Embed Size (px)
Citation preview
Uniwersytet Rolniczy im. H. Kołłątaja w Krakowie
Wydział Biotechnologii i Ogrodnictwa
Ludmiła Dudek-Wieczorek
64459
Wartości biologiczne i użytkowe orzecha włoskiego (Juglans regia L.).
Praca Magisterska na kierunku: Ogrodnictwo
Praca wykonana pod kierunkiem
Dr hab. inż. Maciej Gąstoł W Katedrze Sadownictwa i Pszczelarstwa
Kraków, 2016
Karta dyplomowa
Ludmiła Dudek-Wieczorek / Imię i nazwisko autora pracy /
Dr hab. Inż. Maciej Gąstoł / Imię i nazwisko promotora pracy /
Wydział Biotechnologii i Ogrodnictwa – kierunek Ogrodnictwo / Wydział – kierunek studiów /
Katedra Sadownictwa i Pszczelarstwa / Wydział / Katedra / Instytut wykonania pracy /
Magister inżynier / Nadawany tytuł /
Tytuł pracy w języku polskim
Wartości biologiczne i użytkowe orzecha włoskiego (Juglans regia L.).
Słowa kluczowe / maksymalnie 5 słów /
Orzech włoski, pomiary fitometryczne, biopierwiastki
Streszczenie pracy / maksymalnie 1200 znaków /
W pracy porównano cechy fitometryczne oraz zawartość biopierwiastków kilkudziesięciu typów i odmian orzecha włoskiego (Juglans regia L.). Doświadczenie zostało przeprowadzone w latach 2014 – 2016. Owoce zostały pobrane z terenów całej Polski. Część pozyskano z Gospodarstwa Ogrodniczego Anny i Bogusława Dudek zlokalizowanego w województwie Małopolskim, w gminie Brzeźnica, we wsi Kopytówka 49°56’21’N / 19°38’34’E. Pozostałe odmiany i typy zebrane były między innymi z rejonów Sandomierza, Lublina oraz Warszawy. Do pomiarów laboratoryjnych pobrano po 35 sztuk każdej odmiany i typu. Ocenione zostały takie czynniki fitometryczne, jak: masa całkowita orzecha [g], masa jądra [g], udział jądra [%], wysokość [mm], szerokość [mm] oraz głębokość [mm]. Przebadano również owoce na zawartość mikro, makroelementów oraz pierwiastków śladowych takich jak: potas, fosfor, magnez, siarka, wapń, mangan, cynk, żelazo, bor, miedź, glin, molibden, nikiel, selen, bar, stront, kobalt, tytan, kadm, chrom, lit, ołów oraz wanad. Badane owoce orzecha włoskiego cechują się znacznym zróżnicowaniem pod względem badanych cech fitometrycznych oraz zawartości biopierwiastków. Interesującym orzechem pod względem pomiarów owocu okazał się typ CB. Dodatkowo spośród 51 przebadanych typów i odmian tylko dla 9 udział procentowy jądra jest równy, bądź przekracza 45%.
Tytuł pracy w języku angielskim
The biological and applied value of walnut (Juglans regia L.)
Słowa kluczowe / maksymalnie 5 słów /
Walnut, measurement, micronutrients
Streszczenie pracy / maksymalnie 1200 znaków /
The aim of the presented study was to compare some morphological traits of promising English walnut (Juglans regia L.) ecotypes and cultivars. Moreover, the elemental analysis of their nuts was undertaken. The experiment was performed in years 2014-16. The nuts were sampled all over Poland. Part of them was harvested from a private horticulture farm belonged to Anna and Bogusław Dudek (Kopytówka village, Brzeźnica commune, coordinates: 49°56’21’N / 19°38’34’E), while the rest was gathered from specimens near Sandomierz, Lublin and Warsaw. Each sample were represented by 35 nuts of each cultivar or type. The following morphological traits were assessed: the average mass of nut [g], mass of kernel [g], its share [%], the height, width and nuts’ depth [mm]. What is more the mineral content, including macro-, micro- as well as trace elements (P, K, Mg, S, Ca, Mn, Zn, Fe, Br, Cu, Al, Mo, Ni, Se, Ba, Sr, Co, Ti, Cd, Cr, Li, Pb, V) was ascertained. The investigated types of walnut were widely differentiated in their morphological properties, as well as concerning the mineral content. The most interesting, assuming the analysed properties was eco type labeled CB. Additionally, among 51 of investigated types/cultivars only for nine of them the kernel share was promising (>45%).
/ Podpis promotora pracy /
Oświadczenie autora pracy Załącznik 2
Ja, niżej podpisany/-a:
Ludmiła Dudek-Wieczorek / Imię i nazwisko /
64459 / Numer albumu /
autor pracy dyplomowej pt.:
Wartości biologiczne i użytkowe orzecha włoskiego (Juglans regia L.). / Tytuł pracy /
Student/-ka Uniwersytetu Rolniczego im. Hugona Kołłątaja w Krakowie
Wydział Biotechnologii i Ogrodnictwa – kierunek Ogrodnictwo / Wydział - kierunek studiów /
Oświadczam, że ww. praca dyplomowa:
została przygotowana przeze mnie samodzielnie1,
nie narusza praw autorskich w rozumieniu ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst jednolity Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631, z późn. zm.) oraz dóbr osobistych chronionych prawem cywilnym,
nie zawiera danych i informacji, które uzyskałem/-am w sposób niedozwolony.
1. Oświadczam również, że treść pracy dyplomowej zamieszczonej przeze mnie w Archiwum
Prac Dyplomowych jest identyczna z treścią zawartą w wydrukowanej wersji pracy. 2. W związku z realizowaniem przez Uniwersytet Rolniczy im. Hugona Kołłątaja w Krakowie
zadań ustawowych i statutowych, szczególnie w zakresie prowadzenia działalności dydaktycznej i naukowo-badawczej upoważniam Uniwersytet Rolniczy im. Hugona Kołłątaja do archiwizowania i przechowywania w/w pracy utrwalonej w postaci tradycyjnej (papierowej) i elektronicznej – zgodnie z ustawą – prawo o szkolnictwie wyższym i przepisami wykonawczymi do tej ustawy, ustawą o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach oraz ustawą o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
Jestem świadomy/-a odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia.
Kraków, dn. 29.03.2016 r. / Miejsce i data / / Podpis autora pracy /
1 uwzględniając merytoryczny wkład opiekuna/promotora
Umowa licencyjna niewyłączna Załącznik 3
Zawarta w Krakowie w dniu 29.03.2016 r. między Uniwersytetem Rolniczym im. Hugona
Kołłątaja w Krakowie, reprezentowanym przez Prodziekana ds. Dydaktycznych i Studenckich
dr hab. inż. Iwonę Domagałę-Świątkiewicz
a Studentem/ką Ludmiłą Dudek-Wieczorek
Wydział Biotechnologii i Ogrodnictwa – kierunek Ogrodnictwo /Wydział – kierunek studiów/
autorem pracy dyplomowej pt. Wartości biologiczne i użytkowe orzecha włoskiego
(Juglans regia L.).
zrealizowanej w Katedrze/Instytucie Sadownictwa i Pszczelarstwa
pod kierunkiem Dr hab. Inż. Macieja Gąstoła
/ imię i nazwisko promotora /
1. Niniejszym udzielam Uniwersytetowi Rolniczemu im. Hugona Kołłątaja w Krakowie
nieodpłatnej, bezterminowej licencji niewyłącznej do korzystania z w/w pracy na następujących polach eksploatacji:
a. w zakresie obrotu oryginałem pracy lub egzemplarzami, na których pracę utrwalono w postaci tradycyjnej (papierowej) – poprzez wprowadzanie ich do obrotu, użyczanie lub najem egzemplarzy pracy;
b. w zakresie zwielokrotniania i rozpowszechniania – w ramach wewnętrznej elektronicznej bazy danych prac dyplomowych – w taki sposób, aby każdy korzystający z wewnętrznej sieci Uniwersytetu mógł mieć do pracy dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym — od dnia, gdy taka baza danych zostanie w Uniwersytecie uruchomiona.
1. Udzielenie licencji do korzystania przez Uniwersytet Rolniczy z w/w pracy na polach eksploatacji wymienionych w pkt. 1 ograniczam w następujący sposób:
w imieniu UR dziekan / podpis / / czytelny podpis studenta /
Umowa licencyjna wyłączna Załącznik 4
Zawarta w Krakowie w dniu
29.03.2016 r. między Uniwersytetem Rolniczym im. Hugona
Kołłątaja w Krakowie, reprezentowanym przez Prodziekana ds. Dydaktycznych i Studenckich
dr hab. inż. Iwonę Domagałę-Świątkiewicz
a Studentem/ką Ludmiłą Dudek-Wieczorek
Wydział Biotechnologii i Ogrodnictwa – kierunek Ogrodnictwo /Wydział – kierunek studiów/
autorem pracy dyplomowej pt. Wartości biologiczne i użytkowe orzecha włoskiego
(Juglans regia L.).
zrealizowanej w Katedrze / Instytucie Sadownictwa i Pszczelarstwa
pod kierunkiem Dr hab. Inż. Macieja Gąstoła
/imię i nazwisko promotora/
Świadomy, iż wykonana przeze mnie praca dyplomowa jest częścią tematu badawczego realizowanego przez pracowników Uniwersytetu Rolniczego im. Hugona Kołłątaja w Krakowie, niniejszym udzielam Uniwersytetowi nieodpłatnej, bezterminowej licencji wyłącznej na korzystanie z w/w pracy w zakresie: rozpowszechniania pracy lub jej fragmentów, a szczególnie wykorzystywania wyników badawczych zamieszczonych w pracy w sposób inny, niż określony w umowie o udzieleniu licencji niewyłącznej, którą zawarłem w dniu 29.03.2016 r. z Uniwersytetem Rolniczym
– z zastrzeżeniem nienaruszalności moich autorskich praw osobistych.
w imieniu UR
dziekan / podpis / / czytelny podpis studenta /
6
Podziękowania,
Ta praca magisterska nie ukazałaby
się w tej postaci,
gdyby nie wsparcie wielu osób.
Pragnę podziękować wszystkim bliskim,
których przez ponad rok zamęczałam pytaniami
i opowiadaniami o orzechach.
Dziękuje mojemu promotorowi za cierpliwość,
dociekliwość i wnikliwą analizę pracy.
Dziękuje mojemu mężowi i rodzicom
za cenne uwagi dotyczące produkcji orzecha.
Podziękowania należą się także mojej teściowej
oraz przyjaciółce Anicie Kubackiej,
które również mnie wspierały,
i mojemu synowi, Ignacemu,
że jest moim promykiem,
a którego uśmiech dodawał mi sił
w chwilach zwątpienia.
6:5951442040
7
Spis treści 1.Wstęp ....................................................................................................................................... 9
2. Przegląd literatury................................................................................................................. 10
2.1. Systematyka i opis rodzaju Juglans ............................................................................... 10
2.2. Morfologia orzecha włoskiego ...................................................................................... 11
2.3. Właściwości prozdrowotne ............................................................................................ 13
2.4. Pochodzenie i historia uprawy ....................................................................................... 14
2.5. Rozmnażanie orzecha włoskiego w Polsce ................................................................... 15
2.5.1. Sposoby rozmnażania oraz czynniki wpływające na jego powodzenie ................. 15
2.5.2. Dobór podkładki i zrazów ...................................................................................... 19
2.5.3. Czynniki klimatyczne ............................................................................................. 21
2.6. Zakładanie i prowadzenie sadu orzechowego................................................................ 21
2.6.1. Wybór stanowiska .................................................................................................. 21
2.6.2. Warunki glebowe .................................................................................................... 22
2.6.2.1. Przygotowanie gleby pod sad ........................................................................... 22
2.6.2.2. Nawożenie - przed założeniem sadu ................................................................ 22
2.6.2.3. Uprawa i nawożenie gleby w sadzie................................................................. 23
2.6.3. Dobór materiału szkółkarskiego ............................................................................. 26
2.6.4. Termin i sposób sadzenia drzew ............................................................................. 27
2.6.5. Formowanie i cięcie drzew ..................................................................................... 28
2.6.6. Odchwaszczanie ..................................................................................................... 29
2.6.7. Ochrona przed szkodnikami i chorobami ............................................................... 33
2.6.8. Ochrona przed mrozem i przymrozkami ................................................................ 39
2.7. Cenne odmiany i typy orzecha włoskiego ..................................................................... 41
2.7.1. ‘Broadview’ ............................................................................................................ 41
2.7.2. ‘Jupiter’ ................................................................................................................... 41
2.7.3. ‘Koszycki’ .............................................................................................................. 41
2.7.4. ‘Kościuszko’ ........................................................................................................... 42
2.7.5. ‘Lake’...................................................................................................................... 42
2.7.6. ‘Leopold’ ................................................................................................................ 42
2.7.7. ‘Mars’ ..................................................................................................................... 43
2.7.8. ‘Sajfendorfski’ ........................................................................................................ 43
2.7.9. ‘Wiśnicz Czerwony’ ............................................................................................... 43
2.8. Odmiany i typy orzecha włoskiego uwzględnione w badaniach ................................... 54
2.8.1. ‘Krasicki’ – KRA ................................................................................................... 54
2.8.2. ‘Sobuś’ - S.C .......................................................................................................... 54
7:6460223403
8
2.8.3. ‘U01’ ....................................................................................................................... 54
2.8.4. ‘U06’ ....................................................................................................................... 54
2.8.5. ‘U13’ ....................................................................................................................... 54
2.8.6. ‘U14’ ....................................................................................................................... 55
2.8.7. ‘U16’ ....................................................................................................................... 55
2.8.8. ‘U17’ ....................................................................................................................... 55
2.8.9. ‘WP’ ....................................................................................................................... 55
3. Badania własne ..................................................................................................................... 56
3.1. Cel pracy ........................................................................................................................ 56
3.2. Materiał i metody badań ................................................................................................ 56
3.2.1. Lokalizacja doświadczenia ..................................................................................... 56
3.2.2. Materiał do badań ................................................................................................... 56
3.2.3. Opis czynników klimatycznych i pogodowych ...................................................... 57
3.2.4. Pomiary i obserwacje ............................................................................................ 58
3.2.5. Metody opracowania wyników .............................................................................. 58
3.3. Wyniki ........................................................................................................................... 59
3.3.1. Pomiary fitometryczne ........................................................................................... 59
3.3.2. Pomiary laboratoryjne ............................................................................................ 72
3.3.3. Dokumentacja fotograficzna................................................................................... 74
4. Dyskusja ............................................................................................................................... 82
5. Wnioski ................................................................................................................................. 88
6. Literatura .............................................................................................................................. 89
8:1608180215
9
1.WSTĘP
Od kilku lat obserwuje się znaczny wzrost zainteresowania szczepionymi drzewami orzecha
włoskiego w Polsce. Początkowo spowodowane było to dopłatami z Unii Europejskiej.
Zakładały one dofinansowanie sadów orzechowych założonych w latach 2004 - 2013.
Aktualnie uwarunkowane jest to wysoką ceną orzecha łuskanego, która waha się w granicach
50 złotych za jeden kilogram. Skoro cena owocu za kilogram równa się prawie cenie za sztukę
drzewka nie powinny Nas dziwić działania przedsiębiorców, handlarzy czy tez osób
prywatnych. Bez wątpienia korzystają z tego szkółkarze, u których zaliczki za materiał
zapłacone są 2 lata do przodu. Warto jednak dodać, że produkcja szczepionego orzecha
włoskiego w naszym kraju nabiera popularności dopiero od kilkunastu lat i wciąż jest
dopracowywana. Jeszcze w książce z 1978 roku S. Zagaja i Z. Suski (1978) wspominają, że:
„Orzech włoski w Polsce nigdy nie był uprawiany na skalę towarową.” Po tych słowach można
więc przypuszczać, że nie były to drzewa szczepione orzecha, a jedynie zwykłe siewki.
Pomimo tego, iż orzech włoski jest gatunkiem ciepłolubnym, to jednak ma duże zdolności
adaptacyjne, radząc sobie w klimacie Polski (umiarkowanym – przejściowym). Świadczy o
tym choćby fakt, iż gatunek na terenie południowej i centralnej Polski został zaliczony do roślin
inwazyjnych, aktualnie znajdując się w początkowej fazie ekspansji [Tokarska-Guzik i in.
2012]. Warto również wspomnieć o zastosowaniu orzecha. Poza jadalnymi i bardzo zdrowymi
owocami, roślina wykorzystywana jest również w kosmetyce oraz w przemyśle meblarskim.
Od kilku lat wzrasta również zainteresowanie właściwościami zdrowotnymi. Liście,
łupiny i korę przetwarza się jako surowiec zielarski służący przeciwzapalnie,
przeciwbakteryjnie, przeciwkrwotocznie oraz przeciwbiegunkowo. Jedne z badań
przeprowadzane przez The Center for Genetics, Nutrition and Health (USA 2004) wykazały, że
spożywanie orzecha zmniejsza ryzyko wystąpienia choroby wieńcowej serca. Wszystkie
dotychczas zebrane i rozpowszechniane badania przyczyniają się do poszerzania świadomości
ludzi na temat zdrowego zastosowania orzechów, co automatycznie przekłada się na
zwiększenie ich popytu, a w konsekwencji – produkcji.
9:1145265346
10
2. PRZEGLĄD LITERATURY
2.1. Systematyka i opis rodzaju Juglans
Orzech (Juglans) zaliczany jest do rodziny orzechowatych (Juglandaceae). Do grupy tej,
zalicza się jeszcze 6 innych rodzajów m.in. Carya, Platycarya oraz Pterocarya [Seneta i
Dolatowski 2011]. W Polsce nie występują gatunki rodzime a najczęściej spotykanym
orzechem sprowadzonym do nas prawdopodobnie drogą handlową jest orzech włoski (Juglans
regia).
Poniżej przedstawiam klasyfikację systematyczną dwóch odmiennych systematyk według
Angiosperm Phylogeny Website (2001) oraz Crescent Bloom (2016).
Angiosperm Phylogeny Website:
Królestwo: Jądrowe (Eukaryota)
Podkrólestwo: Rośliny (Phytobionta)
Klad: Rośliny naczyniowe (Tracheophyta)
Klad: Rośliny nasienne (Spermatophyta )
Klasa: Okrytonasienne (Magnoliophyta)
Klad: Klad Różowych
Rząd: Bukowce (Fagales)
Rodzina: Orzechowate (Juglandaceae)
Rodzaj: Orzech (Juglans)
Gatunek: Orzech włoski (Juglans regia)
Crescent Bloom:
Królestwo: Rośliny (Plantae)
Gromada: Okrytonasienne (Magnoliophyta)
Podgromada: Okrytozalążkowe (Magnoliophytina)
Klasa: Rosopsida
Podklasa: Oczarowate (Hamamelididae )
Nadrząd: Juglandanae
Rząd: Orzechowce (Juglandales)
Rodzina: Orzechowate (Juglandaceae)
Podrodzina: Juglandoideae
Plemię: Juglandeae
Rodzaj: Orzech (Juglans)
Gatunek: Orzech włoski (Juglans regia)
10:9568386299
11
2.2. Morfologia orzecha włoskiego
Orzech włoski zazwyczaj tworzy drzewa dorastające nawet do 30 m, a maksymalny obwód
pnia mierzony na wysokości 130 cm wynosi do 360 cm. Korona ma zwykle pokrój naturalny
[Sękowski 1993]. Roślina długowieczna, osiągająca w naszych warunkach ponad 100 lat
żywotności, a w swojej ojczyźnie do 300 lat. Zabarwienie kory jest brunatne lub
oliwko-zielone, a grubość nagich pędów i rdzenia jest uwarunkowana od odmiany\typu [Zdyb
2009]. Kwiatostany tego gatunku są jednopłciowe, a kolor zmienia się od pory i stanu pylenia,
przechodząc od intensywnie zielonego do mocno żółtego (ryc. 1). Kwiaty żeńskie zebrane są w
walcowate niepozorne grona, które zazwyczaj znajdują się na pędach jednorocznych. Kwiaty
męskie tzw. pręcikowe są znacznie większe, zebrane w tzw. kotki osiągające od 5 – 15 cm
długości podczas kwitnienia, od kwietnia do maja [Zdyb 2009].
Klasyfikując owoc orzecha pod względem botanicznym należy stwierdzić, iż jest on
pestkowcem, ponieważ wyrasta z dolnego słupka otoczonego okrywą kwiatową [Zdyb 2009].
Natomiast według pomologów zaliczany jest on do grupy „orzechów” [Zagaja i Suski 1978].
Wielkość, kształt i waga orzecha jest uwarunkowana od odmiany lub typów i znacznie się od
siebie różni. Zwykle owoce są kuliste lub wydłużone i nie przekraczają wagi 10 g. Wierzchnią
warstwę stanowi mięsista i intensywnie zielona okrywa o śliskiej i gładkiej powierzchni, która
w momencie dojrzewania owocu staje się brązowa, pęka i odpada, ukazując orzech właściwy
(ryc.2). Orzech ten ma twardszą (bardziej zdrewniałą), brązową okrywę, oraz
charakterystycznie naznaczone wgłębienia i wypusty. Na środku znajduje się szew, który
znacznie ułatwia rozpołowienie i dostanie się do znajdującego się w środku jądra. Okrywa
oddzielona jest od środka przegrodą fałszywą oraz przegrodą prawdziwą, których grubość
również uwarunkowana jest od odmiany i typu orzecha. Wewnętrzna część tzw. nasienie
charakteryzuje się rozbudowanymi przegrodami, w których znajduje się zarodek z dwoma
liścieniami. Liścienie okryte są charakterystyczną cienką, beżową skórką, która u większości
świeżych owoców nadaje gorzkiego posmaku. Smak ten przy wysuszaniu stopniowo zanika.
Liście składające się od 5 – 9 nagich listków, które są omszone i prawie całobrzegie
[Seneta i Dolatowski 2011] (z wyjątkiem odmian o liściach pierzastych takich jak ‘Laciniata’
lub ‘Leopold’) [Dudek 2016]. Pojawiają się stosunkowo późno na przełomie kwietnia i maja
wraz kwiatami. Według Henryka Zdyba (2009) wyróżniamy pięć rodzajów pąków: pąki
osiowe (wierzchołkowe), liściowe (przylegające do pędów), kwiatowe męskie (wyrastają na
miejscu zeszłorocznych liści lub na 2 – 3 letnich gałęziach), kwiatowe żeńskie (znajdują się na
bocznych pędach jednorocznych lub dwuletnich), uśpione (ulokowane pod korą). Natomiast
według Bolesława Sękowskiego (1993) orzech włoski posiada tylko pojedyncze pąki
wierzchołkowe oraz pąki boczne.
Korzenie orzecha włoskiego rozrastają się poziomo i pionowo, dlatego często przy
szczepieniu zostaje wykonany zabieg mocnego skracania głównego pala, na którym znajduje
się stożek wzrostu, powodując zmniejszenie siły wzrostu korzenia, a co za tym idzie i całego
drzewa. W sprzyjających warunkach uważa się, że mogą one dorastać do 10 m w głąb, dzięki
czemu gatunek ten przoduje w dostosowywaniu się do warunków glebowych [Zdyb 2009].
