yönetim kuramları ve motivasyon

8/8/2019 ynetim kuramlar ve motivasyon

1/25

YNETM KURAMLARI ve MOTVASYON LKS

Ali AHN

ZET

nsanlarn toplu olarak yaamaya balamalarndan itibaren daha etkin ve daha verimli rgtleroluturabilmenin yollar aranm ve bu konuyla ilgili olarak eitli ynetim kuramlargelitirilmitir. Gelitirilen bu kuramlar ayrca insanlar en iyi ekilde motive etmenin yollarnortaya koymaya almlardr. Ancak her kuram bir ncekini hem ynetim hem de motivasyon

asndan yeterli grmeyip, rgt ierisinde insanlar motive eden faktrlere farkl alardanyaklamlardr. Bu almann amac bu bak alarn Konyada alan yneticiler dzeyinde elealmaktr.

Anahtar Kelimeler:Ynetim, ynetim kuramlar , motivasyon.

ABSTRACT

Since people had started to live as a community, different ways of constituting more effective

and more efficient organizations have been searched and various management theories have tried

to determine the ways of motivatting people. However, each theory has seen the former one as

insufficient about manaagement and motivation. Thus they approached themotivation factors in

organization from different viewpoints. The objective of this study is to examine these

viewpoints at the level of managers who work in Konya.

Keywords: Management, management theories, motivation.

GR

nsann tek bana yetenei, gc, zaman ve abas kendi istek veihtiyalarn karlama konusunda yetersiz kalmaktadr. Bunu karlamak iininsanlar bir araya gelip gruplar oluturmaktadrlar. Oluturulan bu gruplar daher geen gn deien, eitlenen ihtiyalarn ya da amalarn karlanmasnda

yetersiz kalmasndan dolay insanlar, ya bir rgte ye olmaya ya da bir rgtkurmaya ynelmektedirler.

rgt, ortak amalar iin birlikte alan bireylerin oluturduklar byk aplve sistemli sosyal yaplardr. Kar amal olsun ya da olmasn rgtlerin ortak birzellii vardr. nsanlardan oluur. nsanlarn her geen gn sayca oalmas,

r. Gr. Dr., Seluk niversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi


2/25

Ali AHN

ihtiyalarn eitlenmesi ve dnyada meydana gelen deime ve gelimeler oksayda insan ve bu insanlarn ilikilerini dzenleyecek ynetim birimleri vergtlerin kurulmasn zorunlu klmtr.

Ynetim, beklentileri, tutkular, ihtiraslar, amalar ve ihtiyalar birbirindenfarkl olan insanlara i yaptrma sanat olarak tanmlanabilir. Bu nedenleynetimin temel grevlerinden birisi, rgt oluturan bireylerin amalar ilergtn amalarnn etkin ve verimli bir ekilde uyumunun gereklemesinisalamaktr. nsanlar kendi ihtiyalarn ve amalarn karlama konusunda dahagayretli ve daha istekli grnrler. Ancak rgtn amalar n gerekletirmenoktasnda ayn gayreti ve istei gstermeye bilirler. te bu noktadahomurdanmadan ve isteyerek i yaptrabilme, motivasyonla ilgili bir olgu olarak

karmza kmaktadr. nsanlara bireyleri zorla yaptrabilirsiniz ama isteyerek ve iten yaptrmanz her zaman mmkn olmayabilir. Yneticiler verimliliinsadece modern teknolojiyle salanamayacan, bunun yannda inandavranlarnn da verimlilik zerinde nemli bir faktr olduunuunutmamaldrlar. Zira rgtlerde baar ancak, rgtn fiziksel ve finansalkaynaklar ile insan gcnn uygun bir bileimi ile salanmaktadr.

Bu adan bakldnda motivasyon yalnzca ynetilenlerin deil aynzamanda i verenlerin de sorunudur. Yani motivasyon alanlar, iverenleri,yneticileri ve liderleri ilgilendiren bir konudur. Bunun doal sonucu olarakinsanlarn rgtl olarak yaamaya balamalarndan itibaren daha etkin ve daha

verimli rgtler oluturabilmenin yollar aranm ve alanlarn bu srete daha

fazla nasl motive olabilecei konular zerinde durulmutur.

1. MOTVASYON KAVRAMI

Bugn hemen hemen btn insanlarn, (doktorlarn, avukatlarn ve bilimadamlarnn vb.) kendilerine ait bir motivasyon tanm bulunmaktadr. rneinruhbilimcilere gre, insan davranlarnn gc ve ynyle ilikili psikolojik birkavram olan motivasyon,1 fizikiler tarafndan bir organizmann dokularierisinde enerji dnm yapan uyarc, glendirici ve dzenli davran sreciolarak tanmlanmaktadr.2 Trkede ise gdlenme ve isteklendirme kavramylaifade edilir. Gdleme, bireyi harekete geiren ve bireyin hareketlerinin ynntayin eden, bireyin dnceleri, umutlar ve inanlardr. zdeyile bireyin arzu,

ihtiya ve korkulardr.3 Daha ayrntl olarak ifade etmek gerekirse, arzu, istek,ama, hedef, ihtiyalar, drt, gd, eilim, davran, kar, seme, tercih, irade,hrs, korku, zlem, idrak, tutum, heves, tevik, imrenmek, baar, ihtiras, moral,

1 Olive Lundy and Alan Cowling, Strategic Human Resource Management, InternationalThomson Business Pres, Boston, 1996, s. 2982 Paul Thomas Young, Motivation and Emotion: A Survey Of The Determinants of HumanAnd Animal Activity, 3th Edition, New York, 1996, s. 193brahim Ethem Baaran,Ynetimde nsan likileri, Ankara, 1992, s. 316

524


3/25

Ynetim Kuramlar ve Motivasyon likisi

ilgi, niyet, emel, tutku gibi bir ok kavram4 motivasyonun tanm iersinde yeralr. nk motivasyon, kiinin eyleminin ynn, gcn ve ncelik srasnbelirleyen i veya d bir uyarcnn etkisiyle harekete gemesi ile ilgilidir.5 Bakabir ifadeyle, motivasyon bir bireyin rgt ierisindeki verimli davrannnsebebini izah eden hem i ve hem de d enerji gleri toplamdr.

Motivasyon, genellikle amaca ynelik davranlarla ilikili bir sretir. Yanibireyin bir amaca ynelmesi ya da harekete geirilmesi anlamna gelmektedir.Her bireyin srekli olarak tatmin etmeye alt baz ihtiyalar bulunmaktadr.Bireyde bu ihtiyalarn ortaya kmasyla motivasyon sreci balar. Birey buihtiyalar gidermek iin belirli bir davranta bulunacaktr. Bu davran ihtiyackarlayacak bir ama ve istek ynnde olacaktr.Ynetici asndan nemli olan

bireylerin huzurlu ve mutlu olacaklar bir i ortam salamaktr. nkihtiyalar tatmin edilen bireyler huzurlu ve mutlu olurlar. Byle bir almaortamnn oluabilmesi iin bireylerin ihtiyalarn, gdlerin ve davranlarn iyianaliz edilmesi gerekmektedir.

2. YNETM ve YNETC AISINDAN MOTVASYONUNNEM

nsan psiko-sosyal bir canl olarak eitli ihtiyalara sahiptir. Bu ihtiyalarnbir ksm fizyolojik ve somut ihtiyalardr. Bir ksm ise daha soyut, gzlegrnemeyen ama son derece nem tayan ihtiyalardr. te birey bu ihtiya vearzularn tatmin etmedike bir i dengesizlik durumu ortaya kar. Bireyin arzu

ve ihtiyalarn belirleyen gdler kiiseldir. Bunlar sosyal evre ve kltrnetkisiyle zaman iinde yn deitirebilir, gcn kaybedebilir veya artrabilir.Dolaysyla, kiinin iinde bulunduu sosyal evresiyle elimeyen arzu veisteklerinin karlanmas gerekir.

