Filip Gołba Paulina Piękoś

Piotr Turkowski

wykłady • ćwiczenia • zadania

Logika dla prawników

REPETYTORIA C·H·BECK

Logika dla prawników

www.ksiegarnia.beck.pl

Polecamy w serii:

Paweł Filipek, dr Brygida Kuźniak

PRAWO MIĘDZYNARODOWE PUBLICZNETESTY. KAZUSY. TABLICE. SŁOWNIK, wyd. 4

dr Jakub Biernat, dr Piotr Cybula

PRAWO SPADKOWEPYTANIA. KAZUSY. TABLICE, wyd. 3

dr Agnieszka Kacprzak, dr Jerzy Krzynówek

PRAWO RZYMSKIEPYTANIA. KAZUSY. TABLICE, wyd. 3

dr Wojciech Górecki, Kamil Grzesik, Marcin Hałgas, dr Piotr Kostański

PRAWO RZECZOWEPYTANIA. KAZUSY. TABLICE, wyd. 3

dr Katarzyna Papke-Olszauskas, Piotr Rogoziński, dr Krzysztof Woźniewski

PRAWO KARNE PROCESOWEPYTANIA. KAZUSY. TABLICE, wyd. 2

Logikadla prawnikówwykłady • ćwiczenia • zadania

Filip Gołba

Paulina Piękoś

Piotr Turkowski

WYDAWNICTWO C. H. BECK

WARSZAWA 2012

Wydawca: Aneta Flisek

Złożono programem TEX.Opracowanie makiety: Włodzimierz Macewicz

© Wydawnictwo C. H. Beck 2012

Wydawnictwo C. H. Beck Sp. z o.o.ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa

Skład i łamanie: Wydawnictwo C. H. BeckDruk i oprawa: P.W.P. INTERDRUK, Warszawa

ISBN 978-83-255-4306-8

ISBN e-book 978-83-255-4307-5

Logika dla prawników

Opracowanie redakcyjne:Filip GołbaPaulina PiękośPiotr Turkowski

Autorzy:Izabela Ciszek – cz. B, rozdz. IV; cz. C, rozdz. IVKuba Gąsiorowski – cz. B, rozdz. VIIIFilip Gołba – cz. A, rozdz. I; cz. A, rozdz. VI, podrozdz. 1–4;

cz. C, rozdz. V; cz. C, rozdz. VI, podrozdz. 1–5Karolina Gorczyca – cz. B, rozdz. IV; cz. C, rozdz. IWeronika Goszcz – cz. B, rozdz. IIIAgnieszka Guzik – cz. C, rozdz. IIITomasz Kyś – cz. B, rozdz. VIDamian Łapka – cz. C, rozdz. IIIMarta Morawska – cz. B, rozdz. IXPiotr Pietrołaj – cz. B, rozdz. VII; cz. C, rozdz. IIPaulina Piękoś – cz. A, rozdz. IV; cz. A, rozdz. V; cz. A, rozdz. VI,

podrozdz. 5; cz. A, rozdz. VII; cz. B, rozdz. IX;cz. B, rozdz. X; cz. B, rozdz. XI

Joanna Ptak – cz. B, rozdz. XSzymon Sieniewicz – cz. B, rozdz. V; cz. C, rozdz. VI, podrozdz. 6Karolina Strączek – cz. B, rozdz. III; cz. C, rozdz. IMichał Toruński – cz. B, rozdz. I; cz. C, rozdz. VI, podrozdz. 1–5Piotr Turkowski – cz. A, rozdz. II; cz. A, rozdz. III; cz. B, rozdz. II;

cz. B, rozdz. VIIIJustyna Wierzchucka – cz. B, rozdz. VII; cz. C, rozdz. VI, podrozdz. 6

Spis treści

Przedmowa XIIIWykaz skrótów XV

Część A. WprowadzenieRozdział I. Rys historyczny 1

1. Początki logiki jako nauki 12. Średniowiecze 23. Czasy nowożytne i współczesne 4

Rozdział II. Podstawowe prawa myślenia 6Rozdział III. Funktory 9Rozdział IV. Logika i podział logiki 12Rozdział V. Teorie prawdy 14Rozdział VI. Język 17

