duu tepede idi. nc nokta ise, eren-kyde bulunuyordu. Bu grevi de, halen kabriziyaret edilmekte olan Ali Baba yapyordu.Bunlar birbirleriyle ate yakmak suretiyle ha-berleiyorlard. Bu sayede skdar sahillerindeolan bir olay pek ksa bir zamanda znik veyaBursaya duyuruluyordu.

Orhan Gazi Pelekanon zaferinden sonra birka kere daha Merdivenkyne gelmitir.

1356 ylnda Orhan Gazinin Teodoradandomu olan olu ehzade Halil, zmit Krfe-zinde kaykla gezerken Foa Ceneviz korsanla-r tarafndan yakalanp Foaya gtrlmt.Araya giren mparator Yuannis bu ocuu kur-tarmak iin istenen fidyenin yarsn vermiti.ehzade Halili kurtarmak iin Kadkynegelirken, Orhan Be, Merdivenkynden ge-miti. (smail Hakk Uzunarl, Osmanl Tari-hi, I/135)

skdar ve havalisi, 1351 tarihinde Trklerineline getiine gre, bu tarihten 1402 Ankaramuharebesine kadar Osmanllarn elinde kal-mtr. Bu tarihte, Osmanl Devleti byk birsarsnt geirdiinden, baz yerler gibi skdarda Bizansllarn eline geti.

1402 Ankara Muharebesinde Trkler Timur ordusuna malup olduktan sonra Yldrmnbyk olu ve Veliaht Emir Sleyman Anado-luhisarna snmak zere kaarken Merdi-venky civarndan gemiti.

Dukas, Emir Sleymann imparatorla stan-bulda muahede yaptn sylyor ve terk etti-i yerleri gstererek yle diyor: stanbul civa-rndaki Pendikten Mukaddes Aza (sk-darla Sarayburnu aras) ve MukaddesAzdan Varnaya kadar olan Karadeniz sahil-lerindeki btn kaleleri verdi.

Bu arada da stanbul ve skdar evresindeki

Trkler katliama uramlard. Bekt inan-larna gre bu ehitler 40 erenlerdir. ahkuluBaba, Yrk Baba, Sancaktar Baba, Balc Ba-ba, Mansur Baba, Semerci Baba, Gzc Baba,Mah Baba, Gl Baba, Garipe Baba, BuhurBaba, Eren Baba, Kartal Baba ilh. Btn buisimler buradaki Bekt Babalarnn lkaplaridi. Bu arada Merdivenky civarnda ehiddenler Gzc Baba Tepesine defnediliyor-du. Tekke civarnda ehid olan Mah Baba tek-keye, Eren ve Kartal Babalar da ehid oldukla-r yerlere gmldler. Trkler, ksa bir zamansonra buralar tekrar ele geirmitir.

Yldrm Bayezid, devrinde Timurta Paa oluYahi Beyi, bir miktar askerle, Karadeniz sahi-linde olan memleketleri feth etmesi iin gn-derdi. Yahi Bey varb ile havalisini ald. Yl-drm da Kocaeli zerinden stanbul fethineazimet ettiler. skender Boaz (Boazii) adlyere vasl olduklarnda burada bir kale yaptr-dlar. Bu hisara bugn, Gzelcehisar (Anado-luhisar) denmektedir. (Mneccimba Tarihi,I/141)

IV. Andronikos, 1376 tarihinden 1379 ylnakadar sene saltanat srm ve bu mddetzarfnda, babas V. Yoannis ve iki olu, Ane-mas zindanlarnda kalmlardr. V. Yoannis,Sultan I. Murada, Alaehir kalesini vaad edin-ce bunlar kurtarmaya karar vermi ve Vene-diklilerle anlamt. Venedikliler, Haziran1379 tarihinde onlar bu zindandan karmaybaarm ve doru skdara geerek orada on-lar bekleyen ehzade Bayezide iltica etmiler-di. (smail Hami Danimend, zahl Osmanl Ta-rihi Kronolojisi, I/62, smail Hakk Uzunarl,Osmanl Tarihi, 1/144)

elebi Sultan Mehmet bizzat ordusunun ba-nda Hereke, Gebze, Darca, Kartal ve Pendiktaraflarn zaptettii gibi, Timurtaolu UmurBey de elindeki kuvvetlerle ile ve havalisinialyordu.

elebi Sultan Mehmetin bu sralarda Merdi-venkynde kald ve tekkeyi yeniden ihyaettii sylenir. (smail Hakk Uzunarl, Os-manl Tarihi, I/372, Bedi ehsuvarolu, Gztepe,s. 16)

1411 ylnn tarihi olaylar arasnda bir de, s-kdar Anlamas vardr. Bu anlama, Bizansmparatoru I. Manuel Paleologos ile elebi

Yzyllar Boyunca skdar

30

Sultan Mehmet arasnda yaplmtr. mpara-tor, Edirnede padiahln iln etmi olanMusaya kar, elebi Mehmete yardm etmi-ti. Kendisine asker verdii gibi ordusunu daRumeli Yakasna geirmei zerine almt.Buna mukabil Mehmet elebi de, stanbul veSelnik civarlarn terke rza gstermiti. Buarada Kartal, Pendik ve Gebze Bizansllaraterk edildi.