Yneticinin temel amalarndan birisi, ihtiyalar karlanmayan bireylerinyaad dengesizlikleri kefetmek ve gidermektir. Aksi durumda ise, bireyinyaad bu dengesizlik, onun davranlarna, i verimine, moraline, ilikilerineolumsuz etki de bulunacaktr. Baka bir ifadeyle, bireyde i verimsizlii,performans d, i tatminsizlii gibi sonular ortaya kabilecektir.6 Buyzden ynetim, alann sahip olduu enerjiyi ve aktiviteyi harekete geirerekkurumun amalarnn baarl bir ekilde gerekletirilmesini ve alann iinde

etkili ve verimli olmasn salamaldr. Motivasyonun konusu, insan ve insan

4 Besim Baykal, Gnmzde Ynetim: Temel Kavramlar ve Yeni Grler, stanbul, 1974, s.130; Norman L. Munn, Psikoloji nsan ntibaknn Esaslar, ev: Nahid Tendar, 3. Bask, C.II, stanbul, 1968, s. 2; Wexliard Alexandre, ktisat ve Sosyal Psikoloji, ev: C. Orhan Ttengil,1961 1962 Ders Yl Sosyoloji Konferanslar,.. Yay., stanbul, 1969, s. 655 Metin nceolu, Gdleme Yntemleri, Ankara, 1985, s. 38; Hseyin Bykkayk, Deerlendirmesi, Gdleme ve dllendirme Kriterleri, Sosyal Sigortalar Kurumu Blteni,Yl: 15, S. 77, Temmuz Eyll 2000, s. 386lhami Fndk, nsan Kaynaklar Ynetimi, Alfa Yay., 3. Bask, stanbul, 2001, s. 375 376

525


4/25

Ali AHN

davranlardr. Bu yzden motivasyon da ama, insan kazanmaktr. nsanlarkazanabilmek iin ise, insanlarn beklentileri, amalar, arzular ve ihtiyalarnnbilinmesi nemlidir. Baka bir ifadeyle, yneticiler, yanlarnda altrdklarbireyleri nelerin motive ettiini doru olarak tespit etme abas ierisindeolmaldrlar. ou ynetici parasal dllerin alanlarn motivasyonunun birparas olduuna inanrlar. Gerekten insanlar sadece para kazanmak, zenginolmak iin mi alrlar? Genel itibariyle onlarn yaamnda cret her ey midir?Her eyden nce bir bireyi motive etmedeki en nemli ey, onlarn kimolduklarn anlamaktr. Eer ynetici, bir bireyin arzularn ve isteklerinibilmiyorsa, bireyin doru atda (framework) motive olmasn salamas da okzor olacaktr. 7

alanlar neyin motive ettii ynnde yaplan bir aratrmada hemyneticilerin alanlarn istekleri konusundaki dnceleri hem de alanlarngerekte ne istedikleri konusundaki yaklamlarnn birbirinden farkl olduklarortaya kmtr.

Bu farkllklar aada nem srasna gre verilmitir; 8

Tablo 1. alanlarn steklerine Bak As

Yneticilerinalanlarn

stekleri Konusundaki

Dnceleri

alanlarnGerekte stekleri

1 yi cret 5

2 Gvenlii 4

3 Terfi ve lerleme 6

4 yi alma artlar 7

5 i lgi ekici Bulmalar 1

6 Anlayl Bir Disiplin 10

7 alanlara Vefa 8

8 Yaplan levin Hakkyla TakdirGrmesi

2

9 ahsi Problemlerinde Onlara YardmEdilmesi

9

10 Olan Bitenlere Dahil Edildii Hissi 3Yukardaki bu sralama fark, bize yneticilerin alanlar motive eden

faktrler hakkndaki dnceleri ile alanlar gerekte neyin motive ettiiarasndaki uurumu9 gstermektedir. Buradan hareketle, ou yneticinin,

7 Debbie Devoe and Loretto W. Principle, Mastering Motivation,http://ehosvgw7.epnet.com/ehostasp?key , 23.05.20028 Kurt Hanks, nsanlar Motive Etme Sanat, ev: Can kizler, Alfa Yaynlar, I. Bask,Temmuz, 1999, s. 1149 Ba / Mert, a.g.m., s. 596

526


5/25


insan davrannn altnda yatan sebepleri anlamakta glk ektii, ouzamanda anlamalar ya da projeler iin yanl adm atp ortaya kan sonucaarp kaldklarn syleyebiliriz. nk bu konuda yaplan dier aratrmalar daalanlarn i verene duyulan gven, iin uygunluu ve i hayat dengesikonularna para ve maatan ok daha fazla nem verdiklerini ortayakoymaktadr. Baka bir ifadeyle, alanlar artk maddi olmayan eyleri, yksekcrete tercih edebilmektedirler.10

Ksaca ifade etmek gerekirse, motivasyon ift ynl bir sretir. Yneticihem alanlar etkileyecek hem de alanlardan etkilenecektir. nemli olanalanlarn ne istediklerini yneticilerin tam olarak tahmin edebilmeleri ve yinekendilerini de motive edebilecek i ortamnn mevcut olmasdr.

3. YNETM KURAMLARI ve MOTVASYON LKS

Motivasyon asndan ynetim kuramlar, baz kaynaklarda gelenekselkuram, insan ilikileri kuram ve insan kaynaklar kuram11 olaraksnflandrlrken; bazlarnda ise rasyo ekonomik insan, sosyal insan, kendinitamamlayan insan ve karmak insan kuramlar12 olarak snflandrlmaktadr.Motivasyon asndan ynetim kuramlar ifadesini kullanmamzn sebebi, rgtkuramlarnn hem ynetim ve rgt yaplar hem de motivasyonla ilgili konularkapsamasndan ileri gelmektedir.

Ynetim kuramlarna tarihi geliimi asndan bakldnda kuramdan sz

edilmektedir. Bunlar srasyla klasik, neo klasik ve modern ynetimkuramlardr. almamzda bu ynetim kuramlarnn motivasyonla olanilikileri ele alnmakta ve insanlar motive eden faktrlerin zamanla nasldeitiini ortaya koymaktadr.

3.1. Klasik Ynetim Kuram ve Motivasyon

Klasik ynetim kuram ad altnda bilimsel ynetim yaklam, ynetim sreciyaklam ve brokrasi yaklam13 motivasyon asndan ele alnmaktadr. Klasikkuram iki ana dnce zerine kuruludur. Birincisi, rutin ilerin grlmesindeinsan unsurunun makinelere ek olarak nasl etkin bir ekilde kullanlabilecei,ikincisi ise, rgtn formel yapsdr. Klasik kuram bu ana dncelerden

hareketle etkinlik ve verimliliin artrlmas iin hangi ilkelere uyulmas

10 Tara, A. Wenner ve Arthur Andersen, alanlar Gerekten Ne stiyor?,http://insankaynaklari.arthurandersen.com/bireyler/aa/aahc.asp , 18.04.200211 Richard L. Draft, Management, 3th Edition, The Dryden Pres, Orlando, 1994, s. 513 514;Ricky W. Griffin, Management, International Student Edition, 4th Edition, Boston, 1993, s. 367 36812 Michael Armstrong, A Handbook of Personel Management Practice, Second Edition,London, 1984, s. 7213 Tamer Koel, letme Yneticilii, Yenilenmi 6. Bask, Beta Yay., stanbul, 1998, s. 120

527


6/25

Ali AHN

gerektiini aratrm ve en iyi rgt ve ynetim yapsn ortaya koymaya14almtr. Baka bir ifadeyle, klasik kuramclar, en yksek verimlilii salayacakbir rgt yapsn bulmaya arlk vermiler ve rgtn toplumsal ya da beeriynn dikkate almayarak, emredici liderlik, otoriter denetim ve gzetim vekuramsal yap gibi niteliklerde belirlenen biimsel rgt vurgulamlardr.15

i. Bilimsel Ynetim Yaklam

Bilimsel ynetim yaklamnn balca temsilcisi ve kurucusu Frederick W.Taylordur. alann motivasyonu ile ilgili olarak klasik yaklam, en iyi ekilde Taylorun almas ile temsil edilir. nk motivasyonla ilgili ilk alma,gerekte Taylorun bilimsel ynetimi ile balamtr. Taylor, retimi artrmak

iin insan kaynann hayati bir nem tadn tespit etmi, alann daha iyiorganize edildiinde, eitildiinde ve gdlendiinde daha verimlialabileceini ileri srmtr.16 Bilimsel Ynetimin Temel lkeleri adlkitabnda, bireysel ve rgtsel motivasyonun nasl artrlabileceini ele alm veynetimle ilgili bir takm temel ilkeler ortaya koymutur. Bu ilkeler ylesralanabilir; 17

