Upload
others
View
4
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Style architektoniczne w GdańSku — rokoko i klaSycyzm
Podwale Przedmiejskie
Podwale Przedmiejskie
ul. Chłodna
ul. Sempołowskiej
ul. Dolna
ul. Królikarnia
Podwale Przedmiejskie
ul. Łąkowa
ul. Ł
ąkow
a
ul. Łąkowa
ul.
Szo
py
ul. Szafarn
ia
ul. Św
. Barb
ary
ul. Jaskółcza
ul. Jamłu
żnicza
ul. Wróbla
ul. Radna
ul. Reduta Miś
ul. Reduta
Dzik
ul. Reduta Wyskok
ul. Reduta Wilk
ul. Śluza
ul. Kieturakisa
ul. Szczygła
ul. Zielona
ul. Fundacyjna
ul. Kamienna G
robla
ul. Kamienna G
robla
ul. Dobra
ul. Tr
akt ś
w. W
ojcie
cha
ul. Długa
ul. Bogusławskiego
ul. Szeroka
ul. P
ańsk
a
ul. Szeroka
ul. Szeroka
ul. Garncarska
ul. Elżbietańska
ul. K
owalska
ul. T
kack
a
ul. G
arba
ry
ul. św. Ducha
ul. Mariacka
ul. Podkramarskaul. Plebania
ul. Chlebnicka
ul. św. Ducha
Wał
y Ja
giel
loń
skie
TAR
GW
ĘGLO
WY
TARGDRZEWNY
GDAŃSKGŁÓWNY
DWORZEC PKS
PLACWAŁOWY
Ołowianka
Hucisko
ul. Ogarna
ul. Ogarna
ul. Toruńska
ul. Toruńska
ul. Jaglana
ul. Wspornikowa
ul. Owsiana
ul. Toruńska
ul. Świętej Trójcy
ul. Piwna
ul. K
alet
nicz
aul
. Ław
nicz
a
ul. P
oczt
owa
ul. K
lesz
a
ul. L
ekty
kars
kaul
. Koz
ia
Długi Targ
ul. Świętojańska
ul. Świętojańska
ul. Straganiarska
ul. Lawendowaul. Tobiasza
ul.
Law
end
ow
a
ul. Katarzynki ul. Katarzynki
ul. Zamkowa
ul. Grodzka
ul. Osiek
Plac ObrońcówPoczty Polskiej
ul. Profesorska
ul.
Ole
jarn
a
ul. Na Piaskach
ul. Stolarska
ul. Tartaczn
aul. Sieroca
ul. Sukiennicza
ul. Brow
arna
ul. Mniszki
ul. Rajska
ul. Rajska
ul. Rajska
ul. Korzenna
ul. Łagiewniki
ul. Łagiewniki
ul. Heweliusza
zaułek św. Bartłomieja
ul.
Po
dw
ale
Gro
dzk
ie
ul. Gnilna
ul.
3 M
aja
ul. Aksamitna
ul. Wałowa
ul. Wałowa
ul. Wałowa
ul. Krosna
ul. Heweliusza
ul. Rybaki D
olne
ul. Rybaki G
órne
ul. G
robl
a I
ul.
Zło
tnik
ów ul
. Gro
bla
II
ul.
Gro
bla
IV
ul.
Gro
bla
III
ul.
Toka
rska
ul.
Min
ogi
ul.
Tan
det
a
ul. Podwale Staromiejskie
ul. Podwale Staromiejskie
Podwale Staromiejskie
ul. Stągiewnaul. Długie Ogrody
ul. angielska grobla
ul. elbląska
Mot
ław
a
Mot
ław
a
Mot
ław
a
NOWA M
OTŁAWA
NO
WA
MO
TŁA
WA
ul. D
ługi
e P
obrz
eże
ul.
Dłu
gie
Po
brz
eże
Targ
Ryb
ny
ul. P
owro
źnic
za
ul. C
hmie
lna
ul. C
hmie
lna
ul. Chmielna
ul. Ż
abi K
ruk
ul. L
asta
dia
ul. R
zeźn
icka
ul.
