Justyna Drop

WODY POWIERZCHNIOWE W

POLSCE

Wody powierzchniowe

Obecność wód powierzchniowych na danym obszarze uzależniona jest od:

Warunków klimatycznych

Rzeźby terenu

Wielkości opadów atmosferycznych

Temperatury powietrza

Do wód powierzchniowych Polski zaliczamy:

Morze Bałtyckie ( część wód wewnętrznych)

Rzeki

Jeziora

Stawy

Bagna i mokradła

Sztuczne zbiorniki i kanały

Rzeki

Teren Polski, biorąc pod uwagę uwarunkowania hydrograficzne, leży w zlewisku trzech

mórz:

Morza Bałtyckiego – 99,8%, w tym:

dorzecze Wisły – 55,7%;

dorzecze Odry – 33,9%;

rzeki pobrzeża bałtyckiego – 9,3%;

dorzecze Niemna – 0,8%;

Morza Czarnego 0,2%:

dorzecze Dunaju (Orawa)

dorzecze Dniestru;

Morza Północnego:

dorzecze Łaby (Izera, Orlica)

Zlewisko to - obszar lądowy, z którego wszystkie wody powierzchniowe i podziemne

spływają do jednego morza, oceanu bądź też innego zbiornika wodnego.

Obszary źródliskowe• Większość polskich rzek ma swoje źródła w trzech regionach kraju, nazywanych obszarami

źródliskowymi. Są to:

• Karpaty i Sudety – gdzie początek biorą Wisła i Odra oraz większość ich górskich dopływów;

• Wyżyny – gdzie znajdują się źródła dużych dopływów Wisły i Odry, np. Warta, Pilica,

Nida, Wieprz

• Pojezierze Pomorskie i Pojezierze Mazurskie – skąd wypływają rzeki wpadające bezpośrednio do

morza lub będące dopływami dolnych odcinków Wisły i Odry. Są to m.in. Łeba, Pasłęka, Słupia

Ze stoków Baraniej Góry wypływają źródła

Białej i Czarnej Wisełki - potoków dających

początek największej polskiej rzece - Wiśle.

Dział wodny obszar wododzielny, granica oddzielająca sąsiadujące ze sobą dorzecza

Działem głównym nazywa się granicę pomiędzy zlewiskami dwóch mórz, działem I rzędu -granicę pomiędzy dorzeczami rzek głównych, natomiast dorzecza dopływów rzek głównych rozdziela dział II rzędu itd.

Główne działy wodne oddzielają dorzecza Wisły i Odry oraz rzek, które płyną bezpośrednio do Morza Bałtyckiego. Stosunkowo łatwo wyznaczyć jest dział wód na obszarach pofałdowanych, w górach i na wyżynach, gdzie prowadzi się go wzdłuż linii grzbietu wypukłości terenu, przez jego szczyt oraz przez przełęcze pomiędzy nim a sąsiednimi szczytami ( W Sudetach i Karpatach – oddziela dorzecza Odry i Wisły od dorzeczy Łaby, Dunaju i Dniestru.) Natomiast na terenach nizinnych jego dokładne wyznaczenie jest o wiele trudniejsze.

Dorzecze - zlewnia danej rzeki, czyli cały obszar, z którego wody powierzchniowe spływają do określonej rzeki lub jej dopływów. Granicą dorzecza jest dział wodny. Terytorium Polski należy do dorzeczy:

Wisły

Odry

Rzek pobrzeża Bałtyku

Niemna

Łaby

Dniestru

Dunaju

Specyficzną cecha dorzeczy Odry i Wisły jest ich asymetria. Prawe dorzecza obu rzek są znacznie większe od lewych. Stosunek dorzecza lewego do prawego dla Wisły wynosi 27:73 a dla Odry 30: 70. Prawe dopływy rzek są zatem dłuższe niż lewe. Główną przyczyną jest nachylenie terenu z południa na północ i ze wschodu na zachód.

Dorzecza i zlewiska rzek Polski

Dorzecze Dunaju

Dorzecze Dniestru

dorzecze Łaby

Dorzecze Wisły

Dorzecze

Odry

Dorzecze rzek

pobrzeża

Bałtyku

Dorzecze

Niemna

Zlewisko M. Czarnego

Zlewisko M. Północnego

Zlewisko M. Bałtyckiego

Działy

wodne

Ustrój rzek Ustrój (reżim) rzeczny - sposób w jaki kształtuje się przepływ rzeki w ciągu roku. Przede

wszystkim zależy on od źródeł zasilania (deszcz, śnieg, lodowiec górski) oraz od wahań stanu

wód w ciągu roku.