1. Definicja 172. Podział języków 173. Stopnie języka 184. Funkcje języka 185. Gramatyka transformatywno-generatywna Noama Chomsky’ego i jej wykorzy-

stanie 19Rozdział VII. Znaczenie logiki dla prawa i pracy prawnika 20

1. Zadania i odpowiedzi 20

Część B. WykładyRozdział I. Wieloznaczność w języku 25

1. Informacje podstawowe 252. Rodzaje wieloznaczności 25

I. Homonimia 25II. Zjawisko nieostrości 26III. Supozycje 26IV. Amfibolia 27V. Błąd figuratywnego myślenia 27

VI. Otwarta tekstowość 27

VIII Spis treści

3. Znaczenie wieloznaczności w języku dla prawa i pracy prawnika 284. Zadania i odpowiedzi 28

Rozdział II. Logiczna teoria zdań 331. Informacje podstawowe 332. Zdanie w sensie gramatycznym i zdanie w sensie logicznym 333. Zdania analityczne, syntetyczne i kontradyktoryczne 354. Zdania proste i złożone 365. Znaczenie logicznej teorii zdań dla prawa i pracy prawnika 366. Zadania i odpowiedzi 37

Rozdział III. Kategorie syntaktyczne 441. Informacje podstawowe 442. Pojęcie kategorii syntaktycznej 443. Rodzaje kategorii syntaktycznych 45

I. Kategoria nazw 46II. Kategoria zdań 46

III. Kategoria funktorów 464. Kategorie syntaktyczne na przykładach 475. Reguły logicznej teorii składni 506. Znaczenie kategorii syntaktycznych dla prawa i pracy prawnika 527. Zadania i odpowiedzi 53

Rozdział IV. Logika erotetyczna 591. Informacje podstawowe 592. Logiczna analiza pytań 60

I. Podziały pytań 60II. Założenia pytania – twierdzenia stanowiące podstawę rozumowania

nadawcy komunikatu 61III. Odróżnienie pytań właściwie postawionych od pytań niewłaściwie posta-

wionych i pytań obarczonych błędem podwójnego pytania 613. Charakterystyka odpowiedzi 624. Sposób rozwiązywania zadań 635. Znaczenie logiki erotetycznej dla prawa i pracy prawnika 636. Zadania i odpowiedzi 65

Rozdział V. Logiczna teoria nazw 681. Informacje podstawowe 682. Supozycje nazwy 683. Treść nazwy 694. Podziały nazw 695. Znaczenie logicznej teorii nazw dla prawa i pracy prawnika 716. Zadania i odpowiedzi 72

Rozdział VI. Stosunki zakresowe 761. Informacje podstawowe 762. Stosunek zakresowy między nazwami 773. Rodzaje stosunków zakresowych 77

I. Stosunek podrzędności (podrzędność) 78II. Stosunek nadrzędności (nadrzędność) 78

III. Stosunek równoważności (równoważność) 79IV. Stosunek niezależności (niezależność) 79

Spis treści IX

V. Stosunek podprzeciwieństwa (podprzeciwieństwo) 79VI. Stosunek przeciwieństwa (przeciwieństwo) 80VII. Stosunek sprzeczności (sprzeczność) 80

4. Metoda rozwiązywania zadań ze stosunków zakresowych 815. Przykładowe zadania z rozwiązaniami 826. Znaczenie stosunków zakresowych dla prawa i pracy prawnika 867. Zadania i odpowiedzi 87

Rozdział VII. Logiczna teoria definicji 951. Informacje podstawowe 952. Budowa definicji 95

I. Definicje równościowe a definicje nierównościowe 96II. Definicje wyraźne a definicje kontekstowe 97III. Definicje klasyczne a definicje nieklasyczne 97IV. Definicje nierównościowe: indukcyjne, przez postulaty i cząstkowe 97

3. Stylizacje definicji 984. Funkcje definicji 995. Błędy w definiowaniu 996. Znaczenie logicznej teorii definicji dla prawa i pracy prawnika 1007. Zadania i odpowiedzi 101

Rozdział VIII. Logiczna teoria relacji 1051. Informacje podstawowe 1052. Pojęcie relacji 1053. Relacje jako element teorii zbiorów 1064. Działania na relacjach 1075. Charakterystyka relacji 1086. Relacje porządkujące zbiory 1107. Funkcja przyporządkowująca relacji 1118. Przykładowe sposoby rozwiązywania zadań 1149. Znaczenie logicznej teorii relacji dla prawa i pracy prawnika 115

10. Zadania i odpowiedzi 116Rozdział IX. Podział logiczny 120

1. Informacje podstawowe 1202. Rodzaje podziałów logicznych 124

I. Podział logiczny ze względu na kryterium (warunek) podziału 124II. Podział logiczny ze względu na ilość członów podziału 125III. Podział logiczny ze względu na ilość stopni podziału 126

