V¡N PHßNG TH¦êNG TRùC

VÒ NH¢N QUYÒN

Ph¸I ®oµn

Liªn minh ch©u ©u

VÊN §Ò NH¢N QUYÒN

TRONG KHU¤N KHæ PH¸P LUËT

QUèC TÕ Vµ VIÖT NAM

(Tµi liÖu tham kh¶o vÒ kiÕn thøc b¶o ®¶m quyÒn con ng­êi ë ViÖt Nam)

Hµ NéI – 2012

Tham gia biªn so¹n:

Ch­¬ng 1: TS. Vò C«ng Giao; ThS. L· Kh¸nh Tïng

Ch­¬ng 2: TS. Vò C«ng Giao; ThS. L· Kh¸nh Tïng

Ch­¬ng 3: TS. §Æng Dòng ChÝ; TS. Hoµng V¨n NghÜa

Ch­¬ng 4: PGS.TS. Th¸i VÜnh Th¾ng

____________________________________________

Ên b¶n nµy ®­îc ra ®êi víi sù trî gióp cña Liªn minh ch©u ¢u. C¸c t¸c gi¶ chÞu tr¸ch nhiÖm hoµn toµn vÒ néi dung cña Ên phÈm nµy vµ d­íi bÊt kú ph­¬ng thøc nµo nh÷ng néi dung nµy còng kh«ng ®­îc coi lµ ph¶n ¸nh quan ®iÓm cña Liªn minh ch©u ¢u. C¸c c¬ quan cña Liªn minh ch©u ¢u vµ bÊt kú ng­êi nµo ®¹i diÖn cho c¸c c¬ quan nµy còng kh«ng ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ viÖc sö dông nh÷ng th«ng tin cã trong Ên phÈm nµy.

3 4

LêI TùA CñA §¹I Sø - TR¦ëNG PH¸I §OµN

LI£N MINH CH¢U ¢U T¹I VIÖT NAM

Nh©n quyÒn, d©n chñ vµ ph¸p quyÒn lµ nh÷ng gi¸

trÞ cèt lâi cña Liªn minh ch©u ¢u (EU). §­îc thÓ hiÖn trong HiÖp ­íc thµnh lËp Liªn minh ch©u ¢u, c¸c gi¸ trÞ ®ã ®­îc t¸i kh¼ng ®Þnh m¹nh mÏ khi Liªn minh ch©u ¢u th«ng qua HiÕn ch­¬ng c¸c quyÒn c¬ b¶n vµo n¨m 2000 vµ ®­îc ®¶m b¶o h¬n vÒ ph¸p lý víi sù ra ®êi cña HiÖp ­íc Lisbon n¨m 2009. GÇn ®©y, Liªn minh ch©u ¢u ®· lÇn ®Çu tiªn th«ng qua Khung chiÕn l­îc vÒ Nh©n quyÒn vµ D©n chñ vµ bæ nhiÖm mét ®¹i diÖn ®Æc biÖt, vÒ nh©n quyÒn.

Liªn minh ch©u ¢u tin t­ëng r»ng D©n chñ vµ Nh©n quyÒn lµ nh÷ng gi¸ trÞ phæ qu¸t vµ kh«ng thÓ t¸ch rêi cÇn ph¶i ®­îc thóc ®Èy m¹nh mÏ trªn kh¾p thÕ giíi. Kh«ng mét quèc gia nµo cã thµnh tÝch nh©n quyÒn hoµn h¶o, Liªn minh ch©u ¢u tÝch cùc thóc ®Èy vµ b¶o vÖ c¸c gi¸ trÞ nh©n quyÒn trong ph¹m vi biªn giíi cña m×nh vµ trong mèi quan hÖ víi c¸c n­íc kh¸c. §iÒu ®ã liªn quan ®Õn viÖc ®¶m b¶o hiÖu qu¶ gi¶m nghÌo vµ lµ sîi chØ ®á xuyªn suèt quan hÖ ®èi ngo¹i cña c¸c n­íc. TÊt c¶ c¸c tháa thuËn th­¬ng m¹i vµ hîp t¸c cña Liªn minh ch©u ¢u víi c¸c n­íc thø ba ®Òu cã ®iÒu kho¶n quy ®Þnh r»ng nh©n quyÒn lµ mét yÕu tè thiÕt yÕu trong quan hÖ gi÷a c¸c bªn.

ViÖt Nam vµ Liªn minh ch©u ¢u chia sÎ quan ®iÓm r»ng qu¶n trÞ tèt, nh©n quyÒn vµ nhµ n­íc ph¸p quyÒn lµ ®éng lùc cho sù ph¸t triÓn. §ång thêi, d©n chñ hãa lµ mét qu¸ tr×nh dÇn dÇn, liªn tôc vµ cÇn ph¶i ®­îc ®¶m b¶o trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi vµ v¨n hãa cña mçi quèc

gia. Mçi quèc gia vµ x· héi cã quyÒn tù do lùa chän vµ ph¸t triÓn theo c¸ch thøc cña m×nh, song ph¶i phï hîp víi nh÷ng nguyªn t¾c phæ qu¸t vÒ nh©n quyÒn ®­îc thÓ hiÖn trong c¸c c«ng ­íc quèc tÕ vµ khu vùc cã liªn quan.

Trong bèi c¶nh nµy, Ph¸i ®oµn Liªn minh ch©u ¢u t¹i ViÖt Nam ®· hîp t¸c chÆt chÏ víi V¨n phßng Nh©n quyÒn vµ mét sè chuyªn gia ch©u ¢u ®Ó chuÈn bÞ vµ Ên hµnh tµi liÖu tham kh¶o phôc vô tËp huÊn vµ héi th¶o vÒ nh©n quyÒn nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ gi¸o dôc vµ vµ b¶o vÖ quyÒn con ng­êi ë ViÖt Nam. Mét sè héi th¶o vµ tËp huÊn b¸o c¸o viªn do Liªn minh ch©u ¢u tµi trî ®· ®­îc tæ chøc th«ng qua Dù ¸n Hç trî ®èi tho¹i chiÕn l­îc ViÖt Nam - EU nh»m giíi thiÖu víi c¸c c¸n bé lµm c«ng t¸c nh©n quyÒn ë trung ­¬ng vµ ®Þa ph­¬ng mét sè vÊn ®Ò quan träng vÒ ph¸p luËt vµ thùc tiÔn vÒ nh©n quyÒn.

ViÖt Nam lµ mét ®èi t¸c quan träng cña Liªn minh ch©u ¢u vµ chóng t«i s½n sµng ®ång hµnh qu¸ tr×nh c¶i c¸ch cña ViÖt Nam gåm cã lÜnh vùc nh©n quyÒn trªn tinh thÇn ®èi tho¹i x©y dùng vµ s½n sµng hç trî ph¸t triÓn. Víi ý nghÜa ®ã, Liªn minh ch©u ¢u tin t­ëng r»ng viÖc thóc ®Èy vµ t«n träng c¸c quyÒn con ng­êi vµ nhµ n­íc ph¸p quyÒn cã ý nghÜa rÊt quan träng cho sù ph¸t triÓn cña ViÖt Nam còng nh­ quan hÖ song ph­¬ng gi÷a hai bªn. Gi¸o dôc nh©n quyÒn còng lµ mét khÝa c¹nh quan träng ®Ó ph¸t triÓn vµ t«i hy väng r»ng tµi liÖu nµy sÏ mang l¹i nh÷ng kiÕn thøc tèt vµ toµn diÖn vÒ nh©n quyÒn vµ tÇm quan träng cña nh©n quyÒn ®èi víi sù ph¸t triÓn.

Franz Jessen §¹i sø - Tr­ëng Ph¸i ®oµn

Liªn minh ch©u ¢u t¹i ViÖt Nam

5 6

LêI GIíI THIÖU

B¶o vÖ vµ ph¸t huy gi¸ trÞ quyÒn con ng­êi lµ mét

trong nh÷ng môc tiªu chñ yÕu mµ Liªn Hîp quèc lu«n

theo ®uæi tõ khi thµnh lËp ®Õn nay, ®Æc biÖt lµ tõ khi

th«ng qua Tuyªn ng«n thÕ giíi vÒ nh©n quyÒn n¨m

1948. §©y lµ nÒn t¶ng ph¸p lý ®Ó Liªn Hîp quèc vµ c¸c

quèc gia kh«ng ngõng nç lùc trong viÖc b¶o ®¶m quyÒn

b×nh ®¼ng cho tÊt c¶ mäi ng­êi.

Víi vai trß lµ cÇu nèi chia sÎ vµ n©ng cao nhËn thøc

cho c¸c c¸n bé lµm c«ng t¸c trªn lÜnh vùc nh©n quyÒn,

thêi gian qua, V¨n phßng Th­êng trùc Ban ChØ ®¹o vÒ

Nh©n quyÒn cña ChÝnh phñ ®· tæ chøc c¸c cuéc tËp

huÊn, héi nghÞ, héi th¶o vÒ chuyªn ®Ò nµy. Tõ kinh

nghiÖm tÝch lòy ®­îc qua c¸c kho¸ tËp huÊn, héi nghÞ,

héi th¶o ®· ®­îc tæ chøc, víi mong muèn chuyÓn giao

kiÕn thøc vµ kinh nghiÖm trªn lÜnh vùc nµy, V¨n phßng

Th­êng trùc tæ chøc biªn so¹n cuèn s¸ch “VÊn ®Ò

nh©n quyÒn trong khu«n khæ ph¸p luËt quèc tÕ vµ

ViÖt Nam” ®Ó lµm tµi liÖu tham kh¶o cho c¸c c¸n bé

lµm c«ng t¸c nh©n quyÒn tõ Trung ­¬ng ®Õn c¸c ®Þa

ph­¬ng.

Cuèn s¸ch nµy ®­îc xuÊt b¶n trong mèi quan t©m

s©u s¾c cña Liªn minh Ch©u ¢u vµ Dù ¸n Hç trî ®èi

tho¹i chiÕn l­îc ViÖt Nam – Liªn minh ch©u ¢u. Nh©n

dÞp nµy, chóng t«i xin tr©n träng c¶m ¬n nh÷ng t©m

huyÕt vµ ®ãng gãp cña tÊt c¶ c¸c tæ chøc, c¸ nh©n ®· hç

trî thiÕt thùc cho viÖc xuÊt b¶n Ên phÈm nµy.

Víi nh÷ng ®iÒu kiÖn hiÖn cã, nh÷ng khiÕm khuyÕt

cßn tån t¹i trong Ên phÈm nµy lµ ®iÒu kh«ng thÓ tr¸nh

khái. Ban Biªn tËp rÊt mong nhËn ®­îc ý kiÕn ®ãng gãp

cña quý vÞ ®éc gi¶ ®Ó néi dung vµ gi¸ trÞ cña cuèn s¸ch

®­îc hoµn thiÖn h¬n trong lÇn t¸i b¶n sau.

Xin tr©n träng giíi thiÖu cïng b¹n ®äc.

Ban Biªn tËp

7 8

Ch­¬ng 1

MéT Sè VÊN §Ò C¥ B¶N

VÒ QUYÒN CON NG¦êI

Môc ®Ých vµ cÊu tróc cña Ch­¬ng 1

Ch­¬ng më ®Çu nµy nh»m cung cÊp cho ng­êi ®äc

kiÕn thøc kh¸i qu¸t vÒ mét sè vÊn ®Ò lý luËn c¬ b¶n vÒ

quyÒn con ng­êi. §iÒu nµy rÊt cÇn thiÕt bëi chØ khi n¾m

b¾t nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn c¬ b¶n trong ch­¬ng nµy míi

cã thÓ hiÓu ®óng vµ s©u s¾c c¸c tiªu chuÈn quèc tÕ vµ

quy ®Þnh ph¸p luËt quèc gia vÒ quyÒn con ng­êi sÏ ®­îc

®Ò cËp ë nh÷ng ch­¬ng sau.

Sau khi lµm râ kh¸i niÖm (môc 1.1), nguån gèc (môc

1.2) vµ tÝnh chÊt cña quyÒn con ng­êi (môc 1.3), ch­¬ng

nµy nªu ra mét sè c¸ch ph©n lo¹i quyÒn con ng­êi (môc

1.4), ph©n tÝch c¸c chñ thÓ cña quyÒn (môc 1.5), chñ thÓ

cña nghÜa vô (môc 1.6), mèi quan hÖ gi÷a quyÒn vµ

nghÜa vô cña c¸ nh©n (môc 1.6), qu¸ tr×nh h×nh thµnh

vµ ph¸t triÓn cña t­ t­ëng vÒ quyÒn con ng­êi (môc

1.7), nghÜa vô cña c¸c quèc gia trong viÖc b¶o ®¶m

quyÒn con ng­êi (môc 1.8) vµ c¸c yÕu tè ¶nh h­ëng trùc

tiÕp hay gi¸n tiÕp ®Õn viÖc hiÖn thùc hãa quyÒn con

ng­êi t¹i c¸c quèc gia (môc 1.9).

Nh÷ng môc kÓ trªn ®­îc s¾p xÕp nh»m gióp ng­êi

®äc t×m hiÓu c¸c vÊn ®Ò lý luËn c¬ b¶n vÒ quyÒn con

ng­êi mét c¸ch tuÇn tù, logic, tõ nh÷ng khÝa c¹nh

tæng qu¸t ®Õn c¸c khÝa c¹nh cô thÓ. Do giíi h¹n cña

s¸ch, ®©y ch­a ph¶i lµ tÊt c¶ c¸c vÊn ®Ò lý luËn vÒ

quyÒn con ng­êi. §Ó t×m hiÓu thªm c¸c khÝa c¹nh

kh¸c, Quý vÞ cã thÓ t×m ®äc c¸c Ên phÈm nªu trong

danh môc tµi liÖu tham kh¶o ë cuèi cuèn s¸ch nµy.

1.1 Kh¸i niÖm vÒ quyÒn con ng­êi

1.1.1. §Þnh nghÜa vÒ quyÒn con ng­êi

QuyÒn con ng­êi (human rights) lµ mét ph¹m trï

®a diÖn, do ®ã cã nhiÒu c¸ch ®Þnh nghÜa kh¸c nhau.

Theo V¨n phßng Cao ñy Liªn hîp quèc vÒ quyÒn con

ng­êi (Office of High Commissioner for Human Rights -

OHCHR) th×: QuyÒn con ng­êi lµ nh÷ng b¶o ®¶m ph¸p

lý toµn cÇu (universal legal guarantees) cã t¸c dông b¶o

vÖ c¸c c¸ nh©n vµ c¸c nhãm chèng l¹i nh÷ng hµnh ®éng

(actions) hoÆc sù bá mÆc (omissions) lµm tæn h¹i ®Õn

9 10

nh©n phÈm, nh÷ng sù ®­îc phÐp (entitlements) vµ tù do

c¬ b¶n (fundamental freedoms) cña con ng­êi.1

QuyÒn con ng­êi lµ nh÷ng b¶o ®¶m ph¸p lý

toµn cÇu (universal legal guarantees) cã t¸c

dông b¶o vÖ c¸c c¸ nh©n vµ c¸c nhãm chèng

l¹i nh÷ng hµnh ®éng (actions) hoÆc sù bá mÆc

(omissions) lµm tæn h¹i ®Õn nh©n phÈm,

nh÷ng sù ®­îc phÐp (entitlements) vµ tù do c¬

b¶n (fundamental freedoms) cña con ng­êi.

Mét quan ®iÓm kh¸c cho r»ng quyÒn con ng­êi lµ

nh÷ng nhu cÇu, lîi Ých tù nhiªn, vèn cã vµ kh¸ch quan

cña con ng­êi ®­îc ghi nhËn vµ b¶o vÖ trong ph¸p luËt

quèc gia vµ c¸c tháa thuËn ph¸p lý quèc tÕ.2

1 OHCHR, Mét sè c©u hái th­êng gÆp vÒ c¸ch tiÕp cËn nh©n quyÒn ®èi víi ph¸t triÓn (Freequently Asked Questions on a Human Rights-based Approach to Development Cooperation), New York and Geneva, 2006, tr.1. Bªn c¹nh ®Þnh nghÜa kÓ trªn, mét ®Þnh nghÜa kh¸c còng th­êng ®­îc trÝch dÉn ë ph¹m vi quèc tÕ, theo ®ã, quyÒn con ng­êi lµ nh÷ng sù ®­îc phÐp (entitlements) mµ tÊt c¶ thµnh viªn cña céng ®ång nh©n lo¹i, kh«ng ph©n biÖt giíi tÝnh, chñng téc, t«n gi¸o, ®Þa vÞ x· héi... ®Òu cã ngay tõ khi sinh ra, ®¬n gi¶n chØ v× hä lµ con ng­êi. §Þnh nghÜa nµy mang dÊu Ên cña häc thuyÕt vÒ c¸c quyÒn tù nhiªn. 2 Xem Khoa LuËt §HQG Hµ Néi, Gi¸o tr×nh Lý luËn vµ Ph¸p luËt vÒ quyÒn con ng­êi, NXB §HQG Hµ Néi, 2011, tr.37.

Nh×n chung, quyÒn con ng­êi ®­îc x¸c ®Þnh lµ

nh÷ng chuÈn mùc ®­îc céng ®ång quèc tÕ thõa nhËn vµ

cam kÕt tu©n thñ. Còng liªn quan ®Õn kh¸i niÖm nµy,

cã hai ®iÓm cÇn l­u ý lµ:

Thø nhÊt, thuËt ng÷ human rights trong tiÕng Anh

cã thÓ ®­îc dÞch lµ quyÒn con ng­êi (tõ thuÇn ViÖt) hoÆc

nh©n quyÒn (tõ H¸n – ViÖt). Theo §¹i tõ ®iÓn TiÕng

ViÖt, “nh©n quyÒn” chÝnh lµ “quyÒn con ng­êi”.3 Nh­

vËy, xÐt vÒ mÆt ng«n ng÷ häc, ®©y lµ hai tõ ®ång nghÜa

nªn hoµn toµn cã thÓ sö dông thay thÕ cho nhau.

