192

บทท 8ระบบโครงราง

Skeleton system

ระบบโครงรางเปนระบบหนงทมสวนชวยทำาใหเกดเปนรปรางของสตวเลยง ประกอบดวย กระดก (bone) กระดกออน (cartilage) และ ขอตอชนดตาง ๆ (joints) โดยมสวนของกลามเนอลาย และเอนกลามเนอ (tendon) เปนสวนเชอมตอทชวยยดโยงกระดก กระดกออน และขอตอเขาดวยกน จงทำาใหรางกายสามารถทรงตวอยและเคลอนไหวไดเมอกลามเนอมการหดตวและคลายตว จงเรยกวชาทศกษาเกยวกบกระดกวาออสทโอโลจ (osteology) สวนวชาทศกษาเกยวกบกระดกออนจะเรยกวาชอนโดรโลจ (chondrology) และ รายวชาทศกษาเกยวกบขอตอตาง ๆ เรยกวา อารโทรโปโลจ (artropology) หรอ ซนเดสโมโลจ (syndesmology)

1.กระดก (bone)

กระดกเปนเนอเยอเกยวพนชนดหนง มความแขงมากกวาเนอเยอสวนอน ๆ ของรางกาย ความแขงของกระดกจะเปนรองเพยงสารเคลอบฟน (enamel) เทานน กระดกมคณสมบตพเศษ คอสามารถซอมแซมตวเองไดเมอรางกายเกดการบาดเจบจนถงขนกระดกแตกหรอกระดกหก วธการรกษาเพอใหกระดกกลบคนสภาพปกตเหมอนเดมได จงใชวธการจดเรยงกระดกใหมดวยการเขาเฝอก หรอการผาตด พรอมกบไมใหกระดกสวนนนมการเคลอนไหวเปนระยะเวลาหนง (นานเปนสปดาห หรออาจเปนเดอน) กระดกทหกกสามารถเชอมตอกนเองได

กระดกมสวนประกอบสำาคญ 2 สวน คอ เซลลกระดก และสารทเชอมระหวางเซลลกระดก (intercellular substance)

ก. เซลลกระดก ม 3 ชนด คอ เซลลสรางกระดก (osteoblast) มหนาทสงเคราะหสารอนทรยใหเนอกระดก (bone

193

matrix) แตเซลลจะยงไมมการสะสมของแคลเซยม (calcification) ในระยะแรกเนอกระดกจงมลกษณะออนนม ประกอบดวยเสนใยคอลลาเจนทเชอมตอกบโปรตน และโพลแซคคาไรด โดยมเซลลสรางกระดก (osteoblast) ฝงตวอยในเนอกระดกตรงสวนทเปนแอง หรอลาคนา (lacuna) เมอมผลกแคลเซยมและฟอสฟอรสมาสะสมทเนอกระดกในขบวนการสรางกระดก (ossification) เซลลสรางกระดกจงเปลยนเปนเซลลกระดก (osteocyte or bone cell) เซลลกระดกประเภทนจะไมมการแบงตวอกตอไป แตจะทำาหนาทรกษาเนอกระดกโดยมการสะสมแคลเซยม และมการสลายของเนอกระดก (osteolysis) เพอปลดปลอยแคลเซยมทสะสมไวทเนอกระดกออกไปสระบบไหลเวยนของเลอดในรปของแคลเซยมอออน สำาหรบเซลลออสทโอคลาส (osteoclast or bone eating cell) เปนเซลลททำาหนาทยอยสลายเนอกระดก เพอตบแตงรปรางของกระดกโดยจะหลงเอนไซมหลายชนดออกมาทำาใหมการยอยเสนใยคลอลาเจน และมการละลายของผลกแคลเซยมออกจากเนอกระดก กระดกจงเปนอวยวะทเกดกจกรรมทงการสงเคราะหและการทำาลาย เพอดงแคลเซยมอออนไปในประโยชนในขบวนการทางชวเคมตางๆของเซลลในรางกายตอไป

ข.สารทเชอมระหวางเซลล (intercellular substance) เปนสวนของของแขงทเกดจากการเกาะตวกนของธาตแคลเซยม สวนประกอบสวนใหญของเนอกระดก คอธาตแคลเซยม ทอยในรปของแคลเซยมฟอสเฟต และ แคลเซยมคารบอเนท สวนทเหลอเปนสารอนนทรยทอยในรปของแมกนเซยมไฮดรอกไซด ฟลออไรดและ ซลเฟท เปนตน

กระดกมหนาทสำาคญ คอ - เปนแหลงสะสมแรธาตชนดตางๆในรางกาย เชน แคลเซยม

ฟอสฟอรส และแมกนเซยม โดยเฉพาะแคลเซยมทเนอกระดกสะสมไว สามารถถกดงออกมาใชประโยชนในขบวนการทางชวเคมตาง ๆทเกดขนในรางกายไดตลอดเวลา เชนขณะทตงทอง หรอใหนม โดยใชกลไกของ

194

ฮอรโมนกลคากอนจากตอมไทรอยด และพาราไทรอยดฮอรโมนจากตอมาราไทรอยดในการควบคมระดบแคลเซยมออนในเลอด

- หอหมและปองกนอนตรายใหแกอวยวะภายในตาง ๆ เชน กระดกซโครงจะเปนสวนทปองกนอนตรายใหกบอวยวะภายในชองปอด และชองหวใจ

- เปนโครงรางของรางกาย ทำาใหมองเหนเปนรปรางภายนอกของสตว

- เปนทยดเกาะของกลามเนอลายหรอกลามเนอโครงราง จงทำาใหรางกายเกดการเคลอนไหวไดเมอกลามเนอลายหดตวหรอคลายตว

- ในสวนไขกระดกสแดงทบรรจในโพรงกระดก ทำาหนาทสรางเซลลเมดเลอดแดง แตในขณะทสตวยงเปนตวออน และพฒนารางกายอยในมดลก แหลงสรางเซลลเมดเลอดแดง ไดแก ตบ และ มาม

1.1 กายวภาคของกระดก (anatomy of the bone)

กระดกยาวประกอบดวยตวกระดก (shaft or diaphysis) และมสวนปลายกระดก (epiphysis) ทงสองขาง ตวกระดกเปนสวนสำาคญของกระดกยาวประกอบดวยกระดกชนดเนอแนนอยทางดานนอก ตรงกลางดานในของตวกระดกมลกษณะเปนโพรงขนาดใหญ เรยกวาโพรงกระดก (medullary cavity) ภายในโพรงบรรจดวยไขกระดก (bone marrow) ซงทำาหนาทสรางเซลลเมดเลอดชนดตางๆ เชนเซลลเมดเลอดแดง และเซลลเมดเลอดขาว ไขกระดกสแดงสวนใหญพบไดในกระดกของสตวทยงเจรญเตบโตไมเตมทเทานน และสวนเนอเยอเหนยวทบรอบๆสวนทเปนโพรง เรยกวา เอนโดสเตยม (endosteum) ปลายกระดกเปนสวนของกระดกทเกยวของกบการเจรญเตบโตของกระดกยาว ภายในมเนอกระดกลกษณะคลายฟองนำา (spongy bone) อย แตดานนอกเปนกระดกชนดเนอแนน (compact bone) ในสตวทยงเจรญเตบโตไมเตมท (immature) โดยรอบบรเวณระหวางตวกระดกและปลายกระดกทงสองขางจะมสวนของเมตาไฟซส (metaphysis) ซงมแผนหรอแนวของ

195

กระดกออน เรยกวาเอพไฟเซยลเพลท (epiphyseal plate or epiphyseal cartilage) เปนบรเวณทกระดกมการเจรญเตบโตทางดานยาว แตในสตวทเจรญเตบโตเตมทแลว (mature) จะไมปรากฏสวนนใหเหน เนองจากมการสะสมผลกแคลเซยมและฟอสฟอรสแลว สวนปลายกระดกยาวทงสองขางจะถกหอหมดวยกระดกออน (articular cartilage or hyaline cartilage) ซงเปนสวนปลายของกระดกยาวทจะเกดเปนขอตอ สวนของตวกระดกยาวจะถกหมดวยเยอเหนยวบางๆ ทเรยกวาเพอรออสเตยม (periosteum) บรเวณนจะมเซลลสรางกระดก (osteoblast) ซงทำาหนาทเกยวของกบการสรางหรอสงเคราะหสารอนทรยใหเนอกระดก เพอซอมแซมสวนของกระดกทเกดการแตกหก ในสตวทโตเตมทแลว (mature) จะไมปรากฏสวนของเพอรออสเตยม แตในสตวทยงเจรญเตบโตไมเตมท (immature) สวนของเพอรออสเตยมจะทำาใหเนอกระดกมการเจรญทางดานกวาง

