Religie Starożytności

Temat 1: Wprowadzenie do religioznawstwaMorfologia sacrum

Temat 2: Religie Mezopotamii

Okresy:

Sumerowie

Akadowie

1

Babilończycy

Sumerowie

A) Podstawowe dane: miejsce, okres

Chronologia: okres sumeryjski 3000 – 1700 pne

- pismo piktograficzne pismo klinowe (biblioteka króla Asurbanipala, VII w.)

B) Świat sacrum, koncepcja boskości

Koncepcja boskości

Boskość – moc i ‘transcendencja” przestrzeni; uraniczny charakter religii

- świetlistość bogów

- symbole boskości: tiara, byk

Panteon:

- Nammu - prabóstwo

- An – Niebo; bóg niebiański

- Enlil – pan powietrza (atmosfery i wiatru); najwyższy, nadaje królowi władzę

- Enki – pan ziemi, bóg fundamentów; bóg mądrości i wyroczni

Bóstwa lokalne

- Nanna – bóg księżyca, Ur

- Utu – bóg słońca, Larsa; bóg sprawiedliwości; jako heros uczestniczy w wojnach

- Ningirsu – bóg wojny, Lagasz

- Dumuzi (Tammuz)

Świat sacrum; mity

- mit kosmogoniczny: Nammu An, Ki

2

Prabogini Nammu (pierwotne Morze), Matka, która zrodziła Niebo (An) i Ziemię (Ki); ta, „która dała życie bogom”

- hieros gamos An (zasada żeńska) i Ki (zasada męska)

- rozdział Nieba i Ziemi

- mit antropogenezy

- mit agrarny: Lahar, Asznan

- mit Potopu; Potop – koniec świata; struktura mitu

- mit Raju – Dilmun; doskonałość i błogostan początków

- Epos o Gilgameszu

Elementy doktrynalne

- Me – porządek boski, zasada

- świat stworzony przez bogów – doskonały

- a-ki-til – siła ożywiająca świat

Człowiek:

- antropogeneza: udział o boskiej substancji (tchnienie życia, krew bogów)

- współpracownik bogów

- dzieje ludzkości; potop - dramat powszechny

- człowiek a nieśmiertelność (Gilgamesz, Enkidu, Utnapisztim)

Instytucje

- świątynia – „pałac” boga; imago mundi

- posąg boga – symbol jego obecności

- wieża świątynna, sum. zikkurat; zikkurat Marduka w Babel

- przodująca pozycja władcy/króla; sum. lu-gal – wielki człowiek

Instytucja władzy królewskiej, plany miast i świątyń „zstąpiły z nieba (wizja Gudei)

3

król Gudea

Personel kultowy

- kapłani: ofiarnicy wróżbici, zaklinacze

- kobiety kapłanki

Rytuał i kult

- Kult publiczny w świątyniach - codziennie

- święto Nowego Roku, sum. zagmuk, akad. akitu w miesiącu nisan

Święto Nowego Roku – odnowa świata

- literatura rytualna, psalmy

,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,

Religia babilońska

Religia babilońska wywodziła się głównie z wierzeń Sumerów. Na początku II tysiąclecia p.n.e., gdy rozpoczął się proces powstawania scentralizowanego organizmu państwowego,

4

pojawiła się potrzeba ustanowienia jednego bóstwa narodowego, którym został Marduk. Babiloński kult religijny polegał dokonywaniu ofiar, libacji oraz obrzędów magicznych.

Religia asyryjska

Oficjalna religia asyryjska została zapożyczona z Babilonu, jednak w codziennym życiu w społeczeństwie asyryjskim istniały rodzime wierzenia, spokrewnione z religią Hurytów. W odróżnieniu od religii babilońskiej narodowym bóstwem Asyryjczyków był Aszur. Marduk zaś był jednym z bogów. W wyobrażeniach Asyryjczyków monarchia asyryjska była odzwierciedleniem królestwa Aszura. Religia w państwie asyryjskim – ze względu na wysoką pozycję kapłanów – wywierała wpływ na kierunek rozwoju kultury.