Gelii gzel alma deil, bilim, Babozukluk deil, ahenk ve koordinasyon, Kiisellik deil yardmlama, Dk verim deil maksimum verim, Herkesin en yksek verimlilik dzeyine kmas iin eitim.Bilimsel ynetim yaklam ortaya koyduu bu ilkelerle en yksek dzeyde

verime ulama yollarn vurgulamaktadr. En yksek dzeyde verimlilieulamak iin ise, birey makinaya ek bir retim faktr olarak ele alnmakta,18ancak bireyin sosyal ve psikolojik ynne deinilmemektedir. Dolaysylaigren iin tek motivasyon arac crettir. alanlarn yksek performansiin ekonomik dllerin salanmas gerektiini savunan bilimsel ynetimyaklam, tevik edici cret ya da para bana cret sistemini nermitir.19

14 Koel,a.g.e., 1998, s. 12015 H. Sami Gven, grenlerin Gdlenmesinde Bireysel, Kmesel ve rgtsel Deikenler,AD, C. 14, S. 3, TODAE, Eyll, 1981, s. 416 Armstrong, a.g.e., s. 7216 znur Yksel, rgt Kuramlarndaki Gelimelerin nsan Kaynaklar Ynetimine Etkileri,AD, C. 30, S. 2, Haziran, 1997, s. 3117 Koel,a.g.e., s.12018 Enver zkalp, Davran Bilimleri ve Organizasyonlarda Davran, Eskiehir kt. TicariBilimler Akademisi Yaynlar, Eskiehir, 1988, s. 8519 Gencay Saylan, alma zendiricileri,AD, C. 6, S. 4, TODAE, Aralk, Ankara, 1973, s. 27

528


7/25


Para bana cret sistemine gre birey ne kadar fazla retimde bulunursa, okadar fazla cret alacaktr. Dolaysyla rasyo ekonomik olarak dnlen bireyrgtsel verimlilie de katkda bulunulacaktr. Ksaca zetlemek gerekirsebilimsel ynetim yaklam bireyin sosyo psikolojik yn ile ilgilenmemi,temel motivasyon faktr olarak paray ngrm ve rgtsel verimlilik iinmakine insan ilikisi zerinde durmutur.

ii. Ynetim Sreci Yaklam

Ynetim sreci yaklam da bilimsel ynetim gibi ekonomik etkinlik verasyonellik fikrini esas almtr. Bu adan bakldnda bilimsel ynetimindevam ve baz ynlerden tamamlaycs olarak grlebilir. Ancak bilimsel

ynetim daha ok i dizayn ve ilerin yaplma ekli ile ilgilenirken, ynetimsreci yaklam organizasyonun tamamn ele alarak, organizasyon ve ynetimile ilgili temel ilkeler ortaya koymutur.20

Ynetim sreci yaklamnn kurucusu olan Fayolda dier klasik kuramclargibi insan psikolojisi, insan davran ve insanlararas ilikiler zerindedurmam, buna karlk organizasyonun etkin ve verimli i yapmas zerindedurmutur. Fayola gre, insanlar i yapmaktan kaarlar, tembeldirler vesorumluluk almak istemezler. Dolaysyla yneticiler astlarna gvenmemeli veyaplan her ie nezaret etmeli ve mutlaka kontrolden geirmeli ayrca disiplin veceza birer ara olarak kullanlmaldr.21

Ksaca zetlemek gerekirse, ynetim sreci yaklam insana gvenmeyen veona bir robot gzyle bakan bir anlay ierisindedir. nsanlar motive etmekiin disiplin ve ceza ngrlmekte ve rgtsel verimlilik iin ortaya konulankurallara uyulmas istenmektedir. Ancak bu kurallara uyulursa rgtn verimlialaca varsaylmaktadr.

iii. Brokrasi Yaklam

Bir Alman sosyolou olan Weber, g ve otoriteyi konu alan temelalmasnda, bir alt konu olarak ele almasna ramen, brokratik yaplar adn

verdii brokrasi konusuna ayr bir ilgi gstermitir. Weber, brokrasinin dierrgtlere nazaran dakiklik, devamllk, disiplin, gvenilirlik, hz, kesinlik,

saduyu, dosyalama bilgisi, dayanma, tam itaat ve anlamazlklarngiderilmesi22 bakmndan stn olduunu ileri srmektedir. nk buyaklama gre, ortaya konulan brokratik ilkelere uyulmas halinde etkin,ideal, ahsa gre deimeyen ve rasyonel bir rgt yaps ortaya kacaktr.

20 Koel, a.g.e., s. 12321 Erol Eren,Ynetim ve Organizasyon , Beta Bas. Yay., stanbul, 1996, s. 2122 H.H. Gerth and C. Wright Mills, From Max Weber Essays In Sociology, Routledge andKegan Paul Ltd., London, 1958, s. 214

529


8/25

Ali AHN

Grld gibi brokrasi yaklam da dier ynetim yaklamlar gibietkinlik ve rasyonellii n plana karmakta ve rgt evresinden soyutlanmbir kapal sistem olarak ele almaktadr. Bireyin amalar deil rgtn amalar

ve ilkelerine uyulduu srece etkinlik ve verimlilik salanabilir. Bu ynylebrokrasi yaklam bireyi, kurallara uymaya zorlamakta ve bir makinenindilileri gibi grmektedir.

zetle klasik ynetim yaklam, rgt kapal ve mekanik sistemler olarakele almakta ve bireyi rasyo ekonomik insan olarak grmektedir.ncelediimiz her yaklam, insan unsurunu ikinci planda tutmakta ve iindoutan ou insan tarafndan sevilmediini, hoa gitmediini ve alanlarnkazandklar parann, iin doasndan daha nemli olduunu23 farz etmektedir.

Dolaysyla klasikler, bireyin korkutma ve parasal dlle en iyi ekilde motiveolabileceine inanrlar. Korkutma ksa dnemde bireyi motive edebilir fakatuzun dnemde bireyi sk sk baka i veren aramaya sevk eder. Korku aynzamanda ar dikkatli insan yaratt gibi itaatkar (yes-people) ya da intikamalmaya alan insan da yaratabilir.24

3.2. Neo Klasik Ynetim Kuram ve Motivasyon

Neo klasik ynetim kuram, ilk defa alanlar insan olarak aratrpsosyal insan kavramn ortaya koymutur. Baka bir ifadeyle, bu kuram,klasiklerin ikinci plana ittii insan unsurunu inceleme konusu yapm ve klasikkuramn kavramlarna yeni kavramlar eklemilerdir.25 nsanla ilgileri nedeniyle

teknik, ekonomik ve yapsal unsurlar nem kazanmtr.