Musa elebinin iddetinden korkan ve Os-manl hanedan arasndaki saltanat mcadele-sinden istifade etmek isteyen Manuel, ehirdeaz kuvvet bulunmasndan dolay, stanbulunMusann eline gemesinden korktuu iinBursada bulunan Mehmet elebiye habergnderdi ve yanna davet etti. Bunun zerineMehmet elebi Gebze kads Fazlullah eliolarak gnderdi, neticede grp anlatlar.Padiah skdara gelip mparatorla grt.elebi Mehmet, Musa ile yapt muharebeyikaybedince stanbula snd. mparator gemi-leriyle elebi Mehmeti tekrar skdara ge-irdi. (smail Hakk Uzunarl, Osmanl Tari-hi, I/147-341)

Aradan bir sene geince, 1412 tarihinde 30bin kiilik bir ordu ile yine mparatorun gemi-leriyle skdardan Rumeliye geti.

1420 tarihinde Sultan elebi Mehmet, stan-

bul yolu ile Anadoluya gemek zere geldi.Dolmabahe ve Tophane sahillerine gelerekburada sra krekli kadrgada bulunan im-parator tarafndan karland ve konuarakHrisopolis yani skdara getiler, imparatorkadrgadan kmad. elebi Sultan Mehmet,karaya karak adra indi ve akam oluncamaiyyetiyle beraber zmit tarafna hareket etti.(smail Hakk Uzunarl, Osmanl Tarihi, s.372)

Burada dikkat edilecek bir husus da skdarao tarihlerde hl Hrisopolis denmesidir. ele-bi Mehmet skdara kadrga ile geldiine g-re ya imdiki araba vapurlar iskelesinin bulun-duu yerde, fakat biraz daha i tarafta bulunaniskeleye veya Ayazma Camiinin n tarafndabulunan iskeleye yanam olmaldr. Buradanhareket eden elebi Mehmet Doanclar Te-pesindeki adrna gelmitir.

1444 Varna Meydan Muharebesinden evvelSultan II. Murad, 40.000 kii ile Rumeli tara-fna gemek istemi fakat anakkale BoazHal donanmas tarafndan tutulduu iin,derhal stanbula hareket etmiti. Sultan Mu-rad, skdardan geerek Gzelcehisara (A-nadoluhisar) geldi. Veziriazam andarl HalilPaa, beraberinde top olduu halde bir ksmkuvvetle Rumelihisarnn bulunduu Kayalarmevkiine gelip, her bir nefer iin bir duka alt-

Yzyllar Boyunca skdar Sakinleri

31

Ahmediye

Meydanndan (Yeni

eme Meydan)

Hakimiyeti Milliye

Caddesinin

grn.

lerde grlen Kara

Davut Paa Camii ve

Byk Hamamdr.

Sa kede yars

grlen lemde ad

verilen Yeni

emedir.

Bunun yannda da

Mehmet Aa Camii

bulunuyor.

n verilmek zere Ceneviz gemileriyle 20 Ekim1444 tarihinde Rumeli sahiline gemiti. (s-mail Hakk Uzunarl, Osmanl Tarihi, s. 434)

1452 ylnda Fatih Sultan Mehmet, KaramanSeferinden dnte anakkale BoazndaFrenk gemilerinin bulunduunun haber veril-mesi zerine yine babas gibi skdardan ge-erek Anadoluhisarna gelmi ve babasnngetii yerden Rumeli sahiline indii sradaimdiki Rumelihisarnn yaplmasn emret-mitir.

skdar her ne kadar 1352 tarihinde Trk-lerin eline gemise de bu uzun mrl olma-m, 1402 Ankara Muharebesinden hemensonra elimizden kmt. elebi Mehmet za-mannda Trk atllar geri amlca tepelerinehatta Doanclara kadar gelebiliyorlard, fakatbu kesin ve kalc bir yerleme deildi. Yalnzgzetleme yerleri tesis edilmiti. Kesin yerle-me stanbulun fethinden sonra olmutur. Yal-nz 1352 tarihinden 1452 tarihine kadar geenbir asrlk zamanda Trkler bu havalinin kont-roln hi bir zaman ellerinden brakmamtr.

Fetih Sonras Dnem:

stanbulun 29 Mays 1453 tarihinde Trklertarafndan fethedilmesinden sonra skdar,hzla gelimeye balam ve bu arada 91 camiveya mescit, 51 tekke, 12 hamam, 11 kervan-saray, 2 imaret, 7 medrese, 260 eme, 5 iskele(byk), 2 darifa, 2 menzilhane, tabhane,sbyan mektebi, ktphane, darlhadis, sebil,ve posta tekilt ile bir ok padiah, sultan,paa ve devlet ricali saray, yal ve kkleri ilesslenmitir.