Thø hai, luËt nh©n quyÒn quèc tÕ ®Ò cËp ®Õn c¶ hai

kh¸i niÖm: c¸c quyÒn (rights) vµ tù do c¬ b¶n

(fundamental freedoms) cña con ng­êi, cô thÓ bao gåm

tù do t­ t­ëng, ng«n luËn, héi häp, lËp héi... Tuy nhiªn,

trªn thùc tÕ hÇu nh­ kh«ng cã sù ph©n biÖt trong viÖc

vËn dông c¸c tiªu chuÈn quèc tÕ vÒ quyÒn vµ tù do c¬

b¶n cña con ng­êi, bëi lÏ c¸c tù do c¬ b¶n th­êng ®­îc

diÔn ®¹t nh­ lµ c¸c quyÒn (vÝ dô, tù do ng«n luËn còng

th­êng ®­îc gäi lµ quyÒn tù do ng«n luËn..). V× vËy, cã

thÓ sö dông kh¸i niÖm quyÒn con ng­êi (hoÆc nh©n

quyÒn) nãi chung víi mÆc ®Þnh lµ kh¸i niÖm nµy bao

hµm c¶ nh÷ng tù do c¬ b¶n.

3 ViÖn Ng«n ng÷ häc: "§¹i Tõ ®iÓn TiÕng ViÖt", NXB V¨n ho¸ - Th«ng tin, H.1999, tr.1239.

11 12

1.1.2. QuyÒn con ng­êi vµ quyÒn c«ng d©n

QuyÒn con ng­êi vµ quyÒn c«ng d©n lµ hai ph¹m

trï rÊt gÇn gòi nh­ng kh«ng hoµn toµn ®ång nhÊt.

QuyÒn c«ng d©n (citizen’s rights) lµ mét kh¸i niÖm xuÊt

hiÖn cïng c¸ch m¹ng t­ s¶n. C¸ch m¹ng t­ s¶n ®· ®­a

con ng­êi tõ ®Þa vÞ nh÷ng thÇn d©n trë thµnh nh÷ng

c«ng d©n vµ ph¸p ®iÓn hãa c¸c quyÒn tù nhiªn cña con

ng­êi d­íi h×nh thøc c¸c quyÒn c«ng d©n trong ph¸p

luËt. Nh­ vËy, vÒ b¶n chÊt, c¸c quyÒn c«ng d©n chÝnh lµ

nh÷ng quyÒn con ng­êi ®­îc c¸c nhµ n­íc thõa nhËn vµ

¸p dông cho c«ng d©n cña m×nh.

QuyÒn c«ng d©n chÝnh lµ nh÷ng quyÒn con

ng­êi ®­îc c¸c nhµ n­íc thõa nhËn vµ ¸p

dông cho c«ng d©n cña n­íc m×nh.

Tuy nhiªn, víi ý nghÜa lµ mét kh¸i niÖm g¾n liÒn

víi nhµ n­íc, thÓ hiÖn mèi quan hÖ gi÷a c«ng d©n víi

nhµ n­íc, ®­îc x¸c ®Þnh th«ng qua quèc tÞch, vÒ nguyªn

t¾c quyÒn c«ng d©n chØ lµ tËp hîp nh÷ng quyÒn tù nhiªn

®­îc ph¸p luËt cña mét n­íc ghi nhËn vµ b¶o ®¶m cho

nh÷ng ng­êi cã quèc tÞch cña n­íc m×nh. Trong khi ®ã,

quyÒn con ng­êi lµ kh¸i niÖm réng h¬n. VÒ tÝnh chÊt,

quyÒn con ng­êi kh«ng bÞ bã hÑp trong mèi quan hÖ gi÷a

c¸ nh©n víi nhµ n­íc mµ thÓ hiÖn mèi quan hÖ gi÷a c¸

nh©n víi toµn thÓ céng ®ång nh©n lo¹i. VÒ ph¹m vi ¸p

dông, do kh«ng bÞ giíi h¹n bëi chÕ ®Þnh quèc tÞch, chñ

thÓ cña quyÒn con ng­êi lµ tÊt c¶ c¸c thµnh viªn cña loµi

ng­êi, bÊt kÓ vÞ thÕ, hoµn c¶nh, quèc tÞch... Nãi c¸ch

kh¸c, quyÒn con ng­êi ®­îc ¸p dông mét c¸ch b×nh ®¼ng

víi tÊt c¶ mäi ng­êi thuéc mäi d©n téc ®ang sinh sèng

trªn ph¹m vi toµn cÇu, kh«ng phô thuéc vµo biªn giíi

quèc gia, t­ c¸ch c¸ nh©n hay m«i tr­êng sèng cña chñ

thÓ quyÒn.

Mét c¸ nh©n con ng­êi vÒ h×nh thøc ®ång thêi lµ

chñ thÓ cña c¶ hai lo¹i quyÒn con ng­êi vµ quyÒn c«ng

d©n (ngo¹i trõ nh÷ng ng­êi kh«ng quèc tÞch chØ cã

quyÒn con ng­êi mµ kh«ng cã quyÒn c«ng d©n cña n­íc

nµo), song sù ph©n biÖt trong thô h­ëng hai lo¹i quyÒn

nµy chØ ®­îc thÓ hiÖn trong mét sè hoµn c¶nh ®Æc biÖt.

VÝ dô, mét ng­êi n­íc ngoµi hay ng­êi kh«ng quèc tÞch

sÏ kh«ng ®­îc h­ëng mét sè quyÒn c«ng d©n (vµ còng lµ

nh÷ng quyÒn con ng­êi ®Æc thï, ch¼ng h¹n nh­ quyÒn

bÇu cö, øng cö...) nh­ c«ng d©n cña n­íc mµ ng­êi ®ã

®ang sinh sèng hay lµm viÖc nh­ng ng­êi ®ã vÉn ®­îc

h­ëng c¸c quyÒn con ng­êi phæ biÕn (mµ ®ång thêi còng

lµ c¸c quyÒn c«ng d©n) ¸p dông cho mäi thµnh viªn cña

nh©n lo¹i trong mäi hoµn c¶nh, cô thÓ nh­ quyÒn sèng,

quyÒn tù do vµ an ninh c¸ nh©n...

13 14

S¬ ®å 1: Mèi quan hÖ gi÷a quyÒn con ng­êi

vµ quyÒn c«ng d©n (xÐt tõ gãc ®é chñ thÓ)

1.2. Nguån gèc cña quyÒn con ng­êi

VÒ nguån gèc cña quyÒn con ng­êi, cã hai tr­êng

ph¸i c¬ b¶n ®­a ra hai quan ®iÓm tr¸i ng­îc nhau.

Nh÷ng ng­êi theo häc thuyÕt vÒ quyÒn tù nhiªn

(natural rights) cho r»ng quyÒn con ng­êi lµ nh÷ng g×

bÈm sinh, vèn cã mµ mäi c¸ nh©n sinh ra ®Òu ®­îc

h­ëng, chØ ®¬n gi¶n bëi hä lµ thµnh viªn cña gia ®×nh

nh©n lo¹i. Theo c¸ch tiÕp cËn nµy, c¸c quyÒn con ng­êi

kh«ng phô thuéc vµo phong tôc, tËp qu¸n, truyÒn thèng

v¨n hãa hay ý chÝ cña bÊt cø c¸ nh©n, giai cÊp, tÇng líp,

tæ chøc, céng ®ång hay nhµ n­íc nµo. V× vËy, kh«ng mét

chñ thÓ nµo, kÓ c¶ c¸c nhµ n­íc, cã thÓ ban ph¸t hay

t­íc bá c¸c quyÒn con ng­êi bÈm sinh, vèn cã cña c¸c

c¸ nh©n.

QuyÒn con ng­êi lµ nh÷ng gi¸ trÞ tù nhiªn,

vèn cã vµ kh«ng thÓ t¸ch rêi cña mäi thµnh

viªn trong gia ®×nh nh©n lo¹i, ®­îc ghi nhËn

vµ b¶o vÖ bëi ph¸p luËt quèc tÕ vµ ph¸p luËt

cña c¸c quèc gia.

Ng­îc l¹i, häc thuyÕt vÒ c¸c quyÒn ph¸p lý (legal

rights) cho r»ng, c¸c quyÒn con ng­êi kh«ng ph¶i lµ

nh÷ng g× bÈm sinh, vèn cã mét c¸ch tù nhiªn mµ ph¶i

do c¸c nhµ n­íc x¸c ®Þnh vµ ph¸p ®iÓn hãa thµnh c¸c

quy ph¹m ph¸p luËt hoÆc xuÊt ph¸t tõ truyÒn thèng

v¨n hãa. Theo c¸ch tiÕp cËn nµy, ph¹m vi, giíi h¹n vµ ë

gãc ®é nhÊt ®Þnh, c¶ thêi h¹n hiÖu lùc cña c¸c quyÒn con

ng­êi phô thuéc vµo ý chÝ cña tÇng líp thèng trÞ vµ c¸c

yÕu tè nh­ phong tôc, tËp qu¸n, truyÒn thèng v¨n hãa...

cña c¸c x· héi.

MÆc dï quan ®iÓm cña häc thuyÕt thø nhÊt ngµy

cµng chiÕm ­u thÕ, quan ®iÓm cùc ®oan phñ nhËn hoÆc

tuyÖt ®èi hãa mét trong hai häc thuyÕt kÓ trªn ®Òu

kh«ng phï hîp. Bëi lÏ trong khi vÒ h×nh thøc, hÇu hÕt

c¸c v¨n kiÖn ph¸p luËt cña c¸c quèc gia ®Òu thÓ hiÖn c¸c

quyÒn con ng­êi lµ c¸c quyÒn ph¸p lý, th× trong Tuyªn

ng«n toµn thÕ giíi vÒ quyÒn con ng­êi n¨m 1948 vµ mét

sè v¨n kiÖn ph¸p luËt ë mét sè quèc gia, quyÒn con

ng­êi ®­îc kh¼ng ®Þnh mét c¸ch râ rµng lµ c¸c quyÒn tù

Quyền con người

Quyền con người

Quyền công dân

15 16

nhiªn, vèn cã vµ kh«ng thÓ t­íc bá ®­îc cña mäi c¸

nh©n. Cô thÓ, ë gãc ®é quèc tÕ, Tuyªn ng«n toµn thÕ giíi

vÒ quyÒn con ng­êi (®o¹n 1, Lêi nãi ®Çu) nªu r»ng: thõa

nhËn phÈm gi¸ vèn cã vµ c¸c quyÒn b×nh ®¼ng vµ kh«ng

thÓ t¸ch rêi cña mäi thµnh viªn trong gia ®×nh nh©n

lo¹i. ë gãc ®é quèc gia, Tuyªn ng«n §éc lËp cña Hîp

chñng quèc Hoa Kú (1776) quy ®Þnh: ... mäi ng­êi ®Òu

sinh ra cã quyÒn b×nh ®¼ng. T¹o hãa ban cho hä nh÷ng

quyÒn kh«ng ai cã thÓ x©m ph¹m ®­îc, trong ®ã cã

quyÒn sèng, quyÒn tù do vµ quyÒn m­u cÇu h¹nh phóc.

Nh÷ng tuyªn bè nµy vÒ sau ®­îc t¸i kh¼ng ®Þnh trong

b¶n Tuyªn ng«n Nh©n quyÒn vµ D©n quyÒn (1789) cña

Ph¸p vµ b¶n Tuyªn ng«n §éc lËp 1945 cña ViÖt Nam.

1.3. TÝnh chÊt cña quyÒn con ng­êi

Theo nhËn thøc chung cña céng ®ång quèc tÕ, quyÒn

con ng­êi cã c¸c tÝnh chÊt (®«i khi cßn ®­îc gäi lµ c¸c

®Æc ®iÓm hay nguyªn t¾c) c¬ b¶n lµ: tÝnh phæ biÕn, tÝnh

kh«ng thÓ chuyÓn nh­îng, tÝnh kh«ng thÓ ph©n chia,

tÝnh liªn hÖ vµ phô thuéc lÉn nhau, cô thÓ nh­ sau:

1.3.1. TÝnh phæ biÕn (universal)

TÝnh phæ biÕn (hay phæ qu¸t) cña nh©n quyÒn thÓ

hiÖn ë chç quyÒn con ng­êi lµ nh÷ng g× bÈm sinh, vèn cã

cña con ng­êi vµ ®­îc ¸p dông b×nh ®¼ng cho tÊt c¶ mäi

thµnh viªn trong gia ®×nh nh©n lo¹i, kh«ng cã sù ph©n

biÖt ®èi xö v× bÊt cø lý do g×, ch¼ng h¹n nh­ vÒ chñng

téc, d©n téc, giíi tÝnh, t«n gi¸o, ®é tuæi, thµnh phÇn xuÊt

th©n...

Liªn quan ®Õn tÝnh chÊt nµy, cÇn l­u ý lµ b¶n chÊt

cña sù b×nh ®¼ng vÒ quyÒn con ng­êi kh«ng cã nghÜa lµ

cµo b»ng møc ®é h­ëng thô c¸c quyÒn, mµ lµ b×nh ®¼ng

vÒ t­ c¸ch chñ thÓ cña quyÒn. ë ®©y, mäi thµnh viªn

cña nh©n lo¹i ®Òu ®­îc c«ng nhËn cã c¸c quyÒn con

ng­êi, song møc ®é h­ëng thô c¸c quyÒn phô thuéc vµo

n¨ng lùc cña c¸ nh©n tõng ng­êi còng nh­ vµo hoµn

c¶nh chÝnh trÞ, kinh tÕ, x· héi, v¨n ho¸ mµ ng­êi ®ã

®ang sèng.

1.3.2. TÝnh kh«ng thÓ chuyÓn nh­îng (inalienable)

TÝnh kh«ng thÓ chuyÓn nh­îng (hay kh«ng thÓ t­íc

bá) cña nh©n quyÒn thÓ hiÖn ë chç c¸c quyÒn con ng­êi

kh«ng thÓ bÞ t­íc ®o¹t hay h¹n chÕ mét c¸ch tïy tiÖn

bëi bÊt cø chñ thÓ nµo, kÓ c¶ bëi c¸c nhµ n­íc. ë ®©y,

khÝa c¹nh “tuú tiÖn” nãi ®Õn giíi h¹n cña vÊn ®Ò. Nã

kh«ng cã nghÜa lµ c¸c quyÒn con ng­êi “kh«ng thÓ bÞ

t­íc bá” trong mäi hoµn c¶nh. Trong mét sè tr­êng hîp

®Æc biÖt, ch¼ng h¹n nh­ khi mét ng­êi ph¹m mét téi ¸c

th× cã thÓ bÞ t­íc tù do theo ph¸p luËt, thËm chÝ bÞ t­íc

quyÒn sèng.

17 18

1.3.3. TÝnh kh«ng thÓ ph©n chia (indivisible)

TÝnh kh«ng thÓ ph©n chia cña nh©n quyÒn b¾t

nguån tõ nhËn thøc r»ng c¸c quyÒn con ng­êi ®Òu cã

tÇm quan träng nh­ nhau, nªn vÒ nguyªn t¾c kh«ng cã

quyÒn nµo ®­îc coi lµ cã gi¸ trÞ cao h¬n quyÒn nµo. ViÖc

tïy tiÖn t­íc bá hay h¹n chÕ bÊt kú quyÒn con ng­êi nµo

®Òu t¸c ®éng tiªu cùc ®Õn nh©n phÈm, gi¸ trÞ vµ sù ph¸t

triÓn cña con ng­êi.

Tuy nhiªn, tÝnh chÊt kh«ng thÓ ph©n chia kh«ng

hµm ý r»ng mäi quyÒn con ng­êi ®Òu cÇn ph¶i ®­îc chó

ý quan t©m víi møc ®é gièng hÖt nhau trong mäi hoµn

c¶nh. Trong tõng bèi c¶nh cô thÓ, cÇn vµ cã thÓ ­u tiªn

thùc hiÖn mét sè quyÒn nhÊt ®Þnh, miÔn lµ ph¶i dùa

trªn nh÷ng yªu cÇu thùc tÕ cña viÖc b¶o ®¶m c¸c quyÒn

®ã chø kh«ng ph¶i dùa trªn sù ®¸nh gi¸ vÒ gi¸ trÞ cña

c¸c quyÒn ®ã. VÝ dô, trong bèi c¶nh dÞch bÖnh ®e däa

hoÆc víi nh÷ng ng­êi bÞ bÖnh tËt, quyÒn ®­îc ­u tiªn

thùc hiÖn lµ quyÒn ®­îc ch¨m sãc y tÕ; cßn trong bèi

c¶nh n¹n ®ãi, quyÒn ®­îc ­u tiªn ph¶i lµ quyÒn vÒ

l­¬ng thùc, thùc phÈm... ë gãc nh×n réng h¬n, trong mét

sè hoµn c¶nh, cÇn ­u tiªn thùc hiÖn quyÒn cña mét sè

nhãm x· héi dÔ bÞ tæn th­¬ng trong khi vÉn t«n träng

quyÒn cña tÊt c¶ c¸c nhãm kh¸c. §iÒu nµy kh«ng cã

nghÜa lµ bëi c¸c quyÒn ®­îc ­u tiªn thùc hiÖn cã gi¸ trÞ

cao h¬n c¸c quyÒn kh¸c, mµ lµ bëi c¸c quyÒn ®ã trong

thùc tÕ ®ang bÞ ®e däa hoÆc bÞ vi ph¹m nhiÒu h¬n so víi

c¸c quyÒn kh¸c.

