UntitledBibliografia:
Wolno jest jednym z najwaniejszych poj filozoficznych, obrosych wielowiekow tradycj – wie ona niezmiennie filozoficzn refleksj antropologiczn z etyk. Rozumienie czowieka w filozofii jest nierozczne od rozstrzygni w obszarze jego wolnoci, a z nimi wi si konsekwencje etyczne. Pytania o to, czy jestemy prawdziwie wolni, co to znaczy, e jestemy i – w jakim zakresie – wolni, nurtoway filozofów od czasów antycznych. Ju pierwsze wielkie antyczne szkoy etyczne – epikureizm i stoicyzm – wyraay rozbiene koncepcje ludzkiej wolnoci w wiecie, bo u ich podstaw leay róne ustalenia metafizyczne – indeterministyczna filozofia w przypadku epikurejczyków i deterministyczna myl o fatum rzdzcym ludzkim wiatem. Problem wolnoci jest take kluczowym zagadnieniem dla filozofów koncentrujcych sw refleksj na czowieku – take, i w szczególnoci, dla personalizmu.
Twoje cele
Statua Wolnoci, Nowy Jork ródo: Stefano Brivio, Wikimedia Commons, licencja: CC BY 2.0.
Wolno czowieka
Najwaniejsze filozoficzne koncepcje wolnoci to:
chrzecijaska koncepcja wolnej woli –  dotyczy natury czowieka, któremu Bóg da wolno wyboru; sformuowana we wczesnym redniowieczu przez Augustyna Aureliusza; w wietle tej koncepcji czowiek ma wolno podejmowanych przez siebie dziaa i z wolnoci tej korzysta w peni, wybierajc pomidzy zem a dobrem; waciwie wykorzystana wolno wedug Augustyna to wolno wyboru dobra, czyli postpowania zgodnie z wol Bo, wyraon w Biblii, w szczególnoci w jej etycznym przekazie; czowiek moe jednak wybra take grzech, czyli czyn niezgodny z religijn norm; wedug Augustyna czowiek zosta stworzony przez Boga jako z natury dobry i nakierowany na dobro; wolno ludzkiej woli podwaaj dzi za ustalenia psychologii (zwaszcza dotyczce roli niewiadomoci w ludzkim dziaaniu, a take neuropsychologiczne ustalenia dotyczce podejmowania decyzji przez ludzki mózg) oraz socjologii (zwaszcza w zakresie wpywu procesu socjalizacji i otoczenia na ludzkie dziaanie);
liberalna koncepcja wolnoci – opiera si na zaoeniu, e wolno moe mie wycznie charakter polityczny, gdy czowiek nie jest z wolny natury; liberalizmie stworzono przede wszystkim koncepcj wolnoci negatywnej – sformuowanej w epoce owiecenia przez prekursorów i twórców liberalizmu: Adama Smitha w sensie ekonomicznym – jako wolnoci od
Nicolo di Pietro, w. Augustyn przyprowadzony do szkoy przez w. Monik, midzy 1413 a 1415. ródo: Wikimedia Commons, domena publiczna.
Ciekawostka
Isaiah Berlin (brytyjski filozof) w 1958 roku, w swoim eseju Dwie koncepcje wolnoci, wydzieli wolno pozytywn, która miaa by odmienna od wolnoci negatywnej. Bya to „wolno do” opisujca sytuacj, w której moliwociom zewntrznym jednostki odpowiada wewntrzna jej zdolno do realizacji wasnego ja i zwizanych z tym celów; pozytywne ujcie wolnoci wyraa myl, e czowiek nie moe by wolny, jeeli nie bdzie dysponowa odpowiednimi rodkami do samorealizacji. Rozwaajc wolno negatywn pytamy: W jakiej mierze jestem rzdzony?” i „Jak daleko siga obszar, w którego granicach podmiot — osoba bd grupa osób — ma lub powinien mie cakowit swobod bycia i dziaania wedle wasnej woli, bez wtrcania si innych osób?”. Gdy mylimy o wolnoci pozytywnej, musimy zapyta: „Kto mn rzdzi?”, „Co lub kto jest ródem wadzy lub ingerencji, która moe przesdzi, e kto ma zrobi raczej to ni tamto, by taki, a nie inny?”