Rzeki polskie maja ustrój śnieżno – deszczowy. Oznacza to, że są zasilane głównie przez

opady deszczu i topniejące śniegi. Najwyższe stany wód występują na wiosnę i w lecie

Maksimum wiosenne związane z topnieniem śniegu zaznacza się zwłaszcza w karpackich i

sudeckich dopływach Wisły i Odry.

Letnie wezbrania rzek spowodowane ulewnymi deszczami w lipcu i sierpniu, które zwiększają

poziom wody w korycie. Powodują one szybki przybór wody, głównie w rzekach górskich, i

lokalne powodzie. Jeżeli opady trwają kilka dni i są intensywne mogą spowodować powodzie o

znacznym zasięgu, stwarzając duże niebezpieczeństwo.

W zimie lokalne powodzie zdarzają się w strefie wybrzeża Morza Bałtyckiego. Powodują je silne

wiatry północne spiętrzające wodę morską u ujścia rzek i uniemożliwiające jej swobodny

odpływ. Zjawisko to nazywamy cofką.

Najniższe stany wód w rzekach Polski występują pod koniec lata i na początku jesieni oraz w

zimie, gdy część wody jest retencjonowana w postaci śniegu i lodu. We wschodniej części kraju

trwa najdłużej – do 80 dni, w części zachodniej i północno zachodniej – najkrócej -10-20 dni.

Sieć hydrograficzna PolskiNajdłuższe rzeki w Polsce:

• Wisła (długość 1049 km, powierzchnia dorzecza 194 425 km2, a średni przepływ wody to 1020 m3/s)

• Odra (długość 854 km (742 km w Polsce) dorzecze 118 861 km2, średni przepływ wody 560 m3/s)

• Warta (długość 808 km, dorzecze 54 529 km2, średni przepływ wody 215,0 m3/s)

• Bug (długość 772 km (w tym w Polsce 587 km) dorzecze 39 420 km2, średni przepływ wody 155 m3/s)

• Narew (długość 484 km ( 448 km w Polsce) dorzecze 75 175 km2, średni przepływ wody to 318 m3/s)

• San (długość 443 km, dorzecze 16 861 km2, średni przepływ wody to 125 m3/s)

• Noteć (długość 388 km, dorzecze 17 330 km2, średni przepływ wody to 76,6 m3/s)

pozostałe duże rzeki Polski to: Pilica, Biebrza, Bzura, Nysa Kłodzka, Prosna.

Jeziora naturalne o największej powierzchni w Polsce to:

Śniardwy (typ morenowy, zajmuje powierzchnie 113,8 km2, ma

głębokość 23,4 metry)

Mamry (powierzchnia 104,4 km2, głębokość 43,8metrów)

Łebsko (powierzchnia 71,4 km2, jezioro przybrzeżne, głębokość 6,3

metry)

Dąbie (powierzchnia 56,0 km2, deltowe, głębokość 4,2 metry)

Jeziora najgłębsze w Polsce to:

Hańcza (głębokość 108,5 metry, rynnowe)

Drawsko (województwo zachodniopomorskie, głębokość 79,9

metry, rynnowe)

Wielki Staw (głębokość 79,3 metry, cyrkowe)

Czarny Staw (głębokość 76,4 metry, cyrkowe)

Wigry (województwo podlaskie, głębokość 73 metry, rynnowe)

Jeziora W Polsce znajduje się kilkadziesiąt tysięcy jezior, z których 9300 ma powierzchnię powyżej 1 ha..

Większość jezior występuje na obszarze ostatniego zlodowacenia.

Z geologicznego punktu widzenia jeziora są formami krótkotrwałymi i najczęściej świadczą o

młodości krajobrazu, w którym występują.

Większość polskich jezior liczy kilka tysięcy lat, tylko nieliczne są nico starsze, np. tatrzańskie

jeziora cyrkowe powstałe 10-12 tyś lat temu.

W Polsce jeziora zajmują obszar zaledwie 3200 km2 co stanowi ok. 1% powierzchni kraju.

Występowanie jezior w Polsce jest jest nierównomierne. Najwięcej jest jezior na północy kraju,

głównie na pojezierzach. Na południu, od zasięgu zlodowacenia Wisły jeziora są nieliczne i

zróżnicowane pod względem pochodzenia.