Btn Osmanl tarihi dneminde Anadoluya,Hicaz, Msr, ran, Irak, Kafkasya, Suriye zeri-ne yaplan seferlerde bir konak ve toplanmamahalli olmutur. Bu seferlere kan Padiahve serdarlar burada son hazrlklarn tamamla-mlardr. (Konaklama yerleri ve yollar hak-knda ileride malmat verilecektir.)

27 Nisan 1481 tarihinde Byk Fatih, o zama-na kadar grlmemi, muazzam toplarla dona-tlm 300.000 kiilik ordusunun banda s-kdara gemi ve Doanclar tepesindeki

Yzyllar Boyunca skdar

32

Salacak skelesi.

muhteem otana inmiti. Padiahn ota da-ha kn skdarda kurulmutu. Fakat FatihSultan Mehmet hasta idi. Burada bir ka gnkaldktan sonra hareket etmi, Gebze yaknn-daki Sultan ayrnda Hakkn rahmetine ka-vumutu. 3 Mays 1481 tarihinde vefat edenFatihin mbarek na bir arabaya konarak s-kdara getirilmiti. Buradan da bir saltanatkay ile Topkap Sarayna nakledilmiti.

Fatih Sultan Mehmetin skdara bu ilk gei-i deildi. Bundan evvel de, 1461 tarihindeTrabzon Fethi iin ve 1473de Uzun Hasanakar at seferlerde Doanclardaki otanainmiti. Bu 1473 seferinde bir saldrya kar,skdar ile Sarayburnu arasnda bir zincir ger-direrek Boaz kapatmt. Bu sayede bir Ha-l donanmasnn ani saldrsna kar koymakistemiti.

21 Mays 1481 tarihinde de, Fatihin olu Ba-yezid-i Veli, tahta gemek iin drt bin atl ileskdara gelmi buradan stanbula geerkenyenieriler saltanat kaynn etrafn sarmlarve kendisinden cls bahsii istemilerdi.

Fatih devrinde skdar yeniden kuruldu de-nebilir. Salacakta kendi adyla anlan bir mes-cit yaptrm ve skdarn ilk mahallesi orta-ya kmtr. skdar bu zamana kadar bir asrayakn Trk kontrolnde bulunmasna ramendaimi bir yerleme olamamtr. Burann Bi-

zans ahalisi de fetihten ok nce bu yerleriterk ederek bir ksm Rumeli Yakasna ve birksm da Mora, Ege adalarna gitmilerdi. Uzunseneler buralar ssz kalm ve bundan dolayskdarda Bizanllara ait tek bir eser bize in-tikal etmemitir.

Fatih Sultan Mehmet skdarn enlenmesiiin, Anadoludan Trk halkn getirterek bu-raya yerletirmitir. Fatihin buradaki ikincieseri eski Zincirlikuyu, imdiki skele Meyda-nnda yaptrm olduu Bedestendir. Bununlada arnn gelimesini salamtr.

Bundan sonra skdar hzla gelimeye bala-m, 1455te ina edilen Salacak Mescidindensonra yine ayn tarihte Toygartepede DurbaliMescidi, 1460 senesinde Hamza Fakih Camii,1471 de de Rum Mehmet Paa Camii yapl-mtr. Bu camilerle beraber etraflarnda ma-halleleri de kurulduundan beldenin nfusugitgide artmtr.

23 Nisan 1514 ylnda Yavuz Sultan Selim,ah smail zerine yrmek iin de yine bura-dan gemiti. Yavuz, nisann 20sinde Beik-tatan skdara gemi ve burada gn kal-dktan sonra hareket etmiti. Aradan iki senegeince Yavuz Sultan Selim, Msr Seferi iin5 Haziran 1516 tarihinde muhteem saltanatkay ile skdara gemi ve Doanclardakiahane otana eref vermiti.

Yzyllar Boyunca skdar Sakinleri

33

Aa Camii ve

Hamam duvar.

Dnme Dolap Soka

zerindeki eski

skdar evleri.

Solda Aa Camii

nndeki tulumba ve

bunun karsnda da

skender Baba

Mezarl

grlmektedir.