Klasikler, insan unsurunu gz nnde tutma eiliminde olmadklar gibisopa ve ucundaki havu varsaym geerli kabul edilirdi. Oysa ki neo klasikyaklamn ana fikri, bir rgt yaps iinde alan insan unsurunu anlamak,onun yeteneklerinden maksimum dzeyde yararlanabilmek, yap ve insandavranlar arasndaki ilikiyi incelemek, rgt ierisindeki sosyal gruplar vezelliklerini tanmaktr. Dolaysyla bu kuramn ele ald konular unlardr;26

nsan davran, Kiiler aras ilikiler, Gruplarn oluumu,

23 Griffin, a.g.e., s. 36724 Michel W. Drafke, Stan Kossen, The Human Side of Organizations, Addison Wesley, NewYork, 1997, s. 27425 Koel, a.g.e., s. 14626 Mmin Ertrk, letmelerde Ynetim ve Organizasyon, Beta Basm Yaym, stanbul, 1995,s. 19

530


9/25


Grup davranlar, nformal rgt, Formal rgt, Alg ve tutumlar, Motivasyon, Liderlik, rgtlerde deiim ve gelime, Birey ve rgt btnlemesi.Grld gibi insan ilikileri kuram (neo klasik) i yerindeki sosyal

srelerin rol zerinde durmaktadrlar.

i. Hawthorne Aratrmalar

E. Mayo ve arkadalarnn rgtn teknik ve fiziksel artlarnn deimesininrgtsel verimlilie etkilerini ortaya koymak iin yaptklar Hawthorne

Aratrmas, insan ilikileri kuramn ortaya karmtr. Yaplan alma

sonucunda, teknik ve fiziksel artlarda yap

lan olumlu bir iyiletirmenin herzaman verimlilii artrmad tespit edilmi ve bu aamadan sonra teknik vefiziksel faktrler, yerini sosyal faktrlere brakmtr27. Aratrmann sonularnksaca zetlemek gerekirse;28

Yaplan iin miktarn, alann fiziki kapasitesi deil, sosyalkapasitesi belirler,

Ekonomik olmayan dllendirmeler, iilerin mutluluunu etkilemektenemli bir rol oynamaktadr,

Yksek dzeydeki uzmanlama, i blmnn yeterli dzeydeolduunu gstermez,

alanlar, ynetim ve onun kurallarna birey olarak deil, grup yesiolarak davranlarda bulunurlar.

27 Koel, a.g.e., s. 14728 zkalp, a.g.e., 1988, s. 92 94

531


10/25

Ali AHN

Bu aratrma sonularna gre, bireyleri teknik, fiziki ve ekonomikfaktrlerden daha ok, sosyal ve psikolojik faktrlerin motive ortayakmaktadr.

ii.Douglas McGregorun X Ve Y Kuram

Douglas McGregor, Organizasyonlarn Beeri Yn adl kitabnda, rgtiindeki yneticilerin davranlarnn, dier bireyleri alglama biimi ve grekline bal olduunu savunmaktadr. Bu balamda da ynetim ve insandoasyla ilgili olarak X ve Y kuramlarn gelitirmitir. X ve Y kuramlarnntemel noktas yneticiler ve onlarn gdlenmesidir.29

McGregore gre X kuramnn insan davranlar hakkndaki varsaymlarunlardr;30

Ortalama insan ii sevmez ve iten kama yollarn arar, nsan sorumluluktan kaar, ynetilmeyi tercih eder, hrsl deildir,

gvenlii n planda tutar,

Bencildirler, kendi arzu ve amalarn rgt amalarna tercih ederler, rgt amalar dorultusunda aba gstermeleri iin zorlanmal,

denetlenmeli, ynetilmeli ve ceza ile korkutulmaldr,

Ekonomik gdlere daha ok ilgi gsterirler, nsan deiiklikten holanmaz ve rgtsel sorun zmede yaratc

deildir.

X kuram ad altnda sralanan bu varsaymlar, insan rasyo ekonomikadan deerlendirmekte ve insann rgtsel amalara ilgisiz olduunu,deiiklikleri benimsemediini ve zeka bakmndan pek farklar olmadn ifadeetmektedir. Dolaysyla, X yneticisi, insan rgt amalarna uyan pasif birunsur olarak kabul edecek ve otoriter bir davran gsterecektir. Ynetici bunuyapabilmek iin ise, ayrntl i tanmlar, sk kontrol, pek az yetki devri,

izlenecek ilkelerin belirlenmesi ve detayl

ceza uygulamas

gibi yntemleribenimseyebilecektir.31

29 M. Kemal ktem, Gdleme Kurumlar ve Yetien Kamu Yneticilerimiz: X ve Y Kuramlarzerine Bir Alan Aratrmas,AD, C. 24, S. 3, Eyll, 1991, s. 4830 Doan Canman, Personelin Deerlendirilmesinde Yeni Yaklamlar ve Trkiyede KamuKesimindeki Uygulama,AD, C. 26, S. 1, Mart 1993, s. 16631 Koel, a.g.e., s. 149

532


11/25


Y kuramnn varsaymlar ise yle sralanabilir; 32

almak bir insan iin oyun ve dinlenme kadar doaldr. Ortalama insaniten nefret etmez,

nsan, uygun koullar olutuu takdirde sorumluluk stlenmek ister, nsan, doal olarak tembel deildir. Uygun ortamnn oluturulmas ile

almak zevk haline getirilebilir,

Motivasyon, fizyolojik ve gven dzeylerinde olduu kadar, sevgi, saygve kendini gerekletirme dzeylerinde de oluur.

nsanlar yeterince motive edilirse kendini ynetebilir ve z denetimduygusu gelitirebilir,

Bireyin rgtsel sorunlarn zmnde gerekli olan yaratclkyeteneklerinin yalnzca bir ksmndan yararlanlmakta, insan gcpotansiyelinden tam olarak yararlanlmamaktadr.

Y kuramnn temel ilkesi btnletirmedir. Baka bir ifadeyle, Y kuramrgt yelerinin kendi amalarn gerekletirebilmeleri iin abalarn rgtnamalar dorultusunda ynlendirmelerini gerektirecek koullarn yneticilerceyaratlmasnn ve bireysel ve rgtsel amalarn btnletirilmesinin gerekli

olduunu vurgulamaktad

r.33

Bu balamda da yneticilerden beklenen as

lgrev, alanlar te vik etmek ve gelimeleri iin onlara imkan salamaktr.nk Y kuram statik deil dinamiktir. Potansiyel insan kaynaklarndanyararlanmann yollar aranr. Y kuramn benimsemi ynetici, yetki devri, igeniletme ve katlml ynetim gibi somut uygulamaya rahatlkla geebilir.34Buda eitli alardan insanlarn gdlenmesine yol aabilir.

Ksaca ifade etmek gerekirse, gdlemede X kuramnn amac, insandavranlarn dtan kontrole tabi tutmak35 ve insanlar yumuak bal halesokmak, syleneni tepki gstermeksizin aynen yerine getirecekleri koullaroluturmaktr.36 Buna karlk Y kuram gdlemede, geni lde kendi kendinikontrol ve kendine yn vermeyi esas alr.37

32 Zeyyat Hatibolu, Organizasyon: Personel Davran ve Ynetimi, Metler Matbaas,stanbul, 1976, s. 14133 ktem, a.g.m., s. 5034 Mustafa Dilber, Trk zel Kesim Endstri Yneticilerinde X ve Y Kuramlar AsndanGdlenme,Ynetim Psikolojisi II, 1981, s. 27335 Kaya, a.g.m., s. 28836 Baykal, a.g.e., s. 2037 Kaya, a.g.m., s. 288

533


12/25

Ali AHN

Neo klasikler, klasiklerin aksine bireyin sadece parasal dl iin deil, birdizi farkl ihtiyalarn tatmin etmek iin ie gittiklerini aklamaktadrlar.Motivasyonun daha nceki tek ynl (parasal) modeli ok sert bir ekildeeletirilmekte insann sosyal ve psikolojik ihtiyalarn tatmin dorultusundagdlenen bir varlk olduu ileri srlmektedir.

Yani sosyal ihtiyalar karlayan uygun alma gruplar gibi neo ekonomikdller, i davran motivatr olarak paradan daha nemlidir. Bu yzden neo klasik kuram savunanlar, yneticilere iilere kendilerini nemli hissetmelerinisalamalar ve rutin faaliyetler yaparken belli dereceye kadar kendileriniynlendirmelerine ve kendi kendilerini kontrol etmelerine izin verme ynndetavsiyede bulunmulardr.

