1 GİRİŞ.................................................................................................................................2

1.1 AMAÇ.............................................................................................................................3

1.2 YÖNTEM........................................................................................................................5

2 TÜRKİYE’DE KİTLE İLETİŞİM ARAÇLARININ EĞİTİME ETKİSİ....................................6

3 TÜRKİYE’DE KİTLE İLETİŞİM ARAÇLARINI KULLANAN KESİM..................................12

4 AVRUPA’DA KİTLE İLETİŞİM ARAÇLARININ EĞİTİM ÜZERİNE ETKİSİ......................16

5.1 EĞLENDİR-EĞİT YÖNTEMİ.........................................................................................21

5.2 EĞLENDİR-EĞİT YÖNTEMİNE ÖRNEKLER..............................................................23

6 KİTLE İLETİŞİM ARAÇLARININ GENEL ÖZELLİKLERİ.................................................29

6.1 KİTLE İLETİŞİM ARAÇLARININ,FONKSiYONLARI VE ETKİLERİ.............................29

6.3 KİTLE İLETİŞİM ARAÇLARININ FONKSİYONLARI....................................................32

7 KİTLE İLETİŞİMDE KAYNAK...........................................................................................38

8 ÇOCUK VE SOSYALLEŞME; KİTLE İLETİŞİM ARAÇLARININ ETKİLERİ....................56

10 KİTLE İLETİŞİM ARAÇLARI NELERDİR VE GENEL ÖZELLİKLERİ...........................66

11 KİTLE İLETİŞİM ARAÇLARI........................................................................................66

12 Gazete Nedir?...............................................................................................................66

13 Radyonun Özellikleri Nelerdir?......................................................................................67

14 İnternetin Genel Özellikleri Nelerdir?............................................................................67

15 Bilgisayarın Özellikleri Nelerdir?....................................................................................68

16 KİTLE İLETİŞİM ARAÇLARININ KÜLTÜR-SANAT BAKIMINDAN ETKİLERİ..............69

17 UYGULAMADA KİTLE İLETİŞİM ARAÇLARI...............................................................76

18 SONUÇ.........................................................................................................................80

19 KAYNAKÇA...................................................................................................................81

1

1 GİRİŞKitle iletişim araçları, gelişen teknolojinin de etkisiyle toplumsal yaşamın vazgeçilmez

bir öğesi olmuştur. Birçok sosyal bilimci, araştırmalarında kitle iletişimi ile birey ve

toplum yaşamını sosyolojik, sosyal ve psikolojik yaklaşımlarla sorgulamış ve buradan

bireylere etkisini açıklamaya çalışmışlardır. Kitle iletişim, kavram olarak toplumsal bir

nitelik taşımaktadır. Birbiriyle ilişkisi olmayan geniş bir nüfus demektir. İnternet,

çağımızın en büyük bilgi paylaşım ağı haline gelmiş durumdadır. Kitle iletişimin

tümünü kapsamaktadır. Birey üzerinde en büyük etkinin internet olduğu ve bu etkinin

gelecekte de artarak devam edeceği kuşkusuzdur. Kitle iletişim araçları; basın,

radyo, televizyon ve internet ile yapılan yayınların etkilerini değerlendirilmelidir.

Bireyin iletişim üzerine etkileri konusunu anlayabilmek için öncelikle etki kavramını

ele almak gereklidir. Etki kavramında temel ise kitle iletişim araçlarının yaptığı

değişmelerdir.

Kitle iletişim araçları; bireylerin toplum ile bütünleşmesinde, toplumun bir parçası

olmalarında, toplumun kültürel değerlerini almalarında ve yeni değerler

eklemelerinde, inanç, tutum ve davranışlarındaki değişmelerde rol oynamaktadır. Bu

etkileşimin düzeyi, bireylerin kitle iletişim araçları ile ilgili ön yargılarına, bu araçların

ne sıklıkla kullandıklarına ve bu araçlar aracılığıyla kendilerine ne tür mesajlar

verildiğine bağlı olarak değişmektedir. Kitle iletişim araçları, bireylerin ufuklarını

genişleterek evrensel bazda düşünmeyi sağladığı gibi, birey ve toplumun bilincini de

sağlamakta, böylelikle modern bir topluma geçişi de kolaylaştırmaktadır. Kitle iletişim

araçlarının bireyin üzerinde ki etkisinde, psiko-sosyal gelişiminde önemli değişim

oluşturabilir. Son zamanlarda TV kanallarında oldukça fazla dizi yayınlanmaktadır.

Bu dizilerdeki belirgin karakterlerin çocuk, ergen, genç üzerinde etkisi hep

tartışılmıştır. Araştırmalar yapılmıştır. Bu araştırmalarda okullarda şiddetin

artmasında TV kanallarında yayınlanan bir takım dizilerdeki karakterlerin etkisi, bu

karakterlerin benlik gelişimi sorunlu olan gençlerde aitlik duygusu o karakter ile

biçimlendiği belirtilmiştir.Tüm bunlar düşünüldüğünde kitle iletişim araçlarının önemi

ve günlük yaşantımızdaki yeri ve önemi göz ardı edilemez. Kitle iletişim araçları

hayatımızda önemli bir yer tutmaktadır ve tutmaya devam edeceği aşikardır. Eğitim,

sağlık gibi temel ihtiyaçlarda büyük bir kolaylık sağlamakla birlikte olumsuz yönlerinin

de bulunduğunu belirtmek gerekmektedir. Bu araştırmada kitle iletişim araçlarının

özellikle eğitim üzerinde var ettiği olumlu ve olumsuz etkileri incelenecektir.

2

1.1 AMAÇKitle iletişim araçlarının, birey üzerinde hem olumlu hem de olumsuz etkisi

olduğundan söz etmek mümkündür. Etki, bireyin içinde bulunacağı duruma göre

değişmektedir. Kitle iletişim araçlarının, etkisi bireyin değerleri ile örtüştüğü sürece

fazla olabilir. Eğer bu örtüşme yoksa ya da yeterli değilse birey kitle iletişim

araçlarından gelen iletilere karşı kapalı olacağından iletiler tam yerine ulaşmayabilir

ve beklenilen etki olmayabilir.

Toplumsal yaşantı içerisinde gelişen kitle iletişimi, birçok yönden fonksiyonel olarak

kullanılmaktadır. Toplumsal yaşantıda oldukça fazla yer bulan kitle iletişim araçlarının

geniş bir kullanıcı kitlesi ve daha doğrusu geniş bir hedef kitlesi bulunmaktadır. Çeşitli

kitle iletişim araçları bulunur ve bu araçların tamamının hedef kitlesi bellidir. Bu

araçlar amaçlarına büyük olasılıkla ulaşabilmiş ve başarı gösterebilmiştir. Kitle

iletişim araçlarının kullanım yelpazesinin oldukça geniş olduğunu söylemek

mümkündür. Kamuoyu oluşturmaktan, toplumsal olaylara, eğitim ve öğretime kadar

uzanan bir yelpazesi bulunmaktadır. Kitle iletişim araçların içinde internetin ve

televizyonun birey üzerinde en çok etki eden araç olduğunu söylemek mümkündür.

Özellikle günümüzde modern toplum yapılarının temel bilgi edinme araçları haline

gelmiştir. Kitle iletişim araçlarının etkisi ve bu etkiye karşı birey ve toplumsal tepki

dikkat çekicidir. Kitle iletişim araçlarının kullanım alanlarını sıralamak mümkündür

ancak kısaca değinmek gerekirse yaşantımızın her alanında var olan araçlardır.

Kamuoyu oluşturmada en çok ve en etkili kullanılmasının yanı sıra ajitasyon ve

propaganda çalışmaları için de en vazgeçilmez unsurdur.

Teknoloji çağına girmemizle birlikte kitle iletişim araçları hayatımızdaki yerini ve

konumunu sabitlemiştir. Teknoloji çağında olmamızın avantajlarından mümkün

mertebede yararlanırız. Çünkü hep söylendiği gibi, artık her şey elimizin altında ve

bizlere yalnızca ‘bir tık’ uzaktadırlar. Yaşamın bütün alanlarında faydalandığımız kitle

iletişim araçlarından en popüler olanı internettir. Teknoloji çağının gelmesinin

olumsuz bir etkisini söyleyecek olursak zaman kavramının hep olduğundan daha

değerli olduğunu söyleyebiliriz. Günlük yaşantımız içinde hep zamanla yarışmak, ona

yetişmek ve zamanı yakalamak zorunda kalırız. Ancak burada bir çelişki de söz

konusudur. Teknoloji çağı, getirdiği zaman kıtlığını da yine teknolojiyle

3

çözebilmektedir. İşte tam burada kitle iletişim araçları devreye girer. Gelişmişliği

sayesinde bizlere hep biraz daha fazla zaman kazandırır. Teknolojinin, kitle iletişim

araçlarını da geliştirerek birçok avantaj sağladığını söyleyebiliyoruz. Teknoloji

geliştikçe kitle iletişim araçları da gelişmekte ve dolayısıyla bu araçların etkileri de

artarak ilerlemektedir. Örnek olarak sağlık alanını ele alacak olursak hastaneye hiç

gitmeden evimizden, okulumuzdan, iş yerlerimizden özetle bulunduğumuz her yerden

kolayca hastane randevusu almamız bize oldukça fazla zaman kazandırmaktadır.

Kitle iletişim araçlarının zaman kazandırması söz konusu olduğunda daha eski

çağlara gitmeden günümüzden örnek verecek olduğumuzda akıllara ilk gelen örnek

bu olacaktır. Daha eskilere gidecek olursak ilk kitle iletişim araçlarından birisi olan

telefonun icadıyla bir devrim gerçekleştiği ve oldukça fazla zaman kazandırmanın

yanı sıra kolaylık sağladığını da söylemek mümkün. Kitle iletişim araçları günümüzde

yalnızca sağlık alanında değil eğitim alanında da oldukça önemli bir yere sahip

olmuştur. Yine zaman kazandırması olumlu etkileri arasında kabaca söylenebilir.

Ama bunun yanında sayısızca avantajı bulunmaktadır. Bu noktada

dezavantajlarından da söz etmek gereklidir. Destek eğitimler, uzaktan eğitim destek

programları, televizyondan yayınlanan dersler, gazete ve dergilerin kültür sanat

bölümleri (yalnızca kültür sanat üzerine çıkarılan dergiler mevcuttur) kitle iletişim

araçlarının eğitime etkisini gözler önüne seriyor. Eğitimin zor hatta imkansız olduğu

bölgelerde eğitimin sürekliliği kitle iletişim araçları aracılığı ile sağlanıyor. Eğitimin her

yere gitmesi hala mümkün olmamakla birlikte kitle iletişim araçlarının her yere gitmesi

mümkün olmuştur. Teknolojik gelişmeler sayesinde; okula, eğitmene, kitaplara vs

somut olarak ulaşılamaması eğitimin önüne geçemez hale gelmiştir. Çünkü kitle

iletişim araçları sınırsız bilgiye ulaşmamıza olanak sağlamıştır. Sınırsız bilgiye

ulaşmak bütün bu bilgilerin doğru olduğu anlamına gelmiyor. Bilgilerin doğruluğuna

tam anlamıyla emin olamamak kitle iletişim araçlarının dezavantajlarından yalnızca

bir tanesi.Avantajlar ve dezavantajlar karşılaştırıldığında sonuç ne olursa olsun kitle

iletişim araçlarının kitle iletişiminde sahip olduğu yeri değiştirmeyeceği aşikardır.

Çünkü bütün dezavantajlarına rağmen hayatımızı kolaylaştırmamıza, zaman ve hız

kazanmamıza, boş vakitlerimizi değerlendirmemize yardımcı olan kitle iletişim

araçlarını hayatımızdan çıkarmamız teknoloji çağındayken imkansız hale

gelmiştir.Bütün bunları göz önünde bulundurarak yaptığımız araştırma da kitle iletişim

araçlarının hayatımızdaki yerini ve özellikle eğitim üzerine etkilerini geniş bir

perspektifle inceleyeceğiz.

4

1.2 YÖNTEMBu bölümde kitle iletişim araçlarının eğitim üzerine etki ederken izlediği yol be

yöntemleri kısaca inceleyeceğiz. Kitle iletişimi, çeşitli türlerdeki mesajların büyük ve

dağınık bir kitleye bu amaç için geliştirilmiş olan araçlarla iletilmesidir. 

Kitle iletişim araçlarının başlıcaları ve en çok bilinip kullanılanları; radyo, televizyon,

internet, gazete, telefon, faks, teleks, periyodik dergi vb. yayınlardır.

İletişim araçları ise; bilgi akışını sağlayan araçlara verilen genel isimdir. Bu akış,

"bireyden çoğula" veya "çoğuldan bireye" bilgi yönüyle olan iletişime göre

çeşitlenirler. İletişimde duyuya yönelik algılama da söz konusudur. Algılama ve

algılatma adına iletişimi sağlayacak, karşılıklı bilgi aktarımını sağlayacak araçlar,

iletişim araçları ile sağlanmaktadır. Kitle iletişim araçları, eğitimde önemli bir role

sahiptir. Özellikle ekonomik kaynakların sınırlılığı nedeniyle, toplumun her kesiminin

eğitim sunusundan yararlanması, istenilen ölçüde olanaklı olamamaktadır. Ayrıca,

ulaşım, nüfus ve coğrafi koşullar da eğitimin yeterli ölçüde sağlanmasını engelleyen

etmenler arasında yer almaktadır. Bu bağlamda, toplumun belli konularda

aydınlatılmasında ve eğitsel yayınlarla bilgi sahibi olmasında kitle iletişim araçlarının

önemi göz ardı edilemez.Kitle iletişim araçlarının, toplumsal sorunların

çözümlenmesi, gereksinimlerin karşılaması için, gerekli olan ve örgün eğitim yoluyla

elde edilemeyen veya elde etme olanağı bulunamayan bilgi ve becerinin

kazanılmasındaki etkisi büyüktür. Özellikle bireylerin gereksinim duydukları konularda

bilgi, beceri ve davranışları kazanması, temel hak ve sorumluluklarını öğrenmesi,

kitle iletişim araçlarının en önemli görevlerini oluşturmaktadır.Günümüzde kitle

iletişimi yoluyla eğitim yapılması, ülkelerin gelişmişlik düzeylerine bağlı olarak yoğun

biçimde kullanılmaktadır. Ancak, bu kullanımda, topluluklar arasındaki farklar

belirleyicidir. Geri kalmış ülkeler, eğitim sorunlarının çözümünde doğrudan bu

araçlardan yararlanmayı hedef alırken, gelişmiş ülkeler, bu araçlardan eğitimde

yararlanmayı, geleneksel eğitim yöntemlerine yardımcı olmak üzere

yeğlemektedirler. Daha üst düzeyde eğitim amacı ile bu araçlar kullanılmaktadır.Kitle

iletişim araçları ile yapılan eğitimin özelliklerine kısaca değinecek olursak burada bir

noktayı hatırlatmak gerekir. Bu araçlar içerisinde eğitimde en yoğun olarak kullanılan

araçlar, kitle iletişimi yazılı olmayan araçlardır. Bunların başında da radyo ve

televizyon ile sinema gelmektedir.

5

2 TÜRKİYE’DE KİTLE İLETİŞİM ARAÇLARININ EĞİTİME ETKİSİ

Eğitim ve teknoloji, insanoğlunun yetitirilmesinde önemli bir rol oynamaktadır. Her

ikisinin de temel amacı kişilerin gelişimine etkili olarak katkı sağlamaktır. Sağlanan bu

katkı, daha çok etkili ve kalıcı öğrenmelerin olumasında yoğunlamaktadır.

Eğitim teknolojisi ile ilgili kaynaklara bakıldığında bu kavramın köklerinin çok eski

devirlere uzandığı görülmektedir.İş man’a göre (2003) tarihsel gelişim ve geleceğe

yönelik çalışmalar bakımından eğitim teknolojisi beş ana döneme ayrılmıştır.

1.Ateşin ilk bulunması ile başlayıp ilk eğitim teknolojisi kuramlarının

gelişmelerini kapsayan ve 1900’lere kadar uzanan dönem.

2. Telefon, radyo, televizyon gibi işitme ve görme araçlarının bulunduğu

1980’lere kadar uzanan dönem.

3. Bilgisayarların ve bilgisayarlı eğitimin yaygın bir biçimde kullanılmaya

baladığı 1990’lara kadar uzanan dönem.

4. Eğitim ve öretim ortamlarının sanal hale geldiği, içinde bulunduğumuz yüzyıl

olan 21. yüzyıl.

5. Eğitim sisteminde kökten bir değişimin beklendiği gelecek yüzyıllar.

Bu bilgilerin ışığında eğitim teknolojisinin insanlık tarihi kadar eski olduğunu

söylemek mümkündür. Ancak, bu alandaki dikkat çekici gelişmelerin 20. yüzyılın

ikinci yarısından itibaren yaşandığı ve daha da hız kazanarak günümüze ulaştığı

görülmektedir. Bugünün modern eğitim sisteminde etkin rol oynayan eğitim

teknolojileri çağdaş eğitimin ayrılmaz bir parçasıdır. Teknoloji destekli çağda

eğitim öğrenciyi, görsel ve işitsel araçlarla donatılmış eğitim ortamında yetiştirip,

yaparak-yaşayarak öğrenen, düşünen, araştıran ve araştırmalarının sonucunu

toplum yararına sunan bireyler haline getirirken öğretmenin de pozisyonunu

değiştirmeye başlamıtır. Bilgi çağının öğretmeni, öğrenciye bilgiyi ezberletmekten

ziyade kendini sürekli yenileyen ve bildiklerini öğrenciye sağladığı rehberlik

yoluyla sunabilen, öğrencinin hangi bilgiyi nereden nasıl bulabileceğinin yolunu

gösteren, günün artlarına uygun bilgi ve teknik donanıma sahip, ufku açık

öğretmen modelidir.

6

Türkiye’de buna bağlı olarak geçmişe göre eğitimde kitle iletişim araçları daha çok

önem kazanmış ve bir çok yenilik yapılmıştır. Yeniliklerin yayılması, hemen tüm

toplumların merak konusu olmakla birlikte, bu yönde yapılan çalışmalar oldukça yeni

ve sınırlıdır. Rubin , bu çalışmaların, daha çok, iletişim, antropoloji, sosyoloji ve

pazarlama alanlarında yoğunlaştığını belirtmektedir. Bu kadarı ile bile, yeniliklerin

yayılması konusunda oldukça güvenilir kuramsal temeller oluşturulmuştur. Ancak, bu

bilinenlerden pratikte yararlanma oranı henüz oldukça sınırlıdır. Çünkü gerek

yerleşke gerekse bütçe açısından ülkenin her bölümüne yayılması zaman alacaktır.

Türkiye’deki eğitimde kitle iletişim araçlarından daha çok internet ve bilgisayar

kullanılmaktadır. Okulların %92’sine yakınında bilgisayar, %85’inde ise internet

bulunmaktadır. Ve kitle iletişim araçlarının kullanılmasının yanı sıra okullarda

kullanılan ansiklopedi ve diğer araştırma kitapları azalmış, kütüphanelerde kitapların

yerini bilgisayarlar dolmaya başlamıştır. Zaman zaman dersliklerin yerini canlı

yayınlar almıştır.

Kitle iletişim araçlarından radyonun ise öğrencilerin kendilerini eğitmesi olanağı

sunulmuştur. Radyoda öğrenciler için bilgi veren, günümüz konularıyla alakalı bilgi

sunan yayınlar yapılıyor. Ama diğer kitle iletişim araçları kadar ilgi görmüyor çünkü ne

kadar iletişim aracı olsa bile eski albenisini kaybedip, tarihe karışmaya yüz tutmuş

duruma gelmiştir.

Türkiye’de kullanılan diğer kitle iletişim araçlarının en başta geleni internet ve

bilgisayardır. Kısaca internet, netlerin neti, ağların ağı ya da tüm dünyadan, yüz

binlerce bilgisayar ağının, bilgiye erişilmesi amacı ile birbirlerine bağlanmalarından

oluşan bir ağ olarak tanımlanabilir. Internet, değişik bilgisayar ağlarında olan

insanların, dünyanın neresinde olurlarsa olsunlar, birbirleriyle aynı ağ üzerindeymiş

gibi haberleşmelerini ve bilgilerini en verimli şekilde paylaşmalarını sağlayan bir

teknolojidir. İnsanlık tarihi içinde, iletişim ve eğitim alanında, küreselleşmeyi bu

ölçüde kolaylaştıran, internet dışında başka bir teknoloji henüz geliştirilmemiştir.

Internetin eğitimde kullanılmasıyla birlikte, geleneksel öğrenci ve öğretmen

kavramları değişmiş, öğrene ve kolaylaştıran adlarını almışlardır. Öğrencinin rolü

artık sadece kendisine sunulan bilgiyi almak değil, aynı zamanda bilgiyi arayıp

bulmak, günlük hayatta kullanılabilecek duruma getirmek ve ondan yararlanmaktır.

Bu sayede, “yaşam boyu öğrenme” kavramı güçlü bir dost bulmuştur kendine.

7

Böylece de, kısa zamanda toplumun büyük bir bölümü, yaşam boyu öğrenen

durumuna gelebilecektir. Internet sayesinde, “yer” kavramı, eğitim hizmetlerinden

yararlanıp yararlanmamayı belirleyen bir kavram olmaktan çıkmaktadır. Çünkü

internette “bir yer”, “her yer”dir. Ders programlarında sıkı sıkıya bağlı kalınan

“yerellik”, tahtını, “küresellik” ya da “evrensellik” kavramlarına terk etmek üzeredir.

İnternet teknolojisinin eğitimde kullanılmaya başlanması ile, bu konuda adeta en

uygun düzey diye bakılan yüksek eğitim ilgi odağı olmuştur. Bir yandan hemen her

sistemde yaşana arz-talep dengesizliği; öte yandan mevcut bakış açıları ile bile,

küreselliğin ya da evrenselliğin en yoğun şekilde hissedildiği bu düzey için, internet

teknolojisi, kuşkusuz ideal bir ortam gibi algılanmıştır. Bu nedenle, internetin

eğitimdeki uygulamalarında, yüksek eğitim ağırlık kazanmıştır; yüksek eğitimde

yeniden yapılanmalara gidilmiştir. Yani, ne kadar yaygın olsa da ülkenin her yerinde

ulaşılması kolay bir araç haline gelmemiştir ne yazık ki. İnternet sayesinde sanal

üniversitede ders alan çok farklı öğrenci grupları vardır. Öğrenciler birden fazla ders

almak, lisans ve lisansüstü programa katılmak için kullanırlar. Bazı öğrenciler yarım

bıraktığı üniversite eğitimi tamamlamak için, kimisi işinde ilerkemek için ihtiyaç

duyduğu birkaç dersi alabilmek için, kimsi de sadece merak ve ilgi duyduğu bir

konuyu araştırmak için internetle tanışmış olabilir.

Tablo 1: Bilgisayar Sahipliğinin Gelir Gruplarına Göre Dağılımı, 2000.

Kaynak: TÜBİTAK-BİLTEN (2001), Bilgi Teknolojileri Yaygınlık ve Kullanım

Araştırması 2000, Bilgi Teknolojileri ve Araştırma Enstitüsü, Ocak 2001, Ankara,

s.35.

Araştırmanın verilerine göre 2000 yılında bilgisayar sahipliği %12,3 iken bilgisayar

kullanım oranı %17,1’dir. Aradaki fark, bireylerin kamu dairelerinde, işyerlerinde ve

“internet cafe”lerdeki bilgisayar kullanımdan kaynaklanmaktadır. Hanelerde bilgisayar

olmamasının nedeni olarak %58,3 oranında pahalı oluşu ifade edilmiştir (TÜBİTAK-

BİLTEN, 2001: 36). Ancak, Türkiye'nin içinde bulunduğu ekonomik koşullar dikkate

8

alındığında, bilgisayar sahipliğine yönelik politikalardan çok bilgisayar kullanımını

artırıcı politikaların daha fazla uygulanabilir ve dijital uçurumun azaltılmasına daha

fazla katkı sağlayabilir görünmektedir.

1997 yılında evde bulunan bilgisayarların ancak altıda biri internete erişebilirken,

2000 yılında bu rakam %50’lere varmıştır (TÜBİTAKBİLTEN, 2001: 37). Bu

yükselişte, İnternet Servis Sağlayıcılarının (ISP) rekabeti sonucu erişim

maliyetlerinde görülen azalma, modem fiyatlarının nispi olarak düşüşü, internetin

günlük yaşamın bir parçası olmaya başlaması gibi çeşitli faktörlerin de etkisi

bulunmaktadır. Ancak, bu olumlu gelişmelere rağmen 2000 yılında hanelerde internet

sahipliği % 6,5‘i geçmemektedir.

Yirmi birinci yüzyıl okullarında kullanılan teknoloji Avrupa’ya göre daha iyi olmamakla

birlikte Türkiye’nin bir çok ihtiyacını karşılamaktadır. Daha bilinçli bireyleri yetiştirmek

için teknolojiyle birlikte gelişen öğretmenlere ihtiyaç duyulmaya başlanmış ve bu

durumda yaşı geçmiş öğretmenlerin çoğunun teknolojiye ayak uyduramam durumu

ortaya çıkmıştır.

Bununla birlikte Türkiye’nin, dâhil olmak istediği gelişmiş ülkeler grubu ile

karşılaştırıldığında, eğitimde çok ciddi nitel ve nicel sorunlar yaşadığı bir gerçektir.