3. Klasyfikacja oraz pojęcia z nią związane 1294. Typologia oraz pojęcia z nią związane 1335. Podział logiczny a semantyka nazw 1346. Znaczenie podziału logicznego dla prawa i pracy prawnika 1357. Zadania i odpowiedzi 136

Rozdział X. Uzasadnianie twierdzeń 1431. Informacje podstawowe 1432. Sposoby uzasadniania twierdzeń 1443. Uzasadnianie bezpośrednie 1444. Uzasadnianie pośrednie 1465. Wnioskowanie 147

X Spis treści

6. Wnioskowanie dedukcyjne 1487. Błędy wnioskowań na wnioskowania dedukcyjne i wnioskowania niededukcyjne 1498. Wnioskowanie entymematyczne 1509. Wnioskowania niededukcyjne, czyli wnioskowania uprawdopodobniające 150

10. Podsumowanie 15511. Znaczenie uzasadniania twierdzeń dla prawa i pracy prawnika 15612. Zadania i odpowiedzi 156

Rozdział XI. Elementy metodologii nauk 1631. Informacje podstawowe 1632. Pojęcie nauki 1643. Podział nauk 1664. Pojęcie teorii 1675. Metodologia nauk 1686. Podziały metodologii nauk 1707. Elementy metodologii nauk społecznych 1728. Pojęcie prawniczej nauki o metodzie 1739. Stanowisko naturalistów versus stanowisko antynaturalistów – spór o charakter

metody 17310. Metodologia nauk a filozofia analityczna 17511. Znaczenie metodologii nauk dla prawa i pracy prawnika 17612. Zadania i odpowiedzi 177

Część C. ĆwiczeniaRozdział I. Sprawdzanie tautologiczności formuł Klasycznego Rachunku Zdań 181

1. Informacje podstawowe 1812. Rodzaje funktorów prawdziwościowych 182

I. Funktory jednoargumentowe 182II. Funktory dwuargumentowe 183

3. Sposoby rozwiązywania zadań 1854. Znaczenie tautologiczności formuł dla prawa i pracy prawnika 1895. Zadania i odpowiedzi 189

Rozdział II. Zadania tekstowe 1941. Informacje podstawowe 1942. Przykładowy sposób rozwiązywania zadań tekstowych 1943. Znaczenie zadań tekstowych dla prawa i pracy prawnika 2004. Zadania i odpowiedzi 200

Rozdział III. Dowody założeniowe 2061. Informacje podstawowe 2062. Przykłady zastosowań niektórych praw 2093. Rozwiązywanie dowodów założeniowych wprost 209

I. Dowód założeniowy wprost Nr 1 209II. Dowód założeniowy wprost Nr 2 212

III. Dowód założeniowy wprost Nr 3 2144. Rozwiązywanie dowodów założeniowych nie wprost 215

I. Dowód założeniowy nie wprost Nr 1 215II. Dowód założeniowy nie wprost Nr 2 216

Spis treści XI

III. Dowód założeniowy nie wprost Nr 3 2175. Znaczenie dowodów założeniowych dla prawa i pracy prawnika 2186. Zadania i odpowiedzi 219

Rozdział IV. Kwadraty logiczne 2251. Informacje podstawowe 225

I. Podział zdań ze względu na kryterium modalności 225II. Interpretacja konieczności i możliwości 225

2. Logika modalna 226I. Podstawowe pojęcia 226

II. Kwadrat logiczny dla zdań modalnych 2273. Logika deontyczna 229

I. Podstawowe pojęcia 229II. Kwadrat logiczny dla zdań deontycznych 229

4. Klasyczne zdania kategoryczne 230I. Kwadrat logiczny dla zdań kategorycznych 231

5. Znaczenie kwadratu logicznego dla prawa i pracy prawnika 2346. Zadania i odpowiedzi 234

Rozdział V. Przekształcanie zdań kategorycznych 2401. Informacje podstawowe 2402. Podstawowe przekształcenia 240

I. Obwersja 240II. Konwersja 241

3. Kontrapozycja zupełna 2414. Rozwiązywanie zadań 2425. Znaczenie przekształcenia zdań kategorycznych dla prawa i pracy prawnika 2436. Zadania i odpowiedzi 244

Rozdział VI. Sylogizm kategoryczny 2481. Informacje podstawowe 2482. Dyrektywy poprawności sylogizmu 2493. Wyprowadzanie wniosku z podanych przesłanek 2514. Uzupełnianie brakującej przesłanki w entymemacie 2545. Znaczenie sylogizmu kategorycznego dla prawa i pracy prawnika 2576. Zadania i odpowiedzi 258