ภาพท 8.1 สวนประกอบของกระดกยาวทมา: ดดแปลงจาก Frandson et al. (2009)

196

1.2 จลกายวภาคของกระดก (histology of the bone)

เมอนำาชนกระดกขาซงเปนกระดกยาวมาเลอยออกเปนชนเลกๆบางๆ แลวนำาไปสองดดวยกลองจลทรรศนตรงสวนของกระดกเนอแนน จะเหนไดวาเนอกระดกทเปนกระดกเนอแนนจะมชอง (ทอ) เลก ๆกระจายอยทวไป เรยกวา ระบบฮารเวอรเชยน (haversian system or osteon) แตละระบบฮารเวอรเชยนประกอบดวยฮารเวอรเชยนคานล (haversian canal) 1 ชอง ซงเปนชองทางผานของเสนเลอด เสนนำาเหลองฝอย และเสนประสาททมาหลอเลยงเซลลกระดก ฮารเวอรเชยนคานลแตละชองจะมแนวเชอมตอถงฮารเวอรเชยนคานลอนๆ ได โดยแตละฮารเวอรเชยนคานลจะมวงคอนเซนตรกลาเมลล (concentric lamellae) ลอมรอบอย บนแนวของวงคอนเซนตรกลาเมลลจะมแองหรอลาคนา (lacuna) แทรกอยเปนระยะ ๆ ภายในลาคนามเซลลกระดก (osteocyte) ฝงตวอยภายใน การเรยงกนเปนวงของลาคนาเกดจากการจดเรยงอยางเปนระเบยบของเสนใยคอลลาเจนทอยภายใน ซงมการเรยงตวขนานกนและซอนกนเปนชนๆ และแตละชนของเสนใยคอลลาเจนทเรยงตวกนจะวางเรยงซอนกนในลกษณะบดเปนเกลยวแบบมทศทางตรงกนขาม ทำาใหเกดเปนวงคอนเซนตรกลาเมลลขน โดยทวไปวงทลอมฮารเวอรเชยนคานลจะเรยงซอนกนหลายชน การจดเรยงตวกนของเนอกระดกเปนวง ๆ เรยงซอนกนน จงเรยกวาระบบฮารเวอรเชยน ในแตละลาคนาทมเซลลกระดกอยจะมทอหรอชองวางเลก ๆ จำานวนมาก เรยกวาแคนาลคไล (canaliculi) ยนกระจายออกมาเปนรศมเชอมตอระหวางลาคนาในแตละวงเขาดวยกน นอกจากนลาคนาทอยบนลาเมลลวงในสดของระบบฮารเวอรเชยน ยงมการเชอมตอกบฮารเวอรเชยนคานลดวย ทำาใหมการเชอมตอกนภายในระบบฮารเวอรเชยนแตละอน ในแตละระบบฮารเวอรเชยนจะตดตอกน โดยผานแขนงของฮารเวอรเชยนคานลททอดตวเชอมตอระหวางฮารเวอรเชยนคานลทอยใกลกนได โดยไมตองตอผานทางแคนาลคไล

197

เสนเลอดฝอยทมาหลอเลยงเนอกระดก และผานเขามาภายในฮารเวอรเชยนคานล จะทำาหนาทเปนแหลงอาหาร นำาสงกาซออกซเจน และรบของเสยจากเซลลทอยภายในแองหรอลาคนา (lacuna) โดยผานทางชองทางแคนาลคไลทมแขนงของเซลลกระดก (osteocyte) อย แตละฮารเวอรเชยนคานลมชองทางตดตอกบภายนอกและภายในโพรงกระดก (marrow cavity) โดยผานทางทอแนวขวางหรอแนวเฉยง ๆ ซงทะลผานเขาไปในเนอกระดกไปตดตอกบฮารเวอรเชยนคานลโดยตรง เรยกชองทางผานนวาโฟคแมนคานล (volkmann’s canal) ทอหรอชองนจะไมมวงคอนเซนตรกลาเมลลลอมรอบอย แตละระบบฮารเวอรเชยนจะมเสนแบงขอบเขตของฮารเวอรเชยนคานลอย เรยกวาซเมนตงซพสแตนส (cementing substance) เปนสวนของเนอกระดกทมการสะสมแรธาตตาง ๆ (mineralized matrix) มเสนใยคอลลาเจนลอมรอบอย เลกนอย

ภาพท 8.2 ภาคตดขวางของกระดกยาว และระบบฮารเวอรเชยนของกระดกชนดเนอแนน

198

ทมา : ดดแปลงจาก Carola et al. (1992)

1.3 การเจรญเตบโตของกระดก (bone growth) การเจรญเตบโตของกระดกสามารถแบงออกไดเปน 2 ลกษณะ

คอ 1) ลกษณะการเจรญเตบโตกระดกจากเนอเยอเกยวพนแผ

นบางๆ (membranous bone) กระดกประเภทนจงมลกษณะแบน เชน กระดกทกะโหลกศรษะ (skull) และกระดกซโครง (ribs)

2) กระดกทมลกษณะการเจรญเตบโตมาจากกระดกออน (cartelagenous bone) กระดกจงมลกษณะเปนแทง โดยเฉพาะสวนกระดกยาวทพบตามขาทงสขาง เชน กระดกตนขาหนา และ กระดกตนขาหลง เปนตน

1.4 โครงสรางของกระดก (bone structure)

เมอนำากระดกแตละชนมาตด จะเหนวาประกอบดวยกระดก 2 ชนด คอ

1) กระดกทมเนอกระดกพรนคลายฟองนำา มรพรน และโปรง (spongy or cancellous bone) มกพบตามบรเวณสวนปลายบนและปลายลางของกระดกยาว และตรงกลางของกระดกแบน เนอกระดกชนดนประกอบดวยแผนกระดกชนเลก ๆ (trabeculae or spicule) เรยงตวกนเปนรางแห ทำาใหเกดเปนชองวางซงจะมไขกระดก (bone marrow) บรรจอยภายใน

2) กระดกชนดเนอแนน (compact or dense bone) เปนกระดกทมเนอแนน มความแขง และมนำาหนก จะพบกระดกชนดเนอแนนนบรเวณสวนทเปนตวกระดกทเปนกระดกยาว (shaft) และบรเวณขอบชนนอกของกระดกแบน กระดกสน และกระดกสวนอนๆของรางกาย

199

ภาพท 8.3 โครงสรางของกระดกยาว ทมกระดกทมเนอแนน และกระดกทมเนอกระดกพรน

1.5 รปรางของกระดก (bone shape)

สามารถแบงประเภทของกระดกออกตามรปรางภายนอกไดดงน 1) กระดกยาว (long bone) เปนกระดกทมความยาวของ

กระดกมากกวาความกวาง และมขนาดใหญ ไดแก กระดกทยนมาจากสวนแกนกลางของรางกาย หรอกระดกรยางคทงสวนกระดกขาหนา (fore limb) และกระดกขาหลง (hind limb) ทกระดกยาวนจะพบเนอกระดกทงสวนของกระดกทมเนอแนน และสวนของเนอกระดกคลายฟองนำา นอกจากนยงพบสวนของโพรงกระดก (medullary cavity) สวนหวกระดก (articular surface) และชองทางทเสนเลอด และเสนประสาทเขามาหลอเลยง (nutrient canal) กระดกยาวประกอบดวยตวกระดก (shaft or diaphysis) และปลายกระดกทงสองขาง (epiphysis) ในสตวทยงเจรญเตบโตไมเตมท กระดกยาวยงมการเจรญเตบโตขยายขนาด

200

ออกไปทงทางดานกวางและดานยาว โดยเฉพาะการเจรญตรงแผนหรอแนวของกระดกออนทเรยกวาเอพไฟเซยลเพลท (epiphyseal plate) ซงพบอยระหวางสวนปลายกระดกทงสองขาง (epiphysis) และตวกระดก (diaphysis) ในสตวทยงเตบโตไมเตมทกระดกยาวแตละแทงจะมสวนของเมตาไฟซส (metaphysis) ปรากฏใหเหน สวนในโพรงกระดกจะมไขกระดกอยภายในโครงสราง กระดกยาวมหนาทสำาคญ คอ คำาจนโครงรางของรางกาย (supporting) เกยวกบการเคลอนไหว (movement) และเปนทยดเกาะของกลามเนอลาย