Yavuzun vefatndan sonra, saltanat nbetikendisine gelen Kanun Sultan Sleyman, va-li bulunduu Manisadan 30 Eyll 1520 tari-hinde skdara vasl olmu ve bir yenieri k-tas tarafndan selmlandktan sonra, yannda-kilerle beraber gemilerle Topkap Saraynagemi ve Osmanl tahtna cls etmiti. Ara-dan bir sene geince de Kanun, Rodos Seferi-ne gitmek iin 16 Haziran 1522 tarihinde s-kdara gemi ve buradaki otanda iki gnkaldktan sonra, Badat yolu ile hareket etmi-ti. ah smail, Rodosun alnmasndan sonrastanbula 500 kiilik bir tebrik ve sefaret heye-ti gndermiti. skdara gelen bu heyetten20 kadar eli ile beraber stanbul tarafna ge-irilerek dierleri skdarda alkonulmu vearlanmtr. Bu sefaret heyetinin banda iaulemasndan Tacddin Hasan Halife bulunu-yordu. ran elileri skdara yaklatklar za-man bir ksm cebecilerle, topular kendi aa-laryla beraber skdara geirilerek eli alayTekke mevkiinde (Merdivenky ahkuluTekkesi) karlanp skdara getirilerek ora-da hazrlanan konaa indirildiler. Eliyi hk-met namna avuba karlar ve kendisinemihmandar tayin edilirdi. Bundan sonra tersa-neden gnderilen kadrga ile eli stanbul tara-fna geirilip, Eminnnde yenierilerden birmfreze sefiri karlayp kendisi ve maiyyetinegnderilen atlara bindirilerek ikametine ayr-lan konaa gtrlrd.

Kasm 1543 tarihinde skdar brahim Aaayrnda hazin bir merasimle, Kanun SultanSleymann kymetli olu ehzade Meh-metin cenazesini karlamlard. ehzadeMehmet, Manisada vali iken vefat etmi vebir arabayla buraya getirilmi ve yine buradatabuta konularak skdar iskelesinden bir sal-tanat kay ile stanbula geirilmitir. Nama-z, Bayezid Camisinde klnan ehzade Meh-metin na ehzadeba ad verilen camiin av-lusundaki muhteem trbesine gmlmtr.Trbe sonradan ina olunmutur.

29 Mart 1548 tarihinde Kanun, ikinci defaran Seferine kmak iin skdara gemiti.Bundan sonra Kanunnin dier olu ehzadeCihangir de 27 Kasm 1553 tarihinde Haleptevefat etmi ve oradan bir araba ile skdaragetirilmi ve buradan stanbula nakledilerekaabeyi ehzade Mehmetin yanna defnedil-mitir.

28 Austos 1553 tarihinde de Kanun, Nah-van Seferine kmak iin skdara gemiti.Aradan iki seneye yakn bir zaman getiktensonra bu seferden dnerken 31 Temmuz1555te skdar Sarayna gelmi ve buradabir ka gn dinlenmiti.

5 Haziran l559 tarihinde yine Kanun, kendi-ne ba kaldran olu ehzade Bayezide karyrmek iin skdara gemiti. Yannda ye-nieriler ve dier kapkullar ile Rumeli ordu-su da bulunuyordu. Sadrazam Sokollu MehmetPaa ve dier vezirler de maiyyetinde idi. Ka-nunnin bu ekilde skdara geiinden kor-kan Bayezid Anadoludan rana kam ve buson durum zerine de Sultan Sleyman, sk-dar zerinden stanbula dnmt.

30 Austos 1566 tarihinde de, Kanunnin Zi-getvar Seferinde vefat zerine, tahta davetedilen ehzade Selim vali bulunduu Ktah-yadan hareketle skdara vasl olmutu. II.Sultan Selim olarak tahta geecek olan ehza-de nce Kadkyne gelmi ve buradan stan-bul muhafz skender Paaya haber gndere-rek ne iin arldn sormutur. Buradanskdara gemi ve burada hazrlanan salta-nat kayklaryla ve yanndakilerle Topkap Sa-rayna geerken ilk nce Kzkulesinden veondan sonra Tophaneden atlan clus topla-ryla selmlanmtr.

4 Mays 1576da II. Sultan Selimin vefat ze-rine, tahta kan III. Murad tebrik iin bu ta-rihte rann Revan valisi Tokmak Han sk-dara gelmiti. Yannda 250 kiilik maiyyeti ve500 deve yk hediye ve eya getirdii syle-nir. ran elisini Rumeli Beylerbeyi SiyavuPaa 2500 kiilik muhteem bir alayla sk-dara geip karlamt. lk karlayclar daahkulu Tekkesine kadar gitmilerdir. O gnskdar ok mstesna bir gn yaam ve buolay uzun yllar skdar halknn dilindendmemiti. Siyavu Paann kapsndaki hal-k, altn ve gm takml atlar, sorgulu vegm asal avular, mteferrikalar ve sipa-hileriyle skdar ve ranllarn gzlerini ka-matrmt. Kaptan- Derya Kl Ali Paannbayraklarla donattrd 30 muhteem kadrgaile stanbula geilirken, Kzkulesinden veTophaneden atlan toplarla selmlanmt.

5 Nisan 1578 tarihinde, Grcistan ve irvanSeferine serdar olarak atanan Lala Mustafa

Yzyllar Boyunca skdar

34

Paa Kbrs fatihidir ve kabri de Eyp SultanTrbesinin sa tarafnda ve camiin Bostan s-kelesine alan kapsnn yannda bulunmak-tadr. Paa, skdarda 23 gn kalarak son ha-zrlklarn tamamlam ve 28 Nisanda Erzu-ruma hareket etmitir. Azlinden sonra (6 Ara-lk 1582) bazen skdardaki konanda has-ret ekerek vakit geirmitir.