11:1078879079
12
Ryc. 1. Kwiatostany orzecha włoskiego. 1 – kwiatostan męski, 2 – kwiatostan żeński
(fot. L. Dudek–Wieczorek 2015)
Ryc. 2. Mięsista okrywa orzecha włoskiego (fot. L. Dudek–Wieczorek 2015)
12:6452857262
13
2.3. Właściwości prozdrowotne
Pomimo tego, iż orzech włoski w Polsce towarzyszy nam od kilkuset lat, dopiero od niedawna
stał się coraz bardziej rozpowszechniany i wyszedł po za uprawę amatorską trafiając do
sadowników a jednocześnie nabierając znaczenia gospodarczego. Bez wątpienia, owoce
gatunku dzięki składowi bogatemu w wartości odżywcze, zaliczane są do jednych z
najzdrowszych. Rynek zbytu np. eksport, przemysł cukierniczy czy farmaceutyczny
przyczyniają się do wzrostu zapotrzebowania produktu. Dotychczas największym producentem
są kraje o cieplejszym klimacie np. Turcja, Chiny, Włochy, USA oraz Hiszpania [Stępka 2006].
Według lekarzy, dietetyków i specjalistów regularne spożywacie orzechów ma
niewątpliwie dobry wpływ na nasz organizm. Dzięki ich codziennej niewielkiej dawce można
poprawić sprawność umysłu, jak również całego organizmu, wzmocnić układ nerwowy oraz
poprawić sprawność fizyczną [Artemis i Simopoulos 2004]. Owoce mają działanie ściągające,
przeciwrobacze, przeciwszkorbutowe oraz wspomagają działanie przewodu pokarmowego.
Wzbogacenie diety w orzechy ma wpływ na dobre samopoczucie, ograniczenie otyłości,
zmniejszenie ryzyka wystąpienia choroby wieńcowej serca, miażdżycy oraz cukrzycy.
Spożywanie ma pozytywny wpływ również na nerki oraz powoduje obniżenie poziomu
cholesterolu [Zdyb 2009].
Warto również zwrócić uwagę na zawartość selenu w owocach orzecha. Ponieważ
znaczna część uprawianych obecnie roślin w rolnictwie nie wykazuje większych zawartości
pierwiastka, warto skupiać się na spożywaniu produktów w bogate ich źródło. Takim właśnie w
polce może być ten gatunek. W latach 50 udowodniono, iż selen jest niezbędnym składnikiem
do życia [Wesołowski 2006].
Orzech włoski, który został zaliczony do roślin leczniczych stał się przedmiotem wielu
badań dzięki, którym dziś możemy określić zawartość mikroelementów w nim występujących
takich jak: cukry, kwasy organiczne, pektyny, związki azotowe, białka, enzymy, witaminy,
substancje mineralne i inne.
Skład chemiczny różni się między odmianami, i zależy od warunków klimatycznych
oraz glebowych w jakich znajduje się drzewo a dane podane niżej są ogólnymi.
Jądro: zawiera zaledwie 6-9 % wody, 60-70% tłuszczów, kwasy tłuszczowe nasycone i
nienasycone, 17 – 24 % białek, 7-8% węglowodanów w tym 2 – 5 % łatwo przyswajalnych
cukrów, aminokwasy, 30 – 50 mg% witaminy C, 0,3- 0,5 mg% witaminy B1, K i P oraz
niewielkie ilości witaminy A i B [Zdyb 2009].
Liść: posiada dużą ilość witaminy C – 230 mg%, dodatkowo znajdują się w nim
chinony, flawonoidy, witamina B1, od 3 – 5 % kwasu askorbinowego, 3 – 4% garbników,
kwasy w tym elagowy, galusowy i 0,1 % kawowego, karetonoidy oraz wiolaksantyna,
flawoksantyna, kryptoksantyna i olejek lotny [Zdyb 2009].
Zielona okrywa owocu: zawiera 86 mg% witamin C oraz α- i ß- hydrojuglony, do 3%
kwasu askorbinowego i do 25% garbników [Zdyb 2009].
Cienka okrywa nasienna: zawiera ß- sytosterol i glukozyd [Zdyb 2009].
13:4936888399
14
2.4. Pochodzenie i historia uprawy
Liczne wykopaliska archeologiczne dowodzą, iż orzech włoski od bardzo dawna towarzyszył
człowiekowi. Pierwsze wzmianki potwierdzające obecność i uprawę tego gatunku pochodzą z
Indii i Chin około 140 – 150 lat p.n.e. Czytając dzieło rzymskiego historyka T. Litwiusza
można znaleźć informację o orzechu z Praeneste. W Grecji o orzechu wspomina lekarz,
farmakolog i botanik – Dioskorides. Początkowo uprawa tego gatunku nie przynosiła
większego pożytku, gdyż olej uzyskiwany z owoców był gorszej jakości niż olej z oliwek.
Przełomem w uprawie było sprowadzenie orzecha Perskiego lub inaczej zwanego orzechem z
Synopu, dzięki któremu zaczęto wytwarzać oliwę stosowaną zapobiegawczo na choroby.
Dodatkowo orzech włoski znalazł zastosowanie jako produkt odżywczy, dawany armii podczas
przemarszu, w celach wzmacniających i regenerujących [Zdyb 2009]. Do Europy orzechy
drogą handlową sprowadzili Rzymianie, którzy nazywając orzechy żołędziami Jowisza - Jovis
glans przyczynili się do jego dzisiejszej nazwy – Juglans [Sękowski 1993]. Prawdopodobnie w
Polsce jako pierwsi uprawą zajęli się zakonnicy. Są to jednak tylko przypuszczenia. Legenda
głosi, iż powszechnie krążącą nazwa orzecha „Jacek” pochodząca z rejonów Sandomierza
wywodzi się od zakonnika Jacka Odrowąża, który sprowadził z Rzymu orzechy włoskie jako
pierwszy. Z zapisów historycznych dowiadujemy się, że orzech w Polsce z pewnością pojawił
się już za czasów Bolesława Krzywoustego na obszarze Szczecina a dokładniejsze pierwsze
opisy, znaleźć można w zapisach Le Grand Herbier gdzie zostały wymienione dwie odmiany:
zielony i suchy [Zdyb 2009].
Granice przebiegu orzecha włoskiego w naturalnym stanie nie są dokładnie
zdefiniowane (tab. 1). Gatunek przechodzi przez górzyste tereny Azji środkowej, Azję
mniejszą, Persję, Tybet, wzdłuż Himalajów, Kaukaz, Fargane, Pamiro Ałtaju, Kopet Dagu, do
gór tadżyckich oraz Chin [Sękowski 1993]. Do Ameryki orzechy prawdopodobnie dostały się
dzięki osadnikom [Zdyb 2009].
Tabela 1. Rozmieszczenie rodzaju Juglans L. według Schenecka [Sękowski 1993]
Ameryka Północna Azja
część zachodnia część wschodnia Azja Mniejsza,
Himalaje Chiny, Mandżuria Japonia
J. California
J. hindsii
J. rupesteris var.
major
J. rupestris
J. cinerea
J. nigra
J. regia J. mandshurica
J. mandshurica
var. stenocarpa
J. sieboldiana
J. cordiformis
Orzechy włoskie na stanowiskach naturalnych są częścią lasów liściastych typu
grondowego, szczególnie lasów wysoko i nisko piennych – górskich np. Kaukaz, Azja
Mniejsza, Bałkany. W Dżungarii, Tien – Szan, czy Himalajach stanowią część lasów
niskopiennych gdzie można znaleźć jeszcze jabłonie, śliwy i inne drzewa owocowe [Sękowski
1993].
14:2799209562
15
2.5. Rozmnażanie orzecha włoskiego w Polsce
2.5.1. Sposoby rozmnażania oraz czynniki wpływające na jego powodzenie
Do niedawna orzech włoski był rozmnażany jedynie generatywnie (z nasion), ponieważ na
rozmnażanie wegetatywne w gruncie, klimat Polski jest zbyt zimny, a opracowane metody
szczepienia nie dawały pożądanych efektów. Duże wahania temperatury uniemożliwiają
szczepienie w gruncie, które udaje się tylko wtedy gdy po wykonanym zabiegu temperatura
utrzymuje się powyżej 15 °C przez kilka dni [Zagaja i Suski 1978]. Rozmnażanie generatywne
poza tym, iż jest łatwe i tanie nie spełnia oczekiwań przy produkcji orzechów. Drzewa
powtarzają cechy rośliny matecznej tylko w około 70 - 80%, kwiaty występują dopiero po 7 – 8
latach [Zdyb 2005], późno wchodzą w okres owocowania i słabo plonują [Porębski 2003]. W
przybliżeniu produkcja ta polega na wysianiu nasion do wilgotnego torfu oraz piasku w
proporcji 1:1 owoców pilnując, aby nie zostały przesuszone przez okres około 3 miesięcy.
Całość należy zabezpieczyć przed gryzoniami zasypując ziemią, lub ustawić w odpowiednich
skrzynkach.
Kolejnym sposobem rozmnażania generatywnego jest wysianie owoców wprost do
gruntu pilnując, aby podczas wykonywania pracy ziemia nie była zmarznięta i stosując
rozstawę przy sianiu co 60 -70 cm na głębokość 8 – 10 cm. Jedynym istotnym zabiegiem
pielęgnacyjnym wykonywanym po wysianiu powinno być odchwaszczanie, a drzewa gotowe
do dalszej sprzedaży nadają się już po 2 lub 3 latach [Zdyb 2009].
Rozmnażanie wegetatywne orzechów jest bardziej skomplikowane, czasochłonne oraz
droższe, co przekłada się też na jakość i cenę drzewek. Dla porównania: cena orzecha - siewki
w roku 2014 wynosiła około 10 zł dobrej klasy, natomiast orzecha szczepionego wahała się od
45 do 75 złotych za sztukę. Szczepienie i okulizacja w Polsce wykonywane są najczęściej na
siewce orzecha włoskiego lub czarnego w listopadzie. Inne kraje, w których klimat jest bardziej
sprzyjający rozmnażaniu, używane są również podkładki siewki orzacha szarego, czarnego
oraz Hindsiego [Zdyb 2009].
W Polsce jesienną metodę uprawy szczepionego orzecha włoskiego zapoczątkował
Černy. Opierała się ona na wykorzystaniu zimowego spoczynku drzew, których pąki są
uśpione, a miazga dalej nadaje się do podziału komórek, jeśli zostanie poddana działaniu
odpowiedniej temperatury. Zrazy wraz ze szczepami szlachetnych odmian, łączył poprzez
zaszczepienie i układał w skrzyniach, poddając je w pierwszej kolejności metodzie
termicznego kalusowania w temperaturze 25 – 26°C. Po 3 tygodniach, zrośnięte szczepy
umieszczano w chłodnym i wilgotnym pomieszczeniu, aż do wiosny kiedy nastąpiło ich
wysadzenie do gruntu. Szczepienia tą metodą, choć częściowo modyfikowane, wykonywane są
do dziś przez różnych szkółkarzy. Metoda ta sprawdza się w 80 - 90 % [Zdyb 2009].
W 1958 roku w Instytucie Sadownictwa w Skierniewicach wykonano pierwsze
szczepienie metodą Beckera, polegającą na zaszczepieniu orzecha wiosną. Zrazy ze szlachetnej
odmiany pobrane zostały jesienią, przed nadejściem mrozów i przechowywane były do wiosny
w chłodnym i wilgotnym miejscu. Do szczepienia przystąpiono wówczas kiedy podkładka
weszła w okres wegetacji (15 kwiecień do 15 maja) i dała około 40 – 60% przyjęć, ponieważ
wahania temperatur naszego klimatu spowodowały omarznięcia sadzonek [Zdyb 2009].
15:5356480411
16
Kolejną metodą rozmnażania orzecha jest szczepienie i okulizacja orzecha włoskiego za
pomocą urządzenia do termicznego kalusowania szczepów drzew i krzewów (ryc. 3). Metoda
ta daje od 60 do 65% przyjęć szczepów. Urządzenie to powstało między innymi dzięki H.B.
Lagerstedta, a zabieg szczepienia orzechów dopracowany został przez S. Porębskiego i B.
Rzeźnicką z Akademii Rolniczej w Krakowie. Celem urządzenia jest utrzymanie temperatury
26°C tylko w miejscu szczepienia, reszta rośliny może zostać utrzymywana w niższej
temperaturze około 12 - 17°C. Sposób ten bez wątpienia pozwala na dłuższe przetrzymywanie
szczepów, bez konieczności przyśpieszania szczepienia [Porębski 2003].
Okulizację na przystawkę (chip budding) wykonujemy w szklarni od grudnia do końca
marca, łącząc wcześniej przygotowane zrazy, odmiany szlachetnej z dobrze wyrośniętą siewką
orzecha szarego, włoskiego lub czarnego. Podkładka oraz zrazy, przygotowane powinny być
jesienią, a do momentu zabiegu, powinny być przechowywane w torfie, w temperaturze około
2°C i wilgotności około 90%. Przy okulizacji metodą chip budding, należy odpowiednio naciąć
dobrze wyrośnięte zrazy na grubość około 1/3 pędu. Kształt nacięcia powinien przypominać
tarczki (ryc. 4). Następnie wykonuje się identyczne pod względem grubości wcięcie w
podkładce, umieszczając w niej zraz. W końcowym etapie okulizacji gotowe szczepy
umieszcza się w urządzeniu do miejscowego wygrzewania. Metoda ta daje najlepsze przyjęcia
z dotychczas wymienionych, bo aż 81,9% sadzonek [Porębski 2003].
Ostatnim sposobem rozmnażania orzecha jest metoda opracowana przez A. Mikę,
polegająca na złączeniu szczepu i zrazu przez stosowanie (ryc. 5). Podkładka czyli jednoroczne
siewki orzecha włoskiego powinna mieć minimum 1 cm grubości u nasady oraz zostać
wykopana przed zimą. Przetrzymując ją najlepiej w skrzyniach z torfem, w chłodni, w
temperaturze maksymalnie dochodzącej do 4°C. Pędy ścięte z drzew szlachetnych powinny
być pobrane przed mrozami, najlepiej w październiku a ich grubość powinna być równa
podkładce i wynosić około 1 cm. Materiał tak przygotowany, przechowujemy w temperaturze
około 15°C do momentu szczepienia, które wykonujemy w listopadzie bądź grudniu. Długość
zrazu nie powinna przekraczać 3 oczek, a miejsce złączenia należy zabezpieczyć dokładnie
obwiązując je taśmą, specjalnie do tego przeznaczoną. Aby uniknąć chorób podczas
przechowania zaleca się oprysk preparatem grzybobójczym np. Topsinem. Tak przygotowane
szczepy przechowuje się w zamkniętym, niekoniecznie oświetlonym pomieszczeniu (np.
piwnicy) w drewnianych skrzyniach, wyłożonych torfem. Całość powinna „wygrzewać” się
przez 3 tygodnie w temperaturze 26 °C i wilgotności sięgającej prawie 100%. Po tym okresie
rośliny przenosi się do chłodni i przechowuje w temperaturze 2-4°C do późnej wiosny. Kiedy
nie ma juz ryzyka wystąpienia przymrozków sadzonki należy wysadzić do szkółki, pilnując
nawożenia i odchwaszczania [Zdyb 2009].
16:6370119169
17
Ryc. 3. Urządzenie do termicznego kalusowania szczepów drzew i krzewów [Piskornik 1994]
a - przekrój poprzeczny, b - widok ogólny fragmentu rury PCV ze szczelinami oraz z dwoma
sposobami uszczelniania szczepów w szczelinach (elastyczne zaślepki i gąbka piankowa); 1-
rura PCV ze szczelinami, 2 - wewnętrzna rurka wypełniona wodą, 3 - kabel elektryczny, 4 -
zaślepka uszczelniająca z PCV, 5 - warstwa gąbki piankowej z przecięciami do mocowania
szczepów w szczelinach rury, 6 - szczep z miejscem szczepienia umieszczonym w szczelinie
rury nad źródłem ciepła.
Ryc. 4. Okulizacja orzecha metodą na przystawkę [Porębski 2003]
17:7592866828
18
Ryc. 5. Szczepienie metodą ”przez stosowanie” (fot. L. Dudek–Wieczorek 2015)
18:8960312134
19
2.5.2. Dobór podkładki i zrazów
Sposób pozyskiwania i doboru zrazów oraz podkładek różni się w zależności od rozmnażania
orzecha włoskiego. Produkcja wprowadzonych na rynek odmian wymaga od producenta
pewności źródła ich pozyskiwania. W praktyce zazwyczaj odbywa się to na zasadzie wymiany
tradycyjnych lub nowych sprawdzonych odmian między szkółkarzami, którzy posiadają swoje
zraźniki. Takie działanie jest dopuszczalne ponieważ uprawa i sprzedaż orzecha w Polsce nie
jest objęta tak restrykcyjnymi prawami, jak w przypadku pozostałych drzew owocowych
[Dudek 2016]. Gwałtowny wzrost zainteresowania drzewkami orzecha w niedługim czasie, z
pewnością spowoduje napływ nowych odmian z krajów, gdzie ich produkcja jest bardziej
rozpowszechniona i opłacalna. Sadownicy i osoby zajmujące się sprzedażą materiału
nasadzeniowego poszukają odmian, które spełniają następujące kryteria: plenność,
wytrzymałość na mróz, miękka i łatwo rozgniatająca się łupina oraz słaby ubytek masy podczas
suszenia. Zazwyczaj tylko kolekcjonerzy i amatorzy poszukują odmian ozdobnych, o bardzo
dużych owocach, ponieważ te wykazują duży ubytek masy podczas suszenia, a czasami nawet
nie wysychają i pleśnieją [Dudek 2016]. Na dzień dzisiejszy w Polsce jest 7 odmian
pochodzenia krajowego: ‘Albi’, ‘Dodo’, ‘Leopold’, ‘Resovia’, ‘Silesia’, ‘Targo’ oraz ‘Tryumf’
[Zdyb 2009]. W przypadku pozyskiwania podkładek, w Polsce szczepi się w większości na
siewce orzecha włoskiego oraz rzadziej na siewce orzecha czarnego, inne gatunki takie jak:
siewki orzecha szarego i mandżurskiego nie są w naszym kraju stosowane. Podkładki te
pozyskiwane są dzięki stratyfikacji lub wysiewie wprost do gruntu [Dudek 2016].
Zrazy poszczególnych odmian powinny być odpowiednio przygotowane przed
szczepieniem lub okulizacją. Ważny jest ich termin ścięcia (zakończenie wegetacji), który
uwarunkowany jest od sposobu produkcji, jednak nie powinien być wcześniejszy niż koniec
września i nie późniejszy niż koniec listopada. Istotne jest również ścięcie zrazu, które powinno
być równe, aby łatwiej można było przechować pędy w piasku oraz ich grubość- zbyt cienkie
lub zbyt szerokie uniemożliwią dopasowanie do podkładki. Przyjęto iż optymalna średnica to 1
cm. [Zdyb 2009] Należy ścinać pędy jednorocznego przyrostu, ponieważ cechują się większym
procentem przyjęć (ryc. 6).
Zgodnie z wymaganiami jakościowymi dotyczącymi podkładek dla drzew i krzewów
owocowych z 1999 roku podkładka powinna być jednopędowa, pozbawiona pędów bocznych,
zdrewniała, dobrze ukorzeniona. Korzenie przybyszowe powinny wyrastać po obu stronach, a
rany powstałe np. przy czyszczeniu z rozgałęzień powinny być choć częściowo zabliźnione
(ryc. 7). Roślina nie może być ususzona i przemarznięta, kora ma mieć jednolity
odpowiadający gatunkowi kolor, i powinna być wolna od chorób i szkodników oraz uszkodzeń
mechanicznych i gradowych. Jej wiek nie powinien przekraczać dwóch lat, a jej grubość nie
może być mniejsza niż 1 cm. Aby podkładki spełniały wymogi muszą być posortowane na
klasy co 2 mm grubości i powiązane w wiązki. W przypadku orzecha włoskiego ilość sztuk w
jednej wiązce nie powinna przekraczać 25 [Grzyb 1999]. Według Grzyba (1999) minimalne
wymagania dla generatywnej podkładki orzecha włoskiego są następujące: wysokość - 30 cm,
grubość – 8 mm, liczba miejsc, z których wyrastają korzenie – 3 szt, długość korzenia – 10 cm.
Miejscem do przechowywania powinno być chłodne pomieszczenie np. chłodnia, gdzie rośliny
w stanie bezlistnym trzymane są w pojemnikach z torfem i piaskiem. Drugim, równie dobrym,
sposobem przechowywania są kopczyki usypane z ziemi. Stosowanie różnych podkładek może
19:4882348115
20
nadawać określone cechy takie jak: mniejszy pokrój w przypadku siewki orzecha czarnego lub
szarego, a w przypadku orzecha hinduskiego drzewa wchodzą wcześniej w owocowanie.
Ryc. 6. Zrazy orzecha włoskiego przygotowane przed szczepieniem (fot. L. Dudek-Wieczorek
2015)
Ryc. 7. Podkładka orzecha włoskiego przygotowana przed szczepieniem (fot. L.
Dudek–Wieczorek 2015)
20:8620747632
21
2.5.3. Czynniki klimatyczne
Proces rozmnażania wegetatywnego orzecha włoskiego obejmuje również wysadzenie
szczepów do ziemi, gdzie przez minimum rok powinny się ukorzeniać oraz wzrastać.
Najistotniejszą rolę w przyjmowaniu roślin w glebie odgrywają wtedy czynniki klimatyczne
takie jak: temperatura, opady atmosferyczne oraz nasłonecznienie. Sprzyjające warunki
pozwalają na lepsze przyjęcie sadzonek [Zdyb 2009].
Podczas wysadzania roślin wiosną do gruntu, istotne jest aby nie występowały już
przymrozki, na które sadzonki są bardzo wrażliwe. Przy uprawie orzecha przyjmuje się, że
średnia temperatur przez rok powinna wynosić około 8°C, a mrozy mogę występować w
zakresie od -20 do -25°C i są ostatecznymi, które gatunek może wytrzymać [Zdyb 2009]. Przy
młodych roślinach tak niskie temperatury mogą powodować, ich całkowite omarznięcie
[Dudek 2016].
Susza jest jednym z czynników. przez które młode szczepy orzechów najczęściej się nie
przyjmują. Starsze drzewa radzą sobie znacznie lepiej z niedostatkiem wody, gdyż mają
palowy i dobrze rozwinięty system korzeniowy, a co za tym idzie pobieranie wód jest możliwe
z głębszych i większych obszarów. Trzeba jednak pamiętać, iż nadmiar opadów również może
zaszkodzić, tworząc sprzyjające warunki do rozwoju grzybów patogenicznych [Zdyb 2009].
Jak wszystkie drzewa owocowe również orzech wymaga dużego nasłonecznienia,
dzięki któremu w późniejszym etapie rozwoju, plony są wyższe a sadzonki są w stanie
wytrzymać silne mrozy [Zdyb 2009]. Światło sprzyja również silniejszemu wigorowi i
lepszemu rozkrzewieniu młodych drzewek.
2.6. Zakładanie i prowadzenie sadu orzechowego
2.6.1. Wybór stanowiska
Orzech włoski jest wymagającym gatunkiem pod względem uprawy. Przy niekorzystnych
warunkach może nie dożyć nawet 30 lat [Jankowska 2013]. Dlatego można stwierdzić, iż w
pierwszej kolejności należy wybrać odpowiednie miejsce a następnie dobierać odmiany, które
najlepiej udają się na danym obszarze, co niestety w naszym kraju nie jest praktykowane [Zdyb
2009]. Osoby zainteresowane uprawą tego gatunku zazwyczaj przy wyborze stanowiska
kierują się względami ekonomicznymi i sadzą drzewa na opustoszałych nieużytkach często nie
biorąc pod uwagę wymagań i przystosowań klimatycznych oraz glebowych rośliny. Przy
każdym zakładaniu sadów orzechowych należy kierować się odpowiednim nasłonecznieniem,
dostatecznie osłoniętym terenem dzięki czemu unika się mocnych i mroźnych wiatrów. Orzech
nie znosi miejsc mokrych, zbyt wilgotnych i zimnych oraz zagłębień i nizin gdzie często
pojawiają się zastoiska mrozowe. Odpowiednimi stanowiskami do zakładania sadów orzechów
włoskich w Polsce są łagodne, faliste zbocza, płaskie tereny na wzniesieniach lub lekko
nachylone stoki [Zdyb 2009]. Autor ten w książce wydanej w 2009 roku poleca równiny (w
miejscach tych notuje się mniejsze wahania temperatur między nocą a dniem, później też
rozpoczyna się wegetacja), zbocza zachodnie, południowo–zachodnie i północno–zachodnie
charakteryzujące się dużym nasłonecznieniem i odpowiednim mikroklimatem.