Babilon

5

Temat 3: Religia starożytnego Egipt

Egipt – geograficzne uwarunkowania religii

6

Chronologia państwa egipskiego

… … …

Panteon

Religia starożytnych Egipcjan była politeistyczna - wyznawali oni wielu bogów, spośród których najważniejszy był bóg-Słońce Re, uważany za króla nieba i ziemi, stwórcę świata. Innymi ważnymi bóstwami byli:

Re - bóg słońca

Szu - bóg powietrza

Geb - bóg ziemi

Nut - bogini nieba

Ozyrys - król zaświatów, według mitu w czasach pradawnych dobry, sprawiedliwy król Egiptu

7

Izyda - żona, a zarazem siostra Ozyrysa

Horus - syn Izydy i Ozyrysa, bóg światła pod postacią sokoła

Set- uosobienie chaosu i zła, bóg burzy i wojny

Thot - bóg mądrości, mitycznego twórcę pisma.

Systemy teologiczne

eg. ach - boskość

Teologia Heliopolis: Atum (ukryty), Re, Ozyrys; dziewięciu bogów

Teologia Memfis: Ptah

Teologia Teb (Hermopolis): Amon, ośmiu bogów (ogdoada)

8

Reforma Echnatona/ rewolucja amarneńska; kult Atona, XIV w pne; Aton – tarcza słoneczna

Amenhotep IV (Echnaton)

9

Nefetiti (Piękna, która przybyła)

Faraon - ideologia królewska

- tytulatura faraona

- porządek społeczny < = > porządek kosmiczny

- faraon – bóg na ziemi; wniebowstąpienie

- faraon – wcielenie maat

- boskie pochodzenie władzy; ciągłość władzy; Ozyrys – zmarły faraon Horus – syn faraona

- codzienny Rytuał Boskiego Kultu (znaczenie kosmogoniczne)

Mity

10

Mit ozyriański

Ozyrys

11

Izyda

Sąd Ozyrysa

- śmierć – duchowa transfiguracja, eg. sakh

- rytualny udział wyznawców w rzeczywistości mitu

Kult

- Rytuał Boskiego Kultu – w sercu świątyni (eg. naos) przed posągiem bóstwa

- kulminacyjny epizod: ofiarowania figurki Maat bogu Ptahowi

- identyfikacja kapłana/faraona z Maat

- Kult zmarłych; mit ozyriański

12

13

Temat 4: Religia Grecji

I) Religia i mitologia starożytnej Grecji

1) Miejsce i czas

Ελλάδα (Elláda), Ἑλλάς (Ellás)

2) Niejednorodność religii greckiej

a) Nurty greckiej religijności:

- religia instytucjonalna/oficjalna; Ateny, Eleusis

- mitologia archaiczna: Apollon - Delfy; Demeter, Kore – Eleusis, misteria (XII w. pne)

- mitologia olimpijska/bogów Olimpu (Homer, Hezjod)

- ruchy ezoteryczne: orfizm, pitagoreizm

b) Filozoficzne podejście do religii

14

Panteon

Zeus

Zeus (także Dzeus, stgr. Ζεύς Zeús, nowogr. Δίας Días, łac. Iupiter, Iuppiter) – w mitologii greckiej najwyższy z bogów. Był szóstym dzieckiem Rei i Kronosa. Brat Hestii, Demeter, Hery (również jej mąż), Posejdona i Hadesa. Władca błyskawic. Uosobienie najwyższej zasady rządzącej Wszechświatem. Władca wszystkich bogów i ludzi. Jego atrybutami były złote pioruny, orzeł i tarcza zwana egidą. Wychowały go nimfy górskie i koza Amaltea.

Różne ośrodki kultu przypisywały Zeusowi cztery przydomki, w zależności od sfer

życiowych, jakimi się opiekował:

- Horkios − opiekun praw, na tronie, ze Sprawiedliwością u stóp

- Ksenios − opiekun gościnności,

- Herkejos − opiekun rodzin i zagród

15

- Hellenios − opiekun narodu greckiego.