Genetyczne typy jezior w Polsce

Pochodzenie i typ

jezior

Przykłady jezior Geneza misy jeziornej Charakterystyczne cechy

jeziora

PO

LO

DO

WC

OW

E

Rynnowe Hańcza, Ostrzyckie, Wigry,

Raduńskie, Gopło, Jeziorak,

Charzykowe, Drawsko,

Bełdany

Erozyjna działalność wód

płynących pod lądolodem lub na

jego przedpolu

• wydłużony kształt misy

jeziornej

• przeważnie strome brzegi

• stosunkowo wąskie i

głębokie

Morenowe Śniadrwy, Mamry,

Niegocin, Bytyńskie,

Stręgiel, Wielimie

Wypełnienie wodą obniżenia

między pagórkami morenowymi

lub zaklęsłości w morenie dolnej

• urozmaicona linia brzegowa

• przeważnie duże i niezbyt

głębokie

Wytopiskowe Niewielkie jeziora w

Borach Tucholskich oraz na

Pojezierzu Suwalskim

Wypełnienie przez wodę

zagłębienia po wytopieniu się

brył martwego lodu,

zagrzebanych pod osadami

polodowcowymi

• kształt okrągły lub owalny

• niewielka głębokość

Karowe

(cyrkowe)

W Tatrach: Czarny Staw

Gąsienicowy, Wielki Staw,

Czarny Staw oraz w

Karkonoszach: Wielki Staw,

Mały Staw

Erozyjna działalność lodowca

górskiego

• kształt owalny

• strome brzegi

• znaczna głębokość (nawet

kilkadziesiąt metrów)

• otoczone stromymi ścianami

skalnymi

• od doliny polodowcowej

przeważnie oddzielone

wygładzonym przez lodowiec

ryglem skalnym

Pochodzenie i

typ jezior

Przykłady jezior Geneza misy jeziornej Charakterystyczne cechy

jeziora

Przybrzeżne Wicko, Sarbsko, Bukowo,

Łebsko, Jamno

Odcięcie mierzeją zatoki morskiej • płaskie, przeważnie

zabagnione brzegi

• od morza oddzielone

mierzeją

Deltowe Dąbie, Druzno Odcięcie osadami rzecznymi części zalewu • płaskie i zabagnione brzegi

• płytkie

• znacznie zarośnięta misa

jeziorna

Zakolowe Czarniakowskie, Bużysko Odcięcie zakola rzeki • kształt wydłużony,

przypominający zakole rzeki

• zabagnione brzegi

• wąskie i płytkie

Wydmowe Głównie w puszczach

Kampinowskiej i

Noteckiej oraz na

Roztoczu m.in. Orzełek,

Moczydło

Wypełnienie wodą śródwydmowego

zagłębienia (zazwyczaj misy deflacyjnej), w

którym nieprzepuszczalne podłoże znajduje

się niezbyt głęboko i jest przykryte warstwą

piasku

•Kształt owalny lub

wydłużony

• zabagnione i zatorfione

brzegi

• płytkie

• zasilane głównie opadami,

okresowo wysychające

Krasowe Na Równinie Łęczycko –

Włodawskiej, m.in.

Krasne, Białe oraz w

okolicach Buska-Zdroju

Rozpuszczanie skał, głównie wapienia i

gipsów, i zapadanie się podłoża

• kształt owalny lub okrągły

• stosunkowo głębokie

poligenetyczne Gardno Działalność lądolodu w plejstocenie, a

następnie przeobrażenie wskutek

oddziaływania prądów morskich i wiatru w

holocenie

• kształt zróżnicowany,

przeważnie wydłużony

• stosunkowo płytkie

•Otoczone wydmami

Największym jeziorem w Polsce jest jezioro

Śniardwy – powierzchnia 113,8 km2

Najgłębszym jeziorem w Polsce jest

Hańcza – max głębokość 108,5 m

Śniardwy - Warnołty

Hańcza

Bagna i mokradła Bagna i mokradła to obszary stale podmokłe znajdujące się w miejscach utrudnionego

odpływu wód opadowych lub wysokiego poziomu wód gruntowych. Porośnięte przez

roślinność przystosowaną do specyficznych warunków związanych z dużym nawilgoceniem.

Obszary te zajmują 8% powierzchni kraju.

W większości przypadków bagna są jednocześnie torfowiskami. Największe zespoły

torfowisk występują w dolinach Narwi i Biebrzy oraz na Polesiu Zachodnim. Silnie

zabagnione są dna pradolin, szerokie doliny rzeczne, delty Wisły i Odry. Ze względu na

sposób zasilania w wodę torfowiska dzielimy na:

wysokie – zasilane wyłącznie wodami opadowymi, występujące na działach wodnych,

płaskich wierzchowinach i obszarach zbudowanych ze skał nieprzepuszczalnych;

niskie – zasilane wodami gruntowymi, spotykane w szerokich dolinach rzek oraz w

miejscach zanikłych jezior.