21:6806610528
22
2.6.2. Warunki glebowe
2.6.2.1. Przygotowanie gleby pod sad
Gleba pod uprawę drzew orzecha włoskiego powinna być odpowiednio wcześniej
przygotowana. Przed rozpoczęciem uprawy zalecane jest oddanie próbek do laboratorium w
celu ustalenia zawartości składników mineralnych, co znacznie ułatwia w późniejszym czasie
dostosowanie dawki nawozowej. Ponieważ gatunek ten ma długi korzeń palowy, jakość dolnej
warstwy gleby tzw. podglebia jest również istotna jak warstwy ornej, a zabiegi przygotowujące
miejsce powinny zostać wykonane przynajmniej rok przed planowanym założeniem sadu
[Zdyb 2009]. Stosunki wodne powinny być uregulowane, woda gruntowa nie powinna być
płycej niż 180 cm. Najlepsze uprawy udają się na glebach płowych, brunatnych, lessach,
czarnoziemach, rędzinach [Wójcik 2009] i na szczerkach gliniasto–piaszczystych i
piaszczysto-gliniastej. Należy zrezygnować z gleb ciężkich, zimnych, podmokłych i zwięzłych
oraz zbyt suchych i piaszczystych [Zdyb 2009]. Jeżeli gleba nie jest zasobna w składniki
pokarmowe należy wykonać zabiegi pielęgnacyjne, takie jak nawożenie organiczne, mineralne,
czy chociażby wcześniej wymienione wapnowanie.
2.6.2.2. Nawożenie - przed założeniem sadu
Każda roślina, przy wysadzeniu na miejsce stałe powinna mieć zapewnioną odpowiednią
dawkę nawozów, która dostarcza mikro i makro elementy, polepsza pojemność wodną oraz
poprawia strukturę ziemi. Aby dowiedzieć się, jakich składników dokładnie w glebie brakuje
należy wykonać badania gleby. Po otrzymaniu wyników można przystąpić do odpowiedniego
schematu nawożenia, dostarczając jej zarówno nawozów organicznych takich jak obornik lub
mineralnych [Wójcik 2009].
Odczyn gleby dla orzecha włoskiego powinien mieścić się w przedziale pH od 6,7 do
7,1 [Mochecki 1999]. Niestety wapń jest ciągle wymywany, a stosowanie herbicydów oraz
nawozów dodatkowo zakwasza glebę. Również, jak w przypadku nawożenia organicznego i
mineralnego, przy zastosowaniu wapna należy wcześniej wykonać analizę gleby określając pH
w celu dostosowania jego ostatecznej dawki (tab. 2). Niedobór wapnia powoduje w
późniejszych latach, dużą zapadalność drzew na zgorzel bakteryjną oraz jest jedną z przyczyn
braku przyjęć młodych sadzonek. Należy jednak pamiętać, iż zabieg wapnowania wykonujemy
z kilkumiesięcznym wyprzedzeniem, gdyż korzenie są mocno wrażliwe na bezpośredni kontakt
z nawozem [Jankowska 2013]. Henryk Zdyb (2009) twierdzi, iż zabieg ten należy wykonać
nawet rok wcześniej, gdyż gwałtowna zmiana odczynu może spowodować uszkodzenie
sadzonek, a mieszanie jednocześnie nawozów organicznych z wapnem, powoduje dużą utratę
amoniaku. Zabieg ten wykonujemy w suchy, pogodny dzień. Nawozy organiczne mają
na celu zaopatrzenie organizmów glebowych w pożywienie, dzięki czemu w końcowym etapie
ich przetwarzania, powstaje azot oraz inne składniki pokarmowe. Jest to rozwiązanie naturalne
i polecane zwłaszcza do upraw ekologicznych, gdzie stosowanie nawozów mineralnych jest
mocno ograniczone. Dawka obornika nie powinna przekraczać 40 – 60 t na 1 ha [Zdyb 2009]. W przypadku, gdy nie ma możliwości zastosowania nawozów naturalnych należy wysiać tzw.
przedplon. Rośliny takie jak łubin (Lupinus), Słonecznik (Helianthus), facelia (Phacelia),
22:5411044882
23
gorczyca (Sinapis) lub rzepik (Agrimonia) tworzą próchnicę, dzięki której składniki mineralne
mają większą zdolność przyswajalną oraz polepsza się kompleks sorpcyjny [Jankowska 2013].
Gorczyca zastępuje około 20 – 25 t obornika [Zdyb 2009].
Nawożenie mineralne głównie ma na celu dostarczenie makroskładników i powinno
być przeprowadzane stosunkowo wcześniej, gdyż orzechy są wrażliwe na ich bezpośrednie
działanie [Jankowska 2013]. Maksymalna dawka makroskładników dla sadów owocowych
wynosi Fosfor (P2O5) – 300 kg/ha, Potas (K2O) – 300 kg/ha, Magnez (MgO) – 200 kg/ha
[Jankowska 2013]. W przypadku potasu można zastosować Polifoskę, zawierającą potas w
formie soli potasowej, magnez dostarczamy za pomocą siarczanu magnezu, wapna
tlenkowego–magnezowego lub węglanowo–magnezowym [Jankowska 2013]. W przypadku
azotu nie jest on wymagany przed założeniem sadu.
Tabela 2. Dawki nawozów wapniowych lub wapniowo–magnezowych (kg CaO lub CaO +
MgO/ha) [Mochecki 1999]
Odczyn gleby, pH
w 1 N KCL
Gleby lekkie <20%
cz. spławialnych
Gleby średnie
20-35% cz.
spławialnych
Gleby ciężkie >35%
cz. spławialnych
dawka nawozu
<4,5
4,6-5,5
5,6-6,0
1500
750
500
2000
1500
500
2500
2000
1500
2.6.2.3. Uprawa i nawożenie gleby w sadzie
W pierwszych latach po założeniu sadu należy ograniczyć stosowanie środków
chwastobójczych, gdyż młode drzewka ze słabo rozwiniętym systemem korzeniowym są
narażone na ich mocne uszkodzenie. Zaleca się więc prowadzenie tzw. czarnego ugoru
polegającego na mechanicznym usuwaniu chwastów za pomocą narzędzi. Możne również
usuwać rośliny ręcznie, a miejsce tuż obok drzewa ściółkować np. trawą lub obornikiem.
Jankowska (2013) i Zdyb (2009) zgodnie twierdzą, iż podczas uprawy orzechów można
prowadzić przez początkowe lata jednocześnie tzw. uprawy współrzędne, polegające na
sadzeniu między rzędami drzew innych niskich roślin uprawnych, takich jak: ziemniak
(Solanum tuberosum), truskawka (Fragaria×ananassa) itp., które mają podobne wymagania,
co do zabiegów ochronnych oraz glebowych. W przypadku zastosowania obornika, jako
ściółki, dawka powinna mieć około 1 m średnicy i 15 – 20 cm grubości. Jest to dość drogi,
aczkolwiek bardzo korzystny dla młodych roślin zabieg [Zdyb 2009]. Tańszym rozwiązaniem
jest zastosowanie czarnej, propylenowej foli, którą rozkłada się przy każdym drzewie. Sposób
ten jednak sprzyja rozwojowi wszelkich gryzoni, gdyż chroni je przed drapieżnymi ptakami,
lisami oraz kotami, dla których są pożywieniem [Jankowska 2013].
Jeżeli nawożenie przed założeniem sadu było stosowane odpowiednio wcześniej i
dobrze przeprowadzone, a uprawa nie została dopuszczona do zachwaszczenia, to następne
zabiegi pielęgnacyjne powinny być wykonane po dwóch lub trzech latach po posadzeniu
drzew. W pierwszej kolejności powinno zadbać się o odpowiedni system uprawy gleby. W
23:6421618129
24
Polsce najbardziej rozpowszechniona jest uprawa polegająca na zadarnieniu międzywęźli
jednocześnie utrzymując pas herbicydowy w rzędach (ryc. 8). Dzięki murawie gleba utrzymuje
odpowiednią zawartość próchnicy, staje się bardziej żyzna a wjazd maszynami jest łatwiejszy,
zwłaszcza po obfitych opadach. W sadach spotykana jest również uprawa zadarniająca całą
powierzchnię, polegająca na częstym koszeniu trawy kosiarkami rotacyjnymi. Ten system
pielęgnacyjny w późniejszym etapie przewiduje ugory herbicydowe uzyskane opryskami bądź
stosowaniem czarnej foli. Systemy te spotykane są zazwyczaj na terenach o dużych skosach.
Rzadziej występującym i jednocześnie mniej wygodnym jest ugór herbicydowy stosowany na
całej powierzchni uprawy. Przy glebach lekkich, lessowych, próchniczych brak murawy
ułatwia wymywanie ziemi wraz z herbicydem [Zdyb 2009].
Nawożenie młodych sadów jest bardzo istotne, pomaga roślinom lepiej się ukorzenić
oraz rozrosnąć. Pierwszym składnikiem, jaki powinien być zastosowany w młodym sadzie jest
azot, którego dawkowanie w dużej mierze jest uwarunkowane od podlewania (tab. 3). Orzech
włoski jest rośliną wysoko wymagającą pod względem stanu wody, zwłaszcza w pierwszych
dwóch latach po posadzeniu. W krajach takich jak Francja, uprawie orzecha przeważnie
towarzyszą systemy nawadniające. W Polsce jednak działanie takie nie jest rozpowszechnione
ze względów ekonomicznych [Jankowska 2013].
Ryc. 8. Ugór herbicydowy w sadzie orzechowym (fot. Ludmiła Dudek – Wieczorek)
24:2824583200
25
Tabela 3. Dawkowanie azotu w uprawie orzecha włoskiego [Jankowska 2013]
Nawożenie azotowe nawadnianego sadu Nawożenie azotem nienawadnianego sadu
Azot w czystym
składniku
Średnica wysiewu
wokół drzewa
Saletra
amonowa
Saletra
wapniowa Saletrzak
1 rok-100 g 1 m 1 rok-100 g 1 rok-230 g 1 rok-125 g
2 rok-200 g 1,5 m 2 rok-200 g 2 rok-460 g 2 rok-250 g
3 rok-300 g 2 m 3 rok-300 g 3 rok-660 g 3 rok-380 g
4 rok-400 g 2,5 m
5-7 rok-500 g 3 m
7-9 rok-600 g -
Nawożąc starsze sady orzechowe powinno się kierować wynikami badań gleby oraz
wyglądem i stanem roślin. W przypadku przedwczesnego opadnięcia liści bądź owoców,
można przypuszczać niedobór któregoś ze składników.
Ponieważ stosowanie nawożenia mineralnego znacznie różni się od siebie w przypadku
zakładania sadu i w czasie jego owocowania, poniższa tabela pokazuje różnice, ułatwiając
obliczenie dawki nawozowej oraz wartości graniczne [Sadowski i in.1990].
Tabela 4. Dawki nawozowe dla drzew owocowych [Sadowski i in.1990]
Wyszczególnienie
Klasa zasobności
niska średnia wysoka
Zawartość fosforu (mg P/100g)
Dla wszystkich gleb:
warstwa orna
warstwa podorna
< 2,0
< 1,5
< 2-4
< 1,5-3
> 4
> 3
Nawożenie przed
założeniem sadu
Dawka fosforu (kg P2O5/ ha)
300 100-200 -
Zawartość potasu (mg K/100g)
Poziom próchniczy:
< 20% części spławialnych
20-35% części spławialnych
> 35% części spławialnych
Poziom niżej położony
< 20% części spławialnych
20-35% części spławialnych
> 35% części spławialnych
< 5
< 8
< 13
< 3
< 5
< 8
5-8
8-13
12-21
3-5
5-8
8-13
> 8
> 13
> 21
> 5
> 8
> 13
Nawożenie
przed założeniem sadu
w owocującym sadzie
Dawka potasu (kg K2O/ha)
150-300
80-120
100-200
50-80
-
-
Dla obu warstw gleby:
< 20% części spławialnych
≥ 20% części spławialnych
Zawartość magnezu (mg Mg/100g)
< 2,5
< 4
2,5-4
4-6
> 4
> 6
Nawożenie:
przed założeniem sadu
Dawka magnezu (g MgO/m²)
Wynika z potrzeb wapnowania -
25:1154348488
26
w owocującym sadzie 12 6 -
Dla wszystkich gleb
niezależnie od poziomu
genetycznego
Stosunek K : Mg
bardzo
wysoki
> 6,0
wysoki
3,6-6,0
poprawny
3,5
2.6.3. Dobór materiału szkółkarskiego
Na dzień dzisiejszy najbardziej rozpowszechnionym materiałem szkółkarskim orzecha
włoskiego są drzewa powstałe z rozmnażania generatywnego. Dlatego takie sadzonki najlepiej
wyprodukować sobie samemu dobierając owoce z najwartościowszych typów lub odmian.
Przy doborze należy kierować się wysoką plennością, odpornością, smacznymi i dużymi
orzechami z miękką skórką i późnym rozpoczęciem wegetacji oraz kwitnienia. W przypadku
zakupu sadzonek szczepionych lub okulizowanych, należy zwrócić uwagę na pochodzenie
sadzonek, oraz na dobór odmian i typów. [Zdyb 2009].
Według przyjętej normy branżowej, drzewka orzecha powinny być mocno
ukorzenione, proste, jedno lub dwu pędowe, a wysokość minimalna nie powinna być mniejsza
niż 100 cm (tab. 5) [Zdyb 2009].
Tabela 5. Norma branżowa drzew orzecha włoskiego [Zdyb 2009]
Wyszczególnienie I wybór II wybór
nie mniej niż
Grubość pnia (cm) 2,0 1,7
Liczba pędów szkieletowych
łącznie z przewodnikiem 3,0 1,0
Długość pędów
szkieletowych (cm) 30 30
Długość pędów
szkieletowych (cm) dla koron
jednopędowych
- 50
Liczba korzeni szkieletowych 3 2
Długość korzeni
szkieletowych (cm) 30 30
26:3915319198
27
2.6.4. Termin i sposób sadzenia drzew
Wszystkie drzewa i krzewy owocowe zaleca się sadzić wczesną wiosną lub jesienią (od
października do pierwszych przymrozków), kiedy ich okres wegetacji jeszcze się nie
rozpoczął. W przypadku orzecha włoskiego należy wziąć pod uwagę fakt, iż jest on bardzo
wymagający pod względem nawodniania i jeśli nie ma się zamiaru, podlewać młodych
nasadzeń, to lepiej wybrać termin jesienny. Dodatkowo drzewa sadzone na jesień przeżywają w
większym stopniu zimę, niż zasadzone wiosną [Jankowska 2013] oraz wcześniej rozpoczynają
wegetacje [Zdyb 2009]. Wadą sadzenia jesiennego jest zwiększone ryzyko omarznięcia. Aby
zabezpieczać sadzonki na zimę zwłaszcza w pierwszym roku po posadzeniu należy usypać np.
kopczyk z ziemi i pomalować białą farbą ochronną do drzew. W przypadku sadzenia na wiosnę
należy zwrócić uwagę aby zabieg ten wykonany był jak najwcześniej, im później zasadzone
sadzonki, tym więcej wody będą wymagały w lecie aby przetrwać i gorzej się ukorzenią
[Jankowska 2013].
Podczas sadzenia należy zwrócić uwagę na uszkodzenia mechaniczne na korzeniach. Jeśli
takie powstały powinno się je usunąć, ścinając je ostrym nożem. W przypadku zbyt mocnego
rozgałęzienia można usunąć słabsze i mniejsze pędy [Dudek 2016]. Drzewa orzecha włoskiego
w sadzie, sadzi się w prostych rzędach a rozstawa zależna jest od intensywności sadu i klasy
bonitacyjnej gleby (tab. 6). Bardzo ważne jest zachowanie odległości od granicy działki, tak
aby drzewo nie sięgało na teren sąsiada. Wielkość dołków powinna wynosić około 50 x 60 cm
lub 60 x 60 cm [Zdyb 2009], a podczas sadzenia należy zwrócić uwagę aby miejsce szczepienia
nie zostało zakryte ziemią.
Tabela 6. Rozstawa i liczba drzew w zależności od stopnia intensywności sadu i klasy
bonitacyjnej gleby [Zdyb 2009]
Klasa
bonitacyjna
gleby
Rozstawa
Liczba drzew na
1 ha sad ekstensywny
(m)
sad
półekstensywny
(m)
sad intensywny
(m)
Gleba I i II
klasy
bonitacyjnej
14 x 12
12 x 12
12 x 10
12 x 10
10 x 10
12 x 8
12 x 8
10 x 8
10 x 6
60
69
83
83
100
104
104
125
166
Gleba III i IV
klasy
bonitacyjnej
12 x 10
10 x 10
12 x 8
10 x 10
12 x 8
10 x 8
10 x 8
8 x 8
8 x 6
83
100
104
100
104
125
125
156
208
Gleba V i VI
klasy
bonitacyjnej
12 x 8
10 x 8
8 x 8
10 x 8
8 x 8
8 x 6
8 x 6
8 x 5
6 x 5
104
125
156
125
156
208
208
250
333
27:7751179535
28
2.6.5. Formowanie i cięcie drzew
W uprawie towarowej orzecha włoskiego cięcie jest wskazane, ale w niektórych przypadkach
można je jednak pominąć, gdyż gatunek ten nie wymaga tak silnej ingerencji w strukturę
korony jak inne drzewa. Jeśli wykonuje się cięcie, to przeważnie wykonywane jest ono w
początkowych latach i ma na celu uformowanie korony [Dudek 2014]. Według Zdyba (2009)
najodpowiedniejszym terminem wykonania zabiegu jest sierpień, gdyż pora ta mocno
ogranicza produkcję soków z ran. Tylko w nielicznych przypadkach drzewa przycina się
wiosną, na przełomie lutego i marca, tuż przed rozpoczęciem wegetacji. Według A.
Jankowskiej [2013] mocne cięcie powinno być wykonywane w drugiej połowie maja oraz na
początku czerwca. Natomiast cięcie formujące i sanitarne wykonuje się od maja do sierpnia.
Cięcie formujące, wykonywane jest zazwyczaj na młodych 2 – 3 letnich drzewkach,
gdyż mają one tendencję do tworzenia wielu konarów w dolnej części korony. Jest to bardzo
niepraktyczne w przypadku uprawy towarowej, ponieważ nie ma możliwości dokładnego, a
zarazem wygodnego koszenia i nawożenia, oraz zbierania owoców [Jankowska 2013]. Należy
zawracać uwagę na kierunek wzrostu gałęzi, ponieważ od tego uwarunkowane jest jego
plonowanie. Te, które rosną pionowo należy nachylić, a gdy nie jest to możliwe wyciąć, jako
pierwsze. Cenne natomiast są te pędy, które rosną pionowo. To na nich znajduje się najwięcej
pąków kwiatowych [Zdyb 2009]. Szczególnie polecaną formą korony dla drzew orzecha
włoskiego jest, korona ze zmodyfikowanym przewodnikiem. Charakteryzuje się ona brakiem
głównego przewodnika oraz niewielką liczbą gałęzi (od 3 do, 5), dzięki czemu jest ona mocno
doświetlona i silna [Jankowska 2009].
Kolejna, zupełnie inna metoda formowania korony orzecha włoskiego, opracowana
została przez naukowców z Republiki Czeskiej. Polega ona na wyprowadzeniu w pierwszym
roku przedłużenia głównego pnia dzięki pojedynczemu pąkowi szczytowemu. Pozostawia się
również od 4 do 5 pędów bocznych na długości 2 oczek (gdzie drugie oczko jest zapasowe)
usuwając pozostałe. Tak pozostawione pędy powinny osiągnąć około 80 cm, a jeśli tak się nie
stanie cały zabieg powinno się powtórzyć na wiosnę. W przypadku starszych 2 – 3 letnich
drzewek, również należy skrócić pędy metodą czeską (ryc. 9). Dobrze przeprowadzony zabieg
powoduje szybkie wchodzenie drzew w owocowanie oraz zmniejsza intensywność cięcia
drzew [Böhm i in. 1995].
Cięcie drzew starszych w przypadku orzecha, opiera się na wycinaniu uszkodzonych,
spróchniałych gałęzi, lub prześwietlaniu, gdy korona jest zbyt mocno zagęszczona [Zdyb
2009]. Pomimo, iż orzechy włoskie posiadają możliwość regeneracji i formowania korony
poprzez samoistne zrzucanie starych i uszkodzonych pędów, to jest to proces bardzo
czasochłonny oraz wymagający dużej, niepotrzebnie traconej przez drzewa energii.
Dodatkowo wzrasta prawdopodobieństwo zainfekowania chorobami grzybowymi i
bakteryjnymi [Jankowska 2013].
Jedną z przyczyn, która powoduje konieczność wycinania gałęzi w drzewach starszych są
uszkodzenia mrozowe. Pomimo tego, iż orzech włoski nie należy do gatunku przemarzającego
w klimacie polskim, to mocne mrozy występujące raz na kilka lat mogą spowodować
częściowe uszkodzenie pędów. Zabieg usuwania uszkodzonych części rośliny powinien być
przeprowadzony w sierpniu, a pozostawione zdrowe gałęzie powinny zostać potraktowane
preparatem grzybobójczym [Zdyb 2009].
28:1428491465
29
Ryc. 9. Formowanie korony metodą czeską. 1 – Pierwszy rok, 2- drugi rok, 3 - trzeci rok, 4 –
czwarty rok po posadzeniu [ Böhm i in. 1995]
2.6.6. Odchwaszczanie
Zabieg odchwaszczania jest jednym z ważniejszych działań zarówno przed, jak i w trakcie
prowadzenia każdej produkcji. Jeśli gleba pod uprawę drzew została prawidłowo
przygotowana, pierwsze stosowanie herbicydów w sadach orzechowych powinno być
wykonywane po około 2-3 latach po założeniu sadu. Wcześniejsze zastosowanie zabiegu lub
nieprawidłowe jego wykonanie może spowodować trwałe uszkodzenie drzewek [Zdyb 2009].
Termin oraz zalecane dawkowanie zależne jest od stosowanych preparatów. Przy uprawie
wyróżnia się następujące grupy herbicydów: selektywne oraz nieselektywne. Preparaty
selektywne (doglebowe i dolistne) opierają się na zwalczeniu poszczególnych jedno lub
dwuliściennych chwastów oraz określonych gatunków np. perzu. Uszkadzając zazwyczaj
poszczególne jego części takie jak: liście, pędy lub korzenie (tab. 7). Preparaty nieselektywne
opierają się na substancji czynnej - glifosat (tab. 8) i mają na celu zwalczenie wszystkich roślin
[Internet 1]. W przypadku herbicydów doglebowych, stosowanie powinno się rozpocząć
wiosną na wilgotną glebę. Pierwszy zabieg należy wykonać przed skiełkowaniem chwastów.