1.3.4. TÝnh liªn hÖ vµ phô thuéc lÉn nhau

(interrelated and interdependent)

TÝnh liªn hÖ vµ phô thuéc lÉn nhau cña nh©n quyÒn

thÓ hiÖn ë chç viÖc b¶o ®¶m c¸c quyÒn con ng­êi, toµn

bé hoÆc mét phÇn, n»m trong mèi liªn hÖ phô thuéc vµ

t¸c ®éng lÉn nhau. Sù vi ph¹m mét quyÒn sÏ trùc tiÕp

hoÆc gi¸n tiÕp g©y ¶nh h­ëng tiªu cùc ®Õn viÖc b¶o ®¶m

c¸c quyÒn kh¸c. Ng­îc l¹i, tiÕn bé trong viÖc b¶o ®¶m

mét quyÒn sÏ trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp t¸c ®éng tÝch cùc

®Õn viÖc b¶o ®¶m c¸c quyÒn kh¸c.

Thùc tÕ cho thÊy, ®Ó b¶o ®¶m c¸c quyÒn bÇu cö, øng

cö (c¸c quyÒn chÝnh trÞ c¬ b¶n), cÇn ®ång thêi b¶o ®¶m

mét lo¹t quyÒn kinh tÕ, x· héi, v¨n hãa kh¸c cã liªn

quan nh­ quyÒn ®­îc gi¸o dôc, quyÒn ®­îc ch¨m sãc y

tÕ, quyÒn cã møc sèng thÝch ®¸ng...v× nÕu kh«ng, c¸c

quyÒn bÇu cö, øng cö cã ý nghÜa rÊt h¹n chÕ víi nh÷ng

ng­êi ®ãi khæ, bÖnh tËt hay mï ch÷. T­¬ng tù, viÖc b¶o

®¶m c¸c quyÒn kinh tÕ, x· héi, v¨n ho¸ ®Òu g¾n liÒn víi

sù ph¸t triÓn cña c¸c quyÒn d©n sù, chÝnh trÞ, bëi kÕt

qu¶ cña viÖc b¶o ®¶m c¸c quyÒn d©n sù, chÝnh trÞ chÝnh

lµ sù æn ®Þnh, lµnh m¹nh vµ hiÖu qu¶ trong qu¶n lý nhµ

n­íc, qu¶n lý x· héi – yÕu tè nÒn t¶ng ®Ó thóc ®Èy c¸c

®iÒu kiÖn sèng vÒ kinh tÕ, x· héi, v¨n ho¸ cña mäi

ng­êi d©n.

19 20

B¶ng 1: Nh÷ng ®Æc ®iÓm cña quyÒn con ng­êi

Phæ biÕn

Kh«ng thÓ

chuyÓn

nh­îng

Kh«ng thÓ

ph©n chia

Liªn hÖ,

phô thuéc

lÉn nhau

QuyÒn con

ng­êi lµ

bÈm sinh,

vèn cã. Mäi

thµnh viªn

cña nh©n

lo¹i ®Òu lµ

chñ thÓ cña

c¸c quyÒn

con ng­êi.

C¸c quyÒn

con ng­êi

kh«ng thÓ

bÞ t­íc bá

hay h¹n chÕ

mét c¸ch

tïy tiÖn bëi

bÊt cø chñ

thÓ nµo.

Mäi quyÒn

con ng­êi

®Òu cã gi¸

trÞ nh­

nhau vµ

®Òu cÇn

ph¶i ®­îc

t«n träng,

b¶o ®¶m

thùc hiÖn.

BÊt kú

quyÒn con

ng­êi nµo

®­îc b¶o

®¶m hay bÞ

vi ph¹m

®Òu t¸c

®éng tÝch

cùc hay tiªu

cùc ®Õn c¸c

quyÒn kh¸c.

Chuyªn gia Liªn hîp quèc kiÕn nghÞ vÒ viÖc quan t©m ®Õn tÝnh phæ biÕn vµ kh«ng thÓ t¸ch rêi cña c¸c quyÒn con ng­êi (2010)4

Sau chuyÕn c«ng t¸c ®Õn ViÖt Nam, tõ ngµy

23 ®Õn ngµy 31 th¸ng 8 n¨m 2010, Chuyªn gia

®éc lËp cña Liªn hîp quèc vÒ vÊn ®Ò quyÒn

4 Tµi liÖu trong Hép nµy, còng nh­ trong mét sè Hép kh c trong s ch nµy, liªn quan ®Õn c c kÕt luËn cña nh÷ng c¬ quan hoÆc chuyªn gia cña Liªn hîp quèc vÒ ViÖt Nam ®­îc trÝch dÞch tõ trang ViÖt Nam trong trang tin ®iÖn tö cña V¨n phßng Cao ñy Liªn hîp quèc vÒ nh©n quyÒn (OHCHR) t¹i ®Þa chØ: http://www.ohchr.org/EN/countries/AsiaRegion/Pages/VNIndex.aspx

con ng­êi vµ t×nh tr¹ng nghÌo cïng cùc,

Magdalena Sepulveda Carmona, ®· cã mét

B¸o c¸o gåm trÝch ®o¹n sau:

...

12. Chuyªn gia ®éc lËp nhÊn m¹nh r»ng

c¸c nghÜa vô nh©n quyÒn quèc tÕ bæ sung cho

ph¸p luËt trong n­íc vµ ph¶i ®­îc t«n träng.

Chuyªn gia ®éc lËp hoan nghªnh nç lùc cña

ChÝnh phñ ViÖt Nam nh»m ®¶m b¶o phï hîp

víi tiªu chuÈn quèc tÕ th«ng qua ChiÕn l­îc c¶i c¸ch t­ ph¸p, ChiÕn l­îc ph¸t triÓn hÖ

thèng ph¸p luËt vµ ChiÕn l­îc ph¸t triÓn

kinh tÕ x· héi.

13. Chuyªn gia ®éc lËp nhÊn m¹nh r»ng

cÇn ®­a tÝnh phæ biÕn vµ kh«ng thÓ t¸ch rêi

cña tÊt c¶ c¸c quyÒn con ng­êi vµo nh÷ng nç

lùc c¶i c¸ch, cÇn thóc ®Èy ®ång thêi vµ hµi

hßa tÊt c¶ c¸c quyÒn d©n sù, chÝnh trÞ, kinh

tÕ, x· héi vµ v¨n hãa. Th«ng th­êng, viÖc thô

h­ëng mét c¸ch cã ý nghÜa c¸c quyÒn kinh tÕ

vµ x· héi ph¶i dùa vµo viÖc thô h­ëng c¸c quyÒn d©n sù vµ chÝnh trÞ. §Ó ®¹t ®­îc môc

tiªu nµy, c¸c quyÒn tù do quan ®iÓm, biÓu ®¹t

vµ th«ng tin, tù do héi häp, lËp héi, còng nh­

quyÒn tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng x· héi lµ

nÒn t¶ng trong viÖc ®¶m b¶o r»ng c¸c c¸

nh©n cã thÓ t¨ng c­êng tiÕng nãi ®Ó ®¶m b¶o

c¸c chÝnh s¸ch x· héi tèt h¬n vµ viÖc thô

h­ëng c¸c quyÒn kinh tÕ, x· héi vµ v¨n hãa.

...

21 22

1.4. Ph©n lo¹i quyÒn con ng­êi

Do quyÒn con ng­êi cã ph¹m vi vµ néi dung rÊt réng

nªn th­êng ®­îc chia ra thµnh c¸c nhãm theo nh÷ng

tiªu chÝ kh¸c nhau. ViÖc ph©n lo¹i nh­ vËy cho phÐp

nh×n nhËn râ h¬n ®Æc ®iÓm, tÝnh chÊt vµ nh÷ng yªu cÇu

®Æc thï trong viÖc b¶o ®¶m mçi lo¹i quyÒn con ng­êi.

Tuy nhiªn, ph©n lo¹i chØ nh»m môc ®Ých nghiªn cøu vµ

thùc thi, chø kh«ng nh»m xÕp lo¹i theo thø tù ­u tiªn

hay tÇm quan träng cña c¸c quyÒn con ng­êi, bëi viÖc

b¶o ®¶m tÊt c¶ c¸c quyÒn con ng­êi ®Òu n»m trong mèi

liªn hÖ mËt thiÕt, t¸c ®éng lÉn nhau vµ ®Òu ph¶i coi

träng nh­ nhau. ViÖc b¶o ®¶m tèt c¸c quyÒn d©n sù,

chÝnh trÞ sÏ thóc ®Èy sù h­ëng thô c¸c quyÒn kinh tÕ, x·

héi, v¨n ho¸ vµ ng­îc l¹i.

1.4.1. Ph©n lo¹i theo c¸c lÜnh vùc ®êi sèng

Theo c¸c lÜnh vùc cña ®êi sèng nh©n lo¹i, quyÒn con

ng­êi ®­îc ph©n thµnh hai nhãm chÝnh: c¸c quyÒn d©n

sù, chÝnh trÞ vµ c¸c quyÒn kinh tÕ, x· héi, v¨n hãa. §©y

còng lµ c¸ch ph©n chia ®­îc sö dông khi so¹n th¶o hai

c«ng ­íc quèc tÕ c¬ b¶n vÒ quyÒn con ng­êi cña Liªn

Hîp quèc n¨m 1966 (C«ng ­íc quèc tÕ vÒ c¸c quyÒn

d©n sù, chÝnh trÞ vµ C«ng ­íc quèc tÕ vÒ c¸c quyÒn

kinh tÕ, x· héi vµ v¨n ho¸).

C¸c nhãm quyÒn con ng­êi

QuyÒn d©n sù

QuyÒn chÝnh trÞ

QuyÒn kinh tÕ

QuyÒn x· héi

QuyÒn v¨n hãa

Hai nhãm chÝnh nµy cã thÓ ®­îc chia ra thµnh n¨m

nhãm nhá h¬n (gåm c¸c quyÒn d©n sù, chÝnh trÞ, kinh

tÕ, x· héi vµ v¨n hãa), trong ®ã c¸c quyÒn d©n sù chñ

yÕu bao gåm quyÒn sèng, quyÒn bÊt kh¶ x©m ph¹m vÒ

th©n thÓ, danh dù, nh©n phÈm; quyÒn tù do ®i l¹i, c¸c

quyÒn vÒ tµi s¶n...; c¸c quyÒn chÝnh trÞ chñ yÕu bao gåm

quyÒn bÇu cö, quyÒn øng cö, quyÒn tham gia qu¶n lý x·

héi...; c¸c quyÒn kinh tÕ chñ yÕu bao gåm quyÒn ®­îc

h­ëng møc sèng thÝch ®¸ng, quyÒn tù do kinh doanh,

quyÒn lao ®éng...; c¸c quyÒn x· héi chñ yÕu bao gåm

quyÒn ®­îc h­ëng an sinh x· héi...; vµ c¸c quyÒn v¨n

ho¸ chñ yÕu bao gåm quyÒn ®­îc gi¸o dôc, quyÒn ®­îc

tham gia vµ h­ëng thô ®êi sèng v¨n ho¸...). Tuy nhiªn,

cÇn l­u ý lµ sù ph©n chia quyÒn con ng­êi thµnh c¸c

nhãm chØ mang tÝnh chÊt t­¬ng ®èi, bëi lÏ mét sè

quyÒn cã thÓ ®­îc xÕp vµo nhiÒu h¬n mét nhãm. VÝ dô,

quyÒn gi¸o dôc ®«i khi ®­îc xÕp vµo c¶ hai nhãm

quyÒn v¨n hãa vµ quyÒn x· héi; quyÒn tù do kinh

23 24

doanh cã thÓ ®­îc xÕp vµo nhãm quyÒn kinh tÕ hoÆc

nhãm quyÒn d©n sù…

ë møc ®é nhÊt ®Þnh, c¸ch ph©n lo¹i c¸c quyÒn con

ng­êi thµnh hai nhãm quyÒn d©n sù, chÝnh trÞ vµ kinh

tÕ, x· héi, v¨n hãa xuÊt ph¸t tõ nhËn thøc cho r»ng cã

sù kh¸c nhau vÒ ®Æc ®iÓm vµ nh÷ng yªu cÇu trong b¶o

®¶m hai nhãm quyÒn nµy. Cô thÓ, nhËn thøc chung cho

r»ng viÖc hiÖn thùc hãa c¸c quyÒn d©n sù, chÝnh trÞ lµ

mang tÝnh tøc thêi (immediate). Bëi v× trªn thùc tÕ viÖc

b¶o ®¶m c¸c quyÒn nµy, trong ®a sè tr­êng hîp, kh«ng

®ßi hái ph¶i tiªu tèn nhiÒu nguån lùc vËt chÊt, do ®ã bÊt

cø quèc gia nµo, giµu hay nghÌo, ®Òu cã thÓ tiÕn hµnh

®­îc ngay. Trong khi ®ã, viÖc hiÖn thùc hãa c¸c quyÒn

kinh tÕ, x· héi, v¨n hãa cã thÓ theo h­íng liªn tôc tiÕn

bé (progressive realization), phô thuéc nhiÒu vµo c¸c

nguån lùc s½n cã cña quèc gia.

Tuy nhiªn, trªn thùc tÕ, viÖc b¶o ®¶m c¶ hai nhãm

quyÒn d©n sù, chÝnh trÞ vµ kinh tÕ, x· héi, v¨n hãa ®Òu

mang tÝnh chÊt chñ ®éng vµ thô ®éng. V× vËy, viÖc x¸c

®Þnh mét nhãm quyÒn nµo hoµn toµn lµ thô ®éng vµ

nhãm kia hoµn toµn chñ ®éng cã thÓ ¶nh h­ëng ®Õn viÖc

hiÖn thùc hãa c¸c quyÒn trªn thùc tÕ. VÝ dô, ®Ó chÊm

døt viÖc tra tÊn, ®èi xö tµn b¹o, v« nh©n ®¹o víi nh÷ng

ng­êi bÞ giam gi÷ (mét quyÒn con ng­êi vÒ d©n sù), mét

quèc gia kh«ng thÓ chØ thô ®éng trong hµnh ®éng, mµ

ph¶i chñ ®éng ®Ò ra c¸c kÕ ho¹ch vµ thùc thi c¸c biÖn

ph¸p nh­ söa ®æi c¸c quy ®Þnh ph¸p luËt cã liªn quan,

tuyªn truyÒn, gi¸o dôc, tËp huÊn cho quan chøc thùc thi

ph¸p luËt... Qua ®ã cã thÓ thÊy r»ng viÖc b¶o ®¶m c¸c

quyÒn d©n sù vµ chÝnh trÞ trong nhiÒu lÜnh vùc còng cÇn

cã nh÷ng nguån tµi chÝnh nhÊt ®Þnh. Mét vÝ dô kh¸c lµ

khi muèn cã mét hÖ thèng tßa ¸n tèt, ®Ó b¶o ®¶m quyÒn

vÒ xÐt xö c«ng b»ng, còng cÇn nhiÒu ®Çu t­ ®Ó x©y dùng

c¬ së vËt chÊt, ®µo t¹o thÈm ph¸n, héi thÈm cã chuyªn

m«n tèt...

Ngoµi ra, liªn quan ®Õn sù kh¸c biÖt gi÷a hai nhãm

quyÒn, cã quan ®iÓm cho r»ng, chØ c¸c quyÒn d©n sù

chÝnh trÞ míi lµ c¸c quyÒn thùc chÊt, v× néi hµm cña c¸c

quyÒn nµy râ rµng nªn cã thÓ ph©n ®Þnh ®óng sai

(justiciable), hay nãi c¸ch kh¸c lµ cã thÓ mang ra ph©n

xö ë c¸c tßa ¸n. Trong khi ®ã, c¸c quyÒn kinh tÕ, x· héi,

v¨n hãa kh«ng ph¶i lµ nh÷ng quyÒn thùc chÊt v× chóng

cã néi hµm kh«ng râ rµng nªn kh«ng thÓ ph©n ®Þnh

®óng sai (non-justiciable), hay nãi c¸ch kh¸c, c¸c tßa ¸n

kh«ng thÓ ph©n xö nh÷ng c¸o buéc vi ph¹m quyÒn nµy.

Tuy nhiªn, nhËn ®Þnh kÓ trªn vÒ c¸c quyÒn kinh tÕ,

x· héi, v¨n hãa còng kh«ng cßn phï hîp. Cô thÓ, liªn

quan ®Õn tÝnh m¬ hå vµ kh«ng thÓ ph©n ®Þnh ®óng sai

cña c¸c quyÒn nµy, ñy ban vÒ c¸c quyÒn kinh tÕ, x· héi,

v¨n hãa (c¬ quan gi¸m s¸t C«ng ­íc quèc tÕ vÒ c¸c

quyÒn kinh tÕ, x· héi, v¨n hãa - ICESCR) ®· ®­a ra

kh¸i niÖm vÒ “nh÷ng nghÜa vô c¬ b¶n tèi thiÓu”

25 26

“minimum core obligations” lµm tiªu chÝ ®¸nh gi¸ viÖc

thùc thi nghÜa vô cña c¸c quèc gia thµnh viªn C«ng ­íc.