Oko
po
wa
ul. Na stoku
ul. Na stoku
ul. Biskupia
ul. Z
aroś
lak
❶
❹
❺
❷❸
❶ ❸ ❺
❷ ❹
owocnych poszukiwań życzą:
patroni medialni:Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego
z partnerami:
2
Quiz1. Szczyt kamienicy przy DługimTargu 12 zdobią postacie ze słynnego obrazu Rafaela. Zostały tu
umieszczonewczasieostatniejkonserwacjifasady.Sąto:a. średniowiecznirycerzeb. renesansowedamydworuc. starożytnifilozofowie
2. WktórymrokupowstałomalowidłonakamienicyprzyDługimTargu35?a. 1955b. 1945c. 1947
3. Podcieńdomuprzyul.Chlebnickiej20niemainnychozdóbpozaportretamitwórców.InaczejjestwkamienicyprzyDługimTargu25,znajdującejsiępodrugiejstroniepodwórza.Sklepienie(czylikonstrukcjazamykającaodgórypomieszczenie)tegopodcieniazostałopokrytewielobarwnąpo-lichromiązezwierzętami.Jakietozwierzęta?
a. jelenieiptakib. lwyimotylec. jednorożceisłonie
4. Kamienicapodnumerem12majednoznajmłodszych,aleinajciekawszychprzedprożynaulicyMariackiej.Pochodzionoz1940roku,anajegopłytachumieszczonomorskiestworzeniazgdań-skichmonet.Jakietostworzenia?
a. meduzaiśledźb. delfinihomarc. flądraidorsz
5. ObokBramyŚwiętojańskiejznajdujesięczterogwiazdkowyhotel,zbudowanyw1997roku.Jegonazwaodwołujesiędohistoriimiasta.Jakbrzmi?
a. Hanzab. Heweliuszc. Królewski
JakzapewnezauważyliściewtrakciepoprzednichspacerówzcykluGdańskieMiniatury,liczbaiwielkośćbu-dynków,którepowstawaływmieście,byłaściślezwiązanazzamożnością jegomieszkańców imieszkanek.NajwspanialszeobiektywGdańskuwzniesionopodkoniecXVwiekuorazwciągudwóchnastępnychstuleci.W tym czasie Polska była państwem bezpiecznym i stosunkowo zamożnym, a Gdańsk stanowił jej głównyport.NiestetywXVIIIwiekuokrestenzakończyłsiębezpowrotnie.Polskauwikłałasięwlicznewojny,ado-datkowoosłabiały jąsporywewnętrzne.Tymczasemkraje,zktórymigraniczyła:Rosja,Austria iPrusy,dziękireformomorazdobremuzarządzaniurosływsiłęicorazmniejliczyłysięzeswoimsąsiadem.DoprowadziłotopodkoniecXVIIIwiekudotrzechrozbiorówPolski,wwynikuktórychnaszepaństwozostałowymazanezmapyEuropyna123lata.
NapoczątkuXVIIIstuleciawarchitekturzeisztucedominowałbarok,którypoznaliściepodczasnaszejostat-niejMiniaturowejwędrówki.Styltenmiałzaskakiwać,wręczoszałamiaćodbiorców.Dlategobarokowedeko-racjesąobfiteiprzeładowane.Zczasemciężkistylbarokowyuznanozazbytprzytłaczający.Dozmianwsztu-cedoszłoweFrancjiwokresierządówkrólaLudwikaXV(1715–1774).Tonajegodworzeukształtowałsięnowystyl,rokoko.Zaczętobudowaćmniejszepałacyki,którewprzeciwieństwiedodużychpałacówbarokowychmiałybyćprzedewszystkimwygodne.Takżedekoracjazewnętrznastałasiędużoskromniejszaidelikatniejsza.Architekciskupialisięnawnętrzach,tworzylikameralnepomieszczenia,sprzyjająceprzyjacielskimspotkaniomirozmowom.Jakoelementyzdobniczewykorzystywanomotywykwiatowe,wktórewplatanoptaki,małpki,owady i owoce. Charakterystyczny był ornament rocaille, który przypominał muszlę połączoną z kogucimgrzebieniem.Rocaillestosowanonameblach,ścianach,sufitach,ramachlusteriobrazów.Artyściinspirowalisięnietylkokulturąeuropejską,aletakżeczerpaliwzoryzesztukichińskiejczytureckiej.Wewnętrzachroko-kowychchętniewieszano lustra,któreoprócztego,żesłużyłydoprzeglądaniasię,pozwalały równieżosią-gaćciekaweefektypoprzezwielokrotneodbicia.Naścianachmiejsceogromnychobrazówwciężkichzło-tychramachzajęłyniedużeobrazkioróżnorodnejtematyce,częstomalowanepastelami.Wewcześniejszychepokachartyściuwieczniali ludziwoficjalnychpozach istrojach.Wdobierokokazaczętotworzyćportretyosóbwstrojachcodziennychiwtrakciewykonywaniazwyczajnychczynności,takichjakczytanieczyzabawazdzieckiem.Jakokreśliłtojedenzbadaczyepoki,jeślibarokzjegoefektownymirozwiązaniamimożnaporów-naćdogryaktorskiej,todelikatnerokokoprzypominasztukętańca.