Przy herbicydach dolistnych najodpowiedniejszym terminem do ich stosowania jest początek
maja. Temperatura powietrza podczas wykonywania zabiegów jest różna i zależna od
stosowanego preparatu. Waha się od 10 do 25°C. Najistotniejszym czynnikiem podczas użycia
herbicydów jest wiatr, a właściwie jego brak. Minimalne podmuchy mogą spowodować
kontakt preparatu z właściwą rośliną co w późniejszym etapie wywołuje osłabienie wzrostu,
rośliny i jej części (żółknięcie liści), a nawet jej zamieranie. Zazwyczaj zabieg na początku
produkcji powinien być wykonywany opryskiwaczem plecakowym. W późniejszych latach,
gdy drzewa są duże zabieg odchwaszczania można wykonywać mechanicznie [Zdyb 2009].
29:4187625656
30
Tabela 7. Zwalczanie chwastów preparatami selektywnymi i nieselektywnymi [Kupczak K. i
Kupczak D. 2016].
ZWALCZANIE CHWASTÓW W SADACH
Nazwa środka
(substancja aktywna),
zagrożenie dla ludzi i
środowiska¹
Dawka na ha Uwagi
1 2 3
Środki doglebowe do stosowania przed i w trakcie wschodów chwastów
Stomp Aqua 455 SC
(pendimetalia)
3,5 l
Lub w dawkach
dzielonych:
I-1,75 l
II-1,75 l
Stosowanie na odpowiedzialność użytkownika²
Zwalcza chwasty (dwu- i jednoliścienne) w
okresie ich kiełkowania i wschodów,
jednoliścienne są zwalczane do fazy 1. Lub do
początku 2. Liścia, a dwuliścienne – do fazy 2
liści właściwych. Stosować w pasach
herbicydowych, na glebę wolną od chwastów.
Używać osłon na dysze. Stosować w sadach:
-ziarnkowych (grusza) stosować od fazy
różowego pąka (BBCH 57) do fazy, gdy
średnica owocu dochodzi do 40 mm (BBCH
74);
-pestkowych (brzoskwiniowych,
czereśniowych, morelowych, śliwowych,
wiśniowych) – od fazy różowego/białego pąka
(BBCH 57) do fazy czerwcowego opadu
(BBCH 73).
3,5 l Stosowanie na odpowiedzialność użytkownika²
W sadach drzew, w pasach herbicydowych, na
glebę wolną od chwastów, stosując osłony na
dyszę; brzoskwiniowych, czereśniowych,
gruszowych, morelowych, śliwowych,
wiśniowych – można stosować jesienią: grusza
– po zbiorach owoców; pozostałe gatunki – od
fazy zakończonego wzrostu pędów (BBCH
91)do fazy, gdy opadły wszystkie liście (BBCH
97). Środka nie stosować w roku sadzenia
roślin.
Stosowanie na odpowiedzialność użytkownika²
W sadach orzecha włoskiego, na plantacjach
orzecha laskowego - stosować wczesną wiosną
w stanie spoczynku roślin (BBCH 00). Środka
nie stosować w roku sadzenia roślin.
30:1073186928
31
Diflanil 500 SC
(diflufenikan)
Zezwolenie MRiRW nr
R-150/2014 z dnia
29,08,2014
0,6 l Zwalcza chwasty dwuliścienne w sadach
jabłoniowych. Stosować wiosną po ruszeniu
wegetacji we wczesnych fazach wzrostu
chwastów, najlepiej w czasie kiełkowania lub
krótko po ich wschodach, w fazie siewek.
Środki do zwalczania chwastów po wschodach
Środki zawierające
glifosat (patrz tabela
niżej)
Okres działania na rośliny wynosi 3 tygodnie, pierwsze objawy
zamierania roślin widoczne są po 7-10 dniach. Środki można
stosować od wiosny do jesieni na zielone, intensywnie rosnące
chwasty.
Nie stosować przed wschodami chwastów, na liście, pędy i
niezdrewniałą korę drzew i krzewów, na rosliny mokre, w okresie
prześwietlenia drzew oraz przed spodziewanym deszczem
(pobierany jest przez rośliny w ciągu 6 godzin). Przed zabiegiem
usunąć odrosty korzeniowe. Dla poprawienia skuteczności można
stosować mieszaniny ze środkami zawierającymi MCPA i inne.
Agil 100 EC
(propachizafop)
0,5-1,5 l
Środki przeznaczone do selektywnego
zwalczania chwastów jednoliściennych, w tym
perzu. Stosować w fazie- liści. Dodatek
adiuwantów zwiększa skuteczność.
Agil – okres na zużycie istniejących zapasów
(stosowanie) środka upływa 30.03.2016 r.
Fusilade Forte 150
EC
(fluazyfop-P-butylowy
Premazor Sad 500
SC
(diflufenikan)
0,6 l Zwalcza chwasty dwuliścienne w sadach
jabłoniowych. Stosować wiosną po ruszeniu
wegetacji, we wczesnych fazach wzrostu
chwastów, najlepiej w czasie kiełkowania lub
krótko po ich wschodach, w fazie siewek.
Kileo 400 SL
(glifosat + 2,4-D)
5-6 l Zwalcza w sadach jabłoniowych chwasty
zielone w czasie intensywnego ich wzrostu –
perz oraz dwuliścienne (jednoroczne i
wieloletnie), od wiosny do jesieni. Przed
opryskiwaniem usunąć mechanicznie wszystkie
odrosty korzeniowe drzew owocowych.
Opryskiwać w sposób bezpieczny, najlepiej
używając opryskiwacze z osłonami.
Orkan 350 SL
(glifosat + MCPA)
8 l
(max.*)
5-8 l
(zalecana*)
Zwalcza chwasty jedno- i dwuliścienne w
sadach jabłoniowych. Stosowanie na
odpowiedzialność użytkownika². Zwalcza
chwasty jedno- i dwuliścienne w sadach:
gruszkowych, wiśniowych, czereśniowych,
śliwkowych, brzoskwiniowych i morelowych.
Raptor 263 SC 6 l Zwalcza chwasty jedno- i dwuliścienne w
31:1013292201
32
(glifosat + pyraflufen
etylowy)
(max.*)
2-6 l
(zalecana*)
sadach jabłoniowych. Środek stosować na
zielone chwasty, w okresie ich intensywnego
wzrostu, wybierając dawkę potrzebną do
zniszczenia występujących gatunków. Zabieg
można wykonać od początku fazy rozwoju liści
(BBCH 10) do końca fazy rozwoju owoców,
gdy osiągają one 90% typowej wielkości
(BBCH 79).
Sprinter 350 SL
(glifosat + MCPA)
8 l
(max.*)
5-8 l
(zalecana*)
Zwalcza chwasty jedno- i dwuliścienne w
sadach jabłoniowych. Stosowanie na
odpowiedzialność użytkownika². Zwalcza
chwasty jedno- i dwuliścienne w sadach:
gruszkowych, wiśniowych, czereśniowych,
śliwkowych, brzoskwiniowych i morelowych.
Tabela 8. Środki chwastobójcze (zawierające jako substancje aktywną wyłącznie glifosat)
zarejestrowane do upraw sadowniczych [Kupczak K. i Kupczak D. 2016].
Nazwa środka, substancja aktywna, toksyczność Uwagi
Acomac¹
Agenor 450 SL*
Agrosar 360 SL²
Atut 360 SL*
Atut Bis 360 SL*
Barclay Barboriaan Super
360 SL*
Barclay Barboriaan Xtra
450 SL*
Barclay Gallup Super 360
SL*
Barcley Gallup Xtra 450
SL*
Boom Efekt 360 SL*
Cordian 450 SL*
Dominator Green 360 SL*
Dominator HL 480 SL*
Etna 360 SL
Figaro 360 SL¹
Gallup 360 SL²
Glifocyd 360 SL*
Glifoherb 360 SL²
Glifostar 360 SL*
Glyfos 360 SL*
Glyphoflash Xtra 450 SL*
Helosate Plus 450 SL*
Katamaran 360 SL*
Klinik 360 SL²
Kosmik 360 SL*
Koyote 360 SL*
Landmaster 360 SL²
Nufosate 360 SL²
Pilaround 360 SL²
Rambo 360 SL²
Rofosat Agro 360 SL
Rosate 360 SL²
Roundup 360 SL¹
Roundup Active 360
Roundup Flex 480
Roundup Max 2
Stefes Cleaner 360
SL¹
Taifun 360 SL
Torinka SL
Trustee Hi-Aktiv
SL*
Trustee Xtra 450 SL*
Środki zawierają glifosat
pozostałe
* nie jest klasyfikowany
¹GHS05
²GHSO7
Środki dolistne, nieselektywne, o
działaniu układowym.
Przeznaczone do zwalczania perzu
oraz innych chwastów jedno- i
dwuliściennych (jednorocznych i
wieloletnich) na terenach
przeznaczonych pod założenie
sadu lub plantacji roślin
jagodowych, w sadach drzew
ziarnkowych i pestkowych w
okresie wegetacji. Okres działania
środka wynosi 3 tygodnie,
pierwsze objawy zamierania roślin
widoczne są po upływie 7-10 dni.
Środek można stosować od wiosny
do jesieni na zielone, intensywnie
rosnące chwasty. Nie stosować
przed wschodami chwastów, na
liście, pędy, a także na
niezdrewniałą korę drzew i
krzewów, na rośliny mokre, w
okresie prześwietlania drzew oraz
przed spodziewanym deszczem )
pobierany jest przez rośliny w
ciągu 6 godzin). Przed zabiegiem
usunąć odrosty korzeniowe.
Chwasty trwałe dwuliścienne
zwalczane są środkami w
32:2389999668
33
wyższych (z zalecanych) dawkach
lub za pomocą mieszaniny np. ze
środkiem Chwastox. Dla
zwiększenia skuteczności do
preparatu można dodać siarczan
amonu. Stosować zgodnie z
dawkami i zasadami
określonymi w etykiecie
rejestracyjnej poszczególnych
preparatów.
2.6.7. Ochrona przed szkodnikami i chorobami
Istotnym czynnikiem, wpływającym na powodzenie uprawy orzecha włoskiego jest dbałość o
ochronę przed szkodnikami oraz chorobami. Pomimo odpowiedniej uprawy i pielęgnacji
plantacja może ucierpieć z powodu ich licznego występowania. Rozpoznanie zagrożenia w
przypadku uprawy gatunku orzecha nie jest szczególnie trudna, ponieważ skupia się na kilku
następujących przedstawicielach:
Szkodniki:
Mszyca orzechowa ciemnożyła (Callaphis juglandis Goeze) - nieuskrzydlony,
zielono-żółty szkodnik, który żeruje w grupie, tworząc kolonie wzdłuż głównego nerwu
liścia. 2,5 mm to maksymalna wielkość, jaką osiągają. Zimują jako czarne jaja na
pędach. Larwy przechodzą na wierzchnią stronę liścia, a w lipcu ich formy uskrzydlone
przelatują na inne drzewa (tab. 9) [Wiech 2008].
Mszyca orzechowa jasna (Chromaphis juglandicola Kalt.) - Szkodnik żerujący na
spodniej stronie liści blisko środkowego nerwu lub na owocu orzecha, pokrywając je
śliską mazią. Osobniki są nieuskrzydlone, jasno zielone lub jasno żółte. Podobnie jak u
mszycy ciemnożyłej zimują w postaci czarnych jaj na pędach blisko pąków, wylęgając
się w kwietniu [Wiech 2008].
Pilśniowiec orzechowiec (Aceria tristriatus Nal.) – Niewidoczny gołym okiem
roztocz, żerujący na dolnej części liścia, powodując srebrzyste plamy pokryte
włoskami, a od góry wybrzuszenia. Końcowym efektem jest żółknięcie i opadanie liści
oraz osłabienie wzrostu rośliny [Zdyb 2009]. Zimują w pąkach, a jaja składają w
miejscu, gdzie żerują [Wiech 2008]. Pomimo, że we wcześniejszych latach
występowały środki, którymi można było zwalczać szkodniki na rok 2016 nie ma
zarejestrowanych odpowiednich zoocydów
Zwójki liściowe (Pandemis sp.) - szkodnik występujący na wielu gatunkach drzew
owocowych zwłaszcza jabłoni, gruszy, śliwie itp. Ich żerowanie może być bardzo
szkodliwe dla gatunku, gdyż gąsienica żerując potrafi uszkodzić lub zniszczyć stożek
wzrostu. Ich pokarm stanowi również kwiat żeński oraz zawiązki owoców [Jankowska
2013]. Na dojrzewających owocach powstają brązowiejące zagłębienia i blizny.
33:7870494653
34
Zimująca gąsienica ukrywa się zazwyczaj w korze, a miejsce to opuszczają dopiero gry
roślina wejdzie w fazę zielonego pąka. W czerwcu gąsienice przepoczwarczają się w
motyla [Wiech 2008]. Zwalczanie powinno być oparte na zaleceniach ochrony innych
drzew owocowych (tab. 10). W przypadku uprawy amatorskiej polega na ręcznym
zbieraniu gąsienic.
Trociniarka torzyśniad (Zeuzera pyrina L) - szkodnik występujący na wielu różnych
gatunkach drzew w tym owocowych. Największe szkody występują w młodych sadach
[Wiech 2008]. W przypadku orzecha gąsienice pojawia się najczęściej na młodych
pędach. Z początku żerują na liściach przechodząc do wnętrza gałęzi [Jankowska
2013]. Jaja składane są na korze w lipcu i sierpniu. Ich przepoczwarczenie następuje po
trzecim roku żerowania [Wiech 2008]. Zwalczanie opiera się na wycinaniu
uszkodzonych pędów, dokładnym zabezpieczaniu ran po cięciu oraz lustracji szkodnika
w celu uniknięcia jego głębszego przemieszczenia [Jankowska 2013].
Zwierzyna płowa - jedne z największych szkód w sadach orzechowych poczynają
zwierzęta z rodziny jeleniowatych. Ocierają porożami o drzewa (tzw. czemchanie),
mocno je uszkadzając [Jankowska 2013]. Dość liczne szkody powodują również dziki
zwłaszcza, gdy uprawa położona jest blisko lasów. Dzięki swojemu doskonałemu
węchowi zwierzęta te wyczuwają orzechy w sadach zjadając ich bardzo dużą ilość. W
szkółkach najczęściej cierpią młode sadzonki oraz świeżo zakopane orzechy [Zdyb
2009]. W Polsce dostępne są środki pomagające zabezpieczyć roślinę przed zwierzyną
łowną (tab.11).
Choroby:
Bakteryjne:
Bakteryjna zgorzel orzecha włoskiego, którego sprawcą jest Xantomonas campestris
pv. juglandis Dyc. – Występuje również pod nazwą bakteryjna plamistość orzecha
włoskiego. Rozpowszechnieniu choroby sprzyja wysoka temperatura. Zarażone liście i
ogonki liściowe stają się pokryte czarnymi plamami i w końcowym etapie opadają.
Porażone pędy i zawiązki zamierają i spadają, a owoce są pokryte plamami, które
sięgają w głąb łupiny i gniją. Patogeny zimują na wcześniej porażonych pędach.
Wiosną rozprzestrzeniają się wraz z deszczem lub wnikają do skórki poprzez rany
powstałe na wskutek gradu lub żerowania innych szkodników [Grabowski 1999].
Pomimo, iż we wcześniejszych latach występowały środki, którymi można było
zwalczać szkodniki na rok 2016 nie ma odpowiednich fungicydów (tab. 9). Jedyną
formą walki z chorobą jest odpowiednie wycinanie porażonych pędów i palenie ich.
Miejsca z raną należy zabezpieczyć preparatami ochronnymi.
Grzybowe:
Antraknoza orzecha włoskiego - patogenem jest Gnomonia leptostyla Fr. Choroba
dość powszechna w klimacie polskim. Charakterystyczną cechą rozpoznawczą są
mocno porażone liście, które pokryte są okrągłymi żółtymi plamami, które zamierają i
pokrywają się czerwoną miseczkowatą podkładką z plecionych grzybni. Zawiązki
opadają. Charakterystyczne plamy występują także, na ogonkach liściowych. Owoc
34:7724744635
35
zostaje pokryty czarno-brunatnymi plamami, które sięgają w głąb skorupy, niszcząc je
i przyśpieszając ich opadanie. Grzybnia zaczyna rozwijać się już jesienią i zimą.
Wysiew zarodników następuje w kwietniu i kończy się w połowie czerwca.
Warunkami sprzyjającymi rozwojowi choroby jest wilgotny, deszczowy rok
[Grabowski 1999]. Należy usuwać porażone pędy oraz liście, środkami zgodnymi z
najnowszymi zalecaniami ochrony (tab. 9).
Choroba wywołana przez grzyb Chalaropsis thielavioides Peyronel poraża szczepione
orzechy – objawia się w miejscu szczepienia w postaci nalotu (zarodników grzyba).
Ochrona polega głównie na wykonywaniu zabiegów przed szczepieniem, szczególnie
istotne jest zachowanie sterylności podczas szczepienia jak, również zaopatrywaniu się
w dobrej jakości materiał wyjściowy [Zdyb 2009].
Mączniak prawdziwy, którego patogenem jest Phyllactinia corylea Pers. – dotyczy
zazwyczaj uprawy młodych drzewek w szkółkach, a nie w sadach towarowych.
Objawia się na dolnej części liścia i pędach w postaci białego, pajęczynowatego nalotu,
który w późniejszym etapie formuje się w małe brązowe kuleczki. Powoduje silne
zahamowanie wzrostu drzewka oraz zmianę koloru i opad porażonych liści. Drzewka
porażone mączniakiem gorzej znoszą niskie temperatury w zimie. Perytecjum zimuje,
a latem zarodniki pomagają w ich rozprzestrzenianiu. Mączniaka można zwalczać
poprzez wycinanie uszkodzonych pędów [Zdyb 2009].
Choroby nieinfekcyjne:
Oparzelina słoneczna owoców – Przyczyną jej powstawania jest suche i upalne
lato. Objawy ujawniają się na owocach w postaci ciemnych plam (uszkodzenie
tkanki), które pokrywają znacznie stronę owocu wystawioną na działanie promieni
słonecznych. Długotrwała susza może spowodować również zmniejszenie
pobierania składników pokarmowych [Jankowska 2013]. Jedną z przyczyn
większej podatności drzew owocowych na oparzelinę słoneczną owoców jest niska
zawartość wapnia. Chorobie tej, zatem należy zapobiegać uzupełniając niedobory
wapnia w glebie [Internet 2].
35:8090592493
36
Tabela 9. Szczegółowe zalecania ochrony orzecha włoskiego [Kupczak K. i Kupczak D. 2016].
Cel
zabiegu-zwalczane
choroby lub
szkodnik;
regulowanie
wzrostu roślin
(owoców)
Nazwa
preparatu
Dawka ( na
hektar lub
określoną
powierzchnię)
Uwagi
1 2 3 4
PRZED KWITNIENIEM (BBCH 11-69)
‘ Signum
33WG¹ 1 kg
Stosowanie na odpowiedzialność
użytkownika¹
Opryskiwać zapobiegawczo lub z
chwilą pojawienia się symptomów
choroby. Środek stosować od
początku fazy kwitnienia (BBCH
61).
Bakteryjna zgorzel
orzecha włoskiego
Obecnie w Polsce nie ma zarejestrowanych fungicydów do ochrony
przed tą chorobą.
PO KWITNIENIU (BBCH 70-99)
Szpeciel
pilśniowiec
orzechowy
Obecnie w Polsce nie ma zarejestrowanych zoocydów do ochrony
przed tym szkodnikiem.
Antraknoza Signum
33WG¹ 1 kg
Stosowanie na odpowiedzialność
użytkownika¹
Opryskiwać zapobiegawczo lud z
chwilą pojawienia się symptomów
choroby. Środek stosować do końca
fazy rozwoju owocu (BBCH 79).
Mszyce
Obecnie w Polsce nie ma zarejestrowanych zoocydów do ochrony
przed tym szkodnikiem.
Afik
AgriTrap
Emulpar 940
EC
Siltac EC
0,3 %
0,3-0,6%
0,9-1,2%
0,15-0,2%
Preparaty powierzchniowe,
wspomagające ochronę, działają
mechanicznie i fizycznie. Dokładnie
pokryć roztworem chronioną
powierzchnię.
¹odpowiedzialność za skuteczność działania i fitotoksyczność tego środka ochrony roślin stosowanego
w wymienionej uprawie małoobszarowej ponosi wyłącznie jego użytkownik.
36:7395406909
37
Tabela 10. Szczegółowe zalecenia ochrony dla śliw [Kupczak K. i Kupczak D. 2016].
Cel
zabiegu-zwalczane
choroby lub
szkodnik;
regulowanie
wzrostu roślin
(owoców)
Nazwa preparatu
Dawka ( na
hektar lub
określoną
powierzchnię)
Uwagi
1 2 3 4
PRZED KWITNIENIEM (BBCH 10 -59)
Zwójki
(bukóweczka,
siatkóweczka,
różóweczka i inne)
oraz inne młode
gąsienice zjadające
liście (np. piędzik
przedzimek)
Zakłada na pnie drzew taśmy ledowe lub z tektury falistej powierzchnią
falistą przylegającą do kory, (w których odławiają się samice piędzika
przedzimka).
Taśmy te umożliwiają monitorowanie terminu pojawienia się
szkodnika i dynamikę zmian liczebności jego populacji.
Mospilan 20 SP’
+ Slippa
0,2 kg
+ 0,2 l
Uwaga ogólna- do zwalczania
wymienionych szkodników:
zabieg przeprowadzić po
pojawieniu się gąsienic lub
uszkodzeń na liściach.
Stosowanie na odpowiedzialność
użytkownika¹
WZROST ZAWIĄZKÓW–DO POŁOWY CZERWCA (BBCH 71-75)
Zwójki
(bukóweczka,
siatkóweczka,
różóweczka i inne)
oraz inne młode
gąsienice zjadające
liście (np. piędzik
przedzimek)
Mospilan 20 SP’
+ Slippa
0,2 kg
+ 0,2 l
Stosowanie na odpowiedzialność
użytkownika¹
Opryskiwać do 2 razy w sezonie,
do końca dojrzewania owoców
(BBCH 89).
WZROST ZAWIĄZKÓW-OD LIPCA DO ZBIORÓW (BBCH 76-89)
Zwójki
(bukóweczka,
siatkóweczka,
różóweczka i inne)
oraz inne młode
gąsienice zjadające
liście (np. piędzik
przedzimek)
Mospilan 20 SP’
+ Slippa
0,2 kg
+ 0,2 l
Stosowanie na odpowiedzialność
użytkownika¹
Opryskiwać do 2 razy w sezonie,
do końca dojrzewania owoców
(BBCH 89).
37:1088730435
38
Tabela 11. Środki zabezpieczające rośliny przed zwierzyną łowną [Kupczak K. i Kupczak D.
2016].
Nazwa środka,
substancja
aktywna,
toksyczność
Dawka Uwagi
Emol BTX LA
0,155 g benzoesanu
denatonium w 1 l nie
jest klasyfikowany
10 -15 l
na 1000 drzewek
Środek przeznaczony do ochrony drzew i
krzewów owocowych przed zgryzieniem ich
przez roślinożerne ssaki (jeleniowate i
zającowate). Stosować jesienią, po opadnięciu
liści. Jednorazowy zabieg zabezpiecza drzewa i
krzewy na cały sezon. Przed użyciem środek
dokładnie wymieszać. W przypadku
konsystencji zbyt gęstej, utrudniającej
nakładanie środka, można rozcieńczyć go
niewielką ilością wody (do 5%). Następnie
szczotką lub ręką zabezpieczoną rękawicą
gumową nanosić środek równomiernie cienką
warstwą na pędy drzew – na cały pęd główny,
gdy jego grubość nie przekracza 2 cm, a
wysokość 60 – 80 cm. Środek stosować w dni
bezdeszczowe, w temperaturze nie niższej niż
5°C. Ze względu na krótki okres trwałości
środki zamawiać bezpośrednio u producenta.