Kh¸i niÖm “c¸c nghÜa vô c¬ b¶n tèi thiÓu” sau ®ã ®­îc

cô thÓ hãa trong v¨n kiÖn cã tªn gäi lµ C¸c nguyªn t¾c

Limburg (the Limburg Principles).5 Theo v¨n kiÖn nµy,

c¸c quèc gia sÏ bÞ coi lµ vi ph¹m nghÜa vô thùc hiÖn

ICESCR trong nh÷ng tr­êng hîp sau:

- Kh«ng thùc hiÖn nh÷ng biÖn ph¸p ®­îc quy ®Þnh

®Ó b¶o ®¶m hiÖn thùc hãa c¸c quyÒn ®­îc ghi nhËn

trong c«ng ­íc;

- Kh«ng nhanh chãng xãa bá nh÷ng trë ng¹i víi viÖc

b¶o ®¶m c¸c quyÒn mµ theo c«ng ­íc cÇn ph¶i xãa bá

ngay;

- Kh«ng tæ chøc thùc hiÖn ngay c¸c quyÒn mµ c«ng

­íc yªu cÇu ph¶i thùc hiÖn ngay;

- Kh«ng b¶o ®¶m c¸c tiªu chuÈn tèi thiÓu ®· ®­îc

céng ®ång quèc tÕ chÊp thuËn trong ®iÒu kiÖn cã thÓ b¶o

®¶m ®­îc;

- §­a ra h¹n chÕ víi mét quyÒn mµ kh«ng phï hîp

víi quy ®Þnh cña c«ng ­íc;

- Tr× ho·n hoÆc ®×nh chØ viÖc b¶o ®¶m mét quyÒn,

trõ khi viÖc ®ã phï hîp víi nh÷ng giíi h¹n cho phÐp

5 C¸c nguyªn t¾c nµy ®­îc th«ng qua t¹i mét héi nghÞ gåm c¸c chuyªn gia vÒ quyÒn con ng­êi tæ chøc ë §¹i häc tæng hîp Limburg (Maastricht, Hµ Lan) vµ c¸c thµnh viªn cña ñy ban vÒ c¸c quyÒn kinh tÕ, x· héi, v¨n hãa.

trong c«ng ­íc hoÆc thùc sù do thiÕu nguån lùc;

- Kh«ng nép b¸o c¸o quèc gia vÒ viÖc thùc hiÖn c«ng

­íc lªn ñy ban gi¸m s¸t.

C¸c quèc gia cã nh÷ng “nghÜa vô c¬ b¶n tèi

thiÓu” ph¶i hoµn thµnh ®Ó b¶o ®¶m c¸c quyÒn

kinh tÕ, x· héi, v¨n hãa. Kh«ng hoµn thµnh

nh÷ng “nghÜa vô c¬ b¶n tèi thiÓu” sÏ bÞ coi lµ

vi ph¹m ICESCR.

Cô thÓ h¬n, theo ñy ban vÒ c¸c quyÒn kinh tÕ, x·

héi, v¨n hãa, nh÷ng vi ph¹m sau hoµn toµn cã thÓ ®­îc

xÐt xö bëi tßa ¸n:6

- Sù ph©n biÖt ®èi xö trong viÖc h­ëng thô c¸c quyÒn

(§iÒu 3 cña ICESCR);

- Vi ph¹m nh÷ng nguyªn t¾c vÒ tr¶ c«ng thÝch ®¸ng

vµ b×nh ®¼ng, ®Æc biÖt lµ nguyªn t¾c tr¶ c«ng nh­ nhau

cho c¸c c«ng viÖc nh­ nhau mµ cã thÓ do nam giíi vµ phô

n÷ thùc hiÖn (§iÒu 7);

6 Xem B×nh luËn chung sè 3 cña ñy ban vÒ c¸c quyÒn kinh tÕ, x· héi, v¨n hãa, xem t¹i QuyÒn Con ng­êi: tËp hîp nh÷ng B×nh luËn/KhuyÕn nghÞ chung cña ñy ban C«ng ­íc Liªn hîp quèc, Khoa LuËt, §¹i häc Quèc gia Hµ Néi, NXB C«ng an Nh©n d©n, 2010. C¸c ñy ban gi¸m s¸t c¸c c«ng ­íc vÒ nh©n quyÒn th­êng ®­a ra c¸c B×nh luËn, B×nh luËn chung hoÆc KhuyÕn nghÞ chung ®Ó gi¶i thÝch râ thªm néi dung cña c¸c c«ng ­íc liªn quan.

27 28

- QuyÒn ®­îc thµnh lËp c¸c nghiÖp ®oµn vµ quyÒn

®­îc ®×nh c«ng (§iÒu 8);

- ViÖc b¶o vÖ trÎ em khái bÞ bãc lét vÒ kinh tÕ vµ x·

héi (§iÒu 10);

- ViÖc thùc hiÖn gi¸o dôc tiÓu häc phæ cËp miÔn phÝ

vµ b¾t buéc (§iÒu 13 kho¶n 2);

- QuyÒn cña c¸c bËc cha mÑ ®­îc chän tr­êng cho

con c¸i hä vµ ®­îc gi¸o dôc ®¹o ®øc vµ t«n gi¸o cho con

c¸i tïy theo niÒm tin cña hä (§iÒu 13 kho¶n 3);

- QuyÒn ®­îc thµnh lËp vµ qu¶n lý c¸c c¬ së gi¸o

dôc (§iÒu 13 kho¶n 4);

- Tù do nghiªn cøu khoa häc vµ ho¹t ®éng s¸ng t¹o

(§iÒu 15).

1.4.2. Ph©n lo¹i theo chñ thÓ cña quyÒn

Do chñ thÓ chÝnh cña quyÒn con ng­êi lµ c¸c c¸

nh©n nªn khi nãi ®Õn quyÒn con ng­êi vÒ c¬ b¶n lµ nãi

®Õn c¸c quyÒn c¸ nh©n (individual rights). Dï vËy, bªn

c¹nh c¸c c¸ nh©n, chñ thÓ cña quyÒn con ng­êi còng bao

gåm c¸c nhãm x· héi nhÊt ®Þnh, v× thÕ bªn c¹nh c¸c

quyÒn c¸ nh©n, ng­êi ta cßn ®Ò cËp c¸c quyÒn cña nhãm

(group rights).

NÕu nh­ quyÒn c¸ nh©n ®­îc hiÓu lµ c¸c quyÒn

thuéc vÒ mçi c¸ nh©n, bÊt kÓ hä cã hay kh«ng lµ thµnh

viªn cña bÊt kú mét nhãm x· héi nµo vµ viÖc h­ëng thô

c¸c quyÒn nµy lµ tïy thuéc ý chÝ cña mçi c¸ nh©n th×

ng­îc l¹i, quyÒn cña nhãm ®­îc hiÓu lµ nh÷ng quyÒn

®Æc thï, chung cña mét tËp thÓ hay mét nhãm x· héi

nhÊt ®Þnh, mµ ®Ó ®­îc h­ëng thô c¸c quyÒn nµy cÇn

ph¶i lµ thµnh viªn cña nhãm vµ ®«i khi cÇn ph¶i thùc

hiÖn cïng víi c¸c thµnh viªn kh¸c cña nhãm (vÝ dô nh­

quyÒn ®­îc b¶o tån ®Êt ®ai truyÒn thèng cña c¸c d©n téc

b¶n ®Þa hoÆc quyÒn tù quyÕt cña c¸c d©n téc...)

Tuy nhiªn, cÇn hiÓu lµ kh«ng ph¶i tÊt c¶ c¸c quyÒn

cña nhãm ®Òu ®ßi hái ph¶i thùc hiÖn b»ng c¸ch thøc tËp

thÓ, mµ cã thÓ ®­îc thùc hiÖn c¶ víi t­ c¸ch tËp thÓ

hoÆc c¸ nh©n. §¬n cö, mét thµnh viªn cña mét d©n téc

thiÓu sè cã thÓ cïng víi céng ®ång m×nh yªu cÇu ®­îc

b¶o ®¶m c¸c quyÒn vÒ sö dông tiÕng nãi, ch÷ viÕt cña

d©n téc m×nh trªn c¸c ph­¬ng tiÖn truyÒn th«ng, nh­ng

®ång thêi cã thÓ mét m×nh thùc hiÖn quyÒn chung cña

d©n téc thiÓu sè lµ ®­îc nãi tiÕng nãi hay mÆc trang

phôc cña d©n téc ®ã...

Kh¸i niÖm quyÒn cña nhãm cßn ®­îc më réng ®Ó chØ

c¸c quyÒn cña mét d©n téc (people’s rights) cô thÓ nh­

quyÒn tù quyÕt d©n téc, quyÒn ®­îc b¶o tån tµi nguyªn

vµ ®Êt ®ai truyÒn thèng cña c¸c d©n téc b¶n ®Þa...

MÆc dï nh×n chung c¸c quyÒn c¸ nh©n vµ quyÒn cña

nhãm hç trî, bæ sung cho nhau, song còng cã tr­êng hîp

m©u thuÉn nhau. §¬n cö, mét c¸ nh©n lµ thµnh viªn

cña mét c«ng ®oµn cã thÓ mong muèn ký kÕt hîp ®ång

lao ®éng d­íi danh nghÜa c¸ nh©n thay cho viÖc cïng

29 30

víi c¸c thµnh viªn kh¸c cña c«ng ®oµn tiÕn hµnh ®µm

ph¸n víi ng­êi sö dông lao ®éng ®Ó ký kÕt mét tháa ­íc

tËp thÓ…Trong nh÷ng tr­êng hîp nh­ vËy, viÖc theo

®uæi c¸c quyÒn c¸ nh©n cã thÓ lµm tæn h¹i ®Õn quyÒn

cña nhãm vµ ng­îc l¹i. §iÒu nµy cho thÊy sù cÇn thiÕt

vµ tÇm quan träng cña viÖc nghiªn cøu t×m ra c¸c biÖn

ph¸p gi¶i quyÕt c¸c xung ®ét cã thÓ x¶y ra, lµm hµi hoµ

c¸c quyÒn cña nhãm vµ quyÒn c¸ nh©n.

1.4.3. Ph©n lo¹i theo “thÕ hÖ quyÒn”

Liªn quan ®Õn lÞch sö ph¸t triÓn cña quyÒn con

ng­êi, mét sè t¸c gi¶ chia c¸c quyÒn thµnh ba “thÕ hÖ”

(generations of human rights). Ng­êi ®Çu tiªn ®­a ra ý

t­ëng nµy vµo n¨m 1977 lµ mét nhµ luËt häc ng­êi

Czech tªn lµ Karel Vasak. MÆc dï lý luËn cña «ng b¾t

nguån vµ ph¶n ¸nh lÞch sö ph¸t triÓn cña t­ t­ëng vµ

ph¸p luËt vÒ quyÒn con ng­êi ë ch©u ¢u, nã vÉn cã ý

nghÜa trong viÖc nghiªn cøu vÒ lÞch sö ph¸t triÓn cña

quyÒn con ng­êi nãi chung trªn thÕ giíi. Lý luËn cña

Karel Vasak cã thÓ kh¸i qu¸t nh­ sau:

ThÕ hÖ thø nhÊt: C¸c quyÒn d©n sù, chÝnh trÞ

ThÕ hÖ nµy bao gåm c¸c quyÒn c¬ b¶n nh­ quyÒn

sèng, quyÒn tù do t­ t­ëng, tù do t«n gi¸o tÝn ng­ìng,

tù do biÓu ®¹t, quyÒn ®­îc bÇu cö, øng cö, quyÒn ®­îc

xÐt xö c«ng b»ng... C¸c quyÒn nµy g¾n liÒn víi tù do c¸

nh©n – mét ph¹m trï mµ ë gãc ®é nhÊt ®Þnh, mang tÝnh

®èi träng víi ph¹m trï quyÒn lùc cña Nhµ n­íc. Môc

®Ých cña thÕ hÖ quyÒn nµy lµ ®Ó h¹n chÕ, ng¨n chÆn sù

l¹m quyÒn vµ sù tïy tiÖn x©m h¹i ®Õn cuéc sèng tù do

cña c¸ nh©n con ng­êi tõ phÝa c¸c quan chøc vµ c¬ quan

nhµ n­íc.

Cïng víi hÖ thèng quyÒn con ng­êi nãi chung, c¸c

quyÒn d©n sù, chÝnh trÞ ®­îc chÝnh thøc ph¸p ®iÓn hãa

trong luËt quèc tÕ kÓ tõ sau ChiÕn tranh thÕ giíi lÇn

thø hai, ®Æc biÖt víi viÖc Liªn hîp quèc th«ng qua

Tuyªn ng«n toµn thÕ giíi vÒ quyÒn con ng­êi n¨m 1948

vµ C«ng ­íc quèc tÕ vÒ c¸c quyÒn d©n sù, chÝnh trÞ n¨m

1966.

ThÕ hÖ thø hai: C¸c quyÒn kinh tÕ, x· héi, v¨n hãa

ThÕ hÖ quyÒn con ng­êi thø hai h­íng vµo viÖc t¹o

lËp c¸c ®iÒu kiÖn vµ sù ®èi xö b×nh ®¼ng, c«ng b»ng cho

mäi c«ng d©n trong x· héi. C¸c quyÒn tiªu biÓu thuéc vÒ

thÕ hÖ quyÒn nµy bao gåm: quyÒn cã viÖc lµm, quyÒn

®­îc b¶o trî x· héi, quyÒn ®­îc ch¨m sãc y tÕ, quyÒn cã

nhµ ë...

§éng lùc chÝnh thóc ®Èy sù h×nh thµnh cña thÕ hÖ

quyÒn con ng­êi thø hai ®­îc cho lµ tõ cuéc khñng

ho¶ng cña x· héi t­ b¶n vµo cuèi thÕ kû XIX ®Çu thÕ kû

XX mµ dÉn tíi t×nh c¶nh khèn khæ cña giai cÊp c«ng

nh©n vµ c¸c tÇng líp nh©n d©n lao ®éng. Trong bèi c¶nh

®ã, nh÷ng ng­êi theo chñ nghÜa tù do míi ®· ®­a ra ý

31 32

t­ëng c¶i tæ c¸c x· héi t­ s¶n nh»m gi¶m bít nh÷ng bÊt

c«ng x· héi vµ kho¶ng c¸ch gi÷a ng­êi giµu vµ ng­êi

nghÌo. Do t¸c ®éng cña cuéc ®Êu tranh ®ã, mét sè nhµ

n­íc t­ s¶n ®· ban hµnh nh÷ng chÝnh s¸ch vÒ phóc lîi

x· héi ®Ó c¶i thiÖn ®êi sèng cña ng­êi d©n. Vµo cïng

thêi ®iÓm, nh÷ng ng­êi céng s¶n còng cæ vò m¹nh mÏ

nh÷ng quyÒn nµy. HiÕn ph¸p 1918 cña n­íc Nga X« viÕt

®· ghi nhËn c¸c quyÒn kinh tÕ, v¨n hãa, x· héi c¬ b¶n

cña con ng­êi nh­ quyÒn cã viÖc lµm, quyÒn häc tËp,

quyÒn ®­îc ch¨m sãc y tÕ…GÇn nh­ ®ång thêi, hai tæ

chøc liªn chÝnh phñ quèc tÕ lín lµ Héi Quèc liªn vµ Tæ

chøc Lao ®éng quèc tÕ (ILO) ra ®êi còng gãp phÇn quan

träng vµo viÖc thóc ®Èy c¸c quyÒn vÒ lao ®éng, viÖc lµm

cña ng­êi lao ®éng.

TÊt c¶ nh÷ng nç lùc kÓ trªn dÉn ®Õn kÕt qu¶ lµ c¸c

quyÒn kinh tÕ, x· héi vµ v¨n ho¸ ®­îc c«ng nhËn vµ

chÝnh thøc ph¸p ®iÓn hãa trong luËt quèc tÕ ngay tõ sau

ChiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø hai, cïng víi c¸c quyÒn

d©n sù vµ chÝnh trÞ, thÓ hiÖn trong Tuyªn ng«n toµn thÕ

giíi vÒ quyÒn con ng­êi n¨m 1948 vµ C«ng ­íc quèc tÕ

vÒ c¸c quyÒn kinh tÕ, v¨n ho¸, x· héi n¨m 1966.

ThÕ hÖ quyÒn con ng­êi thø ba

ThÕ hÖ nµy bao gåm nhiÒu quyÒn tËp thÓ vµ quyÒn

míi xuÊt hiÖn nh­ quyÒn tù quyÕt d©n téc (right to self-

determination), quyÒn ph¸t triÓn (right to development),

quyÒn ®èi víi c¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn (right to

natural resources), quyÒn ®­îc sèng trong hoµ b×nh

(right to peace), quyÒn ®­îc sèng trong m«i tr­êng trong

lµnh (right to a healthy environment)…Danh môc c¸c

quyÒn thuéc thÕ hÖ quyÒn nµy vÉn ®ang ®­îc bæ sung,

trong ®ã nh÷ng quyÒn ®­îc ®Ò cËp gÇn ®©y bao gåm:

quyÒn ®­îc th«ng tin vµ c¸c quyÒn vÒ th«ng tin (right to

communicate, communication rights), quyÒn ®­îc

h­ëng thô c¸c gi¸ trÞ v¨n hãa (right to participation in

cultural heritage) (Nh÷ng v¨n kiÖn c¬ b¶n ph¶n ¸nh thÕ

hÖ quyÒn nµy bao gåm: Tuyªn ng«n vÒ b¶o ®¶m ®éc lËp

cho c¸c quèc gia vµ d©n téc thuéc ®Þa, 1960; hai C«ng

­íc quèc tÕ vÒ c¸c quyÒn d©n sù, chÝnh trÞ vµ vÒ c¸c

quyÒn kinh tÕ, x· héi, v¨n ho¸, 1966 (§iÒu 1); Tuyªn bè

vÒ quyÒn cña c¸c d©n téc ®­îc sèng trong hoµ b×nh,

1984; Tuyªn bè vÒ quyÒn ph¸t triÓn, 1986…

XÐt vÒ tÝnh chÊt, cã thÓ coi thÕ hÖ quyÒn con ng­êi

thø ba lµ sù trung hßa néi dung cña c¶ hai nhãm quyÒn

d©n sù, chÝnh trÞ vµ quyÒn kinh tÕ, x· héi, v¨n hãa, song

®Æt chóng trong nh÷ng bèi c¶nh míi vµ trong khu«n

khæ c¸c quyÒn cña nhãm. VÒ tÝnh ph¸p lý, ngo¹i trõ mét

sè quyÒn nh­ quyÒn tù quyÕt d©n téc, hÇu hÕt c¸c quyÒn

trong thÕ hÖ thø ba ch­a ®­îc ph¸p ®iÓn hãa b»ng c¸c

®iÒu ­íc quèc tÕ, mµ míi chØ ®­îc ®Ò cËp trong c¸c

tuyªn bè, tuyªn ng«n (c¸c v¨n kiÖn luËt mÒm (soft law) -

kh«ng cã hiÖu lùc rµng buéc vÒ ph¸p lý). TÝnh ph¸p lý

33 34

vµ tÝnh hiÖn thùc cña hÇu hÕt c¸c quyÒn trong thÕ hÖ

nµy hiÖn vÉn ®ang lµ chñ ®Ò g©y tranh c·i.