Tak jak w wypadku wcześniejszych epok, rokoko w zależności od regionu wyglądało różnie.We Francji,gdzie styl powstał, wznoszone budynki nie miały zbyt wielu dekoracji zewnętrznych. Inaczej w państwachniemieckich.Tupałacechętnieozdabianolicznymirzeźbami,któreprzypominałyjeszczedziełabarokowe.DosłynnychobiektówtegotypunależySanssouciwPoczdamiepodBerlinem(zdjęcienr1).
Style architektoniczne w GdańSku — rokoko i klaSycyzm
klaudiusz grabowski
1 2
WpołowieXVIIIwiekuzacząłsiękształtowaćstyl,którycałkowiciezrywałzesztukąbarokową,zatoodwo-ływałsiędoantyku(podobniejakrenesans).Klasycyzm,boonimmowa,stałsiępopularnypodkoniecXVIIIinapoczątkuXIXwieku.Pozostawiłposobiewielegmachówużytecznościpublicznejnakilkukontynentach.WśródnichwymienićmożnachoćbyBiałyDom(zdjęcienr2)–siedzibęprezydentaStanówZjednoczonych,czyteżKapitol(zdjęcienr3)–siedzibęKongresuUSAwWaszyngtonie.Wstyluklasycystycznymbudowanotakżekościoły,naprzykładkościółśw.MagdalenywParyżu(zdjęcienr4)czySobórKazańskiwPetersburguwRosji(zdjęcienr5).
WiekXVIIIwdziejachGdańskabyłbardzoburzliwyiupłynąłpodznakiemwojen.Wtymczasiewmieścieniepowstałżadenkościółanidużygmachużytecznościpublicznej.Przebudowywanonatomiastkamienice,anaprzedmieściachwznoszonodworki–rezydencje,wktórychspędzaliletniemiesiącenajbogatsigdańsz-czanie.RównieżpierwszapołowaXIXstulecianiebyładlamiastałaskawa.WwynikudrugiegorozbioruPolskiw1793rokuGdańskznalazłsięwgranicachPrus.Odtądniebyłjużgłównymportemdużegopaństwa,alejed-nymzwieluprowincjonalnychmiastpruskich.PrzełomXVIIIiXIXwiekutotakżeepokawojennapoleońskich,któreprzetoczyłysięprzezniemalcałąEuropę.
43
5
6 7
5
9 10
WGdańskudonajbardziejznanychbudowlirokokowychnależyPałacOpatówwOliwie(zdjęcienr6;Oli-waniebyłajeszczewtedydzielnicąGdańska,leczsamodzielnąosadą).RokokowewnętrzamożnanatomiastpodziwiaćwDomuUphagena(zdjęcienr7).Jegowłaściciel,JanUphagen,kupiłkamienicęprzyulicyDługiejw1775roku.Wswoimtestamenciezakazałzmianywyposażeniadomu,dziękiczemuwielelatpóźniej(w1911roku)możnatubyłootworzyćmuzeum.DomUphagenajestjedynąosiemnastowiecznąkamienicąwPolsceijednąznielicznychwEuropie,którąmożnazwiedzać.
Klasycystycznymibudowlami są z koleiwzniesionyw latach1818–1819kościółmenonickinaZaroślaku(zdjęcienr8)orazDworekUphagenównaDolnymMieście (zdjęcienr9).Ciekawezestawienieobustylówarchitektonicznych przedstawiaV Dwór w Oliwie przy ulicy Polanki (zdjęcie nr 10), która była kiedyś głów-nądrogązGdańskadoOliwy.Zewzględunapięknąokolicętotutajgdańscypatrycjusze(czylinajbogatsimieszczanie)stawialiswojeletnierezydencje.Wybudowanoichłącznieosiem,akilkazachowałosiędodzisiaj.VDwór,nazywanyJutrzenkąalboAnielskimDworem,składasięzdwóchbudynków–rokokowegozpołowyXVIIIwiekuiklasycystycznegozokoło1800roku.
PodczassiódmegojużspaceruwramachtegorocznejedycjiGdańskichMiniaturzwiedzimyGłówneMia-sto,gdzieznajdujesięwielerokokowychiklasycystycznychkamienic.