3.3. Modern Ynetim Kuram Ve Motivasyon

Klasik ve neo klasik ynetim kuramlarnn rgt birer kapal sistemolarak ele almalarna karlk, modern ynetim kuram, rgt evresiyleetkileim iinde olan bir ak sistem olarak ele almtr. Modern ynetimkuramn dier kuramlardan kesin izgilerle ayrmak mmkn deildir. nkbu kuram nceki kuramlarn temel ilke ve esaslarn yeni ve deiik bir adanele alp yorumlam ve bir senteze ulamaya almtr. Klasik ynetim kuraminsan rasyo ekonomik olarak ele alrken, neo klasik kuram sosyal insankavramn ortaya koymutur. Modern ynetim ise, alanlarn karmakolduunu ve eitli faktrler tarafndan motive edildiini ne srmektedir.

rgtler dinamik ve ak sistemler olarak ele alnd iin deiim ve karmaklkbu kuramn zerinde durduu temel noktalar olarak grlmektedir. Bubalamda modern ynetim kuram sistem yaklam ve durumsallk yaklamolmak zere iki ayr yaklam olarak incelenmektedir.

i. Sistem Yaklam

Sistem yaklam tek bana yeni bir bilimsel disiplin olmaktan ok, belirliolaylarn, durumlarn ve gelimelerin incelenmesinde kullanlan bir dnce tarzbir metot ve bir yaklamdr.38

Sistemi, para btn, sibernetik ve diyalektik gibi deiik adan

tanmlamak mmkndr. Birincisi, karlkl iliki kuran paralar kompleksidir.kincisi, bir etki yapldnda karlk (kt) veren bir sretir. ncs ise, ielikisi bulunan her ey sistemdir.39 Genel olarak ise sistem, belirli paralardanoluan, bu paralar arasnda belirli ilikiler olan, bu paralarn ayn zamanda devre ile ilikisi olan, birleik bir yap, olay veya faaliyet olaraktanmlanmaktadr.

38 Koel, a.g.e., s. 16039 Salam, a.g.e., s. 42

534


13/25


Ynetim asndan bakldnda sistem yaklam, ynetim olaylarn ve buolaylarn meydana geldii birimleri birbirleri ile ilikili bir ekilde ele almaktadr.Baka bir ifadeyle, sistem yaklam, ynetim olgusunu meydana getiren rgt,eitli paralar, sreler ve amalardan oluan bir btn olarakdeerlendirmektedir. rnein bir rgtsel sistem, insanlar, makineler, maddikaynaklar, grevler, resmi yetki ilikisi ve kk informal gruplar gibiparalardan olumaktadr.40

Bu yaklamla birlikte artk rgtler srekli dengede duran birer ak sistemolarak alglanmaya balanmtr. Bylece rgtler esnek ve daha kapsaml biryap olarak grlmtr. Sz edilen srekli denge ise, girdi, dntrme, kt

ve geri bildirim sreleri ile salanmaktadr.

rgtlerin srekli olmalar ve gelimeleri yannda salkl ve dinamikdengenin salanmas iin, yneticinin rgtle ilgili btn i ve d faktrlerialglamas, bilmesi, yorumlamas ve sonu kartmas ve bunu rgte uyarlamasgerekir.

Sistem yaklam tek neden tek sonu ilikisini reddetmektedir. Dolaysylainsan davranlarnn da tek bir nedene (ihtiyaca) dayandrlarak alglanmasn vemotive edilmeye allmasn kabul etmez. Bu yaklama gre, insanlardavrana sevk eden birden ok neden vardr. Motivasyon asndan nemliolan, bu nedenleri bulmak ve insan davranlarna bir anlam vermektir. Diertaraftan sistem yaklam, hem organizasyonlar ve hem de bireyler iin dinamik

bir denge ngrmektedir. Bu balamda da insanlar davrana sevk eden vedinamik olarak dengede kalmasn salayan ihtiyalar eitlidir. rnein insanayn anda fizyolojik ve psikolojik ihtiyalara gereksinim duyabilir. htiyalarnarzulanma derecesi farkllk arz edebilir. Ama nemli olan bir st amaca hizmetetmektir. Bu st ama ise insann dinamik bir denge ierisinde yaamnsrdrmesidir. Ksaca insanlarn rgt ierisinde motive olabilmesi iinekonomik, sosyal ve psikolojik balamda asgari yaam standardnn bireyesunulmas gerekir.

ii. Durumsallk Yaklam

Durumsallk yaklam, klasik, neo klasik ve sistem yaklamlarnn yerini

alan bir yaklam deil, ancak onlarla birlikte ele alnan ve o yaklamlarn hangidurumlarda daha faydal ve etkili olabileceini aratran ve ayn zamandargtleri birer sistem olarak gren bir yaklamdr.41 Klasik ve neo klasikkuramlar, rgtlerin yaplar hakknda bir takm neri ve ilkeler ortayakoymulardr. Baka bir ifadeyle, en iyi rgt ve ynetim yapsn belirlemeyealmlar ve normatif bir dnce ortaya koymulardr. Oysaki modern kuram

40 M. erifimek, Ynetim ve Organizasyon, 6. Bask, 2001, s. 9041imek, a.g.e., s. 95

535


14/25

Ali AHN

tanmlaycdr. Olaslklar gz nnde bulundurmakta ve iinde bulunan durum ve koullara gre hangi ilkelere ne zaman ve nasl uyulmas gerektiiniaratrmaktadr.42

Bu yaklama gre her insan ve durum farkldr. Dolaysyla klasik ve neo klasiklerin iddia etti gibi her yerde ve her zaman geerli en iyi ynetim tarz yada en iyi rgt yoktur. En iyi ynetim tarz insana, teknolojiye ve evreye gredeiiklik gstermektedir.

Modern ynetim kuram, rasyo ekonomik insan, sosyal insan ve kendinitamamlayan insan kavramlarna yeni bir boyut getirerek karmak insananlayn ortaya koymutur. Karmak insan anlayna gre, birey karmak

olduu kadar deiebilen bir varlktr. Dolaysyla insanlarn ihtiyalar dadeiken bir nitelie sahiptir. rgtn kendi koullar, evresel koullar,kullanlan teknoloji, bireyin sosyo kltrel zellikleri ve bireyin rgttekitecrbesi bireyin istek ve ihtiyalarnn deimesine yol amaktadr. nsanlarndeiik koullar altnda deiik ihtiya ve davranlarnn olmas insanmotivasyonunun tek ynl olmadn ok boyutlu ya da ok ynl olduunugstermektedir. Dolaysyla, insanlarn motive olabilmesi iin ekonomik, sosyal

ve daha st dzeydeki ihtiyalarn deiik koullarda alglayabilen vedeerlendirebilen bir ynetim ya da yneticiye ihtiya vardr. nsanlar istek veihtiyalar giderildii srece motive olurlar.

4. ALIMANIN AMACI

Ynetim kuramlar kendisinden nceki kuramlar yeterli grmeyipmotivasyonla ilgili olarak deiik faktrler ileri srmlerdir. almann amacda kuramlarla birlikte bu faktrlerin deiip deimediini yneticiler dzeyindeuygulamal bir alma ile ortaya koymaktr.

5.ALIMANIN KAPSAMI VE YNTEM

Aratrma da kapal ulu anket teknii ve Likert lei uygulanmtr.almann evreni ise, Konyadaki kamu ve zel kesim yneticileridir.

6. VERLER DEERLENDRME TEKN

Anketlerin deerlendirilmesinde SPSS 11.0 programndan yararlanlarak,aritmetik ortalama, standart sapma ve frekans dalm gibi istatistikselyntemler kullanld gibi en az aralk seviyesinde llm iki deikenarasndaki ilikinin ya da bamlnn iddetini belirlemeye ynelik PearsonKorelasyon analizi de yaplmtr.

42 Koel, a.g.e., s. 184

536


15/25


7. ALIMANIN VARSAYIMLARI

1. alanlar motive etmek iin cret tek bana yeterli deildir. Klasikkuramclar creti tek motive edici bir faktr olarak grmektedirler.

2. dllendirilen bir davrann tekrarlanma olasl yksektir. Klasiklerinsanlar motive etmek iin disiplin ve cezay ngrmektedirler.

3. nsanlar fiziki, teknik ve ekonomik faktrlerden daha ok, sosyal vepsikolojik faktler (sevgi, sayg, takdir edilme vb.) motive eder.