marksistowska koncepcja wolnoci jako „uwiadomienia koniecznoci” – sformuowana w XIX w. przez Karola Marksa, rozumiana jako wiadoma zdolno podejmowania dziaa w wiecie materialnym, ograniczonym prawami przyrody, w obrbie tych praw i zgodnie z nimi;
egzystencjalistyczna koncepcja wolnoci absolutnej – sformuowana przez JeanaPaula Sartre’a, który twierdzi, e czowiek jest „skazany na wolno”, jest w wiecie bytem, który jest zdeterminowany przez wolno decydowania o sobie samym i swym losie;
Pomiertny anonimowy portret Adama Smitha (ok. 1800 r.). ródo: Wikimedia Commons, domena publiczna.
w warunkach nieobecnoci adnego absolutnego bytu okrelajcego ludzkie normy postpowania wolno ta przybiera rozmiary absolutne – nie jest niczym ograniczona, zaley jedynie od podmiotowych moliwoci decydowania o swych wyborach przez ludzi; w egzystencjalizmie wolno ta wie si z odpowiedzialnoci za siebie i swój los, ale take za innych.
Wolno w ujciu personalistycznym Emmanuel Mounier w swej koncepcji wolnoci nawizuje wprost do chrzecijaskiej tradycji pojmowania tego pojcia. Dla Mouniera, podobnie jak dla Augustyna, konstytutywn waciwoci osoby ludzkiej jest wolno jej wyborów i dziaa. Ma ona charakter podmiotowy i jest jednym z podstawowych ludzkich dowiadcze. Czowiek dowiadcza wolnoci, ma bowiem woln wol i moe decydowa o swych dziaaniach. Nie jest to jednak wolno absolutna, ogranicza j etyczna perspektywa transcendencji – Bóg i jego etyczne wskazania. Pod tym wzgldem Mounier nie róni si zasadniczo od Augustyna. Dziki wolnoci czowiek realizuje swe autokreacyjne moliwoci, w warunkach wolnoci dokonuje on te aktu przekroczenia samego siebie i otwarcia na innego. Wolno jest jednak zawsze indywidualnym przeyciem przez czowieka konkretnej sytuacji, w konkretnym „tu i teraz”. Pisze Mounier:
Ludzka wolno jest zawsze wedug Mouniera uwarunkowana, tzn. ludzkie dziaanie jest zawsze wewntrznie i zewntrznie ograniczone warunkami tego dziaania. Czowiek nie moe uczyni wszystkiego, co by chcia, ale w warunkach, w których dowiadcza swego losu, moe tworzy siebie jako coraz doskonalsz osob, nawizujc relacj z innymi, którzy go otaczaj oraz przekraczajc siebie w tych relacjach, otwierajc si na innych. Osoby te nie ograniczaj wolnoci osoby, ale tworz dla niej nowe moliwoci rozwoju i doskonalenia si, dziaania ku dobru. Pisa Mounier:
Emmanuel Mounier
“
Przez dowiadczenie wewntrzne osoba ukazuje si nam take jako obecno skierowana ku wiatu i innym osobom, wmieszana w wiat i midzy inne osoby, bez kresu, w perspektywie powszechnoci. Inne osoby nie ograniczaj jej, one pozwalaj jej by i wzrasta. Osoba istnieje, tylko zwracajc si ku drugiemu czowiekowi, tylko przez drugiego czowieka moe siebie pozna, tylko w drugim czowieku moe siebie odnale. ródo: Emmanuel Mounier, Wprowadzenie do personalizmów.
Wojciech Somski
“
Wojciech Somski
Duch personalizmu“
Wolno nie moe by koniecznoci, na któr, wedug Sartre’a, wszyscy jestemy skazani, lecz jest monoci, zdolnoci okrelania rzeczywistoci i kierowania si ni w celu spenienia si osobowego. […] Wolno nie jest powizana z bytem osobowym na podobiestwo „skazujcego wyroku”, lecz jest propozycj, któr mona przyj lub odrzuci. […] ródo: Wojciech Somski, Duch personalizmu, Warszawa 2008, s. 122–125.