2) กระดกสน (short bone) มรปรางคลายสเหลยมลกเตา หรอเปนกระดกทมดานเทาๆกนเกอบทกดาน ภายในเนอกระดกจะไมมไขกระดกบรรจอยเลย เนอกระดกดานในเปนเนอกระดกคลายฟองนำา สวนดานนอกเปนกระดกทมเนอแนน โดยเฉพาะตามแนวขอบกระดก กระดกสนทำาหนาทเกยวของกบการรองรบการกระแทกตาง ๆ จงพบตามขอเทาทงสวนขอเทาขาหนา (carpus or knee) และขอเทาขาหลง (tarsus or hock)

3) กระดกแบน (flat bone) มลกษณะแบน และบาง ประกอบดวยแผนกระดกทมเนอแนน 2 แผน มาประกบกนอยจนเกอบชดกน โดยมเนอกระดกคลายฟองนำามาแทรกอยระหวางกลางแผนกระดกทงสอง กระดกแบนมหนาทปองกนอนตรายใหกบอวยวะภายในตาง ๆ เชน กระดกกะโหลกศรษะปองกนอนตรายใหแกสมอง และกระดกซโครงปองกนอนตรายใหแกอวยวะภายในชองอก เปนตน

4) กระดกทมลกษณะคลายเมลดงา (sesamoid bone) พบไดทกระดกสะบาหวเขา (patella or knee cap) ทำาหนาทเกยวกบการลดแรงเสยดสของขอตอกระดก หรอเกยวกบการเปลยนแปลงองศาของการเคลอนไหวของกลามเนอบางสวนทเกาะตดกบกระดก

5) กระดกทมโพรงอากาศ (sinus or air space) พบอยภายใน (pneumatic bones) เชน กระดกฟรอนทล (frontal bone) และกระดกขากรรไกรบน (maxillary bone) ทประกอบอยบนกะโหลกศรษะ

201

6) กระดกทมรปรางไมแนนอน (irregular bone) เปนกระดกทไมสามารถจดอยในกลมใดกลมหนงได มกเปนกระดกทมตำาแหนงตรงแนวแกนกลางของรางกายหรอลำาตว เชน กระดกสนหลง และกระดกบางชนของกะโหลกศรษะทเปนกระดกชนเดยว ๆ ทำาหนาทเกยวของกบการปองกนอนตรายใหกบอวยวะภายในและเปนทยดเกาะของกลามเนอลายสวนหลง

2.ระบบโครงรางของสตวเลยง (skeleton system)

กระดกโครงรางในรางกายของสตวเลยงสามารถแบงออกไดเปน 2 ประเภท คอ กระดกแกนกลาง (axial skeleton) และ กระดกสวนรยางค (appendicular skeleton)

2.1 กระดกแกนกลาง หมายถง กระดกทอยตามแนวกลางลำาตวของรางกายซงทอดยาวจากกะโหลกศรษะไปจดสนสดทสวนปลายหาง เรมจากกระดกกะโหลกศรษะ (skull) กระดกสนหลง (vertebrate) กระดกซโครง (ribs) และ กระดกอก (sternum) กระดกแกนเกลางเปนกระดกทเชอมตอกน เพอทำาหนาทคำาจนใหเกดเปนโครงราง รวมทงปองกนอวยวะภายในชองอก

2.1.1 กระดกกะโหลกศรษะ (skull) เปนกลมของกระดกรปรางแบนและกระดกทมรปรางไมแนนอน ประกอบดวยกระดก 2 สวน คอ กระดกทหอหมสมอง (cranial bone) และกระดกทประกอบกนขนเปนสวนของใบหนา (facial bone)

ก. กระดกทหอหมสมองจดเปนสวนทายของกะโหลกศรษะทหอหมสมองไว ประกอบดวยกระดกรปรางแบนขนาดใหญ 7-8 ชน ทงทเปนกระดกเดยวๆ และกระดกทเปนคมาเชอมตอกนดวยขอตอทเรยกวาซวเชอร (suture) ทำาหนาทหอหมและปองกนอนตรายแกสมอง ประกอบดวยกระดกฟรอนทล (frontal bone) กระดกออกซพทล (occipital bone) กระดกพารเอทล (parietal bone) กระดกอนเตอรพารเอทล (interparietal bone) และกระดกเทมเพอรล (temporal

202

bone) เปนกลมกระดกทอยดานบน สวนกระดกเทมเพอรล (temporal bone) และกระดกสฟนอยด (sphenoid bone) เปนกระดกทอยดานขางและดานลาง สวนกระดกเอกมอยด (ethmoid bone) เปนกระดกทางดานหนา ทเปนตำาแหนงของเสนประสาททรบกลนมาเปดออก (olfactory nerve)

ข. กระดกทเปนสวนประกอบของใบหนา (facial bone) เปนกระดกทเกดจากกระดกรปรางแบนหลายๆ ชนมาซอนตวกน ทงทเปนกระดกแบนแบบเดยวๆ และกระดกแบนแบบค ไดแกกระดกทประกอบขนเปนกระบอกตา เชน กระดกฟรอนทล (frontal bone) กระดกแลครมล (lacrimal bone) กระดกไซโกมาตก (zygomatic bone) กระดกสวนจมก ไดแกกระดกนาซอล (nasal bone) กระดกสวนปาก เชนกระดกพรแมกซลลา (mandible bone) กระดกสวนขากรรไกรบน (maxillary bone) และกระดกสวนขากรรไกรลาง (mandible bone) เปนตน

2.1.2 กระดกสนหลง (vertebrae or vertebral column) เปนกระดกทมรปรางไมแนนอนซงเรยงตวตอกนเปนสาย หรอเปนแนวแกนกลางของหลง มตำาแหนงอยตรงกลางลำาตวตอจากสวนกะโหลกศรษะ กระดกสนหลงจะเรยงตวกนเปนสายยาวไปจนสนสดทสวนหาง แนวของกระดกสนหลงสามารถแบงออกเปน 5 สวน คอ กระดกสนหลงสวนคอ (cervical vertebrae, C) กระดกสนหลงสวนอก (thoracic vertebrae, T) กระดกสนหลงสวนเอว (lumbar vertebrae, L) กระดกสนหลงสวนกนกบหรอสวนเชงกราน (sacral vertebrae, S) และ กระดกสนหลงสวนหาง (coccygeal vertebrae, Cy) ในสตวเลยงแตละชนดจำานวนกระดกสนหลงในแตละสวนของรางกายจะแตกตางกนไปดงตารางท 8.1

203

ตารางท 8.1 จำานวนกระดกสนหลงทตำาแหนงตางๆของรางกายสตวเลยง

ชนดของสตว

กระดกสนหลงสวนคอ (C)

กระดกสนหลงสวนอก (T)

กระดกสนหลงสวนเอว (S)

กระดกสนหลงสวนเชงกราน

(L)

กระดกสนหลงสวน

หาง (Cy)

โค 7 13 6 5 18-20มา 7 18 6 5 15-20

แกะ 7 13 6-10 4 16-18แพะ 7 13 7 7 12สกร 7 14-15 6-7 4 20-23ไก 14 7 14 (LS) 6

กระดกสนหลงในสวนสะโพก (เชงกราน) มกจะหลอมรวมกนเปนชนเดยวตลอดในสตวทกชนด

ภาพท 8.4 แสดงลกษณะของกระดกสนหลงสวนตางๆ ในแกะ

sacral vertebra

lumbar vertebra

thoracic vertebrae

cervical vertebra

coccygeal vertebrae

204

ภาพท 8.5 แสดงกระดกโครงรางในโค

ภาพท 8.6 แสดงกระดกโครงรางในสกร

205

ลกษณะโดยทวไปของกระดกสนหลง

โดยทวไปกระดกสนหลงจะมโครงสรางพนฐานทสำาคญ 3 สวนคอ สวนตว (body) สวนโคง (arch) และสวนยน (process) สวนตวของกระดกสนหลงจะเปนสวนทอยดานลางของกระดก มความแขงแรงทสดในโครงสราง ตวของกระดกสนหลงแตละชนจะเรยงตดกน โดยแยกแตละชนออกจากกนดวยหมอนรองกระดก (intervertebral disc) ซงเปนกระดกออนชนเลกๆ สวนโคงจะอยดานบนของตวกระดก ตรงกลางของสวนโคงจะเปนชองทางผานของไขสนหลง ดงนนสวนโคงของกระดกสนหลงจงทำาหนาทหอหมและปองกนไขสนหลง สำาหรบสวนยนของกระดกสนหลงแบงออกเปน 3 สวน คอ สวนยนทางดานบน หรอ สไปนลโพรเซส (spinal process) 1 อน และสวนยนทางดานขาง หรอ ทรานสเวอสโพรเซส (transverse process) 2 อน และ สวนยนทมตำาแหนงทปลายดานหนาและดานทายของสวนโคงของกระดกสนหลงคออารทคลารโพรเซส (articular process) สวนนมหนาทชวยในการเชอมตอกระดกสนหลงแตละชนเขาดวยกน

