Upload
others
View
20
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Nazwy
• Nazwą jest taka częśd zdania, która w zdaniu może pełnid funkcję podmiotu lub orzecznika.
• Nazwami mogą byd: rzeczowniki, wyrażenia złożone z rzeczownika i przydawki, liczebniki, przymiotniki używane rzeczownikowo, imiesłowy lub bezokoliczniki
Trzy cechy nazw
• Forma zewnętrzna (budowa nazwy) – nazwa składa się ze znaków pisanych lub wypowiadanych dźwięków
• Znaczenie nazwy (treśd nazwy) – treścią nazwy jest pojęcie logiczne nazwy lub sposób jej używania w języku
• Oznaczanie przedmiotów (desygnat nazwy) – nazwa oznacza dany przedmiot, gdy można ją, zgodnie z prawdą, użyd w mówieniu o tym przedmiocie
Podział nazwy ze względu na budowę nazwy
• Nazwy proste (składające się z jednego wyrazu)
• Nazwy złożone (składające się z więcej jak jednego wyrazu)
Podział nazw ze względu na znaczenie nazwy
• Liczba znaczeo (równoznaczne, wieloznaczne równoważne)
• Ze względu na przedmioty do których się odnoszą (konkretne i abstrakcyjne, nazwy trzeciego typu)
• Ze względu na sposób wskazania na desygnat nazwy (indywidualne i generalne)
• Ze względu na treśd nazwy (ostre i nieostre)
Podział nazw ze względu na oznaczanie
• Ze względu na liczbę desygnatów (puste i niepuste; nazwy niepuste dzielimy na jednostkowe i ogólne)
• Ze względu na strukturę desygnatu (nazwy zbiorowe i nazwy niezbiorowe)
Treśd nazwy a zakres nazwy
• Nazwy równoznaczne a nazwy równoważne
Zakres nazwy – zbiór wszystkich desygnatów nazwy
„Stosunek treści do pojęcia zakresu polega rzekomo temu prawu, że ilekrod zwiększa się treśd – zakres zmniejsza się, ilekrod zaś zmniejsza się treśd – zakres nazwy zwiększa się, i odwrotnie, ilekrod zwiększ się zakres – treśd zmniejsza się, ilekrod zaś zmniejsza się zakres – treśd zwiększa się”.
T. Kotarbioski, Elementy poznania logiki formalnej i metodologii nauk, Wrocław 1990, s. 106
Stosunki pomiędzy zakresami nazw
• Klasa uniwersalne – uniwersum wszystkich desygnatów.
• Klasa przedmiotów oznaczonych nazwą – zbiór desygnatów danej nazwy
• Klasa negatywna – pozostała częśd klasy uniwersalnej (np. dom – klasa przedmiotów oznaczonych nazwą, nie-dom – klasa negatywna)
Stosunek zamienności
P P - kartofel
S S - ziemniak
• Każde P jest S i każde S jest P. Oprócz P i S istnieją inne przedmioty.
Stosunek nadrzędności
P P - budynek
S S – dom
Niektóre P jest S bowiem istnieje takie P, które nie jest S. Każde S jest P. Oprócz P i S istnieją inne przedmioty.
Stosunek podrzędnosci
P P - komputer
S S – przedmiot
• Każde P jest S ale nie każde S jest P, bowiem istnieje S, które nie jest P. Oprócz P i S istnieją inne przedmioty.
Krzyżowanie się niezależnośd
P P - prawnik
S S - kobieta
• Niektóre P są S oraz niektóre S są P. Istnieją bowiem takie P, które nie są S, oraz takie S, które nie są P. Oprócz P i S istnieją inne przedmioty.