Ferhad Paa, 28 Mart 1583 tarihinde dou ser-dar olarak skdardaki kararghna gelmiti.Paa burada 10 gnden fazla kaldktan sonra,yannda bulunan 60.000 asker, 300 top, 400avu ve 10.000 inaat amelesiyle yola km-t. Ferhad Paann yannda ayrca iki milyonakenin olduu da sylenir.

17 Aralk 1583. Bu tarihte, III. Muradn oluehzade Mehmet, vali olarak atand Manisavilyetine gitmek iin skdara gemiti. Ya-nnda 1500 asker vard. Kendi ve askerleri ka-yklarla gelerek skdar skelesine yanam-lar ve bu esnada byk bir karlama merasimiyaplmt. Toplama mahalli Doanclar Mey-dan olduundan veliaht muhteem bir ata bi-nerek gsterili ve mutantan bir ekilde ota-na gelmiti. ok parlak bir merasimle uurla-nan ehzade Mehmet, bata Sadrazam SiyavuPaa olmak zere btn devlet ricali, ulema,

vzera ve skdarn btn tekke erkn tara-fndan brahim Aa iftliinde kurulan ota-na kadar byk bir debdebe ile gtrlmt.

ehzade, Saraydan Vezir skelesine giderkende, iki sra dizilen ihtiram ktas tarafndan se-lmlanm, Kaptan- Derya Kl Ali Paannrefakatyla iskeleden hareket ederken selmtoplar atlm ve skdardaki otanda da elpme merasimi yapldktan sonra Manisayahareket etmiti.

15 Ekim 1584de Sadrazam zdemirolu Os-man Paa, Krm syann bastrmak iin ser-darlkla stanbuldan skdara gemi ve Pa-a, buradaki kararghta 18 gn kaldktan son-ra Kastamonuya doru hareket etmiti.

8 Nisan 1586 tarihinde serdar Ferhat Paa,ikinci defa Dou Seferine hareket iin sk-dara gemiti. Serdar- ekremlerin hareketle-rinde eski det olduu zere, Paa, kaptan-derya baterdasyla skdara gemi, btnvzera ve ulema tarafndan parlak merasimleuurlanm ve burada, kararghndaki serdar-lk otana inerek son hazrlklarla megul ol-mu ve 10 gn kadar kaldktan sonra da hare-ket etmiti. Ferhat Paann yannda 5 bin ye-nieri, sipahi ve silhdarla, 1000 topu, 1000

Yzyllar Boyunca skdar Sakinleri

35

Yeni Cami ve

Hnkr Mahfili.

cebeci ve 1000 top arabacsndan mrekkebbir kuvvet bulunmakta idi.

Safev ehzadesi Haydar Mirza, elilik greviile 28 Ocak 1590 tarihinde skdara gelmitive parlak bir ekilde karlanmt. Bu muhte-em karlama Pendikte balam ve sk-darda da tekrarlanmt. Yine bu tarihten gn evvel Dou Seferinden dnen Ferhat Pa-a, yine ayn yerde parlak bir ekilde karlan-mtr.

Safev ehzadenin stanbula gelii, bu ehrintarihinde ok mhim bir gn saylr. Hkmetadna karlamaya memur olan Anadolu Bey-lerbeyi Sokolluolu Hasan Paa zengi Aa-lar ve Blk Aalar ve avuba ve Cebeci-ba neferleriyle ve lt- bezm- rezm ile m-kemmel skdar tarafndan da karlanm veyenieri ve kapkulu da, iskelede hazr u m-de durmutur. Rz- Har e benzetilen seyir-ci kalabalnn Er ve avrat farkolmayacakbir dereceyi bulmasndan dolay glkle yol-lar alp Safev Trklerinin o kk ehzadesistanbula geirilmi, kadrgalar skdardanstanbula gelinceye kadar akam olmu, stan-

bul tarafnda da caddeler, sokaklar, evler vedkknlar erkek ve kadn seyircilerle doluptamt.

12 Ocak 1593 tarihinde, Osmanllara snanGiln hakimi Han Ahmet maiyyetiyle sk-dara gelmiti. Han Ahmet, ilk nce Badefter-dar ve Nianc tarafndan zmitte, sonra daskdara gelip ahane bir merasimle karlan-d.

Eri Seferinde ordu vaizliine tayin olunanYayabazde lyas olu Hzr Efendi emsiPaa Camii ile tekkesinin mehur vaizi ve ayr-ca kibar- meyihinden idi. Bu mmtaz alimszkonusu muharebede, yz mridiyle beraberehid olmu ve mbrek na Tatarpazarcn-dan (Bulgaristanda) getirilip, orada bulunanDlbentzde Camii hazresine defnedilmitir.Eri Seferindeki Haova Meydan Muharebesi,26 Kasm 1596 tarihinde olmu ve Trklerinzaferleriyle son bulmutur.