Kamienice, ul. Długi Targ 11–13WtrakcieIIwojnyświatowejzabudowaGdańskazostałapoważnieuszkodzona.Zniszczeniabyłynatyleduże,żeniepozwalałynapełnąodbudowę.Postanowionowięczrekonstruowaćulicewokółnajcenniejszychza-bytków.Wymagałotoogromnegonakładupracy.Większośćkamienicniemiaładokumentacji,napodstawiektórej można by było przywrócić im dawny wygląd..W dodatku znaczna ich część była przebudowywanawXIXwieku.Architekciniemieliłatwegozadania.Ichprojektynawiązywałydodawnychstylówwsztuce,aleniepóźniejszychniżklasycyzm.Następneuznanozaniewarteodtwarzania.
PrzykładamidomówodbudowanychwstyluklasycystycznymsątrzykamieniceprzyDługimTargu11–13.Pierwszaznich jestzwieńczonafrontonem,czyli trójkątnymelementemumieszczanymnaszczyciegłów-nejścianybudynku,charakterystycznymdlaświątyństarożytnychGrekówiRzymian.Frontonobramowanyjestgzymsem,ajegowewnętrznepolenazywamytympanonem.Wtympanonachczęstoumieszczanopła-skorzeźby.FrontondomuprzyDługimTargu11udekorowanokamiennąszyszką.Wczasachantykufrontonyzdobionebyłyakroterionami–elementamizkamienialubterakoty,któreprzybierałyformępalmety(liściapalmy),woluty (spirali),maskibądźliściaakantu.Abyzobaczyćakroterion,wystarczyspojrzećnaszczytka-mienicyprzyul.DługiTarg1.Znajdująsiętamtrzyakroterionywformiepalmetpołożonychnawolutach.
Inaczejwyglądaszczytkamienicyprzyul.DługiTarg12,któryzwieńczonogzymsemspoczywającymnadwóchpilastrach(czylipłaskichfilarach).Nagzymsiepojawiłsięinnyczęstostosowanywepoceklasycyzmumotyw,amianowiciekamiennarzeźbawazyudekorowanejgirlandami.
Kamienice mają ciekawą historię. Dom pod numerem 11 nazywany jest zygmuntowskim, ponieważw 1552 roku rezydował w nim w trakcie swojego pobytu w mieście król Zygmunt August. Jak pamiętacie
8
❶
6
zpoprzednichMiniatur,odczasurozebraniazam-kukrzyżackiegownaszymmieścieniebyłożadnejoficjalnej rezydencji, w której mógł zatrzymać sięwładca.Polskichkrólówgoszczonowdomachnaj-bogatszych gdańszczan. Zygmunta Augusta pod-jąłburmistrzJohannvonWerden,wiernypoddanyojcaAugusta–królaZygmuntaStarego,odktóregow1525rokuotrzymałtytułszlachecki.Nażyczenietego władcy Johann von Werden zaczął w 1526rokupełnićfunkcjęburmistrza.Jakonajważniejszyurzędnik pilnował przywilejów Gdańska podczaslicznych misji dyplomatycznych. Werden był jed-nymznajzamożniejszychmieszczan,udzielałpoży-czekpolskimizagranicznymwładcom.Królapodej-mowałzwielkimprzepychem.
Na przedprożu kamienicy pod numerem 11znajdziemyherb.Nienależyon jednakdoWerde-na, lecz do rodziny Brandesów, późniejszych wła-ścicieli kamienicy. Około 1700 roku kazali oni wy-konaćpłytęzherbempodtrzymywanymprzezlwyiozdobnąobudowęzejściadopiwnicy.
Kamienica numer 13 należała do innego zna-mienitegorodupatrycjuszy.W1793rokujejwspół-właścicielem został Karl Friedrich, syn burmistrzaDaniela Gralatha starszego. Karl Friedrich Gralathtakżepełniłfunkcjeburmistrza,aleznaczniekrócejniż ojciec. Jego brat, Daniel młodszy, był znanymhistorykiem. Napisał pierwszą naukową historięswojego rodzinnego miasta, której dwa tomy zo-stały wydane w 1789 roku w Królewcu (dzisiejszyrosyjskiKaliningrad),aostatni,trzecitomw1791wBerlinie.