Wojciech Somski
“
Wojciech Somski
“
Sownik egzystencjalizm (filozofia egzystencjalna)
ruch filozoficzny powstay w latach 30. XX w. w Europie, który w centrum zainteresowania stawia problematyk ludzkiego istnienia w wiecie, zwaszcza jego sensu i konsekwencji etycznych
liberalizm
(z ac. liberatis – wolno) zespó przekona filozoficznych, spoecznych i politycznych, dla których centraln kategori jest ludzka wolno osobista i ludzka indywidualno
osoba ludzka
czowiek pojmowany jako jednostkowy i niepowtarzalny byt o szczególnej wartoci, wynikajcej z jego osobowej godnoci, wyróniajcej sporód wszelkich bytów innego rodzaju, a take tworzcy wartoci w relacji z innymi i przekraczaniu siebie w komunikacji i wspódziaaniu z innymi
transcendencja
“
“
wolna wola
wolno negatywna
wolno od przymusu i ingerencji ze strony wadzy, w szczególnoci wadzy pastwowej
wolno pozytywna
wolno ludzi do realizacji praw wynikajcych z czowieczestwa, np. nauki, pracy, opieki
Mapa myli
Polecenie 1
Zapoznaj si z map myli i porównaj personalistyczn koncepcj wolnoci z innymi jej ujciami.
ródo: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Polecenie 2
Wybierz koncepcj wolnoci, któr uwaasz za najtrafniejsz i uzasadnij swój wybór.
Wolno
„kochaj i rób co chcesz" (A.Aureliusz)
personalistyczna koncepcja wolnoci
wolno jako indywidualne dowiadczenie osoby
marksistowska koncepcja wolnoci
wolno negatywna - wolno od przymusu, zwaszcza pastwa
wolno sowa, przekona, wyznania
„czowiek skazany na wolno" (J.P.Sartre)
wolno wymaga odpowiedzialnoci za siebie, swój los i innych
Sprawd si
Augustyn Aureliusz uwiadomiona konieczno
Karol Marks wolna wola
Jean-Paul Sartre wolno negatywna
wiczenie 2
egzystencjalistycznej koncepcji wolnoci.
marksistowskiej koncepcji wolnoci.
chrzecijaskiej koncepcji wolnoci.
liberalnej koncepcji wolnoci.
chrzecijastwo – personalizm:
liberalizm – egzystencjalizm:
egzystencjalizm – marksizm:
wiczenie 4
liberalizm odpowiedzialno
personalizm dobro
chrzecijastwo konieczno
marksizm wybór
egzystencjalizm mio
Emmanuel Mounier
Wprowadzenie do personalizmów
Inne osoby nie ograniczaj jej [osoby], one pozwalaj jej by i wzrasta. Osoba istnieje, tylko zwracajc si ku drugiemu czowiekowi, tylko przez drugiego czowieka moe siebie pozna, tylko w drugim czowieku moe siebie odnale.
ródo: Emmanuel Mounier, Wprowadzenie do personalizmów.
“
Okrel, na czym polega ludzka wolno w ujciu personalistycznym na podstawie powyszego
fragmentu tekstu E. Mouniera.
stosunek do transcendencji.
Personalistyczna koncepcja wolnoci
Liberalna koncepcja wolnoci
Wspópraca z innymi
Rywalizacja z innymi


Podstawa programowa: Zakres podstawowy Treci nauczania – wymagania szczegóowe XI. Pocztki filozoficznej teologii. Ucze: 3) rekonstruuje filozoficzno-duchowe poszukiwania w. Augustyna: manicheizm, sceptycyzm, neoplatonizm, chrzecijastwo. Zakres rozszerzony Treci nauczania – wymagania szczegóowe II. Elementy historii filozofii. 12. Egzystencjalizm. Ucze: 1) wymienia waniejsze cechy, odmiany i przedstawicieli (w tym prekursorów) egzystencjalizmu; 2) przedstawia gówne idee humanistycznego egzystencjalizmu Jean-Paula Sartre’a; 4) charakteryzuje jeden z nastpujcych kierunków filozofii XX wieku: filozofia ycia, hermeneutyka, personalizm, filozofia dialogu;
Ksztatowane kompetencje kluczowe:
Cele operacyjne ( jzykiem ucznia):
Cele operacyjne. Ucze:
Strategie nauczania:
konstruktywizm; konektywizm.