206

ภาพท 8.7 โครงสรางพนฐานของกระดกสนหลง

กระดกสนหลงแตละสวนของรางกายมลกษณะทแตกตางกนดงน

ก. กระดกสนหลงสวนคอ (cervical vertebrae) อาจเรยกวากระดกคอ (neck bone) สตวเลยงในฟารมจะมกระดกสนหลงสวนคอ 7 ชน ยกเวนในไกมอย 14 ชน ลกษณะของกระดกสนหลงสวนคอจะแตกตางจากกระดกสนหลงสวนอนๆ เนองจากสวนอารทคลารโพรเซสเจรญดมาก แตสวนยนอนๆ เจรญเตบโตนอยมาก การทสวนอารทคลารโพรเซสเจรญเตบโตด จงทำาใหกระดกคอเปนกระดกทสามารถเคลอนไหวไดดกวากระดกสนหลงสวนอน ๆ กระดกคอชนแรกทตดกบกะโหลกศรษะเรยกวากระดก แอดลาส (atlas) สวนชนทสองเรยกวาแอกซส (axis) กระดกทงสองชนนแตกตางจากกระดกคอสวนอน เนองจากมขนาดยาวกวาและมรปรางเปนแทงมเหลยม โดยสวนยนทงสามจะไมยนยาวออกไปมากนก แตจะมลกษณะเปนแทง กระดกคอชนท 3-7 จะมขนาดสนกวากระดกคอชนท 1 และ 2

ข. กระดกสนหลงสวนอก (thoracic vertebrae) จะมสวนตวกระดกสนกวากระดกสวนอน และมสวนปลายของกระดกซโครงมาเชอมตอ สวนสไปนลโพรเซสจะมการเจรญเตบโตดกวาสวนอน โดยเฉพาะกระดกสนหลงทบรเวณไหล จะมความยาวมากทำาใหเกดสวนของโหนก (wither) ทเปนสวนทแสดงความสงของสตว ความยาวของสไปนลโพรเซสของกระดกสนหลงสวนอกจะมขนาดสนลงไปเรอย ๆ ตามแนวของลำาตว กระดกสนหลงสวนอกจะมจำานวนแตกตางกนไปตามชนดของสตว

ค. กระดกสนหลงสวนเอว (lumbra vertebrae or lumbra) มจำานวนแตกตางกนไปตามชนดของสตวเชนกน โดยสวนของสไปนลโพรเซสจะสน แตมความสงกวาสวนทายของกระดกสนหลงสวนอกตอนทายเลกนอย โดยสวนของสไปนลโพรเซสจะมลกษณะเอยงไปทางขาง

207

หนาของลำาตวเลกนอย แตสวนของทรานสเวอสโพรเซสทงสองขางจะมขนาดใหญและแบนกวา ง. กระดกสนหลงสวนสะโพก หรอสวนเชงกราน (sacral vertebrae or sacrum) โดยทวไปมจำานวนกระดก และรปรางทแตกตางกนไปตามชนดของสตว (3-5 ชน) โดยกระดกแตละชนจะเชอมตอกนเปนชนเดยวเมอสตวมอายมากขน ดานหนาของกระดกจะตอกบกระดกสนหลงสวนเอวชนสดทาย ดานทายจะตดตอกบกระดกหางชนแรก และมสวนทตดกบปกของกระดกอเลยม (ilium)

จ. กระดกสนหลงสวนหาง (coccygeal) อาจเรยกวากระดกหาง ในสตวแตละชนดจะมจำานวนแตกตางกนมาก รปรางของกระดกกจะแตกตางกนไปตามชนดของสตว ตวกระดกจะกลมและคอนขางยาว สวนของกระดกหางชนแรกจะมขนาดใหญทสด โดยขนาดของกระดกจะเลกลงไปเรอย ๆ จนถงปลายหาง กระดกหางชนสดทายจะมลกษณะเปนแทงและมขนาดเลกทสด

2.1.3 กระดกซโครง (ribs) จะมตำาแหนงอยระหวางกระดกสนหลงสวนอก และกระดกอก (sternum) เปนกระดกรปรางแบนทมอยเปนคตามจำานวนของกระดกสนหลงสวนอก ในสตวเลยงบางชนด อาจมกระดกซโครงชนพเศษอยทางดานหนา หรอดานทายของกระดกซโครงปกตกได โดยทวไปปลายขางหนงของกระดกซโครงจะเชอมตอกบกระดกสนหลงสวนอก ปลายอกขางหนงของกระดกซโครงจะตอกบกระดกอกโดยมกระดกออนซโครง (costal cartilage) เปนตวเชอม สตวเลยงทมกระดกซโครงซพเศษทางสวนทายของกระดกซโครงปกต ไดแก สกร สนข และ แมว กระดกซโครงซพเศษนจะตดตอกบกระดกสนหลงสวนอกเทานน แตไมมสวนเชอมตอกบกระดกอกเลย จงเรยกกระดกซโครงชนพเศษนวาฟลสรบส (flase ribs) หรอเอสเทอรนลรบส (asternal ribs) และสวนปลายของกระดกซโครงชนดพเศษน เรยกวา โฟรทตงรบส (floating ribs) โดยรอยตอระหวางกระดกซโครงแตละซ เรยกวาอนเท

208

อรคอสทลสเปส (intercostal space) ซงจะมจำานวนนบนอยกวาจำานวนกระดกซโครงปกตอย 1 ค

2.1.4 กระดกอก (sternum) เปนกระดกทเกดจากการเชอมตอกนของกระดกสเตอรนบร (sternbrae) ทมลกษณะเปนแทงประมาณ 3-6 ชนมาตอกนเปนแผน ในโคมกระดกทมาเชอมตอกนเปนกระดกอก 7 ชน (sternbraes) ในมาและในสนขม 8 ชน ในสกรม 6 ชน กระดกอกเปนสวนทยดเกาะของกระดกออนซโครง และกลามเนออก การเชอมตอกนระหวางกระดกอกและกระดกซโครงผานทางกระดกออนซโครง จงทำาใหเกดเปนชองอก (thoracic cavity) ขนมา กระดกสเตอรนบรทตอกนเปนกระดกอกจะเชอมตดกนเมออายของสตวมากขน

2.2 กระดกรยางค เปนกระดกทยดเกาะอยกบกระดกแกนกลาง ประกอบดวยกระดกรยางคสวนหนา (fore limb or pectoral limb) และกระดกรยางคสวนหลง (hind limb or pelvic limb) ซงเปนกระดกทพฒนาขนมาเพอใชประโยชนในการเคลอนไหว การทรงตวและการรบนำาหนกของรางกาย

2.2.1 กระดกรยางคสวนหนา ประกอบดวยกระดกหวไหล (shoulder girdle) กระดกตนขาหนา (humerus) กระดกขาหนา (radius and ulna) กระดกขอเทาขาหนา (carpal bone or carpus) กระดกฝาเทาหนา (metacarpal bone or metacarpus) และ กระดกนวเทาขาหนา (phalanges)

กระดกหวไหล (shoulder girdle) ม 2 ขางซายและขวา แตละขางจะประกอบดวยกระดก 3 ชน คอ กระดกสะบก (scapular) กระดกโคราคอยด (coracoid) และกระดกแคลวเคล (clavicle) แตในมนษยเรยกวากระดกไหปลารา กระดกหวไหลจะทำาหนาทเปนทยดเกาะของกระดกขาหนา โดยจะเปนตวยดกระดกขาหนากบกระดกแกนกลางของรางกาย ในสตวเลยงลกดวยนม เชน โค กระบอ แพะ แกะ สกร และมา จะมกระดกหวไหลเหลออยเพยงชนเดยว คอ กระดกสะบก (scapula) แตในสตวปกจะมกระดกอยครบทง 3 ชน