NafasadachtrzechkamienicprzyDługimTargu11–13zwracauwagęmalarskadekoracja.Odbudowamia-stapo1945rokubyławielkimprzedsięwzięciem,wktórymwzięliudziałprzedstawicieleróżnychzawodów:architekci, urbaniści, historycy architektury i sztuki, kamieniarze, ślusarze, snycerze, budowniczowie i wieluinnych.Swójwkładwodbudowęchcielimieć równieżartyści iartystki,którzyzgłosilichęćozdobieniaod-budowywanychfasadgdańskichbudowli.NadpracamimalarskimiczuwałprofesorJacekŻuławski,nadrzeź-biarskimi–StanisławHorno-Popławski.UliceDługąiDługiTargpodzielononaodcinkiioddanopodopiekędoświadczonymmalarzom,którzywrazzeswoimistudentamiiuczniamimielijeodpowiednioozdobić.Ka-mieniceprzyDługimTargu11–13zostałyudekorowaneprzezprofesoraAkademiiSztukPięknychwKrakowieCzesławaRzepińskiegoijegozespół.Rzepińskizaprojektowałpolichromie(malowidła),nawiązującedoepokirenesansuibaroku.Kamienicęnumer11zdobiąbawiącesięputta,czylimali,nadzychłopcy.Nakamienicypodnumerem12zobaczymymedalionyzwizerunkamisłynnychtwórców:włoskiegorzeźbiarzaDonatella(1386–1466),włoskiegomalarzaRafaela(1483–1520),włoskiegoarchitektaDonataBramantego(1444–1514),angielskiegodramaturgaWilliamaSzekspira(1564–1616),polskiegopoetyJanaKochanowskiego(1530–1584)orazwłoskiegopoetyDantego(1265–1321).Kamienicęnumer13zdobiągryfy,wieńceigirlandy,wykonanewtechnicesgraffita.Sgraffitopoleganapokryciuścianydwiema(lubwięcej)warstwamitynkóworóżnychkolorach,anastępniewydrapywaniutynkuażdouzyskaniazamierzonegoefektu.Technikataznanabyłajużwstarożytności.Możemyjąpodziwiaćnawielugdańskichbudynkach.
Kamienice, ul. Długi Targ 11–13
7
Kamienice, ul. Długi Targ 36–37 Kamienice pod numerami 36 i 37 to przykładystylu rokokowego. Ich smukłe szczyty, nazywaneszyjowymi, zostały ujęte pilastrami i zwieńczonefalistymigzymsami.Wkamienicynumer36szczytwykończony jest dodatkowo wolutami. Na obufasadach możemy odnaleźć motyw rocaille, cha-rakterystyczny dla rokoka. Finezyjny rocaille zdo-bi portal, czyli obramowanie głównego wejścia.A w kamienicy numer 37 pojawia się dodatkowonaszczycie,itowdwóchmiejscach.Jedenumiesz-czono nad okienkiem poddasza i ujęto dwiemawolutami, które tworzą rodzaj przerwanegogzymsu. Drugi znajduje się powyżej, na gzymsiewieńczącym fasadę. Obie kamienice mają pięknerokokoweportale,wyposażonewnadświetla,czy-lioknanaddrzwiami,którewpuszczająświatłodosieni. Nadświetle w pierwszym portalu wyróżniasięwspaniałąoprawąwpostacisnycerskiej (czylirzeźbionejwdrewnie)kraty,ozdobionejzłoconymikwiatami i pawiem.W portalu obok zastosowanoinne rozwiązanie. Nadświetle zostało udekorowa-ne statuetką przedstawiającą damę w rokokowej,rozwianej szacie, trzymającą w dłoniach gołąbka.Większą rzeźbę postaci kobiecej znajdziemy naszczyciekamienicypodnumerem36.Wykonałająjednaznajbardziejznanychpolskichrzeźbiarek,Ali-naSzapocznikow.
AlinaSzapocznikowprzyjechaładoodbudowu-jącego się miasta jesienią 1953 roku jako młoda,nieznanajeszczeartystka.Miałatuwykonaćbliskodwumetrowąrzeźbę.Efektyswojejpracyopisaławliściedorodziny.Zsamegodziełabyłabardzozadowolona,aleskarżyłasięnaciężkiewarunkiwpracownirzeźbiarskiejitęsknotęzamężemisynkiem.
Zczasem jej twórczośćstała siębardzoznana.Szapocznikowwykorzystywałamateriałyniekojarzonezesztuką,naprzykładróżnerodzajetworzywsztucznych.Wykonywałaznichprzejmująceprzestrzenneprace.
Rzeźbiarkaciężkochorowała,walczyłaznowotworempiersi.Chorobaznalazłaodbiciewjejdziełach,któ-rychgłównątematykąbyło ludzkieciało.Od1963rokuAlinaSzapocznikowmieszkała i tworzyławParyżu.Zmarław1973rokuwwiekuzaledwie47lat.Zaswojenowatorskiedziełaotrzymaławielenagród.Dziśmożnajepodziwiaćwmuzeachnacałymświecie,alemieszkańcyimieszkankiGdańskamająułatwionezadanie–wystarczy,żeprzyjdąnaulicęDługiTarg.
