€¦ · Web viewWedyn, pnawn ddoe, mi gaethon ni banad a bara brith cyn gadael. Dw i ddim yn licio bara brith, felly pan doedd fy mam yng nghyfraith ddim yn edrych, mi wnes i roi’r

UNED 13

Patrwm craidd

MYNEGI DYLETSWYDD (Expressing duty)

Mi ddylwn i

Mi ddylet ti

Mi ddylai fo / hi / y plant / ’na

Mi ddylen ni

Mi ddylech chi

Mi ddylen nhw

(= I should / I ought to, ac ati)

[Yn y Cwrs Wlpan, mae’r patrwm yma’n codi yn Uned 41]

Hefyd yn yr uned:

ADOLYGU 1. Pryd i ddefnyddio “yn”

2. Atebion

GWRANDO: 1. Cyfweliadau: Swydd Tiwtor Cymraeg

2. Newyddion

DARLLEN: Llythyr o Dudalen Broblemau

YSGRIFENNU: Ysgrifennu ateb i’r llythyr o’r Dudalen Broblemau

253

A. PROC I’R COF

1.i Rhowch gyngor (Give advice) efo: mi ddylech chi.... neu ddylech chi ddim.... neu mi ddylet ti.... neu ddylet ti ddim....

Dw i dan straen

Sgen i ddim pres

Dw i ddim yn gwneud digon o ymarfer corff

Mae gen i ddannodd

Dw i’n anghofio pethau trwy’r amser

Mae gen i ofn uchder

Dw i’n cael prawf wythnos nesa

Dw i ddim yn siarad digon o Gymraeg

Mae fy ngardd i’n edrych yn flêr

Dw i wedi colli fy ngherdyn banc

Mae gen i broblem efo fy mhen-glin

Dw i ddim yn licio fy mos

Mae fy mhen-blwydd i yfory

Sgen i ddim amser i wneud fy ngwaith cartre

ii Newidiwch y person mewn rhai o’r brawddegau uchod (the above sentences) i Siân, ac atebwch efo Mi ddylai hi...., e.e.

Mae gan Siân broblem efo’i phen-glin > Ddylai hi ddim rhedeg marathon

iii Newidiwch y person mewn rhai o’r brawddegau uchod i Siôn, ac atebwch efo Mi ddylai fo...., e.e.

Dydy Siôn ddim yn licio ei fos > Mi ddylai fo chwilio am swydd newydd

iv Newidiwch y person mewn rhai o’r brawddegau uchod i y cymdogion, ac atebwch efo Mi ddylen nhw...., e.e.

Mae gardd y cymdogion yn flêr > Mi ddylen nhw dorri’r gwair 254

2.i Parwch y brawddegau

A. Dw i ddim yn licio’r tŷ newydd

B. Mi wnes i frifo fy mhen

C. Sgynnon ni ddim trydan

CH. Mae gen i ben mawr

D. Mae gen i ddannodd

DD. Mae gen i boen bol

E. Dw i ddim yn medru gwneud syms

F. Wnes i ddim mwynhau’r bwyd o gwbl

FF. Dw i’n wlyb domen

G. Sgen i ddim pres ar ôl

NG. Dw i wedi dal annwyd

H. Mae fy mharot i wedi marw

1. Mi ddylet ti fod wedi cwyno

2. Mi ddylet ti fod wedi dŵad ag ymbarél

3. Mi ddylet ti fod wedi gwisgo fest

4. Mi ddylet ti fod wedi gwisgo helmed

5. Mi ddylet ti fod wedi gwrando mwy yn yr ysgol

6. Mi ddylet ti fod wedi mynd â fo at y fet

7. Mi ddylet ti fod wedi talu’r bil

8. Ddylet ti ddim bod wedi bwyta cymaint

9. Ddylet ti ddim bod wedi bwyta cymaint o dda-da

10. Ddylet ti ddim bod wedi symud

11. Ddylet ti ddim bod wedi yfed cymaint

12. Ddylet ti ddim bod wedi chwarae poker

ii. Newidiwch y personau yn yr ymarfer uchod, e.e.