Ülkelerin, iletişim teknolojisindeki yeni atılımlarla hızla arayı açmaya yöneldikleri bir

ortamda, Türkiye’nin de sanal eğitim konusundaki tartışmalara bir an önce

başlayarak, kendine bir strateji tayin etmesi zorunlu hale gelmiştir. Avrupa ülkelerinde

ilkokuldan kullanılmaya başlanan internet ve teknolojik aletlerin, Türkiye’de lisede

başlanılmaktadır. Milenyum dönemine girmiş olan insanların teknolojiyle bu kadar

geç tanışması olumsuz bir durumdur. Zamanla birlikte insanlarında bilinçlenmesi

gerekmektedir. Bu sayede, başarının artacağı düşünülmektedir. Aksi hale, örneğin

uzun vadede çok önemli bir hedef olmakla birlikte, uygulamanın, yalnızca “ek

kapasite yaratmak” gibi, politik olarak da cazip bir beklenti ile başlaması,

başarısızlığın da habercisi olabilir. Öğrencilere verilen tablet gibi kitle iletişim

araçlarının eğitime yararından daha çok zarar getirebileceği de göz önünde

bulundurulmalıdır. Öğrencilerin aracı bilgi almaktan daha ziyade başka amaçlar için

kullanması kitle iletişim araçlarının eğitime olumlu etkisi altında değil olumsuz etkisi

altına girmektedir. Bunun önüne geçilmesi için gerekli bilgilendirilmeler yapılmalıdır.

Bu bütünlük içinde, Türkiye için, sanal eğitim uygulamasının uzun vadeli misyonu,

9

herkese, “nitelikli eğitim pazarı” yaratmak olmalıdır. Bu bütünlük oluşturulmaya

devam edildiği için Türkiye’de eğitim olumlu yöne gitmektedir.

Sanal eğitim, temelde, iletişim teknolojisi olanaklarının yarattığı yeni dünya düzeninin

bir ürünüdür; “yer ve zaman kısıtlaması olmaksızın”, “öğrenici”ye sunulan “etkileşimli”

eğitim seçeneklerinin arttırıldığı bir sistemdir. Buradan yola çıkarak Türkiye’de bu

rahatlığın sunulduğu takdirde kitle iletişim aracı olan internetin ve bilgisayarı

Türkiye’ye oldukça olumlu bir etki bırakmaması imkansız hale geliyor. Sanal eğitim

kullanılarak hayal edilemeyecek sayıda öğrenciye ve insana ulaşılabilir. Türkiye’de

internetle birlikte kullanılan akıllı tahtalarda oldukça eğitime etki göstermektedir.

Öğrencilerin görsellerle birlikte bilgilerin sağlamlaştırılması amaçlanmıştır.

Sanal eğitim, şimdilik, üniversite düzeyde eğitim etkinliklerinden oluşan, üç kategori

halinde düşünülebilir. Bunlar:

1.Mesleki amaçlı hizmet-içi eğitim programları,

2. Akademik derece programları

a. Lisans programları

b. Lisans-üstü (yüksek lisans ve doktora) programları ile

3. Sosyal amaçlı özel programlardı.

Türkiye’de kullanılan bir diğer kitle iletişim aracı ise cep telefonudur. Neredeyse

her gencin ve her insanın elinde cep telefonu bulunmaktadır.

Tablo2: Cep Telefonu Sahipliğinin Gelir Gruplarına Göre Dağılımı,

Kaynak: TÜBİTAK-BİLTEN (2001)

10

Son yıllarda sahiplik oranı artan bir başka gösterge de kişisel bilgisayar

sahipliğidir. 1997 yılında Türkiye’de hanelerin yalnızca % 6.5’i bilgisayar sahibi

iken, 2000 yılında bu oran % 12,3 olmuştur. Diğer BİT göstergelerinde olduğu

gibi Tablo 3’de görüleceği üzere hanelerin gelir düzeyi yükseldikçe bilgisayar

sahipliği önemli oranlarda artmaktadır.Telefonu her yerde kullanıldığı için

kullanışlı sayılıyor. Ve her yerde kullanılıyor. Gençler vaktinin çoğunu telefonda

harcadığı için eğitime etkisi olumsuz yönde olduğu belirtiliyor.

Tablo 3: Coğrafi Bölgelere Göre BİT Sahipliği, 2000.

Türkiye’de sanal eğitim programlarına olan talep, bu yönde yaratılabilen

arz’dan her zaman fazla olmuştur. Buna göre; Türkiye’de sanal eğitim ve sanal

üniversite konularında, kamuoyu oluşturmaya yönelik ulusal sempozyum ve

seminerler yapılmalıdır.1

1 Atilla Dorsa Sinema ve Çağımız

11

3 TÜRKİYE’DE KİTLE İLETİŞİM ARAÇLARINI KULLANAN KESİMBu günlerde öğretim programlarını en çok etkileyen güç teknolojidir. Örneğin,

bilgisayarlar,internet,televizyon ve projeksiyon aletleri gibi araçlardır. Bilim ve

teknolojideki son yeniliklerin, okulöncesinden üniversite sonrasına kadar tüm

eğitim dünyasını etkilediği; öğretim programının yapı öğelerini ve bileşenlerini

değiştirdiği; okullarda bazı iyileştirme hareketlerine etkisinin ve katkısının

olduğu, okulların üzerinde bir yenilik rüzgarının esmeye başladığı, kapı ve

pencereleri zorladığı gözlemlenmektedir. Rüzgar, genellikle batı dünyasından

veya bazı durumlarda da kuzeyden güneye doğru esmekte; yenilik hareketi ise

dalgalar biçiminde okulları etki alanına almaktadır. Gelişmeler, yalnızca ne bir

derse, ne aynı düzeyde bir tür okula ne de bir ülkeye özgü değildir. Değişme

ve gelişme ülkeleri, toplumları ve her yaştaki bireyi etkilemektedir. Bu nedenle,

yeni bir çağdan, açıkçası bilişim çağından ve yeni bir toplumdan, bilgi

toplumundan, yeni bir güçten, açıkçası bilgi gücünden söz edilmektedir. Söz

konusu gizil güç, yeni üretim ve hizmet araçlarını etkin kullanan insan

kaynakları ile yararlı işe dönüştürülmekte; nitelikli eğitim ise bu süreci

hızlandırmaktadır.

Dünya çapında binlerce bilgisayar ağını birbirine bağlayan bir ağ olarak

kavramlaştırılan internet, iletişim teknolojilerindeki gelişme ve değişmeler

sonucunda toplumsal yaşamımızdaki yerini almıştır. Özellikle 1990'lı yılların

ikinci yarısından itibaren gerek dünyada gerekse de ülkemizde kullanımı

yaygınlaşan internet, etkileşimlilik özelliğiyle geleneksel kitle iletişim

araçlarından farklı olarak, edilgen durumdaki izler kitleyi etken konuma

taşımıştır. Artık internet kullanıcıları yüzyüze iletişimde olduğu gibi karşılıklı

ileti alış-verişinde bulunabilmektedirler. Yine bireyler bilgisayarlarının birkaç

tuşuna basmak suretiyle ihtiyaç duyduğu her türlü bilgiye hızlı bir şekilde

ulaşabilmekte; dünyada meydana gelen gelişmelerden anında haberdar

olmakta; eğlenceli ve hoşça vakitler geçirebilmekte; sevdikleriyle ve

tanıdıklarıyla sohbet edebilmekte, bankacılık işlemlerini yerine getirebilmekte

ve hatta alış-veriş yapabilmektedirler. İşte bu araştırmada gündelik

12

yaşantımızın artık her alanında yansımalarını hissettiğimiz internetin kullanım

özellikleri ve alışkanlıklarımız üzerindeki etkileri; Selçuk Üniversitesi'nden basit

tesadüfî örneklem yoluyla seçilen 487 öğrenci üzerinde yapılan anket

çalışmasıyla ortaya konulmuştur. Araştırma sonucuna göre deneklerin internet

kullanımında etkili olan 6 faktör tespit edilmiştir. Bu faktörler önem sırasına

göre sosyal kaçış, bilgilenme, boş zamanları değerlendirme, ekonomik fayda,

sosyal etkileşim ve chat ve eğlencedir. Deneklerin ne zamandan beri internet

kullandığı, deneklerin internet kullanma becerisi, haftalık internet kullanım

süresi, günlük internet kullanım süresi, internete duyulan güven, cinsiyet ve

öğrencilerin aylık harcama miktarı internet kullanım ve doyum

motivasyonlarına verilen önem düzeyini etkileyen en temel değişkenler

konumundadır.

Türkiye’de teknolojik destekli eğitimler 1998 yıllarında yavaş yavaş

başlanmaya başlamıştır. 1999-2000 öğretim yılında ise laboratuar kurmak

üzere destek sağlanmış ve bazı etkinlikler gerçekleştirilerek sonuçlar rapor

edilmiştir.

Türkiye’de kitle iletişim araçlarını daha çok kullanan kesim sırasıyla;

Marmara Bölgesi,

Ege Bölgesi,

Akdeniz Bölgesi,

İç Anadolu Bölgesidir.

Bu kentlerde göçün,nüfusun ve gelirin fazla olmaları en büyük etkenken aynı

zamanda coğrafi konumu da önemli bir etkendir.

13

Tablo 4: Evde İnternet Sahipliğinin Gelir Gruplarına Göre Dağılımı, 2000.

Kaynak: TÜBİTAK-BİLTEN (2001), Bilgi Teknolojileri Yaygınlık ve Kullanım

Araştırması 2000, Bilgi Teknolojileri ve Araştırma Enstitüsü, Ocak 2001, Ankara,

s.38.

Yine, Tablo 4.’te görleceği üzere internet erişimine gelir grupları açısından

bakıldığında, dijital uçurumun daha da derinleştiği görülmektedir. Örneğin, toplam

gelir gruplarının %2,8’ini oluşturan üst gelir gurubu toplam internet kullanımının

%51,92’sini oluştururken, toplamın %41.9’u oluşturan alt gelir grubunda internet

kullanım oranı %0,55’dir. Bilgisayar sahipliği ve internet kullanımında görülen bu

eşitsizlik, Türkiye’de yaşanan Dijital Uçurumun boyutları için iyi bir gösterge

niteliğindedir.

14

Tablo 5: Televizyon Sahipliğinin Gelir Gruplarına Göre Dağılımı, 2000

Kaynak: TÜBİTAK-BİLTEN (2001), Bilgi Teknolojileri Yaygınlık ve Kullanım

Araştırması 2000, Bilgi Teknolojileri ve Araştırma Enstitüsü, Ocak 2001, Ankara,

s.41.

Araştırma sonuçlarında telefon sahipliğinde olduğu gibi televizyon sahipliğinde de

önemli bir değişiklik olmadığı görülmektedir. 1997 yılında % 96,1 olan televizyon

sahipliği 2000 yılında % 97,1 olarak gerçekleşmiştir. Tablo 5’de görüleceği üzere

bütün gelir guruplarında telefon sahipliğinde olduğu gibi sahiplik oranı %90’nın

üzerindedir.2

2 http://dergipark.ulakbim.gov.tr/erciyesiibd/article/download/5000115328/5000107329

15

4 AVRUPA’DA KİTLE İLETİŞİM ARAÇLARININ EĞİTİM ÜZERİNE ETKİSİ

Kitle iletişim araçlarına haber verme, kamuoyu oluşumuna yardımcı olma ve oluşan

kamuoyunu açıklama, siyasal sürece katılım ve denetleme, eğlendirme,

bilgilendirme işlevlerinin yanında eğitim-öğretimde de önemli görevler düşmektedir.

İnsanın yaşadığı çevreye uyum sağlaması yani oryantasyonu ve bu ortamlarda

ihtiyaçlarını giderebilmesi eğitim ve öğrenme yoluyla olmaktadır. Kitle iletişim

araçları da bu noktada devreye girerek, bireyin oryantasyonuna, yaşantısını ve

çevresini anlamlandırmasına yardımcı olmaktadır. Kitle iletişim araçları, toplumu ve

onu oluşturan bireyleri, gündelik yaşamlarında gerekli olan temel donanımlarla

yükler, değişimin, modernleşmenin ve endüstrileşmenin yarattığı yeni şartlara uyum

sağlamasına yani bireyin hayatı anlamlandırmasına yardımcı olur.

Teknolojik gelişmeler bireyin kendisini, ailesini, yaşadığı çevresini ve toplumu hem

karşılıklı etkileşimleri ile hem de gündelik yaşam tarzına etkileri ile sürekli

değiştirmektedir. Ancak bu değişim toplumun bütün kesimlerinde aynı hızda, aynı

nitelikte ve aynı etkilerle gerçekleşememektedir. Her toplum ve her birey her an

bilinçli ya da bilinçaltı etkisiyle farklı değişimlerle yüz yüze gelmektedir. Teknolojik

gelişmenin motor güçlerinden biri haline gelen ve bu gelişmelerin ilk yansımalarını

bünyesinde barındıran iletişim teknolojisi ve buna bağlı olarak gelişen kitle iletişim

araçlarından değişim sürecinin her alanında faydalanılmakta, hatta kitle iletişim

araçları bu değişimin tetikleyicisi konumunda kullanılmaktadır. Ancak bu

gelişmelerden herkes eşit seviyede yararlanamamaktadır. Ülkemiz örneğinde de

açıkça görülebileceği gibi, teknolojik gelişmeleri takip edebilen, kullanabilen ve

bunlardan hayatın her alanında faydalanabilen kesim ile gerek fiziki şartların

yetersizliği gerekse sosyo-ekonomik şartların farklılığı nedeniyle, teknolojik

gelişmeleri takip edemeyen, kullanamayan ve sonuç olarak herhangi bir fayda

sağlayamayan kesim arasında “sayısal uçurum” meydana gelmektedir.

16

Dünya ülkelerinin çoğunluğunu halen az gelişmiş ülkeler ve gelişmekte olan ülkeler

oluşturmaktadır. Gelişmiş ülkeler ise kendi aralarında yaptıkları toplantılarına

verdikleri isimden de anlaşılacağı gibi (G-8-12-20 Zirveleri) iki elin parmaklarını

geçmemektedir. Tarım toplumundan endüstri toplumuna geçişi tamamlayamamış,

filtresiz bir şekilde her an modernliğin bombardımanı altında kalmakta olan ve

kriterlere göre gelişmekte olan ülkeler statüsünde yer alan ülkemiz de, bu geçiş

sürecindeki her ülkenin yaşayabileceği temel sorunları kendi özel yapısı nedeniyle

de yoğun olarak yaşamaktadır. Hızlı nüfus artışı, istihdam yetersizliği, dengesiz ve

düşük gelir dağılımı, eğitim-öğretim, sağlık, teknoloji ve sosyal güvenlik temel

başlıkları

altında toplayabileceğimiz sorunlar henüz çözüme

kavuşmamıştır.

Eğitim-öğretimde tüm dünyada gerek şeklen gerekse içerik olarak sürekli bir değişme

ve yenileşme söz konusudur. Bu değişme ve yenileşme beraberinde sorunları da

getirmektedir. Ancak sorunların yanında getirdiği avantajları da göz ardı edemeyiz.

Kitle iletişim araçlarının eğitim üzerinde olumlu ve olumsuz birçok etkisi vardır. Kitle

iletişim araçları eğitim için dünyanın her yerinde kullanılmaktadır. Bu durum ülkelerin

gelişmişlik düzeyine bağlı olarak değişiklik gösterebilir. Gelişmiş be gelişmekte olan

ülkeler zaman kazanmak ve daha büyük kitlelere ulaşabilmek için kitle iletişim

araçlarını eğitim için ustalıkla kullanırlar.

Her ülkenin eğitim sistemi birbirinden farklıdır. Belirli yaş aralığında eğitim zorunludur.

Bazı Avrupa ülkelerinde zorunlu eğitim lise seviyesi iken bazı ülkelerde zorunlu

eğitim üniversiteyi de kapsar. Gelişmiş ülkelerin nüfus yoğunluğu ve eğitim

zorunluluğu nedeniyle eğitim üzerinde bir yoğunluk söz konusudur. Bu yoğunluk

arbedeye dönmeden önce gelişmiş ülkeler buna çözüm olarak kitle iletişim araçlarını

kullanarak eğitimi kesintisiz sürdürmeyi hedeflemişlerdir.

Eğlendirmek, bilgi vermek, haberlendirmek eğitmek gibi amaçlarla kullanılan kitle iletişim araçları hayatımızda önemli bir yer tutmaktadır. Sürekli değişim

17

gösteren teknoloji ile birlikte kitle iletişim araçları da gelişim göstermektedir. Günümüzde kullanılan televizyon, radyo, gazete, internet ve telefon başlıca kitle iletişim araçlarıdır. Bu araçlar doğru kullanılmadığı takdirde zararlı olabiliyor. Örneğin: Bazı televizyon kanalları cinsel içerikleri yayınlar yapmakta ve bu yayınlar özellikle çocukların ruh sağlığını bozmaktadır. Başka bir örnek vermek gerekirse gazetelerde  ise Türkçe kelimelerin yerine yayınlanan yabancı kelimeler dilimizin yozlaşmasına sebep olmaktadır.

Eğitim üzerindeki etkilerine geri dönecek olursak Avrupa ülkelerini incelemekte ve bu bağlamda ülkemizle kıyaslamakta fayda var. Avrupa ülkeleri: Almanya,

Andorra, Arnavutluk, Avusturya, Belarus, Belçika, Bosna ve Hersek, Bulgaristan,

Britanya ve Kirlanda, Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Estonya, Finlandia, Fransa,

Hırvatistan, Hollanda, İrlanda Cumhuriyeti, İspanya, İsveç İsviçre, İtalya, İzlanda,

KKTC, Lettonya, Liechtenstein Prensliği, Litvanya, Lüksemburg, Macaristan,

Makedonya, Malta, Moldova, Monako, Norveç, Polonya, Portekiz, Romanya, Rusya

Federasyonu, San Marino Cumhuriyeti, Sırbistan, Slovakya, Slovenya, Türkiye,

Ukrayna,Yunanistan,sayılabilir.

Bu ülkelerden bazılarının eğitim sistemini ve kitle iletişim araçlarının bu eğitim sistemindeki yerlerine bir göz atalım. Örneğin Almanya'da bütün çocukların okula

gitme mecburiyeti bulunmaktadır. Okula gitme mecburiyeti, genelde çocuğun 6 yaşını

doldurduğu yılın sonbaharında başlar. Okula gitme mecburiyeti, genelde gençlerin 18

yaşını doldurduğu ders yılının sonuna kadar sürer. Okula gitme mecburiyetine ilişkin

kurallar, eyaletler arasında farklılık göstermektedir.

Almanya'da tüm çocuklar önce ilkokula giderler. Bunun ardından bir orta dereceli

okula geçerler. Çeşitli diplomalar veren farklı orta dereceli okullar vardır. İlkokul 4 yıl

sürmekte olup, Berlin ve Brandenburg'ta 6 yıllık ilkokul vardır. Her çocuk ilkokula

gider ve ilkokullar, temel bilgiler vererek çocukları orta dereceli okullara hazırlar.

Dersler genelde Almanca, matematik, genel bilimler (coğrafya/tarih/teknik/doğal

bilimler), sanat, müzik ve sporu kapsar. Yabancı dil dersi imkânları tüm eyaletlerde

genişletilmektedir.

18

Tüm eyaletlerde her öğrenci ilkokuldan sonra orta dereceli okula mı yoksa liseye mi

gideceği sorusuyla karşı karşıyadır. Çocuğun hangi orta dereceli okula gideceğine

genelde öğrencinin notlarına bakarak öğretmenler ve kısmen de veliler karar verir.

Hauptschule okulu bitirdikten sonra çıraklık eğitimi yapmak isteyen öğrenciler için

düşünülmüştür. Öğrencilerin Hauptschule'de meslek hayatına hazırlanmaları

öngörülmekte olup, bu nedenle teorik bilginin yanısıra pratik bilgi ve beceriler özellikle

teşvik edilmektedir.

Hauptschule 5 yıl sürmektedir. Bu sürenin sonunda öğrenciler, Hauptschule

diploması alırlar. Ek sınavı kazanmaları halinde, vasıflı Hauptschule diploması alırlar.

Hauptschule pratik meslek eğitimine temel teşkil etmek üzere genel eğitim verir.

Realschule'de öğrenciler örneğin ikinci bir yabancı dil öğrenebilmektedirler.

Hauptschule'de olduğundan daha fazla kendi başına öğrenebilmeleri beklenmektedir.

Liseye kıyasla Realschule öğrencileri, mesleğe odaklı olarak eğitilirler. Realschule

diplomaları genelde her tür üstün vasıflı meslek için temel sunarken, teknik okul,

teknik lise veya ileri liseye geçiş hakkı sağlamaktadır. Realschule daha kapsamlı bir

genel eğitim verir.

Liseye giden öğrenciler, burada 8 yıl okuyarak, ardından bitirme sınavı olan ve lise

diploması almaya hak kazandıran lise olgunluk sınavına ( yüksekokulda okumaya

hak tanıyan mezuniyet derecesi) girerler. Lise, okuldan sonra bir üniversitede,

(meslek) yüksekokulunda veya meslek akademisinde yüksek öğrenim veya dual

yüksek öğrenim (üniversitede/yüksekokulda teori, bir şirkette pratik) yapmak isteyen

öğrenciler için düşünülmüştür. Hauptschule ve Realschule'ye kıyasla lise

öğrencilerinden daha fazla motivasyon göstermeleri beklenir.

Görece iyi bir eğitim sistemine sahip olan Almanya’da eğitim sistemi içerisinde kitle

iletişim araçlarının kullanımı oldukça yaygındır. Tıpkı ülkemizde olduğu gibi

öğrencilere sosyal statüleri gözetmeksizin tablet-pc’ler ücretsiz olarak verilmekte ve

eğitim desteklenmektedir. Okullarda kullanılan materyaller son derece teknolojik

19

donanımlara sahip olmakla birlikte hemen hepsinde internet bağlantıları mevcuttur.

Bunun yanı sıra öğrenciler okula ulaşma imkanına sdahip olamadıkları durumlarda

(doğal koşullar, ulaşım sıkıntıları, trafik vs) kitle iletişim araçları sayesinde kesintisiz

bir biçimde eğitimlerine devam edebilmektedir.

Öğrencilerin okula ulaşamadıkları noktalar vardır ancak kitle iletişim araçlarına

ulaşamadıkları yer yoktur. Bunun yanında okullarda örgün eğitim ile birlikte kitle

iletişim araçlarıyla desteklenen bir eğitim de söz konusudur. Hemen hemen her

okulda gazete ve dergi standları bulunur ve buralarda öğrencilere ücretsiz olarak

dergi ve gazete verilerek gündeme hakim olmaları sağlanır.

Reşit olmuş her bireyin ülke yönetiminde söz sahibi olmasının sağlanması için

öğrenciler kitle iletişim araçları ile bilgilendirilirler, geliştirilirler. Yalnızca öğrenciler için

değil öğrenci olmayanlar için de kitle iletişim araçlarıyla eğitim mümkün hale

getirilmiştir. Çalışamayanlar, evinden çıkamayanlar ve ev kadınlarına özel olarak kitle

iletişim araçlarıyla eğitim sağlanmaktadır. Bunların başlıcaları televizyon ve

gazetelerdir. Bazı bölgelerde yerel gazeteler ücretsiz olarak dağıtılmaktadır.

Bir çok özelliğiyle bizim ülkemizdeki eğitim sistemine benzeyen Almanya eğitim

sistemi yine de bizim ülkemize göre oldukça gelişkinlik göstermiştir.3

5 KİTLE İLETİŞİM ARAÇLARININ DÜNYA ÜZERİNDEKİ ETKİSİ

KİA yoluyla kurulan iletişimlerde, olumlu etkilerin varlığı ancak iletilen bilgi ve

kavramların doğru, güvenilir, tarafsız, gerçekçi ve güncel olmasıyla mümkündür.

KİA’nın yazdıkları, söyledikleri veya gösterdikleri gerçek değilse, hatalıysa, yalansa,

sadece tiraj veya rating sağlama kaygısıyla yapılıyorsa, taraf tutucuysa veya

güncelliğini çoktan yitirmişse olumlu etki yapmaları söz konusu değildir. KİA çeşitli

konularda aileleri bilgilendirdiği ve aile bireylerinin eğitimine katkı sağladığı için

olumlu etki yapar.

Televizyon ve İnternet gibi araçlar sayesinde uzaktan öğretim (açık öğretim, yaygın

öğretim) yapma fırsatı yakalanmıştır. Böylece herhangi bir nedenle örgün eğitim

programlarında yer alamamış kişilerin kendilerini geliştirmesi ve daha ileri düzeyde

3 http://www.onlineilkokul.com/arastirma_odevleri/html_arastirma_odevleri/html-sosyal-bilgiler-arastirma-odevleri/kitle-iletisim-araclarinin-hayatimizdeki-yeri-ve-onemi.html

20

eğitim alması sağlanmış olur. Uzaktan öğretim, okuma yazmayı öğretmekten tutun da

açık lise öğrenimi, yüksek öğrenim hatta yüksek lisans öğrenimine kadar uzanan

geniş bir yelpaze içinde gerçekleşebilir.