8. DAHA NCE YAPILAN BAZI ALIMALAR VE SONULARI

Wiley (1998) Kovach (1995), Blun ve Spring (1991) ve Cacioppe ve Mock(1984) yaptklar aratrmalarda, kamu alanlarnn i gvencesi, takmalmas, topluma yararl olma gibi faktrlere, yksek cret, prestij ve baarmaazmi, bamsz alma gibi faktrlerden daha fazla nem verdiklerini ortayakoymutur.43

Marx ve Demby ngilteredeki en byk 200 irketin st dzeyyneticilerinin motivasyonunu kapsayan bir almada, u sonucaulamlardr;44

st dzey yneticileri irketlerinde kalmak iin motive edecek en nemli

faktrler, iin nitelii, kiisel geliim / kariyer geliimi, irket ortam

ve cretolarak sralanmtr.

Schwarzkopf ve Edwin L. Miller yaptklar bir aratrmada, yneticilerinparadan ziyade geliim ve imkana daha ok nem verdiklerini ortayakoymulardr.45

imek (1983), Erzurumda eker, imento ve yem fabrikalarnda yaptaratrmasnda Trkiye gibi az gelimi lkelerde cretin motive edici bir faktrolduunu ortaya koymaktadr.46

43 Bulunt, B.E. ve K.A. Spring MPA Graduates and The Dilemma of Job Satisfaction: DoesCrassonig the Sector Line Make a Difference, Public Personel Management, 20/4, 1994, s.449 45644 Elisabeth Marx ve Nicki Demby, Ynetim Kurulunuzu Gelecee Hazrlayn,http://insankaynaklari.arthuranderson.com/bireyler/aa/aahc.asp (4.5.2003)45 Richard M. Hodgetts, Ynetim, ev: Canan etin ve Esin Can Mutlu, 2. Bask, stanbul, 1999,S.49346 M.. imek, Erzurum imento, eker ve Yem Fabrikalarnda Ynetim ve Sendikanderlerinin grenlerin Gereksinimlerini Alglama Biimleri le grenlerin KendiGereksinimlerini Alglama Biimlerinin Karlatrlas Doentlik Kollegyum Teblii,Erzurum, 1983

537


16/25

Ali AHN

ktem (1991), Trkiye Ortadou Amme daresi Enstitsnde Kamu Ynetimi Uzmanlk Program (KYUP) dersi alan 40 orta kademede kamuyneticisi zerinde yapt aratrmada u sonuca varmtr;47

Trk Kamu Yneticileri ksmen X kuram, ksmen de Y kuramvarsaymlarn benimsemektedirler. Ancak Y kuramna biraz daha yakngrnmektedirler.

Ay (1995), bugne kadar yaplan aratrmalarn ounun cretimotivasyonun bir unsuru olarak kabul edildiini belirtmektedir.48

Gke (1995)de Konyada ki kamu kurumlarnda yapt bir aratrmasnda,

igrenlerin byk bir ounluunun adil ve tatmin edici bir cretbeklediklerini vurgulamaktadr.49

Bunlara ilave olarak Bakan, Motivasyon ve Performans adl kitabndacretin tek bana bir motivasyon faktr olmadn, alan motive edebilmekiin sorumluluk, eitim ve gelime, sayg grme, terfi, takdir ve kararlara katlmagibi motive edici faktrlerin de dikkate alnmas gerektiini ortayakoymaktadr.50

9. ARATIRMANIN BULGULARI

Bu blmde ynetim kuramlarnda ileri srlen motive edici faktrlerin

geerlilii ile ilgili olarak elde edilen bulgulara yer verilmektedir.

Tablo 2. Ynetim Kademesi

Frekans Yzde Geerli Yzde Kmlatif Yzde

st Dzey Ynetici 83 24,4 24,4 24,4

Orta Kademe Ynetici 161 47,4 47,4 71,8

Alt Kademe Ynetici 96 28,2 28,2 100,0

Toplam 340 100,0 100,0

Tablo 2de grld zere aratrma kapsamndaki yneticilerin %24.4

st dzey ynetici, %47.4 orta kademe ynetici ve %28.2de alt kademeyneticilerden olumaktadr.

47 ktem, a.g. m., s. 47 - 6148 . Ay ve H.K., rgtsel Duyumu Etkenleri ve Doyum Dzeylerine likin Yurtkurda BirAratrma, ....B.F. Dergisi, S.1, 1995, s. 6749 Glise Gke, Kamu Kurumlarnda grenlerin Motivasyonu zerine Bir Aratrma,S.D....B.F. Dergisi, S. 4, 1999, s. 27350. Bakan, Motivation and Performance, MBA Dissertation, Converty University, 1995, s. 43

538


17/25


Tablo 3. alt Sektr


Kamu Sektr 176 51,8 51,8 51,8

zel Sektr 164 48,2 48,2 100,0

Toplam 340 100,0 100,0

Tablo 3de grld zere aratrma kapsamndaki yneticilerin %51.8ikamu kesiminde, %48.2si de zel kesim kurum ve kurulularndaalmaktadrlar.

Tablo 4. cret ve Tatmini likisi

inizdeki cretve maa seviyesiimdi ne kadar?

Tm faktrleri gz nndetuttuunuzda bu iyerinde i

memnuniyetinizi ve itatmininizi nasl

deerlendirebilirsiniz?

Pearson

korelasyonu

1 ,337

Sig. (2-tailed) , ,000inizdeki cret ve maaseviyesi

imdi ne kadar? Denek Says 340 340

Pearson

korelasyonu

,337 1

Sig. (2-tailed) ,000 ,

Tm faktrleri gz nnde

tuttuunuzda bu iyerinde imemnuniyetinizi ve itatmininizi nasl

deerlendirebilirsiniz Denek Says 340 340

Varsaym:1 alanlar motive etmek iin cret tek bana yeterli deildir.

Pearson korelasyonu = 0.337 ve p= 0.001 deerleri bize cret arttka itatminin de artmakta olduunu gstermektedir. Ancak tatmin ile cretarasndaki iliki gl bir iliki deildir. Daha nce yaplan baz aratrmalarcretin bir motivasyon unsuru olduu ortaya konmutur. Ancak Bakannbulgular, tablo 1deki bulgular, Marx ve Dembyin aratrma sonular ve Miller

ve arkadann aratrma bulgular ile aratrmamzn bulgular arasnda bir

539


18/25

Ali AHN

paralellik sz konusudur. Baka bir ifadeyle, aratrma sonucuna gore, cretkiilerin motivasyonu iin tek bana yeterli bir faktr olarak grlmemektedir.

Tablo 5. dl Alnan Baarl Davranlar Tekrarlama Eilimi


ok Az 11 3,2 3,2 3,2

Az 12 3,5 3,5 6,8

Ksmen Az 30 8,8 8,8 15,6

Fazla 195 57,4 57,4 72,9

ok Fazla 92 27,1 27,1 100,0

Toplam 340 100,0 100,0

Tablo 5de grld zere yneticilerin %84lk bir ksm dllendirilen birdavrann tekrarlanma eiliminin yksek olduu sonucunu ortaya koymaktadr.

Varsaym 2. dllendirilen bir davrann tekrarlanma olasl yksektir.

Skinnerin Sonusal artlandrma Kuramna gre bireyler herhangi birnedenle davran gsterebilirler. Ancak bu davrann karlaaca sonu,bireylerin ayn davran tekrar gsterip gstermemesine etki edecektir. Eerbireyin davran arzu edilen nitelikte ise bu davrann dllendirilmesi gerekir.Dilber (1981)51 almasnda X kuramnn cezalarn dllerden daha etkili

olabilecei varsaymnn reddedildiini vurgulamaktadr. Bu adan bakldndaDilberin de 1981deki almasnda ayn sonuca ulat grlmektedir.Aratrma sonular Klasiklerin motive edici faktr olarak ileri srdkleridisiplin ve cezay reddetmektedir.