Sgan Gareth ddim pres ar ôl > Ddylai fo ddim bod wedi chwarae poker

Wnaethon nhw ddim mwynhau’r bwyd o gwbl > Mi ddylen nhw fod wedi cwyno

255

3. Defnyddiwch Mi ddylwn i ... / Ddylai fo/hi ddim ... / Mi ddylen ni fod wedi ... ac ati efo’r lluniau yma:

yn gynt- sooner , earlier, faster

256

Taflen Waith 1

1. Llenwch y bylchau

Mi ______________ i wneud mwy o ymarfer corff.

Mi ______________ ti fwyta llai o siocled.

______________ ni dalu’r bil yma?

Mi ddylai pawb ______________ ar Radio Cymru bob dydd.

Ddylai pobl ddim ______________ ar linellau melyn dwbl.

Mi ddylech chi ______________ wedi gofyn am help.

Mi ______________’r staff fod wedi cloi’r drws.

______________ nhw ddim ______________ wedi cau’r ysgol.

2. Ymatebwch (Respond) efo Mi ddylai hi ... ac ati

Mae gan Siân annwyd

_____________________________________________________________________

Dydy’r staff ddim yn cael chwarae teg

_____________________________________________________________________

Dw i wedi yfed gormod

_____________________________________________________________________

Dan ni ddim yn medru siarad Ffrangeg

_____________________________________________________________________

Mae Gareth wedi cael tocyn parcio

_____________________________________________________________________

Mae siop y pentre wedi cau

_____________________________________________________________________

Wnest ti anghofio prynu tocynnau?

_____________________________________________________________________

Mae’r cwmni wedi colli llawer o bres eleni.