209

กระดกสะบก (scapular) เปนกระดกทมรปรางคอนขางแบนคลายรปใบพาย หรอคลายรปสามเหลยม บางครงอาจเรยกวากระดกใบพาย สวนปลายของกระดกสะบกจะเชอมตอกบหวกระดกของกระดกตนขาของขาหนา (humerus or arm bone) โดยมขอตอหวไหล (shoulder joint) มาตอเชอม สำาหรบในสตวเลยงขอตอนมการเคลอนไหวไดนอยมาก ผวดานขางของกระดกสะบกจะเหนเปนสนกระดกแหลม (spine) เปนทางยาว จงแบงผวดานขางออกเปน 2 สวน กระดกสะบกจะเปนกระดกทมมดกลามเนอมายดตดหลายมด มผลใหสวนขาหนาตดกบสวนลำาตวได

กระดกตนขาของขาหนา หรอ ตนขาหนา (humerus or arm bone) เปนกระดกรปรางยาว ในสตวเลยงแตละชนดมความแตกตางกนในรายละเอยดเพยงเลกนอย ปลายของกระดกทตอกบกระดกสะบก ทำาใหเกดเปนขอตอหวไหล (shoulder joint) สวนปลายลางของกระดกตนขาหนาจะตอกบปลายของกระดกยาวแขงหนาคอกระดกเรเดยส (radius) ทำาใหเกดเปนขอตอขอศอก (elbow joint)

กระดกขาหนาหรอกระดกแขงหนา (fore arm) ประกอบดวยกระดกยาว 2 ชน คอ กระดกเรเดยส (radius) และ กระดกอลนา (ulna) ในสตวทกชนดกระดกเรเดยสจะมขนาดใหญและยาวกวากระดกอลนา แตในสตวปกจะมขนาดเลกกวา กระดกเรเดยสจะอยระหวางกระดกตนขาหนาและกระดกขอขาหนา (carpus) กระดกอลนาในสตวแตละชนดจะมรปรางแตกตางกนไป ในสตวทกชนดจะพบสวนปลายแหลมของขอศอก (olecranous process) ได สำาหรบในมากระดกอลนาจะเชอมตอกบกระดกเรเดยส แตในโค แพะ แกะ และสกร กระดกอลนาจะแยกตวออกจากกระดกเรเดยส ทำาใหกระดกสวนนไมสามารถเคลอนไหวได ซงแตกตางจากสนขและแมว

กระดกขอเทาขาหนาหรอคาปส (carpus or carpal bones) ในสตวเลยงทกชนดเกดจากกระดกรปรางสนหลายๆชนมาเรยงตวตอกนเปน 2 แถวขนานกนอย แถวบนมกระดก 3 ชน ไดแก เรเดยล

210

คารพาลโบน (radial carpal bones) อลนาคารพาลโบน (ulna carpal bones) และแอกเซสซอรโบน (accessory bones) ในสตวบางชนดจะมอนเตอรมเดยดคารพาลโบน (intermediate carpal bones) เพมมาอกหนงชน

กระดกฝาเทาหนาหรอปลายเทาหนา (metacarpal bones or cannon bone) เปนกระดกทเชอมตอระหวางกระดกขอเทาขาหนาแถวลางสดและกระดกนวเทาขอบนสด (proximal phalanx) หรอกระดกนวมอในมนษย ประกอบดวยกระดกสนๆหลายชนมาตอกน มจำานวนและขนาดแตกตางกนไปตามชนดของสตว กระดกฝาเทาในโคและแกะเกดจากการเชอมตอกนระหวางกระดกฝาเทาชนท 3 และ 4 (3rd และ 4th metacarpal bones) โดยมรองเวนทรกเคล (ventrical groove) เกดขนดานหนากระดกฝาเทาขาหนาทใชเปนตวแบงกระดกทงสองชนออกจากกน ในสกรกระดกฝาเทาหนา (metacarpal bone) น จะพฒนาไปทำาใหเหลอกระดกอยเพยง 4 ชน โดยกระดกชนท 1 จะหดตวไปเปนตง สวนกระดกทใชในการรบนำาหนกตว คอกระดกชนท 3 และ 4 แตในสนขและแมวมกระดกปลายเทาทงหมด 5 ชน

กระดกนวขาหนา (phalanges) มจำานวนแตกตางกนไประหวาง 1-5 นว ขนกบจำานวนกระดกฝาเทาหนาหรอปลายเทาหนา (metacarpal bones) ในโค แพะ แกะ มกระดกนว 4 นว กระดกนวชนท 3 และ 4 มขนาดใหญและใชรบนำาหนกตว สวนนวท 2 และ 5 มขนาดเลกเรยกวานวตง (dewclaws) ในสกรมครบทง 5 นว ในมา ลอ ลา มนวเพยง 4 นวประกอบดวยกระดกสนหลายๆ ชนมาประกอบกน

2.2.2. กระดกรยางคสวนหลง (hind limb or pelvic limb) ประกอบดวยกระดก 3 ชนทเชอมตอกนคอ กระดกเชงกราน (pelvis or pelvic bones) กระดกตนขาหลง (femur) กระดกขาหลงประกอบดวยกระดกแขงหรอทเบย (tibia) และกระดกนองหรอฟบวลา (tibia and fibula) ตอจากกระดกขาหลงคอกระดกขอเทาขาหลง (tarsus or tarsal bones) กระดกฝาเทาหรอปลายเทาขาหลง

211

(metatarsus or metatarsal bones) และกระดกนวเทาขาหลง (phalanges)

กระดกเชงกราน (pelvis) เปนกระดกระยางคหลงทมขนาดใหญทสด ดานหนาของพนกระดก เชงกราน (pelvis) จะเชอมตอกบกระดกพวบส (pubis) อกขางหนงของออสคอคซ (os coxae) ทำาใหเกดเปนขอตอแบบซมไฟซส (symphysis) ขนมา กระดกพวบส (pubis) กระดกอสเชยม (ischium) และบางสวนของกระดกอเลยม (ilium) จะเชอมตอกนทำาใหเกดเปนร (foramen) ทมขนาดใหญทสดของรางกาย เรยกวาออบเทอราเทอรฟอราเมนท (obturater foramen) ทำาหนาทเปนทางผานของเสนประสาทไซอาทก (sciatic nerve) แตละขางของออสคอคซ (os coxae) จะมาเชอมตอกนตรงกลางทางดานลางตรงกระดกพวบส (pubis) ทำาใหเกดเปนขอตอกระดกเชงกราน (pubic symphysis or symphysis pelvis) ขอตอสวนนมความสำาคญกบสตวเพศเมยในขณะทเกดการคลอด เนองจากขอตอนมความสามารถในการยดตวออกไดเลกนอย จงทำาใหชองเชงกราน (pelvic canal) ขยายกวางออกไปไดโดยอทธพลของฮอรโมนรแลคซน (relaxin) ทหลงมาจากรงไข โดยทวไปดานบนของชองเชงกรานจะมกระดกกนกบหรอสะโพก (sacrum) มาเชอมตอกนกบสวนปกของกระดกอเลยม (ilium) ทง 2 ขาง

กระดกตนขาหลง (femur) เปนกระดกยาวทอยระหวางกระดกขอตอสะโพก (hip jiont) และขอตอหวเขา (stifle joint) สวนหวของกระดกตนขาหลงจะมลกษณะคอนขางกลมและเชอมตอกบสวนของเบากระดกตนขาหลงหรออเซททาบลม (acetabulum) ของกระดกสะโพก (hip bone) เกดเปนขอตอสะโพก (hip joint) ตวกระดกตนขาหลงมเนอกระดกขรขระทนนเดนออกมาเปนทยดเกาะของกลามเนอขนาดใหญ รวมทงกลามเนอสะโพกหลายมด ดานปลายของกระดกตนขาเชอมตอกบกระดกทเบย (tibia) นอกจากนจะมสวนทไปตอกบกระดกสะบาหวเขา (patella) ตอจากปลายกระดกตนขาหลงมกระดกรปเมลดงา (sesamoid bone) เรยกวา กระดกสะบาหวเขา (patella)

212

กระดกแขงหรอทเบย (tibia) และกระดกนองหรอฟบวลา (fibula) เปนกระดกยาวในสวนของขาหลง ซงเทยบไดกบกระดกราเดยส (radius) และกระดกอลนา (ulna) ของกระดกแขงของขาหนา กระดกทเบย จะมขนาดใหญกวากระดกฟบวลามาก โดยกระดกฟบวลาจะเกาะอยกบกระดกทเบยทางดานขาง ดานปลายบนของกระดกฟบวลาจะเชอมตอกบกระดกตนขาหลง (femor) ทำาใหเกดเปนขอตอหวเขา (stifle joint) ปลายลางของกระดกทเบยจะเชอมตอกบกระดกขอเทาหลง (tarsus or hock) โดยขอตอขาหลง (hock joint)