Indeks rzeczowy 269

Przedmowa

W zamierzeniu Autorów, niniejsze opracowanie stanowić ma przystępne opracowaniei praktyczną pomoc dla osób zainteresowanych poznaniem zagadnień związanych z logi-ką dla prawników. Logika dla prawników jest cennym instrumentarium i znajduje zastosowaniezarówno w toku kolejnych lat studiów prawniczych, jak i w pracy prawnika-teoretykai prawnika-praktyka, bowiem stanowi dziedzinę, która pobudza do myślenia.

Repetytorium składa się z trzech części: Wprowadzenia, Części wykładowej i Częścićwiczeniowej i zostało pomyślane w ten sposób, aby każdy temat został omówiony w sposóbmożliwie jak najbardziej kompleksowy. Autorzy starali się zwięźle opisać daną tematykęi zastosować przejrzysty układ graficzny. Każde zagadnienie zostało wzbogacone literaturąfachową, która może ułatwić poszukiwania Czytelnikowi, który zechce poszerzyć jeszczebardziej swoją wiedzę i pozyskać szczegółowe informacje dotyczące danej tematyki. Po każdymtemacie zostały umieszczone zadania wraz z odpowiedziami, które ułatwiają sprawdzenie, czywiedza zawarta w danym rozdziale Repetytorium została pomyślnie opanowana i czy może zostaćpóźniej efektywnie wykorzystywana. Czytelnik winien jednak pamiętać, że publikacja, którątrzyma w ręku, może stanowić przydatną pomoc naukową przed przystąpieniem do egzaminu,ale chociaż zawiera szereg szczegółowych informacji, nie zastąpi ona systematycznej pracyumysłowej związanej z bezpośrednim uczestnictwem w wykładach i ćwiczeniach.

Z oczywistych względów, Repetytorium nie powstałoby, gdyby nie wsparcie Pracowni-ków Naukowych z Katedry Teorii Prawa na Wydziale Prawa i Administracji UniwersytetuJagiellońskiego w Krakowie, w szczególności Pana Profesora Tomasza Gizbert-Studnickie-go i Pana Profesora Andrzeja Grabowskiego. Pomoc Mentorów Naukowych na każdymetapie pracy była nieoceniona i miała kluczowy wpływ na finalny kształt książki. Autorzy mająnadzieję, że wiadomości przyswojone poprzez naukę z Repetytorium, będą przydatne dla Czy-telnika nie tylko na egzaminie i w pracy prawnika, ale i w życiu codziennym.

Kraków, 30.08.2012 r. W imieniu Autorów Repetytorium,Paulina Piękoś

Wykaz skrótów

art. artykułDz.U. Dziennik UstawKC ustawa z 23.4.1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93

ze zm.)KK ustawa z 6.6.1997 r. – Kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 553 ze zm.)Konstytucja RP Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2.4.1997 r. (Dz.U. Nr 78,

poz. 483 ze sprost i ze zm.)KRZ Klasyczny Rachunek Zdańm.in. między innymin.p.m. nad poziomem morzanp. na przykładNr numerp.n.e. przed naszą erąpoz. pozycjaprzeł. przełożyłPWKC ustawa z 23.4.1963 r. – Przepisy wprowadzajace Kodeks cywilny

(Dz.U. Nr 16, poz. 94 ze zm.)RM Rada MinistrówRP Rzeczpospolita PolskaSPP Studia Prawa Prywatnegosprost. sprostowaniet. tomtzn. to znaczyUE Unia EuropejskaUJ Uniwersytet Jagiellońskiw. wiekwg wedługz. zeszytzd. zdanieze zm. ze zmianami