_____________________________________________________________________

257

B. CRYNHOI (Summary)

1. Pryd mae ’na “yn”?

Mi ddylwn i ddeud Ddylwn i ddim deud

Mi ddylech chi ofyn Ddylech chi ddim gofyn

Mi ddylen nhw fod yma Ddylen nhw ddim bod yma

Mi ddylai pobl gwyno Ddylai pobl ddim cwyno

Mae o’n gweithio Dydy o ddim yn gweithio

Roedd o’n gweithio Doedd o ddim yn gweithio

Mi wnaeth o weithio Wnaeth o ddim gweithio

Mi fydd o’n gweithio Fydd o ddim yn gweithio

Mi wneith o weithio Wneith o ddim gweithio

Mi geith o weithio Cheith o ddim gweithio

Mi fasai fo’n gweithio Fasai fo ddim yn gweithio

Tasai fo’n gweithio Tasai fo ddim yn gweithio

Mi ddylai fo weithio Ddylai fo ddim gweithio

Dan ni’n brysur Dan ni ddim yn brysur

Rôn i’n brysur Dôn i ddim yn brysur

Mi fyddan nhw’n brysur Fyddan nhw ddim yn brysur

Mi faset ti’n hapus Faset ti ddim yn hapus

Tasech chi’n hapus Tasech chi ddim yn hapus

Mi wnaethon nhw dalu Wnaethon nhw ddim talu

Mi wnân nhw dalu Wnân nhw ddim talu

Mi gawn ni barcio yma Chawn ni ddim parcio yma

Mi ddylai pawb barcio yma Ddylai neb barcio yma

258

2. Atebion Yes/No

Ddylwn i symud? Dylet / Na ddylet

Ddylen ni ddwad i’r cyfarfod? Dylech / Na ddylech

Ddylet ti ddeud wrth y bos? Dylwn / Na ddylwn

Ddylai’r bos wybod? Dylai / Na ddylai

Ddylen nhw dynnu’r adeilad i lawr? Dylen / Na ddylen

Ddylai pobl gael eu pres yn ôl? Dylen / Na ddylen

Wyt ti’n barod? Ydw / Nac ydw

Dach chi i gyd yn barod? Ydan / Nac ydan

Ydy’r bwyd yn barod? Ydy / Nac ydy

Ydy’r tatws yn barod? Ydyn / Nac ydyn

Dw i’n iawn? Wyt / Nac wyt

Dan ni’n iawn? Ydach / Nac ydach

Oes ‘na broblem? Oes / Nac oes

Sgan y bos broblem? Oes / Nac oes

Pres ydy’r broblem? Ia / Naci

Y cymdogion ydy’r broblem? Ia / Naci

Oeddet ti’n brysur? Ôn / Nac ôn

Oeddech chi i gyd yma? Oedden / Nac oedden

Oedd y bwyd yn dda? Oedd / Nac oedd

Oedd y staff yn glên? Oedden / Nac oedden

Oedd gen ti gi pan oeddet ti’n blentyn? Oedd / Nac oedd

Labrador oedd o? Ia / Naci

Oedd ‘na broblemau ar y ffordd ddoe? Oedd / Nac oedd

Y goleuadau traffig oedd y broblem? Ia / Naci

Ôn i’n edrych yn wirion? Oeddet / Nac oeddet

259

Wnest ti weld y gêm? Do / Naddo

Enillodd Cymru? Do / Naddo

Wnei di helpu? Wna i / Na wna i

Wnewch chi ddwad i’r parti? Wnawn / Na wnawn

Wneith y peiriant weithio? Wneith / Na wneith

Fyddi di yn y swyddfa yfory? Bydda / Na fydda

Fyddwch chi yn y cyfarfod? Byddwn / Na fyddwn

Fydd y cyfarfod yn hir? Bydd / Na fydd

Fydd y staff i gyd yno? Byddan / Na fyddan

Fydd ‘na banad a bisgedi? Bydd / Na fydd

Yn y neuadd fydd y cyfarfod? Ia / Naci

Ga’ i fenthyg tipyn bach o bres? Cei / Na chei

Gawn ni aros yn eich tŷ chi? Cewch / Na chewch

Geith y ci gysgu yn y gegin? Ceith / Na cheith

Geith y plant chwarae yn yr ardd? Cân / Na chân

Faset ti’n licio diod? Baswn / Na faswn

Fasech chi’n licio mynd allan i fwyta? Basen / Na fasen

Fasai Ceri’n licio dwad efo ni? Basai / Na fasai

Fasai dy rieni di’n licio dwad hefyd? Basen / Na fasen

Y Llew Coch fasai’r lle gorau? Ia / Naci

Fasai’n well gen ti’r Llew Du? Basai / Na fasai

Ddylen ni stopio rwan? Dylen / Na ddylen

Dyna’r diwedd? Ia / Naci

260

Taflen Waith 2

1. Rhowch “yn” yn y bylchau yma, os oes angen. Treiglwch y gair ar ôl y bwlch, os yn berthnasol.Fill these gaps with “yn”, if necessary. Mutate the word after the gap, if relevant.

Wnes i ddim _____ gweld y ffilm.

Doedd y peiriant ddim _____ gweithio.

Mi wnaeth y staff _____ mynd ar streic.

Mi ddylech chi _____ cael mwy o wyliau.

Mi fasai’r system _____ gweithio’n dda, tasai pawb _____ gwrando.

Wna i ddim _____ talu’r bil tan wythnos nesa.

Fydd y parsel ddim _____ cyrraedd tan ddydd Sadwrn.

Ddylai pobl ddim _____ parcio wrth yr ysgol.

Dydy’r cyfarfod ddim _____ dechrau tan hanner awr wedi naw.

Mi ddylai pawb _____ cofio’r ateb.

2. Atebwch Yes/No

Ddylwn i redeg yn y ras? _____________ / __________________

Oedd y siopau ar agor dydd Sul? _____________ / __________________

Fyddwch chi i gyd yma yfory? _____________ / __________________

Wnewch chi weithio’n hwyr heno, plîs? _____________ / __________________

Jones oedd enw’r teulu? _____________ / __________________

Ddylai’r cymdogion dorri’r goeden? _____________ / __________________

Geith y staff fynd adra’n gynnar? _____________ / __________________

Faset ti’n siomedig tasai’r tîm yn colli? _____________ / __________________

Y landlord ddylai dalu? _____________ / __________________

Dach chi i gyd yn hapus? _____________ / __________________

261

Geirfa’r uned b = benywaidd/feminineg = gwrywaidd/masculine

blêr - untidy

cymaint - so much, so many

cynt - faster, sooner, earlier

cwyno - to complain

da-da (g) - sweets

dannodd (b) - toothache

dan straen - stressed

gwlyb domen - soaking wet

ofn (g) - fear mae gen i ofn llygod

= I’m afraid of mice

prawf (g) - test

uchder (g) - heights

Geirfa’r ddeialog

bagio - to reverse

colli - to spill

crafu - to scratch

cuddio - to hide

diolch byth - thank goodness

hynny - that (abstract)