Krzyżowanie się podprzeciwieostwo
P P - budynek
S S – nie-dom
Niektóre P są S oraz niektóre S są P. Istnieją bowiem takie P, które nie są S, oraz takie S, które nie są P. Oprócz P i S nie istnieją inne przedmioty
Przeciwieostwo
P P - prawnik
S S - rzecz
• Żadne P nie jest S i żadne S nie jest P. Oprócz P i S istnieją inne przedmioty w świecie
Sprzecznośd
P P - tablica
S S – nie-tablica
Żadne P nie jest S i żadne S nie jest P. Oprócz P i S nie istnieją inne przedmioty w świecie
Pojęcie podziału logicznego
• Podział zakresu nazwy N na zakresy nazw A, B, C, D, … przy czym desygnat nazwy N jest desygnatem jednej i tylko jednej z nazw A, B, C, D, …
• Zakres nazwy, która zostaje podzielona nazywamy całością dzieloną
• Wyróżnione zakresy nazw podrzędnych nazywamy członami podziału
Kryteria poprawności podziału logicznego
• Zupełnośd podziału – każdy desygnat nazwy dzielonej musi należed do zakresu któregoś wyodrębnionych członów podziału
• Rozłącznośd podziału – każdy z desygnatów nazwy dzielonej nie może byd desygnatem więcej niż jednego z członów podziału
• Jedna podstawa podziału – podziału dokonujemy ze względu na określoną cechę (kryterium podziału musi byd ostre)
• Kryterium pragmatyczne – podział musi byd adekwatny ze względu na cel
Podział logiczny
• Podział naturalny – w poszczególnych członach podziału znajdują się obiekty bardziej do siebie podobne niż obiekty należące do innych członów podziału
• Podział sztuczny - w poszczególnych członach podziału znajdują się obiekty mniej do siebie podobne niż obiekty należące do innych członów podziału
Podział logiczny
• Podział dychotomiczny (inaczej podział dwuczłonowy) – podział według cech kontradyktorycznych
• Klasyfikacja – wielostopniowy podział logiczny
Typologia
• Podzbiory wyodrębnione w skutek podziału typologicznego nazywamy „typami”
• Przy wyróżnianiu typów nie jest konieczne spełnianie warunku zupełności i rozłączności podziału
• Kryteria poprawności typologii – warunek niepustości całości dzielonej oraz warunek rozłączności egzemplarzy wzorcowych będących podstawą podziału
Partycja
• Żaden z elementów wchodzących w skład członów podziału nie jest desygnatem nazwy dzielonej
• Np. podział terytorium Polski na województwa
• Stratyfikacja – podział prowadzący do wyodrębnienia części niesamodzielnych (własności)
Rodzaje definicji
Definicje nominalne – usiłujemy podad znaczenie jakiegoś terminu.
Definicje realne – usiłujemy odsłonid „istotę” czegoś, co za pomocą danego terminu jest nazywane.
Definicje nominalne
• Definicje sprawozdawcza – usiłujemy opisad zastane znaczenie danego terminu w jakimś języku.
• Definicje projektujące – zalecamy lub proponujemy, by w jakimś języku, posługiwad się pewnym terminem w określonym znaczeniu.
Forma definicji
• Definicja pełna – wyczerpujące przedstawienie znaczenia danego terminu
• Definicja cząstkowa – formułujemy tylko wystarczające kryteria dla stosowania danego terminu albo wskazujemy jego typowe desygnaty
Budowa definicji
• Definiendum – wyrażenie definiowane
• Definiens – wyrażenie przy pomocy którego definicja informuje o znaczeniu definiendum
• Spójnik definicyjny („znaczy tyle co”, „oznacza”, „to” itp.)
Rodzaje definicji ze względu na budowę: równościowa; równoważnościowa, implikacyjna
Stylizacja definicji
Słownikowa – głosi synonimicznośd dwóch wyrażeo
Semantyczna – wskazuje do czego definiowany termin się odnosi
Przedmiotowa –charakteryzuje się obiekty oznaczane przez definiowany termin.
Usterki definicji sprawozdawczych
• Błędy zakresowe – definicja jest nieadekwatna (definicja za wąska; definicja za szeroka; definicja za wąska i za szeroka jednocześnie)
• Definicja niezadowalająca psychologicznie (błąd ignotum per ignotum, idem per idem)