1.5. Chñ thÓ cña quyÒn vµ chñ thÓ cña nghÜa vô

NhËn thøc chung cho r»ng, chñ thÓ c¬ b¶n cña

quyÒn con ng­êi (right-bearers) lµ c¸c c¸ nh©n

(individuals). Ngoµi ra, nh­ ®· ®Ò cËp ë trªn, trong mét

sè tr­êng hîp, chñ thÓ cña quyÒn con ng­êi cßn lµ c¸c

nhãm ng­êi (groups), vÝ dô nh­ c¸c nhãm thiÓu sè vÒ

chñng téc, d©n téc, t«n gi¸o, v.v.. vµ c¶ c¸c d©n téc

(peoples).

Céng ®ång quèc tÕ thèng nhÊt cho r»ng chñ thÓ c¬

b¶n cã nghÜa vô b¶o vÖ vµ thóc ®Èy c¸c quyÒn con ng­êi

(duty-bearers) lµ c¸c nhµ n­íc (states) mµ cô thÓ lµ c¸c

c¬ quan, c«ng chøc, viªn chøc hay nh÷ng ng­êi lµm viÖc

cho c¸c c¬ quan nhµ n­íc. Nhãm nµy ®­îc gäi chung lµ

c¸c chñ thÓ nhµ n­íc (state actors). NhËn thøc chung

cho r»ng, c¸c chñ thÓ nhµ n­íc cã vai trß cèt yÕu trong

viÖc b¶o vÖ vµ thóc ®Èy c¸c quyÒn con ng­êi, song ®ång

thêi còng lµ thñ ph¹m chÝnh cña nh÷ng vi ph¹m vÒ

quyÒn con ng­êi.

Ngoµi c¸c chñ thÓ nhµ n­íc, tÊt c¶ c¸c chñ thÓ kh¸c

trong x· héi, bao gåm c¸c tæ chøc, thÓ chÕ quèc tÕ, c¸c

®¶ng ph¸i chÝnh trÞ, c¸c doanh nghiÖp, c¸c tæ chøc phi

chÝnh phñ quèc gia vµ quèc tÕ, c¸c nhãm chÝnh thøc

hoÆc kh«ng chÝnh thøc, c¸c céng ®ång, c¸c gia ®×nh, c¸c

bËc cha mÑ vµ c¸c c¸ nh©n, tïy theo vÞ thÕ cña m×nh,

®Òu cã tr¸ch nhiÖm t«n träng, b¶o vÖ vµ gãp phÇn thóc

®Èy c¸c quyÒn con ng­êi. Nh÷ng chñ thÓ nµy ®­îc gäi

chung lµ c¸c chñ thÓ phi nhµ n­íc (non-state actors).

T­¬ng tù nh­ c¸c chñ thÓ nhµ n­íc, c¸c chñ thÓ phi nhµ

n­íc ®ång thêi còng lµ thñ ph¹m cña nh÷ng vi ph¹m vÒ

quyÒn con ng­êi. VÝ dô, c¸c bËc cha mÑ ®¸nh ®Ëp, kh«ng

cho con c¸i hä ®i häc; c¸c doanh nghiÖp bãc lét søc lao

®éng vµ tµn ph¸ m«i tr­êng chÝnh lµ ®ang vi ph¹m

nh©n quyÒn. Tuy nhiªn sù vi ph¹m nh©n quyÒn cña

d¹ng chñ thÓ phi nhµ n­íc th­êng Ýt bÞ d­ luËn chó ý,

lªn ¸n h¬n so víi vi ph¹m nh©n quyÒn cña c¸c chñ thÓ

nhµ n­íc. §Ó thùc thi nghÜa vô b¶o vÖ nh©n quyÒn cña

m×nh, Nhµ n­íc th­êng ban hµnh ph¸p luËt trong lÜnh

vùc h×nh sù, hµnh chÝnh, m«i tr­êng...®Ó ng¨n chÆn vµ

xö lý c¸c vi ph¹m.

1.6. Mèi quan hÖ gi÷a quyÒn vµ nghÜa vô cña

c¸ nh©n

Trong lÜnh vùc quyÒn con ng­êi, mèi quan hÖ gi÷a

quyÒn vµ nghÜa vô cña c¸ nh©n còng lµ mét chñ ®Ò g©y

nhiÒu tranh c·i. XÐt vÒ mÆt h×nh thøc, hÇu hÕt quy ®Þnh

trong c¸c v¨n kiÖn quèc tÕ vÒ quyÒn con ng­êi ®Ò cËp

®Õn quyÒn, chØ cã rÊt Ýt ®iÒu kho¶n ®Ò cËp nghÜa vô

(duty/ obligation) hoÆc tr¸ch nhiÖm (responsibility) cña

c¸ nh©n. ChÝnh v× vËy, cã ý kiÕn cho r»ng, luËt nh©n

quyÒn quèc tÕ chØ cæ vò c¸c quyÒn mµ coi nhÑ vÊn ®Ò

35 36

tr¸ch nhiÖm, nghÜa vô cña c¸ nh©n. Tuy nhiªn, nhËn

®Þnh nµy lµ kh«ng chÝnh x¸c.

§Ó hiÓu râ mèi quan hÖ gi÷a quyÒn vµ nghÜa vô cña

c¸ nh©n trong vÊn ®Ò quyÒn con ng­êi nãi chung, trong

luËt nh©n quyÒn quèc tÕ nãi riªng, tr­íc hÕt cÇn xem

xÐt c¸c quy ®Þnh vÒ nghÜa vô cña c¸ nh©n trong c¸c v¨n

kiÖn chÝnh yÕu cña luËt nh©n quyÒn quèc tÕ. Liªn quan

®Õn vÊn ®Ò nµy, ®Çu tiªn ph¶i kÓ ®Õn §iÒu 29 Tuyªn

ng«n toµn thÕ giíi vÒ quyÒn con ng­êi n¨m 1948. Kho¶n

1 §iÒu nµy quy ®Þnh: “TÊt c¶ mäi ng­êi ®Òu cã nh÷ng

nghÜa vô víi céng ®ång mµ ë ®ã nh©n c¸ch cña b¶n th©n

hä cã thÓ ph¸t triÓn mét c¸ch tù do vµ ®Çy ®ñ”. Theo

Kho¶n 2 §iÒu nµy th× mçi ng­êi, trong khi h­ëng thô

c¸c quyÒn vµ tù do c¸ nh©n ®Òu ph¶i chÞu nh÷ng h¹n

chÕ do luËt ®Þnh nh»m b¶o ®¶m sù thõa nhËn vµ t«n

träng c¸c quyÒn vµ tù do cña ng­êi kh¸c... Ngoµi ra, quy

®Þnh vÒ tr¸ch nhiÖm cña c¸ nh©n còng ®­îc nªu trong

“Lêi nãi ®Çu” cña c¶ hai c«ng ­íc ICCPR vµ ICESCR,

theo ®ã, trong viÖc thùc hiÖn, h­ëng thô c¸c quyÒn con

ng­êi, c¸c c¸ nh©n cã nh÷ng tr¸ch nhiÖm víi céng ®ång

cña hä vµ víi c¸c c¸ nh©n kh¸c. Thªm vµo ®ã, tr¸ch

nhiÖm vµ nghÜa vô cña c¸ nh©n trong viÖc t«n träng vµ

b¶o vÖ c¸c quyÒn cña c¸ nh©n kh¸c vµ cña céng ®ång

còng bao hµm trong nh÷ng quy ®Þnh vÒ giíi h¹n cña

mét sè quyÒn cô thÓ cña hai c«ng ­íc nµy.

Nh­ vËy, xÐt vÒ mÆt h×nh thøc, mÆc dï c¸c v¨n kiÖn

quèc tÕ vÒ quyÒn con ng­êi chñ yÕu ®Ò cËp ®Õn c¸c

quyÒn, song cÇn hiÓu r»ng luËt nh©n quyÒn quèc tÕ

kh«ng tuyÖt ®èi hãa c¸c quyÒn mµ l·ng quªn vÊn ®Ò

tr¸ch nhiÖm, nghÜa vô cña c¸ nh©n. Víi nh÷ng quy ®Þnh

®· trÝch dÉn ë trªn, râ rµng luËt nh©n quyÒn quèc tÕ

hµm ý r»ng cÇn ph¶i t«n träng vµ b¶o ®¶m sù c©n b»ng

gi÷a quyÒn vµ tr¸ch nhiÖm/nghÜa vô cña c¸ nh©n, kh«ng

®­îc coi yÕu tè nµo quan träng h¬n yÕu tè nµo.

1.7. LÞch sö ph¸t triÓn cña t­ t­ëng vÒ quyÒn

con ng­êi

Cã quan ®iÓm cho r»ng t­ t­ëng vÒ quyÒn con ng­êi

xuÊt hiÖn tõ thêi tiÒn sö. Tuy nhiªn, ë tr×nh ®é ph¸t

triÓn cña thêi tiÒn sö, cã lÏ con ng­êi míi chØ cã nh÷ng ý

niÖm, chø ch­a thÓ cã nh÷ng t­ t­ëng, víi ý nghÜa lµ

nh÷ng quan ®iÓm hoÆc hÖ thèng quan ®iÓm râ rµng vÒ

quyÒn con ng­êi. Bëi vËy, quan ®iÓm phï hîp h¬n ®ã lµ,

t­ t­ëng quyÒn con ng­êi ®­îc khëi thuû tõ khi xuÊt

hiÖn nh÷ng nÒn v¨n minh cæ ®¹i, mµ mét trong ®ã lµ

nÒn v¨n minh rùc rì ë Trung §«ng (kho¶ng n¨m 3.000-

1.500 tr­íc CN). ChÝnh trong nÒn v¨n minh nµy, nhµ

vua Hammurabi xø Babylon, kho¶ng n¨m 1780 TCN,

®· ban hµnh mét ®¹o luËt víi tuyªn bè môc ®Ých lµ

nh»m “ng¨n ngõa nh÷ng kÎ m¹nh ¸p bøc kÎ yÕu”, “lµm

cho ng­êi c« qu¶ cã n¬i n­¬ng tùa ë thµnh Babilon”,

“®em l¹i h¹nh phóc ch©n chÝnh vµ ®Æt nÒn thèng trÞ

37 38

nh©n tõ”... cho mäi thÇn d©n. C¸c quyÒn con ng­êi cßn

sím ®­îc ®Ò cËp trong nhiÒu v¨n b¶n ph¸p luËt cæ kh¸c

cña thÕ giíi, trong ®ã tiªu biÓu nh­ Bé luËt cña vua

Cyrus §¹i ®Õ ban hµnh vµo kho¶ng c¸c n¨m 576 - 529

TCN, Bé luËt do nhµ vua Ashoka (Ashoka's Edicts) ban

hµnh vµo kho¶ng c¸c n¨m 272 – 231, §¹i HiÕn ch­¬ng

Magna Carta (1215) vµ Bé luËt vÒ quyÒn (1689) cña

n­íc Anh... Bé luËt Hång §øc (Quèc TriÒu H×nh LuËt

(1470-1497) thêi HËu Lª cña ViÖt Nam còng xøng ®¸ng

®­îc xÕp vµo danh s¸ch nh÷ng bé luËt cæ tiªu biÓu cña

thÕ giíi v× chøa ®ùng nhiÒu quy ®Þnh cã tÝnh nh©n v¨n

s©u s¾c, trong ®ã bao gåm c¶ c¸c quy ®Þnh cô thÓ vÒ

quyÒn cña mét sè nhãm dÔ bÞ tæn th­¬ng nh­ phô n÷,

trÎ em, ng­êi giµ c¶ kh«ng n¬i n­¬ng tùa...

Tuy nhiªn, trong lÞch sö ph¸t triÓn cña nh©n lo¹i,

c¸c t­ t­ëng vÒ quyÒn con ng­êi kh«ng chØ ®­îc thÓ

hiÖn trong c¸c ®¹o luËt, mµ cßn ®­îc ph¶n ¸nh (mét

c¸ch s©u s¾c vµ cô thÓ h¬n) trong c¸c t­ t­ëng, häc

thuyÕt t«n gi¸o, chÝnh trÞ vµ ph¸p lý. Thêi kú Phôc h­ng

ë ch©u ¢u lµ giai ®o¹n ph¸t triÓn rùc rì cña c¸c t­

t­ëng, häc thuyÕt vÒ quyÒn con ng­êi. T¹i ®©y, trong c¸c

thÕ kû XVII-XVIII, nhiÒu nhµ triÕt häc mµ tiªu biÓu

nh­ Thomas Hobbes (1588–1679), John Locke (1632-

1704), Thomas Paine (1731–1809), John Stuart Mill

(1806-1873), Henry David Thoreau (1817-1862)... ®·

®­a ra nh÷ng luËn gi¶i vÒ nhiÒu vÊn ®Ò lý luËn c¬ b¶n

cña quyÒn con ng­êi, ®Æc biÖt lµ vÒ c¸c quyÒn tù nhiªn

vµ quyÒn ph¸p lý.

Nh÷ng t­ t­ëng triÕt häc vÒ quyÒn con ng­êi ë ch©u

¢u thêi kú Phôc h­ng ®· cã ¶nh h­ëng quan träng ®Õn

sù ra ®êi cña nh÷ng v¨n b¶n ph¸p luËt vÒ quyÒn con

ng­êi ë nhiÒu quèc gia cña ch©u lôc nµy, ®Æc biÖt lµ hai

cuéc c¸ch m¹ng næi tiÕng thÕ giíi næ ra vµo cuèi thÕ kû

XVIII ë Mü vµ Ph¸p. Hai cuéc c¸ch m¹ng nµy ®· cã

nh÷ng t¸c ®éng rÊt to lín vµo sù ph¸t triÓn cña t­ t­ëng

vµ qu¸ tr×nh lËp ph¸p vÒ quyÒn con ng­êi kh«ng chØ ë

hai n­íc Mü vµ Ph¸p mµ cßn trªn toµn thÕ giíi. Tuyªn

ng«n ®éc lËp cña Mü (1776) cã thÓ coi lµ sù x¸c nhËn

chÝnh thøc ®Çu tiªn trªn ph­¬ng diÖn Nhµ n­íc vÒ

quyÒn con ng­êi. TiÕp sau ®ã, Tuyªn ng«n vÒ nh©n

quyÒn vµ d©n quyÒn Ph¸p (1789) kh¼ng ®Þnh: “Ng­êi ta

sinh ra vµ sèng tù do vµ b×nh ®¼ng vÒ c¸c quyÒn...”

(§iÒu 1).17 B¶n Tuyªn ng«n nµy cßn x¸c ®Þnh mét lo¹t

quyÒn c¬ b¶n cña con ng­êi nh­ quyÒn tù do vµ b×nh

®¼ng, quyÒn së h÷u, quyÒn ®­îc b¶o ®¶m an ninh vµ

chèng ¸p bøc, quyÒn b×nh ®¼ng tr­íc ph¸p luËt, quyÒn

kh«ng bÞ b¾t gi÷ tr¸i phÐp, quyÒn ®­îc coi lµ v« téi cho

®Õn khi bÞ chøng minh lµ ph¹m téi, quyÒn tù do t­

t­ëng, tù do tÝn ng­ìng, quyÒn tù do ng«n luËn, quyÒn

tham gia ý kiÕn vµo c«ng viÖc nhµ n­íc..., ®ång thêi ®Ò

1 Xem Tuyªn ng«n nh©n quyÒn vµ d©n quyÒn Ph¸p, trong T­ t­ëng vÒ quyÒn con ng­êi - TuyÓn tËp t­ liÖu thÕ giíi vµ ViÖt Nam, Khoa LuËt, §HQGHN, Nxb. Lao ®éng – X· héi, 2011, tr.118.

39 40

cËp ®Õn nh÷ng biÖn ph¸p cô thÓ nh»m b¶o ®¶m thùc

hiÖn c¸c quyÒn nµy. ChØ trong vßng 35 n¨m (tõ 1795

®Õn 1830), h¬n 70 b¶n HiÕn ph¸p mang dÊu Ên cña

nh÷ng luËn ®iÓm trong b¶n Tuyªn ng«n vÒ nh©n quyÒn

vµ d©n quyÒn 1789 ®· ®­îc th«ng qua ë ch©u ¢u. §iÒu

®ã cho thÊy nh÷ng t­ t­ëng vÒ quyÒn con ng­êi ®· thÈm

thÊu mét c¸ch nhanh chãng vµ g©y ra nh÷ng biÕn ®éng

x· héi rÊt to lín ë ch©u lôc nµy.

Tuy nhiªn, quyÒn con ng­êi chØ thùc sù næi lªn nh­

mét vÊn ®Ò ë tÇm quèc tÕ tõ nh÷ng n¨m ®Çu cña thÕ kû

XIX, cïng víi cuéc ®Êu tranh nh»m xo¸ bá chÕ ®é n« lÖ

vµ bu«n b¸n n« lÖ diÔn ra rÊt m¹nh mÏ vµ liªn tôc tíi

tËn cuèi thÕ kû ®ã vµ phong trµo ®Êu tranh ®ßi c¶i thiÖn

®iÒu kiÖn sèng cho ng­êi lao ®éng vµ b¶o vÖ n¹n nh©n

trong c¸c cuéc xung ®ét vò trang trªn thÕ giíi. Vµo

nh÷ng n¨m ®Çu cña thÕ kû XX, Héi quèc liªn vµ Tæ chøc

Lao ®éng quèc tÕ ®­îc thµnh lËp ®· n©ng nhËn thøc vµ

c¸c ho¹t ®éng vÒ quyÒn con ng­êi lªn mét møc ®é míi.