Część A. Wprowadzenie

Rozdział I. Rys historyczny

Literatura: K. Ajdukiewicz, Logika pragmatyczna, Warszawa 1965; tenże, Zagadnienia i kierun-ki filozofii, Kęty 2003; tenże, Zmiana i sprzeczność, Myśl Współczesna 1948, Nr 8; Arystoteles,Metafizyka, przeł. K. Leśniak, Warszawa 2009; L. Borkowski, Logika formalna, Warszawa 1977;B. Brożek, J. Stelmach, Metody prawnicze, Kraków 2006; F. Coplestone, Historia filozofii, t. IV, War-szawa 2008; T. Czeżowski, Logika: podręcznik dla studiujących nauki filozoficzne, Warszawa 1968;T. Gizbert-Studnicki, Język prawny z perspektywy socjolingwistycznej, Zeszyty Naukowe Uniwer-sytetu Jagiellońskiego. Prace z nauk politycznych 1986, Nr 26; J. Kotarbińska, Spór o granicestosowalności metod logicznych, Studia Filozoficzne 1964, Nr 3; T. Kotarbiński, Logika Arysto-telesa a tak zwane najwyższe prawa myślenia, [w:] Wykłady z dziejów logiki, Warszawa 1985;T. Kwiatkowski, Prawo tożsamości u Arystotelesa, [w:] Szkice z historii logiki ogólnej, Lublin 1993;M. Lipczyńska, W. Wolter, Elementy logiki: wykład dla prawników, Warszawa 1980; A. Malinowski(red.), Logika dla prawników, Warszawa 2009; W. Marciszewski (red.), Mała encyklopedia logi-ki, Wrocław 1988; D. H. Mellor, Telling the truth, Cambridge 1990; O. Nawrot, Wprowadzeniedo logiki dla prawników, Kraków 2007; P. F. Strawson, Analiza i metafizyka. Wstęp do filozofii,przeł. A. Grobler, Kraków 1994; tenże, Truth, [w:] P. F. Strawson, Logika i język, Warszawa 1956;A. Tarski, Pisma logiczno-filozoficzne, Warszawa 1995; J. Woleński, Koherencja, semantyka, praw-dziwość, [w:] Principia, t. II, Kraków1990; Z. Ziembiński, Logika praktyczna, Warszawa 1994;Stanford Encyclopedia of Philosophy, hasła: Wilhelm Gottfried Leibniz, John Stuart Mill, PrincipiaMathematica, Lvov-Warsaw School.

1. Początki logiki jako nauki

Na wiele lat przed wykształceniem się logiki jako samodzielniej dyscypliny wiedzy,niektóre spośród zagadnień, jakie później zostały do niej włączone, obecne byływ rozważaniach wczesnych filozofów greckich. Przedstawiciele szkoły eleackiej,jako pierwsi stosowali dedukcję, uogólnioną i rozwiniętą później przez Platona,

Gołba, Piękoś, Turkowski, Logika dla prawników, Repetytoria C.H. Beck

2 Część A. Wprowadzenie

którego nauczycielowi, Sokratesowi, zawdzięczamy z kolei metodę dialektyczną.Jednak rozważania nad logiką jako odrębną dziedziną wiedzy zostały zapoczątkowaneprzez Arystotelesa. Dopiero on prowadził badania nad zagadnieniami „logicznymi”w sposób systematyczny i niezależny od rozważań nad innymi problemami ówczesnejfilozofii. Zob. T. Czeżowski, Logika, s. 213–215.

Trzon arystotelesowskiej logiki zawarty jest w Organonie, wyodrębnionym przezAndronikosa z Rodos zbiorze pięciu traktatów poświęconych przede wszystkim zagad-nieniom logicznym. Zawarte tam rozważana dotyczą m.in. dowodzenia, odróżnieniazdań (wyrażeń, które mogą być prawdziwe albo fałszywe) od nazw, sylogizmu katego-rycznego oraz modalnego, wnioskowania z kwadratu logicznego czy teorii tzw. zdańmodalnych, czyli zdań mówiących o konieczności i możliwości.

Najważniejsze z wymienionych wyżej osiągnięć Arystotelesa, jak np. sylogizmczy kwadrat logiczny, zostaną omówione w sposób szczegółowy w rozdziałach tymzagadnieniom poświęconych.

Ważny wkład w rozwój logiki wniosła też tzw. szkoła megarejska. Jej przedstawi-ciele Diodoros Kronos i Filon, zaproponowali rozumienie implikacji, które przetrwałodo dnia dzisiejszego. Pierwszy z nich zdefiniował ją w sposób, w jaki dziś definiowanajest implikacja formalna, tzn. jako zdanie warunkowe, którego poprzednik nie możebyć prawdziwy, jeżeli fałszywy jest następnik. Tak, ibidem. Implikację materialnąnatomiast, uzyskuje się poprzez podstawienie stałych za zmienne implikacji formalnej.Zob. T. Kotarbiński, Elementy teorii poznania, s. 140–141. Przykładowo implikacjąformalną jest formuła postaci (p ∧ q)→ p, a implikacją materialną z niej otrzymanąjest zdanie złożone: „Jeżeli Jan jest adwokatem i narciarzem, to Jan jest adwokatem”.