4 Austos 1599 tarihinde Koca Sinan Paa,Anadoludaki isyanlar bastrmak iin sk-dara gemi ve buradaki kararghndan aus-

Yzyllar Boyunca skdar

36

Glnu Emetullah

Valide Sultan Camii

(Yeni Cami).

Sada grlen iskele

Yemi veya

Balaban skelesi

adn tayordu.

Sol taraftaki byk

bina Erenler Dn

Salonu idi.

Arada ise

kum depolar

bulunmaktadr.

tos sonlarnda hareket etmitir. Sinan Pa-ann, Doanclarda bir camii ve bu camiincivarnda bir kona vardr.

Senelerden beri Anadoluda srp giden ve buyzden birok ehirleri, kasabalar ve kyleriharab etmi olan Cell isyanlarnn baz ele-balar yakalanm ve idam edilmilerdi. Va-tan airimiz Namk Kemalin roman kahrama-n 8 ubat 1603 gn Sleymaniye Camii av-lusunda toplanan yenierilere, sipahilerin hak-larndan gelmeleri iin ferman gnderilmesizerine, yaplan tenkil harektnda sipahilerinktibi bulunan Cezmi, bu hadise gn kendisi-ne bir tabut hazrlatarak iine girmi ve sk-dara naklettirdikten sonra uaklaryla beraberatlayp kaarken bir da banda uaklarnnparasna gz koymalar neticesinde kahbeceldrlmtr. Bu olaylarda en byk rol oy-nayan Sadrazam Yemii Hasan Paa da 16Ekim 1603 tarihinde idam edilerek skdardaKaracaahmet Mezarlna gmlmtr.

15 Mays 1604 tarihinde dou serdarlna ata-nan Caalolu Sinan Paa, maiyyetiyle sk-dara gemi ve kararghna yerlemitir. Buharp Safevlere kar almtr. ran harblerisrp gitmi fakat bir netice alnamamt. Bu-nun iin Sinan Paadan sonra, Ferhat Paadou serdar olarak 25 Haziran 1606 tarihindeskdardaki kararghna gelmi ve buradahazrlaklarn tamamladktan sonra, Bursa ze-rinden Konyaya hareket etmitir. 15 Haziran1607 tarihinde de Kuyucu Murat Paa Cellisyanlarn bastrmak iin skdara gemitir.2 Temmuza kadar hazrlklarn tamamlayanMurat Paa, bu tarihte hareket etmitir. Bu s-rada nl Celllerden Kalenderolu btnAnadoluya hakim vaziyete gelmi, hatta Ku-yucu Murat Paay malup etmeyi tasarlayarakskdardan bersn Osmanlya feragat it-tirmek suretiyle mparatorluu paylamayakadar gitmiti. Bu durumda skdarn muha-fazasna ehemmiyet verilmi ve Hadm YusufPaay muhafzla memur etmitir.

skdar bu tarihlerde en heyecanl gnleriniyaamtr. Bu srada yani 18 Aralk 1608deKuyucu Murat Paa, merasimle karlanarakskdara gelmitir. Bu merasim srasnda 400Cell bayra tehir edilerek ehre girildiisylenir. Kuyucu Murat Paa, 15 Haziran 1609tarihinde bu isyanlara kar tekrar skdaragemi ve Haydarpaa ayrnda kararghn

kurmu ve silerle haberleen Karaman Beyler-beyi Zlfikar Paa ile Silifkeye hakim olanMuslu avu burada bir adr iinde idam edil-milerdir.

Veziriazam Nasuh Paa, kendi sadaret dne-minde, stanbulda bulunan kpekleri sk-dara ve baka yerlere srmtr. Byk tarih-i Naim tarihinde Garaib-i ahvaldendir ki,vezareti vaktinde stanbulda olan kpekleriskdar vesair yere tard etmek ferman idip ka-yk kayk kpekleri karya geirip brakmlar-dr. diyor.

15 Haziran 1617 tarihinde de Veziriazam veSerdarekrem Halil Paa -Kabri Aziz MahmudHdy hazretleri hazresindedir- ran Seferi-ne gitmek iin skdara gemi ve karargh-na yerlemitir. Hatta bu srada Hdy Efen-dinin kendisine bir hrka giydirdii ve sefer es-nasnda srtndan karmamasn tavsiye ettiisylenir.