mae’n debyg - probably

rhieni yng nghyfraith - in-laws

staen (g) - stain

sylwi - to notice

tollti - to pour

262

C. DEIALOG

A. Sut aeth y penwythnos efo’r rhieni yng nghyfraith?

B. Ddim yn dda iawn.

A. O diar, be’ ddigwyddodd?

B. Tua deg munud ar ôl cyrraedd nos Wener, mi golles i win coch

dros y carped gwyn newydd.

A. O na. Be’ wnest ti?

B. Roedd fy mam a fy nhad yng nghyfraith yn paratoi swper yn y gegin ar y pryd, diolch

byth, felly mi symudes i’r soffa i guddio’r staen.

A. Ddylet ti ddim bod wedi gwneud hynny! Mi ddylet ti fod wedi tollti gwin gwyn ar y

staen yn syth.

B. O wel, rhy hwyr rŵan. Wedyn, bore Sadwrn, mi grafes i gar fy

nhad yng nghyfraith wrth fagio allan o’r dreif.

A. O diar! Be’ ddudodd o?

B. Dydy o ddim yn gwybod eto. Mi wnes i guddio’r marc efo tipyn bach o fwd o’r ardd.

A. Mm, ddylet ti ddim bod wedi gwneud hynny. Mae o’n siwr o sylwi.

B. O wel, rhy hwyr rwan. Wedyn, pnawn ddoe, mi gaethon ni banad a bara brith cyn

gadael. Dw i ddim yn licio bara brith, felly pan doedd fy mam yng nghyfraith ddim

yn edrych, mi wnes i roi’r gacen i’r ci dan y bwrdd.

A. O diar, ddylet ti ddim bod wedi gwneud hynny. Mae cyrrens

yn gwneud cŵn yn sâl.

B. O wel, rhy hwyr rŵan.

A. Pryd fyddi di’n mynd i weld dy rieni yng nghyfraith eto?

B. Byth, mae’n debyg!

263

CH. GWRANDO

1. Cyfweliadau: Swydd Tiwtor Cymraeg i Oedolion

Geirfa’r cwestiynauoedolion - adultscyfweliad (g) - interviewcynnig am - to apply forprofiad (g) - experiencecymwysterau (g) - qualificationsmaes (g) - fielddatblygu - to develop

Ms Evansher (b) - challengeffurfiol - formalcyfle (g) - chance, opportunityTGAU - GCSEcyfieithu - to translateanffurfiol - informalcymuned (b) - community

Ms Jonesagos at fy nghalon - close to my heartllefydd (g) - placesdyna i gyd - that’s allgradd (b) - degreeiaith / ieithoedd (b) - language(-s)

Dr Williamsysgol uwchradd (b) - secondary schoolwedi cael llond bol ar - to be fed up oftreulio - to spendbarddoniaeth (b) - poetry

264

A. Ms Evans

Be’ mae hi’n wneud rŵan?

_____________________________________________________________________

Ers faint mae hi’n gweithio yno?

_____________________________________________________________________

Pam mae hi isio swydd newydd?

_____________________________________________________________________

Faint o brofiad sgynni hi o ddysgu Cymraeg i oedolion?

_____________________________________________________________________

Pa gymwysterau sgynni hi yn y Gymraeg?

_____________________________________________________________________

Be’ ddylai ddigwydd ym maes Cymraeg i Oedolion?

_____________________________________________________________________

B. Ms Jones


_____________________________________________________________________


_____________________________________________________________________


_____________________________________________________________________


_____________________________________________________________________

Faint o brofiad sgynni hi o ddysgu ieithoedd?