Apollon

Apollo (gr. Ἀπόλλων, Apóllōn, zwany też Φοῖβος Phoibos ‘Jaśniejący’, łac. Apollo) – w mitologii greckiej syn Zeusa i Leto. Urodził się na wyspie Delos. Był bliźniaczym bratem Artemidy. Uważany za boga piękna, światła, życia, śmierci, muzyki, wróżb, prawdy, prawa, porządku, patrona sztuki i poezji, przewodnika muz (Ἀπόλλων Μουσηγέτης Apóllōn Mousēgétēs). Przebywał na Parnasie, skąd zsyłał natchnienie.

Apollo był najmłodszym i najładniejszym bogiem spośród mężczyzn.

Dionizos Dionizos (także Bakchos, Bachus; gr. Διώνυσος Diṓnysos, Διόνυσος Diónysos, Βάκχος Bákchos, łac. Dionysus, Bacchus) – w mitologii greckiej bóg dzikiej natury, winnej latorośli i wina, reprezentujący jego upajający i dobroczynny wpływ. Syn Zeusa i śmiertelniczki Semele. Kult Dionizosa przywędrował do Grecji ze Wschodu, z Tracji, około VI wieku pne. Na cześć Dionizosa odbywały się Dionizje, jego kult sprawowały bachantki, które organizowały ekstatyczne misteria.

Demeter

Demeter (także Demetra; gr. Δημήτηρ Dēmḗtēr, Δήμητρα Dḗmētra, łac. Ceres) – w mitologii greckiej bogini płodności ziemi, urodzaju, ziemi uprawnej, zbóż, rolnictwa; matka Kory (Persefony). Siostra Zeusa, Posejdona, Hadesa, Hestii i Hery.

Atena

Atena (gr. Ἀθήνη Athene, Ἀθηναίη Athenaie, łac. Minerva) – w mitologii greckiej bogini mądrości, sztuki, wojny sprawiedliwej oraz opiekunka miast, m.in. Aten i Sparty. Jest jedną z dwunastu głównych bogów olimpijskich. Jej atrybutami były: włócznia i tarcza. Jej świętym zwierzęciem była sowa, a rośliną- oliwka. Jej rzymskim odpowiednikiem jest Minerwa.

16

Apollo

17

Delfy

Religijna świadomość grecka

- rozejście się bogów i ludzi

- sakralizacja człowieka

- „radość życia”

- sport

- sztuka

Misteria w Eleusis (XV w. pne)

Mit Demeter i Kore (Persefony)

Misteria (XII w. pne)

- Małe misteria (Agra, wiosna)

- Wielkie misteria [Agra, jesień (wrzesień-październik); 8 dni]

18

- Telesterion

- epopteia ( ἐποπτεία ) – najwyższa wizja

- Egzegeza misteriów

Demeter

19

Eleusis

20

Eleusis – plan świątyni, miejsce misteriów

Ruchy ezoteryczne

Orfizm (Orfeusz, VI w. pne)

- sens orfickiej inicjacji

- ideologia duszy (gr. ψυχή)

Wiara w nieśmiertelną duszę została prawdopodobnie włączona w kult Dionizosa przez orfików, jednak Herodot wspomina, iż już tracki szczep Getów wierzył w nieśmiertelność duszy[3].

Orfeusz (gr. Ὀρφεύς Orpheús, łac. Orpheus) – w mitologii greckiej tracki śpiewak i poeta. Uchodził za syna boga Apollina i muzy Kalliope. Pochodził z Tracji. Wymienia się go niekiedy jako władcę jednego z ludów tej górzystej krainy. Uważany za największego śpiewaka, muzyka i poetę greckiego. Wtórował swej pieśni grą na lirze lubkitarze, którą ulepszył, powiększając liczbę jej strun z siedmiu do dziewięciu.

21

Mity wspominają o cudownym oddziaływaniu śpiewu Orfeusza. Jego muzyka oddziaływała nie tylko na ludzi: mogła ona uśmierzać huczące fale morza i sprawiała, że ku śpiewakowi pochylały się drzewa, a dzikie bestie szły za nim łagodne jak baranki.