9 ubat 1621de stanbulda ei grlmemi biriddetli k olmutur. Bu srada Hali tama-men, donduu gibi Sarayburnu ile skdararasndaki ksm da buz tuttuundan, sk-dardan stanbula yaya gidip gelenlere rastlan-mtr. Naim, tarihinde; Gnlerin garibolaylarndandr ki, bu sene knda, Ocak ay-nn 24. gnnden 8 ubat gnne kadar azimkar yap kn iddetinden batan baa denizdonup ancak aknt ortasnda bir kk nehirmiktar yer ak kalm idi. Ayn 9. gn ki,Hamsnin onbiri idi, Sarayburnu ile skdararas cmle buz tutup, Galatadan stanbula veHas-Baheden Kire kapsna piyade olarakadam getiini grenler rivayet ederler. Ol se-bepten deniz vastalar kesilip zahre gelme-mekle, yetmi dirhem ekmek bir akeye veetin okkas onbe akeye satlp, buz zlpgemiler gelinceye kadar fiyatlar ykselmektedevam etti.

Hicretin 121. senesinde bir kere daha byle ol-duu kefere tarihlerinde ve Cenb tarihindeyazldr. Hatta ol zaman, skdardan stan-bula araba geip, Kefeden tccar geldiini ya-zarlar. Haim elebi, kn bu iddetinin keli-me ve mana olarak tarihini byle dedi:

Yol oldu skdara bin otuzda Akdeniz dondu

demektedir.

Yzyllar Boyunca skdar Sakinleri

37

1622 ylnn Mays aynda zuhur eden yenieriisyannda, II. Sultan Osman tahtn ve hayat-n kaybetmi ve bu arada skdar ok korkulugnler yaamtr. Aziz Mahmud Hdy Efen-dinin tekkesine snm olan Veziriazam Di-lver Paay getirtmek iin bir ka kere Bos-tanc gnderilip ve derghn kaplar tutularakPaa alnm ve Topkap Sarayna getirilmiti.Bundan sonra Dilver Paa ve Darssade aa-s Sleyman Aa si yenierilere teslim edile-rek mthi bir ekilde paralanmlard.

Gen Osmann si askerler tarafndan Yedi-kulede ehid edilmesi zerine onun kan dava-sn gden ve Erzurumda isyan eden ve bulun-duu blgedeki btn yenierileri idam ettirenAbaza Mehmet Paann yola getirilmesi iin28 Mays 1624 tarihinde Veziriazam erkezMehmet Paa skdara gemiti. Yirmi gndehazrlklarn tamamlayan Sadrazam Erzurumadoru yola km, fakat Mehmet Paa bu ten-kil iinde baarl olamadndan onun yerineHalil Paa Veziriazam olmu ve bu isyan bas-trmak zere 4 Aralk 1626 tarihinde sk-dara gemiti. Hdy hazretlerini ziyareteden ve onun hayr duasn alan Halil Paa, ya-nnda Rumeli ve Anadolu askerleriyle, yenie-ri ve sipahilerden oluan byk bir ordu gt-ryordu. Fakat buna ramen baarl olamayn-ca azl olunmu ve Husrev Paa Sadaret ve ser-darla getirilmiti. Abaza gailesini baarylabastran Paa, 9 Aralk 1629 tarihinde, sk-dara dnm ve parlak bir merasimle karlan-mt. Bu merasimde Paann nnde, Karsvalisi Kse Sefer Paa tarafndan esir edilmiolan Safev kumandan emsi Han da yrtl-mt. skdarn btn ahalisinin alklaypseyrettii bu parlak merasimden sonra HsrevPaa, Kaptan- Derya baterdasna bindirilmive Kzkulesi ile Tophaneden atlan toplarla s-tanbula uurlanmt.

syan hareketleri bir taraftan Anadoluyu kaspkavururken dier taraftan da, stanbulda yeni-eriler tam bir ayaklanma halinde idiler. 10ubat 1632 tarihinde ve IV. Murat zamanndakazan kaldran kapkulu askerleri, padiahayak divanna davet ederek 17 devlet erkn-nn kendilerine teslimini istemilerdi. Bunlararasnda Sadrazam Hafz Ahmet Paa da vard.Sultann, sevgi ve takdirini kazanm olan Pa-a, onun izniyle bir kaya binerek skdarakamt. Burada herhalde Hdy Derghnasnan Hafz Paa, Padiahn ikinci bir emriy-

le geri dnm ve Topkap Saraynda si as-kerlerle derek ehid olmutu.

Safevlere kar sefere kmak zere Veziriazamve Serdarekrem Tabanyass Mehmet Paa, 15Ekim 1633 tarihinde skdara gemi ve bu-rada son hazrlklarn tamamladktan sonra 22Ekimde zmite hareket etmiti. Hazrlk ileri-ni bizzat kontrol eden padiah drt vezirin ih-malini grdnden -ki, bu drt vezir, aal-zade Mahmut Paa, Nianc Yusuf Paa, Mos-tarl Mustafa Paa ve Civan Kapcba SemizMehmet Paalard- bunlarn mallarn msa-dere ve kendilerini srgn etti. Daha sonraskdarda askerin geit trenini seyretmi vearkadan zmite hareket etmiti. (smail HakkUzunarl, Osmanl Tarihi, 3/192)