Öte yandan günlük yaşantıda birey ve ailelerin bilmesi gereken her türlü bilgi, yine

KİA yoluyla onlara iletilebilir. Bu bilgilerin içinde aileler için belki en gerekli olanı,

sağlık ile ilgili bilgilerdir ve son yirmi yıldan beri radyo, televizyon ve daha yeni olarak

da İnternet bu bilgileri ailelere ulaştırmakta, hatta sadece bilgi aktarımıyla yetinmeyip

sağlık ile ilgili olumlu davranışları kazandırma yolunda da uğraş vermektedir.

5.1 EĞLENDİR-EĞİT YÖNTEMİ

Sağlık ile ilgili olumlu davranışları; radyo, televizyon, sinema gibi KİA’yı kullanarak

bireylere, ailelere ve toplumlara kazandırmak amacıyla eğlendir-eğit (enter-educate)

yöntemi kullanılmaktadır. Bu yöntem Amerika Birleşik Devletleri’ndeki Johns Hopkins

Üniversitesi tarafından geliştirilmiştir. Yöntemin esası, Bandura’nın sosyal öğrenme

kuramına dayanır. Bu kurama göre, sosyal öğrenmenin önemli bir bölümü, model

olarak kabul etmektir. Yani insanlar, bazı davranış kalıplarını geliştirirken başka

insanların davranışlarını kendilerine örnek olarak kabul eder ve bunları kendi

davranışları olarak uygulamaya koyarlar. Bu kurama göre insanlar, en iyi biçimde

başkalarının davranışlarını gözlemleyerek ve taklit ederek öğrenirler. Eğlendir-eğit

yöntemi kişileri eğlendirirken eğitmeyi amaçlar. Bugüne kadar pek çok ülkede sağlık

ile ilgili bilgiler ve kavramlar bu yöntemle kişilere, ailelere ulaştırılmış ve onlarda

istenen davranış değişikliklerinin sağlandığı gözlenmiştir. Özellikle aile planlaması

içerikli sağlık davranışlarının kazandırılmasında, yöntem etkili bulunmuştur. Eğlendir-

eğit yönteminde, sağlık çalışanları ile kitle iletişim kurumlarında çalışan kişiler

toplumun dikkatini çekecek, toplumu etkileyecek, güçlü sosyal mesajları üretebilmek

için birlikte çalışırlar.

21

Bu yöntemin temel özellikleri şöyle sıralanabilir:

– Kişiseldir: Eğlence insanları harekete geçirir. İyi hazırlanmış bir film, video veya

radyo oyunundaki karakterler ile kişiler kendilerini özdeşleştirir.

– Popülerdir: Eğlence herkes tarafından istenir, sevilir. Herkes eğlenmek ister.

Özellikle gençler, sıkıcı dersler yerine eğlence yoluyla öğrenmeyi isterler.

– Yaygındır: Eğlence her yerde vardır ve eğlence yoluyla her yere ulaşmak

mümkündür. Radyo ve televizyon kullanıcısı olan kişilerin sayısı fazladır.

– İkna edicidir: Çünkü model roller tanımlanmaktadır. Sağlıklı davranış biçiminin

nasıl ödüllendirildiği, sağlıksız olanın da nasıl cezalandırıldığı gösterilmektedir.

İnsanların sağlıklı davranışları nasıl uygulayacakları gösterilmektedir.

– Etkili Olduğu İspatlanmıştır: Bu yöntemin kişileri ve aileleri sadece bilgi-

lendirmekle kalmadığı, aynı zamanda tutum ve davranışlarını değiştirmelerinde de

etkili olduğu bilimsel araştırmalarla ispatlanmıştır.

– Kârlıdır: Maliyet-etkinlik hesapları yöntemin üstünlüğünü göstermiştir. Yazarlar,

artistler, şarkıcılar reklam amacıyla kendilerinden istenilen mesaj iletme işlemini,

ücret almadan yaparlar. Radyo istasyonları ve televizyon kanalları bu mesajları kamu

yararına ve ücretsiz olarak iletir. Bunlar maliyeti azaltır.

22

– Duyguları Uyarır: Korku, ümit, kin, sevgi gibi duyguları bu yöntem ile kolayca

yaratmak mümkündür. Bazen insan davranışlarını değiştirmede, bu tür duygular

akılcı yöntemlerden daha etkili olur.

– Pratiktir: Profesyonel sanatçılar; aile planlaması, AİDS, kadın hakları, aile içi

şiddet, trafik kazalarının önlenmesi, alkol ve uyuşturucu bağımlılığının önlenmesi gibi

konularda katkıda bulunmaya isteklidirler. O nedenle buna benzer konularda sağlık

çalışanları ile sanatçılar kolayca işbirliği yapabilir ve uygun mesajları üretmede bir

zorluk yaşanmaz.

Eğlendir-eğit yöntemi, sağlık konularıyla ilgili ailelerde davranış değişiklikleri

yaratmada etkili bir yöntem olarak kabul edilebilir. Yeter ki;

– Özellikleri belirlenmiş, belli bir kitleye hitap edecek biçimde hazırlanmış olsun,

– Bu kitlenin beğendiği, sevdiği ve inandığı kişiler tarafından sunulsun,

– Bu kitlenin yaygın olarak kullandığı bir kitle iletişim aracı tarafından kitleye

ulaştırılsın,

– İlgi çekici, geçerli ve güncel bir içeriğe sahip olsun,

– Ailelere neyi nasıl yapacaklarını anlatsın,

– Yerel olarak elde edilebilen bir sağlık hizmeti ile desteklenmiş olsun.

5.2 EĞLENDİR-EĞİT YÖNTEMİNE ÖRNEKLER

Bu yöntem, başta Amerika Birleşik Devletleri olmak üzere pek çok gelişmiş ülkede de

öteden beri kullanılmıştır ve halen de kullanılmaktadır. Dünya sinema endüstrisinin

merkezi durumundaki Hollywood’da üretilen bu filmler, tüm dünyaya yayılmakta ve

tüm toplumları etkilemektedir.

Eğlendir-eğit yönteminin geliştirilmesinden çok önce de Amerikan filmleri, aileleri ve

bireyleri bilgilendirip eğitmeye yönelik olarak hazırlanmış kısa mesajları içermekteydi.

Bu filmlerde, kahramanlardan birinin dişlerini fırçalamadığı ya da otomobile

bindiğinde kemer takmadığı bir sahne yok gibidir. Son zamanlarda çekilen filmlerde

23

ise sigaranın zararlarıyla ilgili uyarıcı kısa mesajların iletildiği sahnelerin yer almaya

başladığı görülmekte ve filmlerin kahramanlarının sigara karşıtı tutumları

sergilenmektedir.

Eğlendir-eğit yöntemi sadece filmlere mi uygulanır? Elbette ki hayır. Sözlü müzik

parçalan ve kitaplar da bu amaç için kullanılabilir. Müzik parçaları etkileyici sözlerle

ve akılda kolay kalabilecek güzel bir ezgi eşliğinde, toplumun önemli sorunlarını ve

bunların çözüm yollarını kitlelere iletebilir ve bu konuda toplumsal bir duyarlılık

yaratılabilir. Örneğin günümüzde tüm toplumların önemli bir sorunu olan özellikle de

gençler ve genç yetişkinler arasında sık görülmeye başlayan şiddet konusu; bu

yaraya parmak basan ve şiddetin yerini saygı, sevgi ve hoşgörünün alması

gerektiğini vurgulayan müzik parçaları eşliğinde işlenerek toplumsal bilinç

yaratılabilir. Bu görüşle hazırlanmış bir müziğin gençlerin sevdiği, popüler bir sanatçı

tarafından söylenmesi durumunda ise etkisi daha fazla olur.

Eğlendir-eğit yöntemiyle hazırlanmış olan kitaplar da kitle iletişim araçlarının aile

üzerindeki olumlu etkilerini sağlayan örnekler olarak gösterilebilir. Bunlara örnek

olarak, tüm dünyada çocuk kitapları kategorisinde son yılların en fazla satış rekorunu

elinde tutan bir kitabı, “Harry Potter”ı göstermek istiyorum. Bu kitap, çocukları

eğlendiriyor; ama aynı zamanda da eğitiyor. Büyü ve sihir dünyasında bile uyulması

gereken bazı kurallar olduğu ve kurallara uymamanın kötü sonuçlara neden

olabileceği gösteriliyor. Ayrıca doğruluk, iyilik ve güzelliğin insanoğlunun erdemleri

olduğu, hiçbir kötülüğün cezasız kalmayacağı, arkadaşlığın ve sevginin önemi,

insanların zor olan şeyleri bile yeterince çaba gösterirlerse başarabilecekleri, yalan

söylemenin kötü olduğu, insanın kendine güvenmesi gerektiği gibi konularda

çocukları eğitiyor. Bu eğitimi yaparken de bunu olayları akışına öyle güzel uyarlıyor ki

çocuklar eğitildiklerinin farkına varmadan bu eğitimi elde ediyorlar. Zaten eğlendir-

eğit yönteminin tüm güzelliği de burada değil mi? Kişiler fark etmeden onları

eğitivermek.

Oysa bazı uzmanlar, bu kitabın çocuklar için zararlı olduğu görüşündeler. Neden mi?

Büyü ve sihir gibi olmayan kavramları anlattığından, çocukları gerçeklikten

uzaklaştırdığından…. Ama hangimiz çevremizdeki katı gerçeklikten zaman zaman

bunalıp sıkılarak hayallere dalmıyoruz ki! Ve bu da biz yetişkinler için bile bir

rahatlama, bir huzur bulma aracı olmuyor mu?

24

Tablo 1: Dijital Uçurum Göstergeleri: Hanehalkı Sahiplik Oranları (2000)

Kaynaklar: ITU (2001 ve 2002), OECD (2001) ve TÜBİTAK-BİLTEN (2002)'deki

verilerden derlenmiştir.

Tablo 1'deki verilerin ortaya koyduğu ilginç bir sonuç, yazılım sektöründe yaklaşık 7

milyar ABD Doları ihracat yapan ve diğer gelişmekte olan ülkelere örnek gösterilen

Hindistan'daki bilgisayar ve internet erişiminde yaşanan eşitsizliktir. Tablo 7'deki diğer

bir sonuçta, kişi başına gelir düzeyi yüksek GÜ'lerdeki dijital uçurumun, kişi başına

gelir düzeyi düşük ülkelere göre daha az oranlarda yaşanmasıdır. Gelir düzeyi

özellikle ülkeler açısından bakıldığında dijital uçurumun önemli bir belirleyicisi olarak

görülmektedir (Dasgupta, 2001: 15). Bu bulgular, sorunun çözümü açısından bazı

ipuçları vermektedir.

 

Bir çok ülkede yaşanan kitle iletişim araçlarının kullanım sorunu çeşitli politikalarla

giderilmeye çalışılmaktadır. Bir çok ülkede bu konuya ilişkin çalışmalar yapıldığından

25

bu çalışmada uygulanan politikaların tamamına yer verilmesi mümkün

görünmemektedir. Bu nedenle bazı ülkelerden örnekler verilerek sorunun çözümüne

ilişkin politika oluşturulması açısından bir fikir verilmeye çalışılmıştır

(Telekomünikasyon Kurumu, 2002: 33-47). Avustralya : Bilgi ekonomisine erişebilen

insan sayısının artırılması amacıyla birtakım teşvik programları yürütülmektedir.

Hükümet, telekomünikasyon pazarında rekabetin artırılması, telekomünikasyon

altyapısının geliştirilmesi ve eğitim programlarının düzenlenmesine destek

sağlanması gibi konularda çalışmaktadır. Altyapının geliştirilmesi, erişim noktalarının

oluşturulması, bilgi teknolojileri eğitimi, elektronik devlet ve okullara bilgisayar temin

edilmesi en önemli projeler arasında yer almaktadır. Avusturya: Internet Kurulu

oluşturularak kamuoyunun, internet ve eğitim konusundaki bilinç seviyesinin

yükseltilmesi, BİT ve internet (telebankacılık, online alışveriş, elektronik devlet)

teknolojilerinin kullanılması ile yetişmiş insan gücünün söz konusu sektörlerde sahip

olduğu avantajların ortaya konulması, internet ve bilgisayar kullanımı ile ilgili ulusal

bir eğitim programının yürürlüğe konulması gibi çeşitli hedefler belirlenmiştir. Bu

amaçlar doğrultusunda özellikle düşük ücretle eğitim kursları düzenlenmiş ve başarılı

sonuçlar elde edilmiştir.

Belçika: Hükümet, bilgi toplumunun geliştirilebilmesine katkıda bulunmak amacıyla,

2001-2008 yılları arasında izlenmesi gereken politikaları kapsayan uzun vadeli bir

plan hazırlatmıştır. Okulların, hastanelerin ve kütüphanelerin internet bağlantılarının

indirimli tarifeler üzerinden gerçekleştirilmesine imkan tanınmıştır. Telekomünikasyon

Bakanlığı‘nın çabalarıyla, internet erişiminde saatlik ücretlerde önemli indirimler

yapılmıştır. Ekonomi Bakanlığı; özel sektör işbirliği ile, internete bağlı olmayan

vatandaşlar için BİT ile ilgili olarak bir bilinçlendirme kampanyası başlatmıştır.

Firmalar açısından, küçük ve orta ölçekli işletmelerin BİT ile ilgili potansiyeli

görebilmeleri amacıyla; WEB sitesi tasarımı, elektronik ticaretle ilgili çalışmaları

yürütmekte ve eğitim programları düzenlemektedir. Çek Cumhuriyeti: Hükümet, bilgi

okur-yazarlığı, elektronik ticareti ve kamu yönetiminin dijitalleşmesi gibi konuları

içeren bir eylem planı yürütmektedir. Bu bağlamda bilgisayar fiyatlarının

ucuzlatılması amacıyla bu ürünlerdeki katma değer vergisini azaltmaya ve internetin

tüm kesimlerde yaygın olarak kullanılabilmesine yönelik politikalar uygulamaktadır.

Şili: Hükümet, işbirliğinde bulunacağı organizasyonları tespit etmiştir. SchoolNet adlı

proje ile içerik geliştirme ve öğretmen eğitimi konularında çalışmaktadır. Kolombiya:

26

Hükümet, BİT'ine ilişkin (Computadoras para Educar – Okullara Bilgisayar) adlı kendi

programını hazırlamaktadır. Milli Eğitim Bakanlığı SchoolNet projesine benzer bir

model geliştirmektedir. Uruguay: Eğitim Bakanlığı ve Bilgi Otoyolları Merkezi,

okullardaki internet bağlantıları, içerik geliştirme, öğretmen eğitimi ve uzaktan eğitim

konularında Şili ve Kolombiya gibi Kanada‘nın desteğini almaya çalışmaktadırlar.

Tablo 2: Kitle İletişim Araçlarının kullanım sorunu Mücadele İçin Uygulanan Politikalar

Tablo 2'de bir çok ülkede dijital uçurumla mücadele için uygulanan temel politikalar

verilmiştir. Bu politikaların bir çoğu dünyada olduğu gibi Türkiye'de de (yeterli

düzeyde olmasa bile) uygulamaya konulmuştur. Telekomünikasyon sektöründeki

rekabeti artırıcı uygulamalarda yaşanan aksamalara rağmen, genel olarak altyapıyı

iyileştirme çabaları sürmektedir. Hanehalkının BİT'ne erişimini artırmaya yönelik

uygulamalardan okullar ve diğer kamu kuruluşları aracılığıyla erişim önemli bir araç

olmaya başlamıştır. Ancak, toplam nüfusun yaklaşık %35'ini oluşturan kırsal alanda

yaşayanların BİT'ne erişiminin sağlanması ve BİT'nin (Bilgi ve iletişim teknolojileri)

kamu tarafından çeşitli şekillerde sübvanse edilmesi henüz ilerleme kaydedilmemiş

27

konular arasındadır. KOBİ'lerin BİT'ne erişimine yönelik KOBİNET gibi başarılı

uygulamalar bulunmasına rağmen, bu firmaların BİT konusunda eğitimi ve

desteklenmesi yeterli düzeye getirilememiş bir konudur. Ayrıca, özellikle geri kalmış

yörelere BİT'nin götürülmesi çözülmesi gereken önemli sorunlar arasındadır. BİT

eğitimi bilgisayar kurslarına, daha doğrusu özel sektöre bırakılmış gibi

görünmektedir. Oysa, gelişmiş ülkeler, yurttaşlarının bu olanakları kendi gelirleriyle

elde edebilecek düzeyde olmasına rağmen, BİT eğitimi konusundaki çabaları dikkate

değerdir. Kamu hizmetlerinin ağ ortamına aktarımı ve bu konuda kamunun öncülüğü

bütçe olanakları dikkate alındığında önemli gelişmeler sağlanmış bir alandır (Öztürk

ve Başar, 2002: 16). Ancak, bir çok kamu kuruluşunda BİT kullanımı istenen düzeye

getirilememiştir. Bunun temel nedeni olarak mali sorunların yanı sıra, gerekli hukuki

altyapının oluşturulmaması gösterilebilir. Bu açıdan yasal düzenlemelerin bir an önce

yapılması hem kamu hem de özel sektör için önemli bir itici güç olabilir. Çünkü, yasal

düzenlemeler BİT'nin günlük yaşamda kullanımını dolayısıyla yaygınlığını artıracak

bir faktör olarak görülebilir.

28

6 KİTLE İLETİŞİM ARAÇLARININ GENEL ÖZELLİKLERİ

1 -Kitle iletişim araçları sosyal statüsüne göre herhangi bir farklı yaklaşım

oluşturmadan çok sayıda insana aynı iletiyi aynı anda ulaştırabilmektedir

2 -Kitle iletişim araçları yayınları ile belirli bir süreklilik ve düzenlilik (yayın periyodu)

gösterir

3 -Kitle iletişim araçları sürekli ve düzenli yayınları ile toplumda kendilerine karşı bir

talebin oluşmasına neden olurlar; bu talep zamanla alışkanlığa hatta ihtiyaca

dönüşür

4 -Kitle iletişim araçları ile aktarılan iletiler belge niteliği ve değeri taşıdığı için

inandırıcılık ve alıcıyı ikna etme özelliğini de kazanmaktadır

5- Özellikle radyo ve televizyon iletiyi olay anında aktarabilme özelliğine sahiptir

6- Kitle iletişim araçları ile gerçekleşen iletişim sürecinde geri besleme imkânı

yoktur; bu nedenle alıcının tepkisi anında ölçülememektedir

6.1 KİTLE İLETİŞİM ARAÇLARININ,FONKSiYONLARI VE ETKİLERİ

İletişim tarihi, insanlık tarihi kadar eskidir. İnsanın varolması ile ortaya çıkan iletişim

olgusunun temelinde, paylaşma ihtiyacının giderilmesi gerçeği yatmaktadır. İlk çağ

insanının bir av öyküsünü başkalarına anlatmak için mağara duvarlarına çizdiği

resimler, başarılı geçen bir avdan sonra ateşin çevresinde yapılan danslar, komşu

kabilelerle haberleşmek için belki de yeni reisin seçiminden duyulan mutluluğu

paylaşmak amacıyla göğe gönderilen renkli dumanlar, gemicilere yol gösteren

fenerler, ressamın tuvaline yansıttığı renkler ve çizgiler, bestecinin notalarla kurduğu

ortaklığın neticesinde doğan besteler, sinemacının fikrini belgeleyen filmleri, balerinin

duygularını yansıttığı hareketleri, pandomimcinin biraz da esrar perdesiyle

29

gölgelendirdiği jest ve mimikleri; hepsi, paylaşma ihtiyacının giderilmesi için

başvurulan iletişim yollarıdır.

Yaşamak da başlı başına iletişim faaliyetlerini kapsayan bir olgudur. Doğduğumuz

andan itibaren çevremizle sürekli iletişim, etkileşim içine gireriz. Bilinçsizce çevremizi

etkilemeye, değiştirmeye; yine bilinçsizce etkilenmeye, değişerek çevremize

uyarlanmaya başlarız. Bu çift yönlü etkileşim, hayat boyu sürer gider. Yaşadığımız

sürece zekamızı, kültür ve birikimimizi, kişiliğimizi iletişim alışkanlıklarımız ve iletişim

çabalarımızla ortaya koyarız. Duygu ve düşüncelerimizi başkalarıyla yine iletişim

yoluyla paylaşırız. Anlamak, anlatmak, öğrenmek, başkalarına ulaşabilmek için de

iletişime başvururuz. Denilebilir ki iletişim, beşikten mezara kadar hep bizimledir ve

bizim için hava kadar hayatî bir ihtiyaçtır. İletişimi, temel prensibi paylaşım, etkileşim

ve ortaklık kurmak olan, çeşitli semboller ve araçlarla dünyayı daha yaşanılır kılan,

ileti alışverişine dayalı sosyal bir süreçtir, diye tanımlayabiliriz.

İnsanoğlu, varolduğu günden bugüne dek iletişim kurmak için çeşitli araçlara

başvurmuştur. Kendi gelişimine paralel olarak kullandığı araçlar da gelişmiş; sürekli

gelişen iletişim araçları birbirini tamamlamış; ancak birisi, diğerinin yerini alamamıştır.

İletişimin en yalın, en ilkel araçlarından biri kabul edilen işaretlere, kelimelere dayalı

olan yazı ve konuşma dilinin yanı sıra, beden dili ile sözsüz anlatımlar (jestler,

mimikler, dokunma, cevap vermeme, sessiz kalma gibi davranış ve tutumlar; dans,

resim, v.b.) da yüz yıllar boyunca kullanıla gelmiştir.

Teknolojik gelişimin tabiî sonucu olarak gelişen ve elektronikleşen iletişim araçları,

iletişime sürat ve kolaylık sağlamakla kalmamış; aynı zamanda iletişimi, kitle

iletişimine çevirmiştir.

Günümüzde posta, telgraf, telefon, faks gibi haberleşme araçları; gazete, radyo,

televizyon gibi kitle iletişim araçları; uydular, bilgisayarlar (İnternet ve e-mail) birer

iletişim aracı olarak iletişimin ayrılmaz parçaları durumuna gelmiştir. Bu elektronik

iletişim araçları, günümüzde, kurduğu haberleşme ağıyla kültürü de yaygınlaştırmış;

dünyamızı Mc.LUHAN’ın deyimiyle "küresel bir köy"e dönüştürmüştür.

Kitle iletişim araçları, genel bir tanımla "kitlesel bir boyutta ileti dağıtabilen araçlar"

olarak tanımlanabilir.

Tarihî açıdan bakıldığında kitle iletişim araçları, tiyatro; gazete, kitap, dergi, broşür

gibi yazılı basın; sinema, film, radyo, televizyon, plak, kaset, CD, bilgisayar gibi

iletişim teknolojisindeki gelişmelerin ürünü olan araçlar, günümüze gelinceye değin

hızlı bir gelişim göstermişlerdir.

30

Günümüzde toplumsal varoluşu gerçekleştirerek ortaklık yaratmak, bu varoluşu ve

ortaklığı sürdürebilmek için kitle iletişimine; dolayısıyla kitle iletişim araçlarına ihtiyaç

vardır. Çünkü kitle iletişim araçları, uzmanların ortak bir noktada birleştikleri üzere,

sahip olduğu özellikleriyle alıcı kitlesi üzerinde yarattığı etki ve etkileşim süreci

sonunda toplumsallaştırmayı gerçekleştirmeye muktedir araçlardır.

6.2 KİTLE İLETİŞİM ARAÇLARININ ÖZELLİKLERİ

Kitle iletişim araçlarının özelliklerini şöyle sıralayabiliriz:

1. Kitle iletişim araçları, sosyal statüsüne göre herhangi bir farklı yaklaşım

oluşturmadan çok sayıda insana aynı iletiyi, aynı anda ulaştırabilmektedir.

2. Kitle iletişim araçları, yayınları ile belirli bir süreklilik ve düzenlilik (yayın periyodu)

gösterir.

3. Kitle iletişim araçları, sürekli ve düzenli yayınları ile toplumda kendilerine karşı bir

talebin oluşmasına neden olurlar; bu talep, zamanla alışkanlığa, hatta ihtiyaca

dönüşür.

4. Kitle iletişim araçları ile aktarılan iletiler, belge niteliği ve değeri taşıdığı için

inandırıcılık ve alıcıyı ikna etme özelliğini de kazanmaktadır.

5. Özellikle radyo ve televizyon, iletiyi olay anında aktarabilme özelliğine sahiptir.

6. Kitle iletişim araçları ile gerçekleşen iletişim sürecinde, geri besleme imkânı yoktur;

bu nedenle, alıcının tepkisi anında ölçülememektedir.

31

6.3 KİTLE İLETİŞİM ARAÇLARININ FONKSİYONLARI

Kitle iletişim araçlarının fonksiyonları üzerinde ilk kez duran LASWELL (1960), bilgi

verme, ikna etme ve toplumsallaştırma fonksiyonlarından söz etmektedir. kitle iletişim

araçlarının bu fonksiyonlarına eğlendirme fonksiyonunu eklemiş; Kenneth

BOULDING (1962) ise bu fonksiyonların yanı sıra, malları tanıtma fonksiyonunun

önemini vurgulamıştır

Aysel AZİZ (1982:2), William RIWERS ve Wilbur SCHRAMM’ın (1969) görüşlerine

katılarak kitle iletişim araçlarının fonksiyonlarını;

1. Haber verme, eğitme, eğlendirme,

2. Dış dünyayı görmemizi sağlama,

3. Kültürün toplumumuzdan, bizden sonraki toplumlara ve nesilden nesile geçişini

sağlama,

4. Eşya ve hizmetlerin tanıtılmasına, satılmasına yardım etme,

5. Dışımızda oluşan fırsat ve çağrılara karşılık verme ile sosyal hareketlerde genel

rızaya ulaşma arasında bağ kurmamıza yardım etme olarak sınıflandırmıştır.