Orfeusz jest również uważany za twórcę orfizmu, mistycznego nurtu religijnego, którego głównym elementem była wiara w wędrówkę dusz, czyli metempsychozę.

Orfeusz grający zwierzętom. Mozaika starorzymska z Palermo

Elizjum

Elizjum (także Pola Elizejskie) – w mitologii greckiej część Hadesu – podziemnego świata, przeznaczona dla dusz dobrych ludzi. Częściej jednak przedstawiana jako kraina nad Oceanem, na zachodnich krańcach świata – miejsce wiecznej szczęśliwości i wiecznej wiosny. Panował tam Kronos, syn Gai (Matki Ziemi) i Uranosa (Pana Niebios), a jednocześnie ojciec Demeter, Hestii, Hery, Hadesa, Posejdona i Zeusa.

Starożytni Grecy wyobrażali sobie życie po śmierci jako mniej ciekawe niż na Ziemi. Dusza zmarłego po przepłynięciu rzeki Styks w łodzi starca Charona, stawała przed trybunałem trzech sędziów. Tam dusza była sądzona, następnie szła w jedno z trzech miejsc spoczynku wiecznego; m.in. na Elizje. Sprawiedliwi kierowali się na prawo do rzeki zapomnienia – Lete. Napiwszy się z niej wody, zapominali o ziemskim życiu. Dalej czekały już na nich Pola Elizejskie – kraj wiecznego spokoju i pośmiertnej szczęśliwości, gdzie dusze wyzbyte od wszelkich cierpień i pragnień przechadzają się po bladych łąkach, ogarnięte muzyką niewidzialnych lir.

W chrześcijaństwie Elizjum ma swój odpowiednik w Rajskim Ogrodzie.

22

Obraz Léona Baksta Elyzjum z 1906

23

II) Tradycja filozoficzno-religijna

Ferekydes z Syros (VI w. pne)

- Dzieło Pięciokąt (Pentemychos); przedstawia mitologiczno - filozoficzny opis powstania świata (kosmogenesis).

- poeta kosmoginiczny, kontynuował myśl Anaksymandra

- koncepcja transmigracji i metempsychozy; dusza (psyche) jest nieśmiertelna i w kolejnych inkarnacjach powraca na Ziemię.

Pitagorejczycy- Związek Pitagorejski – etyczno-religijny, Krotona; VI w. pne

24

Pitagorejczycy świętujący wschód słońca (1869)

obraz rosyjskiego malarza Fiodora Bronnikowa

Pitagoras (570 – 497)

Pitagoras (570 – 497)

25

Przedstawiciele:Archytas z Tarentu, Timajos z Lokri, Eudoksos, Filolaos, Eurytas

- misteria: apollińskie i orfickie

- rytuały

Wierzenia pitagorejskie:

1) psyche, soma – odrębne istnienie

2) Dusza (psyche) – trwalsza i doskonalsza od ciała (soma) – odrębne istnienie

3) Egzystencja cielesna – upadek, przewina

- Motyw: ciało więzieniem dla duszy (soma sema) – konsekwencja w/w opozycji

4) Potrzeba oczyszczenia (katharsis) i uwolnienia duszy.

5) Cel życia cielesnego: wyzwolenie (soteria), istnienie pośmiertne.

6) Środek do celu: pitagorejski sposób życia: asceza, pobożność, sprawiedliwość, wiedza.

Platon (427 – 347)

I. Życie

26

- Nauczyciel: Sokrates

- Podróże 12 lat

- Akademia, gaj boga Akademosa; 14 lat

Akademia – szkoła założona w Atenach ok. 387 p.n.e. przez Platona, istniała do 529, kiedy została zlikwidowana przez cesarza bizantyjskiego Justyniana. Platon założył Akademię po pierwszej podróży na Sycylię, ok. 387 p.n.e. Założenie Akademii mogło być inspirowane przez instytucjonalne formy bractwa pitagorejskiego, z którymi Platon zapoznał się w Italii.