กระดกขอเทาหลงหรอทาซส (tarsus or hock) คอ กระดกสนเทาในมนษย หรอกระดกขอเขาหลง (hock) ของสตว ประกอบดวยกระดกสนเรยงกนเปน 2 แถว แถวบนมกระดกชนใหญ 2 ชนคอ ทเบยลทารซลโบน (tibial tarsal bone) และ ฟบลลาทารซลโบน (fibula tarsal bone) สำาหรบกระดกชนเลกทวางตวอยทางดานหลงของกระดกใหญทงสองชน คอ เซนทลทารซลโบน (central tarsal bone) โดยสวนของทเบยลทารซลโบนจะตดกบปลายดานลางของกระดกทเบยทำาใหเกดเปนขอเขาขาหลง (hock joint) ขนมา แตในมาจะมกระดกสนเรยงตวกนเปน 3 แถว

กระดกฝาเทาหลงหรอกระดกปลายเทาหลง (metatarsus or metatarsal bone) เปนกระดกทอยระหวางกระดกขอเทาหลงและกระดกนวเทาหลง ในสตวเลยงสวนใหญจะเปนกระดกชนดยาว รปรางคลายกบกระดกฝาเทาหนา มจำานวนกระดกแตกตางกนตามชนดของสตว

กระดกนวเทาหลง (phalanges) กระดกนวเทาหลงจะมจำานวนเทากบกระดกนวเทาหนา ในสกรมนวเทาขาหลง 4 นว คอ นวท 2 นวท 3 นวท 4 และนวท 5 โดยนวท 3 และ 4 เปนนวทมขนาดใหญ และใชทำาหนาทในการรบนำาหนกของรางกายสวนทาย แตในโคและแกะมนวเทาขาหลงเพยง 2 นว คอนวท 3 และ นวท 4 เทานน

213

นอกจากนในสตวเลยงบางชนดเทานนเชนในสกร อาจพบกระดกทเนอเยอออนนมของกระดกออสโรสทร (os rostra) และในสนขพบกระดกทเนอเยอออนนมไดในสวนองคชาต เรยกวาออสเพนนส (os penis) แตในสตวปกพบไดในสเกอรรา (sclera) ของลกตา เรยกวาสเกอรรารง (scleral ring) เปนตน

ในการผลตสตวนอกจากจะใชกระดกโครงรางของรางกายสตวขณะทมชวต ในการบอกความสงของรางกายและแสดงรปรางของสตวแลว กระดกทปรากฏบนซากยงนำามาใชเปนหลกในการชำาแหละและตดแตงซาก (แยกเนอออกจากระดก) นอกจากนยงสามารถใชสวนของกระดกทเหนบนซากบงบอกอายของซาก บอกเพศหรอบอกชนกลามเนอทนำามาบรโภคได เชน กระดกแอดลาส (atlas) หรอกระดกคอชนแรกทตดกบกะโหลก จะใชเปนจดสงเกตในการตดเพอแยกสวนหวของสตวออกจากคอหรอตดหวออกจากซาก สวนแนวกระดกสนหลง คอแนวทใชในการแบงซากออกเปน 2 ซก คอแบงเปนซกซาย และขวา หรอเรยกวาการแบงครงซาก (halving) ในการแบงซากโคเปนหนงในส (quartering) หรอแบงซากออกเปนชนสวนหนา (forequarter) และชนสวนหลง (hindquarter) จะใชซโครงท 12 และซโครงท 13 เปนแนวแบงแยกซากออกจากกน

สำาหรบในการประมาณอายของซากโคนน สามารถใชการเปลยนแปลงเพอสะสมแคลเซยมในกระดกออน (ossification of cartilages) ทปรากฏใหเหนบนซากในการประมาณอายของซากได เนองจากการเปลยนแปลงดงกลาวจะเกดขนจากสวนทายของรางกายมาทางสวนหนาของรางกาย เชน กระดกสนหลงสวนกนกบ (sacrum) ทมกระดกทงหมด 5 ชน จะเหนรอยแยกของกระดกอยางชดเจนเมอโคอายนอย แตเมออายมากขนกระดกทงหมดจะหลอมรวมเปนชนเดยว สำาหรบกระดกสนหลงสวนเอวหรอสนหลงตอนปลาย (lumbar vertebrate) กระดกออนทสวนยนดานบนของกระดกสนหลง (spinal process) ทมสขาวหรอเรยกวาบตทน (button) จะมลกษณะออนและหกไดในโคทมอายนอย แตเมออายมากขนจะมการสะสมแคลเซยมเนอกระดกจะแขงขนและไม

214

สามารถหกได บรเวณกระดกอก (sternum) จะเหนกระดกออนระหวางกระดกสเตนรนบรแตละชนชดเจนในโคทอายนอย และเมออายมากขนจะมการสะสมแคลเซยมทำาใหกระดกแขงขน ในโคอายประมาณ 3 ป กระดกอกยงแขงไมมากหรอบางสวนจะแขง แตในโคอายประมาณ 5 ป กระดกสวนนจะแขงตวหมดทงสวน

นอกจากนยงสามารถใชสวนกระดกออนซโครง (costal cartilages) และกระดกออนทปลายกระดกสะบก (scapular cartilages) เปนสวนสงเกตอายได ในสตวทอายมากหรอโตเตมทแลว กระดกออนสวนดงกลาวจะแขงตว ไมสามารถหกหรอตดไดดวยมด หรออาจใชสวนของเนอกระดกทมลกษณะคลายฟองนำาชวยในการประมาณอายของซากกได สวนรอยตดของกระดกเชงกรานทปรากฏใหเหนในซากโค (gracilous eye) ยงสามารถใชประกอบในการบอกเพศของซากโคได และชนกระดกทปรากฏบนชนสเตก (steak) จากเนอโค กยงใชบอกไดวาชนสเตกเนอทนำามาบรโภคนนถกตดมาจากสวนใดของซากดวย

3.กระดกออน (cartilage)

กระดกออนเปนเนอเยอเกยวพนชนดพเศษชนดหนง มความแขงแรงแตบดงอได ประกอบดวยเซลลกระดกออน (chondrocyte) และสารเชอมระหวางเซลลกระดกออน ทประกอบดวยเสนใยคลอลาเจน และอลาสตน และ สารททำาใหกระดกออนมคณสมบตเหนยวและยดหยนได (gel like substance) เนอกระดกออนจะไมมเสนเลอดผานเขามาหลอเลยงโดยตรงเชนเดยวกบเนอเยอเกยวพนชนดอน ๆ แตจะไดรบเลอดจากการแพรของเลอดจากเสนเลอดทอยบรเวณใกลเคยง ผานเขามาทางสารเชอมระหวางเซลลกระดกออน นอกจากนยงไมพบสวนของเสนนำาเหลองและเสนประสาททกระดกออนดวย

กระดกออนสามารถแบงตามชนดของเสนใย และลกษณะของสารเชอมทเปนสวนประกอบได 3 ชนด คอไฮยาลนคารทเลจ (hyaline cartilage) อลาสตกคารทเลจ (elastic cartilage) และไฟโบคารทเลจ

215

(fibrocartilage or fibrous cartilage) เปนตน กระดกออนชนดทพบไดมากทสดในรางกาย คอไฮยาลนคารทเลจ ทำาหนาทเกยวกบการลดการเสยดส จงมลกษณะเรยบและลน มเสนใยคลอลาเจนชนดละเอยดปนอย พบไดทกระดกออนซโครง (costal cartilage) ทยดกระดกซโครงกบกระดกอก กระดกออนรปวงแหวนของทอทางเดนหายใจ (tracheal ring) และกระดกตรงปลายกระดกยาวทงสองขาง (articular cartilage) รวมทงสวนเอพไฟเซยลเพลทของกระดกยาวทกำาลงเจรญเตบโต (growing bone) สำาหรบอลาสตกคารทเลจเปนกระดกออนทมความเหนยวหรอยดหยนด เนองจากมเสนใยอลาสตก (elastic fiber) เปนสวนประกอบอยในเนอกระดกมาก พบไดทสวนใบห (pinna) ฝาปดกลองเสยง (epiglottis) ทอในชองห (auditory tubes) และกระดกออนบางชนดของกลองเสยง สวนไฟโบคารทเลจเปนกระดกออนทมเสนใยคลอลาเจนมากแตมเซลลกระดกออนนอย เปนกระดกออนทรบแรงกดไดมากและยดหยนไดนอยพบไดในสวนของรางกายทตองรบแรงกดมาก