_____________________________________________________________________

265


_____________________________________________________________________


_____________________________________________________________________

C. Dr Williams


_____________________________________________________________________


_____________________________________________________________________


_____________________________________________________________________


_____________________________________________________________________

Faint o brofiad sgynni hi o ddysgu Cymraeg?

_____________________________________________________________________


_____________________________________________________________________


_____________________________________________________________________

Pwy ddylai gael y swydd? _________________________________

Pam? _______________________________________________________________

266

2. Newyddion

Geirfa

cyfres (b) - series

cyfeiriad (g) - direction

cyngor (g) - council, advice

cynllun (g) - plan

parhau - to continue

tymheredd (g) - temperature

gwres (g) - heat

dan do - indoors

cawod (b) - shower

ola - last, final

pafin (g) - pavement

yn ôl - according to

1. Be’ ddylai pobl sy isio teithio rhwng Bangor a Chaer wneud heddiw?

_____________________________________________________________________

2. Be’ ddylai’r Cyngor ddim wneud, yn ôl y protestwyr?

_____________________________________________________________________

3. Be’ ddylai pobl wneud o achos y gwres?

a) _____________________________________________________________________

b) _____________________________________________________________________

c) _____________________________________________________________________

4. Be’ ddylai Gareth Ramsey fod wedi wneud ym munud ola’r gêm?

_____________________________________________________________________

5. Be’ ddylech chi fod wedi wneud, os oeddech chi isio tocyn i’r cyngerdd?

_____________________________________________________________________

267

D. DARLLEN AC YSGRIFENNU: Y Dudalen Broblemau

Darllenwch y llythyr yma o dudalen broblemau’r cylchgrawn S’mae, ac ysgrifennwch ateb i’r llythyr

Annwyl S’mae,

Chwe mis yn ôl, mi ddechreuodd fy ngŵr i ar swydd yn Ne-Ddwyrain Lloegr. Mae hi’n swydd

ardderchog iddo fo, ond dan ni ddim yn medru symud yno fel teulu ar hyn o bryd achos dan

ni ddim yn medru fforddio prisiau’r tai. Dan ni ddim isio symud beth bynnag, a deud y gwir,

achos mae ein plant ni mewn ysgol Gymraeg ardderchog yma. Felly, mae fy ngŵr i oddi

cartref trwy’r wythnos ac yn dwad adra bob penwythnos.

Mae hyn yn cael effaith ddrwg iawn ar ein perthynas ni. Mae o’n cyrraedd adra’n hwyr bob

nos Wener ar ôl gyrru tua dau gan milltir mewn traffig trwm. Ar ôl cyrraedd, dydy o ddim

isio siarad efo ni o gwbl, dim ond bwyta ei swper ac yna gorweddian ar y soffa o flaen y

teledu. Dros y penwythnos, dw i wir isio i ni wneud pethau efo’n gilydd fel teulu, ond mae

o’n deud fod o wedi blino gormod i wneud dim byd.

Dw i a’r plant yn edrych ymlaen cymaint at ei gael o adra bob penwythnos, ond yn y diwedd,

dan ni’n treulio pob penwythnos yn ffraeo. Dw i’n dal i garu fy ngŵr, ond dydy o ddim fel

tasai fo’n rhan o’r teulu erbyn hyn. Beth ddylen ni wneud?

Yn gywir,

A.J., Treffynnon

Geirfa

cylchgrawn (g) - magazinetudalen (b) - pagefforddio - to affordoddi cartref - away from homehyn - this (abstract)effaith (b) - effectperthynas (g) - relationshipgorweddian - to loungeefo’n gilydd - togethercymaint - so muchtreulio - to spend (time)ffraeo - to quarrelrhan (b) - partyn gywir - yours faithfully/sincerely

268

DD. GRAMADEG (Er gwybodaeth)

Mi ddylwn iI should, I ought to

Mi ddylwn i

Mi ddylet ti

Mi ddylai fo/hi

Mi ddylai'r plant

Mi ddylen ni

Mi ddylech chi

Mi ddylen nhw

a) Mi ddylwn i = I should / I ought to:

Mi ddylwn i fynd = I should go / I ought to go

I should be / I ought to be = Mi ddylwn i fod

Mi ddylen nhw fod yma = They should be here

b) “Mi” yn y positif; dim “mi” yn y cwestiwn a’r negyddol

Mi ddylai fo wybod = He ought to know

Ddylen ni dalu ? = Should we pay?