Mieściła się w gaju poświęconym herosowi ateńskiemu Akademosowihttp://pl.wikipedia.org/wiki/Akademos, od którego imienia pochodzi jej nazwa. Zajmowano się w niej przede wszystkim filozofią i matematyką, a także retoryką i naukami przyrodniczymi.

Akademia była przedmieściem Aten położonym ok. 3 km na północny wschód od Agory, wzdłuż drogi na przedmieście Keramejkos. Wzięła nazwę od ateńskiego herosa Akademosa – poza murami miasta znajdował się poświęcony mu święty gaj. Archaiczna nazwa dzielnicy brzmiała Hekademeia, w czasach klasycznych nazywano ją Akademeia.

27

ἀγεωμέτρητος μηδεὶς εἰσίτω 

Niech nie wchodzi nikt nieobeznany z geometrią

II. Pisma: Dialogi, 36

- Obrona Sokratesa

- Fajdros

- Fedon

- Uczta

- Sofista

- Parmenides

- Timajos

- Państwo

- Listy

III. Poglądy

1) Nauka o ideach

Byt idei; niezmienny; odrębna od świata rzeczy doświadczenia sfera

Idee tworzą strukturę hierarchiczną o różnym stopniu ogólności; idee poszczególnych rodzajów (genos)

- Najwyższa idea - Kalokagatia

- Dualizm

- rzeczy doświadczenia – byty poznawane zmysłami; zmienne

- idee – byty poznawalne pojęciowo, niezmienne, wieczne

– Natura idei

Interpretacje:

- immanentna – wzory istniejące dla umysłu – konceptualizm

- transcendentna – odrębny, nadniebiański

2) Nauka o duszy (psyche)

– Pojęcia: bios, psyche

28

– Dwa symbole - obrazy duszy

– Nowe pojęcie duszy: źródło samorzutnej aktywności (ruchu)

- dusza przeciwieństwem materii (hyle)

– Funkcje duszy: poznawcza, religijna

– Funkcja religijna: pragnienie nieśmiertelności; sama dusza jest nieśmiertelna.

– Władze duszy:

- rozumna

- impulsywna

- zmysłowa

3) Nauka o poznaniu

– Poznanie wrodzone:

- wiedza a priori

- teoria anamnesis

4) Etyka

Pojęcia: arete, agaton

– Władze duszy:

- rozumna - mądrość

- impulsywna - męstwo

- zmysłowa (pożądliwa) – panowanie nad sobą

– Teoria dóbr

– Dobra tworzą hierarchię: są dobra realne i dobra idealne

– Dobro najwyższe: Idea Piękna i Dobra

5) Soteriologia

29

Arystoteles (384 – 322)

I. Życie

- Akademia: 367 – 347

- Nauczyciel Aleksandra Wielkiego: 343 – 342

- Likejon: 335 – 323

Lykeion, lykejon, likejon (gr. Λύκειον, lýkeion) – szkoła filozoficzna (przez filozofię rozumiano wtedy ogół racjonalnej wiedzy) założona przez ucznia Platona – Arystotelesa. Od V w. p.n.e. nad Ilissosem przy świątyni Apollina Likejosa na wschodnich obrzeżach Aten Aten istniał gimnazjon – w ogrodach zwanych Lykejonem od imienia patronującego świątyni boga. Przy gimnazjonie tym Arystoteles założył własną szkołę.

Likejon – pierwszy europejski uniwersytet z wydziałami przyrodniczym i humanistycznym

- specjalizacja i złożoność badań

II. Pisma

- Dialogi z okresu Akademii

- Materiały naukowe: przyrodnicze, historyczne, literackie

30

- Pisma-elaboraty do użytku szkoły: logiczne, przyrodnicze, metafizyczne, praktyczne, poetyckie

- Traktaty logiczne: Analityki, Topiki, Kategorie

- Traktaty przyrodnicze: Fizyka, Historia naturalna zwierząt

- Traktaty metafizyczne: Metafizyka 14 Ksiąg

- Pisma praktyczne: Etyka eudemejska, Etyka nikomachejska, Polityka

- Pisma poetyczne: Poetyka

Orientacja Arystotelesa: świat materialny, historyczny w jego różnorodności i złożoności versus orientacja Platona: matematyka, etyka

III. Poglądy

Etyka

– Teoria dóbr: dobra realne

– Cel życia: życie szczęśliwe – eudajmonia

– Najwyższy cel życia: życie teoretyczne (bios theoretikos)

Cnota: usposobienie zachowujące środek (mesotes).