6.4 KİTLE İLETİŞİM ARAÇLARININ ETKİLERİ

Kitle iletişim araçları, bu fonksiyonları gerçekleştirirken doğal olarak alıcı üzerinde de

bir etki yaratır. İletişim, her şeyden önce bir bilgi alışverişidir. Bu alışverişten

amaçlanan da anlamak, anlatmak, öğrenmek ve eğitim görmek ihtiyaçlarının

giderilmesidir. Bu ihtiyaçların giderilmesi amacıyla başlatılan iletişim sürecinin

sonunda yaşanan olgu, etkileme ve etkilenme; yani etkileşimdir.

Araştırmacılar, kitle iletişim araçlarının etki alanlarını;

* Fert, grup ya da örgüt düzeyinde etkilenme,

* Sosyal kurum düzeyinde etkilenme,

* Toplum düzeyinde etkilenme,

* Kültür düzeyinde etkilenme

olarak gruplandırmaktadır.

32

Kitle iletişim araçlarının etkileri fert açısından ele alındığında ise;

* Bilgi ya da görüşü kapsayan etkiler,

* Tavır ya da duyguyu kapsayan etkiler,

* Davranış üzerine etkiler

olarak üç ana başlık altında inceleniyor.

Kitle iletişim araçlarının etki türleri;

* Tavır ile düşünce değişiklikleri,

* Ferdî ve toplu tepkiler,

* Gündem belirleme,

* Toplumsallaştırma,

* Denetim,

* Gerçeği tanımlama,

* Egemen ideolojinin sürdürülmesi olarak sınıflandırılmaktadır.

Kuramcılar kitle iletişim araçlarının etkilerinin fert ve toplum açısından ne yönde

olduğu konusunda ortak bir görüşe sahip değiller; konu ile ilgili tartışmalar,

günümüzde de sürmektedir. Kimi araştırmacılar kitle iletişim araçlarının fert ve toplum

açısından etkilerinin olumlu olduğunu savunurken kimi olumsuz olduğunu, kimileri ise

sınırlı olduğunu savunmaktadırlar.

Araştırmacılar, hangi görüşü savunurlarsa savunsunlar sentez olarak ortaya çıkan

ortak bir görüş var: Kitle iletişim araçları, bilgi, görüş ve düşüncelerin paylaşılmasını

sağlayan; sosyal örgütlenmeyi güçlendiren; kamuoyu oluşturan; insanın anlama,

anlatma, öğrenme ve eğitim görme gibi temel ihtiyaçlarını karşılayan; insan ilişkilerini

değiştirip geliştiren; yeni davranış ve tutum kalıplarını, görüş ve düşünce akımlarını

yaygınlaştıran en etkin iletişim araçlarıdır Araştırmacılar, hangi görüşü savunurlarsa

savunsunlar sentez olarak ortaya çıkan ortak bir görüş var: Kitle iletişim araçları, bilgi,

görüş ve düşüncelerin paylaşılmasını sağlayan; sosyal örgütlenmeyi güçlendiren;

kamuoyu oluşturan; insanın anlama, anlatma, öğrenme ve eğitim görme gibi temel

ihtiyaçlarını karşılayan; insan ilişkilerini değiştirip geliştiren; yeni davranış ve tutum

kalıplarını, görüş ve düşünce akımlarını yaygınlaştıran en etkin iletişim araçlarıdır.

33

İletişim – Bilişim Çağı’nın yaşandığı günümüzde, kitle iletişim araçlarının (özellikle

televizyonun) birey ve toplum üzerindeki etkilerini anlayabilmek, bu etkilerin

doğurduğu olumsuz sonuçları görebilmek amacıyla yapılan bu çalışmada, öncelikli

olarak kitle iletişimine ilişkin iyimser yaklaşımlar ele alınacak (liberal gelenek, Mc.

Luhan) ve buradan hareketle, bu görüşlere birçok noktada karşıt olarak, kitle

iletişimine ve bu iletişimin araçlarına eleştirel bir gözle bakılacaktır. Günümüz

toplumlarında son derece etkili olan kitle iletişim araçlarının, bu şekilde, eleştirel bir

bakış açısıyla değerlendirilmesi, birçok insana sıradan gözüken durumların, aksine

böyle olmadığını, kitle iletişim araçlarının birey ve toplum üzerinde olumsuz etkilerinin

bulunduğunu göstermesi bakımından önemlidir.

Biz, politik yapının erkekler tarafından erkekler için düşünüldüğü, kadınların çok az

yararlanabildiği geleneksel bir toplumda yaşıyoruz. Demokratik haklar, politikaya,

seçimlere katılma yolu ile etki etme şansı, geleneksel yapı ve ekonomik gücü elinde

tutan azınlık tarafından yıpratılıyor. Ekonomide ve politikada genellikle erkeklerden

oluşan bir azınlık, neyin, ne şartlar altında üretileceğine, reklamının yapılacağına,

araştırılacağına, bulunacağına karar veriyor. Baştan beri bütün dünyada, geleneksel

toplumlarda kadınlara erkeklerden daha az değer verildiği ve her konuda erkeklere

hizmet etmesi beklendiği biliniyor. Bu geleneksel sistem şiddet yoluyla korunuyor.

Türkiye, tarihi geçmişi ve jeopolitik konumu nedeniyle dünya güç odaklarının siyasal,

kültürel ve sosyo-ekonomik çıkar çatışmalarının merkezinde bulunan en önemli

ülkelerden biridir. Bütün bu sebeplerden dolayı, Türkiye sürekli iç ve dış tehditlere

maruz kalmıştır. Böyle  önemli bir noktada bulunan Türkiye’nin siyasi ve ekonomik

olarak güçlü olması, dünyadaki mevcut dengelerin değişmesine sebep olacak bir

özelliğe de sahip olduğu  bilinen bir gerçektir. Sürekli olarak iç ve dış tehditlerle

uğraşan bir Türkiye, Türkiye’den başka herkesin lehine olmuştur. Bir ülkenin  güçlü

olmasının üç önemli faktörü gerektirdiği bilinmelidir. Bunlar siyasi, ekonomik ve

kültürel faktörlerdir. Bu faktörlerden birinin eksik olması, ülkenin bütünlüğünün

gerçekleşmesine engel olmaktadır. Kültürel bütünlük siyasi ve ekonomik

bütünlüğünde ön şartlarından biridir. Kültürel değerler üzerine medya vasıtasıyla

yöneltilen saldırılar konunun önemini ortaya koymaktadır. İletişim, kültürler için her

zaman her devirde çok önemli olmuştur. İletişim ve ulaştırma vasıtaları toplumların

kan taşıyan damarları gibidir.

34

Haber ve bilgi verme amacı başta olmak üzere, eğitmek, eğlendirmek gibi amaçlar

taşıyan, belirli bir okuyucu kitlesine, belirli aralıklarla ya da sürekli olarak ulaşan

araçlardır Gazete, dergi, radyo, televizyon, sinema gibi kitlelere ulaşan ve iletişimi

sağlayan araçlara kitle iletişim araçları denilmektedir KİA amacı düşünce, fikir,

haberleri çok kısa zamanda geniş kitlelere ulaştırabilmektir Kitle iletişim araçları;

“Daha geniş kitlelere, çevrelere seslenebilmek, onlarla iletişim kurmak için

gerçekleştirilen elektromanyetik dalgaların ve bunların alıcılarının kullanımı ile tüm

kitleye seslenebilme olanağı veren bir araçtır” Kitle iletişim araçlarını incelerken kitle,

kitle iletişim araçları (gazete, dergi, radyo, televizyon, sinema, kitap gibi) aracılığıyla

geniş ve bilinmeyen kitleye (dinleyici, okuyucu, izleyici) iletilmesidir” İletişim; Bilgi,

düşünce, duygu, tutum ve kanılarla, davranış biçimlerinin kaynak ile alıcı arasındaki

bir ilişkileşme yoluyla bir insandan diğerine bazı oluklar kullanılarak aktarılma

süresine denir.

35

36

Kitle iletişim araçları, eğitiminde önemli bir role sahiptir. Özellikle ekonomik

kaynakların sınırlılığı nedeniyle, toplumun her kesiminin eğitim sunusundan

yararlanması, istenilen ölçüde olanaklı olamamaktadır. Ayrıca, ulaşım, nüfus ve

coğrafi koşullar da eğitimin yeterli ölçüde sağlanmasını engelleyen etmenler arasında

yer almaktadır.

Bu bağlamda, toplumun belli konularda aydınlatılmasında ve eğitsel yayınlarla bilgi

sahibi olmasında kitle iletişim araçlarının önemi göz ardı edilemez.

Kitle iletişim araçlarının toplumdaki belli başlı görevleri şu şekilde sıralanabilir:

1. Habercilik; Dünyada ve ülkedeki gelişmeleri en hızlı ve en doğru bir biçimde

topluma aktarmak kitle iletişim araçlarının ana görevleridir. Ancak, bunlar, yansız ve

gerçekçi biçimde ulaştırıldığı ölçüde, eğitici bir nitelik taşıyabilir.

2. Kamuoyu Oluşturma; Toplumu ilgilendiren konularda, değişik siyasal ve bilimsel

görüşlerin serbestçe ortaya atılıp tartışılması, demokratik yönetimde önemli bir etken

olan kamuoyu oluşturulmasına yol açar. Toplumun büyük bir bölümünü etkileyen

gelişmeler karşısında kamuoyu baskısı yaratmak veya ileride olumsuz sonuçlar

doğuracak konularda kamuoyunun aydınlatılması, toplumda oto-kontrolü sağlar. Bu

ise yöneten ve yönetilenlerin birbirlerinin eylem ve işlemlerini daha iyi denetlemesine

olanak sağlar.

3. Siyasal Sürece Katılma ve Denetleme; Toplumu belli konularda bilgili kılmak,

toplumun o konuda söz sahibi olması demektir. Yani, toplumu etkileyen bir gelişme

hakkında bilgisi olan bir birey, grup veya topluluğun, o konuyu denetlemesi ölçüde

kolay olabilmektedir.

Toplum, yönetimin uygulamaları hakkında ne derecede bilgi sahibi olursa, o

derecede uygulamayı denetleme yetkisine sahip olur. Bu bir anlamda siyasal veya

demokratik katılımı da beraberinde getirir.

4. Eğitim; Kitle iletişim araçlarının, toplumsal sorunların çözümlenmesi,

gereksinimlerin karşılaması için, gerekli olan ve örgün eğitim yoluyla elde edilemeyen

veya elde etme olanağı bulunamayan bilgi ve becerinin kazanılmasındaki etkisi

büyüktür. Özellikle bireylerin gereksinme duydukları konularda bilgi, beceri ve

37

davranışları kazanması, temel hak ve sorumluluklarını öğrenmesi, kitle iletişim

araçlarının en önemli görevlerini oluşturmaktadır.

5. Ulusal Bütünlüğün Sağlanması; Yeterli eğitim hizmeti götürülemeyen

bölgelerdeki bireylerin, kitle iletişim araçlarıyla aydınlatılması, ulusal bütünlüğün

sağlanmasında önemli rol oynamaktadır. Ulusal kültürün ve değerlerin geniş kitlelere

yaygınlaştırılması ve maledilmesi, kitlesel eğitimle gerçekleşir.

7 KİTLE İLETİŞİMDE KAYNAKKitle iletişimi, çağımızın yeni olgusu olup iletişimin örgütlü ve kurumsal bir yapıya

dönüşmüş şeklidir. Kitle iletişim araçları hedef kitlesiyle iletişim kurduğunda bir süreç

başlatılır.

Kaynak, tek kişi değil, biçimsel bir örgüt (gazete, dergi, televizyon kanalı, sinema vb.)

veya profesyonel iletişimcilerdir (gazeteci, yapımcı, çeşitli kademelerde çalışan

profesyonel

ileti üreticileri vb.). Kitle iletişim kurumları bir yandan toplumdaki olaylara veya

görüşlere

yanıt verirken, öte yandan da iletişimin oluşturucuları ve başlatıcılarıdır.

Kurum da kod açımcısı, yorumlayıcı ve kodlayıcı olarak üç iş birden yapar. Örneğin,

bir gazetede bütün telekslerden, haber ajanslarından ve muhabirlerden, kodları

açımlamak

üzere pek çok haber gelir. Bunlar üzerinde değerlendirme yapılır. Haberler tek tek

incelenir

ve gerekirse yeniden düzenlenir. Bir hikâye meydana getirecek şekilde yeniden

yazılır,

basılır ve en sonunda gazetede yayınlanır. Medya örgütünün kaliteli iş görmesi için

muhabirlerin ve matbaacıların uyum içinde çalışması gerekir. Medya örgütünün

içinde yer

alan tüm elemanların uyum içinde gerçekleştirdikleri kod açma, yorum yapma,

kodlama

işlemi ile ortaya çıkan ürünün (haber, yazı vb.) belli bir kalitesi olur.

Bir medya örgütüne bir gün içinde çok fazla enformasyon gelir. Medya örgütlerinin

kuruluşu binlerce kodlamayı bir anda yapabilecek ve bunları aynı anda

gönderebilecek

38

şekilde planlanmıştır. Bu işin yerine getirilebilmesi için çok karmaşık ve çok etkin

kanalların

elde bulunması gerekmektedir. Binlerce sayıda gazetenin basımı ve dağıtımı,

filmlerin kopya

edilmesi ve yüzlerce sinema salonunda gösterilmesi, ses dalgalarının elektriğe

dönüştürülmesi ve bunların milyonlarca alıcıya ulaştırılması için pek çok teknik

çalışmanın

yapılması gerekmektedir. Bu nedenle kitle iletişim kurumları gerekli örgütsel alt yapıyı

oluşturmak, üretim ve dağıtım araçlarını satın almak için büyük sermayeye ihtiyaç

duyar.

Kitle iletişim araçlarıyla iletişim üretmek için uzman bir kadro ve geniş bir iş bölümü

gerektirir. Muhabirler, redaktörler, program yapımcıları, köşe yazarları ise

kurumsallaşmış

kişilerdir. Buna göre kitle iletişimi denildiğinde kamu veya özel çıkarlara göre

biçimlendirilmiş örgütlenme biçimleri akla gelir. Kitle iletişim araçlarının örgütlenmesi

özel

teşebbüs şeklinde veya devletin yönetiminde olabilir.

Devletçi yönetim biçimlerinde kitle iletişim araçlarının yönetimi devletin elindedir.

Kamu yayıncılığı sistemi adı verilen bu sistemde, kitle iletişim araçları kamu hizmeti

verme

amacıyla kurulmuş kamu kurumlarıdır. Bu sistemde, devlet güçleri medya içeriğini

denetleme şansına sahiptir. Bu yayıncılık sisteminde medyanın kâr elde etme isteği

ikinci

plandadır. Medyanın asıl görevi toplumsal sorumluluk içinde yayın yapmaktır.

Eğlendirirken eğitmek, eğitirken eğlendirmek asıl amaçtır.

Özel teşebbüs şeklinde olan örgütlenme biçiminin amacı sermaye pazarının bir

parçası

olmaktır. Medya organizasyonları pazar ortamında ürettikleri iletişim ürünlerinin

satışından

kâr elde etmek amacı güder. Para kazanabilmek için daha çok izleyici veya

dinleyiciye

39

ulaşmaları gerekir. Yüksek rating fazla reklam demektir. Çünkü bu örgütlenme

biçiminde

medya organizasyonlarının en önemli gelir kaynağı reklâmlardır. Reklamcılar,

medyadan

tüketicilerin ilgisini çeken, tüketimi özendiren nitelikte programlar yapmasını ister.

İçerikte

insanı düşünmeye yöneltmesi, önemli konular üzerinde kafa yordurması önemli

değildir.

Onlar için “mutlu ve eğlenen insanlar” gereklidir. Reklâmcıların giderek artan etkisiyle

medya reklam endüstrisinin doğrudan kontrolü altına girebilmektedir. Medyanın

tüketicileri

çekme çabası giderek yayıncılıktaki toplumsal sorumluluk anlayışının ikinci plana

itilmesine

neden olmakta bu da yayınlardaki seviyenin düşmesine yol açmaktadır. Serbest

teşebbüs

şeklindeki örgütlenme biçiminde medyanın denetimi tekelciliği önleyen yasalarla veya

özel

denetleme kuruluşlarıyla sağlanır.

KİTLE İLETİŞİMDE MESAJ

İleti, kaynaktan alıcıya gönderilen uyarı, düşünce duygu, kanı veya bilginin kaynak

tarafından kodlanmış biçimidir. İnsanların karşılıklı konuşurken birbirlerine

söyledikleri

sözler, iletidir. İletinin yalnızca sözlü olması gerekmez. Yüz ifadeleri, el kol

hareketleri,

oturuş ve duruş, birer sözsüz iletidir.

Kitle iletişim sürecinde ileti medya kuruluşunun hedef aldığı tüketici profiline göre

hazırlanır. Çünkü ileti tasarlanırken temel amaç hedef üzerinde etkili olmaktır. İleti,

kullanılacak kanalın özelliği ile hedef kitlede yaratılmak istenen tutum değişikliğine

göre

belirlenir. İletinin kodlanmasında, kullanılan simgelerin hedef kitle tarafından bilinen

simgeler olmasına dikkat edilmelidir. Yani her iki tarafın yaşam deneyimlerinin ortak

ürünleri olması gerekir. İletinin temel biçimini oluşturan sözel ve sözsüz kodlar iletişim

40

sürecinde sesli veya sessiz kanallar aracılığıyla gönderilir.

Kaynak tarafından tasarlanan içerik, duygusal veya düşünsel olabilir. İçerik ve yapı

iletinin iki önemli ögesini oluşturur. İçerik anlamla, yapı simgeler ve kodlarla ilgilidir.

Anlam, insanlar tarafından yaratılan öğrenilen, unutulan değişen değerlerdir. İşaret,

söz,

kitap, gazete, dergi, vb. üzerindeki mürekkep, havadaki ses dalgası, telefon, telgraf

telleri

üzerindeki titreşimler şeklindeki sembollerin tümüdür.

İleti hedef kitleye hızla gönderilir. Basılı kitle iletişim araçlarıyla gönderilenlerin

tekrar okunma şansı vardır. Ancak radyo televizyon gibi elektronik ortamlarda

gönderilen

iletiler anlıktır; bir kez algılanır ve sonra kaybolur.

Yapımlardaki temel iletileri ve anlamlar inandırıcılığı ve kalıcılığı sağlamak için belli

aralıklarla tekrarlanır. Ayrıca temel iletiler tanınmış kişiler, yıldız oyuncular tarafından

sunulur. Bu şekilde ürün ile hedef kitle arasında bir ilişki kurar.

İletiler, standartlaşmış ve çoğalmış bir çalışma ürünü, değiş tokuş değeri olan bir

maldır. Kitle iletişim araçlarının programlarının içeriği yaratıcılarının simgesel

anlamlarını

yansıtır. Programlar yapılıp iletildiğinde artık ayrı birer nesnedir; yapımcının veya

izleyicinin karşısına çıkan gerçeklerdir.

İletiler ne söyledikleri ve nasıl söyledikleriyle önem kazanır. İletilerin temel amacı

hedef kitlenin inançları, düşünceleri ve tutumları üzerinde etkili olmaktır. Anlamlar

kişilere

birtakım işaretlerle verilir. Gazetenin başlığı veya atılan manşet neyin, kimin

önemsenmesi

gerektiği konusunda hedef kitleye mesaj verir. Televizyon eğlence programında

“yıldız

kişinin” sahneye çıkarken kameranın odaklanması, alkışlar, sahne süsleri ile

karmaşık iletiler

gönderilir. İzleyici de, aldığı bu iletiler sonucunda programın izlenmeye değer olduğu

düşüncesine kapılır.

41

KİTLE İLETİŞİMDE HEDEF KİTLE

Kitle olumsuz anlamda kuru kalabalığı anlatır. Kalabalık basit anlamıyla değişik

toplumsal birim, meslek, cinsiyetteki bireylerden oluşan topluluktur. Bireyler bir araya

geldiklerinde kalabalık hâline dönüşürler. Kalabalıkları oluşturan bireylerin benzer bir

yapısı

vardır. Farklı inançlar, düşünceler ve yorumlar bir potada eriyerek benzer bir

görünüm alır.

Kalabalıkta heyecanlar ve tepkiler ani bir dışa vurumla gerçekleştiğinden, kalabalıklar

çok

kolay yönlendirilebilir. Kitlenin olumlu anlamı ise ortaklaşa amaçlar için bir araya

gelerek

örgütlenmiş insan topluluklarıdır.

Kitle iletişim bağlamında kitle kavramı, çok dağınık ve üyeleri birbirini tanımayan,

sosyal grupların öğelerine sahip olmayan, devamlılığı olmayan bir yapıyı anlatır.

Kitleyi

meydana getiren bireyler arasında karşılıklı bağlılık, hareket ve tavırlarda aynı

davranış

kalıplarının paylaşımı yoktur. Özellikleri aynı olmayan, aynı norm ve değerleri

taşımayan

kümelerdir.

Kitlenin özelliklerini şu şekilde sıralayabiliriz:

1. Kitle, kalabalık ve kamudan daha büyüktür.

2. Kitle olabildiğince dağınıktır; üyeler birbirini tanımaz, aynı zamanda izleyicileri bir

araya getiren kişi de üyeleri tanımaz.

3. Kitle, belirli amaçlar için bir araya gelip birlikte eylemde bulunma yeteneğinden

yoksundur.

4. Değişen sınırlar içinde kitleyi oluşturan birimler değişik yapılar gösterir.

5. Kitle, kendi başına eylemde bulunamaz, aksine kitle üzerinde eylemde bulunulur.

Kitle iletişim kavramı en eski imparatorluklardan beri vardır. O dönemlerde kitle

iletişimi, medya aracılığıyla kitleleri etkilemek için kullanılan bir yöntem değildi. Eski

42

çağlarda savaş, ayin, tören, eğlence, krallar için piramitler ve anıtlar yapma gibi

yöneticilerin

gücünü kitlelere anlatmak ve kitleleri bu şekilde boyun eğmeye zorlamak amacıyla

kitle

iletişimi kullanılmıştır. Eskiden insanların öyküleştirerek belleklerinde tutmaya çalıştığı

kültürel ürünler, günümüzde modern kitle iletişimi teknolojisiyle kopyalanıp

çoğaltılmaktadır. Destanları, ağıtları, olayları, olguları, üzüntüleri ve sevinçleri ifade

ve

öyküleme, yerel halkın elinden alınarak medyanın elinde yeniden yapılandırılmıştır.

Bu yolla

kitleler üzerinde kültürel denetim sağlanmaya başlanmıştır.

Kitle iletişimini diğer iletişim türlerinden ayıran bir diğer nokta da hedef kitledir. Kitle

iletişimin hedefi kitledir. Hedef kitle, belli bir profesyonel çalışmayla belirlenir. Hedef

kitle

belirlenirken belirli araştırmalar, piyasa analizleri, demografik ve psikografik yapı

analizleri

yapılır. Örneğin her gazetenin okuyucu kitlesi, o gazetenin haberlerine, sayfasına,

olayları

yorumlama biçimine göre farklı dünya arayan kesimlerden oluşur.

Demografik analizler kitleyi oluşturan insanların yaş, cinsiyet, eğitim, meslek, gelir

düzeyi, yerleşim yeri araştırmasının yapılmasıdır. Örneğin, piyasaya yeni sürülecek

bir

otomobil için Türkiye’deki tüketici kitlesinin yapısını bilmek gerekir. Ayrıca reklam için

üretilecek sloganların üretimi de yine hedef kitlenin özelliğini göre

gerçekleştirilecektir.

Kitlenin tepkisi yalnızca reyting veya baskı sayısıyla (tiraj) ölçülmez. Kitlenin

medyada

sürekli karşı karşıya bırakıldığı şiddet gösterilerinden ne ölçüde etkilendiği, bilimsel

yöntemlerle gerçekleştirilecek kamuoyu araştırmalarıyla belirlenebilir.

Psikografik analiz ise üretilen mal, hizmet veya ileti tüketicisinin psikolojik

farklılıklarını ortaya koymaktır. Bu araştırmalarda tüketicinin kişiliği, gizli kalmış

yönleri,

43

beklentileri, sorunları incelenir. Bu sorunlar doğru olarak belirlendiğinde

kampanyalarda bu

beklentileri karşılayacak yanıtlar yer alacağından başarıya ulaşılır. Oysa kişiler arası

iletişimde hedef kitlenin özelliğini belirleme gibi bir kaygımız yoktur.

Kitle İletişiminde Kanal

Kaynak ve hedef birimler arasında yer alan ve işaret haline dönüşmüş iletinin

gitmesini sağlayan yola, geçide “kanal” adı verilir. İletileri taşıyan bu kanallar fiziksel

(ses

hava vb.), teknik (telefon, telgraf vb.) veya sosyal (televizyon, okul vb.) araç olabilir.