Ddylet ti ddim gofyn = You shouldn’t ask

c) Does ’na ddim “yn” ar ôl “mi ddylwn i”:

Mi ddylwn i fynd I ought to go

Mi ddylai pawb fynd Everybody ought to go

Mi ddylai’r staff fynd The staff ought to go

Ddylwn i ddim mynd I shouldn’t go

Ddylai’r staff ddim mynd The staff shouldn’t go

Ddylai pobl ddim mynd People shouldn’t go

269

ch) Mae’r gair cynta ar ôl y person/goddrych yn treiglo;The first word after the person / subject mutates:

Mi ddylai hi dalu

Mi ddylai pawb gofio

Mi ddylai’r peiriant weithio

Does ’na ddim treiglad ar ôl “ddim”:

Ddylech chi ddim gweithio

d) Mae’r atebion Yes/No yn newid efo’r person:

Ddylwn i fynd? Dylet / Na ddylet

Ddylet ti symud? Dylwn / Na ddylwn

Ddylai fo/hi weithio? Dylai / Na ddylai

Ddylen ni gychwyn? Dylen / Na ddylen )

Dylech / Na ddylech )

Ddylen nhw adael? Dylen / Na ddylen

Ddylai’r staff adael? Dylen / Na ddylen

dd) Mi ddylwn i dalu > Mi ddylwn i fod wedi talu

I should pay > I should have paid

(lit. = I should be after paying)

Mi ddylet ti fod wedi cofio You should have remembered

Mi ddylen ni fod wedi galw We should have called

Mi ddylai’r staff fod wedi helpu The staff should have helped

Ddylwn i ddim bod wedi gofyn I shouldn’t have asked

Ddylai’r tîm ddim bod wedi colli The team shouldn’t have lost

Mae “bod” yn treiglo ar ôl y person, ond dydy o ddim yn treiglo ar ôl “ddim”

270

GEIRFA UNED 13

according to yn ôladults oedolionadvice cyngor (g)afford, to fforddioapply for, to cynnig amaway from home oddi cartrefchallenge her (b)chance cyfle (g)close to my heart agos at fy nghaloncommunity cymuned (b)complain, to cwynocontinue, to parhaucouncil cyngor (g)degree gradd (b)develop, to datblygudirection cyfeiriad (g)earlier, sooner cynteffect effaith (b)experience profiad (g)faster cyntfear ofn (g)fed up of, to be wedi cael llond bol arfield maes (g)formal ffurfiolGCSE TGAUheat gwres (g)height(s) uchder (g)hide, to cuddioindoors dan doinformal anffurfiolin-laws rhieni yng nghyfraithinterview cyfweliad (g)language(-s) iaith / ieithoedd (b)last (final) olalounge, to gorweddianmagazine cylchgrawn (g)notice, to sylwi

271

opportunity cyfle (g)page tudalen (b)part rhan (b)pavement pafin (g)places llefydd (g)plan cynllun (g)poetry barddoniaeth (b)pour, to tolltiprobably mae’n debygqualifications cymwysterau (g)quarrel, to ffraeorelationship perthynas (g)reverse, to bagioscratch, to crafusecondary school ysgol uwchradd (b)series cyfres (b)shower cawod (b)so much, so many cymaintsoaking wet gwlyb domenspend, to (time) treuliospill, to collistain staen (g)stressed dan straensweets da-da (g)temperature tymheredd (g)test prawf (g)thank goodness diolch byththat (abstract) hynnythat’s all dyna i gydthis (abstract) hyntogether efo’n gilyddtoothache dannodd (b)translate, to cyfieithuuntidy blêryours faithfully/sincerely yn gywir

272

Documents

€¦ · Web viewWedyn, pnawn ddoe, mi gaethon ni banad a bara brith cyn gadael. Dw i ddim yn licio bara brith, felly pan doedd fy mam yng nghyfraith ddim yn edrych, mi wnes i roi’r