Stoicy (III – II w. pne)- 300 r. pne – początek szkoły

Stoa Poikile

- Zenon z Kition (336 – 264 pne)

- Chryzyp (ok. 280/79 – 207/204 pne)

Poglądy

1) Ontologia

a) Świat jest:

- materialny

- ożywiony

- doskonały

b) Rzeczy maja dwa czynniki: bierny (to paschon) i czynny (to poion)

31

c) Pneuma, napięcie pneumy (tonos)

- Pneuma, logos: celowe działanie – fatum (eimarmena), opatrzność (pronoia)

d) Panteizm; świat jest boskiej natury (pneuma)

e) Teoria wiecznego powrotu: okres kształtowania (diakosmesis), okres niszczenia („pożar świata”, ekpyrosis).

2) Etyka

Natura (physis) jest rozumna, harmonijna i boska.

- Największą doskonałością człowieka jest dostrojenie się do powszechnej harmonii (homologoumenos dzen).

- Życie powinno być:

- zgodne z naturą samego człowieka

- zgodne z naturą w ogóle (homologoumenos te physei dzen)

- zgodne z rozumem; rozsądek (fronesis), wiedza (episteme)

Takie życie jest doskonałe i szczęśliwe (eudaimonia)

Stan całkowitego wyzbycia się afektów to apatheia jest to stan charakteryzujący mędrca.

Okres końcowy filozofii starożytnej: I – VI w ne

Charakterystyka okresu:

- wyczerpanie się sił twórczych Grecji

- wpływy religijne ze Wschodu

- filozofia zdominowana przez religię

Kierunek zainteresowań:

a) Filozofia na podłożu religii:

- przewrót w umysłach: odwrót od doczesności, zainteresowanie wiecznością

- znikomość życia ziemskiego

- siły własne a pomoc nadprzyrodzona

Reorientacja: co istnieje jak to poznajemy jak żyć jak wyzwolić się od życia i połączyć z bóstwem

32

Filozofia oparta na Objawieniu

Zmiana przedmiotu filozofii: człowiek, świat Bóg

Reorientacja: poznanie świata połączenie się z Bogiem

Filon (25 pne – 50 ne)

Aleksandria, I w

Synkretyzm (gr. synkretismos - połączenie się dwóch przeciw trzeciemu)

Synkretyzm – odrębne narodowo i rasowo systemy myśli łączą się

Synkretyzm pojęcia Boga

– pogląd grecki - absolutny byt; niezależny, istnieje dzięki swej naturze, jeden, niezłożony, niezmienny, wieczny, ponadczasowy, ponad przestrzenny (Platon, Arystoteles, stoicy)

– żydowski przekaz: osoba, dobry, potężny, wszechwiedzący

- pogląd Filona: poza światem, transcendencja kosmiczna; poza poznaniem, transcendencja epistemologiczna

Aleksandryjski schemat metafizyki

gradualizm, szczeble bytu

Bóg, ogniwo pośrednie, świat

Schemat aleksandryjski: gradacja bytu co do doskonałości: Bóg, Logos, świat materialny

A) Bóg

B) Logos – teologiczna interpretacja idej

C) Materia: potencja, nie byt; znikoma/zła, odwieczna

Psychologia:

- dusza ludzka: miejsce spotkania dwóch światów: boskiego i materialnego

- gradacja duszy:

– rozum

– logos

– zmysły

33

Etyka:

metafizyka: schodzące szczeble bytów

etyka: wznoszące się stopnie

Cel: przejść z powrotem drogę wzwyż, powrót do doskonałości, złączenie się z Bogiem