Trong §iÒu lÖ cña m×nh, Tæ chøc Lao ®éng quèc tÕ

kh¼ng ®Þnh, hoµ b×nh trªn thÕ giíi chØ cã thÓ thµnh hiÖn

thùc nÕu b¶o ®¶m ®­îc c«ng b»ng x· héi cho tÊt c¶ mäi

ng­êi. Trong Tho¶ ­íc cña Héi quèc liªn (1919-1939),

c¸c n­íc thµnh viªn tuyªn bè chÊp nhËn nghÜa vô b¶o

®¶m, duy tr× sù c«ng b»ng vµ c¸c ®iÒu kiÖn nh©n ®¹o vÒ

lao ®éng cho ®µn «ng, phô n÷ vµ trÎ em còng nh­ b¶o

®¶m sù ®èi xö xøng ®¸ng víi nh÷ng ng­êi b¶n xø t¹i

c¸c thuéc ®Þa cña hä. Còng trong thêi kú nµy, mét lo¹t

v¨n kiÖn kh¸c cña luËt nh©n ®¹o quèc tÕ ®· ®­îc th«ng

qua trong Héi nghÞ La Hay, t¹i c¸c Héi nghÞ cña Héi

Ch÷ ThËp ®á quèc tÕ (ICRC) vµ cña Héi Quèc liªn, bæ

sung nh÷ng b¶o ®¶m réng r·i h¬n víi c¸c quyÒn con

ng­êi trong hoµn c¶nh chiÕn tranh vµ xung ®ét vò

trang.

Sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø II, viÖc Liªn hîp quèc

ra ®êi vµ th«ng qua HiÕn ch­¬ng (1945), Tuyªn ng«n

toµn thÕ giíi vÒ quyÒn con ng­êi (1948) vµ hai C«ng ­íc

quèc tÕ vÒ c¸c quyÒn d©n sù, chÝnh trÞ vµ kinh tÕ, x· héi,

v¨n hãa (n¨m 1966) ®· chÝnh thøc khai sinh ra ngµnh

luËt quèc tÕ vÒ quyÒn con nguêi vµ ®Æt nÒn mãng cho

viÖc t¹o dùng mét nÒn v¨n ho¸ quyÒn con ng­êi cho mäi

d©n téc trªn tr¸i ®Êt. MÆc dï ngay sau khi Liªn hîp

quèc ®­îc thµnh lËp cho ®Õn cuèi thËp kû 1970, cuéc

ChiÕn tranh L¹nh phÇn nµo ¶nh h­ëng ®Õn nh÷ng nç

lùc quèc tÕ trªn lÜnh vùc nµy, song cho ®Õn ngµy nay,

mét hÖ thèng hµng tr¨m v¨n kiÖn quèc tÕ vÒ quyÒn con

ng­êi ®· ®­îc th«ng qua, nhiÒu c¬ chÕ quèc tÕ vÒ b¶o vÖ

vµ thóc ®Èy quyÒn con ng­êi ®· ®­îc h×nh thµnh gãp

phÇn lµm cho quyÒn con ng­êi thµnh mét trong c¸c yÕu

tè chÝnh chi phèi c¸c quan hÖ quèc tÕ.

Héi nghÞ thÕ giíi vÒ quyÒn con ng­êi t¹i Viªn (¸o)

n¨m 1993 ®¸nh dÊu mét b­íc ngoÆt trong nh÷ng nç lùc

thóc ®Èy c¸c quyÒn con ng­êi trªn thÕ giíi sau nh÷ng

tr× trÖ ë thêi kú ChiÕn tranh L¹nh. Héi nghÞ ®· kh¼ng

®Þnh mèi liªn hÖ kh«ng thÓ t¸ch rêi gi÷a d©n chñ, ph¸t

triÓn vµ quyÒn con ng­êi, còng nh­ gi÷a c¸c quyÒn con

ng­êi vÒ d©n sù, chÝnh trÞ vµ kinh tÕ, x· héi, v¨n hãa.

41 42

Héi nghÞ ®· thiÕt lËp mét khu«n khæ míi cho viÖc ®èi

tho¹i, hîp t¸c vµ phèi hîp cña céng ®ång quèc tÕ trong

lÜnh vùc quyÒn con ng­êi. Sau Héi nghÞ Viªn ®· cã

nh÷ng ph¸t triÓn lín trªn lÜnh vùc quyÒn con ng­êi ë

ph¹m vi quèc tÕ, bao gåm viÖc thµnh lËp c¸c tßa ¸n h×nh

sù quèc tÕ l©m thêi vµ th­êng trùc (Tßa ¸n H×nh sù

Quèc tÕ - ICC, n¨m 1998) ®Ó xÐt xö c¸c téi ¸c chiÕn

tranh, téi ¸c chèng nh©n lo¹i, téi diÖt chñng vµ téi x©m

l­îc. §Æc biÖt lµ viÖc thµnh lËp Héi ®ång Liªn hîp quèc

vÒ quyÒn con ng­êi vµo n¨m 2006 thay thÕ cho ñy ban

cña Liªn hîp quèc vÒ quyÒn con ng­êi tr­íc ®ã. Nh÷ng

ph¸t triÓn míi nµy ®· lµm cho cuéc ®Êu tranh v× quyÒn

con ng­êi thùc sù ph¸t triÓn trªn ph¹m vi toµn cÇu víi

c¬ së ph¸p lý v÷ng ch¾c, ®­îc më réng kh«ng ngõng c¶

vÒ néi dung vµ møc ®é b¶o ®¶m.

B¶ng 2: Mét sè sù kiÖn vµ v¨n kiÖn ®¸nh dÊu sù

ph¸t triÓn t­ t­ëng vÒ quyÒn con ng­êi trong lÞch

sö nh©n lo¹i

Thêi gian Sù kiÖn, v¨n kiÖn

1780 TCN Bé luËt Hammurabi

1200 TCN Kinh VÖ ®µ

570 TCN LuËt cña Cyrus §¹i ®Õ

586-456 TCN Kinh PhËt

479-421 TCN “LuËn ng÷” cña Khæng Tö

1450 TCN -

80 Kinh Th¸nh

610-612 Kinh K«ran

1215 §¹i hiÕn ch­¬ng Magna Carta (Anh)

1689 LuËt vÒ QuyÒn (Anh); “Hai kh¶o luËn

vÒ chÝnh quyÒn” cña John Locke

1776 “Tuyªn ng«n ®éc lËp” (Mü)

“Tuyªn ng«n quyÒn con ng­êi vµ

quyÒn c«ng d©n” (Ph¸p)

1789 Bé luËt vÒ c¸c quyÒn (10 tu chÝnh ¸n

®Çu tiªn cña HiÕn ph¸p) (Mü)

1791 “C¸c quyÒn cña con ng­êi” cña

Thomas Paine

1859 “Bµn vÒ tù do” cña John Stuart Mill

1863-1864

ñy ban Ch÷ ThËp ®á quèc tÕ ®­îc

thµnh lËp, C«ng ­íc Gi¬nev¬ lÇn thø

I ®­îc th«ng qua, më ®Çu cho ngµnh

luËt nh©n ®¹o quèc tÕ

1917 C¸ch m¹ng Th¸ng M­êi Nga

1919 Héi Quèc liªn vµ Tæ chøc Lao ®éng

43 44

thÕ giíi (ILO) ®­îc thµnh lËp

1945 Liªn hîp quèc ra ®êi, th«ng qua HiÕn

ch­¬ng Liªn hîp quèc

1948 Tuyªn ng«n toµn thÕ giíi vÒ quyÒn

con ng­êi

1966

C«ng ­íc quèc tÕ vÒ c¸c quyÒn chÝnh

trÞ, d©n sù vµ C«ng ­íc vÒ c¸c quyÒn

kinh tÕ, x· héi vµ v¨n hãa

1968 Héi nghÞ thÕ giíi vÒ quyÒn con ng­êi

lÇn thø nhÊt t¹i Tª-hª-ran (Iran)

1993

Héi nghÞ thÕ giíi vÒ quyÒn con ng­êi

lÇn thø hai t¹i Viªn (¸o), th«ng qua

Tuyªn bè Viªn vµ Ch­¬ng tr×nh hµnh

®éng

2002

Quy chÕ R«ma cã hiÖu lùc, Tßa ¸n

h×nh sù quèc tÕ (th­êng trùc) ®­îc

thµnh lËp

2006

C¶i tæ bé m¸y quyÒn con ng­êi cña

Liªn hîp quèc, thay thÕ ñy ban

quyÒn con ng­êi b»ng Héi ®ång

quyÒn con ng­êi

1.8. NghÜa vô quèc gia trong viÖc b¶o ®¶m

quyÒn con ng­êi

1.8.1. C¸c lo¹i nghÜa vô cña quèc gia

Theo nhËn thøc chung cña céng ®ång quèc tÕ, nghÜa

vô cña c¸c quèc gia trong viÖc b¶o ®¶m quyÒn con ng­êi

thÓ hiÖn ë ba h×nh thøc cô thÓ d­íi ®©y:

Thø nhÊt, nghÜa vô t«n träng (obligation to respect):

NghÜa vô nµy ®ßi hái c¸c nhµ n­íc ph¶i kiÒm chÕ kh«ng

can thiÖp mét c¸ch tïy tiÖn vµ tiªu cùc, kÓ c¶ trùc tiÕp

hoÆc gi¸n tiÕp, vµo viÖc h­ëng thô c¸c quyÒn con ng­êi

cña c¸c chñ thÓ quyÒn. §©y ®­îc coi lµ mét nghÜa vô thô

®éng (negative obligation), bëi lÏ nã kh«ng ®ßi hái c¸c

nhµ n­íc ph¶i chñ ®éng ®­a ra nh÷ng s¸ng kiÕn, biÖn

ph¸p hay ch­¬ng tr×nh nh»m hç trî c¸c c«ng d©n trong

viÖc h­ëng thô c¸c quyÒn. NghÜa vô nµy ®Æc biÖt liªn

quan ®Õn c¸c quyÒn d©n sù vµ chÝnh trÞ.

Thø hai, nghÜa vô b¶o vÖ (obligation to protect):

NghÜa vô nµy ®ßi hái c¸c nhµ n­íc ph¶i ng¨n chÆn sù vi

ph¹m quyÒn con ng­êi cña c¸c chñ thÓ trong x· héi, kÓ

c¶ cña c¸c c¬ quan, c«ng chøc, viªn chøc nhµ n­íc. §©y

®­îc coi lµ mét nghÜa vô chñ ®éng (positive obligation),

bëi lÏ ®Ó ng¨n chÆn sù vi ph¹m quyÒn con ng­êi, c¸c

nhµ n­íc ph¶i chñ ®éng ®­a ra nh÷ng biÖn ph¸p vµ

x©y dùng nh÷ng c¬ chÕ phßng ngõa, xö lý nh÷ng hµnh

vi vi ph¹m.

45 46

Thø ba, nghÜa vô thùc hiÖn (obligation to fulfil):

NghÜa vô nµy ®ßi hái c¸c nhµ n­íc ph¶i cã nh÷ng biÖn

ph¸p nh»m hç trî c«ng d©n h­ëng thô ®Çy ®ñ c¸c quyÒn

con ng­êi. §©y còng ®­îc coi lµ nghÜa vô chñ ®éng, bëi

nã yªu cÇu c¸c nhµ n­íc ph¶i cã nh÷ng kÕ ho¹ch,

ch­¬ng tr×nh cô thÓ ®Ó b¶o ®¶m cho mäi c«ng d©n, ®Æc

biÖt lµ nh÷ng nhãm bÞ thiÖt thßi, cã thÓ h­ëng thô ®Õn

møc cao nhÊt cã thÓ c¸c quyÒn con ng­êi. NghÜa vô

nµy, cßn ®­îc gäi lµ nghÜa vô hç trî (obligation to

facilitate), liªn quan mËt thiÕt ®Õn c¸c quyÒn kinh tÕ,

x· héi, v¨n hãa.

S¬ ®å 2: Ba lo¹i nghÜa vô vÒ quyÒn con ng­êi

cña Nhµ n­íc

Còng liªn quan ®Õn nghÜa vô quèc gia vÒ quyÒn con

ng­êi, nh­ ®· ®Ò cËp ë c¸c phÇn trªn, nhËn thøc chung

cho r»ng viÖc b¶o ®¶m c¸c quyÒn d©n sù, chÝnh trÞ lµ

mang tÝnh tøc thêi (immediate), do kh«ng phô thuéc

nhiÒu vµo c¸c nguån lùc vËt chÊt b¶o ®¶m. Trong khi

®ã, viÖc b¶o ®¶m c¸c quyÒn kinh tÕ, x· héi, v¨n hãa th×

cã thÓ dÇn dÇn, tõng b­íc (progressive realization)

t­¬ng øng víi nguån lùc hiÖn cã cña quèc gia.

Ngoµi ra, khi nãi ®Õn nghÜa vô quèc gia vÒ b¶o ®¶m

c¸c quyÒn con ng­êi vÒ kinh tÕ, x· héi, v¨n hãa vµ

quyÒn cña mét sè nhãm ng­êi dÔ bÞ tæn th­¬ng, ng­êi ta

cßn ®Ò cËp c¸c kh¸i niÖm nghÜa vô tæ chøc (obligation of

conduct) vµ nghÜa vô ®¹t ®­îc kÕt qu¶ (obligation of

result). NghÜa vô tæ chøc ®­îc hiÓu lµ viÖc c¸c quèc gia

ph¶i thùc hiÖn trªn thùc tÕ c¸c biÖn ph¸p cô thÓ ®Ó thùc

thi c¸c quy ®Þnh cña ICESCR, vÝ dô nh­ ®Ó cÊm lao

®éng c­ìng bøc, ®­a ra c¸c ch­¬ng tr×nh ch¨m sãc søc

kháe cho nh©n d©n hay b¶o ®¶m gi¸o dôc tiÓu häc miÔn

phÝ cho mäi trÎ em... NghÜa vô ®¹t ®­îc kÕt qu¶ ®Ò cËp

yªu cÇu víi c¸c quèc gia ph¶i b¶o ®¶m r»ng nh÷ng biÖn

ph¸p vµ ho¹t ®éng ®Ò ra ph¶i mang tÝnh kh¶ thi vµ hiÖu

qu¶, chø kh«ng ph¶i chóng ®­îc x©y dùng mét c¸ch

h×nh thøc. NghÜa vô tæ chøc vµ nghÜa vô ®¹t ®­îc kÕt

qu¶ hµm ý r»ng, ®Ó thùc hiÖn dÇn dÇn, tõng b­íc c¸c

quyÒn kinh tÕ, x· héi, v¨n hãa còng ®ßi hái c¸c quèc gia

T¤N TRäNG (kh«ng can thiÖp tïy tiÖn

vµ tiªu cùc vµo viÖc h­ëng thô

quyÒn con ng­êi)

B¶O VÖ (chñ ®éng ng¨n ngõa,

xö lý nh÷ng hµnh vi vi ph¹m quyÒn con ng­êi)

THùC HIÖN (hç trî h­ëng thô

quyÒn con ng­êi, ®Æc biÖt víi c¸c nhãm yÕu thÕ)

47 48

thµnh viªn ICESCR ph¶i chñ ®éng, tÝch cùc vµ nç lùc

hÕt møc trong ph¹m vi c¸c nguån lùc cña n­íc m×nh.

1.8.2. Yªu cÇu ®èi víi quèc gia trong viÖc giíi

h¹n mét sè quyÒn con ng­êi

Giíi h¹n ¸p dông mét sè quyÒn (limitation/

restriction of rights) lµ quy ®Þnh ®­îc ghi nhËn trong

mét sè ®iÒu ­íc quèc tÕ vÒ quyÒn con ng­êi cho phÐp c¸c

quèc gia thµnh viªn ¸p ®Æt mét sè ®iÒu kiÖn víi viÖc

thùc hiÖn/h­ëng thô mét sè quyÒn con ng­êi nhÊt ®Þnh.

Giíi h¹n ®èi víi quyÒn tù do ®i l¹i

(§iÒu 12 – ICCPR)

QuyÒn tù do ®i l¹i cña mäi c¸ nh©n trong

l·nh thæ quèc gia mµ m×nh ®· hiÖn diÖn hîp

ph¸p (kh«ng chØ ë ®Êt n­íc m×nh) ®­îc b¶o

®¶m t¹i Kho¶n 1 §iÒu 12 cña ICCPR. Theo

Kho¶n 2 §iÒu nµy, c¸ nh©n còng cã quyÒn rêi

khái bÊt kú ®Êt n­íc nµo, kÓ c¶ n­íc m×nh.

Tuy vËy, hai quyÒn trªn cã thÓ bÞ h¹n chÕ v×

nh÷ng lý do mµ “®­îc luËt quy ®Þnh, lµ cÇn

thiÕt ®Ó b¶o vÖ an ninh quèc gia, trËt tù c«ng

céng, ®¹o ®øc vµ søc kháe c«ng céng hoÆc b¶o

vÖ quyÒn vµ lîi Ých cña ng­êi kh¸c, vµ phï

hîp víi c¸c quyÒn kh¸c ®­îc thõa nhËn trong

C«ng ­íc nµy”. VÝ dô, ñy ban Nh©n quyÒn

(HRC), c¬ quan gi¸m s¸t viÖc thùc hiÖn

ICCPR, ®· kÕt luËn trong vô viÖc Peltonen

khiÕu n¹i PhÇn Lan (vô sè 492/1992) r»ng

viÖc PhÇn Lan h¹n chÕ ng­êi ch­a thùc hiÖn

nghÜa vô qu©n sù ®i ra n­íc ngoµi lµ chÝnh

®¸ng v× viÖc thùc hiÖn quyÒn cña c¸ nh©n nµy

lµm ¶nh h­ëng ®Õn an ninh quèc gia vµ trËt

tù c«ng céng.