4.ขอตอ (joints)

ขอตอเปนสวนของโครงรางทเกดขนตรงบรเวณทมกระดกมาตอกน โดยทวไปบรเวณนจะมพงผดทเปนเนอเยอสขาวหรอเอนกระดก (ligament) ทมความเหนยวมากกวาเอนกลามเนอ (tendon) มายดใหเชอมตอกน บางขอตออาจมสวนของกระดกออนชนเลกๆมาชวยยดกระดกไว หรออาจมปลอก (capsule) มาหอหมไวเรยกวาปลอกหมขอตอ (joint capsule) ภายในขอตออาจมของเหลวทผลตจากเซลลเยอบผวของผนงภายในปลอกนน เพอทำาหนาทในการหลอลนใหขอตอเคลอนไหวไดดขน ขอตอจะทำาหนาทประสานกบเอนทยดกบกระดกเพอชวยทำาใหเกดเปนรปรางของสตว นอกจากนยงทำาหนาทชวยในการรบนำาหนกของรางกาย และเกยวของกบการเคลอนไหวของรางกาย

ในรางกายของสตวเลยงสามารถแบงประเภทของขอตอ โดยใชโครงสรางพนฐาน และสงทใชในการยดตอกนของหนากระดกเปนหลกได

216

เปน 3 ประเภท คอ ขอตอชนดเนอเสนใยคน (fibrous joint) ขอตอคารทลาจนส (cartilagenous joint) และ ขอตอขอตอซนโนเวยล (synovial joint)

1. ขอตอชนดเนอเสนใยคน (fibrous joint) เปนขอตอทหนาตอของกระดกยดตดกนดวยเสนใย (fibrous connective tissue) ไมมชองวางภายในขอตอ ขอตอชนดนสามารถเคลอนไหวไดเลกนอยหรอแทบจะไมเคลอนไหวเลย ม 3 แบบไดแก

ก. ขอตอแบบเซอเชอร (suture) เปนขอตอทพบมลกษณะเปนรอยตอหรอรอยประสานพบทกะโหลกศรษะ ในขณะทสตวอายนอย suture บางแหงอาจมการเคลอนไหวไดบาง แตเมอสตวมอายมากขนจะมกระดกเขามาแทนท จนกลายเปนขอตอทตดกนสนทไมสามารถเคลอนไหวไดเลย ไดแกขอตอระหวาง กระดกออกซพทล (occipital bone) กระดกพารเอทล (parietal bone)

ข. ขอตอแบบซนเดสโมซส (syndesmosis) เปนขอตอทเคลอนไหวไดเลกนอย พบขอตอนระหวางปลายกระดกทอยหางกนพอสมควร และยดตดกนดวยเสนใย เชน ขอตอระหวางตวกระดกเรเดยส (radius) และ กระดกอลนา (ulna)

ค. ขอตอแบบกอมโพซส (gomphosis) จดเปนขอตอทเคลอนไหวไมได ซงพบทรากฟน ใชยดตดกบโบนนซอกเกจ (bony socket) ของกระดกสวนขากรรไกรบน (maxillary bone) และกระดกสวนขากรรไกรลาง (mandible bone) ดวยเอนเพอรโอเดนเทยล (periodential ligament)

2. ขอตอกระดกออน (cartilagenous joint) เปนขอตอทหนาตอของกระดกยดตดกนดวยกระดกออน (cartilage) ไมมชองวางในขอตอ อาจเคลอนไหวไดเลกนอย หรอเคลอนไหวไมไดเลย ม 2 แบบ คอ

ก. ขอตอซนคอนโดรซส (synchondrosis) เปนขอตอทใชยดกระดกยาว 2 ชนไวดวยกน โดยใช ไฮอะลนคารทเลจ (hyaline cartilage) ทจดเปนขอตอแบบชวคราว เมอสตวเจรญเตบโตเตมทจะมเซลลกระดกเขามาแทนท หรอเปลยนเปนกระดก ขอตอนจะพบบรเวณแนว

217

กระดกออน (epiphyseal plate or growth plate) ทเปนขอตอระหวางตวกระดก (shaft or diaphysis) และสวนปลายกระดก (epiphysis) ในกระดกของสตวทยงไมโตเตมท (immature bone)

ข. ขอตอซมไฟเซส (symphyses) เปนขอตอทหนาตอกระดกเชอมตอกนดวยเสนใยกระดกออน (fibrocartilage) ทมลกษณะเปนแผนแบน (flattened disks) ขอตอสามารถเคลอนไหวไดเลกนอยมกพบตามแนวกลางลำาตวเชนกระดกสนหลง กระดกอก และกระดกเชงกราน

3. ขอตอซนโนเวยล (synovial joint) เปนขอตอทสามารถเคลอนไหวไดสะดวกทสด มลกษณะเฉพาะทวๆไปทคลายกน คอ มผวขอตอ (articular surfaces) มกระดกออนขอตอ (articular cartilage) มชองวางในขอตอ (joint cavity) มปลอกหมขอตอ (joint capsule) และมเอนกระดก (ligaments) เปนสวนประกอบ

สำาหรบขอตอในรางกายทมการเคลอนไหวอยางสะดวก จะมลกษณะการเคลอนไหวไดหลายแบบ เชน การเคลอนไหวไปขางหนา ขางหลง (glinding) การงอขอตอ (flexion) การยดขอตอ (extension) การหมนรอบตว (rotation) การกางขอตอ (adduction) การหบขอตอ (abduction) การยดตวอยางเตมทของขอตอ ( hyperextension) และการเคลอนทไดรอบทศทาง (circumduction) เปนตน

5.ระบบโครงรางของสตวปก

ระบบโครงรางของสตวปกมความแตกตางจากสตวเลยงลกดวยนมในหลายสวนดวยกน เนองจากโครงสรางของรางกายถกพฒนาไปเพอการบนและการยดเหนยว รวมทงการเดนหรอทรงตวโดยใชขาหลงเพยงอยางเดยว ซงตางกบสตวเลยงทเดนดวยเทาทงสในการเดน โดยสวนขาหนาของสตวปกจะพฒนาไปเปนปก และมกระดกหางทคอนขางจะสน สำาหรบสตวปกทบนเกงกระดกหนาอกจะเปนสนแหลมเพอไมใหมการตานลม แตสตวปกทบนไมไดกระดกหนาอกจะแบนและไมเปนสนแหลม นอกจากนสวนของกระดกจะมนำาหนกเบากวา เนองจากภายในมโพรงกระดกอย ใน

218

ขณะทสตวอายนอยภายในโพรงกระดกจะมไขกระดกบรรจอย แตเมอโตขนไขกระดกจะถกดดซมกลบไป กระดกของไกมลกษณะพเศษ 2 ประการ คอ กระดกบางสวนจะมโพรงอากาศอยภายใน และบางสวนภายในเนอกระดกมลกษณะออนพรนและมการสะสมแคลเซยม จงสามารถดงแคลเซยมออกจากกระดกไปใชไดทนทในรปของแคลเซยมอออน เรยกกระดกเหลานวาแมดดลารโบน (medullary bone) ไดแก กระดกขาหนาสวนกระดกทเบย และฟบลาร (tibia and fibular) กระดกเชงกราน (pubis bone) กระดกอก (sternum) กระดกซโครง (ribs) และกระดกสะบก (scapular) เปนตน

5.1 กายวภาคของระบบโครงรางในสตวปก

กระดกโครงรางของสตวปกสามารถแบงออกไดเปน 2 ประเภทเชนเดยวกบในสตวเลยง คอกระดกแกนกลางหรอโครงรางสวนแกน (axial skeleton) และ กระดกสวนรยางค (appendicular skeleton)

1.กระดกแกนกลาง (axial skeleton) ประกอบดวยกะโหลกศรษะ กระดกสนหลง กระดกซโครงและกระดกอก เชนเดยวกบสตวเลยงลกดวยนม

ก. กะโหลกศรษะ ของสตวปกดานบนจะเชอมตอกบจงอยปากบน รวมกนเปนกระดกขากรรไกรดานบน ซงไมสามารถเคลอนไหวได แตขากรรไกรลางจะเคลอนไหวได สตวปกจะมชองกระบอกตาขนาดใหญกวาสตวเลยงลกดวยนม เนองจากเปนสตวทมสายตาทวองไว มชองวางในกะโหลกขนาดเลก และมสวนชองจมกทตดตอโดยตรงกบเพดานปากบน