Pellacol 10 PA
10% tiuramu
GHS07
1 l na 100 sztuk,
w zależności od
wielkości drzew i
krzewów
Środek o działaniu odstraszającym roślinożerne
ssaki, ma formę pasty do smarowania. Chroni
drzewa i krzewy owocowe przed zgryzaniem i
spałowaniem przez jeleniowate i zającowate.
Środek stosować 2 lub 3 razy w okresie
jesienno-zimowo-wiosennym. Smarować suchą
powierzchnię pędu jednolitą warstwą środka.
Preparat stosować w dni bezwietrzne, w
temperaturze nie niższej niż 0°C. Nie
przekraczać dawki 26 l preparatu na 1 ha.
Polytanol GR
280 g (28%) fosforku
wapnia w 1 kg
bardzo toksyczny
10 kg/ha lub 5 g tj. 8 kulek do
otworu (max.*) 5-10 kg/ha lub 2-5 g tj. 3-8 kulek do
otworu
(zalecana*)
Środek o działaniu gazowym. Chroni drzewa i
krzewy owocowe przed kretem i karczownikiem
ziemnowodnym. Gazowanie nor przeprowadzać
na niezmarzniętych glebach w temperaturze
powyżej 3°C. Środka nie stosować w czasie
wilgotnej, deszczowej pogody. Wydzielający się
fosforowodór jest gazem samorzutnie łatwo
zapalnym. Po zetknięciu się środka z wodą
zachodzi gwałtowna reakcja, co grozi
samozapaleniem się gazu. W zależności od
wilgotności gleby wydzielanie się gazu z kulek
trwa od 24-48 godzin. Prace uprawowe na polu
można przeprowadzać dopiero po upływie 72
godzin.
Detonator na gaz 1 sztuka/0,5-2 ha Detonacje prowadzić przez kilka kolejnych dni,
38:4216806325
39
propan-butan po zaobserwowaniu na drzewach owocowych
uszkodzeń spowodowanych przez zwierzynę
łowną.
Mydło toaletowe 5-10 g Zawiesić mydełko opakowane w folię
perforowaną na roślinach lub w ich pobliżu na
wysokości około 0,5-1,5 m celem odstraszenia
saren i jeleni.
Perforowane osłony
z winiduru lub
innego typu osłony
1 sztuka na
drzewo
Zakłada na pnie drzew w okresie narażenia na
ogryzanie przez zwierzęta.
2.6.8. Ochrona przed mrozem i przymrozkami
Orzech włoski należy do gatunków, który jest podatny na niskie temperatury. Długie i ostre
zimy (zwłaszcza, gdy z roku na rok są równie mocne i intensywne) mogą spowodować
spękania kory, zgorzele lub całkowite wymarznięcie drzewa. Przymrozki wiosenne (maj) i
jesienne (wrzesień) mogą natomiast spowodować częściowe omarzanie pędów, co znacznie
spowalnia wzrost drzew [Jankowska 2013]. Podczas zakładania plantacji należy wybierać
odpowiednie odmiany dostosowane do niskich temperatur [Dudek 2016]. Podjęcie
odpowiedniej decyzji może również ułatwić mapa stref mrozoodporności dla roślin wg.
Heinzego i Schreibera (ryc. 10), dzięki której została określona średnia temperatur dla
poszczególnych regionów kraju. Orzech włoski należy do strefy 6B.
Kilka czynników może przyczynić się do wyższej odporności roślin na mróz. Ich zastosowanie
nie jest konieczne, jednak może poprawić jakość, procent przyjęć (udatność) i ogólną kondycję
roślin [Dudek 2016].
Kopczykowanie drzewek na zimę – chroni miejsce szczepienia przed ujemnymi
temperaturami oraz przed zwierzyną łowną [Dudek 2016].
Odpowiedni sposób i termin sadzenia – materiał należy sadzić zgodnie z
zaleceniami producenta [Dudek 2016].
Odpowiednia głębokość sadzenia - podczas zakopywania drzewka należy zwrócić
uwagę, aby rosło ono na takiej samej wysokości jak w szkółce [Jankowska 2013].
Zabezpieczanie roślin - malowanie ją odpowiednią farbą (lateksową) lub
okrywając ją specjalnym, przepuszczalnym materiałem [Jankowska 2013].
Zapewnienie odpowiednich warunków (tj. podlewanie, nawożenie, cięcie) – istotne
jest, aby sadzonka od razu po wsadzeniu została obficie podlana, gdyż następuje
usunięcie pęcherzy powietrza, a w pierwszym roku po posadzeniu nie została
przesuszona zwłaszcza podczas suszy. Nie należy dopuścić do przenawożenia
roślin, a cięcie powinno być niezbyt ostre i wykonane w odpowiednim terminie
[Jankowska 2013].
Zastosowanie odpowiednich środków chemicznych przed oraz po mrozach –
preparaty mają na celu zapobiegnięciu skutkom przymrozków wiosennych,
chroniąc kwiat [Dudek 2016].
39:8046878698
40
Dodatkowo polecane jest zastosowanie zabiegów, które również mają za zadanie ochronę
roślin przed mrozami, jednak są one znacznie bardziej pracochłonne i kosztowne [Zdyb 2009].
Bielenie pni drzew - zabieg wykonywany wczesną wiosną polegający na
opryskiwaniu starszych drzew orzecha wapnem gaszonym w celu ograniczenia
nadmiernego nagrzewania pni przez promienie słoneczne oraz zahamowania
zbyt wczesnej wegetacji roślin [Zdyb 2009].
Deszczownie i zamgławianie wodą – polega na zmianie stanu skupienia wody.
Podczas tego procesu następuje produkcja ciepła, dzięki której można chronić
kwiaty przed mrozem. Zabieg ten jest jednym z bardziej rozpowszechnionych
[Zdyb 2009].
Mieszanie powietrza w sadzie – Zabieg wykonywany podczas inwersji
temperatur polegający na wymieszaniu zimnego powietrza z ciepłym dzięki
odpowiednim maszynom takim jak: specjalistyczne śmigło, wentylator czy
opryskiwacz [Zdyb 2009].
Ogrzanie powietrza – polega na wytworzeniu ciepła poprzez spalanie traw,
trocin i innych materiałów [Zdyb 2009].
Orzech włoski jest zdolny do regeneracji nawet silnie uszkodzonych pędów i pni.
Powinno się jednak dobierać odmiany wyprodukowane w pobliskich szkółkach, ponieważ są
one najlepiej dostosowane do występującego klimatu [Dudek 2016].
W przypadku szczepionych orzechów włoskich nabierają one odporności na mróz po
około 10 latach od posadzenia. W przypadku orzecha z siewki odporność występuje już po
kliku latach od wysadzenia drzewka jednak odporność na minusowe temperatury maleje w
momencie wchodzenia w okres owocowania i pełnej jego dojrzałości [Jankowska 2013].
Ryc. 10. Mapa stref klimatycznych Polski [Pokora 2014]
40:5431714307
41
2.7. Cenne odmiany i typy orzecha włoskiego
W Polsce rozpowszechnionych jest około 50 odmian i typów orzecha włoskiego. Pierwsze sady
odmianowe zaczęły powstawać dopiero kilka lat temu i ich ilość nie jest jeszcze wystarczająca,
aby zaspokoić krajowy rynek. Pierwsze próby wyselekcjonowania w Polsce odmian orzecha
podjął Černy z Czechosłowacji, który opracował metodę jesiennego szczepienia [Werner
2006]. Odmiany opisane poniżej różnią się od siebie owocem, porą ich zbioru, wytrzymałością
na mróz oraz właściwościami fizyko–chemicznymi owoców.
2.7.1. ‘Broadview’
Odmiana pochodząca najprawdopodobniej z Kanady [Jankowska 2013]. Owoc tej odmiany jest
średniej wielkości, podłużny, z miękką i łatwo odchodzącą okrywą, a jądro jest w większości
wypełnione (ryc. 11 i 12). Nadaje się do suszenia. Skórka dość łatwo odchodzi od liścieni, a
sam miąższ jest smaczny i lekko słodki. Odmiana bardzo plenna, niewymagająca zapylaczy,
przez co polecana jest do nasadzeń towarowych. Pierwsze owocowanie następuje już po
trzecim roku od posadzenia [Dudek 2016]. Drzewo charakteryzuje się zwartym pokrojem oraz
szybkim wzrostem. Uważana za odmianę późno kwitnącą i dość wytrzymałą na przymrozki.
Do zwiększenia plonów polecane są zapylacze takie jak: ‘U 01’, ‘Koszycki’ oraz ‘Mars’
[Jankowska 2013].
2.7.2. ‘Jupiter’
Gatunek pochodzący z terenów byłej Czechosłowacji [Zdyb 2009]. Owoc zaliczany jest do
średniej wielkość, jajowaty. Zewnętrzna okrywa dosyć miękka i łatwo odchodząca od jądra.
Miąższ wypełnia całość jest jasny, smaczny, intensywny oraz słodki (ryc. 13 i 14). Odpowiedni
do suszenia. Drzewo wchodzi w owocowanie już w trzecim roku po posadzeniu, a pora
dojrzewania przypada na koniec września lub początek października. Odmiana plenna, bardzo
dobrze znosi niskie temperatury [Dudek 2016]. Drzewo rośnie silnie i tworzy strzelistą koronę
[Zdyb 2009]. Zapylaczami do tej odmiany może być: ‘Mars’ [Dlouhá i in. 1992].
2.7.3. ‘Koszycki’
Typ polski pochodzący z miejscowości Koszyce koło Krakowa [Jankowska 2013].
Charakteryzuje się dużym, okrągłym owocem, który w środku jest w pełni wypełniony (ryc. 15
i 16) Zewnętrzną okrywę ma miękką oraz kruchą, co w większości przypadków uniemożliwia
zbiór mechaniczny. Zielona skórka dość łatwo odchodzi od liścieni. Miąższ jest żółty i lekko
słodki [Dudek 2016]. Podczas suszenia owoc ulega rozszczelnieniu, należy wyłuskiwać go od
razu po zeschnięciu. Pierwszy pojedynczy plon można otrzymać już po drugim roku od
posadzenia. Drzewo rośnie słabo, a korona ma pokrój kulisty. Odmiana polecana do uprawy
amatorskiej, zaliczana jest do wczesnych i jest zapylaczem do większości odmian. Aby
poprawić plonowanie zachęca się do sadzenia w pobliżu takich odmian jak: ‘Hansen’,
‘Resovia’, ‘Jupiter’ lub ‘U 03’ [Jankowska 2013].
41:1388264154
42
2.7.4. ‘Kościuszko’
Odmiana pochodząca z Polski, najprawdopodobniej z okolicy Kazimierzy Wielkiej.
Sprzedawany jest również pod nazwą Orzech Królewski Włoski – Kościuszko [Dudek 2016].
Owoce są smaczne, słodkie, bardzo duże, okrągłe, całkowicie wypełnione i oleiste, co nie
sprzyja ich podsychaniu (ryc. 17 i 18). Zewnętrza okrywa jest miękka i łatwo odchodzi od
jądra. Cechą charakterystyczną tej odmiany jest również spory ubytek masy podczas suszenia.
Pora dojrzewania zaliczana jest do średnio – wczesnych, i przypada na trzecią dekadę września.
Pierwsze plony pojawiają się po około trzech latach od wsadzenia. Drzewo nie jest zbytnio
podatne na choroby i jest polecane do uprawy amatorskiej. Tworzy pokrój zazwyczaj kulisty.
Zapylaczami do tej odmiany mogą być: ‘Wiśnicz Czerwony’, ‘Broadview’ oraz ‘Koszycki’
[Dudek 2016].
2.7.5. ‘Lake’
Gatunek pochodzący ze Stanów Zjednoczonych. Owoc zaliczany jest do średniej wielkości, a
jego charakterystyczną cechą jest wydłużony pokrój oraz bardzo jasna (wyglądająca jak
umyta), miękka zewnętrzna okrywa. Jądro jest w całości wypełnione, miękkie oraz słodkie
(ryc. 19 i 20). Owoc nadaje się do suszenia, gdyż nie traci zbytnio masy oraz koloru, a całość
łatwo odchodzi od łupiny. Drzewo wchodzi w okres owocowania już po drugim lub trzecim
roku od posadzenia [Dudek 2016], a pora dojrzewania przypada na drugą lub trzecią dekadę
września. Odmiana uważana za plenną, dosyć odporną na przymrozki i odpowiednią do uprawy
towarowej. Tworzy pokrój strzelisty [Zdyb 2009]. Drzewo podatne na antraknozę, wymagające
zapylaczy takich jak: ‘Hansen’, ‘Jupiter’, ‘Resovia’ [Jankowska 2013].
2.7.6. ‘Leopold’
Polska odmiana pochodząca z gospodarstwa rodziny Dudek mieszczącego się w Zagórniku
koła Andrychowa. Wpisana do rejestru w 1999 roku. Nazwa Leopold pochodzi od imienia
pierwszego właściciela Leopolda Dudka, który wyselekcjonował odmianę. Owoc średniej
wielkości o bardzo miękkiej skorupie, dobry do suszenia. Jądro bardzo intensywne i słodkie w
całości wypełnione, żółte (ryc. 21 i 22). Pierwsze plony występują już po drugim roku od
posadzenia. Dojrzałość konsumpcyjna owoców - w drugiej połowie września. Odmiana średnio
plenna, odporna na mrozy. Wzrost drzewa jest słaby, drzewo nadaje się do nasadzeń w małych
ogrodach przydomowych. Drzewo ma pokrój kulisty. Cechą rozpoznawczą u tej odmiany są
charakterystyczne i dekoracyjne postrzępione liście (ryc. 23) Zapylaczami mogą być ‘Lake’
oraz ‘Jupiter’ [Dudek 2016].
42:2229084486
43
2.7.7. ‘Mars’
Odmiana wyselekcjonowana w Czechach. Owoc duży lub średni, jasny, mocno wydłużony, z
charakterystyczną wypustką. Skorupę ma miękka, jądro smaczne, wypełnione, nadające się do
suszenia (ryc. 24 i 25). Drzewo wchodzi w okres owocowania już w drugim roku po
posadzeniu. Odmiana bardzo plenna, samopylna [Dlouhá i in. 1992], o średniej sile wzrostu,
polecana do uprawy towarowej i amatorskiej. Dojrzałość zbiorcza owoców przypada na
połowę września. Odmiana nie jest zbytnio podatna na choroby, jest dosyć wytrzymała na mróz
[Dudek 2016]. Zapylaczami dla tej odmiany mogą być: ‘Broadview’, ‘Lake’ oraz ‘Koszycki’
[Jankowska 2013].
2.7.8. ‘Sajfendorfski’
Odmiana pochodzenia niemieckiego. Owoc zaliczany do średniej lub dużej wielkości, kulisty,
dosyć jasny. Skorupa dosyć miękka, w większości wypełniona przez jądro (ryc. 26 i 27).
Odpowiedni do suszenia. Smak bardzo dobry, słodki oraz intensywny. Pierwsze plony
występują już po drugim lub trzecim roku od posadzenia. Dojrzałość konsumpcyjna owoców
zachodzi na przełomie września i października. Odmiana plenna, średnio odporna na mrozy,
zalecane jest sadzenie tej odmiany w miejscach osłoniętych od wiatrów, unikając dolin z
zastoiskami mrozowymi [Dudek 2016]. Drzewo o silnym wzroście, tworzy koronę kulistą.
Odmiana uważana za samopylną [Dlouhá i in. 1992].
2.7.9. ‘Wiśnicz Czerwony’
Odmiana pochodząca z południa Polski. Owoc bardzo duży, kulisty, smaczny. W całości
wypełniony i mocno oleisty - co przyczynia się do jego słabego wysychania. Miąższ różowy
(nie traci koloru przy zasychaniu). Skorupa dosyć miękka, łatwo odchodzi od jądra (ryc. 28 i
29). Drzewo wchodzi w okres owocowania już w drugim lub trzecim roku po posadzeniu.
Owoc dojrzewa w październiku. Odmiana ta rośnie zdrowo, i jest dosyć odporna na mrozy.
Cenna ze względów smakowych oraz niespotykanego koloru owoców. Polecana jako produkt
cukierniczy, do nasadzeń amatorskich oraz jako zapylacz dla innych odmian. Drzewo o silnym
wzroście, tworzy koronę o pokroju strzelistym. Zapylaczami dla tej odmiany mogą być:
‘Broadview’ oraz ‘Koszycki’ [Dudek 2016].
43:1155153752
44
Ryc. 11. Juglans regia ‘Broadview’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015)
Ryc. 12. Juglans regia ‘Broadview’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015)
44:7069559447
45
Ryc. 13. Juglans regia ‘Jupiter’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015)
Ryc. 14. Juglans regia ‘Jupiter’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015)
45:1043116589
46
Ryc. 15. Juglans regia ‘Koszycki’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015)
Ryc. 16. Juglans regia ‘Koszycki’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015)
46:5140481877
47
Ryc. 17. Juglans regia ‘Kościuszko’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015)
Ryc. 18. Juglans regia ‘Kościuszko (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015)
47:8498653216
48
Ryc. 19. Juglans regia ‘Lake’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015)
Ryc. 20. Juglans regia ‘Lake’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015)
48:8715981537
49
Ryc. 21. Juglans regia ‘Leopold’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015)
Ryc. 22. Juglans regia ‘Leopold’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015)
49:3589971212
50
Ryc. 23. Juglans regia ‘Leopold’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015)
50:9359709833
51
Ryc. 24. Juglans regia ‘Mars’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015)
Ryc. 25. Juglans regia ‘Mars’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015)
51:6412666810
52
Ryc. 26. Juglans regia ‘Sajfendorfski’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015)
Ryc. 27. Juglans regia ‘Sajfendorfski’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015)
52:5625197091
53
Ryc. 28. Juglans regia ‘Wiśnicz Czerwony’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015)
Ryc. 29. Juglans regia ‘Wiśnicz Czerwony’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015)
53:8925882799
54
2.8. Odmiany i typy orzecha włoskiego uwzględnione w badaniach
2.8.1. ‘Krasicki’ – KRA
Jest to genotyp pochodzący z okolic Przemyśla, pozyskany przez pana A. Kuźniara. Owoc
bardzo atrakcyjny, lekko podłużny oraz smaczny. Jądro w całości wypełnione, jasne. Drzewo
plonuje obficie, rośnie dosyć słabo oraz jest odporne na antraknozę oraz bakteryjną plamistość
orzecha, przez co może być polecane do uprawy towarowej, jak również amatorskiej. Typ
dobrze znosi niskie temperatury [Gąstoł i Kuźniar 2016a].
2.8.2. ‘Sobuś’ - S.C
Typ pochodzący z okolic Krakowa. Owoce zaliczane do średniej wielkości. Jądro bardzo
smaczne. Drzewo rośnie mocno. Genotyp uważany za odmianę późno kwitnącą, dzięki czemu
roślina jest bardziej odporna na wiosenne przymrozki [Gąstoł i Kuźniar 2016a].
2.8.3. ‘U01’
Typ pochodzący z Podkarpacia. Wyselekcjonowany przez szkółkę p. Anny Jankowskiej w
Urzejowicach. Owoc tej odmiany jest lekko podłużny, zaliczany do dużych, charakteryzuje się
miękką i jasną skórką, która bardzo łatwo odchodzi od liścieni. Miąższ w całości wypełniony
nadaje się do suszenia, smaczny, pozbawiony goryczki, słodki, pozostaje długo świeży.
Odmiana plenna. Stosowana często do nasadzeń amatorskich. Drzewo rośnie zdrowo,
charakteryzuje się szeroko - rozłożystym pokrojem oraz średnim wzrostem. Uważana za
odmianę późno kwitnącą. Do zwiększenia plonów polecane są zapylacze takie jak: ‘Lake’,
‘Koszycki’ oraz ‘Broadview’ [Jankowska 2013].
2.8.4. ‘U06’
Gatunek pochodzący z Województwa Podkarpackiego z miejscowości Marków k. Łańcuta.
Wyselekcjonowany przez szkółkę w Urzejowicach. Owoc podłużny, zaliczany do dużych
(Jacek), z miękką, cienką i łatwo odchodzącą okrywą. Jądro jest w większości wypełnione,
smaczne, słodkie, jednak nadaje się do spożycia wyłącznie na świeżo gdyż mocno wysycha
podczas suszenia. Odmiana uważana za plenną. Pierwsze owocowanie następuje już po drugim
roku od posadzenia. Dojrzewanie owoców przypada w trzeciej dekadzie września [Jankowska
2013].
2.8.5. ‘U13’
Odmiana pochodząca z okolic Łańcuta na Podkarpaciu, wyselekcjonowany przez szkółkę w
Urzejowicach. Owoc okrągły, zaliczany do dużych. Skórka jest cienka, miękka i łatwo
54:8362957338
55
odchodzi od miąższu. Część owoców posiada otwarte szczeliny przy szwie, przez co zaleca się
ich szybkie łuskanie. Jądro po wysuszeniu jest jasne oraz smaczne. Gatunek polecany głównie
do nasadzeń amatorskich. Uważana za odmianę wcześnie kwitnącą i dość wytrzymałą na niskie
temperatury [Jankowska 2013].
2.8.6. ‘U14’
Nowa odmiana pochodzący z Województwa Podkarpackiego z miejscowości Markowo k.
Łańcuta, wyselekcjonowany przez szkółkę w Urzejowicach. Owoce tej odmiany są lekko
podłużne, zaliczane do dużych, lub bardzo dużych, nie chorują. Okrywa często nie domyka się
do końca w miejscu szwów, co przyczynia się do ich gorszego wysychania. Jest miękka i łatwo
odchodzi od miąższu. Jądro jest smaczne, jasne, w całości wypełnia środek. Odmiana polecana
głównie do uprawy przydomowej. Drzewo rośnie silnie, zdrowo, wcześnie rozpoczyna
wegetację [Jankowska 2013].
2.8.7. ‘U16’
Polska odmiana pochodząca z Województwa Podkarpackiego, wyselekcjonowana przez
szkółkę w Urzejowicach. Owoc podłużny, duży, bardzo smaczny, nadaje się do suszenia.
Skorupa jest gładka, dosyć cienka jednak bardzo mocna. Odmiana ta cechuje się wysoką
jakością. Jądro jest jasne, smaczne oraz słodkie, wypełnia większą cześć okrywy. Pora
dojrzewania przypada na trzecią dekadę września. Gatunek polecany do uprawy towarowej
oraz amatorskiej. Drzewo rośnie zdrowo, dosyć późno rozpoczyna wegetację przez co polecana
jest do miejsc gdzie występują wiosenne przymrozki [Jankowska 2013].
2.8.8. ‘U17’
Typ wyselekcjonowany przez szkółkę w Urzejowicach. Pochodzący z miejscowości
Przeworsk, znajdującej się w województwie podkarpackim. Owoc okrągły, bardzo smaczny,
słodki, zachowuje intensywność smaku po wysuszeniu. Jest zaliczany do dużych lub bardzo
dużych (typ Jacek). Skorupa jest miękka. Gatunek polecany do uprawy amatorskiej. Drzewo
rośnie zdrowo, dosyć późno rozpoczyna wegetację [Jankowska 2013].
2.8.9. ‘WP’
Typ pochodzący z Polski. Owoc tego gatunku jest okrągły, zaliczany do średniej wielkości.
Jądro jest jasne oraz tłuste. Odmiana zaliczana do plennych (1000 -1500 kg na ha/rok). Drzewo
rośnie bardzo duże, dosyć wcześnie rozpoczyna wegetację. Gatunek polecany do uprawy
towarowej, powinien być sadzony w rozstawie 20×20m [Gąstoł i Kuźniar 2016a].