Przyglądającsięrokokowymkamienicom,wartozwrócićuwagęnadom,któryznimisąsiaduje.KamienicaprzyDługimTargu35zostałaodbudowanawstyluklasycystycznym.Nadwejściemioknamiparteruznajdujesię wielobarwna scena dworskiego przyjęcia w pałacu. Liczne grono młodych ludzi miło spędza czas przystole.Wokółkręcąsiępsy.Kilkaosóbtrzymaegzotyczneptaki,bażantyipapugi.Służbadonositaceipółmiskizjadłem.Zebranipijąwino,dyskutują,słuchająmuzyki.Jednazdamtrzymakartę,naktórejwidaćdatępo-wstaniadziełaiimię.Toimięautorki–znanejmalarkiTeresyPągowskiej.
❷
Kamienice, ul. Długi Targ 36–37
8
Kamienica, ul. Chlebnicka 20 KamienicaprzyulicyChlebnickiej20zostałaodbu-dowanawstylurokokowym.Wyróżniająpodcień,czyliotwarte,zewnętrznepomieszczeniewdolnejkondygnacji budynku.W Gdańsku nie stosowanowcześniejtegorozwiązania,dopieroprzyodbudo-wie w kilku miejscach powstały kamienice z pod-cieniami. Jeśli przejścia w podcieniu są zakończo-ne łukiem, to mamy do czynienia z podcieniemarkadowym.
Podcień jest elementem kojarzącym się z pol-skimimiastami imiasteczkami.Przedrokiem1945większość mieszkańców i mieszkanek GdańskastanowiliNiemcy,poIIwojnieświatowejnastąpiłaprawiecałkowitawymianaludności.Niemcywyjechalinazachód,awichmiejsceprzyjechaliPolacyzPolskicentralnej i wschodniej. Zastosowanie podcieni na terenie Głównego Miasta miało upodobnić Gdańsk domiejsc,skądprzybylinowimieszkańcy.Dodatkowopodcienieułatwiałyprzejścienawąskichuliczkach.
RekonstrukcjazabudowyulicyChlebnickiejrozpoczęłasięw1959roku,czyliwkilka latpoodbudowaniuDługiejiDługiegoTargu,apracewykończeniowefasadtrwałyażdo1970.Nazakończenierobótpostanowionoupamiętnićosoby,którepołożyły szczególnezasługipodczasprzywracaniaulicydawnegoblasku.Wykorzy-stanodotegopięćarkadpodcieniakamienicypodnumerem20.Wzworniki(czylinajwyższepunkty)łukówarkadwmurowanopodobiznytwórców.Odfrontuumieszczono wizerunek Ryszarda Massalskiego,miejskiego konserwatora zabytków – konsultan-tadosprawhistoriiarchitektury,zboku:ZdzisławaBary–generalnegoprojektantawystrojuGłównegoMiasta,BarbaryRoll–wojewódzkiegokonserwato-razabytków,AdamaSmolany–rzeźbiarza,doradcyplastycznego w dziedzinie rzeźby, a od tyłu JanaKlincewicza–inspektoranadzorubudowlanego.
Kamienica, ul. Mariacka 14Kamienica pod numerem 14 nie wyróżnia się ni-czymwyjątkowym.Maskromnąklasycystycznąfa-sadęijestjednymzmniejszychdomówprzyulicyMariackiej. Również jej przedproże nie wydaje sięnazbytokazałe: schodyniewybiegająprzedtaras,leczsąwciągniętew jegoobręb.Tarasunieozda-biają kamienne płyty, tylko drewniana balustrada.Kamienica ma jedno piętro z nadstawką, czyliwęższą od samego obiektu nadbudówką, w któ-rejmieszcząsiędodatkowepomieszczenia.Szczytzakończony jest prostym gzymsem, na którymspoczywaniskifronton.Pobokachnadstawkiznaj-dują się rzeźbione w kamieniu rogi obfitości. Topopularny w sztuce motyw związany z mitologiągrecką.WedługniejZeus,najpotężniejszyzbogów,
❸
Kamienica, ul. Chlebnicka 20
Kamienica, ul. Mariacka 14
❹
9
wdzieciństwiemusiałukrywaćsięprzedswoimojcem–Kronosem.WychowywałagokozaoimieniuAmal-teja.WczasiezabawyZeusnieumyślniezłamałjejróg,apotem,niechcąc,żebysięzmarnował,sprawił,żerógwypełniałsięwszystkim,czegozapragnęłaosoba,któragotrzymała.