Kaynağın biçimlendirdiği ileti hangi kanalla hedef kitleye gönderilecektir? Burada

seçilen kanalın özelliği çok önemlidir. Özellikle iletinin biçimi ve özelliği, seçilen

kanalın

teknik yapısına uygun olmalıdır. Örneğin, afişlerin radyo aracığılıyla verilmesi

anlamsızdır.

İletinin ele alınış ve işleniş biçimi, algılanışını etkiler. Temelde aynı olan ileti değişik

biçimlerde ele alınıp işlenebilir. Televizyona uygun iletilerde, görsel zenginlik görüntü

kompozisyonu, renkler vs. önem taşır. Radyoya uygun iletilerde ise sloganlar, çarpıcı

ifadeler ön plana çıkar.

Günümüzde kanalın ekonomik iletileri yönlendirmede etkili olmaktadır. Örneğin,

Körfez Savaşı sırasında savaş, bilinen formatın dışına çıkılarak uydu yayınları

sayesinde

bütün dünyaya canlı olarak yayınlanmıştır. İnsanlar ilk kez savaşı anında

televizyonlarda

izlemişlerdir. Burada iletişim teknolojisi, “ileti olarak savaş” kavramını gölgelemiştir.

Kitle iletişiminde dönüş süreci besleyici yankı ( geri besleme, geri bildirim veya geri

dönüt) İngilizce’deki feedback’in karşılığıdır. . Feedback gönderilen iletinin ne şekilde

ve ne yönde yorumlanmakta olduğunu anlatır. Başka bir deyişle geri besleme

(feedback), göndericinin iletişimine alıcı tarafından gösterilen tepkidir. Kitle iletişim

sürecinde en

önemli sorunlardan biri feedback olanağının zayıflığıdır. Bireyin bireyle olan

iletişiminde geri besleme anındadır. Birebir iletişimde gönderilen iletinin

44

karşımızdakinde yarattığı etkiyi anında gözlemleme ve yanlış anlaşılması durumunda

iletimizi anında gözden geçirme olanağımız vardır.

Şekil 1.1. Feedback süreci

İletişim sürecinde Bay A kodlayıcı olarak iletiyi yollar. Bay B ise bir kod açımlayıcısı

olarak bu iletiyi alır. Yanıt verme aşamasında Bay B, kodlayıcı olarak iletiyi hazırlar.

Kodlanan yeni ileti Bay A’ya yollanır. Bu kez Bay A iletiyi kod açımlayıcı olarak

yorumlar

ve yorumuna göre yeni bir ileti hazırlar. Eğer Bay A, Bay B’ye gönderdiği iletide

istemediği

halde yanlışlık yapmışsa Bay A, Bay B’ye gönderdiği iletinin yanlışlık yüzünden

çarpıtılmadığından emin olmak isteyebilir. Bu durumda Bay A ilk iletinin “feedback”ini

denetler. Yanlış anlaşılmaya yol açacak bir sözcük kullanmışsa, bunu düzeltir.

Görüldüğü

gibi birebir iletişimde kişi iletisine anında yanıt almaktadır. Buna dolaysız geri

besleme

denir.

Toplum söz konusu olduğunda iletişim yalnızca iki kişi arasında

gerçekleşmemektedir. İşin içine çok sayıda insan, grup ve medya örgütleri

girmektedir.

45

Medya örgütü söz konusu olduğunda ileti kodlayıcısı kurum veya kurumsallaşmış kişi

(yazar, editör, muhabir vb.) olmaktadır. Çeşitli iletişim kanallarıyla medya örgütüne

(gazete,

televizyon, haber ajansı vb.) gelen “girdi”ler, kurumda çalışan (muhabir, yazar, editör)

elemanlar tarafından açımlanmaktadır. Daha sonra değerlendirilip, gözden geçirilen

bilgiler,

yeniden kodlanarak hikâyeleştirilir ve teknik destekle hedef kitleye sunulur.

Kitle iletişimi sürecinde, kaynak ve alıcı birimlerin bir araya gelme şansı yoktur. Bu

nedenle, kitle iletişiminde ortak yaşam alanını yakalamak, bireyler arası iletişime

oranla daha

zordur. İste bu noktada, iletişim sureci acısından alıcı ve kaynağın yaşantı ve yasam

etkinliklerinden kazanımları; süreci anlamak, açıklamak ve daha önemlisi, sürecin

iletisini

artı veya eksi yönde paylaşmak için çok önemli görülmektedir.

Her basın yayın organının hedef kitlesi farklıdır. İzleyici kitlenin bir gazeteyi veya bir

televizyon kanalını tercih etmesinde pek çok etken vardır. İzleyici veya okuyucu,

gazetenin

köşe yazarlarından sayfa düzenine, yayın politikasından magazin sayfalarına,

televizyon

kanalının sunucularından programların içeriğine kadar kendine yakın bulduğu bir öge

yakaladığında programı izlemekte veya gazeteyi okumaktadır. Bazen bir tek bulmaca

sayfası

bile gazetenin satın alınmasına neden olmaktadır. Yayın kanalının sabah kuşağı ile

akşam

kuşağının izleyici kitlesinin özellikleri farklılık göstermektedir.

Kitle iletişiminde radyonun düğmesini çeviren bir dinleyici, ya da gazetenin belli bir

yerini okuyan bir okuyucu iletişim zincirinde en son halkadır. Okuyucunun veya

dinleyicinin

yazı veya program hakkındaki düşüncelerini o anda öğrenmek mümkün değildir.

Yankı geç

geldiği için hedef kitlenin tepkisini izleyip ona göre yeni bir iletişim politikası izlemekte

gecikebiliriz. “Feed-back” sonunda gelir. Ama okuyucu sayısı azalmaya başladığında

gazetenin yayın politikasının beğenilmediğini anlayabiliriz. Ancak bu geç kalmış bir

“feedback”

46

tir.

Kitle iletişiminde asıl etki, dolaysız olarak bireyler üzerinde değil, tersine bireyler

aracılığı

ile gruplar üzerinde olmaktadır. Medya örgütleri aracılığıyla bir yazı, bir haber, bir

televizyon programı şeklinde gelen iletiler önce bireye gelir. Daha sonra o iletiyle ilgili

olan

gruplar bu iletiyi yeniden yorumlar. Örneğin, tarımsal kredilerle ilgili bir iletiyi alan

birey,

daha sonra üyesi olduğu çiftçi derneğinde de bu iletiyi grup içinde diğer üyelerle

birlikte

yeniden yorumlar. Bu yeniden yorumlama ile ileti yeniden kodlanır. Bu kodlama

sonucu,

kimi zaman eyleme de yansır. Bu yansıma seçimlerde kullanılan oylarda da görülür.

Yabancılaşma

Her toplumda ve her çağda görülen anomi ve yabancılaşma, özellikle sanayi devrimi

ile birlikte toplumun yapısında meydana gelen, köklü sosyal ve kültürel değişmelere

bağlı

olarak, yoğun bir şekilde yaşanmaya başlanmıştır. Sanayi devrimi, makinelerle

birlikte seri

halde üretimi getirmiştir. Üretimin niteliğinin değişmesi, toplumsal yapıyı kökten

değiştirmiştir. Üretimin merkezi evden fabrikalara aktarılmış, buna bağlı olarak

kentlere göç

artmış; kentleşmeyle birlikte geleneksel geniş aile, kentsel çekirdek aileye

dönüşmüştür. İş

bölümü artmış, eğitimle statü elde edilmesi önem kazanmıştır.

Bu değişimlere ilk aşamada insanların uyum sağlaması güç olmuştur. İnsanların

uzun

süre içinde geliştirdikleri ve alıştıkları hayat tarzı ile yeni oluşan hayat tarzı arasındaki

ikilemler, anomi ve yabancılaşmaya neden olmuştur. Diğer taraftan, geleneksel

üretim

sürecinde, birey ürettiği ürünün bütün aşamalarını kendisi üstlenmekte ve elde ettiği

üründen

47

manevi tatmin duymaktadır. Buna karşılık, sanayileşme sürecinde birey, iş bölümü

çerçevesinde makineleşmeyle montaj bandında sürekli aynı işin sadece küçük bir

bölümünü yapmak zorunda kalmakta, dolayısıyla ürettiği ürünün bütününü

göremediği ve monoton bir iş yaptığı için işine, kendisine ve topluma

yabancılaşmaktadır. Sanayi toplumunda, başka bir tekdüze çalışma modeli

bürokrasidir.

Sanayileşme ile bir taraftan, seri üretim ile ürünlerde standartlaşma sağlanırken,

diğer

taraftan kitle iletişim araçlarının gelişmesi ve etkinliğiyle düşüncelerde ve hayat

tarzlarında

standartlaşma sağlanmış, böylece kitle toplumu ve kitle kültürü meydana gelmiştir.

Ayrıca,

kitle iletişim araçlarının uyardığı özlemler ile bu özlemleri karşılama düzeyi arasındaki

dengesizlik de anomiye sebep olmaktadır. Kitle toplumu ve kitle kültürü, kapitalist

ekonomik sistemin tüketim boyutunda anlam kazanmaktadır. Üretimin sürekliliğini

sağlamak için kitle psikolojisi bağlamında, reklam ve moda endüstrileriyle tüketim

teşvik

edilmektedir. Kültür ürünleri de standartlaştırılarak tüketimi özendirilmektedir.

Adorno’nun

söylemiyle “kültür endüstrisi” hayat alanlarımızı kuşatmaktadır.

Kitle tüketim toplumu ve kitle tüketim kültüründe, insanlar sadece nicelik olarak önem

ifade ederler. Tüketim pazarının bir müşterisi olan birey, maddi hazlara yönelik

(hedonistik)

bir kültür içinde hayatını sürdürmektedir. Bu maddi hayat tarzı ve kitleselleşme,

insanları

özüne yabancılaştırmaktadır. İleri derecede kapitalistleşmiş toplumlarda kitle toplumu

ve

kültürüne bir tepki olarak, iletişim araçlarının gelişimine paralel, her sosyal grup ve

cemaatin

kendi kültürünü yaşamak istemesi oranında kitle toplumu çözülmektedir.

İnsanın kendisinden, toplumdan ve çevresinden soyutlanması olan yabancılaşma

48

kavramı, ilk kez, insanın kendi eliyle yaptığı ve yarattığı puta tapması ile ilgili olarak

ortaya

çıkmıştır. Çağdaş toplumda insan, kendi özgür iradesiyle düşünmemekte,

kamuoyunun

putlarına, gazetelere, iktidara veya bir lidere göre düşünmektedir. Dolayısıyla, tek bir

fikre

saplanıp onu ikon (tapınma aracı) haline getirmek, insanın varlığını tehdit etmektedir.

Çağımızda insanı kuşatan imaj bombardımanı, insanlara yeni ikonlar sunmaktadır.

Yabancılaşma kavramı insanın ihtiyacının sınırsızlığına bağlı olarak insanın her eşya

üretiminde ruhunun da nesneleşmesi, dolayısıyla yabancılaştırmasıdır. Sanayileşme

ile

birlikte maddeye aşırı tapınma olarak nitelendirilen parasal ilişkilerin yüceltilmesi;

insan ilişkilerini çıkara dayalı, nesneler arası ilişkiye dönüştürmüş, dolayısıyla insanı

yabancılaştırmıştır.

Resim:1.6. Teknoloji insanları esir almış durumda

Sanayi toplumunda kitle iletişim araçlarının yardımıyla, insanın davranışları,

tutumları, düşünceleri ve eylemleri standart hâle gelmiş, dolayısıyla tek boyutlu insan

ve tek

49

boyutlu toplum meydana gelmiştir. Sanayi toplumunda insanlar, “homo economicus”,

yani

ekonomik düşünen insan olarak hareket ederler. Sistemin devamlılığı daha fazla

üretmek ve

daha fazla tüketmektir. İnsanlar da bu ekonomi çarkında, kitle psikolojisi ile

yönlendirilmekte, bütün boyutlarıyla kendi ürettiği nesnelerin kölesi olmaktadırlar. Bu

bakımdan çağdaş insanın puta tapan insan ile özde hiçbir farkı yoktur. Sosyal

ilişkilerimiz

dahi nesneler çerçevesinde anlam kazanmaktadır. Bunun sonucu olarak insanın

kendisini

güçsüz hissederek kendine güvenemediği ve sürü güdüsüyle kendi özgürlüğünü

diktatörlere

devrederek özgürlüğünden kaçtığı görülmektedir.

Sanayi toplumu bireylerin topluma ve siyasete etkin olarak katıldığı kamu toplumu

yerine, insanların kitle iletişim araçları vasıtasıyla yönlendirildiği ve güdüldüğü kitle

toplumu biçiminde yapılanmıştır. İnsanlar kitle toplumunda yabancılaşmaktadır.

Kırsal alanda yaşayanlar “biz” duygusuna dayalı toplum hayatı; şehirlerde yaşayanlar

ise, bireysel ilişki temelinde, farklı hayat tarzları ve çeşitli kültürlerin birlikte bulunduğu

karmaşık yapı içinde sosyalleşirler. Dolayısıyla, köyden şehre göç edenlerin uyum

problemi

olmaktadır.

Sanayileşmenin ileri aşamalarında üretim, otomatik makineler ve bilgisayarlarla

otomasyona geçmiştir. Böylece, insanın fiziksel emeğine duyulan ihtiyaç azalmıştır.

Otomasyon ile üretimde çalışan insan, giderek bir koordinasyon görevi

üstlenmektedir.

Üretim, insan emeğinden çok makineleri kullanmada karar verme ve uygulama işlevi

ile

bilgili olmayı gerektiren bir yapıya geçmektedir. Otomasyon üretimi ile insanların

serbest

zamanları çoğalmaktadır. Önemli olan bu serbest zamanları verimli kullanarak, hayat

alanlarını daha yaşanılır kılmak için yeni kazanımlar sağlayabilmektir. Bu anlamda,

acaba

50

insan eleştirel bir düşünce yapısı içinde, düşünce yapısını geliştirip, daha iyi bir

sosyokültürel

çevre oluşturma faaliyeti mi geliştirecek? Yoksa tüm serbest zamanlarını teknoloji

karşısında pasif ve izleyici bir konumda mı geçirecek? Eğer, insan kendi yarattığı

teknolojinin egemenliğine girerse kendisine, çevresine, insanlara ve dünyaya

yabancılaşacaktır.

21. yüzyıla doğru, iletişim araçlarının gelişmesi ve etkinliğiyle, dünya bağlamında

ekonomik, sosyal ve siyasal küreselleşmenin yanında, özellikle etkisi daha yoğun

olarak

görülen kültürel küreselleşme yaşanmaktadır. Kültürel küreselleşmenin boyutu, uydu

yayınları aracılığıyla medyaların etkinliğinde artmaktadır. Kanadalı İletişim Bilimci

Marshall Mc Luhan’ın dediği gib dünyamız “global bir köy”e dönüşmektedir. Dünyanın

her

yerinden her an haberdar olmaktayız. Ancak, TV vasıtasıyla tek boyutlu kültürel

ürünler

sunulmaktadır. Dolayısıyla bu yayıncılıkta, kültürel enformasyon üretimini elinde

bulunduran hâkim ülkelerin “kültür kodları” ve “kültür modelleri” diğer ülkeleri

etkilemektedir. Bu bağlamda, yabancılaşma meydana gelmektedir. Milli kültür kodları

ile

yabancı kültür kodlarının çatışması ve uyumsuzluğu, sosyo-kültürel hayatta

ikilemlere,

bunalımlara ve anomik yapılanmalara neden olmaktadır.

Tekelleşme

İletişim teknolojilerinin serbest pazar koşulları çerçevesinde işletilmesi çabaları

sonucunda, basında tekelleşmeye yol açmıştır. Bir ülkenin basınının durumu, o

ülkedeki

demokrasinin niteliğini gösterir. Eğer basında ahlâki bir çöküntü ve mesleğin kuralları

ile

ilgili ahlâki bir yozlaşma varsa, bu durum siyasi sistemi, partileri ve siyasetçileri

doğrudan

olumsuz bir biçimde etkiler. Onun için bir ülkede demokratikleşmeyi sağlam temellere

51

oturtmak için önce basını çağdaşlaştırmak gerekir. Basını çağdaşlaştırmanın yöntemi

de,

yozlaşmaya asıl neden olan basında tekelleşmeyi önleyici yasaları çıkarmak ve

uygulamaktır.

Genel anlamda tekelleşme, dağınık, ayrık şeylerin bir araya getirilmesi eylemi, bu

biçimde bir araya getirilmiş şeylerin durumu olarak tanımlanır. Ekonomik tanımına

göre

tekelleşme, işletilen daha büyük sermayeler, kullanılan el emeği ve üretilen ürün

miktarının

artmasıyla kendini belli eden orta büyüklükteki işletmelerin büyüme eğilimidir.

Tekelleşmenin sonunda ortaya çıkan sonuç, işletmelerin büyümesi, başka bir deyişle

üretim birimlerinin büyümesi ve buna bağlı olarak işletme sayılarının azalmasıdır.

Tekelleşme yatay ve dikey olmak üzere ikiye ayrılır.

Yatay tekelleşme bir ana başlık etrafında yer alan ve ilk bakışta başkaları tarafından

yayımlandıkları izlenimini veren diğer bazı ikinci derecedeki gazete ve dergilerin

çıktığı

işletmelerde görülen tekelleşmedir.

Dikey tekelleşmede işletmeler, çalışma alanlarını aynı ürünün üretiminde satışına

kadar yer alan çeşitli işlemlere yayar. Örneğin: İngiliz, Alman ve Fransız basın

gruplarında

görülen haber toplamadan dağıtıma kadar olan işlemlerle uğraşan ve aynı yönetim

altında

birbirini tamamlayan işletmelerin bir araya gelmesi gibi. Kısaca bir işletmenin ham

maddesi

diğerinin ürünü olmaktadır. Dikey tekelleşmede bütünleşme söz konusudur.

Basın alanında gözlemlenen tekelleşme olgusu iki dünya savaşı arasında ortaya

çıkan

ekonomik krizdir. Daha sonraları özellikle 1945’ten sonra her tarafta büyük bir hızla

gelişmiştir. Teknolojideki hızlı değişimler medya kuruluşlarının giderek daha güçlü

ekonomik yapıda olmasını gerektirmektedir. Medya organizasyonlarının kurulması

büyük

sermayeler gerektirmektedir. Bunun sonucunda küçük ve orta çaplı işletmeler ya

kapanmakta

52

ya da daha büyük işletmelerle birleşme yoluna gitmektedir. Teknolojik gereklilikler

ulusların

üretici kesimlerinin çoğunda üretici veya dönüştürücü işletmelerin boyutlarını da

büyümeye

götürmektedir. Basın-yayın işletmeleri de birer ticari kuruluş olduğuna göre, onlar da

bu

sistemin dışında kalamaz. Yani basın-yayın işletmeleri de ekonomik tekelleşmenin

gereklerinden kurtulamaz.

Bugün hemen her ülkede gerek ulusal düzeyde yayın yapan günlük gazeteler, gerek

dergilerin sayılarında önemli bir azalma göze çarpmaktadır. Bu tekelleşme olgusu

haber

ajanslarını da etkilemektedir.

Tekelleşmenin en önemli nedeni ekonomiktir. Basın ve yayın kesiminde işletmelerin

büyümesi ve buna bağlı olarak işletme sayılarının azalması tekelleşmeye yol

açmaktadır.

Burada söz konusu olan basın gruplarının kurulmasıdır. Medya grubu, aynı mali güce

tâbi

çeşitli başlıklar demeti olarak tanımlanabilir. Bu güç, bir kişi veya aynı kişi tarafından

yönetilen şirketler grubu olabilir. Bazı gruplar yayın organlarını daha iyi kontrol altına

almak

için ancak kâr getirebilecek bir piyasanın varlığı durumunda gazete çıkarır.

Basın ve yayın kuruluşlarının işletme maliyetleri oldukça fazladır. Teknik donanım,

kâğıt, iletişim masrafları, ücretlerin artışı, dağıtım sorunları gibi giderler güçlü bir

sermaye

gerektirmektedir. Bu maliyetleri karşılayamayan küçük işletmeler büyük işletmelerle

birleşmektedir.

Basın kuruluşları genellikle ekonomik açıdan açık veren işletmelerdir. Çok sayıda

kimsenin gazete satın alabilmesi için fiyatlar düşük tutulur. Gazetelerin en önemli

gelir

kaynakları ilan ve reklamlardır. Gazetelerin ilan ve reklamlardan sağladıkları gelir,

satıştan

53

sağladıkları gelirlerden daha çoktur. İlan ve reklamlar, başlı başına ayrı bir

tekelleşme nedeni

olmaktadır. Reklamverenler, fazla sayıda okuyucuya erişebilmek, aynı ilan ve reklamı

birden

çok gazeteye vermemek için ilan ve reklamları tirajları yüksek olan gazetelere

vermekte,

bunun sonucu olarak da reklam ve ilan alamayan gazetelerin ekonomik sıkıntıları

daha da

artmaktadır. Kısaca ilan ve reklamlar yayımlandıkları gazetelerin yararına olarak basit

bir

rekabet kuralını bozmaktadır. Teknik nedenlerden dolayı ilan ve reklamlar

birleşmeleri de

sağlanmaktadır. İki veya daha çok ilan ve reklamcılık kuruluşunun birleşmesi buna

örnektir.

Tekelleşmenin bir de siyasal görünüşü vardır. Siyasal tekelleşme basın araçlarının

tamamen veya kısmen ya da az sayıda kişilerin veya özel grupların veya devlet

yöneticilerinin egemenliği altına girmesidir. Yetkinin devlet yararına olarak

tekelleşmesi

özellikle yayın denetimi şeklinde olmaktadır. Yetkinin özel kişiler yararına

tekelleşmesi

ekonomik tekelleşme sonucunda gerçekleşir. Ekonomik tekelleşme bir grubun

tekeline ortam

hazırlamaktadır.

Tekelleşmenin sonuçlarını şu şekilde özetleyebiliriz:

1. Az sayıda işletmelerin veya yalnız bir işletmenin tüm yapımı içine alması,

2. Faaliyetleri tamamen veya kısmen aynı yönetim altında toplanan işletmelerin az

veya çok sıkı bir biçimde gruplaşması (teknik üretim olanaklarının ortak hâle

getirilmesi),

3.İşletmeler arasında ilişkiler kurulması (ilan ve reklam servislerinin birleştirilmesi

gibi.).

Basındaki tekelleşme Batı Avrupa demokrasilerini ciddi bir biçimde tehdit etmektedir.

Buna karşılık AB’nin basında tekeli kaldırmayı öngören bağlayıcı kararı

bulunmamaktadır.

Avrupa Birliği ülkelerinden İngiltere ve Almanya’da anti tekel kanunları nispeten

54

yumuşak olmakla birlikte, Fransa ve Portekiz gibi ülkelerde basında çoğulculuğu

güvence

altına alan çok sıkı kurallar geçerlidir.

Günümüzde uluslararası haber ajanslarını ve yayın organlarını ellerinde tutan güçler,

dünya devletlerinin politikalarına genel olarak yön vermekteler. Bu güçler, ulusal

medya

gruplarını da kendi çıkarları doğrultusunda etkilemektedir. 1980 sonrası silah, gıda,

sinema

veya otomotiv sanayi devlerinin medyaya girmesiyle başlı başına bir sanayi haline

gelen

medya sektörü, stratejik sanayilerin de yan kolunu oluşturmaktadır. Hal böyle olunca

medya

patronları medya etiğini göz ardı etmektedir.

Bir ülkede yayın yapan gazete, dergi, televizyon ve radyo gibi yayın organlarının

çoğalması haber özgürlüğü ve demokrasinin gelişimi açısından olumlu olarak

görülebilir

ancak, sayıca çok olan bu medya organlarının birkaç kişinin egemenliği altına

girmesiyle

birlikte çoğulculuktan veya haber alma özgürlüğünden söz edilemez.

Günümüzde en önemli kitle iletişim araçlarından olan interneti de kendi çıkarlarına

göre biçimlendirmek isteyen güçler belirmektedir. Kişi özgürlüğünün son kalesi olarak

görülen interneti bir para makinesi hâline getirmek üzere harekete geçenlerin sayısı

her

geçen gün artmaktadır. Kuşkusuz, sadece bir yıl içinde sayısı tam olarak

bilinmemekle

birlikte çok sayıda kullanıcıyı birbirine bağlayan internet, ticari firmalar için büyük

cabize

taşımaktadır. Bugün internete bağlanan ağların yüzde 40'ının ticari amaçlı ağlar

olduğu

tahmin edilmektedir.

Kuşkusuz internetin önünde dikilen bu ticarileşme eğilimi çok önemli bir olgudur ve

bu gelişmenin bilgi kaynaklarına erişim ve özgür iletişim açısından çok önemli

sonuçları

55

olacaktır.

İnternetin büyük sermayenin ilgi odağı haline gelmesinin doğurabileceği sonuçlar da

ayrıca tartışma konusudur.4

8 ÇOCUK VE SOSYALLEŞME; KİTLE İLETİŞİM ARAÇLARININ ETKİLERİ

Ortaçağda çocukluk fikri yoktu. 16. yy’a kadar yetişkin ve çocuk tanımlamaları,

bilgileri aynıydı. Çocuk ve yetişkinler aynı dünyayı, aynı ortamı paylaşırlardı. Ayrı bir

çocukluk dünyası oluşmamıştı. Çocukluk fikri batıda ve bütün dünyada oluşmamıştı.