Przedstawiciele szkoły megarejskiej interesowali się również paradoksami logicz-nymi, takimi jak np. słynny „paradoks kłamcy”.

Z Megarejczykami związana była szkoła stoików, która zasłużyła się m.in. dalszymrozwinięciem logiki zdań. Przez zdanie jej przedstawiciele rozumieli wyrażenie,któremu przysługuje prawdziwość albo fałszywość. Zwrócili oni też uwagę na łączeniezdań za pomocą koniunkcji, alternatywy, implikacji, dysjunkcji oraz na zależnościpomiędzy ich prawdziwością bądź fałszywością, a wartością logiczną tworzących jezdań.

2. Średniowiecze

I. Dalszy rozwój logikiW wiekach średnich logika w dalszym ciągu była przedmiotem zainteresowania

wielu filozofów z tą różnicą, że w tym czasie inspiracją dla rozważania rozmaitych jejzagadnień stały się problemy powstające na gruncie teologii, której w tym czasie,w znacznej mierze, podporządkowana była filozofia. Niemniej jednak, logika w dalszym

Gołba, Piękoś, Turkowski, Logika dla prawników, Repetytoria C.H. Beck

Rozdział I. Rys historyczny 3

ciągu miała status samodzielnej dyscypliny, ponadto była jedną z siedmiu „sztukwyzwolonych” będących podstawą średniowiecznego wykształcenia. Nazywana wtedydialektyką, była częścią podstawowej grupy „sztuk” zwanej trivium.

Spośród wielu osiągnięć logiki średniowiecznej szczególnie warte wspomnieniajest połączenie systemów logiki arystotelesowskiej i stoickiej, interpretacja sylogizmukategorycznego jako implikacji, której poprzednikiem są przesłanki sylogizmu,a następnikiem jego wniosek oraz sformułowanie pewnego prawa logiki, zwanegood nazwiska jego twórcy, prawem Dunsa Szkota. Jego zapis symboliczny wyglądanastępująco:

∼p→ (p→ q)Fundamentalne znaczenie tego prawa polega na tym, iż pokazuje ono, że z fałszu

można wyprowadzić dowolne zdanie. Zob. T. Kotarbiński, Elementy teorii poznania,s. 146–147.

II. Spór o uniwersaliaJednym z najdonioślejszych zagadnień poruszanych przez filozofów wieków

średnich był problem tzw. uniwersaliów. Uniwersaliami (lub powszechnikami)nazywamy tzw. przedmioty ogólne, takie jak np. „człowiek” rozumiany jako całygatunek ludzki, a nie konkretna osoba, albo „krzesło” rozumiane jako pewien typmebla, a nie konkretny przedmiot. Problem uniwersaliów nie jest zagadnieniemwyłącznie logicznym, ma doniosłe znaczenie dla całej filozofii teoretycznej.

Pomocne w zrozumieniu, czym są przedmioty ogólne może być rozważenie na-stępujących dwóch zdań: „Każdy koń jest trawożerny” oraz „koń jest w Europiepospolity”. Zdanie pierwsze odnosi się do wszystkich poszczególnych koni i przy-pisuje im cechę trawożerności. Zdanie drugie natomiast, nie może odnosić się dożadnego poszczególnego konia, ponieważ pospolitość można orzec o całym gatun-ku, a nie o jednostkowym koniu. Przedmiotem ogólnym jest właśnie gatunek konia.Zob. K. Ajdukiewicz, Zagadnienia, s. 111.

Już od starożytności, a dokładnie od czasów Platona toczy się spór o to, czyuniwersaliom można przypisywać rzeczywiste istnienie, takie, jakie przypisujemyprzedmiotom jednostkowym czy też nie. Po upadku Starożytności, spór ten stałsię jednym z najważniejszych problemów poruszanych w filozofii średniowiecznej,na gruncie której ostatecznie wykształciły się cztery główne stanowiska wobecpowszechników:

1) skrajny realizm pojęciowy – jest to pogląd przyznający uniwersaliom istnienierzeczywiste i samoistne. Zwolennikiem takiego poglądu był Platon, który uważał, żeprzedmioty ogólne są ideami, stanowiącymi „wzór” dla bytów jednostkowych. Nietylko istnieją od tych bytów niezależnie, ale też to one, a nie przedmioty jednostkowe,stanowią „prawdziwą” rzeczywistość;

Gołba, Piękoś, Turkowski, Logika dla prawników, Repetytoria C.H. Beck