Tym,cowyróżniakamienicępodnumerem14, jestnazwisko jejwłaściciela.W1787 rokuzakupił jąKarlFriedrichConradi,synEduardaFriedricha,któryprzezwielelatsprawowałfunkcjęburmistrza.RodzinaConradiniebyłanajbogatsza,alezatoświetniewykształcona.DziadkiemEduardabyłIsrael,którystudiowałmedycynęwLejdzie(miastowHolandii)iuzyskałtytułdoktora.PopowrociedoGdańskazostałoficjalnymlekarzemmiej-skim.Byłnaukowcem,napisałkilkapracpoświęconychmedycynieifizyce,tworzyłtakżepoezje.Jegownukrównieżodebrałstarannewykształcenie,alesukcesyżycioweosiągałgłówniedziękikorzystnemumałżeństwu.Eduardożeniłsięw1741rokuzAnnąElżbietąSchwartzwald,dziedziczkąolbrzymiejfortuny,spokrewnionązwielomazamożnymiiwpływowymigdańskimirodami.Eduardw1761rokuzostałburmistrzemiurządtensprawowałażdoczasuzajęciamiastaprzezPrusy.Conradibyłaktywnymurzędnikiem,broniącymprzywilejówGdańska.Dokonałreformytutejszegoszkolnictwa.Wszkołachmiejskichzaczętowprowadzaćjęzykniemieckijakowykładowy(zamiastłaciny)oraznoweprzedmioty.EduardiAnnaElżbietadoczekalisiędwóchsynów–młodszy,FranzEduard,zmarłbardzomłodo,natomiaststarszy,KarlFriedrich,odziedziczyłposwojejmatcewielkimajątek.Zewzględówzdrowotnychniezałożyłrodziny.Abyutrwalićnazwiskorodowe,zdecydował,żepośmiercijegomajątekzostanieprzeznaczonynazałożenieszkoły.PlacówkazaczęładziałaćwnależącejdoConradiegowsiJankowotrzylatapojegośmierciw1801roku.W1900rokuszkołęprzeniesionodoGdańskaWrzeszcza,gdziedziaładodziś.Jestnajstarsząszkołąśredniąwmieście.ZgodniezwoląfundatoraConradi-num–botakąnazwęnositaplacówka–upamiętniłoKarlaFriedrichaijegorodzinę.ObecnieConradinumtozespółSzkółOkrętowychiOgólnokształcących.
Brama Świętojańska, ul. Świętojańska 43/44 WpoprzedniejedycjiGdańskichMiniaturpoznali-ścieobiekt,któryłączyłwsobiecechydwóchodle-głychstylów:gotykuibaroku.Byłatokamienicana-zywanaSieniąGdańską.BramaŚwiętojańskatakżejestprzykłademzabytkuniejednorodnego.Możnawniejodnaleźćelementygotykuiklasycyzmu.
Bramy wodne, do których zalicza się BramaŚwiętojańska, powstały jeszcze w średniowieczu(okres w Europie od V do XV wieku). Większośćznichzatemtoobiektygotyckie,zwyjątkiemBra-myZielonej,którązbudowanowXVIwiekuiktórajest wspaniałym przykładem budowli maniery-stycznej.Ichwspólnanazwaodnosisiędoichloka-lizacji–bramybroniłymiastaodstronyMotławy.WXVIwiekunieobawianosięjużzagrożeniaodstronyrzeki,dlategobramyutraciłyswójmilitarnycharakter.Zostałyprzekształconewmieszkania,magazynyiwarsztaty.
Zmiany te nie ominęły Bramy Świętojańskiej, która doczekała się gruntownej przebudowy w XVII wieku.Później,okołoroku1800,nadanobudynkowiformęklasycystyczną.WczasieIIwojnyświatowejzabytekzostałpoważnieuszkodzony,ocalałjedynieprzejazd,czyliprzejścieumożliwiającedotarciezulicyŚwiętojańskiejnadMotławę.Odbudowaprzeprowadzonawlatach1976–1978przywróciłabramiewyglądzpoczątkuXIXwieku.Formęgotyckąmaprzejazd,któregogórnączęśćwieńczyostryłuk.Gotyckiesątakżeszczytybocznychelewa-cji(ścian).Każdaznichozdobionajesttrzemaostrołukowymiblendami,czylipłytkimiwnękami,którezakoń-czononiskimi,podwójnymisterczynami.Klasycystycznycharakterma fasadawschodnia–odMotławy.Odstronypółnocnej(tejbliżejŻurawia)zwieńczonazostałafrontonemzcharakterystycznympółokrągłymoknem.