Bagna Biebrzańskie

Sztuczne zbiorniki

Zbiornik antropogeniczny ( zalew)

- zbiornik utworzony w wyniku

działalności człowieka. Powstają na

rzekach, przede wszystkich górskich

wskutek wybudowania zapory.

Do najczęściej spotykanych należą

funkcje: przyrodnicze, krajobrazowe,

przeciwpowodziowe, hodowlane,

zaopatrzenia w wodę (do celów

komunalnych, rolniczych,

przemysłowych), energetyczne,

turystyczno-rekreacyjne,

przeciwpożarowe, militarne, obronne.

W Polsce istnieje ok. 100 sztucznych

zbiorników wodnych o pojemności

powyżej 1 hm³

Zbiornik Czorsztyński

Największe sztuczne zbiorniki wodne w Polsce

Nazwa

zbiornika

Rzeka, na

której

powstał

Funkcje Powierzchni

a

[w km2 ]

Pojemność

maksymalna

[w mln m3]

Rok

ukończenia

Włocławski Wisła Energetyczna,transportow,

rekreacyjna

70,4 408,0 1970

Jeziorsko Warta Retencyjna, rekreacyjna 42,3 202,8 1990

Siemianowski Narew Zaopatrzenie w wodę

ludności, rekreacyjna

32,5 79,5 1991

Goczałkowski Wisła Retencyjna, zaopatrzenie w

wodę ludności

32,0 165,6 1956

Zegrzyński Narew Energetyczna, transportowa,

rekreacyjna

30,3 94,3 1963

Soliński San Energetyczna, transportowa,

rekreacyjna

21,2 472,0 1968

Turawski Mała Panew Transportowa, retencyjna 20,8 107,6 1938

Nyski Nysa Kłodzka transportowa, rekreacyjna,

energetyczna, retencyjna

20,4 123,4 1971

Otmuchowski Nysa Kłodzka Transportowa, retencyjna 19,8 130,5 1933

Sulejowski Pilica retencyjna, rekreacyjna,

zaopatrzenie ludności w wodę

19,8 88,1 1974

Kanały wodne Kanał wodny – sztuczny ciek wodny, fragment drogi wodnej, którego celem jest połączenie

istniejących naturalnych dróg wodnych.

Kanał wodny łączący rzeki i jeziora to kanał żeglugi śródlądowej. Gęsta sieć rzeczna i

przecinające je kanały tworzą śródlądowe szlaki wodne. Najkorzystniejsze jest budowanie

kanałów w miejscach, gdzie dział wód jest stosunkowo niski, a żeglowne odcinki wód zbliżają

się do siebie na małą odległość. Do pokonywania różnic poziomów wody wynikających z

ukształtowania terenu służą śluzy lub pochylnie.

Wśród funkcji kanałów można wymienić m.in. Melioracyjne, przemysłowe, energetyczne,

rekreacyjne i turystyczne.

Kanał Gliwicki

Rodzaj i znaczenie gospodarcze kanałów

Kanał Połączenie Rodzaj

kanału

Znaczenie gospodarcze

Augustowski Czarna Hańcza - Biebrza żeglowny Turystyczny szlak wodny, spław drewna

Bydgoski Brda-Noteć żeglowny Transport surowców mineralnych,

regulowanie stanów wody w rzekach

Elbląski Jez. Drwęckie – Jez. Drużno żeglowny Turystyczny szlak wodny

Gliwicki Kłodnica-Odra żeglowny Transport węgla i surowców mineralnych

Łączański Wisła-Wisła żeglowny Usprawnia żeglugę

Notecki Noteć-Kanał Bydgoski żeglowny Regulacja stanów wody w k. Bydgoskim,

turystyczny szlak wodny, transport

Obry i Mosiński Warta- Obra -Odra melioracyjny Regulacja stanów wody w dolinie środkowej

Odry, turystyczny szlak wodny

Ślesiński Jez. Gopło - Warta żeglowny Transport, turystyczny szlak wodny

Wieprz-Krzna Wieprz - Krzna melioracyjny Regulacja stosunków wodnych na Polesiu

Lubelskim

Żerański Narew -Wisła żeglowny Transport, turystyczny szlak wodny