Cel – osiągalny tylko przez rozum; tylko w stanach ekstazy i kontemplacji

Tendencje sposobu myślenia: personalizacja, transcendentalizm, heteronomia, ekstatyczność

Plotyn (203 – 296/70 ne)

Aleksandria, III w

Projekt: Platonopolis

Pojęcia

34

- Absolut (en, proton, agathon, theos)

Jednia, Czysta Jednia (to en)

jako zasada bytu

- Jednia jako zasada bytu

- doskonałość = moc twórcza

- emanacja

- hipostazy (hipostaseis): duch, dusza, materia

- świat ducha/idealny (nous)

Poglądy

- Byt

- jego istotą jest stawanie się, nie trwanie

- byt ma naturę światła, jego istotą jest promieniowanie, wyłanianie z siebie coraz to nowych postaci

- Jednia jako zasada bytu

Celem Plotyna było wykazanie jedności bytu. Twierdził, że różne postacie bytu są etapami jednego i tego samego rozwoju. Nie ma więc wielu bytów, jest tylko jeden, który się rozwija i przybiera nowe formy. Plotyn uczył, że byt trwa, produkując nowe byty, które są jego „emanacją”. Świat jest dla niego emanowanie coraz nowych bytów. Można ten proces porównać do światła, którego istotę stanowi promieniowanie, tym słabszego im mniej doskonała jest postać bytu. Stopnie bytu są uporządkowane hierarchicznie według coraz mniejszej doskonałości. Każda postać bytu pochodzi o innej, która jest od niej doskonalsza. Najdoskonalszą postacią bytu jest Jednia (Absolut), która jest nieskończona, niepodzielna, nieograniczona, i nie posiada przeciwieństw. Nie jest duchem ani myślą, ani wolą, bo one posiadają swe przeciwieństwa. Była dla nim uosobieniem Boga, szczytem piękna, dobra, prawdy i jedności. Była źródłem wszystkiego, co istnieje.

- Hipostazy – postacie emanacji

Z Absolutu emanują coraz mniej doskonałe postacie bytu, które nie są już tak jednolite. Postacie te Plotyn nazwał hipostazami. Wyróżniał ich trzy: duch, dusza i materia.

a) świat idei – świat ducha, jest pierwszą emanacja absolutu

b) świat psychiczny – jedna wielka dusza świata, w której znajdują się poszczególne dusze

35

c) świat materii – jego jedność, a z nią doskonałość i siła twórcza są na wyczerpaniu, stanowi kres procesu emanacyjnego.

Według Plotyna proces emanacji jest procesem koniecznym, gdyż wypływa nieuchronnie z natury bytu. Według niego idee odbijają, odzwierciedlają się w materii, i to sprawie, że jesteśmy w stanie widzieć rzeczy materialne. Twierdził także, że sztuka jest odwzorowaniem duchowej rzeczywistości w materii.

- Koncepcja duszy, teoria poznania

Dusza, według Plotyna, była niecielesna i niepodzielna. Dopiero, kiedy pojawił się człowiek, rozpadła się na kawałki, gdyż nie mógł on przejąć jej całej. Dlatego celem i tęsknotą każdego człowieka jest powrót do pierwotnej jedności absolutu, zostawienie za sobą zjawisk świata. Ponieważ dusza pochodzi z Boga, pożąda go i pragnie się z nim połączyć. Człowiek może się do tego przygotować pielęgnując w sobie cnoty obywatelskie. Aby zbliżyć się do Boga, człowiek musi oderwać się od świata zewnętrznego, wznieść się na poziom uduchowienia. Poznanie Boga i zbliżenie się do niego odbywa się etapami. Od poznania zmysłowego, przez myślenie dyskursywne, aż do poznania intuicyjnego. U Plotyna intuicja jest czysto duchowym oglądem tego, co poznajemy, ma charakter ekstazy, poznania mistycznego. Ten stan wymaga ćwiczenia ducha i oczyszczenia.

- Etyka

System temat: wartości:

a) cnoty obywatelskie (politikai)

b) cnoty oczyszczające (katharseis)

c) cnoty upodabniające do boga (homoiothenai theo)

36