7-8 sekiz yaşından sonra küçük yetişkinler gibi giydirilir ve resimlerde de böyle

çizilirlerdi. Sözlü iletişimin yaygın olduğu dönemde bu süreç böyle ilerledi fakat yazı

kültürünün gelişmesiyle, matbaayla birlikte yetişkin ve çocuklar farklı zeminlerde yer

aldı.

19. ve 20. yüzyılda evrensel çocuk anlayışı yerleşir ve böylece dünyadaki çocuk

duyarlık hareketlerin yönü eğitimden sağlığa, hukuktan çocuk haklarına, kültürden

sanat ve çocuk klasiklerinin vazgeçilmezliğine, çocuk sinemasından müzik ve

tiyatroya kadar çocuk mihengi hep aynı çocukluk tasarımına dayanır.( Şirin

1996:1339)

Yazılı kültürün gelişimi yani matbaayla birlikte artık çocuk yetişkinden tamamen

farklıdır. Görsel medyanın gelişimi ile birlikte modern çocukluk kavramı biçimlenir.

Modern dünyada çocuğu etkilemesi beklenen aile ve okula karşılık onu en çok

etkileyen “görsel medya; televizyon, internet vb. olmaktadır.” Sosyalleşme sürecinde

yani toplumun bir üyesi olma sürecinde kitle iletişim araçlarının çocukların üzerindeki

etkisi önemlidir. Bu makalenin amacı; Türkiye’de yapılan ve çocukların

sosyalleşmesinde televizyon ve diğer kitle iletişim araçlarının etkilerini gösteren

araştırmaların niteliklerini görmek ve yapılacak diğer araştırmalar için temel

hazırlamaktır.

Sosyalleşme Kavramı

4 http://e-okulbilgi.com/kitle-iletisim-araclari-ve-ozellikleri-nelerdir-551.html

56

Sosyalleşme, bir sosyal olgu olarak ferdin doğuştan itibaren toplumun üyeliğini

kazanmasında belli aşamalardan geçerek kendinden beklenen uygun rol ve ilgili

normlardan haberdar olmasıdır.(Mustafa Erkal, a.g.e., s. 81.)

Sosyalleşme yaşam boyu süren bir öğrenme sürecidir. İnsan, doğumundan ölümüne

kadar sürekli bir sosyalleşme içerisindedir. Kültürün nesilden nesile aktarılarak

devam etmesinde sosyalleşmenin rolü büyüktür.

Sosyalleşme insan yavrusunun toplumun bir üyesi haline gelmesidir. İnsanın

sosyalleşmesi çok karmaşık bir süreçtir. İnsan etrafında bulunan sayısız olaylar,

kişiler, içinde bulunduğu, sosyo-ekonomik kültürel koşulların, fiziksel çevrenin ve

birçok etkenin etkisindedir. Bunların karmaşık etkileşimi sonunda insan bir kişi olarak

belirir. Bu sayısız etkenlerin içinde teknolojinin de gelişmesiyle birlikte kitle iletişim

araçları olarak televizyon ve internette yer almaktadır ve bunların etkisi çocukların

sosyalleşme sürecinde ve çocuğun toplumsal kimliğini biçimlendirmesinde etkilidir.

Sosyalleşme, bir öğrenme süreci olarak yaşadığı toplumun istediği şekilde bir toplum

üyesi haline gelmesi için toplumun sosyo-kültürel değerlerini çocuğa aktarması

sürecidir.

Sosyalleşme Süreci Ve Çocuk

Öztürk (1999), Sosyalleşme bireyin içinde birtakım işlevleri olabileceği belirli toplum

ya da toplumsal grubun tarzlarını öğrenme süreci olup uygun örneklerle, duyguların,

değerlerin kişileştirilmesini ve öğrenilmesinin içerir. Başka bir tanımla kişi ile diğer kişi

ya da kişiler arasında cereyan eden ve sonunda toplumsal davranış örneklerinin

kabulünü ve uygulanmasını sağlayan karşılıklı etkileşim sürecidir. Toplum içinde

hangi davranışın doğru hangi davranışın yanlış olduğunu işaret eden kurallar,

hükümler, prensipler ve adetler vardır. Bu normal gelişim süreci içinde toplumun

fertleri tarafından internaliz (kendine mal etme)edilirler ve sırasıyla bunlar bir ferdin

davranışına rehberlik eder. Aile, okul ve toplumun kendisi gibi ferdin

sosyalizasyonunda etkin olan enstitüler bu normların ayakta kalması için çaba

harcarlar.

Çocuk açısından sosyalleşme, bir “öğrenme” ve “öğretme” sürecidir. Sosyalleşme

süreci içerisinde çocuk aile, okul, toplumsal çevre ve kitle iletişim araçları ve diğer

57

birçok etken aracılığı ile toplumun kendisinden beklediği rol ve beklentileri öğrenir.

Aynı zamanda öğrendikleri sayesinde ailesini ve toplumsal çevresini sosyalleştirir.

Sosyalleşme sürecinde tekrar ve taklit önemlidir. Çocuklar sevdikleri, saygı

duydukları kişileri taklit ederler, bu kişilere özenirler onlar gibi olmaya çalışırlar.

Çocuğun sosyalleşmesi ilk olarak ailede başlar ve çocuk toplumsal rollerini bu kurum

içinde öğrenir. Aileden sonra çocuğun sosyalleşme sürecini etkileyen diğer faktörler

okul, arkadaş ve son yıllarda kitle iletişim araçlarıdır.

Kitle İletişim Araçları

Latincesi “common” ve “communicate” kelimelerinden türeyen; “communication”

terimi, günümüzde “bilgi ve düşüncelerin yazılı ya da sözlü olarak aktarılması,

yayılması” anlamında kullanılmaktadır. “Komünikasyon” kelimesi, Türkçemizde en

yaygın olarak kullanılan “haberleşme” ve “iletişim” sözcüklerine karşılık gelmektedir.

Bal’a (2000) göre, İletişimi en az iki kişi arasındaki bir eylem olarak tanımlanmanın

yanı sıra belirli bir kaynakta kodlanan mesajların belli yer ve zamanda, kitle iletişim

araçları aracılığı ile bir amaç doğrultusunda olarak kitlelere ulaşması eylemidir.

Erdoğan’a göre Kitle iletişimi ise, bilinmeyen sayıdaki izleyiciye ulaşmaktır. Ayrıca

kitle iletişimi, halk için üretilen ve onun hızlı bir şekilde tükettiği, halka ait kamusal,

hızlı ve geçici bir iletişimdir.

Kitle iletişim araçları haber verme, bilgilendirme, eğitme, eğlendirme gibi çok değişik

işlevler üstlenen (radyo, televizyon, gazete, dergi, vb.) araçların geneline verilen

isimdir.

Kitle iletişim araçları üç kategoride ele alınabilir. Basılı, görsel, işitsel yayın araçları.

Kitle iletişimin diğer iletişimlerden farklı yönleri vardır. Bu farklılıklar:

• Kitle kalabalık ve kamudan daha da büyüktür.

• Kitle fazlasıyla dağınıktır. Üyeler birbirini tanımaz, aynı zamanda izleyicileri bir

araya getiren kişi de üyeleri tanımaz.

• Kitle belirli amaçlar için bir araya gelip birlikte eylemde bulunabilme yeteneğinden

yoksundur.

• Değişen sınırlar içinde kitleyi oluşturan birimler değişik yapılar gösterir.

• Kitle kendi başına eylemde bulunamaz., aksine kitle üzerinde eylemde bulunulur.

• İletiyi veren belirli bir bireydir, çoğunlukla da kurumdur, ya da kurumlaşmış kişilerdir.

• İletinin niteliği ve niceliği farklıdır. İleti genellikle geniş kitlelere seslendiğinden,

bireysel olmaktan çıkmıştır.

58

• İleti düzenlidir, dizgeli ve belirli bir izlence içerinde yürütülür, süreklidir. Alıcı ne

zaman? Nerede? Nasıl bir ileti alacağını çoğunlukla bilir.

• Kitle iletişim araçlarının verdiği mesajlar herkese açıktır. Ancak bu açık oluş çeşitli

toplumlara göre, belirli ölçülerde kısıtlamalar uğrar. Bu kısıtlamalar; yayınların elde

edilebilme olanağı, yayın alanı, yasal kısıtlamalar, izleyicinin eğitsel, kültürel ve

Sosyo-ekonomik durumundan ileri gelen kısıtlamalardır.

• Kitle iletişimi yapısı gereği tek yönlü olduğu için kanal yapısı karmaşık, kanal sayısı

ise çoktur

9 KİTLE İLETİŞİM ARAÇLARININ ÇOCUKLARIN SOSYALLEŞMELERİ ÜZERİNE

YAPILMIŞ ÇALIŞMALAR

Kitle iletişim araçlarından görsel ve işitsel duyulara seslenen televizyon, çocuklar için

çok önemli sosyalizasyon araçlarından birisidir. Türkiye’de kitle iletişim araçlarının

çocukların sosyalleşmesi üzerindeki etkilerini araştıran çok sayıda araştırma

yapılmıştır. Bu araştırmalarda özellikle kitle iletişim aracı olan televizyon ve/veya

internet bağımsız değişken olarak kullanılmış ve onun etkilerine bakılmıştır.

Öztürk (1999) “Çocuğun Sosyalleşmesinde Televizyonun Etkisi” konulu

araştırmasında İstanbul’da yaşayan ilköğretim ikinci kademesinde öğrenim gören

çocukların günlük hayatlarında televizyonun yeri, fonksiyonu ve programlar

konusunda tavır alışları incelenmiştir. Araştırma örneklemini on beş okuldan 731

erkek, 807’si kız olmak üzere 1538 katılımcıdan oluşmaktadır. Araştırma sonuçlarına

bakıldığında; öğrencilere toplumda saygın bir kişi olmak için hangi mesleği tercih

edecekleri sorulduğunda doktorluk ve sporculuk mesleğini tercih etmişlerdir.

Sporculuk bir meslek olarak modern zamanların bir olgusudur ve televizyonla

çocuklara özendirilmektedir. Araştırmadan çıkan üzerinde çok durulması gereken

konu; öğrencilerin %27.8’nin televizyondan öğrendikleri ile ailesinden öğrendikleri

arasında bir çatışma yaşadığını ifade etmeleridir. Bu çatışma sırasıyla; dini, ahlaki ve

kültürel konularda olmaktadır. Öğrencilerin %78.7’si bir davranışın doğru ya da yanlış

olduğu konusunda en çok ailesine inanmaktadır. Öğrenciler iyi bir insan olmada en

büyük etkinin ailede verilen eğitimle mümkün olduğunu ifade etmişlerdir. Buna göre;

televizyonun etkileri konusunda Türk toplumunda araştırmanın yapıldığı tarihte

televizyonun Türk aile yapısını çok etkilememiş olduğu söylenebilir. Televizyon ve

59

kitle iletişim araçlarının getirdiği modernleşme ile birlikte; sosyal olaylara duyarlık,

yardımlaşma, dayanışma davranışlarına bakıldığında öğrencilerin “doğum gününde

rastladıkları kazaya karşı aldıkları tavır” sorusuna %79’u kaza geçiren kişiye yönelik

olarak “hasta ile ilgilenirim” yanıtları sonucunda sosyal olaylara duyarlı oldukları

belirlenmiştir. Araştırmanın bir diğer bulgusu; kız öğrencilerin televizyonda çıkan

müstehcen sahnelere erkeklere oranla daha olumsuz yaklaşmalarıdır. Bu sonuca

göre geleneksel aile yapısında kadın rolünün cinselliğe ilişkin tutumlarının erkeklere

göre farklılaştığını göstermektedir.

Tuna ( 2008 ), “İlköğretim Çağındaki Çocukların Sosyalleşmesinde Popüler Kültürün

Rolü” araştırmasında Isparta ili merkez ilköğretim okullarının II. Kademesinde okuyan

çocukların sosyalleşmesinde popüler kültürün rolü ve popüler kültür ürünlerinin

çocuklar üzerindeki etkisine bakılmıştır.Buradan yola çıkarak yürütülen çalışmada

popüler kültür ve sosyalleşme kavramları analiz edilmeye çalışılmış, sosyalleşme

süreci ve popüler kültür ilişkisi ele alınarak çocuğun sosyalleşmesinde kitle iletişim

araçları aracılığı ile popüler kültürün gözlemlendiği alanlar ve bunun etkileri ele

alınarak alan verileri doğrultusunda değerlendirilmeye çalışılmıştır.Örneklem

büyüklüğü 650 olarak belirlenmiştir. Araştırmada, ilköğretim çağındaki çocukların

sosyalleşmesinde popüler kültürün rolünü tespit etmeye yönelik, açık uçlu, kapalı

uçlu, yarı kapalı uçlu olmak üzere toplam 115 sorudan oluşan bir anket formu

uygulanmıştır. Sorular, görüşülenlerin demografik özelliklerine, sosyo-kültürel

özelliklerine, sosyalleşme açısından popüler kültürün gözlemlendiği alanlarda

çocukların toplumsal, kültürel, siyasal kimliğinin ve davranış biçimlerinin

şekillenmesinde popüler kültür ürünlerinin rolüne yönelik olarak

hazırlanmıştır.Verilerin toplanmasında, anket formunun yanı sıra görüşme

tekniğinden de yararlanılmıştır. Araştırmada dikkat çeken bulgulara bakıldığında;

“Ailenizle birlikte geçirdiğiniz zamanlarda genellikle ne yaparsınız?” sorusuna

öğrencilerin %39,8’i “TV izleriz” ve %38,9’u “sohbet ederiz” cevabını vermiştir. Buna

göre, öğrencilerin genellikle ailesiyle birlikte ya TV izledikleri ya da sohbet ettikleri

anlaşılmaktadır. Bir diğer bulgu; Örneklem grubuna “Size göre televizyonun en

olumlu etkisi nedir?” sorusunu sorduğumuzda öğrencilerin yaklaşık %39’u

“Televizyondan bir şeyler öğreniyorum”, %32’si “Eğleniyorum” ve %15’i ise “Boş

zamanımı değerlendiriyorum” cevabını vermiştir. Buna göre öğrencilerin,

televizyonun eğitim, eğlendirme ve boş zaman değerlendirme fonksiyonuna işaret

ettikleri söylenebilir. Araştırma sonuçları çocukların sınava hazırlanma ve ders

60

çalışma saatleri dışında boş vakitlerini anne ve babasıyla geçirme yerine ya TV

seyrederek ya da bilgisayarda oyun oynayarak geçirmesi, günümüzde popüler

kültürün, çocukların sosyalleşmesinde etkisinin giderek arttığını göstermiştir. Sosyal

etkileşim yerini televizyon izleme ve internet- bilgisayar oyunlarına

bırakmıştır.Örneklem grubunun ailelerinde izlenilen kanalları ve programları en çok

çocukların babaları tercih etmektedirler. Bununla birlikte aileler çocuklarına sihir ve

şiddetiçerikli filmlerle magazin programlarını izlemelerine izin vermemektedirler. Buna

göre aileler erkek çocuklarının öncelikli olarak şiddet ve cinsel içerikli filmler, buna

karşılık kız çocuklarının sihir ve şiddet içerikli filmleri izlemelerine izin

vermemektedirler. Ailelerin bu tercihlerinde söz konusu film ve programların

çocukların sosyalleşme sürecinde model tercihi bakımından sakıncalı unsurlar

içermesinin rol oynadığı düşünülmektedir. Böylece aileler, bir anlamda popüler kültür

ürünlerinin olumsuz sonuçlarına karşı çocuklarını korumuş olmaktadırlar.Bu

araştırmada; Modernleşme sürecinde aile, okul ve toplumsal çevre dışında

çocukların sosyalleşmesinde kitle iletişim araçları, popüler kültür ürünlerinin

üretilmesinde önemli bir rol oynar ve kitle iletişim araçlarının yaygınlaşmasıyla birlikte

popüler kültür ürünleri çocukların toplumsal, siyasal ve kültürel kimliğinin oluşmasına

etki eder varsayımları doğrulanmıştır.

Demir ( 2009 ) “Televizyon Reklamlarının İçerik Analizi: Çocuk Sağlığı ve Gelişimi”

araştırmasında, çocuk sağlığı ve gelişimine yönelik reklamların, içerik analizlerinin

yapılarak hedef kitleyi etkilemek üzere ne tarz noktalar üzerinde durduklarını tespit

etmeye çalışmıştır. Tüketicilerin ürünlere karsı oluşturdukları tutumlar, onların satın

alma kararlarında doğrudan etki eder. Satın alma kararı da belirli bir tutumun

pekiştirilmesini veya değiştirilmesini etkiler. Firmaların ürünlerinin tanıtımında

tüketicileri dolaylı veya dolaysız yoldan her gün yazılı veya görsel olarak reklam

bombardımanına tutması, reklamın tüketicinin mevcut tutumunu etkilemede

amaçlarına ulaşıp ulaşmadığı sorusunu ortaya çıkarmıştır. Araştırma sonuçlarına

göre; Çocuklara yönelik TV reklamlarının çocukları bir hayli etkilemekte ve özellikle

çocukların tüketim eğilimlerine yön vermekte olduğu gözlemlenmiştir. Araştırma

sonuçlarında; çocuk sağlığı ve gelişimine yönelik reklamların anlatım tarzları ve

kullandıkları dilin özellikleri incelendiğinde, % 75’inin doğrudan anlatım tarzı ile yalın

ve günlük dil özelliklerini kullandıkları, geriye kalan % 25’lik dilimin içerisine giren

reklamların ise dolaylı bir anlatım tarzı kullanarak, biraz süslü bazen de bilimsel

61

terimlere yer veren dil özelliklerini kullandıkları tespit edilmiştir. Bu araştırma,

çocukların küçük yaşta tüketici davranışlarının şekillenmesinde reklamların etkililiğini

göstermiştir.

Tel (…..). “Çocuklarda Sosyalleşme Araçlarının Spora Yönlendirme Durumları”

çalışmasında, çocuklarda sosyalleşme araçları olarak kabul edilen bazı faktörlerin

çocuğu spora yönlendirme durumlarını teorik kapsam içerisinde ele alarak

irdelemiştir.Çocuğun sosyalleşmesine etki eden kitle iletişim araçları bu kapsamda

ele alınmıştır. Kitle iletişim araçları ve özellikle televizyon, ailenin ve çocukların boş

zaman, spor programları, sosyal ve kültürel etkileri dolayısıyla en önemli

sosyalleştirme kurumlarından biridir (Batmaz, 1995:3). Televizyon bu spor

faaliyetlerine yönelmesi ile birlikte hayatlarında hiç spor yapmamış insanlar bile

televizyon sayesinde spor karşılaşmalarına ilgi duymaya başlamışlardır. Kitle iletişim

araçları ve özellikle televizyonun sporu tanıma, tanıtma, eğitim, yönlendirme,

yönelme, etkileme ve etkilenme ve özdeşleşme açısından çok büyük katkıları vardır

(Kılcıgil, 1998:66). Zamanla aktif sporculuğu ve seyir şeklinde kitlelerin ilgisini

arttırmaktadır (Erkan, 1992).Bu araştırmadan televizyonun, izleyici grubunu

inandırma, etkileme, yönlendirme özelliklerin etkili olduğu görülmektedir.

Yıldırım ( 2008 ) “Çocuk ve Televizyonda Şiddet” araştırması sonucunda; çocuklar

izledikleri şiddet sahnelerinden etkilendikleri ve bunu en çok hareketlerine

yansıttıkları belirtilmiş ve televizyondan erkek çocukları daha fazla etkilendikleri ve

çocuklarının arkadaşlarıyla olan problemlerini şiddet yoluyla çözmeleri durumunda

anne ve babalar açıklama yapma yoluna başvurdukları ortaya konulmuştur.

Televizyondaki şiddet çocukların toplumsallaşmasında nasıl etkisi olduğunu

göstermektedir. Çocukların televizyondaki şiddet sahnelerinden etkilenerek yaptıkları

davranışlara ilişkin anne ve babaların büyük bir kısmı bunu çocukların hareketlerine

yansıma olarak belirtmişlerdir. Çocukların şiddet sahnelerinden etkilendiğini anne-

babalar ifade etmişler, bu şiddet sahnelerinden etkilenen çocukların özellikle

oyunlarında silahçılık oyunun oynamaları dikkat çekmiştir.

Köşker (2005) tarafından gerçekleştirilen “Televizyondaki Çizgi Filmlerin İlköğretim

Çağı Çocuklarının Üzerine Etkileri” araştırmasında da öğrencilerin ara sıra da olsa

çizgi filmlerden etkilenerek günlük hayatlarında örnek aldıkları sonucu da bu bulgu ile

62

benzeşmektedir.

Tayfur (1989) , “Televizyonun Çocuklar” Üzerindeki Etkisi adlı yüksek lisans tezinde

kitle iletişim araçları içinde en çok etkiye sahip olan televizyonu ele almışve

televizyonun çocuklar üzerindeki etkilerini araştırmıştır. Televizyonun görsel-işitsel

özelliği ile izlenme kolaylığı ve yayın yoğunluğu ile kitlelerin ilgisini çektiğini; TV’nin

bu nitelikleri bir yana bırakıp birinci görevini yani haber verme görevini yerine

getirmekten çok bir eğlence aracı olarak kullanılması konusu araştırmasında ele

almıştır. Çalışma bir araştırma çalışmasıdır. Çalışmada çocuklar üzerindeki bir çok

olumsuz etkisi bulunan TV’nin şiddet içerikli filmlerle de çocuklar üzerinde olumsuz

etkileri ortaya konmuştur. Bu filmlerin kısa süreli değil uzun süreli etkileri de

belirtilmiştir. Model alınan davranışların özellikle ergenlikte ortaya çıktığı da

vurgulanmıştır. Dil gelişimi üzerinde olumlu etkileri olduğu gibi olumsuz yönünün de

bulunduğu özellikle belirtilmektedir. Bozuk cümlelerin ve argo deyimlerin kullanılması

kuralsız bir dilin oluşmasına da etki sağladığı üzerinde durulmuştur. Çalışma

sonunda TV’nin çocukları hem olumlu hem de olumsuz etkilediği sonucuna

varılmıştır.

Mutlu, (1998); Simsek ve Baran, (2001); İlden Koçkar, (2002)’ a göre, televizyondaki

şiddet içerikli yayınlar çocuklarda dört aşamada etkili olmaktadır:

1. Taklit: Çocuk, davranışlarını ve düşüncelerini kopyaladığı kişilikle kendini

özdeşleştirir. Dolayısıyla taklidi gönüllü olarak yapar.

2. İçine isleme: Taklit ve özümleme bilinçsizce yapılır. Çocuk kendi modelini seçmez,

olaylar içine isler.

3. Yasak tanımama: Bazı sahneler çocuğun hoşuna gider, o da bunları uygulamaya

kalkar. Başkalarına karsı daha saldırgan bir biçimde davranabilirler.

4. Hissizleştirme: Devamlı tekrarlanan şiddet sahneleri çocuğu bu sahneleri

normalmişgibi görmeye koşullandırır. Başkalarının çektiği acıya daha az duyarlı bir

hale gelebilirler. Mutlu’ ya göre duyarsızlaşma “İzleyicilerin kitle iletişim araçlarında

insani acılara, sıkıntılara, ıstıraplara çok fazla maruz kalmalarının sonucu olarak

gerçek yasamda insanların çektikleri acılara karsı bağışık veya daha az duyarlı hale

gelmeleri” dir (Akt: Serhatlıoğlu, 2006:57).

Yıldız (1995), “Televizyon Yayınlarının Çocuklar Üzerindeki Etkileri” adlı

çalışmasında, televizyonun çocuklar üzerindeki etkilerini incelemiştir.Bu amaçla bir

63

anket çalışması yapılmıştır. Anket farklı gelir grubunu temsil eden ilköğretim

okullarının 5. Sınıfına devam eden 10-11 yas grubu çocukları üzerinde uygulanmıştır.

Sosyolojik olgulardan hareketle alt, orta ve üst sosyo-ekonomik düzeyde bulunan

öğrencilere uygulanan anketsonucunda alt sosyo ekonomik düzeydeki annelerin %

78’i; 30-40 yas arasında olması orta yas grubu annelerin büyük çoğunlukla olduğunu

göstermektedir. Aynı gruptaki (alt sosyo-ekonomik düzey) babalarında % 61’i 30-40

yas arasında olması da orta yaşı temsil etmektedir. Annelerin %80’i ev hanımı,

babaların % 43’ü isçidir. Orta sosyo ekonomik düzeydeki okula devam eden

çocukların anne babalarına ait bilgiler ise şöyledir: Annelerin % 62’si 30-40 yas

arasında,babaların ise % 48’i 30-40 yas arasındadır. Annelerin % 76’sı ev hanımı,

babaların % 36’sı serbest meslek sahibidir. Üst sosyo-ekonomik düzeye sahip

çocukların anne babaları ise, % 73anne 30-40 yas aralığında, babaların ise % 53’ü

30-40 yas aralığındadır. Annelerin % 57’si ev hanımı, babaların % 50’si serbest

meslek sahibidir. Bu bilgilerden yola çıkarak seçilen okulların alt-orta ve üst sosyo-

ekonomik düzeyi temsil ettigi belirtilmektedir. Çalışma sonucunda % 97 ortalama ile

çocukların TV izlediği ortaya konulmuştur. Bu çalışmayla çocukların TVizleme saatleri

ve sürelerine de ulaşılmıştır. Ayrıca çalışmada tercih edilen kanal ve programlara

ilişkinde bilgiler bulunmaktadır. En çok çizgi filmlerin izlendiği ve bu çizgi filmler içinde

şiddet içerikli çizgi filmlerin de % 46 oranla tercih edildiği çalışmayla ortaya

konulmuştur.Batur’un (1998) şiddetin etkileri konusunda okul çağına

gelmemişçocukları denek olarak kullandığı bir araştırmada; çocuklara

başkahramanınöne çıkarıldığı şiddet sahneleri, bir başka denek topluluğuna ise

komşulukİlişkilerinin öne çıktığı şiddet içermeyen bir film izlettirilmiştir.