BramaŚwiętojańska jestsiedzibąPolskiegoZwiązkuInżynierówiTechnikówBudownictwaorazFundacjiGdańskiej.
Brama Świętojańska, ul. Świętojańska 43/44
❺
10
Czy wiesz, że:• MuzeumwDomuUphagenaotworzonow1911roku.Funkcjonowałodo1944roku,kiedytozpowodu
działańwojennychwyposażeniezdemontowano iwywiezionozGdańska.Kamienicęodbudowanopowojnie,aw1998roku,wykorzystującuratowaneelementywystroju,ponownieuruchomionomuzeum.
• ZinicjatywyburmistrzaDanielaGralathastarszegopowstałaokazałaalejalipowa,łączącadzisiejsządzielni-cęWrzeszczzGdańskiem,znanaobecniejakoAlejaZwycięstwa.Pomnikupamiętniającywłodarzaznajdu-jesięprzyAleiZwycięstwapomiędzywylotamiulicMariiSkłodowskiej-CurieiMarianaSmoluchowskiego.
• Ojcem chrzestnym pierworodnego syna Karla Friedricha Gralatha był polski król Stanisław August Po-niatowski,poktórymchłopiecotrzymałimię.Królbyłtakżejednązpierwszychosób,któreobdarowanoksiążkąpoświęconąhistoriiGdańska,napisanąprzezbrataKarlaFriedricha,DanielaGralathamłodszego.
• PodobiznyosóbodbudowującychGłówneMiastoznajdująsiętakżenazwornikacharkadpodcieniaka-mienicyprzyDługimTargu25.Kamienicęodbudowanow1954roku.Autordekoracji,TadeuszGodziszew-ski,umieściłtusiedemportretów:architektaWojciechaZaleskiego,rzeźbiarzaStanisławaHorno-Popław-skiego,malarzaJackaŻuławskiego,architektaLechaKadłubowskiego(wszystkieodulicyPończoszników),architektaMichałaBojakowskiego(odulicyChlebnickiej),malarkiJózefyWnukowejorazhistorykasztukiBronisława Mieszkowskiego, któremu ze względu na pociągłą twarz dodano po bokach dwa lwy (obawizerunkiodDługiegoTargu).
• ZeStanisławemAugustemPoniatowskimzwiązanybyłrównieżKarlFriedrichConradi,któryotrzymałtytułszambelananakrólewskimdworze.
Zdjęcia:Wikipedia,KlaudiuszGrabowski,MichałSzymończykRedakcja,korekta:AnnaMackiewiczOpracowaniegraficzne:TomaszPawluczukPomysłodawczyniprojektu:MałgorzataKmicińskaKoncepcjacyklu:KlaudiuszGrabowski,RyszardKopittkeKoordynacjaprojektu:AnnaUrbańczyk
Bibliografia:Encyklopedia Gdańska,red.B.Śliwiński,Gdańsk2012.Katalog zabytków sztuki – Gdańsk Główne Miasto,red.B.Roll,I.Strzelecka,Warszawa2006.KochW.,Style w architekturze,Warszawa2000.Kroją mi się piękne sprawy. Listy Aliny Szapocznikow i Ryszarda Stanisławskiego 1948–1971,Warszawa2012.MamuszkaF.,Droga Królewska w Gdańsku,Gdańsk1972. Poczet sołtysów, burmistrzów, nadburmistrzów, przewodniczących Miejskiej Rady Narodowej i prezydentów Gdań-ska od XIII do XXI wieku,red.B.Możejko,Gdańsk2015.SampJ.,Bedeker gdański,Gdańsk1994.Słownik terminologiczny sztuk pięknych,Warszawa1996.TomkiewiczW.,Rokoko,Warszawa1988.
Publikacja udostępniana jest na licencji CreativeCommons:UznanieAutorstwa,NaTychSamychWarunkach3.0Polska.Zezwala się na dowolne wykorzystanie treści pod warunkiem wskazania autorów/ek Klaudiusz Grabowski, Instytut Kultury Miejskiej, jako autorów/ek oraz zachowania niniejszej informacji licencyjnej tak długo, jak tylko na utwory zależne będzie udzielana taka sama licencja. Tekst licencji dostępny jest na stronie http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/pl/