CÇn l­u ý lµ kh«ng ph¶i tÊt c¶ mäi quyÒn con ng­êi

®Òu cã thÓ bÞ giíi h¹n. Nh÷ng quyÒn kh«ng bÞ giíi h¹n

®­îc gäi lµ c¸c quyÒn tuyÖt ®èi (absolute rights).

Trong luËt nh©n quyÒn quèc tÕ, nh÷ng quyÒn cã thÓ bÞ

giíi h¹n ®­îc nªu râ trong c¸c ®iÒu ­íc. Mét sè quyÒn

trong ICCPR vµ ICESCR mµ cho phÐp c¸c quèc gia

thµnh viªn hai c«ng ­íc nµy cã thÓ ®Æt ra nh÷ng giíi

h¹n ¸p dông, bao gåm: QuyÒn thµnh lËp, gia nhËp c«ng

®oµn vµ quyÒn ®×nh c«ng (§iÒu 8 ICESCR); QuyÒn tù do

®i l¹i, c­ tró, xuÊt nhËp c¶nh (§iÒu 12 ICCPR); QuyÒn

®­îc xÐt xö c«ng khai (§iÒu 14 ICCPR); QuyÒn tù do

biÓu ®¹t tÝn ng­ìng vµ t«n gi¸o (§iÒu 18 ICCPR);8

QuyÒn tù do ng«n luËn (§iÒu 19 ICCPR); QuyÒn héi häp

hßa b×nh (§iÒu 21 ICCPR); QuyÒn tù do lËp héi (§iÒu 22

ICCPR)

8 L­u ý lµ chØ cã thÓ giíi h¹n quyÒn tù do biÓu ®¹t (thùc hµnh, tu tËp, thÓ hiÖn hay bµy tá ra bªn ngoµi) tÝn ng­ìng hay t«n gi¸o, chø kh«ng thÓ giíi h¹n quyÒn tù do t­ t­ëng, tÝn ng­ìng hay t«n gi¸o.

49 50

S¬ ®å 3: §iÒu kiÖn vµ thñ tôc giíi h¹n

c¸c quyÒn con ng­êi

Tuy nhiªn, cã mét thùc tÕ lµ nhiÒu quèc gia ®· ®i

qu¸ xa, do v« ý hoÆc cè ý, trong viÖc giíi h¹n c¸c quyÒn

tù do c¬ b¶n. §iÒu nµy th­êng lµm tæn h¹i mét c¸ch cã

hÖ thèng vµ nghiªm träng nhiÒu quyÒn vµ tù do c¬ b¶n

trong thùc tiÔn quèc gia. §Ó h¹n chÕ ®iÒu nµy, trong hÖ

thèng v¨n kiÖn quèc tÕ vÒ quyÒn con ng­êi, cã mét sè

v¨n kiÖn mang tÝnh khuyÕn nghÞ cô thÓ hãa nh÷ng khÝa

c¹nh liªn quan ®Õn nh÷ng lý do mµ quèc gia cã thÓ viÖn

dÉn vµ ®iÒu kiÖn viÖn dÉn ®Ó giíi h¹n hoÆc t¹m ®×nh chØ

thùc hiÖn mét sè quyÒn trong ICCPR. Hai v¨n kiÖn tiªu

biÓu d¹ng nµy lµ C¸c nguyªn t¾c Siracusa vÒ giíi h¹n vµ

®×nh chØ c¸c ®iÒu kho¶n trong C«ng ­íc quèc tÕ vÒ c¸c

quyÒn d©n sù vµ chÝnh trÞ, 1984 vµ C¸c nguyªn t¾c

Johannesburg vÒ an ninh quèc gia, tù do biÓu ®¹t vµ

tiÕp cËn th«ng tin, 1995.9

1.8.3. Yªu cÇu ®èi víi quèc gia viÖc t¹m ®×nh

chØ quyÒn trong hoµn c¶nh khÈn cÊp

VÒ nguyªn t¾c, c¸c nghÜa vô quèc gia trong viÖc

thùc hiÖn quyÒn con ng­êi mang tÝnh liªn tôc; tuy

nhiªn, luËt nh©n quyÒn quèc tÕ (§iÒu 4 ICCPR) quy

®Þnh r»ng, trong nh÷ng bèi c¶nh khÈn cÊp ®e däa sù

sèng cßn cña ®Êt n­íc (state of emergency), c¸c quèc gia

9 Xem hai v¨n kiÖn nµy trong Phô lôc s¸ch “Giíi thiÖu C«ng ­íc quèc tÕ vÒ c¸c quyÒn d©n sù vµ chÝnh trÞ (ICCPR, 1966)”, L· Kh¸nh Tïng vµ Vò C«ng Giao, Khoa LuËt, §HQGHN, NXB Hång §øc, 2012.

GIíI H¹N

QUYÒN

Ph¶i ®­îc quy ®Þnh trong luËt quèc gia vµ kh«ng

®­îc tr¸i víi b¶n chÊt cña

c¸c quyÒn bÞ giíi h¹n

ChØ ®Æt ra giíi h¹n nÕu ®ã lµ cÇn thiÕt ®Ó:

Thóc ®Èy phóc lîi chung cña céng ®ång; b¶o

vÖ an ninh quèc gia; b¶o ®¶m sù an toµn, søc kháe hay ®¹o ®øc cña céng ®ång; b¶o vÖ c¸c quyÒn, tù

do hîp ph¸p cña ng­êi kh¸c.

C¸c quyÒn cã thÓ bÞ giíi h¹n:

QuyÒn thµnh lËp, gia nhËp c«ng ®oµn vµ quyÒn

®×nh c«ng; QuyÒn tù do ®i l¹i, c­ tró, xuÊt nhËp c¶nh; QuyÒn ®­îc xÐt xö c«ng khai;

QuyÒn tù do t­ t­ëng, tÝn ng­ìng vµ t«n gi¸o;

QuyÒn tù do ng«n luËn; QuyÒn héi häp hßa b×nh; QuyÒn tù do lËp héi.

51 52

cã thÓ ¸p dông nh÷ng biÖn ph¸p t¹m ®×nh chØ (h¹n chÕ)

viÖc thùc hiÖn mét sè quyÒn d©n sù vµ chÝnh trÞ trong

ICCPR (derogation of rights).

VÒ b¶n chÊt, quy ®Þnh kÓ trªn lµ sù t¹m ®×nh chØ

thùc hiÖn mét sè quyÒn d©n sù, chÝnh trÞ trong mét thêi

gian nhÊt ®Þnh do bèi c¶nh khÈn cÊp cña quèc gia, th«ng

qua mét sè biÖn ph¸p cô thÓ nh­: thiÕt qu©n luËt (trªn c¶

n­íc, ë mét khu vùc hay mét ®Þa ph­¬ng); cÊm biÓu t×nh,

héi häp ®«ng ng­êi; cÊm hoÆc h¹n chÕ ho¹t ®éng cña mét

sè c¬ quan th«ng tin ®¹i chóng nh­ truyÒn h×nh, ph¸t

thanh, b¸o..; cÊm ®i l¹i ra, vµo mét khu vùc hoÆc xuÊt,

nhËp c¶nh (víi mét sè c¸ nh©n hay nhãm)…

T×nh tr¹ng khÈn cÊp t¹i mét sè quèc gia

Nh»m ®èi phã víi lµn sãng biÓu t×nh vµ viÖc

chiÕm gi÷ tßa nhµ ChÝnh phñ (tõ ngµy

26/8/2008) bëi Liªn minh nh©n d©n v× d©n chñ

(PAD) (cßn ®­îc gäi lµ “Phe ¸o vµng”), Thñ

t­íng Samak Sundaravej ®· tuyªn bè t×nh

tr¹ng khÈn cÊp t¹i thµnh phè Bangkok c¨n

cø vµo S¾c lÖnh vÒ Qu¶n lý hµnh chÝnh trong

t×nh huèng khÈn cÊp (BE 2548 – 2005). §ång

thêi, Thñ t­íng ra lÖnh cÊm tËp trung qu¸ 5

ng­êi t¹i khu vùc trung t©m Bangkok, cÊm

c¸c truyÒn ®¬n, th«ng b¸o, Ên phÈm chøa c¸c

néi dung cã thÓ lµm mäi ng­êi hiÓu kh«ng

®óng vÒ t×nh tr¹ng khÊn cÊp, lµm ¶nh h­ëng

®Õn trËt tù c«ng céng…

Mét sè quèc gia kh¸c tuyªn tuyªn bè t×nh

tr¹ng khÈn cÊp gÇn ®©y lµ: PhilÝppin (th¸ng

2-2006, sau khi cã cuéc ®¶o chÝnh chèng l¹i

chÝnh quyÒn), Hy L¹p (th¸ng 8-2007, khi bÞ

ch¸y rõng), Pakixtan (th¸ng 11-2007)… NhiÒu

quèc gia quy ®Þnh râ vÒ t×nh tr¹ng khÈn cÊp

trong hiÕn ph¸p hoÆc luËt nh»m tr¸nh sù

l¹m dông.

Tuy nhiªn, ®Ó ¸p dông c¸c biÖn ph¸p t¹m ®×nh chØ

thùc hiÖn quyÒn, §iÒu 4 ICCPR ®ång thêi ®ßi hái c¸c

quèc gia ph¶i tu©n thñ c¸c ®iÒu kiÖn sau:

Thø nhÊt, c¸c biÖn ph¸p ¸p dông ph¶i thùc sù xuÊt

ph¸t tõ t×nh huèng khÈn cÊp, do t×nh h×nh b¾t buéc

ph¶i lµm ®Ó cøu v·n sù sèng cßn cña quèc gia. Liªn

quan ®Õn vÊn ®Ò nµy, ñy ban quyÒn con ng­êi cña Liªn

hîp quèc ®· ®­a ra c¸c nguyªn t¾c h­íng dÉn dïng ®Ó

x¸c ®Þnh tÝnh hîp lý cña tuyªn bè vÒ t×nh tr¹ng khÈn

cÊp cña c¸c quèc gia.

Thø hai, c¸c biÖn ph¸p ¸p dông kh«ng ®­îc tr¸i víi

nh÷ng nghÜa vô kh¸c xuÊt ph¸t tõ luËt ph¸p quèc tÕ,

®Æc biÖt lµ kh«ng ®­îc mang tÝnh chÊt ph©n biÖt ®èi xö

53 54

vÒ chñng téc, mµu da, t«n gi¸o, giíi tÝnh, ng«n ng÷ hoÆc

nguån gèc x· héi.

Thø ba, c¸c biÖn ph¸p nµy kh«ng ®­îc tr¸i víi quy

®Þnh trong c¸c §iÒu 6, 7, 8, 11, 15,16 vµ 18 cña ICCPR.

Nãi c¸ch kh¸c, kÓ c¶ trong t×nh huèng khÈn cÊp, c¸c

quèc gia còng kh«ng ®­îc ®×nh chØ viÖc thùc hiÖn c¸c

quyÒn ghi nhËn ë c¸c §iÒu ®· nªu, bao gåm: QuyÒn sèng

(§iÒu 6), QuyÒn kh«ng bÞ tra tÊn, ®èi xö tµn b¹o, v«

nh©n ®¹o hay h¹ nhôc (§iÒu 7), QuyÒn kh«ng bÞ b¾t gi÷

lµm n« lÖ hay n« dÞch (§iÒu 8), QuyÒn kh«ng bÞ bá tï chØ

v× lý do kh«ng hoµn thµnh nghÜa vô theo hîp ®ång (§iÒu

11), QuyÒn kh«ng bÞ ¸p dông håi tè trong tè tông h×nh

sù (§iÒu 15), QuyÒn ®­îc c«ng nhËn lµ thÓ nh©n tr­íc

ph¸p luËt (§iÒu 16), QuyÒn tù do t­ t­ëng, tÝn ng­ìng

vµ t«n gi¸o (§iÒu 18). Nh÷ng quyÒn nµy ®­îc gäi lµ

nh÷ng quyÒn kh«ng thÓ bÞ h¹n chÕ (non-derogatable

rights).

Thø t­, khi ¸p dông c¸c biÖn ph¸p t¹m ®×nh chØ

thùc hiÖn quyÒn, ph¶i th«ng b¸o ngay cho c¸c quèc gia

thµnh viªn kh¸c cña ICCPR th«ng qua Tæng Th­ ký

Liªn hîp quèc, trong ®ã nªu râ nh÷ng biÖn ph¸p cô thÓ

®· ¸p dông vµ thêi gian dù ®Þnh sÏ chÊm døt ¸p dông

c¸c biÖn ph¸p nµy.

S¬ ®å 4: §iÒu kiÖn vµ thñ tôc t¹m ®×nh chØ

c¸c quyÒn con ng­êi

T¹M §×NH CHØ

THùC HIÖN QUYÒN

ChØ ®­îc ¸p dông trong hoµn c¶nh vµ thêi gian

cã t×nh tr¹ng khÈn cÊp

Kh«ng ®­îc mang tÝnh chÊt

ph©n biÖt ®èi xö víi bÊt cø nhãm x· héi nµo

KÓ c¶ trong hoµn c¶nh khÈn cÊp còng kh«ng ®­îc t¹m ®×nh chØ:

QuyÒn sèng; QuyÒn kh«ng bÞ tra tÊn, ®èi xö tµn b¹o, v« nh©n ®¹o hay h¹ nhôc; QuyÒn kh«ng bÞ b¾t gi÷ lµm n« lÖ hay n« dÞch; QuyÒn kh«ng

bÞ bá tï chØ kh«ng hoµn thµnh nghÜa vô theo hîp ®ång; QuyÒn kh«ng bÞ ¸p dông håi tè; QuyÒn ®­îc c«ng nhËn lµ thÓ nh©n tr­íc ph¸p luËt;

QuyÒn tù do t­ t­ëng, tÝn ng­ìng vµ t«n gi¸o.

55 56

1.9. C¸c ®iÒu kiÖn b¶o ®¶m thùc hiÖn quyÒn

con ng­êi

Do quyÒn con ng­êi lµ c¸c chuÈn mùc quèc tÕ liªn

quan ®Õn mäi mÆt cña ®êi sèng cña c¸ nh©n vµ x· héi, ®Ó

hiÖn thùc hãa ®­îc c¸c quyÒn nµy cÇn cã nh÷ng ®iÒu

kiÖn kinh tÕ, x· héi, v¨n hãa vµ chÝnh trÞ nhÊt ®Þnh.

Nh÷ng ®iÒu kiÖn nµy cã thÓ mang tÝnh chñ quan hoÆc

kh¸ch quan, cã thÓ réng h¬n hay n»m ngoµi kh¶ n¨ng

kiÓm so¸t cña mét nhµ n­íc, cho dï Nhµ n­íc lµ chñ thÓ

chÞu tr¸ch nhiÖm chñ yÕu trong viÖc b¶o ®¶m nh©n

quyÒn. D­íi ®©y ®Ò cËp ®Õn mét sè ®iÒu kiÖn t¸c ®éng

trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp ®Õn viÖc thùc thi quyÒn con ng­êi

trong thùc tÕ.

Møc ®é cam kÕt, sù quan t©m cña Nhµ n­íc ®èi víi

quyÒn con ng­êi: §©y lµ yÕu tè hµng ®Çu b¶o ®¶m quyÒn

con ng­êi ®­îc t«n träng vµ b¶o vÖ. MÆc dï hÇu hÕt c¸c

v¨n kiÖn quèc tÕ vÒ nh©n quyÒn ®Òu nh¾c ®Õn nghÜa vô

cña c¸c quèc gia trong viÖc th«ng qua c¸c biÖn ph¸p lËp

ph¸p, hµnh ph¸p vµ t­ ph¸p ®Ó thùc thi c¸c quyÒn con

ng­êi, nhiÒu quèc gia rÊt chËm trÔ trong viÖc triÓn khai

c¸c biÖn ph¸p cô thÓ trong thùc tiÔn. Bªn c¹nh viÖc

th«ng qua c¸c chÝnh s¸ch, ®¹o luËt cô thÓ, viÖc x©y dùng

thÓ chÕ, bé m¸y b¶o vÖ quyÒn con ng­êi, ®Æc biÖt lµ c¬

quan nh©n quyÒn quèc gia, còng rÊt cÇn sù quan t©m vµ

nç lùc cña quèc gia. Kh«ng chØ møc ®é ph¸t triÓn kinh tÕ

hay tr×nh ®é khoa häc c«ng nghÖ mµ viÖc x©y dùng Nhµ

n­íc ph¸p quyÒn, bao gåm b¶o ®¶m vÞ trÝ tèi cao cña

HiÕn ph¸p vµ ph¸p luËt, b¶o ®¶m c¸c c¬ quan t­ ph¸p

®éc lËp, c¸c c¬ quan hµnh chÝnh minh b¹ch, hiÖu qu¶ vµ

liªm chÝnh còng rÊt thiÕt yÕu ®èi víi viÖc thùc thi c¸c

quyÒn con ng­êi.

Sù tham gia cña x· héi: Bëi lÏ nguån lùc cña nhµ

n­íc lµ cã h¹n, vai trß cña c¸c chñ thÓ ®a d¹ng trong x·

héi còng rÊt quan träng trong viÖc thùc thi c¸c quyÒn con

ng­êi. C¸c c¸ nh©n, nhãm, céng ®ång, héi ®oµn ®Òu cã

thÓ ®ãng gãp b»ng nhiÒu c¸ch thøc kh¸c nhau v× môc

tiªu nµy. So s¸nh gi÷a c¸c quèc gia, ng­êi ta còng nhËn

thÊy ë ®©u m¹ng l­íi liªn kÕt c¸c c«ng d©n, c¸c tæ chøc

céng ®ång, tæ chøc x· héi d©n sù ph¸t triÓn tèt th× viÖc

thùc thi c¸c quyÒn kinh tÕ, x· héi, còng nh­ quyÒn tham

gia cña ng­êi d©n cã ®iÒu kiÖn ®­îc b¶o ®¶m tèt. Do ®ã,

c¸c quèc gia cÇn t«n träng quyÒn héi häp, lËp héi, còng

nh­ tù do ng«n luËn cña ng­êi d©n ®Ó c¸c tæ chøc tù

qu¶n nµy cã thÓ ®ãng gãp vµo sù ph¸t triÓn. Nh×n ng­îc

l¹i, nÕu quèc gia h¹n chÕ c¸c quyÒn nµy trong mét thêi

gian dµi cã thÓ dÉn ®Õn viÖc lµm suy tho¸i v¨n hãa céng

®ång, tinh thÇn t­¬ng trî trong x· héi, lµm gia t¨ng tÝnh

Ých kû, coi th­êng quyÒn vµ lîi Ých cña ng­êi kh¸c... rÊt

bÊt lîi cho quyÒn con ng­êi.