ข.กระดกสนหลง แบงเปน 5 สวนเชนกน คอกระดกสนหลงสวนคอ กระดกสนหลงสวนอก กระดกสนหลงสวนเอว กระดกสนหลงสวนกนกบหรอเชงกราน และกระดกสนหลงสวนหาง

กระดกสนหลงสวนคอ จะมจำานวนชนมากกวาสตวเลยงลกดวยนม โค-กระบอ และสกร มกระดกสนหลงสวนคอเพยง 7 ชน แตสตวปกจะมกระดกสวนคอประมาณ 8-25 ชนขนกบชนดของสตวและความยาวของลำา

219

คอ เชน ไกและเปดม 14 ชน ในหานม 17-18 ชน และหงสม 25 ชน สตวปกทมจำานวนกระดกคอมากกวาจะสามารถเคลอนไหวไดมากกวา จงทำาใหสตวปกเอยวคอไดมากกวาสตวเลยงลกดวยนม กระดกสวนคอของสตวปกมลกษณะเปนรปตวเอส (S-shape) ทำาใหกระดกสวนคอมการเคลอนไหวไดเรวขน จงมสวนชวยในการปองกนอนตรายใหแกสมองและลกตาได นอกจากนยงไมสามารถแยกกระดกคอและกระดกอกออกจากกนไดอยางเดนชดเหมอนกบสตวเลยงลกดวยนม กระดกคอชนแรก (atlas) ตอกบกะโหลกศรษะ สวน 2 ชนสดทายจะมกระดกซโครงทไมยดตดกบกระดกอก (floating rib) ตดอย

กระดกสนหลงสวนอกในสตวปก จะมจำานวน 3-10 ชน โดยทวไปในไกมกระดกสนหลงสวนอกจำานวน 7 ชน ในเปดม 9 ชน ในไกกระดกสนหลงสวนอกสองชนแรกมกเชอมตอตดกบกระดกซโครง แตปลายของกระดกซโครงจะเปนกระดกทลอยอยไมตอมาถงกระดกอก สวนกระดกสนหลงสวนอกชนท 3-7 จะเชอมตอกบกระดกซโครงทเชอมตอมาจนถงกระดกอก (sternum) ดวย กระดกอกเปนกระดกชนทใหญทสดในรางกายสตวปก สามารถใชแบงประเภทของสตวปกออกเปนกลมทมกระดกอกเปนแผนแบน และกลมทมสนของกระดกหนาอก (keel) สวนของสนกระดกหนาอกทยนออกมาใชเปนทยดเกาะของกลามเนอทเกยวของกบการบน สวนของกระดกสนหลงสวนอกชนแรกจะไมเชอมตอกบสวนอน จงทำาใหมการเคลอนไหวไดอยางอสระ แตกระดกชนท 2 ถง 5 จะเชอมตอกนเปนชนเดยว สวนชนท 6 จะเคลอนไหวไดอยางอสระ และชนท 7 จะเชอมตอกบกระดกสนหลงสวนเอวทเชอมตอกบกระดกสนหลงสวนกนกบ (lumbar sacral bone) การเชอมตอกนของกระดกสนหลงสวนอก กระดกซโครงและกระดกอกจะชวยเพมความแขงแรงใหแกชวงลำาตวได ในสวนของลำาตวทมการเชอมตอระหวางกระดกสนหลง กระดกซโครง และกระดกอก (sternum) จะทำาใหเกดเปนชองวางทบรรจอวยวะภายในไว นอกจากนซโครงของสตวปกจะมสวนทเชอมตอระหวางกระดกซโครงแตละซดวย

220

กระดกสนหลงสวนเอว และกระดกสนหลงสวนกนกบของสตวปก จะเชอมตอกบกระดกสนหลงสวนอกชนสดทาย และกระดกหางชนแรกรวมกนเปนชนเดยว แลวไปเชอมตอกบกระดกเชงกราน (pelvic girdles) ทกระดกอเลยม (ilium) ทำาใหเกดเปนกระดกรปรางโคงแบนดานบน สวนดานลางจะเปนชองเปดทมขนาดใหญ

กระดกหาง ประกอบดวยกระดก 5 ชนทไมเชอมตอกนและขอสดทายของกระดกหาง คอกระดกไพโกสไตล (pygostyle) ทขยายตวออกไดเปน 3 มต เพอชวยในการเคลอนไหวของหาง

กระดกรยางค (appendicular skeleton) คอกระดกโครงรางทยนออกมาจากแกนกลางของรางกาย ประกอบดวยกระดกรยางคสวนหนา คอ สวนปกทตอมาจากกระดกไหล กระดกรยางคสวนหลงหรอสวนขาหลงทตอกบกระดกสะโพก

สวนของกระดกไหลประกอบดวยกระดก 3 ชนมาตอกน คอกระดกสะบก (scapular) กระดกโคราคอยด (coracoids) และกระดกคาลวเคล (clavicle) หรอกระดกไหปลาราในมนษย สำาหรบในสตวเลยงลกดวยเชนสตวเลยงเศรษฐกจในฟารม (โค-กระบอ และสกร) จะมเพยงกระดกชนเดยว คอ กระดกสะบกเทานน กระดกไหลทงสามชนนจะชวยยดหวไหลในกวางขนมประโยชนในการบน กระดกคาลวเคล (clavicle) ทงสองขางซายขวาจะมาเชอมตอกนเปนกระดกรปตวว (furcular or wish bone) สำาหรบกระดกปกจะประกอบดวยกระดกโคนปกหรอกระดกตนขาหนา (humerus) และกระดกขาหนาหรอปลายปก คอกระดกเรเดยส (radius) และกระดกอลนา (ulna) ในสตวปกกระดกอลนาจะมขนาดใหญกวากระดกเรเดยส กระดกโคนปกจะเปนกระดกทมโพรงอากาศอยภายใน โดยสวนหวกระดกนจะซกเขาไปในแองของปลายกระดกสะบกทำาใหกระดกโคนปกหมนไดอยางคลองตว มประโยชนชวยในการบนของสตวปก ตอจากนนจะเปนกระดกขอเทาหนา (carpus) กระดกฝาเทาหนา (metacarpus) และกระดกนว (phalanges) ตามลำาดบ ในไกจะเหลอกระดกนว 3 ชน คอนวท 2,3 และ 4

221

กระดกรยางคสวนหลง มสวนประกอบทสำาคญ ไดแกกระดกเชงกราน (pelvic bone) ทเกดจากกระดก 3 ชนมาเชอมตอกนคอ กระดกอเลยม (ilium) กระดกอสเชยม (ischium) และกระดกพวบส (pubis) ในสตวปกกระดกเชงกรานจะเชอมตอกบกระดกสนหลงสวนเอวและสวนกนกบ ทำาใหกระดกมลกษณะเปนแผนกระดกโคงเปนหลงคาทางดานบนและดานลาง เกดเปนชองเปดขนาดใหญทใชเปนทางผานของฟองไข ในสตวเลยงลกดวยนมกระดกอเลยมจะเชอมตดกนทำาใหเกดเปนชองเชงกราน

กระดกโคนขาหลง หรอตนขาหลง (femur) เปนกระดกรปรางยาวภายในมโพรง (marrow cavity)กระดกบรรจดวยไขกระดกแดง (red bone marrow) ทำาหนาทสรางเซลลเมดเลอดชนดตางๆ ในสตวปกทกำาลงใหไขในเนอกระดกจะมเนอกระดกทมลกษณะออนพรนทสะสมแคลเซยมได หรอเรยกวาแมดดลารโบน (medullary bone) สวนนจะสามารถสลายตวใหแคลเซยมอออนทใชในการสรางเปลอกไขได สวนปลายกระดกโคนขาหลงคอกระดกสะบาหวเขา (patella) ตอจากกระดกชนนคอกระดกขาหลงม 2 ชนคอกระดกทเบย (tibia) ทมขนาดใหญกวาและกระดกฟบวลา (fibula) ทมขนาดยาวเรยวเลกทงสองชนเปนกระดกรปรางยาว ตอจากกระดกชนนคอกระดกเทาและนวเทา (tarsometatarsus and phalanges) นวเทาในขาหลงของไกจะม 4 นวคอนวท 1 และ 2 มขอนว 3 ขอ สวนนวท 3 ม 4 ขอ และนวท 4 ม 5 ขอ

222

ภาพท 8.8 แสดงกระดกโครงรางในสตวปก