51Mustafa Dilber, Trk zel Kesim Endstri Yneticilerinde X ve Y Kuramlar AsndanGdlenme,Ynetim Psikolojisi II, 1981, s. 278 279

540


19/25


Tablo 6.Takdir Edilme ve Tatmini likisi

Tm faktrleri gznnde tuttuunuzda

bu iyerinde imemnuniyetinizi ve i

tatmininizi nasldeerlendirebilirsiniz?

Yaptz iin takdiredilme durumu?imdi ne kadar?

Pearson Korelasyonu

1 ,500

Sig. (2-tailed) , ,000

Tm faktrleri gz

nnde tuttuunuzda buiyerinde imemnuniyetinizi ve itatmininizi nasl

deerlendirebilirsiniz?

Denek Says 340 340

Pearson Korelasyonu

,500 1

Sig. (2-tailed) ,000 ,

Yaptz iin takdiredilme durumu imdi nekadar?

Denek Says 340 340

Tablo 6daki Pearson Korelasyonu = 0.500 ve p = 0.001 deerleriyneticilerin takdir edilme dzeyleri ile i tatminleri arasnda anlaml bir ilikininolduunu gstermektedir. Baka bir ifadeyle, Trk kamu ve zel kesimyneticileri takdir edildike i tatmini dzeylerinin artacan vurgulamaktadr.

Tablo 7.Yneticiler in Gdlerin nem Sras

Arit.Ortalama Standar.Sap

yerinizde salanan sosyal imkanlar ve hizmetler (spor,elence, piknik vb.)?Sizin iin ne kadar nemlidir?

3,87 ,874

Ynetim kademesindeki otorite ve g dzeyiniz?

Sizin iin ne kadar nemlidir?

3,91 ,806

inizdeki tatil ve izin durumu?Sizin iin ne kadar nemlidir?

3,96 ,745

yerinizin cret maa d yaplan sosyal yardmlar(giyecek, yiyecek, yakacak, lojman vb. imkanlar)?


4,08 ,772

Kamusal ve zel kesimi birlikte dnrseniz baka 4,24 ,625

541


20/25

Ali AHN

kurululardaki emsallerinize gre cret durumunuz? Siziniin ne kadar nemlidir?

iinizde gstereceiniz bir baardan dolay dllendirilmeimkan?


4,26 ,723

inizdeki alma baarsn etkileyecek yetki vesorumluluk?


4,34 ,675

Kurumunuzda eit ie eit cret ilkesinin geerlilii?Sizin iin ne kadar nemlidir?

4,35 ,574

inizdeki cret ve maa seviyesi? Sizin iin ne kadarnemlidir?

4,36 ,596

dl aldnz bir baarl davran tekrarlama eiliminiz?Sizin iin ne kadar nemlidir?

4,39 ,662

yerinizde alma veriminizi etkileyecek ara gerelerindurumu?


4,43 ,641

inizde terfi edebilme imkan?Sizin iin ne kadar nemlidir?

4,43 ,646

yerinizde kararlara katlma imkanSizin iin ne kadar nemlidir?

4,44 ,595

Kurum dndaki prestij ve kurum dndakilerden grlensayg?


4,46 ,639

Bu iyerine kat

l

rken mit ettiiniz hususlar

ngerekleme durumu? Sizin iin ne kadar nemlidir? 4,46 ,566

yerinin fiziksel arlar(havalandrma,stma aydnlatmavb.)


4,46 ,611

yerinizdeki ynetim kademesinden dolay duyduunuzsaygnlk dzeyi?


4,47 ,662

Yaptz iin takdir edilme durumu?Sizin iin ne kadar nemlidir?

4,47 ,597

Kurum iindeki prestij ve kurumdaki dier insanlardangrlen sayg?


4,47 ,649

yerinizdeki takdir ve dllendirilme adaleti?Sizin iin ne kadar nemlidir?

4,48 ,572

Kurum iinde kiisel ilerleme ve gelime olanaklar?Sizin iin ne kadar nemlidir?

4,49 ,597

yerinizin salk ve doktor hizmetleri?Sizin iin ne kadar nemlidir?

4,53 ,601

Ynetim kademesindeki hukuki i gvenceniz vedevamllk derecesi?

4,54 ,601

542


21/25


Sizin iin nedar nemlidir?Yaptnz iten duyduunuz baar ve gurur duygusu?Sizin iin ne kadar nemlidir?

4,65 ,614

Yaptnz ii benimseme dereceniz?Sizin iin ne kadar nemlidir?

4,73 ,451

Varsaym: 3 nsanlar fiziki, teknik ve ekonomik faktrlerden daha ok,sosyal ve psikolojik faktler (sevgi, sayg,baar,ilerleme, takdir edilme vb.)motive eder.

Aratrma sonucunda elde edilen frekans dalmna gre yneticiler iin en

nemsiz olarak grlen gdler srayla sosyal imkanlar ve hizmetler, otoriteve g, tatil ve izin durumu, sosyal yardmlar ve emsallerine gre cretdurumu dur. Dier taraftan kamu ve zel sektr yneticileri iin en nemligrlen gdlerden bazlar da nem derecesine gre u ekilde sralamaktadr:ii benimseme, baar ve gurur duygusu, hukuki i gvencesi, salkhizmetleri, kiisel ilerleme ve takdir ve dllendirme adaletidir.

Tablo 6 ve tablo 7de ortaya kan bulgular deerlendirildiinde rneklemkapsamna alnan yneticileri, sosyal ve psikolojik ihtiyalarn motive edecei yada ettii sonucuna varlabilir.

Aratrmada elde edilen veriler 5li Likert leine gre (1= ok az/dk,

2= az/dk, 3= ksmen az/dk, 4= fazla/ yksek, 5= ok fazla/yksek)deerlendirilmitir.

Tablo 7de elde edilen istatistiki bulgular incelendiinde sosyal imkanlar,otorite ve g ile tatil ve izin durumu gibi gdler hari, dier btn gdlerindrdn zerinde bir deer ald grlmektedir. Bu deerler baka bir ekildeifade edilecek olursa, yukarda bahsi geen gd dndaki gdlerin,yneticiler tarafndan fazla ya da yksek dzeyde karlanmas arzu edilmektedir.Konu sistem yaklam balamnda deerlendirildiinde ise, yneticilerindinamik dengede yaamlarn srdrmeleri iin yksek dzeyde tatminedilmesini istedikleri gdlerin saysnn birden ok olduu grlmektedir.

SONU

Motivasyon alanlar, i verenleri, yneticileri ve liderleri ilgilendiren birkonudur. nk insan ilikilerine yn veren en nemli olgulardan biri olarakkabul edilmektedir. Bunun doal sonucu olarak insanlarn rgtl olarakyaamaya balamalarndan itibaren daha etkin ve daha verimli rgtleroluturabilmenin yollar aranm ve alanlarn bu srete daha fazla naslmotive olabilecei konular zerinde durulmutur. Bu aratrmalar neticesindeKlasik, Neo-Klasik ve Modern Ynetim Kuramlar gelitirilmitir.

543


22/25

Ali AHN

Klasik Ynetim kuram, rgt kapal ve mekanik sistemler olarak elealmakta ve bireyi rasyo ekonomik insan olarak grmektedir. Kuram, insanunsurunu ikinci planda tutmakta ve iin doutan ou insan tarafndansevilmediini, hoa gitmediini ve alanlarn kazandklar parann, iindoasndan daha nemli olduunu farz etmektedir. Dolaysyla klasikler, bireyinkorkutma ve parasal dlle en iyi ekilde motive olabileceine inanrlar.

Neo klasikler ise, klasiklerin aksine bireyin sadece parasal dl iin deil,bir dizi farkl ihtiyalarn tatmin etmek iin ie gittiklerini aklamaktadrlar.Motivasyonun daha nceki tek ynl (parasal) modeli ok sert bir ekildeeletirilmekte insann sosyal ve psikolojik ihtiyalarn tatmin dorultusundagdlenen bir varlk olduu ileri srlmektedir.