55:5885277670
56
3. BADANIA WŁASNE
3.1. Cel pracy
Celem pracy było porównanie kilkunastu odmian i typów orzecha włoskiego, opisanie ich
charakterystyki, właściwości oraz zdolności plonotwórczych. Ma to ułatwić producentom
dobór właściwej odmiany do naszych warunków siedliskowych. W części drugiej prześledzono
zróżnicowanie typów orzecha pod względem zawartości niezwykle ważnych dla naszego
zdrowia biopierwiastków.
3.2. Materiał i metody badań
3.2.1. Lokalizacja doświadczenia
Doświadczenie zostało przeprowadzone w latach 2014 – 2016. Materiał do badań pobrany
został z terenów całej Polski. Część owoców pozyskano z Gospodarstwa Ogrodniczego Anny i
Bogusława Dudek zlokalizowanego w województwie Małopolskim, w gminie Brzeźnica, we
wsi Kopytówka. Miejscowość leży na wysokości 250 – 270 m n.p.m., jej współrzędne to
49°56’21’N oraz 19°38’34’E. Pozostałe odmiany i typy zebrane były między innymi z rejonów
Sandomierza, Lublina oraz Warszawy, a ich dostępność zawdzięczana jest dzięki
Uniwersytetowi Rolniczemu.
Obiektem badań zostały objęte drzewa, sadzonki oraz owoce orzecha włoskiego
(Juglans regia L.). Sad orzechowy w gospodarstwie Dudek liczy zaledwie 10 lat a drzewa
posadzone są w rozstawie 8 m w rzędzie i 8 m między rzędami. W przypadku pozostałych
odmiany i typów materiał był pobierany z różnej wielkość drzew, których wiek często nie był
znany.
3.2.2. Materiał do badań
Materiałem do badań były owoce orzecha włoskiego (Juglans regia L.). Z każdego obiektu
(typu/odmiany) zostało zebrane po 35 sztuk. Orzechy były zdrowe, świeże, bez widocznych
objawów chorób i szkodników, w pełnej dojrzałości, gdy mięsista okrywa orzecha samoistnie
odpadła. Termin zbioru był różny, w zależności od odmiany i zaczął się od połowy września a
skończył się na początku października.
Pomiary fitometryczne wykonywane były na bieżąco, w dniu zbioru poszczególnych
odmian.
Badania na zawartość biopierwiastków zostały wykonywane w laboratorium na terenie
Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie. Do analizy zostały użyte odmiany i typy pobrane z
Uniwersytetu Rolniczego. Miąższ do momentu badań przechowywany był w zamrażarce w
temperaturze - 18° C, przez dwa tygodnie.
Wykonano również dokumentację fotograficzną większości badanych obiektów
(typów/odmian).
56:4550599072
57
3.2.3. Opis czynników klimatycznych i pogodowych
Dane dotyczące warunków meteorologicznych zostały pobrane ze Stacji Doświadczalnej
Uniwersytetu Rolniczego, znajdującej się w Garlicy Murowanej w powiecie Krakowskim,
gminie Zielonki.
Średnia suma roczna opadów w 2015 roku wyniosła 579,4 mm dla porównania średnia
wieloletnia z poprzednich latach wyniosła 553,9 mm. Największa średnia ilość opadów w 2015
roku została odnotowana w miesiącu lipcu - 191,8 mm, a najmniejsza przypadła na miesiąc luty
i było to 9 mm.
W 2015 roku najcieplejszym miesiącem był sierpień – średnia temperatura wynosiła 18,39°C, a
najzimniejszym styczeń, w którym średnia temperatura wskazywała 1,27°C. Średnia roczna
temperatura wyniosła 9,07°C natomiast średnia wieloletnia wyniosła 8,4°C – był to zatem rok
cieplejszy od przeciętnego, a w okresie wegetacji zaobserwowano niedobór opadów (patrz
klimadiagram poniżej)
Poniżej przedstawiony został klimatogram opracowany na podstawie metody Waltera i Lietha
z 1970 roku (ryc. 30). Przedstawione dane obrazują sumę opadów i średnią temperatur z 2015
roku.
Ryc. 30. Suma opadów i średnia temperatur z 2015 roku w Stacji Doświadczalnej w Garlicy
Murowanej
57:2129675873
58
3.2.4. Pomiary i obserwacje
Do pomiarów laboratoryjnych pobrano po 35 sztuk każdej odmiany i typu. Ocenione zostały
takie czynniki fitometryczne, jak:
masa całkowita orzecha [g],
masa jądra [g]
udział jądra [%]
wysokość [mm]
szerokość [mm]
głębokość [mm]
Dodatkowo w laboratorium zostało wykonane oznaczenie na:
zawartość biopierwiastków [mg / kg -1
s.m.]
Pomiary fitometryczne zostały wykonane za pomocą suwmiarki cyfrowej oraz wagi
jubilerskiej. Dokładność pomiaru wagowego wykonana jest do 0,1 g, natomiast pomiaru
liniowo - pojemnościowego mieści się w granicy ± 0,02 mm (<100mm), ± 0,03 mm (>100 –
150 mm), ± 0,04 mm (>150 – 300 mm).
Zawartość biopierwiastków (makroelementy wyrażona w % s.m. mikroelementy w
mg kg-1
) – określona została po mineralizacji mikrofalowej w stężonym kwasie azotowym -
HNO3. Do zabiegu został użyty UltraPure, Merck; piec mikrofalowy Mars CM-3. Całość
została oznaczona metodą ICP-OES, dzięki użyciu aparatu Prodigy Teledyne (Leeman Labs).
3.2.5. Metody opracowania wyników
Wyniki zostały zestawione w tabelach. Całość została opracowana za pomocą programu
Statistica 12 (Statsoft Inc.). Różnice między średnimi określono przy pomocy wielokrotnego
testu Duncana (1954). Wartość średnich dla poszczególnych kombinacji, oznaczone jednakową
literą nie różnią się od siebie przy poziomie istotności α = 0,05
58:9093713552
59
3.3. Wyniki
3.3.1. Pomiary fitometryczne Pomiary dla badanych cech tj: masy całkowita orzecha, masy jądra, udziału procentowego jądra,
wysokości, szerokości oraz głębokości zestawiono w tabelach, wykresach oraz pokazano na
histogramie.
Tabela 12. Pomiary badanych cech.
Zmienna Nważnych Średnia Minimum Maksimum Dolny
Kwartyl.
Górny
Kwartyl. Odch.std
Masa
całkowita orzecha
[g]
937 15,23 2,67 27,98 11,86 18,39 4,31
Masa jądra [g] 937 5,61 0,00 60,40 4,45 6,71 2,46
Udział jądra [%] 937 37 0,00 28,7 32 43 12
Wysokość [mm] 937 42,09 10,78 83,93 38,79 45,14 4,98
Szerokość [mm] 937 35,71 25,36 49,98 31,99 38,79 4,58
Głębokość [mm] 937 37,35 26,28 53,31 33,48 41,14 5,22
59:5383000181
60
Tabela 13. Masa całkowita orzecha w zależności od typu/odmiany [g]
Lp. Typ /
odmiana
Masa całkowita orzecha [g]
1 BAR 11,22 d-g
2 BKOP 21,56 yz
3 BKZS 18,82 t-x
4 BPD 11,78 e-h
5 BPTL 15,83 n-q
6 BPTP 22,27 z
7 BWM 19,13 u-x
8 C6 10,13 b-e
9 CB 22,87 z
10 JKC 19,91 wx
11 K6P 11,15 c-g
12 KMS 17,17 q-t
13 KNA 17,91 s-v
14 KRA 10,76 c-f
15 LG 14,82 k-o
16 ŁUW 12,24 f-i
17 MCH 8,60 ab
18 MIK 16,11 o-r
19 MWP 15,25 m-p
20 NCL 11,45 d-g
21 NLI 18,60 t-x
22 NLX 9,05 ab
23 NVI 11,52 d-g
24 NXV 12,73 g-j
25 NXX 13,64 i-m
26 OPA 18,38 s-w
27 OTZ 19,77 wx
28 PKB 18,22 s-w
29 RD 15,93 n-q
30 RS 16,26 o-r
31 SAK 14,72 k-o
32 SAKR 19,66 wx
33 SC 11,22 d-g
34 SID 15,06 l-p
35 SKK 13,35 h-k
36 SLB 16,17 o-r
37 SMF 17,24 q-t
38 SRK 14,32 j-n
39 U01 16,22 o-r
40 U06 20,07xy
41 U10 10,67 c-f
42 U13 16,73 p-s
43 U14 12,70 g-j
44 U16 9,50 a-c
45 U17 19,35 v-x
46 U18 17,64 r-u
47 WGW 20,09 x
48 WII 9,90 a-d
49 WIII 8,48 a
50 WNA 12,65 g-i
51 WP 13,46 i-l
60:1036146057
61
Ryc. 31. Średnia masa całkowita orzecha w zależności od typu/odmiany [g]
Ryc. 32. Histogram – masa całkowita orzecha w zależności od typu/odmiany [g]
Analiza wariancji uzyskanych danych dla parametru masa jednego owocu wykazała istotną
różnicę pomiędzy poszczególnymi typami i odmianami. Największą masę zaobserwowano dla
BKOP (21,56 g), BPTP (22,27 g) oraz CB (22,87 g), natomiast najmniejszą wykazały WIII
(8,48 g), NLX (9,05 g), U16 (9,50 g) oraz WII (9,90 g). Pozostała masa przebadanych typów i
odmian kształtowała się w przedziale od 10,13 g do 20,09 g. Największa ilość badanych
orzechów - około 350 sztuk występowała w przedziale od 10 – 15 g.
61:2122336048
62
Tabela 14. Masa jądra w zależności od typu/odmiany [g]
Lp. Typ /
odmiana
Masa jądra [g]
1 BAR 5,00 b-j
2 BKOP 7,96 op
3 BKZS 6,30 g-o
4 BPD 5,59 e-l
5 BPTL 4,51 a-g
6 BPTP 6,74 j-p
7 BWM 5,82 e-m
8 C6 4,06 a-e
9 CB 10,57 q
10 JKC 7,80 n-p
11 K6P 5,25 c-l
12 KMS 4,90 b-i
13 KNA 5,50 d-l
14 KRA 4,77 b-h
15 LG 4,49 a-f
16 ŁUW 2,96 a
17 MCH 2,98 a
18 MIK 5,11 b-k
19 MWP 6,19 f-n
20 NCL 4,51 a-g
21 NLI 7,46 m-p
22 NLX 3,57 a-c
23 NVI 3,35 ab
24 NXV 6,16 f-n
25 NXX 5,66 e-l
26 OPA 6,65 i-p
27 OTZ 8,14 p
28 PKB 6,02 f-m
29 RD 5,27 c-l
30 RS 6,20 f-n
31 SAK 3,75 a-d
32 SAKR 6,81 k-p
33 SC 5,15 c-k
34 SID 5,22 c-l
35 SKK 4,41 a-f
36 SLB 4,73 b-h
37 SMF 5,46 d-l
38 SRK 3,51 a-c
39 U01 6,99 l-p
40 U06 7,46 m-p
41 U10 5,25 c-l
42 U13 6,58 i-p
43 U14 4,66 a-h
44 U16 4,88 b-i
45 U17 6,77 j-p
46 U18 5,43 d-l
47 WGW 6,32 h-o
48 WII 4,19 a-e
49 WIII 3,50 a-c
50 WNA 4,50 a-g
51 WP 6,22 f-n
62:9389181243
63
Ryc. 33. Średnia masa jądra w zależności od typu/odmiany [g]
Ryc. 34. Histogram – jądro orzecha [g]
W przypadku badanej cechy zaobserwowano różnice pomiędzy obiektami. Największą masę
jądra posiada typ CB (10, 57 g) natomiast najmniejszą posiadają odmiany/typy takie jak ŁUW
(2,96 g), MCH (2,98 g), NVI (3,35 g), WIII (3,50 g), SRK (3,51 g), NLX (3,57 g), SAK (3,75
g), C6 (4,06 g), WII (4,19 g), SKK (4,41 g), LG (4,49 g), WNA (4,50 g), NCL (4,51 g), BPTL
(4,51 g) oraz U14 (4,66 g). Pozostałe wartości miały charakter pośredni i zaliczały się w
przedziałach od 4,73 g do 8,14 g. Największa ilość orzechów - około 950 sztuk występowała w
przedziale od 0 - 10 g.
63:9367628933
64
Tabela 15. Procentowy udział jądra w zależności od typu/odmiany [%]
Lp. Typ /
odmiana
Udział jądra w procentach [%]
1 BAR 44 j-p
2 BKOP 37 d-j
3 BKZS 34 c-h
4 BPD 47 m-p
5 BPTL 29 a-d
6 BPTP 30 a-e
7 BWM 30 a-e
8 C6 39 f-m
9 CB 48 m-p
10 JKC 40 f-m
11 K6P 47 l-p
12 KMS 28 a-c
13 KNA 30 a-e
14 KRA 44 j-p
15 LG 30 a-e
16 ŁUW 24 a
17 MCH 35 c-i
18 MIK 32 a-f
19 MWP 40 g-n
20 NCL 39 f-l
21 NLI 40 g-n
22 NLX 39 f-l
23 NVI 30 a-e
24 NXV 48 n-p
25 NXX 41 h-o
26 OPA 36 c-j
27 OTZ 41 h-o
28 PKB 32 a-g
29 RD 33 b-h
30 RS 38 e-k
31 SAK 25 ab
32 SAKR 35 c-i
33 SC 46 k-p
34 SID 35 c-i
35 SKK 33 c-h
36 SLB 29 a-d
37 SMF 32 a-f
38 SRK 24 a
39 U01 43 i-p
40 U06 37 d-j
41 U10 49 op
42 U13 39 f-l
43 U14 36 c-j
44 U16 50 p
45 U17 35 c-i
46 U18 30 a-e
47 WGW 31 a-f
48 WII 42 i-p
49 WIII 41 h-o
50 WNA 36 c-i
51 WP 46 k-p
64:8248585705
65
Ryc. 35. Udział jądra w procentach w zależności od typu/odmiany [%]
Ryc. 36. Histogram – udział jądra w procentach w zależności od typu/odmiany [%]
Kombinacje wykazały różnicę pod względem badanej cechy. Zestawiając otrzymane wyniki
możemy wywnioskować, iż najwyższy procentowy udział jądra przypada takim odmianą jak:
WII (42%), U01 (43%), BAR (44%), KRA (45%), SC (46%), WP (46%), K6P (47%), BPD
(47%), CB (48%), NXV (49%), U10 (49%) ORAZ U16 (50%). Najniższym udziałem jądra
cechują się takie odmiany jak: ŁUW (24%), SRK (24%), SAK (25%), KMS (28%), BPTL
(29%), SLB (29%), NVI (30%), U18 (30%), KNA (30%), LG (30%), BWM (30%), BPTP
(30%), WGW (31%), MIK (32%), SMF (32%) oraz PKB (32%). Pozostałe odmiany i typy
kształtowały się w pośredniej wartości. Największa liczba osobników (około 850 sztuk)
przypada w przedziale od 0 do 50 %.
65:4459466176
66
Tabela 16. Średnia wysokość 1 owocu w zależności od typu/odmiany [mm]
Lp. Typ /
odmiana
Długość jednego owocu
1 BAR 39,19 f-j
2 BKOP 43,89 n-s
3 BKZS 47,21 v-x
4 BPD 39,06 e-i
5 BPTL 39,26 f-j
6 BPTP 40,67 h-m
7 BWM 45,46 r-w
8 C6 36,76 c-e
9 CB 46,81 u-w
10 JKC 44,88 p-v
11 K6P 42,44 l-o
12 KMS 38,58 e-i
13 KNA 45,14 q-w
14 KRA 38,32 e-i
15 LG 41,53 j-n
16 ŁUW 40,35 h-l
17 MCH 35,53 bc
18 MIK 43,50 n-s
19 MWP 44,57 o-u
20 NCL 34,08 ab
21 NLI 46,58 t-w
22 NLX 37,87 d-g
23 NVI 40,02 g-k
24 NXV 38,66 e-i
25 NXX 40,71 i-m
26 OPA 42,57 l-p
27 OTZ 49,24 x
28 PKB 44,18 o-t
29 RD 42,76 m-q
30 RS 46,55 t-w
31 SAK 46,37 t-w
32 SAKR 45,69 s-w
33 SC 35,30 bc
34 SID 37,36 c-f
35 SKK 44,35 o-t
36 SLB 44,37 o-t
37 SMF 47,44 wx
38 SRK 38,25 e-h
39 U01 43,27 n-r
40 U06 51,36 y
41 U10 40,42 h-m
42 U13 43,39 n-s
43 U14 42,64 l-p
44 U16 38,41 e-i
45 U17 46,46 t-w
46 U18 40,32 h-l
47 WGW 42,16 k-o
48 WII 35,83 b-d
49 WIII 32,66 a
50 WNA 42,40 l-o
51 WP 35,98 b-d
66:4012451478
67
Ryc. 37. Średnia wysokość 1 owocu w zależności od typu/odmiany [mm]
Ryc. 38. Histogram – Wysokość 1 owocu w zależności od typu/odmiany [mm]
Obiekty były zróżnicowane pod względem badanej cechy. Owocem o najwyższej wysokości
okazał się typ U06 (51,36 mm), najkrótsze owoce zmierzono dla WIII (32,66 mm) oraz NCL
(34,08 mm). Na uwagę zasługują również odmiana OTZ, której wysokość sięga 49,24 mm.
Pozostałe typy i odmiany kształtują się w pośredniej wartości od 35,30 mm do 47,43 mm.
Największa liczba osobników (około 590 sztuk) przypada w przedziale od 40 do 50 mm.
67:4982744420
68
Tabela 17. Średnia szerokość 1 owocu w zależności od typu/odmiany [mm]
Lp. Typ /
odmiana
Szerokość jednego owoca
1 BAR 31,03 b-e
2 BKOP 45,24
3 BKZS 42,76 u
4 BPD 31,69 d-f
5 BPTL 38,08 l-p
6 BPTP 43,03 u
7 BWM 36,86 k-n
8 C6 31,25 b-e
9 CB 43,38 v
10 JKC 38,93 q-s
11 K6P 31,14 b-e
12 KMS 36,51 j-l
13 KNA 38,46 o-r
14 KRA 33,58 gh
15 LG 37,42 l-p
16 ŁUW 33,02 f-h
17 MCH 28,94 a
18 MIK 38,70 p-r
19 MWP 37,61 l-p
20 NCL 32,20 d-g
21 NLI 42,32 u
22 NLX 29,84 a-c
23 NVI 37,96 l-p
24 NXV 32,37 e-h
25 NXX 36,71 k-m
26 OPA 38,68 o-r
27 OTZ 40,08 rs
28 PKB 42,04 tu
29 RD 33,97 hi
30 RS 32,31 e-g
31 SAK 32,71 e-h
32 SAKR 41,19 tu
33 SC 31,08 b-e
34 SID 35,38 i-k
35 SKK 39,84 rs
36 SLB 38,32 m-q
37 SMF 32,26 d-g
38 SRK 35,14 ij
39 U01 38,16 l-p
40 U06 38,41 n-q
41 U10 31,95 d-g
42 U13 38,13 l-p
43 U14 31,39 c-f
44 U16 28,51 a
45 U17 36,85 k-n
46 U18 37,13 l-o
47 WGW 40,15 st
48 WII 29,72 ab
49 WIII 30,58 b-d
50 WNA 32,99 f-h
51 WP 32,64 e-h
68:8442313139
69
Ryc. 39. Średnia szerokość 1 owocu w zależności od typu/odmiany [mm]
Ryc. 40. Histogram – Szerokość 1 owocu w zależności od typu/odmiany [mm]
Otrzymane wyniki różniły się znacząco między sobą. Najwyższą szerokość zanotowano dla
typu BKOP (45,24 mm), najniższą wartość zanotowano dla U16 (28,50 mm), MCH (28,94
mm), WII (29,74 mm) oraz NLX (29,84 mm). Pozostałe odmiany i typy kształtują się w
pośredniej wartości od 30,58 mm do 43,38 mm. Największa liczba osobników (około 360
sztuk) zanotowano w przedziale od 35 mm do 40 mm. Nieznacznie mniejsza liczba bo około
330 sztuk znajduję się w przedziale od 30 mm do 35 mm.
69:7390126274
70
Tabela 18. Średnia głębokość 1 owocu w zależności od typu/odmiany [mm]
Lp. Typ / odmiana
Głębokość jednogo owocu
1 BAR 31,77 de
2 BKOP 38,99 q-s
3 BKZS 38,22 o-r
4 BPD 32,57 ef
5 BPTL 34,45 g-k
6 BPTP 38,19 n-r
7 BWM 44,56 a1b1
8 C6 31,51 c-e
9 CB 38,35 p-r
10 JKC 42,55 x-z
11 K6P 32,85 e-h
12 KMS 40,50 s-w
13 KNA 41,72 w-y
14 KRA 31,48 c-e
15 LG 36,53 l-o
16 ŁUW 36,43 l-n
17 MCH 28,43 a
18 MIK 34,31 g-k
19 MWP 39,71 r-v
20 NCL 34,07 f-i
21 NLI 39,38 r-t
22 NLX 29,28 ab
23 NVI 41,00 t-x
24 NXV 34,37 g-k
25 NXX 34,41 g-k
26 OPA 43,08 y-a1
27 OTZ 36,05 j-m
28 PKB 38,83 q-s
29 RD 41,34 v-x
30 RS 39,55 r-u
31 SAK 35,70 i-m
32 SAKR 36,55 l-o
33 SC 34,61 h-k
34 SID 37,32 m-q
35 SKK 36,11 k-m
36 SLB 32,76 e-g
37 SMF 36,67 m-p
38 SRK 38,66 qr
39 U01 41,27 u-x
40 U06 47,19 c1
41 U10 30,01 a-c
42 U13 43,70 za1
43 U14 34,82 i-l
44 U16 30,66 b-d
45 U17 41,71 w-y
46 U18 40,98 t-x
47 WGW 45,74 b1c1
48 WII 29,60 ab
49 WIII 34,23 f-j
50 WNA 37,40 m-q
51 WP 34,84 i-l
70:9046594398
71
Ryc. 41. Średnia głębokość 1 owocu w zależności od typu/odmiany [mm]
Ryc. 42. Histogram – Głębokość 1 owocu w zależności od typu/odmiany [mm]
Największą głębokością owoców cechowały się dwa typy: WGW (45,73 mm) oraz U06 (47,19
mm). Nieco niżej znajduję się odmiana BWM (44,56 mm) jednak statystycznie nie zalicza się
ona do pierwszej grupy. Najmniejszą głębokość wykazały odmiany i typy: MCH (28,43 mm),
NLX (29,28 mm), WII (29,60 mm) oraz U10 (30,01 mm). Największa liczba osobników (około
310 sztuk) zanotowano w przedziale od 35 mm do 40 mm.
71:4583813601
72
3.3.2. Pomiary laboratoryjne
Tabela 19. Zawartość biopierwiastków w owocach orzecha [mg / kg -1
s.m.]
Zmienna Nważnych Średnia* Minimum Maksimum Odch.std
P 145 3118,076 2341,832 4260,010 374,5739
K 145 3165,023 2030,569 7814,655 962,5131
Mg 145 875,591 495,936 1800,140 192,2385
Ca 145 358,062 110,496 1184,365 141,9016
S 145 485,589 295,909 1110,751 123,4286
B 145 8,010 2,885 17,378 2,5747
Cu 145 7,441 0,532 19,107 4,2085
Fe 145 13,769 5,641 26,946 3,9995
Mn 145 18,619 4,968 55,673 11,7347
Mo 145 0,173 ślad 8,676 0,7506
Zn 145 15,757 6,761 42,115 5,2554
Al 145 0,575 ślad 5,684 1,0910
Ba 145 0,659 0,192 1,820 0,3059
Cd 145 ślad ślad 0,716 0,3694
Co 145 0,043 ślad 0,194 0,0614
Cr 145 ślad ślad 7,619 0,6829
Li 145 ślad ślad 0,013 0,0201
Ni 145 2,400 ślad 24,765 2,6778
Pb 145 ślad ślad 2,469 0,8250
Sr 145 1,027 0,318 2,390 0,4072
Ti 145 0,034 - ślad 0,308 0,1046
V 145 ślad ślad ślad 0,0513
Se 145 2,146 ślad 4,625 1,0641
*Wyniki w mg / kg -1
s.m.
72:5492252117
73
Ryc. 43. Histogram – zawartość selenu [mg / kg -1
s.m.]
Analiza wykazała istotne różnice w zawartości poszczególnych biopierwiastków znajdujących
się w miąższu owoców. W przypadku makroelementów najwyższa zawartość wystąpiła dla
potasu (3165,02 mg / kg -1
s.m.), Nieznacznie niżej znajduje się fosfor (3118,08 mg / kg -1
s.m.).
Zawartość magnezu wynosi 875,59 mg / kg -1
s.m., siarki 485,59 mg / kg -1
s.m. a wapnia
358,06 mg / kg -1
s.m. Mikroelementy występują dość licznie ich zawartość cechuje się kolejno:
mangan (18,62 mg / kg -1
s.m.), cynk (15,76 mg / kg -1
s.m.), żelazo (13,77 mg / kg -1
s.m.), bor
(8,01 mg / kg -1
s.m.), miedź (7,44 mg / kg -1
s.m.), glin (0,58 mg / kg -1
s.m.) oraz molibden
(0,17 mg / kg -1
s.m.). W przypadku pierwiastków śladowych w miąższu orzecha występuje ich
dość liczna grupa. Nikiel występuje w ilości 2,40 mg / kg -1
s.m., średnia selenu wynosi 2,15 mg
/ kg -1
s.m., znacznie niżej kształtuje się bar 0,66 mg / kg -1
s.m., stront 1,03 mg / kg -1
s.m.,
kobalt 0,04 mg / kg -1
s.m. oraz tytan 0,03. Pozostałe pierwiastki takie jak: kadm, chrom, lit,
ołów oraz wanad wykazują ilości śladowe.
Rycina 43 przedstawia histogram określający przedział wartości i liczbę obserwowanych
osobników dla selenu. Największą zawartość tego pierwiastka określono dla 58 sztuk i
znajdowała się ona w przedziale między 2-3 mg / kg -1
s.m. Znacznie mniejsza ilość (35 sztuk)
cechuje się dla przedziału 1-2 mg / kg -1
s.m. Na uwagę zasługują również orzechy znajdujące
się w przedziale 4 – 5 mg / kg -1
s.m. występowały one w ilości 9 sztuk na 70 badanych.
73:4091316264
74
3.3.3. Dokumentacja fotograficzna
Ryc. 44. Juglans regia ‘BKOP’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015)
Ryc. 45. Juglans regia ‘BKZS’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015)
Ryc. 46. Juglans regia ‘BPTL’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015)
Ryc. 47. Juglans regia ‘BPTP’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015)
74:3196918252
75
Ryc. 48. Juglans regia ‘BPZ’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015)
Ryc. 49. Juglans regia ‘BWM’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015)
Ryc. 50. Juglans regia ‘C6’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015)
Ryc. 51. Juglans regia ‘CB’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015)
75:3520520851
76
Ryc. 52. Juglans regia ‘K6P’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015)
Ryc. 53. Juglans regia ‘KRA’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015)
Ryc. 54. Juglans regia ‘LG’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015)
Ryc. 55. Juglans regia ‘ŁUW’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015)
76:5908569268
77
Ryc. 56. Juglans regia ‘MIK’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015)
Ryc. 57. Juglans regia ‘MWP’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015)
Ryc. 58. Juglans regia ‘NCL’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015)
Ryc. 59. Juglans regia ‘NLI’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015)
77:9804386648
78
Ryc. 60. Juglans regia ‘NLX’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015)
Ryc. 61. Juglans regia ‘NXX’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015)
Ryc. 62. Juglans regia ‘OTZ’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015)
Ryc. 63. Juglans regia ‘RS’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015)
78:4745101769
79
Ryc. 64. Juglans regia ‘SAK’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015)
Ryc. 65. Juglans regia ‘SAKR’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015)
Ryc. 66. Juglans regia ‘SID’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015)
Ryc. 67. Juglans regia ‘SKK’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015)
79:3898281577
80
Ryc. 68. Juglans regia ‘SLB’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015)
Ryc. 69. Juglans regia ‘SMF’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015)
Ryc. 70. Juglans regia ‘U13’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015)
Ryc. 71. Juglans regia ‘WII’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015)
80:8170818457
81
Ryc. 72. Juglans regia ‘WIII’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015)
Ryc. 73. Juglans regia ‘WGW’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015)
Ryc. 74. Juglans regia ‘WNA’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015)
Ryc. 75. Juglans regia ‘WP’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015)
81:8750016805
82
4. DYSKUSJA
Od 2012 roku prognozy dotyczące produkcji i handlu owocami orzecha włoskiego na świecie
przewidują ciągły wzrost sprzedaży (nawet do 1,5 mln ton rocznie), w tym 75 % producentów
stanowią Chiny i Stany Zjednoczone. W przypadku krajów Unii Europejskiej zanotowano, iż
produkcja ta będzie maleć [USDA 2012].
W Polsce od kilku lat można jednak zaobserwować zwiększenie popytu na owoce, co z
kolei przekłada się na zwiększenie produkcji drzewek w szkółkach. Choć produkcja
szczepionego orzecha w Polsce dopiero się rozwija to z roku na rok widać wzrost stosowania
nowych metod jego rozmnażania i co za tym idzie, pozyskiwania pożądanych odmian.
Poszczególne odmiany, lub typy można rozmnożyć jedynie przez ich klonowanie i to
wyłącznie za pomocą szczepienia, bądź okulizacji. Drzewa powstałe w ten sposób odznaczają
się lepszą plennością, wytrzymałością na mróz oraz wspaniałą jakością owoców. Rozmnażanie
generatywne stosowane jest zazwyczaj do produkcji podkładek, gdyż owoce siewek cechują się
dużą zmiennością [Gąstoł i Kuźniar 2016b].
Pierwszą poszukiwanie odmian, które spełniały by podstawowe wymogi rozpoczął
między innymi Henryk Zdyb. Właściwe od tego momentu innych selekcji orzecha włoskiego w
Polsce nie dokonywano. Szkółkarze na własną rękę poszukują cennych typów do nasadzeń
towarowych oraz do dalszej odsprzedaży. Praca ta kierowana jest zatem do osób, których
interesują wartości użytkowe oraz biologiczne konkretnych typów i odmian orzecha
włoskiego. Ich zestawienia umożliwi wybór w kilku niezmiernie ważnych kategoriach, które
znacznie ułatwią podjęcie decyzji przy produkcji przez szkółkarzy oraz zakupu drzewek przez
amatorów.
W Polsce istnieje bogaty zbiór odmian i typów owoców orzecha włoskiego. Od bardzo
małych po wielkie okazy. Przy wyborze owoców konsument zazwyczaj zwraca uwagę na
wygląd oraz na ich jakość. Zatem można wnioskować, iż w sprzedaży powinny znajdować się
odmiany o dużych owocach. Wiadomo jednak, że te tzw. Jacki nie przekładają wielkości na
masę, często są puste w środku, a ich skorupa się rozszczelnia się, co z kolei często powoduje
ich wewnętrzne pleśnienie. Małe owoce nie zawsze mają małe i lekkie jądro, a właśnie na
masie i wielkości miąższu zależy producentom oraz konsumentom. Warto jednak wspomnieć,
iż niestety dosyć często mała łupina uniemożliwia wyciągnięcie w całości owocu z przegrody.
Przy łuskaniu występuje duży udział odpadów, przez co typy rodzące te owoce również są
wykluczane w produkcji. Najczęściej polecane są odmiany tzw. towarowe, są one zaliczane do
średnio-owocowych, jednak ich miąższ jest dosyć ciężki i swobodnie wychodzi z okrywy.
Omówienie przeprowadzonych badań rozpocznę od opisu doświadczenia (czynniki
fitometryczne), które zostało przeprowadzone na 51 typach i odmianach owoców orzecha
włoskiego (Juglan regia L.). Do pomiarów laboratoryjnych pobrano po 35 prób owoców,
zebranych w 2015 roku. Zaobserwowano bardzo duże zróżnicowanie typów i odmian pod
względem badanych cech tj: masa całkowita orzecha [g], masa jądra [g], udział jądra [%],
wysokość owocu [mm], oraz jego szerokość [mm] i głębokość [mm]. Zbiór owoców
przeprowadzono na terenie prawie Polski.
W przeprowadzonych badaniach przy analizie masy całkowitej orzecha
przeprowadzonej na 35 owocach orzecha włoskiego zaobserwowano znaczącą różnicę
pomiędzy typami. Istotnie najcięższe owoce zaobserwowano dla typu BKOP (21,6 g), BPTP
82:3062662242
83
(22,3 g) oraz CB (22,8 g). Masa w przypadku tych orzechów nie przekłada się na ich wielkość.
Są to cenne okazy, które mogą być zastosowane do jedynie do uprawy amatorskiej, gdyż masa
ich jąder może uniemożliwiać dłuższe przechowanie owoców. Najlżejsze okazały się typy
WIII (8,48 g), NLX (9,05 g), U16 (9,50 g) oraz WII (9,90 g). Średnia masa obliczona dla
wszystkich typów wynosiła 15,23 g. Majewska i in. [2003] w swojej publikacji podaje, iż
średnia masa endokarpu z pobranych owoców z Polski oraz Białorusi, Mołdawii, Uzbekistanu i
Azerbejdżanu kształtuje się w przedziale od 3 g do ponad 10 g. Dla porównania średnia masa
owoców orzecha włoskiego w innych krajach kształtowała się od 10,5 g w Iranie [Arzani i in.
2008], w Anatoli (Turcja) w przedziale od 9,07 g do 16.01 g [Aslantaş I in. 2006], a w Serbii od
10,4 g do 15,9 g [Cerović i in. 2010]. Można więc stwierdzić, iż na tle badań przeprowadzonych
w innych krajach, średnia masa całkowita naszych rodzimych typów i odmian badanych w tej
pracy jest znacznie większa.
Kolejną badaną i bardzo ważną cechą jest masa jądra [g], gdyż wpływa ona znacząco
na całkowitą wagę orzecha, a w sprzedaży częściej występują same liścienie bez okrywy. W
przeprowadzonych badaniach średnia wartość masy jądra wynosiła 5,61 g. Największy owoc
posiadał 10,57 g i był to typ CB. Charakteryzuje się on całkowitym wypełnieniem przegród,
oraz sporym ubytkiem masy podczas suszenia. Najmniejsze wartości wystąpiły dla typów
ŁUW (2,96 g), MCH (2,98 g), NVI (3,35 g), WIII (3,50 g), SRK (3,51 g), NLX (3,57 g), SAK
(3,75 g), C6 (4,06 g), WII (4,19 g), SKK (4,41 g), LG (4,49 g), WNA (4,50 g), NCL (4,51 g),
BPTL (4,51 g) oraz U14 (4,66 g). Na tle innych krajów orzechy w przeprowadzonych
badaniach posiadały dość niskie wartości. Majewska i in. [2003] podaje, iż średnia masa jądra
mieści się w przedziale od 2,5 do 11,8 g. Orzechy badane w Anatolii mieszczą się w przedziale
od 5 g do 7,37 g [Aslantaş i in. 2006], a w Iranie kształtują się w przedziale od 2,6 g do 9,1 g
[Arzani i in. 2008].
Inną bardzo ważną badaną cechą jest udział procentowy jądra w masie całego owocu.
Według Majewska i in. [2003] jądro powinno stanowić więcej niż 45-50 % całości. W
badaniach, które przeprowadziła na pobranych typach średni udział procentowy wyniósł 38%.
W moich badaniach największy udział zanotowano dla WII (42%), U01 (43%), BAR (44%),
KRA (45%), SC (46%), WP (46%), K6P (47%), BPD (47%), CB (48%), NXV (49%), U10
(49%) ORAZ U16 (50%). Najmniejszy zaś dla ŁUW (24%), SRK (24%), SAK (25%), KMS
(28%), BPTL (29%), SLB (29%), NVI (30%), U18 (30%), KNA (30%), LG (30%), BWM
(30%), BPTP (30%), WGW (31%), MIK (32%), SMF (32%) oraz PKB (32%). W Anatolii
udział procentowy jądra kształtował się pomiędzy 45,66 % (CVWs 25) do 67,14 % (CVWs 13)
[Aslantaş i in. 2006], w Iranie średnia wyniosła 55,6 % [Arzani i in. 2008], a Serbii mieściła
się w przedziale od 43,2 % (Sel. Kasni grozdasti) do 57,8 % (Šampion) [Cerović i in. 2010].
Średni udział procentowy jądra wyniósł 37 % na przebadanych 57 typach i odmianach i nie
spełnia oczekiwań. Istotne jest jednak to, iż typ WII, którego masa całkowita orzecha jest
najmniejsza, ma największy udział procentowy jądra, taką samą zależność widzimy przy typie
U16. Typ CB jest jedynym, który posiada jednocześnie największą masę całkowitą orzecha,
największą masę jądra oraz największy udział procentowy. Powinien on zatem być polecany do
uprawy towarowej oraz amatorskiej z uwagi na jego atuty. Warto również dodać iż typ KRA,
którego udział procentowy wynosi 45% cechuje się bardzo smacznym jądrem (pozostawia
świeżość nawet po wysuszeniu), które wychodzi przy łuskaniu w całości. Owoce tego typu
powinny być zatem również polecane. Typ WP pomimo, iż posiada wysoki udział procentowy
83:3154291468
84
– 46 % nie nadaje się zbytnio do przechowania, gdyż mocno ciemnieje, a miąższ staje się
gorzki i niesmaczny.
Dla sadowników jedną z ważniejszych cech przy wyborze odmian jest wielkość
owocu w tym jego wysokość, szerokość oraz głębokość. Cechy te mają znaczenie przy
produkcji towarowej w tym przy maszynowym łuskaniu. Zbyt duże owoce nie mieszczą się w
otworach, zbyt małe mogą być zmiażdżone lub mogą swobodnie przelatywać.
Z pośród badanych owoców najwyższą wysokością cechował się typ U06 (51,36
mm), a najniższe okazały się typy WIII (32,66 mm) oraz NCL (34,08 mm). Średnia wysokość
wynosiła 42,09 mm. W przypadku orzechów badanych w Iranie średnia wysokość wynosiła
36,0 mm i mieściła się w przedziale od 27,3 mm do 43,8 mm [Arzani i in. 2008]. Owoce badane
w niniejszej pracy są wiec znacznie większe. Hebda i Francik [2008] w swych badaniach
przeprowadzili analizę na odmianach z doboru krajowego. Największą wysokością cechowała
się odmiana Targo 34,8 mm najmniejszą zaś posiadał Albi - 27,3 mm, Bez wątpienie zatem
można powiedzieć iż U06 jest ”olbrzymem” w stosunki do owocu odmiany Albi, która jest
polecana przez licznych autorów jako odmiana niezawodna, plenna stosowana do nasadzeń
towarowych. Według Zdyba [2009] średniej wysokości owoce mieszczą się w przedziale
2,8-3,4 cm, w moim doświadczeniu wysokość najmniejszej odmiany WIII wynosi 3,27 cm i
zaliczana jest ona do bardzo małych owoców. Porównując typy z Iranu z owocami badanymi w
pracy można również stwierdzić, iż typy i odmiany zebrane w Polsce są większe. Przy typie
U06 wystąpiła zależność pomiędzy wysokością a głębokością. Owoc więc zaliczany jest do
wielkoowocowych, tzw. ‘Jacków’, nadaje się do uprawy amatorskiej, gdyż traci masę przy
suszeniu.
Szerokość 35 sztuk owoców była kolejną cechą różniącą poszczególne typy i
odmiany. Z pośród wyodrębnionych owoców największą posiadał orzech BKOP (45,24 mm),
najmniejszą zaś U16 (28,50 mm), MCH (28,94 mm), WII (29,74 mm) oraz NLX (29,84 mm).
Średnia szerokość wynosi 35,71 mm i mieści się ona w przedziale 25,36-49,98 mm. Odmiany z
doboru krajowego kształtowały się w przedziale od 26,8 mm - odmiana Albi do 36,2 mm -
odmiana Targo [Hebda i Francik 2008]. W przypadku badanych typów z Polski, Białorusi,
Mołdawii, Uzbekistanu i Azerbejdżanu ich szerokość kształtowała się w przedziale od 23 mm
do 45 mm [Majewska i in. 2003]. Orzech z selekcji w Iranie mieściły się w przedziale 22,1 -
42,1 mm [Arzani i in. 2008]. Szerokości pomiędzy typami z Francji i Iranu nie różni się
znaczącą od badanych z Polski. Odmiana BKOP, która osiągnęła największą szerokość z
pośród badanych typów posiada również największą masę całkowitą orzecha, można więc
zaliczyć go do typów wielkoowocowych. Skórkę ma dosyć gładką i jasną, a miąższ po
wysuszeniu pozostaje jasny.
Kolejnym pomiarem fitometryczynym była głębokość (po szwie) mierzona na 35
sztukach owoców orzecha. Największym owocem cechował się typ WGW (45,73 mm) oraz
U06 (47,19 mm). Najmniejszym zaś MCH (28,43 mm), NLX (29,28 mm), WII (29,60 mm)
oraz U10 (30,01 mm). Średnia głębokość wynosi 37,35 mm i mieści się w przedziale od 26,28
mm do 53,31 mm. W przypadku owoców badanych przez Majewską i in. [2003] grubość po
szwie mieściła się w przedziale 25 do 42 mm. Z selekcji owoców wyodrębnionych w Iranie
średnia grubość wynosi 31,7 mm i mieści się w przedziale 21,2 do 38,9 mm [Arzani i in. 2008].
Owoce te są zatem cieńsze niż orzechy wyodrębnione w niniejszych badaniach. Z doboru
krajowego średnia grubość orzecha mieściła się w przedziale od 27,1 mm – odmiana Albi do
84:3395853944
85
37,8 – odmiana Targo [Hebda i Francik 2008]. Owce to są średniej wielkość w porównaniu z
badanymi typami. Warto również dodać, iż szerokość orzechów nie przekładała się na ich
głębokość.
Orzechy włoskie z punktu dietetycznego są niezwykle istotne, dostarczają one
bowiem niezmiernie ważnych dla organizmu wartości odżywczych. Ich spożywanie zalecane
jest w profilaktyce m.in. cukrzycy, reumatyzmu, choroby Alzheimera, nowotworów, chorób
układu krążenia i innych [Klimek i in. 2015]. Zawartość tłuszczów w orzechu włoskim to około
678 kcal w 100 g produktu [Klimek i in. 2015], dla porównania jabłko zawiera zaledwie 46 kcal
w 100 g produktu [Internet 3]. Według Artemis i Simopoulosa [2004] orzechy włoskie
zawierają najwięcej z pośród wszystkich orzechów kwasów omega 3 i 6. Orzechy włoskie są
również cenne ze względów na zawartość selenu – pełniącego funkcję przeciwutleniacza, jego
spożycie w śladowych ilościach jest niezbędne do zachowania prawidłowych funkcji
życiowych organizmu człowieka [Wesołowski 2006].
W niniejszej pracy zostały przebadane zawartości biopierwiastków w owocach
orzecha włoskiego. Przeprowadzone badania laboratoryjne ukazały duże zróżnicowanie
badanych pierwiastków.
Spośród wszystkich wykrytych pierwiastków największe stężenie w owocach
orzecha włoskiego posiadał potas. Jego zawartość w orzechach waha się od 2030 mg K kg -1
s.m. do 7814 mg K kg -1
s.m. Średnia wartość wynosiła 3165 mg K kg -1
s.m. tj. 316,5 mg K
100 g-1
. W badaniach Emilio Ros [2010] przeprowadzonych na orzechach z Hiszpanii średnia
zawartość potasu w orzechach wynosiła 441 mg 100 g-1
. owoce przebadane w niniejszej pracy
mają mniejszą zawartość niż te z badań z zagranicy. Średnia zawartość potasu w bananach,
które uważane są za jedno z głównych jego źródeł jest zbliżona i wynosi 395 mg K100 g-1
[Internet 4], zatem owoce orzecha mogą być drugim głównym produktem jego dostarczania do
organizmu.
Fosfor stanowi około 1% masy ciała osoby dorosłej i obok wapnia jest głównym
składnikiem układu kostnego; 85%. Jest on potrzebny do prawidłowego funkcjonowania
każdego organizmu [Białokoz-Kalinowska in. 2013]. W przypadku owoców orzecha
włoskiego najwyższa zawartość fosforu wynosiła 4260 mg P kg -1
s.m., a najniższa 2342 mg P
kg -1
s.m. Dla porównania owoce derenia jadalnego w jednym z przeprowadzonych badań
zawierały od 52,75 mg P kg -1
do 188,04 mg P kg -1
[Zabawa 2014].
Głównymi produktami, które dostarczają magnezu dla organizmu człowieka w
Polsce są produkty zbożowe (ok 35%) oraz warzywa liściaste (zielone), rośliny strączkowe,
ryby i kakao [Białokoz-Kalinowska in. 2013]. Z pośród wszystkich dostępnych orzechów
najwięcej magnezu zawierają migdały i nerkowce – 280 mg% [Klimek i in. 2015]. Pomiar w
niniejszej pracy wykazały, iż owoce orzecha włoskiego zawierają średnio 876 mg Mg kg-1
s.m.
tj. 87,5 mg Mg100 g-1
. i mają mniejszą zawartość magnezu niż te badane w Hiszpanii - 158 mg
Mg 100 g-1
.
Siarka jako pierwiastek jest potrzebny w organizmie ludzkim. Stosowana jest w
leczeniu przewlekłych chorób skóry oraz hamuje jej starzenie. Dodatkowo może obniżać
ciśnienie krwi [Internet 6]. Średnia ilość tego makroelementu w przebadanych owocach wynosi
486 mg S kg -1
s.m. i kształtuje się stosunkowo wysoko w porównaniu do owoców derenia
gdzie zawartość siarki waha się w przedziale od 21,5 mg kg -1
s.m. do 89,68 mg kg -1
s.m.
[Zabawa 2014].
85:7612591036
86
Średnia zawartość wapnia w orzechach włoskich według przeprowadzonych badań
wynosi 358 mg Ca kg -1
s.m. tj. 35,86 mg Ca100 g-1
. Według Klimek i in. [2015] oraz Ros
[2010] ich zawartość wynosi 98 mg. Ilość ta jest niewielka gdyż dzienne zapotrzebowanie na
wapń dla osoby dorosłej to około 800 mg. Porównując, owoce figi dostarczają do organizmu
około 280 mg [Internet 5], a migdały 240 mg Ca100 g-1
[Klimek i in. 2015].
Kolejno została przebadana zwartość mikroelementów, takich jak: mangan, cynk,
żelazo, bor, miedź, molibden oraz glin. Grupa ta występuje dość licznie w orzechach włoskich.