Araştırmasonucunda şiddet içeren çizgi filmi izleyen çocukların, diğer

denekgruplarındaki çocuklara oranla daha fazla saldırgan davranışlar gösterdiği

görülmüştür ( Balaban, 2002: 23).

Can’ın (1996). Eskişehir ilinde yaptığı alan çalışmasında 25 Şubat-3 Mart 1995

tarihleri arasında yayınlanan çocuk programları kuşağından seçilen dört çizgi filmin

okul öncesine giden 65 çocuğa izlettirilmiştir. Araştırma sonucuna göre; çocuklar bu

çizgi filmlerden olumlu- olumsuz etkilenmiştir. Araştırmada, çocukların bu çizgi

filmlerdeki kahramanların söz ve hareketlerinden etkilendiği belirtilmektedir. Çocuklar,

öğrendikleri olumlu ve olumsuz sözcükleri cümle dağarcıklarında kullanmakta ve

kahramanları model almaktadırlar. Ayrıca araştırmada, çizgi filmlerdeki kahraman

isimleri çocuklar tarafından oyuncaklarına verilmekte, oynadıkları oyunlarda şiddete

64

yer verdikleri de belirtilmektedir.

Türkiye’de yapılan “Televizyonun çocuklar üzerindeki etkileri” konulu araştırmalarda

daha çok televizyonun çocuğun bilişsel-dil gelişimine etkileri üzerine çalışmalar

yapılmıştır. Özellikle araştırmalarda kitle iletişim araçlarının çocuğun sosyalleşmesine

ve sosyal gelişimine etkisini araştıran çalışmalar sayıca çok değildir. Bu makalede;

genellikle çocuğun sosyalleşme sürecinde televizyonun olumlu-olumsuz etkilerini

inceleyen araştırmalara yer verilmiştir. Araştırmalarda; televizyonun çocuğun

sosyalleşmesinde etkili olan model alma, taklit eme davranışlarını etkilediği sık

vurgulanmıştır. Televizyonun çocukların sosyal olaylara duyarlılıklarını olumsuz

etkilediği varsayımı doğrulanmamış olup çocukların yardım etme, dayanışma gibi

davranışları göstermeye devam etmiştir. Yapılan araştırmalarda kitle iletişim

araçlarının çocuklarının tutumlarını etkilediği ve bu tutumların aile ve çevresiyle

çatışmalar yaşamasına neden olduğu ortaya çıkarılmıştır. Böylece kitle iletişim

araçlarının inandırıcılığı ve grup üzerindeki “izleyici kitlesi” üzerindeki etkileri

görülmüştür. Böylece son dönemlerde kitle iletişim araçları toplumsal değişmenin

mihengini oluşturan faktörlerden biri olmuştur. Yapılan araştırmaların çoğunluğu

televizyonun çocuğun günlük yaşantısında saldırgan davranış göstermesini etkileyip

etkilemediğine bakmıştır. Şiddet içeren sahneleri izleyen çocukların günlük

yaşantısında saldırgan davranışlar gösterdiği bulguları elde edilmiştir.

Kitle iletişim araçları, davranış biçimlerinin, toplumsal kimliğin, kültürel kimliğin ve

siyasal kimliğin şekillenmesinde rolü büyüktür. Çocuğun sosyal grupla etkileşimini

etkilemekte televizyon izlemeye zaman arttıkça, arkadaş ve çevresiyle oyun için

ayırdığı zamanlar kısıtlanmaktadır. Böylece çocuğun oyun oynarken yaratıcılıkları

arkadaşlarıyla geçirdikleri zaman azalmaktadır.

Görsel medyadaki popüler diziler, yarışmalar çocuğun içinde yaşadığı topluma karşı

yabancılaştırmaktadır. Çocuklar kendi toplumların sözlü ve yazılı kültürüne uzak

kalmaktadır. Çünkü kendi toplumunun kültüründen çok Batı toplumunun kültürü

gösterilmektedir.

Araştırmalarda bu bahsedilen konulara değinilmiştir. Özellikle kitle iletişim araçlarının

çocukların kişilik- benlik gelişimine, sosyal etkileşimine, siyasal ve ahlaki gelişimine

etkilerine bakılan araştırmaların sayısı arttırılabilir.5

5 Emanuel EJ. What Cannot be Said on Television about Health Care. JAMA. 2007; 297(19): 2131-3.

65

66

10 KİTLE İLETİŞİM ARAÇLARI NELERDİR VE GENEL ÖZELLİKLERİ

11 KİTLE İLETİŞİM ARAÇLARI-Posta

-Telgraf

-Telefon

-Faks

-Gazete

-Radyo

-Televizyon

-Uydular

- Bilgisayarlar (İnternet ve e-posta)

12 Gazete Nedir?

Gazete, farklı konularda haber ve bilgi vermek için yorumlu ya da yorumsuz olarak,

her gün ya da haftanın belirli günlerinde düzenli olarak çıkan basılı yayındır.

Gazetenin Özellikleri:Gazete diğer kitle iletişim araçlarına göre okunması daha kolay ve ilgi çekicidir.

Gazeteler, televizyon ve radyo gibi belli merkezlerde ya da belirli cihazlara

gereksinim duyulup dinlenen veya izlenen yayınlardan farklıdır. 

Gazeteyi her isteyen okuyucu cebinde, çantasında rahatlıkla taşıyabilmekte, istediği

zaman ve mekanda rahatça okuyabilmektedir. 

Gazetelerin tümü ya da belli konulardaki haberlerin arşivlenmesi, saklanması çok

kolaydır

Gazete haberleri kalıcıdır. Her zaman için tarihi bir belge niteliği taşır.

Gazeteler, haberlerine daha geniş anlamlar kazandırmak için belli bir kitleyi

etkilemek, kamuoyu yaratmak, konuyu gündemde tutmak gibi nedenlerle haberleri

tekrar tekrar gündeme getirebilir.

Gazeteleri içeriklerine, boyutlarına, yayın politikalarına, yayın periyotlarına göre

sıralamak mümkündür.

67

13 Radyonun Özellikleri Nelerdir?

Radyoelektrik dalgaların özelliklerinden yararlanarak seslerin iletilmesi sistemine

radyo denir. Radyo Sesi, atmosfer içinden, Hertz dalgaları aracıyla çok uzaklara

ulaştırır. Radyo verici ve alıcı olmak üzere iki kısımdan oluşur.

1-Radyo Vericisi: Ses sinyalleri uzaklara iletilirken elektromanyetik dalgalar üzerine

bindirilir. Bu olaya modülasyon denir. Modülasyon sonucu oluşan dalgaya da radyo

dalgası denir. Bu dalgalar ışık hızı gibi hareket ederler.

2-Radyo Alıcısı: Havadaki elektromanyetik dalgalar radyo alıcısı tarafından alınabilir.

Radyo bu dalgayı demodülasyon işlemine sokarak ses sinyalinin taşıyıcı sinyalden

ayrılmasını sağlar.

Radyoelektrik dalgalar alternatif akımın beslediği bir verici antenci oluşturulur.

İvmelenmiş elektronlar antende radyoelektrik dalgaları oluşturduktan sonra bu

dalgalar verici anteni terk ederek yeryüzüne her doğrultuda yayılır.

 

14 İnternetin Genel Özellikleri Nelerdir?

İnternet, dünya genelindeki bilgisayar ağlarını ve kurumsal bilgisayar sistemlerini

birbirine bağlayan elektronik iletişim ağıdır. TDK, İnternet sözcüğüne karşılık olarak

genel ağı önermiştir.İnternet yerine zaman zaman sadece net sözcüğü de kullanılır.

İnternet Türkiyeye 1994 yılında gelmiştir ve geldikten sonra Türkiyede kullanımı � �yaygınlaşmıştır. İnternet günümüzde de yaygın olan 7 den 70′e herkesin kullandığı

teknoloji ürünü olan ve hergün yenilenen bir bilgi kaynağı teknoloji ürünüdür.

İnternet, birçok bilgisayar sisteminin birbirine bağlı olduğu, dünya çapında yaygın

olan ve sürekli büyüyen bir iletişim ağıdır.

68

İnternet, insanların her geçen gün gittikçe artan üretilen bilgiyi saklama/paylaşma ve

ona kolayca ulaşma istekleri sonrasında ortaya çıkmış bir teknolojidir. Bu teknoloji

yardımıyla pek çok alandaki bilgilere insanlar kolay, ucuz, hızlı ve güvenli bir şekilde

erişebilmektedir. İnterneti bu haliyle bir bilgi denizine, ya da büyükçe bir kütüphaneye�

benzetebiliriz. İnternete, bakış açımıza bağlı olarak farklı tanımlamalar da getirebiliriz.�

1997 sonu itibarıyla 100,000,000u aşkın insanın kendi arasında etkileştiği, bilgi �değiş-tokuşu yapabildiği ve kendi yazısız kuralları olan büyük bir topluluktur. Bu,

internetin sosyal yönüdür.

Pek çok yararlı bilginin bir tuşa basmak kadar yakın olduğu dev bir kütüphanedir.

1997 sonu itibarıyla, 20,000,000u aşkın bilgisayarın bağlı olduğu çok büyük bir �bilgisayar ve iletişim ağıdır.

Kişilerin değişik konularda fikirlerini serbestçe söyleyebilecekleri ortamlar barındıran

bir demokrasi platformudur.Evden alış-veriş, bankacılık hizmetleri, radyo-televizyon

yayınları, günlük gazete servisleri vb gibi uygulamaları ile aslında internet aynı

zamanda bir hayat kolaylaştırıcıdır.

15 Bilgisayarın Özellikleri Nelerdir?

Bilgisayar nedir? Elektronik bir cihaz olan bilgisayar, öncelikle bilgileri, ve verileri

kullanıcısından alıp, sonrasında da bu verileri işleyerek, istenilen işlemleri yapabilen

bir cihaz olarak tanımlanabilir. Ancak bilgisayar nedir sorusunun yanıtları sadece

bununla sınırlı değildir. Bilgisayar, yapmış olduğu işlemlerin sonucunu saklayabilen

bir makine olup, kendisine veriyi veren kullanıcısının, istediği zaman, yapılan

işlemlere ulaşabilmesine de olanak tanıyan bir makinedir.

Bilgisayar ne işe yarar? Verilerin girişinin bilgisayar ortamına gerçekleştirilmesi

sonrasında, işlemlerinin yapılması gerçekleştirilir. Bunun sonucunda ise bilgisayar,

yapılan işlemleri depolayabilir, ve depolanan işlem sonuçlarının, kullanıcı istediği

takdirde, çıkışı da bilgisayar tarafından verilebilmektedir.

Bilgisayarın özellikleri nelerdir? Bilgisayarın özellikleri arasında ilk olarak hızlı

olmasından söz etmek gerekmektedir. Çok hızlı bir şekilde çalışan bilgisayarın

özelliklerinden bir diğeri de, çalışırken yorulmamasıdır. Bilgisayarın özellikleri nelerdir

sorusunun bir diğer yanıtı da, hem hızlı; hem de yorulmadan çalışırken, aynı

69

zamanda sıkılmamasıdır. Bilgisayarın özelliklerinden bir diğeri de programlanabilir

nitelik taşımasıdır. Bilgisayarın özelliklerinden bir diğeri ise, kendi başına hiç bir iş

yapmamasıdır. Yani bir bilgisayar; sadece, kullanıcısından aldığı emirleri

uygulamakla yükümlüdür.6

16 KİTLE İLETİŞİM ARAÇLARININ KÜLTÜR-SANAT BAKIMINDAN ETKİLERİ

Kitle iletişim araçları çağımızda inanılmaz bir sürat ve hacimde toplumsal "çıktı"larını

arttırıp, kültür sistemlerini etkilemektedirler. Bu süreç bütünlüğü ile kavranmıyacak

ölçüde karmaşık ve giriştir. Kapsamlı bir yorum elektronik ve bilgisayar endüstrileri

alanındaki son gelişmelerin ayrıntılı irdelemesi olduğu kadar fikir, basın ve haber

alma/verme özgürlüklerin ne ölçüde demokratik düzenin temel ögesi olarak anayasal

teminata kavuşturulmuş bir insan hakkını oluşturup oluşturmadığının tartışmasını da

gerektirmektedir. Son yirmibeş yılın bellibaşlı gelişmelerini göz önüne getirdiğimiz

zaman, kitle iletişiminin yol açtığı devrimin yeni bir aşamaya yol açtığını göreceğiz.

Bu yeni aşama ile dünya evrensel , bilgisayara dayalı bir kitle iletişim düzenine

geçmiş bulunuyor. İkinci dünya savaşının sonunda tartışmalarımız kamuoyunu

biçimlendiren dört Büyükler, yani basın, film, radyo ve televizyon üzerine

yoğunlaşırken, günümüzde olağanüstü güçlü, çeşitli ve şaşırtıcı bir kitle iletişim

araçları varlığı ile karşı karşıya bulunuyoruz. Bu değişik yeni araçlar arasında

belirleyici rolü göz ve kulağa hitap eden materyel oynamaktadır. Günümüzde dünya

piyasası potansyel her müşteriye renkli televizyonun son modellerini, kablolu

televizyon, kaset, video teyp, video teyp alıcısı, videofon, stereofon, lazer tekniklere

dayalı makineler, elektrostatikler, elektroniğe dayalı yüksek sü- ratli baskı, dizgi ve

öğrenme makineleri, elektronikle işleyen mikrofilmler, radyo yolu ile baskı yapan

makineler, zaman bölüştüren bilgisayarlar, veri bankaları, ves. sunmaktadır. Bu yeni

ürünlere ayrıca telematik uygulamalar ve iki ya da daha fazla sayıda iletişim uyduları

arasında kurulacak köprü ve bağlantılar eklendiği takdirde, iletişim alanında sınırsız

ufukların açılmış olduğu ileri sürülebilir.

İletişim alanında görülen bu köklü teknolojik ilerlemeler' genel olarak kültürel yaşamı

nasıl etkilemiştir? Buna kısaca tüm kültürel ürünlerin tecimleşmesi, aydınların

6 http://www.politics.ankara.edu.tr/dergi/pdf/39/1/6_nermin_abadan_unat.pdf

70

toplumsal rollerinin farklılaşması ve iletişimden yararlanan yığınların yapısal

değişmelerin olduğu yanıtı verilebilir. Her ne kadar kitle iletişimin neden olduğu

değişme süreci edebiyat alanında 19 uncu yüzyılın başına kadar geri uzanıyorsa da

o tarihte hemen hemen tümü ile romanlara özgü kalmıştı. Oysa bugün kitle iletişim

araçlarının yaygınlaştırmakta oldukları popüler, kültür sanatsal ifadeyi içeren tüm

araçlan kucaklamaktadır. Günümüzde kültür ürünleri belli kalıplara göze

pazarlanmakta, bu tür popüler kültürün bireyin üzerindeki etkisi ise o ölçüde

artmaktadır. Popüler kültürün "çıktı"ları öylesine ço- ğaldı ki hiç kimse bunları

bilmemezlikten gelemez. Kültürün tecimleştirilmiş sistemi genişlediği ölçüde

geçmişten günümüze kadar uzanan. "gerçek" sanatı da kendi koşullarına uydurmak

sureti ile özümlemektedir. Dolayısı ile örneğin günümüzde' piyasada Bach'tan bir

plak, Rembrandt'ın bİr röprodüksiyonu ya da Milo'lu Venüs'ün bİr kopyası satışa

sunulduğu gibi Bach'ın Brandenburg konçertolarının caza uyarlanmış bir yorumu da

bulunmaktadır! Dünkü dünyamızda tüm kültürel ürünlerin oluşturulması ve ona bağlı

olarak yürütülen sanatsal faaliyetler nüfusun eğitim görmüş tabakaları, aydın denilen

seçkinlere özgü bulunuyordu. Oysa bugün Kitlesel eğitimin yaygınlaşması ve kültürel

ürünlerin tecimleşmesi ile "kültür endüstri"si kökleşti. "Kültür endüstrisi iki ana öğeden

oluşmaktadır: "Kültürel mekanizma" ve "Kafa endüstrisi". Birinci terimi 1959'da ilk

defa ortaya atmış bulunan C.W. Mills,ı kültürel mekanizmayı "sanatsal, fikri ve

bilimsel çalışmaların süregeldiği tüm kurum ve çevreleri ve bu çalışmaları belli

odakların, toplulukların ve grupların yararlanmasına açık bulunduran araçlar" olarak

tanımlamıştır. Buna göre kültürel mekanizmanın çerçevesinde sanat, bilim ve

öğrenme, eğlence ve haber alma hem üretilmekte hem de dağıtılmaktadır. Bu

mekanizma okullar, müzeler, kütüphaneler, radyo, vs. gibi yaygın kurumları

kapsamaktadır. Bazılarınca "Kafa endüstri"si olarak betimlenen kültür endüstrisinin

ikinci ögesi kültürel ürünlerin kullanımı biçimine karar veren ve bu işlerin yönetimini

üstlenen insanlan kapsamaktadır. Bu grubu oluşturanlar da tarihsel bir sürecin nihai

ürünleridir. İlk aşamada karşımıza soyluların yürüttükleri patronaj sistemi

bulunuyordu. İkinci aşamada kültür işçileri anonim bir pazann aracılığı ile ürünyerini

pazarlıyorlardı. Günümüzde kültür bir yandan ticari kurumlar, öte yandan devlet

tarafından desteklenmektedir. Böylece "kafa endüstrisi egemen bir güç haline geliyor

ve bu grubun omuzlarına büyük bir sorumluluk yüklenmektedir. Kafa endüstrisinde

yer alan ve kitle iletişim araçlannı denetleyen teknisyenler ise özel bir yeri işgal

etmektedirler. En yeni, güçlü ve pahalı iletiiim araçlarını kullandıkları için son

71

aşamada kültür mekanizmasına değer ve beğenilerini kabul ettirmektedirler. Örn; bir

filmin çekiminde, bir opera veya dans gösterisinin hazırlanmasında, bir serginin

düzenlenmesinde dikkatlerimizi belli bir konu veya ifade üzerine çeken olgu,

teknisyenlerin tercihi olarak karşımıza çıkmaktadır.

Kültürel bütünlük siyasi ve ekonomik bütünlüğünde ön şartlarından biridir. Kültürel

değerler üzerine medya vasıtasıyla yöneltilen saldırılar konunun önemini ortaya

koymaktadır. İletişim, kültürler için her zaman her devirde çok önemli olmuştur.

İletişim ve ulaştırma vasıtaları toplumların kan taşıyan damarları gibidir.Çağımızda en

büyük değişim iletişim alanında yaşanmaktadır. Teknoloji alanında meydana gelen

gelişmeler her şeyden önce iletişim alanında kendini göstermekte ve toplumda

varlığını hissettirmektedir. Medya, kültürün ulusal ve uluslar arası düzeyde bireylere

ulaştırılması noktasında önemli bir görev üslenmektedir. Diğer taraftan medya (yazılı

basın, radyo, televizyon, internet vb. gibi), özellikle toplumsal hayatta bireylerin çeşitli

sosyal ihtiyaçlarını gidermek için sık sık başvurdukları önemli bir kaynaktır. Bireyler

bu kaynağı bilgi edinme, eğlenme, haber alma maksadıyla kullanırken, medya da

topluma ve dolayısıyla bireylere karşı sorumluluklarını, doğru ve tarafsız olarak

bilgilendirme, eğitim, eğlendirme ve sosyalleştirme vb. gibi fonksiyonları yerine

getirerek yapar. Meseleye bu açıdan bakıldığında, toplumda en önemli iki kurumdan

biri kültür diğeri medya olarak görülmektedir. İki kurumun önemi ve değeri bizi bu

meseleye değinmeye yöneltmiştir.

Kültür; bir cemiyette bir arada yaşayan insanların hayatın muhtelif problemlerine

karşı denedikleri çözüm yollarından meydana gelmiştir. Bu çözüm tarzlarının bir

kısmı zamanla sabit hale gelerek cemiyetin bütününe mal olur ve onun kültürünü

teşkil eder. Diğer taraftan, sosyal ilimlerde kültürden bahsedilirken bu maddi alet ve

usullerden ziyade onların arkasında mevcut bulunduğu farz edilen manevi unsurlar

(inançlar, norm ve kıymet sistemleri) anlaşılır.

Medya; mekan farklılıklarını ve uzaklıklarını yok ederek öğrenmeyi herkes için

mümkün kılan, yeni eğitim teknolojilerinin gelişmesine de yol açmıştır. Diğer taraftan

iletişim devrimi, insanların beklentilerini ve gerilimlerini artırarak, kitle kültürünün

gelişmesinin ve yaygınlaşmasının zeminini de oluşturmuştur. Toplumsal ve siyasal

hareketliliğe ivme kazandıran kitle iletişim araçları, pek çok toplumda bütünleşmenin

72

gerçekleşmesine ön ayak olmuş ve gelişmiş ülkelerde enformasyon toplumunun

gelişini haber vermiştir.

Kitle iletişim araçlarının birer kültür taşıyıcısı ve aktarıcısı oldukları artık bir çok

araştırmacı ve bilim adamı tarafından kabul edilmektedir. Günümüzde, bu araçların

etkileri ülkelerin sınırlarını dahi aşmıştır. Gelişen teknoloji, bu araçları daha güçlü ve

daha etkili hale getirmiştir. Örneğin, uydu yayınlarıyla, Amerika'daki ya da

Avrupa'daki bir futbol müsabakasını anında izleme olanağı ortaya çıkmıştır.

Televizyon çağımızında kitlelere ulaşan en büyük iletişim aracıdır.Televizyon insanın

zaman ve mekan sınırlılıklarıyla çizili gündelik yaşam deneyiminin sınırlarını

geliştiren, geliştirmekle de kalmayıp, bu deneyimin nitel ve nicel örüntüsünde önemli

değişikliklere yol açan bir teknolojik olanaktır. Kitle iletişim araçlarının gelişme

aşamaları ve bireylere ulaşılabilirlikleri göz önüne alındığında, hiç biri televizyonun

gücüne özelliklede, kısa bir zamanda erişememiştir.

Amerikalıların çoğunun “medya” dendiğinde, ilk olarak televizyon akıllarına

gelmektedir.Amerikalıların çoğu, siyasi bilgilerinin pek çoğunu televizyondan

aldıklarını ve gazetelerden ziyade televizyonlardan almış oldukları bilgiye

inandıklarını belirtmektedirler. 1950’li yıllarda Amerika’da gelişen ve yaygınlaşan

televizyon, kısa sürede insanların yaşamlarının önemli bir bölümünü işgal etmiştir.

İnsanların haber alma, pembe dizileri izleme, spor olaylarını takip etme, eğlenceli

komedileri izlemelerine, diğer taraftan bilgi ve eğitimlerini artıran yöntemlerde de

önemli değişikliklerin olmasına yol açmıştır.

Televizyon, çağımızın en büyük “kültürel üretim” aracı olmuştur.Çünkü, televizyon

kendisinden önceki iletişim ve sanat biçimlerini köktenci bir şekilde etkileşmiş ve

değiştirmiştir. “artık hiçbir şey televizyondan önceki gibi olmayacaktır.”Televizyonun

diğer iletişim araçları üzerindeki etkilerini radyo, dergicilik ve sinemadan örneklerle

değerlendirilir. Örneğin, eskiden tek ulusal günlük eğlence aracı olan radyo, bu

işlevini televizyona bırakmak zorunda kaldıktan sonra, programcılık yaklaşımı

bakımından büyük bir değişiklik yaşamıştır. Benzer eğilim ulusal dergilerde de

görülmüş, olabildiğince çok konuyu kapsayan, mozaik tarzı dergilerin yerini sadece

özgül konulara ve hobilere yer veren dergiler almıştır. Popüler sinema ise,

televizyonun sosyal-siyasal baskısı ve denetimler nedeniyle pek ele alamadığı şiddet

ve cinsellik temalarına olabildiğince kışkırtıcı biçimde yönelmiştir. Televizyonun diğer

73

iletişim araçları üzerindeki baskıcı ve olumsuz tesirleri günümüzde de devam

ederken, özellikle sinema, radyo ve sanat biçimlerinden geniş ölçüde faydalanmayı

sürdürmektedir.

Televizyon, kitle iletişim araçları içinde en fazla tartışmaya konu olan araçlardan biri

olmuştur. Bu tartışmaların çoğu, televizyonun bireyler üzerindeki etkileri üzerine

odaklanmıştır.Televizyonun bireylere etkileri üzerine tartışmaların genel olarak iki

kutupta toplanmaktadır. Bunlar,televizyonun bireyler üzerinde olumlu ve olumsuz

tesirleri olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.Fakat,tartışmaların odağına televizyonun

olumsuz etkileri üzerine yapılan görüşler oturmuştur. Türkiye’de bu tartışmalar,

özellikle özel televizyon kanallarıyla birlikte oldukça alevlenmiştir.Televizyonun

olumlu fonksiyonlarının olduğu yönünde görüş belirtenler, onu toplumun aynası

olarak görürler. Bununla birlikte, bir toplumun sıkıntıları, özlemleri, beklentileri,

alışkanlıkları,öncelikleri, genel beğeni düzeyi ve yaşama bakış tarzı o toplumun

izlediği televizyon program yapısından anlaşılabilir. Barrat’a göre, kitle iletişim

araçları içinde en son teknik buluşlardan biri olan televizyon, günümüzde gerek

gelişmiş, gerekse gelişmekte olan ülkelerde eğlence, haber, eğitim,kültür gibi çeşitli

gereksinimlerin karşılanmasında yoğun olarak kullanılan bir araçtır. Zaten televizyonu

olumlayan yaklaşımlar genellikle bu aracın fiziksel ve teknik olanaklarının büyüsüne

kapılmışlığı şu ya da bu ölçüde dile getirmişlerdir. Mc Luhan, bu olanak sayesinde

insanın kendi küçük çevresinin bir üyesi olmaktan çıkıp, iyice küçülen dünyanın etkin

bir üyesi olduğunu savunurken; Daniel Lerner ve Wilbur Schramm televizyonu,

özellikle üçüncü dünya ülkelerinin“Batıya ulaşma” aracı olarak görmüşler;

“modernleşme” çabalarının en etkili unsuru olarak değerlendirmişlerdir. Televizyona

yönelik olumlu değerlendirmeler genellikle, bu aracın teknolojik potansiyelinin ön

plana çıkarılmaya çalışıldığı görülmektedir.

Çağımız insanı, televizyon ile kendisine gidilmeyen,kendisinin bize geldiği bir

dünyada yaşamaktadır. Olaylar yaşanmamakta, haber ve görüntü olarak evlerimize

birer meta olarak girmekte, gerçek olaylar, yeniden üretilip belli bir söylem içinde

verildiklerinden toplumsal bir işlev ve anlam kazandıkları için oluşturulan meta,

gerçek olaydan daha fazla önem kazanmaktadır.Televizyonun içeriklerinin

düzenlenmesinde hitap ettiği izleyici kitlesinin sosyal, ekonomik ve kültürel seviyesi

74

önemlidir. Özellikle, izleyici kitlenin cinsiyet dağılımına bakıldığında bunların

çocuklardan, gençlerden ve kadınlardan oluştuğu görülmektedir

Televizyon üzerine yapılan eleştirilerde genellikle, programlar ve içerikler ön plana

çıkar. Bennett, bireylerin tüketime feda edilmesinin televizyonda yaygın olduğunu

belirtir. Diğer taraftan televizyon, sadece haber kalitesindeki genel düşüşün

sorumlusu olarak suçlanmakla kalmayıp,politikaya dair genel cehaletten suç ve

şiddete, akşam sofrasındaki muhabbet yokluğuna varıncaya dek tüm toplumsal

hastalıklardan sorumlu tutulmaktadır. Toplumsal olarak konuya bakıldığında,insani

ilişkileri güçlendiren değer yargıları yerini, televizyonun getirdiği yeni kültürel

değerlere bıraktığı görülmektedir. Televizyon, yabancı kaynaklı diziler ve reklamlar

aracılığıyla kültürler arası etkileşimi artırırken, diğer taraftan da varlıklı ülkelerin

zengin bireylerinin yaşam ve estetik anlayışını ön plana çıkarmış, ve zaman içinde bu

değerlerin benimsenmesi yönünde öğretici olduğu görülmüştür.

Kısaca, diyebiliriz ki insanlar, birçok olayı kitle iletişim araçlarından takip

etmektedir.Böylelikle, kitle iletişim araçları ile önce bir dünya imajı çizilir, ardından da

çizilen bu imaj hakkında ne düşünülmesi gerektiği kitlelere empoze edilir. Bir başka

deyişle, üzerinde düşünülecek dünya, bu dünya hakkında düşünülebilecek düşünme

biçimleri, çıkar sahibi bireyler ve gruplar tarafından tayin edilmekte ve kitleler devamlı

olarak yönlendirilmektedir. Artık, yakın çevremiz ve yüz yüze iletişimde

bulunduğumuz bireylerle ilgili sahip olduğumuz bilgiler dışında, dünya hakkında

bütün bildiklerimiz veya bildiğimizi sandıklarımız bize, günlük gazeteler, haftalık

dergiler, radyo ve televizyon vb. gibi kitle iletişim araçlarından aktarılmakta ve

benimsetilmeye çalışılmaktadır. Huxley’in kitle iletişim araçları hakkındaki yargısının

doğru tarafları olmasına rağmen kabul etmek,sosyolojinin olaylara objektif ve çok

yönlü yaklaşmak gerektiği yönündeki ilkesiyle çelişmektedir. Toplumsal ve bireysel

düzeyde düşünüldüğünde, kitle iletişim araçlarının olumsuz fonksiyonları yanında,

olumlu fonksiyonlarının da olduğu bir gerçektir.

“Halkın bilinçlenmesi” çok sık kullandığımız bir söylemdir. Daha önce de söylediğimiz

gibi halkın değişik kesimleri farklı eğitim düzeyine sahip. Dolayısıyla, bakış açıları,

beğenileri, merakları, uğraşları, beklentileri de farklı. Burada en önemli amacın,

halkın çoğunluğunu belli bir eğitim ve bilinç düzeyinin üzerine çekebilmek olmalıdır.

75

Bunun en etkin yolu da, bu amaç için medyayı kullanmaktır. Çünkü toplumun

çoğunluğuna en kısa yoldan ulaşmanın çaresi budur. Peki, ya medya bu şekilde

topluma hizmet etmek için kullanılmaktan alıkoyulursa…? O zaman, medya bir takım

güçlere hizmet eden bir araç olmaktan öteye gidemez. Örneğin, bir tartışma

programında ortaya konan fikirler tartışılmaktan çok, empoze edilmeye çalışılıyorsa,

bu medyanın gücünü kötüye kullanarak, toplumu etkilemek olacaktır. Ama toplum

bundan bir yarar sağlayamayacaktır.Günümüzün gazetelerine baktığımızda, yer alan

haberlerin çoğunun aslında içi boş bir takım olayların haber verilmesinden meydana

geldiğini görürüz. Oysa halkın etraflarında gelişen olayları yorumlama becerilerine

katkıda bulunan haberler toplumun gelişimine hizmet eder. Tabi ki gazetede yer alan

her haber için bu beklentide olmak gerçekçi olmayabilir, ama en azından gazetelerin

anlamlı bir bölümünü kaplayan köşe yazılarından bunu beklemek çok doğaldır. Aynı

şekilde televizyon programlarının hepsinden kültür düzeyini artırıcı öğeler içermesini

bekleyemeyiz, ama bir kısmının bu amaca hizmet etmesini beklemek hepimizin

yararına olacaktır.Pek çok durumda olduğu gibi, burada da sadece beklenti içinde

olmak yetmeyecektir. Bir takım çıkarların peşinde olanlar, halkın bilinçlenmesini

istemezler. Çünkü halk üzerinden kolay para kazanmak, fazla zahmete girmeden

tüketime yöneltmek isterler. Halkın kullanması gereken, yaptırım gücüdür.

İhtiyaçlarını talep etmesi, bu taleplerin karşılanması için üzerine düşeni yapması

gerekir. Ama öncelikle gerçek ihtiyaçlarının ne olduğunu ayırt edebilmelidir. Bu

farkındalık da ancak eğitimle gerçekleşebilir. İşte bu noktada medya-toplum

ilişkisindeki kısırdöngüyü görebiliriz. Eğitim için en önemli araçlardan biri medyadır,

ama medya eğitime hizmet etmez. Yeterince eğitilemeyen halk, geçek ihtiyaçlarının

farkına varamaz, bunları medyadan talep edemez. Bu böylece sürüp gider.Yapılması

gerekenler konusunda, halkın belli bir düzeyin üzerinde eğitim almış kesiminin

desteği gerekir. Halkı uyandırmak, ihtiyaçlarının farkına varmalarını sağlamak, neyi

ne şekilde talep edebilecekleri konusunda yol göstermek gerekir. Eğer bu yolda

medyanın desteği alınamıyorsa işler zorlaşır ve yine bir kısırdöngü baş gösterir. Bu

durumda belki de, sivil toplum kuruluşları daha etkin bir rol alabilir. Ancak medyanın

elinde bulundurduğu gücün yanında, hangi kuruluşların etkin olabileceği de ayrıca

tartışılması gereken bir konudur.7

7 http://atil24.tumblr.com/post/22349841619/medyanin-k%C3%BClt%C3%BCr-%C3%BCzerine-etkisi

76

17 UYGULAMADA KİTLE İLETİŞİM ARAÇLARI

Kitle iletişim araçlarının kendi tekniklerinden kaynaklanan özellikleri vardır. Kitle

iletişiminde ileti göndermek için değişik araçlar kullanılır. Gazete, yalnız başına ve

referans gruplarına danışılmadan hızlı okunan bir kitle iletişim aracıdır. Gazete

günlük haberleri öğrenmek için alınır. Gazeteyi bir kere okumak yeterlidir. Ancak

anlaşılmayan konular olunca bir kez daha okuma şansı vardır. Dergi evlerde bir hafta

durabilir. Dergi birkaç kere okunabilir. Çünkü dergide yazılanları referans gruplarıyla

tartışılabilir ve birkaç kere okunabilir. Dergiler özellikle belli konularda ayrıntılı

araştırmalar içerdiği için başvuru aracı olarak da kullanılabilir. Radyo ise gazetede ve

dergiden çok daha farklı bir kitle iletişim aracıdır. Radyoda sade, açık ve tekrarlanan

bir metin yazılır. 24 Televizyonda hareketli görüntü ve ses vardır. Ancak televizyon

görüntüsü yanılsamadır. Küçük noktaların yoğunluklarıyla oluşan resim insan

zihnince daha önceden tanımlanan bilgilerle çakıştırılır ve algılanıp, anlamlandırılır.

Gerçekte görüntü yoktur. Yarım görüntülerin diğer yarısı zihince tamamlanır, zihin

mekanik olarak çalışır. Ancak zihin gazete okurken, televizyon izlediğindeki kadar

kod çözümüyle uğraşmaz. Televizyonda, izleyici, anında çözümleme yapmak

zorundadır. Ancak televizyonda geri dönme şansı yoktur. Ne durdurabilirsiniz, ne

birine sorabilirsiniz. Sürüklenip gidersiniz. Televizyonda insanın günlük yaşamına ve

hayata bakış açısına göndermeler yapılır. Gazetede görüntü yoktur. Ancak semboller

vardır. Zihnimizde okuduğumuz şeyleri canlandırırız. Fotoğraflar vardır ama bunlar

görüntü gibi değildir. Anlamlar dil bilgisi kurallarına göre oluşur. Dil bilgisi ve söz

dizimi kullanımına göre zihnimiz bir mesaj alıp değerlendirir. Radyocu son derece

açık, tekrarlamacı bir teknik sunar. Çünkü dinleyicinin gazetede okuduğu gibi metni

baştan okuma veya dinleme şansı yoktur. Radyo ve televizyonda tekrar şansı yoktur.

Televizyon görüntülerinin hepsi yansılamalar sonucu olur. İnsan beyni, daha önceden

tanıdığı televizyonda oluşan çeşitli yansımalara yabancılık çekmez. Bu yansımalar

belli bir yoğunluğa geldiği zaman beyin bunları alır, algılar. Bu yansımalardan

meydana gelen şekil normal hayatta görülmüştür. Renkler biçimler biliniyordur; bu

yüzden görüntüler gerçek sanılır. Televizyon zihni çok yorar. Televizyon izleyen

kişinin zihni, gazete okuyan kişiden daha yoğun çalışır. Televizyon izleyen kişinin

zihni birçok mesajı aynı anda çözmeye çalışır. Fakat kod çözümlemede çalışmaz,

tembeldir. Söz ve görüntü akmaya devam eder. Televizyon izleyicisi söze dayanan

kodlamayla görüntüye dayanan kodlamayı birlikte ve anında algılamak zorundadır.

77

Bu yüzden televizyon izleyen kişiler okuma-yazmayı yeni öğrenmiş kişiler gibidir.

Televizyon, renge ve biçime dayanan görsel bir araçtır. Televizyon basmakalıp

çözümler yaratır. Geri dönüşü yoktur. Kalıplaşmış metin, kalıplaşmış çözümleme

yapmayı gerektirir. Fakat izleyici gönderilen her iletiyi anlamaz. Çünkü izleyici

kendisini belli iletiler için şartlandırmıştır. Gazetelerin görsel öğeleri olan fotoğraflar,

çeşitli süslemeler ve grafikler; inandırıcılığın yanında sayfaya renk katma, okuyucuyu

eğlendirme ve haberleri mizah yolu ile eleştirme gibi işlevlere de sahiptir. Haber

grafikleri ve diğer süslemeler, fotoğrafın çekilmesinin mümkün olmadığı ve çeşitli

nedenlerle fotoğraf çekilmediği durumlarda haberi desteklemek için kullanılır. Basılı

araçların diğer kitle iletişim araçlarına göre üstünlüklerini şu şekilde sıralayabiliriz:

Okuyucu metnin görünümünü kontrol eder. Radyo ve televizyonun ürünlerini

sunabilmesi için özel bir sahne ortamına gerek vardır. Televizyon ve sinemada

izleyici veya dinleyici belli mekânlarda ve konumlarda bulunarak gösterilen ürünleri

hızlı bir şekilde izleyebilir. Oysa basılı yayımları okuyucu istediği zaman istediği yerde

okuma şansına sahiptir.Tekrarı mümkündür. 25 Diğer araçların aksine basılı araçlar

kitleye bir kere erişme olanağı ile sınırlı değildir. Radyo programları genel olarak bir

defa sunum için hazırlanır. Çok özel durumlar dışında sinema filmlerinin birden fazla

gösterilme şansı yoktur. Basılı araçlar ise her zaman el altında tutabilir ve okuyucular

ise istedikleri zaman tekrar okuma şansına sahiptirler. Konu daha detaylı işlenebilir.

Herhangi bir konuyu detaylı bir şekilde ele almak için uygun tek araç basımlı

araçlardır. Radyo ve televizyon programları ise kısa süreli olmaları nedeniyle

konunun ancak ana hatları işlenebilir. Belli konunun gelişimini verebilmek için

gerektiğinde seri filmler ve radyo programları yapılabilir. Ancak bunların etkisi izleyici

kitlesinin programı izleyebilmesiyle sınırlı kalmaktadır. Yani izleyici programın yayın

saatini yakalayabilirse izleme şansını elde edebilmektedir. Bu nedenle karmaşık ve

güç konuların sunulması için en uygun araç basılı araçlar olmaktadır. Her konuda

uzmanlaştırılmış bir sunuma elverişlidir. Diğer kitle iletişim araçları göz önünde

bulundurulduğunda içerik olarak en az standartlaşma basılı araçlarda görülmektedir.

Basılı araçlar olabildiğince geniş bir yelpazeye dağılmış kitlelere seslenme

durumunda olduğu için azınlık görüşlerini de basılı araçlarda yansıtmak mümkün

olabilmektedir. Daha yüksek güvenirliği vardır. Basılı araçların var olan okuyucu

kitlesi bu yayınlara güvenmektedir. Belli okuyucu kitlesi belli yayın organlarının

yayınlarından etkilenmektedir. Basılı araçlar diğer araçların tersine bireye, olayı

dilediği hızla izleyebilme olanağı sunmaktadır. Okuyucu, gazetesini kendi algılama ve

78

okuma hızına göre okuma avantajını kullanır. Basılı araçlar azınlıkta kalan görüş ve

düşüncelere diğer kitle iletişim araçlarına göre daha cesurca yer verebilmektedir.

Azınlık grupları veya belirli çıkar gruplarına seslenmek için yapılan yayınlar ikna etme

konusunda diğer araçlara göre özel bir üstünlüğe sahiptir. Radyonun diğer kitle

iletişim araçlarına göre en önemli üstünlüğü ikna edici özelliğinin olmasıdır.

Dinleyiciler radyo dinledikleri zaman, basılı araçlardan elde edemedikleri kişisel

yakınlık duygusunu hissetmektedirler. Özellikle siyasi, kampanyalar sırasında

dinleyiciler siyasilerle, gazetelere oranla daha çabuk ve aktif olarak etkileşim içine

girebilmektedirler. Öyle ki, önemli kişilerle yüz yüze iletişim kurulmuş gibi olmaktadır.

Basılı yayınların kitleye ulaşabilmesi için dağıtılması gerekmektedir. Radyonun teknik

özelliğinden dolayı diğer araçlara göre hızlı bir haber akışı sağlayabilme özelliğine

sahiptir. Bir olay hakkındaki ilk bilgiler çoğunlukla radyodan öğrenilebilir.. Radyo ile

bir ülkenin en uzak köşesine en hızlı ve en etkili biçimde ulaşılabilmektedir. Dağ

başındaki çobanın bile radyo dinleme şansı olabilmektedir. İnsanlar başka işlerle

uğraşırken de radyo dinleyebilirler. Yazı yazarken, yatarken, gezerken, okurken her

zaman radyo dinlenebilir. 26 Radyonun basılı araçlara göre tercih edilmesinin

nedenlerinden biri de radyo dinlemek için okuma yazma bilme zorunluluğunun

olmayışıdır. Basılı yayımları takip etmek okuma yazma bilmeyi gerektirir. Bun

nedenle özellikle eğitim düzeyi düşük okuma yazması olmayan kitlelerin tercih

ettikleri kitle iletişim aracı radyodur. Radyo düşünsel görüntüler çizme sanatıdır.

Radyonun yalnızca kulağa seslenen bir araç olması nedeniyle dinleyiciler radyoda

anlatılanları kendi düş dünyalarına göre yorumlarlar. Radyoda ses. müzik ve efekt

kullanılarak insanların beyinlerinde görüntüler yaratılır. Bunlar kimi zaman bir trafik

kazasının görünmeyen, gerçekle hiç ilgisi olmayan görüntüsü; kimi zaman gerçekte

olmayan bir üzüntü, yine gerçekle hiç ilgisi olmayan bir sevincin görüntüsüdür. Radyo

dinleyici ile baş başa kalabilen tek ve en önemli iletişim aracıdır. Radyonun etkisi

buradadır. Bu durum radyoya karşı kişisel bir yakınlık duygusu kazandırmaktadır.

Radyonun kişinin arkadaşı olma özelliğine karşı televizyon izleyicilerin düşünmesine,

hayal kurmasına imkân vermez. Çünkü görüntüler izleyenin karşısındadır. Televizyon

genellikle diğer bireylerle bir arada izlenebilir. Gazetelerde spor sayfalarını daha çok

erkek okuyucuların; moda ve sosyete sayfalarını ise kadınların izlediği belirlenmiştir.

Önemli bir ulusal bunalım olmadığı sürece gazetelerdeki dış haberleri daha çok lise

veya yüksek öğrenim düzeyindeki okuyucular izlemektetir. Genelde insanlar

haberlerin tamamını okumamaktadırlar. Eğlendirici sayfalar daha ilgi çekici

79

bulunmaktadır. Sürükleyici ve aktüaliteye dayanan bir anlatım ilgi çekmekte, buna

karşılık soyut ve ciddi anlatımlar itici bulunmaktadır. İnsanların çoğu okumaya gerek

bırakmayan bol fotoğraflı ve renkli gazeteleri tercih etmektedirler. Heyecan uyandıran

haberler, belli bir gazete tercihi olmayan insanların o gazeteye yönelmesini

sağlamaktadır. Sansasyonel haberleri tercih eden gazeteler tercih edilmektedir.

Gündelik hayatın rutin işleyişi içinde yorulan ve bunalan insan ciddi haberlerden çok

eğlendirici haberlere yönelmektedir. Günlük yaşamın sorunları karşısında çaresiz

kalan insan gazetelerde, radyoda ve televizyonda kaçış olanağı sunan haberleri,

metinleri ve programları daha ilgi çekici bulmaktadır. İçinde yaşadığı toplumsal

ortamın yarattığı sorunlardan kaçan insan bir televizyon dizisinde, aynı sorunları

yaşayan başka insanların var olduğunu görerek rahatlamaktadır. Kendini o dizideki

kahramanla özdeşleştirerek yalnız olmadığını hissetmektedir. Yaşadığı acı verici

sorunların sorumlusunun kendisinin olmadığını görünce rahatlamaktadır. Büyük

kentlerde yaşayan insanlar birbirleriyle, otobüs beklerken, pazarda alış veriş

yaparken ya da kafelerde karşılaştıklarında birbirleri hakkında pek bir şey bilmedikleri

için o günkü gazetelerin yazdıklarından, televizyondaki bir diziden söz ederek, bu

ortamlarda yüzeysel ve sorunsuz bir ilişki kurabilmektedirler. 27 Ayrıca yaşadıkları

büyük kentte yayınlanan gazetelerdeki haberleri okuyanlar, bilinmezliklerle dolu kent

ortamını biliyormuş duygusuna kapılmaktadırlar. Böylece büyük kentin

bilinmezliklerine karşı duydukları korkuyu azaltmaya çalışmaktadırlar. Korku filmlerine

veya çizgi romanlara duyulan ilgiyi açıklamaya çalışan bazı iletişimciler bu türleri

izleyenlerin ölüm veya tehlikelerin korkularını yaşayarak ya da hissederek

rahatladıklarını görmüşlerdir. “Ölümü ensemizde hissetmek” bir bakıma ölümle veya

korkulan bir tehlike ile dostça ilişki içinde olma duygusu yaratmaktadır. Bu ürünleri

izleyenler ölüm veya tehlike ile kurdukları bu dostluk ilişkisi içinde ölümün veya

tehlikenin başkalarına gideceğini umarak rahatlamaktadırlar.

18 SONUÇ

Kitle iletişim araçları çağımızın vazgeçilmezi durumundadırlar. Kitle iletişim sayesinde birçok veriyi kolaylıkla elde ediyoruz. Kitle iletişim bu yönüyle birçok kurum ve kuruluşların hizmetinde iyi araçlardır. Bu sayede bir çok kişiye çok rahatlıkla ulaşılmıştır. Kitle iletişim araçları yaşadığımız dünyayı küçültmüş rahatlıkla işlerimizi gerçekleştirmemize yardımcı olmuştur.

80

Ancak ne var ki, bu araçların birtakım külfetleri de bulunmaktadır. Geçmişte televizyonların maliyetlerin yüksek olması nedeniyle lüks olarak karşılanırken günümüzde artık lüks değil kolaylıkla sahip olunan araçlardır. Yine aynı şekilde bundan yaklaşık beş on yıl önce bilgisayarları aynı durumda görebiliriz fakat gönümüze gelindiğinde kişisel bilgisayarların maliyetinin düşmesi kullanımın artmasına neden olmaktadır.

Kitle iletişim birçok getirisi olmuştur. Bu teknolojiyi kullanan eğitim kurumları kat kat başarı elde etmişlerdir.

Kitle iletişim araçlarının olumsuz yönleri de vardır. Eğer yayın doğru değilse ve devamlı şiddete teşvik ediyorsa bireylerin hayatını olumsuz yönde etkileyecektir. Nitekim okullarda şiddet olayları, maç kavgaları, bencilleşen insanları, intihar olayları, cinnet geçiren aileleri, popüler kültürün etkisinden ötürü kendi kültür ve gerçeğine yabancı kalmış insanları örnek verebiliriz.

Kitle iletişimde dikkat edilmesi gerekenler vardır. Bunları sıralarsak; öncelikli olarak haberin doğru olması gerekir. Düzgün bir dille açık şekilde verilmeli, kişileri ve toplumu provoke edecek şeylerden kaçınılmalı, kişi ve karakterlerin seçimine dikkat edilmeli şiddete teşvik edecek unsurlardan kaçınılmalı. Ancak bunların yapılması için kısıtlayıcı sansürleyici önlemler yerine daha da insancıl daha barışçı bir tutumla yayın ve programlar geliştirilmelidir.

19 KAYNAKÇA

-Atilla DORSA – Sinema ve Çağımız 1

-Emanuel EJ. What Cannot be Said on Television about Health Care. JAMA. 2007; 297(19): 2131-3.

81

-http://merakliblog.com/kitle-iletisim-araclari-nelerdir/

-http://www.felsefe.gen.tr/kitle_iletisim_araclari_nedir_ne_demektir.asp

-https://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0leti%C5%9Fim_ara%C3%A7lar%C4%B1

-https://tr.wikipedia.org/wiki/Bas%C4%B1n-yay%C4%B1n

-http://eodev.com/gorev/5972492

-Sütlaş M. Medya İçin Sağlık, Sağlık İçin Medya. Türkiye Gazeteciler Cemiyeti, İstanbul: Şefik Matbaası, 2007. s.101-27.

-http://kayhankaratas75900.blogcu.com/kitle-ilesim-ve-egitim/6838776

-http://golkoyhurriyetio.meb.k12.tr/meb_iys_dosyalar/52/07/739192/icerikler/degerler-egitimi-kitle-iletisim-araclari-ve-degerler_343507.html

-http://golhisarhem.meb.gov.tr/egitim/halkegitim/kitle.htm

82