Modern ynetim kuram da rasyo ekonomik insan, sosyal insan ve kendinitamamlayan insan kavramlarna yeni bir boyut getirerek karmak insananlayn ortaya koymutur. Karmak insan anlayna gre, birey karmakolduu kadar deiebilen bir varlktr. Dolaysyla insanlarn ihtiyalar dadeiken bir nitelie sahiptir. rgtn kendi koullar, evresel koullar,kullanlan teknoloji, bireyin sosyo kltrel zellikleri ve bireyin rgttekitecrbesi bireyin istek ve ihtiyalarnn deimesine yol amaktadr. nsanlarndeiik koullar altnda deiik ihtiya ve davranlarnn olmas insanmotivasyonunun tek ynl olmadn ok boyutlu ya da ok ynl olduunugstermektedir. Dolaysyla, insanlarn motive olabilmesi iin ekonomik, sosyal

ve daha st dzeydeki ihtiyalarn deiik koullarda alglayabilen ve

deerlendirebilen bir ynetim ya da yneticiye ihtiya vardr.

Aratrma bulgular ile daha nce yaplan birok almann sonularna gre,klasiklerin savunduklar gibi cret ve disiplin-ceza tek motive edici faktrdeildir. Yine aratrma bulgularna ve Dilberin (1981) aratrmasna gredller disiplin ve cezaya gre daha fazla motive edici bir faktr olarakkarmza kmaktadr. Klasiklerin aksine rneklem kapsamna alnan kurum vekurulularda alan yneticiler, en ok ii benimsemeye deer vermektedirler.

zetle daha nce yaplan almalarda elde edilen farkl sonularlaaratrma bulgular birlikte deerlendirildiinde, en iyi ynetim, en iyi rgtyaps ve motivasyon tekniinin olmad rahatlkla sylenebilir. nk

ynetimin ve rgtlerin en nemli unsuru olan insanlarn hisleri, tutkular,amalar, beklentileri, ihtiyalar, kltrel deerleri, statleri ve iinde yaadklarevresel koullar birbirinden farkldr. Ayrca globalleen ve teknolojinin okyksek seviyelere ulat bu yzylda sosyal ve psikolojik ihtiyalarn en temelihtiyalar kadar nemli hale geldii de bir gerektir. Bu faktrler ister istemezinsan davranlarna yansmaktadr. Yneticiler ve ynetim bu ve buna benzerfaktrleri ok iyi analiz ederek rgt iindeki insanlar anlamak ve kazanmaklabaarl bir ynetim ve etkin verimli bir rgt yaps oluturabilirler.

544


23/25


KAYNAKA

Alexandre, Wexliard, ktisat ve Sosyal Psikoloji, ev: C. Orhan Ttengil,1961 1962 Ders Yl Sosyoloji Konferanslar, .. Yay., stanbul,1969

Armstrong, Michael, A Handbook of Personel Management Practice, SecondEdition, London, 1984

Ay . ve H.K., rgtsel Duyumu Etkenleri ve Doyum Dzeylerine likinYurtkurda Bir Aratrma, ....B.F. Dergisi, S.1, 1995

Bakan, . Motivation and Performance, MBA Dissertation, ConvertyUniversity, 1995

Baaran, brahim Ethem, Ynetimde nsan likileri, Ankara, 1992

Baykal, Besim Gnmzde Ynetim: Temel Kavramlar ve Yeni Grler,stanbul, 1974

Bulunt, B.E. ve K.A. Spring MPA Graduates and The Dilemma of JobSatisfaction: Does Crassonig the Sector Line Make a Difference,Public Personel Management, 20/4, 1994, s. 449 456

Canman, Doan, Personelin Deerlendirilmesinde Yeni Yakla

mlar veTrkiyede Kamu Kesimindeki Uygulama, AD, C. 26, S. 1, Mart1993

Devoe, Debbie and Loretto W. Principle, Mastering Motivation,http://ehosvgw7.epnet.com/ehostasp?key , 23.05.2002

Dilber, Mustafa, Trk zel Kesim Endstri Yneticilerinde X ve YKuramlar Asndan Gdlenme, Ynetim Psikolojisi II,

TODAE, Ynetmi Psikolojisi II. Ulusal Sempozyumuna SunulanBildiriler Yorumlar Tartmalar, 16 19 Kasm 1981

Drafke, Michel W and Stan Kossen, The Human Side of Organizations,Addison Wesley, New York, 1997

Draft, Richard L, Management, 3th Edition, The Dryden Pres, Orlando, 1994

Eren ,Erol, Ynetim ve Organizasyon, Beta Bas. Yay., stanbul, 1996

Ertrk, Mmin, letmelerde Ynetim ve Organizasyon, Beta Basm Yaym,stanbul, 1995

545


24/25

Ali AHN

Gke, Glise Kamu Kurumlarnda grenlerin Motivasyonu zerine BirAratrma, S.D....B.F. Dergisi, S. 4, 1999

Griffin, Ricky W, Management, International Student Edition, 4th Edition,Boston, 1993

Gven, H. Sami grenlerin Gdlenmesinde Bireysel, Kmesel ve rgtselDeikenler,AD, C. 14, S. 3, TODAE, Eyll, 1981

Hanks, Kurt, nsanlar Motive Etme Sanat, ev: Can kizler, Alfa Yaynlar,I. Bask, Temmuz, 1999

Hatibolu, Zeyyat, Organizasyon: Personel Davran ve Ynetimi, MetlerMatbaas, stanbul, 1976l

Hodgetts, Richard M. Ynetim, ev: Canan etin ve Esin Can Mutlu, 2.Bask, stanbul, 1999

Hseyin Bykkayk, Deerlendirmesi, Gdleme ve dllendirmeKriterleri, Sosyal Sigortalar Kurumu Blteni, Yl: 15, S. 77,

Temmuz Eyll 2000, s. 38

lhami Fndk, nsan Kaynaklar Ynetimi, Alfa Yay., 3. Bask, stanbul,2001

nceolu, Metin, Gdleme Yntemleri, Ankara, 1985

Koel, Tamer, letme Yneticilii, Yenilenmi 6. Bask, Beta Yay., stanbul,1998

Lundy, Olive and Alan Cowling, Strategic Human Resource Management,International Thomson Business Pres, Boston, 1996

Marx, Elisabeth ve Nicki Demby, Ynetim Kurulunuzu Gelecee Hazrlayn,http://insankaynaklari.arthuranderson.com/bireyler/aa/aahc.asp(4.5.2003)

Munn, Norman L. Psikoloji nsan ntibaknn Esaslar, ev: Nahid Tendar,3. Bask, C. II, stanbul, 1968

ktem, M. Kemal, Gdleme Kurumlar ve Yetien Kamu Yneticilerimiz: X ve Y Kuramlar zerine Bir Alan Aratrmas, AD, C. 24, S. 3,Eyll, 1991

546


25/25


zkalp, Enver, Davran Bilimleri ve Organizasyonlarda Davran,Eskiehir kt. Ticari Bilimler Akademisi Yaynlar, Eskiehir, 1988

Saylan, Gencay, alma zendiricileri, AD, C. 6, S. 4, TODAE, Aralk,Ankara, 1973

imek, M. erif,Ynetim ve Organizasyon, 6. Bask, Konya, 2001

imek, M.erif., Erzurum imento, eker ve Yem Fabrikalarnda Ynetim veSendika nderlerinin grenlerin Gereksinimlerini AlglamaBiimleri le grenlerin Kendi Gereksinimlerini AlglamaBiimlerinin Karlatrlas Doentlik Kollegyum Teblii,

Erzurum, 1983

Tara, A. Wenner ve Arthur Andersen, alanlar Gerekten Ne stiyor?,http://insankaynaklari.arthurandersen.com/bireyler/aa/aahc.asp ,18.04.2002

Young, Paul Thomas, Moti vation and Emotion: A Survey Of TheDeterminants of Human And Animal Activity, 3th Edition, New

York, 1996

Yksel ,znur, rgt Kuramlarndaki Gelimelerin nsan KaynaklarYnetimine Etkileri,AD, C. 30, S. 2, Haziran, 1997

547

Documents

yönetim kuramları ve motivasyon