Formy pracy:
praca indywidualna; praca w parach; praca w grupach; praca caego zespou klasowego.
rodki dydaktyczne:
Przebieg lekcji
Przed lekcj:
1. Przygotowanie do zaj. Nauczyciel loguje si na platformie i udostpnia uczniom emateria: „Wolno czowieka” ze wskazaniem na znajdujcy si w nim tekst ródowy. Uczniowie powinni tekst przeczyta i przygotowa si do jego omówienia: przygotowa wstpne informacje, które pozwol umiejscowi tekst w kontekcie biograficznym oraz historycznofilozoficznym.
Faza wprowadzajca:
1. Nauczyciel loguje si na platform i wywietla na tablicy stron tytuow emateriau. Przedstawia uczniom temat lekcji oraz jej cele, a nastpnie wspólnie z nimi okrela kryteria sukcesu.
2. Dyskusja wprowadzajca. Nauczyciel, za pomoc raportu dostpnego w panelu uytkownika, weryfikuje przygotowanie uczniów do lekcji: sprawdza, kto wykona zadane wiczenie. Wybrany ucze rozpoczyna wstpn dyskusj wokó tematu lekcji, przedstawiajc i uzasadniajc swoje stanowisko. Po zakoczeniu dyskusji chtna/wybrana osoba przedstawia wnioski.
3. Krótka rozmowa wprowadzajca w temat lekcji: Wolno czowieka
Faza realizacyjna:
1. Praca z tekstem. Jeeli przygotowanie uczniów do lekcji jest niewystarczajce, nauczyciel prosi o indywidualne zapoznanie si z treci w sekcji „Przeczytaj”. Kady uczestnik zaj podczas cichego czytania wynotowuje najwaniejsze kwestie poruszone w tekcie. Nastpnie wybrani uczniowie odczytuj na gos swoje notatki. Nauczyciel inicjuje rozmow kierowan porzdkujc ten etap pracy.
2. Praca z multimedium. Nauczyciel wywietla na tablicy interaktywnej materia z sekcji „Mapa myli”. Wybrany ucze odczytuje tre polecenia: Zapoznaj si z map myli i porównaj personalistyczn koncepcj wolnoci z innymi jej ujciami. Klasa dzieli si na grupy i opracowuje propozycje odpowiedzi. Przedstawiciel wskazanej grupy prezentuje propozycj rozwizania zadania, a pozostali uczniowie komentuj. Nauczyciel w razie potrzeby uzupenia odpowiedzi uczniów, udzielajc im informacji zwrotnej.
3. wiczenia przedmiotowe. Uczniowie dobieraj si w pary i wykonuj wiczenia nr 14. Nastpnie konsultuj swoje rozwizania z inn par uczniów i ustalaj jedn wersj odpowiedzi
4. Uczniowie wykonuj indywidualnie wiczenia nr 58, a nastpnie porównuj swoje odpowiedzi z koleg lub koleank.
5. Interpretacja uogólniajca tekstu ródowego. Uczniowie przygotowuj konspekt pracy argumentacyjnej, w której przedstawi interpretacj omawianego tekstu ródowego. Pracuj indywidualnie, posikujc si notatkami oraz treciami wicze.
Faza podsumowujca:
1. Zalogowany na platformie nauczyciel wywietla na tablicy temat lekcji i cele zawarte w sekcji „Wprowadzenie”. Wybrany ucze odczytuje cele lekcji, a nastpnie wszyscy wspólnie omawiaj: co udao si osign, do czego warto wróci, czego nie udao si zrealizowa i dlaczego.
2. Wybrany ucze podsumowuje zajcia, zwracajc uwag na nabyte umiejtnoci.
Praca domowa:
1. Napisz prac argumentacyjn na temat: róda wolnoci czowieka. Swoj wypowied poprzyj odpowiednimi argumentami.
Materiay pomocnicze:
Wskazówki metodyczne opisujce róne zastosowania multimedium: