Współczesne doktryny polityczneDamian Latocha

Spis treści1. Ideologia2. Doktryna3. Program polityczny4. Związek między ideologią, doktryną i pro

gramem politycznym5. Rodzaje doktryn6. Współczesne doktryny polityczne7. Podział doktryn na lewicowe, centrowe i

prawicowe

Ideologiapojęcie występujące w filozofii i

naukach społecznych oraz politycznych, które określa

zbiory poglądów służących do całościowego interpretowania i

przekształcania świata

Doktrynasynteza podstawowych założeń ideologii, racji stanu, interesu

narodu lub społeczeństwa oraz głównych zasad, form i

możliwości ich urzeczywistnienia; podstawa

programu działania politycznego

Program politycznyzbiór celów i zamierzeń tworzący pewien system warunkujących się

i planowych działań, na ogół przyjmuje formę dokumentu, w

którym autorzy informują:•co zamierzają zrobić,

•kiedy chcą to zrealizować,•dlaczego chcą to zrealizować

Związek między ideologią, doktryną i programem politycznym

Doktryna pozwala zastosować w praktyce teorie zawarte w ideologii. Natomiast program polityczny jest

dostosowaniem doktryny do aktualnej sytuacji społecznej, politycznej i ekonomicznej.

Przykład:Ideologia konserwatyzmu podstawową wartością jest prawo do własności prywatnejDoktryna konserwatyzmu postulat wprowadzenia ochrony prawnej własności prywatnejProgram konserwatystów żądanie jak najszybszego wprowadzenia ustawy reprywatyzacyjnej

Ideologia

Doktryna

Program polityczny

Rodzaje doktryn1. Konserwatywne2. Reformistyczne3. Rewolucyjne4. Reakcyjne5. Utopijne

Doktryna konserwatywnaZwana jest również zachowawczą,

powszechnie uważa się ją za dążenie do utrzymania istniejących stosunków

społecznych i politycznych.

Występują niemal we wszystkich ruchach i partiach politycznych

(np. „beton” wPZPR).

Doktryna reformistyczna (łac. „reformo” - przekształcam).

Zakłada ewolucyjny sposób wprowadzenia reform społecznych

i politycznych.

Reformizm jest podstawą współczesnej socjaldemokracji.

Doktryna rewolucyjna

Rewolucja jest podstawowym i najlepszym sposobem wprowadzania zmian.

Przykładem jest marksizm-leninizm, maoizm oraz

współcześnie doktryny wywodzące się z islamskiej doktryny religijnej

(rewolucja islamska w Iranie, działalność afgańskich Talibów)

Doktryna reakcyjnaOptuje za przywróceniem albo utrzymaniem przestarzałego ustroju, nie przystającego do rzeczywistości politycznej.

Przykładem może być nawoływanie do powrotu PRL-u lub ruchy monarchistyczne w Polsce.

Doktryna utopijnadoktryna stawiająca sobie cele

polityczne, społeczne, gospodarcze niemożliwe do

zrealizowania w danym momencie.

Przykładem zastosowania utopii politycznych jest Francja XVIII

wieku.

Współczesne doktryny polityczne

1. Konserwatyzm2. Liberalizm3. Socjalizm4. Komunizm5. Socjaldemokratyzm6. Chadecja7. Anarchizm

Konserwatyzmpodstawowe wartości:

• tradycja, naród, rodzina, hierarchia, autorytet, odpowiedzialność, wolność osobista, własność, poszanowanie prawa

główni myśliciele:• pierwszy Irlandczyk Edmund

Burke 1729-1797• pojecie konserwatyzm

rozpowszechnił Francuz Francois-René Chateaubriand

miejsce jednostki w życiu społecznym:

• człowiek nigdy nie będzie doskonały

• człowiek jest z natury słaby, więc powinien się odwoływać do religii, wiedzy przodków, autorytetów

• ludzie nie są sobie równi Edmund Burke – ojciec konserwatyzmu

Konserwatyzmspołeczeństwo:

• wspólnota nadrzędna wobec jednostki

• społeczeństwo hierarchiczne• ciągłość historyczna• krytykują społeczeństwa

masowe• przeciwni rewolucyjnym

zmianomstosunek do demokracji:

• współcześnie: demokracja przedstawicielska godzi autorytet państwa i wolność obywateli; są za władzą elit

• bezwzględne respektowanie zasad rządów prawa

gospodarka:• prywatna własność i wolna

konkurencja• minimum ingerencji państwa w

gospodarkę

Przykładem konserwatyzmu był program ekonomiczny M. Thatcher w Wielkiej Brytanii, efektem którego

było ograniczenie budownictwa socjalnego, reprywatyzacja przedsiębiorstw, zniesienie dodatków

socjalnych.

Liberalizm podstawowe wartości:• w centrum jednostka

ludzka dlatego: wolność, indywidualizm, racjonalność, równość wobec prawa, tolerancja, pluralizm, własność prywatna

główni myśliciele:• John Locke, Karol

Monteskiusz, Adam Smithmiejsce jednostki w życiu

społecznym:• Człowiek zajmuje miejsce

centralne• są realistami: obok

pozytywnych cech człowieka widzą jego wady

• zasługa liberałów: rozbudowa koncepcji praw człowieka

John Locke – jeden z głównych myślicieliliberalizmu

Liberalizmspołeczeństwo

• wszyscy ludzie są równi i wolni• instytucje powinny stwarzać

ludziom warunki do korzystania z praw, ale o swoją pozycję i dobrobyt każdy musi zabiegać samodzielnie

• nie wolno odbierać lepszym i dawać gorszym bo to zabija wolność jednostki

państwo i system polityczny• państwo powinno tylko

zapewnić bezpieczeństwo oraz warunki swobodnego działania jednostek w sferze prywatnej i gospodarczej

• zwolennicy ustroju parlamentarnego

gospodarka• zasada wolnego rynku• leseferyzm (fr. laissez faire –

pozwólcie działać)• Adam Smith „niewidzialna ręka

rynku”• krytykują ingerencję państwa w

gospodarkę

Friedrich von Hayek – współczesny myśliciel liberalny,Laureat Nagrody Nobla

Socjalizmpodstawowe wartości:

• szczególne znaczenie ma zło• relatywizm – różne wartości

(nawet te uważanie za uniwersalne są względne)

• równość – wobec prawa i nie tylko

• wspólna własność, wzajemna współpraca i altruizm

główni myśliciele:• wywodzącej się z utopijnej

filozofii politycznej rozwijanej w latach 30. i 40. XIX wieku we Francji (Henri de Saint-Simon) i Anglii (Robert Owen)

Henri de Saint-Simon

Socjalizmmiejsce jednostki w życiu

społecznym:• dzięki wolności i

nieograniczonym możliwościom rozumu człowiek jest najważniejszą istotą w kosmosie

• człowiek ma wartościować świat • człowiek ma tak przekształcać

rzeczywistość, żeby służyła szczęściu innych ludzi

społeczeństwo:• zmniejszenie nierówności

społecznych• upowszechnienia świadczeń

socjalnych• sprawiedliwy podział dóbr• społeczeństwo bez ubóstwa

gospodarka:• państwo powinno ingerować w

gospodarkę państwa

Pia Elda Locatelli – przewodnicząca Włoskiej Partii Socjalistycznej

Komunizm podstawowe wartości:

• komunizm jest odmianą socjalizmu bazuje na podobnych wartościach

główni myśliciele:• Karol Marks, Fryderyk Engels

społeczeństwo:• nieustanna walka klas,

dotycząca panowania ekonomicznego posiadaczy nad robotnikami ( burżuazja awlcząca z klasą robotniczą)

• konieczna rewolucja i przejęcie środków pordukcji

• każdy dostaje wg potrzebpaństwo:

• zanikanie państw• powstanie wspólnoty

międzynarodowej

Karol Marks – jeden z twórców komunizmu

Komunizm człowiek i jego miejsce w

społeczeństwie:• człowiek jest samodzielny • człowiek nie ma wartości

jako indywiduumspołeczeństwo:

• dla potrzeb ogółu można poświęcać jednostki

• brak przywileju własności• własność wspólna

wartością nadrzędnągospodarka:

• Gospodarka zarządzana centralnie tzw. „centralnie planowanie”

Pierwsze próby wprowadzenia komunizmuwprowadził Lenin, który w 1917 roku rozpoczął

rewolucję październikową

Socjaldemokratyzm podstawowe wartości:

• równość, sprawiedliwość społeczna, wolność, solidarność, wspólnota

• zasada sprawiedliwości społecznej• podział wytworzonego dochodu,

wyrówujący nierówności społecznych główni myśliciele:

• Ferdynand Lassalle 1825 – 1864• Edward Berstein 1850 – 1932• po II wojnie światowej: Willy Brandt,

Olof Palme, Bruno Kreisky, Francois Mitterand, Tony Blair, Gerhard Schröder

miejsce jednostki w życiu społecznym• w każdej jednostce tkwią możliwości i

talenty, które rozwijają się w sprzyjających warunkach

• stwarzanie osobom biednym i poszkodowanym przez los odpowiednie zabezpieczenia

Ferdynand Lassalle

Socjaldemokratyzmspołeczeństwo

• w XIX w. w społeczeństwie decydującą rolę odgrywają dwie klasy społeczne, które są w konflikcie reformy miały ten konflikt zlikwidować

• współcześnie – realizowana polityka reform przeobraziła społeczeństwo

państwo i system polityczny• państwo jest instytucją neutralną, wyrażającą i

uzgadniającą interesy różnych grup społecznych• przywiązują dużą wagę do demokratycznych zasad,

wartości i rozwiązań ustrojowychgospodarka

• do II wojny światowej uznawali uspołecznienie własności

• po II wojnie światowej: koncepcja „państwa dobrobytu” sprawiedliwy podział dóbr

• współcześnie: poszukiwanie „trzeciej drogi”: budowanie nowych form solidarności społecznej w warunkach nowoczesnej, podlegającej procesom globalizacji gospodarki rynkowej

Tony Blair – były premier WielkiejBrytanii;

uznawany za socjaldemokratę

Chadecjapodstawowe wartości:

• wiara w Boga• człowiek widziany przez pryzmat

jego życia doczesnego jak i egzystencji pozadoczesnej

• godność osoby ludzkiej, miłość, sprawiedliwość, solidarność, odpowiedzialność, jedność praw i obowiązków, rodzina, własność prywatna, praca, pluralizm, pokój

główni myśliciele:• odwołują się do encyklik

papieskich• Leon XIII, Pius XI, Jan XXIII ,

Paweł VI, Jan Paweł II • dokumenty II soboru

watykańskiego 1962 - 1965Leon XIII

Chadecjagodność osoby ludzkiej• respektowanie godności ludzkiej• poszanowanie praw człowieka• godne życie i sprawiedliwe traktowanie

społeczeństwo• solidaryzm – nadrzędność dobra

wspólnego nad interesami grup i jednostek

• społeczeństwo jako organizm• szczególna rola rodziny

państwo i system polityczny• ustrój demokratyczny, respektujący prawa

człowieka• duża rola demokracji lokalnej• zasada pomocniczości

(subsydiarności) – decyzje dotyczące jednostek i grup społecznych powinny być podejmowane na szczeblu im najbliższym

gospodarka• respektowanie własności prywatnej• społeczna gospodarka rynkowa,

umiarkowana ingerencja państwa• ludzkiej pracy nie można traktować

instrumentalnieJan Paweł II

Anarchizm podstawowe wartości:

• wolność• należy odrzucić wszystko to, co ją ogranicza

m.in.. autorytety główni myśliciele:

• jako pierwszy tego pojęcia użył Pierre-Joseph Proudhon

• Michaił Bakunin, Piotr Kropotkinpaństwo:

• jest największym zagrożeniem dla wolności – jego struktury powinny zostać całkowicie zlikwidowane

• państwo jest utożsamiane ze złem wyrządzonym ludziom, z narzuconymi na nich ograniczeniami, które krępują jednostkę

społeczeństwo:• w miejsce państwa miałyby powstać

dobrowolne stowarzyszenia i wspólnoty ludzi Pierre-Joseph Proudhon

Anarchizm

Nurty:Anarchizm indywidualistyczny –

odrzuca państwo, społeczeństwo, rodzinę i religię jako form przymusu

Anarchizm radykalistyczny – oparcie nowego ładu na syndykatach, czyli dobrowolnych stowarzyszeniach obywateli

Anarchizm komunistyczny – anarchizm + komunistyczna wizja gospodarki

Johnny Rotten – wokalista zespołu Sex Pistols,twórców piosenki „Anarchy in the U.K.” inspirowanej

ideologią anarchistyczną

Podział doktryn na lewicowe, centrowe i prawicowe

Doktryny

LewicoweCentrowe

Prawicowe

pełna realizacja idei sprawiedliwości społecznej

przeciwnicy poglądu, że nierówność jest zjawiskiem naturalnym

domagają się:• braku dyskryminacji

społecznej• większych praw dla

kobiet, mniejszości• niwelowania różnic

majątkowych • zasiłki dla bezrobotnych,

system stypendialny

głównie: komuniści, socjaliści, socjaldemokraci

utrzymanie równowagi pomiędzy interesami różnych warstw i grup społecznych

różnice majątkowe nie powinny być niwelowane przez państwo, a przez społeczeństwo (stowarzyszenia, fundacje)

głównie: konserwatyści i liberałowie

nierówność społeczna jest nieodłączną cechą społeczeństwa

Utrzymanie struktury społeczeństwa w którym występują warstwy i grupy o różnym poziomie majątkowym

podkreślają takie wartości jak: kultura, tradycje narodowe i państwowe

głównie: konserwatyści i chadecy

Materiały źródłowe1. P. Leszczyński, T. Snarski: Wiedza o

społeczeństwie. Vademecum maturalne 2008. OPERON, Gdynia 2008,

2. Strona internetowa: www.wikipedia.org.pl,3. Strona internetowa: http://encyklopedia.pwn.pl/,4. Strona internetowa:

http://odn.zce.szczecin.pl/ju/eduobyw/pliki/stronywo/spo/spoa6.pdf,

5. Z. Smutek, J. Maleska, B, Surmacz: Wiedza o społeczeństwie. OPERON, Gdynia 2005.