24 Austos 1634 tarihinde de Gen Osman fa-cias zerine Erzurumda isyan etmi ve bu du-rumunu alt sene srdrm olan Abaza Meh-met Paa idam edilmiti. Paa, Padiahn ken-disini idam ettirmesinden kukuland iinAnadoluya kamaya karar vermi ve bununiin de skdarda gizlice 40-50 atl hazrla-mt. dam zerine bu atllar da yakalanmve sorgular srasnda Paann bu gizli niyetinibeyan etmilerdi. (Tarih-i Naim, 3/1277; s-mail Hami Danimend, zahl Osmanl TarihiKronolojisi, 3/360)

Yine bu devirde yani Austos 1634 tarihindebtn stanbulda olduu gibi skdarda daiki ve ttn yasa konmutu. Bu yasa b-yk bir titizlikle takip eden IV. Sultan Murat,bu yasaa uymayan bir ok kimseyi de katlet-tirmekten ekinmemiti. (smail Hami Dani-mend, zahl Osmanl Tarihi Kronolojisi, 3/360;smail Hakk Uzunarl, Osmanl Tarihi,3/191; Tarih-i Naim, 3/1219)

Sultan IV. Murat, srp gitmekte olan ranharplerine bir son vermek iin 10 Mart 1635tarihinde Revan Seferi iin skdara gemi-ti. Padiahn ota daha kara k iinde 21 u-batta Doanclarda kurulmutu. Parlak birmerasimle stanbula uurlanan Sultan IV.Murat, saltanat kayna binerek kaptanpaabaterdasnn refakatinde; Sarayburnundan,Tophaneden ve Kzkulesinden atlan toplararasnda skdar byk iskelesine gelmiti.(smail Hami Danimend, zahl Osmanl TarihiKronolojisi, 3/361; smail Hakk Uzunarl,Osmanl Tarihi, 3/195; Tarih-i Naim, 3/1285)

Yzyllar Boyunca skdar

38

Burada, yakn tarihlere kadar duran ve halen,iskeledeki Mihrimah Sultan Camii avlusundabulunan binek tandan atna binerek ve iki s-ra dizilen yenieri ve sipahi askerlerinin ara-sndan, peykleri ve solaklaryla ilerleyerek Do-anclardaki muhteem otana gelmi ve isti-rahate ekilmitir. (smail Hami Danimend,zahl Osmanl Tarihi Kronolojisi, 3/361; smailHakk Uzunarl, Osmanl Tarihi, 3/195; Tari-h-i Naim, 3/1285)

Sultan IV. Murat burada 18 gn kalm ve sonhazrlklar da tamamlandktan sonra 18 Mart1635 tarihinde zmite doru hareket etmitir.Bu seferi parlak bir zafer ile kapayan ve bu ara-da Revan Kalesini de fetheden Sultan, 26Aralk 1635de zmitten kadrga ile gelerek,imdiki Selimiye Klasnn yerinde bulunanskdar (Kavak) Sarayna yerlemiti. Gece-yi bu sarayda geiren Sultan Murat, ertesi gnbir fatih gibi stanbula girmi pek parlak vemuhteem bir surette karlanmt.

Naim Tarihinde 1045 senesi Recebinin onbeinci gecesi zmitten kadrgalara binipEmir-gne olu yannda olduu halde sk-dara geldiler. Btn ulema, ayan ve askerlerdevlet erkn el pp padiahn fethini tebrikettiler. O gn ve ertesi perembe gn bykalay tembih olunup btn asker stanbula ge-ip, sadetlu Padiah uhut Kaps denmekletannan kapdan muhteem grnl alay ile

stanbula girdiler. denmektedir. (Tarih-i Na-im, 3/1317; smail Hami Danimend, zahl Os-manl Tarihi Kronolojisi, 3/367)

Ksa bir sre sonra, Safev ah, Erivan kalesi-ni kuatarak zaptetmi ve bu yeni durum zeri-ne de Veziriazam Bayram Paa, 7 Mart 1637deskdara gemi ve burada 13 gn kaldktansonra 20 Mart 1637 tarihinde de zmite hare-ket etmiti. Bu seferin hedefi Badat ehri idi.(smail Hami Danmend, zahl Osmanl TarihiKronolojisi, 3/370; Tarih-i Naim, 3/1368)

8 Nisan 1638 tarihinde de Sultan IV. Murat,yine parlak bir merasimle skdara gemiti.Yannda, eyhlislm Yahya Efendi ile sadaretkaymakam ve kaptanderya olan KemankeKara Mustafa Paa ve Padiahn en yakn mu-sahibi vezir Silhtar Mustafa Paa ile onun aklhocas ve Sultan Muratn mutemedi Ruznm-eci brahim Efendi ve Musahib Deli HseyinPaa ve Kazaskerler de beraber gidiyorlard.(smail Hakk Uzunarl, Osmanl Tarihi,3/199; smail Hami Danimend, zahl OsmanlTarihi Kronolojisi, 3/372; Tarih-i Naim,3/