Największą ilość obserwujemy dla manganu, jego średnia koncentracja wynosi 18,62 mg Mn
kg -1
s.m. i mieściła się w przedziale od 4,97 do 55,67 mg Mn kg -1
s.m., tj. 0,49 do 5,57 mg
Mn100 g-1
. W badaniach przeprowadzonych w ośrodku badawczym Valcea Research Station
(SCDP Valcea) w Oltenia, w Rumuni badania na zwartość manganu wykazały, iż znajduje się
on w przedziale od 3,13 do 18,37 mg 100g-1
[Cosmulescu i in. 2009]. Zatem ilość manganu w
przebadanych owocach jest znacznie mniejsza niż w owocach z Otleni.
Cynk jako mikroelement odpowiedzialny jest za utrzymanie w organizmie stężenia
witaminy A oraz odgrywa rolę w syntezie kolagenu [Matwiejuk 2009]. Zawartość cynku w
przebadanych orzechach mieści się przedziale od 6,76 do 42,11 mg Zn kg -1
s.m. tj. 0,67 do 4,21
mg Zn100g-1
; a średnio 15,76 mg Zn kg -1
s.m. Badania wykonane przez Cosmulescu i in.
(2009) pokazują, iż zawartość ta waha się w granicach od 1,948 do 3,613 mg Zn100g-1
. Zatem
można powiedzieć, iż zawartość pomiędzy dwoma grupami nie różni się znacząco do siebie.
Żelazo jest składnikiem enzymów takich jak: hemoglobina, mioglobina i inne.
Największa jego zawartość, bo aż 6,7 mg Fe100 g-1
występuje w orzechach nerkowca, [Klimek
i in. 2015]. W przebadanych orzechach włoskich jego ilość wynosi średnio 13,77 mg Fe kg -1
s.m. tj. 1,37 mg Fe100g-1
i mieści się w przedziale od 5,64 do 26,95 mg Fe kg -1
s.m.
Porównując tą wartość z Cosmulescu i in. (2009), stężenie żelaza wynosi średnio 4,60 mg/100
g. Jest zatem dużo wyższe w orzechach włoskich pochodzących z Rumuni
Średnia zawartość boru wynosi 8,01 mg B kg -1
s.m. dla porównania w pietruszce
zawartość boru wynosi 48,92 mg/kg [Arceusz 2007]. Ilość występująca w orzechach jest zatem
nieznaczna.
Kolejnym przebadanym pod względem zawartości w pracy mikroelementem jest
miedź. Jego zawartość wynosi 7,44 mg Cu kg -1
s.m. tj. 0,74 mg Cu 100g-1
. Natomiast w
analizie przeprowadzonej przez Cosmulescu i in. (2009) średnia zwartość wynosi 2,24 mg/
100g i jest dużo wyższa niż w próbach pobranych z Polski.
Średnia zawartość glinu w badanych orzechach wyniosła 0,575 mg Al kg -1
s.m. tj.
0,057 mg Al 100g-1
. W pomiarach wykonanych przez Cosmulescu i in. (2009) wyniki
wykazały, że średnia zawartość glinu wynosi 0,229 mg Al100g-1
. Dużo niższą zawartość w
orzechach włoskich miał molibden, tylko 0,17 mg Mo kg -1
s.m.
Zawartość niklu w przebadanych orzechach to 2,400 mg / kg -1
s.m., troszkę niżej
kształtuje się selen 2,146 mg Se kg -1
s.m. tj. 0,214 mg Se100g-1
. Porównując tą wartość z
wynikami Cosmulescu i in. (2009) – 0,023 mg Se100g-1
wartość w moich badaniach jest
znacznie niższa. Jak podaje Klimek i in. (2015), największa ilość selenu występuje w orzechach
brazylijskich (1900 μm/ 100 g produktu), natomiast w orzechach włoskich ta zawartość
kształtuje się na poziomie 5 μm/ 100 g produktu. Z czego wynika, iż zjedzenie ok. 30 g
pokrywa dzienne zapotrzebowanie na ten pierwiastek.
86:9525322902
87
W badaniach wykryto również niską zawartość innych pierwiastków, takich jak:
stront 1,03 mg Sr kg -1
s.m. (tj. 0,13 mg Sr100g-1
), bar 0,66 mg Ba kg -1
s.m., kobalt 0,04 mg Co
kg -1
s.m. oraz tytan 0,03 mg Ti kg -1
s.m. W wynikach opublikowanych przez Cosmulescu i in.
(2009) średnia zawartość strontu wynosi 0,339 mg Sr100g-1
zatem jest ona wyższa niż w
badaniach przeprowadzonych przeze mnie.
Pozostałe pierwiastki takie jak: kadm, chrom, lit, ołów oraz wanad wykazują ilości
śladowe, a orzech włoski nie stanowi ich głównego źródła.
87:6256307306
88
5. WNIOSKI
1. Badane owoce orzecha włoskiego cechują się znacznym zróżnicowaniem pod
względem badanych cech fitometrycznych. Z pośród przebadanych odmian i typów, typ
CB, może być polecany do uprawy towarowej (posiada jednocześnie największą masę
całkowitą orzecha, największą masę jądra oraz największy udział procentowy).
2. Spośród 51 przebadanych typów i odmian tylko u 9 udział procentowy jądra jest równy
bądź przekracza 45% są to: KRA (45%), SC (46%), WP (46%), K6P (47%), BPD
(47%), CB (48%), NXV (49%), U10 (49%) oraz U16 (50%).
3. Typ WII, którego masa całkowita orzecha jest najmniejsza, ma największy udział
procentowy jądra, taką samą zależność widzimy przy typie U16.
4. Owoce orzecha włoskiego są bogate w składniki odżywcze. Zawartość
biopierwiastków jest znacznie zróżnicowana. Największe stężenie zaobserwowano dla
potasu (3165 mg K kg -1
s.m.), na uwagę zasługuje również wysoki poziom selenu,
który wynosi 2,146 mg / kg -1
s.m.
88:2622333775
89
6. LITERATURA
1. Arceusz A. 2007. Bor – Zawartość, rozmieszczenie i wzajemne relacje z innymi
biopierwiastkami w surowcach roślinnych stosowanych w lecznictwie. Rozprawa
doktorska wykonana w Katedrze i Zakładzie Chemii analitycznej Akadami Medycznej
w Gdańsku.
2. Artemis P., Simopoulos M.D. 2004. Health Effects of Eating Walnuts, Food Reviews
International, 20(1):91-98.
3. Arzani K., Mansouri‐Ardakan H., Vezvaei A. & Reza Roozban M. 2008.
Morphological variation among Persian walnut (Juglans regia) genotypes from central
Iran. New Zealand Journal of Crop and Horticultural Science, 36(3): 159-168.
4. Aslantaş R. 2006. Identification of superior walnut (Juglans regia) genotypes in
north‐eastern Anatolia. Turkey. New Zealand Journal of Crop and Horticultural
Science, 34(3):231-237.
5. Białokoz-Kalinowska I., Konstantynowicz J., Abramowicz P,
Piotrowska-Jastrzębska J. 2013. Dieta w profilaktyce osteoporozy – zalecenia
i kontrowersje. Wyd. Medical Communications. Bialystok. 9 (4): 350–356.
6. Böhm Č., Dolejĺšĺ A., Dvořák A., Hieke K., Jaša B., Kasparová J., Mareček J.,
Mölzer V., Opatrná M., Soukup J., Šedivý J., Šrot R., Urban V., Václavik J.,
Vanĕk V., Walter V. 1995. Uprawa różnych rodzajów drzew i krzewów owocowych.
Encyklopedia ogrodnictwa. Red. E. Bem, I. Kiljańska, M. Kręcisz, I. Wacowska.
Wydawnictwo Elipsa, Warszawa: 145-146.
7. Borecka W., Walczak Z., Starzycki M. 2013. Orzech włoski (Juglans regia L.) –
naturalne źródło prozdrowotnych składników żywności. Nauka Przyr. Technol.
7(2):23.
8. Cerović S., Gološin B., Ninić Todorović J., Bijelić S., Ognjanov V. 2010. Walnut
(Juglans regia L.) selection in Serbia. Serbia.Department of Pomology, Viticulture,
Horticulture and Landscape Architecture, Faculty of Agriculture, University of Novi
Sad, Novi Sad. Hort. Sci. (Prague) Vol. 37, No. 1: 1–5.
9. Cosmulescu, S., Baciu A., Achmin G., Botu M., Trandafir I. 2009. Mineral
Composition of Fruits in Different Walnut (Juglans regia L.) Cultivars. Not. Bot. Hort.
Agrobot. Cluj 37 (2): 156-160.
10. Crescent Bloom. The Complete Botanica. Protokół dostępu:
http://crescentbloom.com/Plants/Genus/J/U/Juglans.htm (2016-02-01).
11. Dlauhá J., Peňáz R., Sus J., Svoboda V., Vondráček J. 1992. Ovoce slovem i
obrazem. Wyd. Gora, Bratislava: 51-53.
12. Dudek B. 2016. Informacje ustne.
13. Gąstoł M. Kuźniar A. 2016a. Rozmnażanie orzecha włoskiego. Szkółkarstwo,
Kraków: 1/2016: 56-60.
14. Gąstoł M. Kuźniar A. 2016b. Interesujące odmiany i typy orzecha włoskiego.
Szkółkarstwo, Kraków: 2/2016.
15. Grabowski M. 1999. Choroby drzew owocowych. Plantpress, Kraków.
16. Grzyb Z. S. 1999. Zmiana wymagań jakościowych dotyczących podkładek dla drzew i
krzewów owocowych. Szkółkarstwo, Kraków: 03/1999.
89:1647764733
90
17. Hebda T., Francik S. 2008. Analiza siły niszczącej okrywę orzecha włoskiego.
Katedra Inżynierii Mechanicznej i Agrofizyki, Uniwersytet Rolniczy w Krakowie.
Instytut Techniczny, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Nowym Sącz.
11(109)/2008.
18. Jankowska A. 2013. Uprawa orzecha włoskiego. Urzejowice.
19. Klimek M., Pecyna M., Depo K. 2015. Orzech-Znaczenie w żywieniu człowieka.
Nauka dla rozwoju rolnictwa, ekologii i medycyny w świetle współczesnych osiągnięć.
Red. M. Gortata. Wyd. Stowarzyszenie Studentów Nauk Przyrodniczych, Lublin:
132-145.
20. Kupczak K., Kupczak D. 2016. Program Ochrony Roślin Sadowniczych. Plantpress,
Kraków.
21. Majewska K., Kopytowska J., Łojko R.E., Zadernowski R. 2003. Wybrane cechy
fizyczne dojrzałych owoców orzecha włoskiego. Acta Agrophysica. Olsztyn, Mińsk.
2(3): 597-609.
22. Matwiejuk A. 2009. Składniki mineralne (makro- i mikroelementy) i ich znaczenie w
żywieniu sportowców. Roczniki Naukowe. Red. K.J. Sobolewski. Dział Wydawnictw i
Publikacji Wyższej Szkoły Wychowania Fizycznego i Turystyki, Białystok: 97 – 99.
23. Mochecki J. 1999. Ustalenie dawek nawozowych w sadach i jagodnikach. Instytut
Sadownictwa i Kwiaciarstwa, Skierniewice.
24. Piskornik Z. 1994. Termiczne kalusowanie – milowy krok naprzód w szczepieniu
roślin. Szkółkarstwo, 1/1994, Kraków: 5-8.
25. Pokora A., Monder M. 2014. Strefy mrozoodporności. Mój ogródek, 12/2014.
26. Porębski S. 2003. Szczepienie i okulizacja orzecha włoskiego. Szkółkarstwo, Kraków:
01/2003.
27. Ros E. 2010. Health Benefits of Nut Consumption. Wyd. Nutrients. Hiszpania. 2:
652-682.
28. Sadowski A., Nurzyński J., Pacholak E., Smolarz K. 1990. Określenie potrzeb
nawożenia roślin sadowniczych. Wydawnictwo SGGW-AR, Warszawa.
29. Seneta W., Dolatowski J. 2011. Dendrologia. Wydawnictwo Naukowe PWN,
Warszawa.
30. Sękowski B. 1993. Pomologia systematyczna tom II. Wydawnictwo Naukowe PWN,
Warszawa.
31. Stevens, P. F. 2001. Angiosperm Phylogeny Website. Version 12, Protokół dostępu:
http://www.mobot.org/MOBOT/research/APweb/ (16.02.2016)
32. Stępka Grażyna. 2006. Orzechy włoskie jeszcze na plusie. Hasło ogrodnicze, 10/2006.
33. Tokarska-Guzik B., Dajdok Z., Zając M., Zając A., Urbisz A., Danielewicz W.
2012. Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem
gatunków inwazyjnych. Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, Warszawa.
34. USDA/Foreign Agricultural Service. 2012. Office of Global Analysis. Tree Nuts:
World Markets and Trade. United States.
35. Wesołowski M. 2006. Selen – pierwiastek życia. Panacea Nr 3 (16): 12-16.
36. Wiech K. 2008. Szkodniki drzew owocowych. Plantpress, Kraków.
37. Wójcik P. 2009. Nawozy i nawożenie drzew owocowych. Hortpress, Warszawa.
90:4428485610
91
38. Zabawa K. 2014. Wartości biologiczne i użytkowe owoców derenia jadalnego (Cornus
mas L.). Kraków.
39. Zagaja S., Suski Z. 1978. Orzech włoski i leszczyna. Państwowe Wydawnictwo
Rolnicze i Leśne, Warszawa.
40. Zdyb H. 2005. Czy warto produkować drzewka orzecha włoskiego ?. Szkółkarstwo,
Kraków: 3/2005.
41. Zdyb H. 2009. Orzech włoski. Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa.
Źródła internetowe:
Internet 1 - http://agrosimex.pl/oferta/herbicydy/
Internet 2 - http://doradztwosadownicze.pl/wapn-a-jakosc-owocow/
Internet 3 - https://zasadyzywienia.pl/tabele-wartosci-odzywczych-czesc-ii.html
Internet 4 - http://www.jaimojeserce.eu/zawartosc-potasu-w-warzywach-i-owocach.php
Internet 5 - https://portal.abczdrowie.pl/zrodla-wapnia
Internet 6 - http://www.poradnikzdrowie.pl/
Spis rycin i tabel:
Tabela 1. Rozmieszczenie rodzaju Juglans L. według Schenecka [Sękowski 1993] ............. 14
Tabela 2. Dawki nawozów wapniowych lub wapniowo–magnezowych (kg CaO lub CaO +
MgO/ha) [Mochecki 1999] ....................................................................................................... 23
Tabela 3. Dawkowanie azotu w uprawie orzecha włoskiego [Jankowska 2013] ..................... 25
Tabela 4. Dawki nawozowe dla drzew owocowych [Sadowski i in.1990] .............................. 25
Tabela 5. Norma branżowa drzew orzecha włoskiego [Zdyb 2009] ........................................ 26
Tabela 6. Rozstawa i liczba drzew w zależności od stopnia intensywności sadu i klasy
bonitacyjnej gleby [Zdyb 2009] ............................................................................................... 27
Tabela 7. Zwalczanie chwastów preparatami selektywnymi i nieselektywnymi [Kupczak K. i
Kupczak D. 2016]. .................................................................................................................... 30
Tabela 8. Środki chwastobójcze (zawierające jako substancje aktywną wyłącznie glifosat)
zarejestrowane do upraw sadowniczych [Kupczak K. i Kupczak D. 2016]............................. 32
Tabela 9. Szczegółowe zalecania ochrony orzecha włoskiego [Kupczak K. i Kupczak D. 2016].
.................................................................................................................................................. 36
Tabela 10. Szczegółowe zalecenia ochrony dla śliw [Kupczak K. i Kupczak D. 2016]. ......... 37
Tabela 11. Środki zabezpieczające rośliny przed zwierzyną łowną [Kupczak K. i Kupczak D.
2016]. ........................................................................................................................................ 38
Tabela 12. Pomiary badanych cech. ......................................................................................... 59
Tabela 13. Masa całkowita orzecha w zależności od typu/odmiany [g] .................................. 60
Tabela 14. Masa jądra w zależności od typu/odmiany [g] ....................................................... 62
Tabela 15. Procentowy udział jądra w zależności od typu/odmiany [%] ................................. 64
Tabela 16. Średnia wysokość 1 owocu w zależności od typu/odmiany [mm] ......................... 66
Tabela 17. Średnia szerokość 1 owocu w zależności od typu/odmiany [mm] ......................... 68
Tabela 18. Średnia głębokość 1 owocu w zależności od typu/odmiany [mm]......................... 70
Tabela 19. Zawartość biopierwiastków w owocach orzecha [mg / kg -1
s.m.] ......................... 72
91:6312551533
92
Ryc. 1. Kwiatostany orzecha włoskiego. 1 – kwiatostan męski, 2 – kwiatostan żeński
(fot. L. Dudek–Wieczorek 2015) .............................................................................................. 12
Ryc. 2. Mięsista okrywa orzecha włoskiego (fot. L. Dudek–Wieczorek 2015) ....................... 12
Ryc. 3. Urządzenie do termicznego kalusowania szczepów drzew i krzewów [Piskornik 1994]
.................................................................................................................................................. 17
Ryc. 4. Okulizacja orzecha metodą na przystawkę [Porębski 2003] ....................................... 17
Ryc. 5. Szczepienie metodą ”przez stosowanie” (fot. L. Dudek–Wieczorek 2015) ................ 18
Ryc. 6. Zrazy orzecha włoskiego przygotowane przed szczepieniem (fot. L. Dudek-Wieczorek
2015) ......................................................................................................................................... 20
Ryc. 7. Podkładka orzecha włoskiego przygotowana przed szczepieniem (fot. L.
Dudek–Wieczorek 2015) .......................................................................................................... 20
Ryc. 8. Ugór herbicydowy w sadzie orzechowym (fot. Ludmiła Dudek – Wieczorek) .......... 24
Ryc. 9. Formowanie korony metodą czeską. 1 – Pierwszy rok, 2- drugi rok, 3 - trzeci rok, 4 –
czwarty rok po posadzeniu [ Böhm i in. 1995]......................................................................... 29
Ryc. 10. Mapa stref klimatycznych Polski [Pokora 2014] ...................................................... 40
Ryc. 12. Juglans regia ‘Broadview’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015) .................................... 44
Ryc. 13. Juglans regia ‘Jupiter’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015) .......................................... 45
Ryc. 14. Juglans regia ‘Jupiter’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015) .......................................... 45
Ryc. 15. Juglans regia ‘Koszycki’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015) ...................................... 46
.................................................................................................................................................. 46
Ryc. 16. Juglans regia ‘Koszycki’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015) ...................................... 46
Ryc. 17. Juglans regia ‘Kościuszko’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015) ................................... 47
Ryc. 18. Juglans regia ‘Kościuszko (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015) .................................... 47
Ryc. 19. Juglans regia ‘Lake’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015) ............................................. 48
Ryc. 20. Juglans regia ‘Lake’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015) ............................................. 48
Ryc. 21. Juglans regia ‘Leopold’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015) ......................................... 49
Ryc. 22. Juglans regia ‘Leopold’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015) ......................................... 49
Ryc. 23. Juglans regia ‘Leopold’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015) ........................................ 50
Ryc. 24. Juglans regia ‘Mars’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015) ............................................. 51
Ryc. 25. Juglans regia ‘Mars’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015) ............................................. 51
Ryc. 26. Juglans regia ‘Sajfendorfski’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015) ................................. 52
Ryc. 27. Juglans regia ‘Sajfendorfski’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015) ................................. 52
Ryc. 28. Juglans regia ‘Wiśnicz Czerwony’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015) ....................... 53
Ryc. 29. Juglans regia ‘Wiśnicz Czerwony’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015) ....................... 53
Ryc. 30. Suma opadów i średnia temperatur z 2015 roku w Stacji Doświadczalnej w Garlicy
Murowanej ................................................................................................................................ 57
Ryc. 31. Średnia masa całkowita orzecha w zależności od typu/odmiany [g] ......................... 61
Ryc. 32. Histogram – masa całkowita orzecha w zależności od typu/odmiany [g] ................. 61
Ryc. 33. Średnia masa jądra w zależności od typu/odmiany [g] .............................................. 63
Ryc. 34. Histogram – jądro orzecha [g].................................................................................... 63
Ryc. 35. Udział jądra w procentach w zależności od typu/odmiany [%] ................................. 65
Ryc. 36. Histogram – udział jądra w procentach w zależności od typu/odmiany [%] ............ 65
Ryc. 37. Średnia wysokość 1 owocu w zależności od typu/odmiany [mm] ............................ 67
92:4881682107
93
Ryc. 38. Histogram – Wysokość 1 owocu w zależności od typu/odmiany [mm] ................... 67
Ryc. 39. Średnia szerokość 1 owocu w zależności od typu/odmiany [mm] ............................ 69
Ryc. 40. Histogram – Szerokość 1 owocu w zależności od typu/odmiany [mm] ................... 69
Ryc. 41. Średnia głębokość 1 owocu w zależności od typu/odmiany [mm] ............................ 71
Ryc. 42. Histogram – Głębokość 1 owocu w zależności od typu/odmiany [mm] .................. 71
Ryc. 43. Histogram – zawartość selenu [mg / kg -1
s.m.] ......................................................... 73
Ryc. 44. Juglans regia ‘BKOP’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015)............................................ 74
Ryc. 45. Juglans regia ‘BKZS’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015) ........................................... 74
Ryc. 46. Juglans regia ‘BPTL’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015) ........................................... 74
Ryc. 47. Juglans regia ‘BPTP’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015) ............................................ 74
Ryc. 48. Juglans regia ‘BPZ’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015) .............................................. 75
Ryc. 49. Juglans regia ‘BWM’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015) ........................................... 75
Ryc. 50. Juglans regia ‘C6’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015) ................................................. 75
Ryc. 51. Juglans regia ‘CB’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015) ................................................ 75
Ryc. 52. Juglans regia ‘K6P’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015) .............................................. 76
Ryc. 53. Juglans regia ‘KRA’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015) ............................................. 76
Ryc. 54. Juglans regia ‘LG’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015) ................................................ 76
Ryc. 55. Juglans regia ‘ŁUW’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015) ............................................ 76
Ryc. 56. Juglans regia ‘MIK’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015).............................................. 77
Ryc. 57. Juglans regia ‘MWP’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015) ............................................ 77
Ryc. 58. Juglans regia ‘NCL’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015) ............................................. 77
Ryc. 59. Juglans regia ‘NLI’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015) ............................................... 77
Ryc. 60. Juglans regia ‘NLX’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015) ............................................. 78
Ryc. 61. Juglans regia ‘NXX’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015) ............................................. 78
Ryc. 62. Juglans regia ‘OTZ’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015).............................................. 78
Ryc. 63. Juglans regia ‘RS’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015) ................................................ 78
Ryc. 64. Juglans regia ‘SAK’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015) ............................................. 79
Ryc. 65. Juglans regia ‘SAKR’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015) ........................................... 79
Ryc. 66. Juglans regia ‘SID’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015) ............................................... 79
Ryc. 67. Juglans regia ‘SKK’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015) ............................................. 79
Ryc. 68. Juglans regia ‘SLB’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015) .............................................. 80
Ryc. 69. Juglans regia ‘SMF’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015) ............................................. 80
Ryc. 70. Juglans regia ‘U13’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015) .............................................. 80
Ryc. 71. Juglans regia ‘WII’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015) ............................................... 80
Ryc. 72. Juglans regia ‘WIII’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015).............................................. 81
Ryc. 73. Juglans regia ‘WGW’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015) ........................................... 81
Ryc. 74. Juglans regia ‘WNA’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015) ............................................ 81
Ryc. 75. Juglans regia ‘WP’ (fot. L. Dudek-Wieczorek 2015) ............................................... 81
93:5570044958