Ngoµi nh÷ng ®iÒu kiÖn chñ quan kÓ trªn, viÖc b¶o

®¶m quyÒn con ng­êi cßn liªn quan ®Õn c¸c ®iÒu kiÖn

kh¸ch quan nhÊt ®Þnh.

57 58

Sù ®a d¹ng vÒ v¨n hãa: T¹i c¸c quèc gia cã sù ®a

d¹ng cao vÒ t«n gi¸o, ng«n ng÷ vµ s¾c téc ®ßi hái Nhµ

n­íc quan t©m nhiÒu h¬n ®Õn viÖc t«n träng c¸c quyÒn

b×nh ®¼ng gi÷a c¸c nhãm. NÕu b¶o ®¶m tèt quyÒn b×nh

®¼ng, sù phong phó, ®a d¹ng vÒ v¨n hãa sÏ ®ãng gãp lín

cho ph¸t triÓn quèc gia; ng­îc l¹i, nh÷ng chÝnh s¸ch

ph©n biÖt ®èi xö vÒ s¾c téc, t«n gi¸o, giai cÊp, tÇng

líp...tr­íc hay sau sÏ dÉn ®Õn nh÷ng rèi lo¹n x· héi, ¶nh

h­ëng tiªu cùc ®Õn viÖc b¶o ®¶m sù thô h­ëng c¸c quyÒn

vµ tù do cña mét sè lín c«ng d©n.

§iÒu kiÖn tù nhiªn: §iÒu kiÖn tù nhiªn cã thÓ g©y

¶nh h­ëng lín ®Õn ®êi sèng còng nh­ viÖc h­ëng thô c¸c

quyÒn con ng­êi, ®Æc biÖt lµ c¸c quyÒn kinh tÕ, x· héi,

v¨n hãa ë c¸c quèc gia. T¹i nh÷ng quèc gia cã ®iÒu kiÖn

tù nhiªn kh¾c nghiÖt, hoÆc hay bÞ ®éng ®Êt, nói löa, sãng

thÇn, lò lôt..., Nhµ n­íc cÇn cã nh÷ng chÝnh s¸ch dù

phßng, ph¶n øng kÞp thêi ®Ó b¶o ®¶m quyÒn sèng, an

toµn th©n thÓ cña ng­êi d©n, còng nh­ kÞp thêi cøu trî,

b¶o ®¶m møc sèng tèi thiÓu, l­¬ng thùc, n­íc s¹ch vµ n¬i

c­ tró cña ng­êi d©n khi ph¶i høng chÞu thiªn tai.

Hßa b×nh vµ æn ®Þnh cña quèc gia vµ khu vùc còng lµ

®iÒu kiÖn rÊt quan träng ®Ó c¸c quyÒn con ng­êi ®­îc

b¶o ®¶m thùc hiÖn. Trong tr­êng hîp cã chiÕn tranh,

xung ®ét hay rèi lo¹n x· héi, quyÒn sèng vµ nhiÒu quyÒn

c¬ b¶n kh¸c cña mäi thµnh viªn trong céng ®ång ®Òu bÞ

®e däa. Kh«ng nh÷ng vËy, chiÕn tranh, xung ®ét hay rèi

lo¹n x· héi t¹i mét quèc gia nµy cã thÓ khiÕn hµng triÖu

ng­êi ch¹y sang c¸c quèc gia l¸ng giÒng tÞ n¹n, t¹o ra

nh÷ng ¸p lùc vµ khã kh¨n cho nhiÒu n­íc trong viÖc b¶o

®¶m c¸c quyÒn con ng­êi. Do ®ã, viÖc t«n träng nguyªn

t¾c kh«ng sö dông vò lùc gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp quèc

tÕ, viÖc duy tr× hßa b×nh vµ æn ®Þnh chung còng cÇn lµ ­u

tiªn trong chÝnh s¸ch cña c¸c quèc gia. §ång thêi víi viÖc

t«n träng nguyªn t¾c kh«ng can thiÖp vµo c«ng viÖc néi

bé, chÝnh s¸ch ®éc lËp, tù chñ cña quèc gia cÇn c©n ®èi

víi nghÜa vô hîp t¸c quèc tÕ vµ duy tr× hßa b×nh thÕ giíi

nh­ nªu t¹i HiÕn ch­¬ng Liªn hîp quèc. Còng cÇn l­u ý

r»ng ®Ó phßng ngõa xung ®ét vµ chiÕn tranh, ®Æc biÖt lµ

néi chiÕn, th× c¸c yÕu tè gi¶m nghÌo ®ãi, ®èi xö b×nh

®¼ng, t«n träng quyÒn tham gia cña ng­êi d©n vµ xö lý

kÞp thêi nh÷ng chñ thÓ vi ph¹m nh©n quyÒn... ®Ó hãa

gi¶i c¸c mÇm mèng cña xung ®ét l¹i lµ nh÷ng yÕu tè rÊt

quan träng.

C©u hái th¶o luËn Ch­¬ng 1

1. QuyÒn con ng­êi vµ quyÒn c«ng d©n cã g× gièng

nhau vµ kh¸c nhau?

2. B×nh luËn vÒ quy ®Þnh trong §iÒu 50 cña HiÕn

ph¸p ViÖt Nam (1992): “ë n­íc Céng hßa x· héi

chñ nghÜa ViÖt Nam, c¸c quyÒn con ng­êi vÒ

chÝnh trÞ, d©n sù, kinh tÕ, v¨n hãa vµ x· héi ®­îc

t«n träng, thÓ hiÖn ë c¸c quyÒn c«ng d©n vµ ®­îc

quy ®Þnh trong HiÕn ph¸p vµ luËt.”

59 60

3. Nh÷ng ®iÓm hîp lý vµ kh«ng hîp lý cña thuyÕt

ph¸p quyÒn tù nhiªn?

4. QuyÒn con ng­êi cã nh÷ng ®Æc tr­ng g×?

Error! Bookmark not defined. Anh, chÞ cã

chia sÎ quan ®iÓm vÒ c¸c ®Æc tr­ng cña quyÒn

con ng­êi kh«ng?

5. Nh©n quyÒn cã thÓ ®­îc ph©n lo¹i nh­ thÕ nµo?

Nªu mét sè vÝ dô cho thÊy sù phô thuéc lÉn nhau

gi÷a c¸c quyÒn con ng­êi.

6. QuyÒn c¸ nh©n vµ quyÒn tËp thÓ cã g× kh¸c nhau

kh«ng?

7. Nh÷ng ®èi t­îng nµo lµ chñ thÓ cña quyÒn con

ng­êi? Nh÷ng ®èi t­îng nµo lµ chñ thÓ cã tr¸ch

nhiÖm b¶o ®¶m quyÒn con ng­êi?

8. QuyÒn con ng­êi t¸c ®éng nh­ thÕ nµo ®Õn c¸c

vÊn ®Ò nh­ d©n chñ, ph¸p quyÒn, ph¸t triÓn, an

ninh quèc gia?

9. NghÜa vô cña c¸c nhµ n­íc trong viÖc b¶o ®¶m

nh©n quyÒn thÓ hiÖn cô thÓ nh­ thÕ nµo?

10. Yªu cÇu thùc hiÖn c¸c quyÒn d©n sù, chÝnh trÞ vµ

c¸c quyÒn kinh tÕ, x· héi, v¨n hãa cã g× kh¸c

nhau?

11. Ph¶i ch¨ng c¸c quyÒn kinh tÕ, x· héi, v¨n hãa

kh«ng ph¶i lµ c¸c quyÒn thùc chÊt?

12. Cã khi nµo mét quèc gia cã thÓ t¹m ®×nh chØ thùc

hiÖn c¸c quyÒn con ng­êi hay kh«ng? NÕu cã th×

víi nh÷ng ®iÒu kiÖn nµo?

13. Giíi h¹n quyÒn lµ g×? Nh÷ng quyÒn con ng­êi

nµo cã thÓ bÞ giíi h¹n? LuËt quèc tÕ cã ®Æt ra yªu

cÇu g× víi c¸c quèc gia trong viÖc giíi h¹n quyÒn

hay kh«ng?

14. LiÖu cã thÓ b¶o ®¶m nh©n quyÒn trong hoµn c¶nh

nguån lùc kinh tÕ cßn h¹n chÕ kh«ng? B×nh luËn

vÒ quan ®iÓm cho r»ng mét quèc gia cã thÓ h¹n

chÕ c¸c quyÒn tù do c¸ nh©n ®Ó tËp trung ph¸t

triÓn kinh tÕ tr­íc.

15. Cã ph¶i lµ vÊn ®Ò quyÒn con ng­êi ngµy cµng cã

vÞ trÝ quan träng trong quan hÖ quèc tÕ? V× sao vµ

nh­ thÕ nµo?

61 62

Ch­¬ng 2

PH¸P LUËT QUèC TÕ

VÒ QUYÒN CON NG¦êI

Môc ®Ých vµ cÊu tróc cña Ch­¬ng 2

Ch­¬ng nµy nh»m cung cÊp cho ng­êi ®äc kiÕn thøc

kh¸i qu¸t vÒ luËt nh©n quyÒn quèc tÕ. §iÒu nµy rÊt cÇn

thiÕt bëi khi nãi ®Õn nh©n quyÒn lµ tr­íc hÕt nãi ®Õn

mét ph¹m trï mang tÝnh quèc tÕ, ®­îc ghi nhËn vµ b¶o

®¶m trong luËt quèc tÕ. V× thÕ, chØ khi cã hiÓu biÕt toµn

diÖn vµ s©u s¾c vÒ luËt nh©n quyÒn quèc tÕ míi cã thÓ

b¶o ®¶m thùc thi hiÖu qu¶ c¸c quyÒn con ng­êi ë cÊp ®é

quèc gia, th«ng qua ph¸p luËt vµ c¸c c¬ chÕ quèc gia.

Ch­¬ng nµy b¾t ®Çu víi viÖc t×m hiÓu vÒ vai trß cña

Liªn Hîp quèc trong viÖc b¶o vÖ c¸c quyÒn con ng­êi,

trong ®ã ®Æc biÖt quan träng lµ ho¹t ®éng x©y dùng vµ

gi¸m s¸t thùc thi ph¸p luËt nh©n quyÒn quèc tÕ (môc

2.1). C¸c khÝa c¹nh c¨n b¶n cña luËt nh©n quyÒn quèc

tÕ, bao gåm ®èi t­îng ®iÒu chØnh, nguån vµ mèi quan hÖ

víi luËt quèc gia sÏ ®­îc ®Ò cËp tiÕp theo ë môc 2.2. §i

vµo cô thÓ, c¸c chuÈn mùc quèc tÕ ®­îc quy ®Þnh bëi

luËt nh©n quyÒn quèc tÕ trong c¸c lÜnh vùc d©n sù,

chÝnh trÞ vµ kinh tÕ, x· héi, v¨n hãa sÏ ®­îc giíi thiÖu ë

môc 2.3. Ngoµi ra, ch­¬ng nµy còng ®Ò cËp ®Õn c¸c tiªu

chuÈn quèc tÕ vÒ quyÒn cña bèn nhãm x· héi dÔ bÞ tæn

th­¬ng tiªu biÓu, bao gåm phô n÷, trÎ em, ng­êi khuyÕt

tËt vµ ng­êi thiÓu sè (môc 2.4).

Do c¸c vÊn ®Ò ®­îc ®Ò cËp trong ch­¬ng nµy ®Òu rÊt

réng, nªn nh÷ng kiÕn thøc ®­îc tr×nh bµy ®Òu rÊt c¬

b¶n, kh¸i qu¸t. §Ó t×m hiÓu cô thÓ vÒ tõng vÊn ®Ò, ®Æc

biÖt lµ vÒ néi hµm cña c¸c quyÒn vµ tù do theo luËt quèc

tÕ, cÇn ®äc thªm c¸c Ên phÈm trong danh môc tµi liÖu

tham kh¶o ë cuèi cuèn s¸ch nµy.

2.1. Liªn Hîp quèc víi viÖc b¶o vÖ quyÒn con ng­êi

2.1.1 Vai trß Liªn Hîp quèc trong viÖc b¶o vÖ

quyÒn con ng­êi

Liªn Hîp quèc ra ®êi sau nh÷ng ®æ n¸t vµ ®au khæ

bëi cuéc ChiÕn tranh thÕ giíi thø II. MÆc dï quyÒn con

ng­êi kh«ng ph¶i lµ chñ ®Ò chÝnh cña HiÕn ch­¬ng Liªn

Hîp quèc (1945), nh­ng cã thÓ coi ®©y lµ v¨n kiÖn x¸c

lËp nÒn t¶ng cña trËt tù thÕ giíi míi còng nh­ nÒn t¶ng

cña luËt nh©n quyÒn quèc tÕ. §iÒu nµy tr­íc hÕt lµ bëi

HiÕn ch­¬ng ®· kh¼ng ®Þnh viÖc thóc ®Èy vµ b¶o vÖ

quyÒn con ng­êi lµ mét trong nh÷ng môc tiªu ho¹t ®éng

63 64

cña Liªn Hîp quèc - tæ chøc liªn chÝnh phñ lín vµ cã

¶nh h­ëng nhÊt trªn thÕ giíi. Thªm vµo ®ã, trong HiÕn

ch­¬ng, vÊn ®Ò quyÒn con ng­êi ®­îc ®Ò cËp kh¸ cô thÓ

t¹i Lêi nãi ®Çu vµ nhiÒu ®iÒu kho¶n.

Lêi nãi ®Çu cña HiÕn ch­¬ng kh¼ng ®Þnh ý chÝ cña

c¸c d©n téc trong Liªn Hîp quèc “phßng ngõa cho nh÷ng

thÕ hÖ t­¬ng lai khái th¶m ho¹ chiÕn tranh ®· g©y cho

nh©n lo¹i nh÷ng ®au th­¬ng kh«ng kÓ xiÕt”, “tin t­ëng

vµo nh÷ng quyÒn con ng­êi c¬ b¶n, vµo nh©n phÈm vµ

gi¸ trÞ cña con ng­êi, vµo c¸c quyÒn b×nh ®¼ng gi÷a nam

vµ n÷ vµ gi÷a c¸c quèc gia lín vµ nhá” vµ bµy tá quyÕt

t©m cña c¸c d©n téc nh»m “thóc ®Èy sù tiÕn bé x· héi vµ

n©ng cao ®iÒu kiÖn sèng trong mét nÒn tù do réng r·i

h¬n”. §iÒu 1 cña HiÕn ch­¬ng quy ®Þnh c¸c môc tiªu

ho¹t ®éng cña tæ chøc nµy, theo ®ã, bªn c¹nh c¸c môc

®Ých duy tr× hoµ b×nh vµ an ninh quèc tÕ, x©y dùng mèi

quan hÖ th©n thiÖn gi÷a c¸c quèc gia, viÖc “thóc ®Èy vµ

khuyÕn khÝch sù t«n träng c¸c quyÒn con ng­êi vµ tù do

c¬ b¶n cho tÊt c¶ mäi ng­êi“ còng ®­îc x¸c ®Þnh lµ mét

môc tiªu chÝnh cña Liªn Hîp quèc. NhiÒu ®iÒu kho¶n

kh¸c trong HiÕn ch­¬ng (nh­ c¸c ®iÒu 55, 56...) ®· t¸i

kh¼ng ®Þnh vµ cô thÓ ho¸ môc tiªu, ®ång thêi thiÕt lËp

nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n vÒ c¬ cÊu tæ chøc, c¸ch thøc

thùc hiÖn môc tiªu cña Liªn Hîp quèc trªn lÜnh vùc

quyÒn con ng­êi.

HiÕn ch­¬ng Liªn Hîp quèc (1945)

(TrÝch)

...

§iÒu 1

Môc ®Ých cña Liªn hîp quèc lµ:

(1) Duy tr× hoµ b×nh vµ an ninh quèc tÕ...

(2) X©y dùng mèi quan hÖ th©n thiÖn gi÷a c¸c quèc gia trªn c¬ së t«n träng c¸c nguyªn t¾c vÒ quyÒn b×nh ®¼ng vµ tù quyÕt cña c¸c d©n téc...

(3) T¨ng c­êng sù hîp t¸c quèc tÕ trong gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò quèc tÕ vÒ kinh tÕ x· héi, v¨n ho¸ hoÆc c¸c vÊn ®Ò nh©n ®¹o, thóc ®Èy vµ khuyÕn khÝch sù t«n träng c¸c quyÒn con ng­êi vµ tù do c¬ b¶n cho tÊt c¶ mäi ng­êi mµ kh«ng cã sù ph©n biÖt ®èi xö nµo vÒ chñng téc, giíi tÝnh, ng«n ng÷ hoÆc t«n gi¸o.

...

§iÒu 55

Víi môc ®Ých nh»m t¹o nh÷ng ®iÒu kiÖn æn ®Þnh vµ tèt ®Ñp cÇn thiÕt ®Ó duy tr× quan hÖ hoµ b×nh vµ h÷u nghÞ gi÷a c¸c d©n téc, dùa trªn c¬ së t«n träng c¸c nguyªn t¾c vÒ quyÒn b×nh ®¼ng vµ tù quyÕt cña c¸c d©n téc, Liªn Hîp quèc khuyÕn khÝch:

...

(3) Sù t«n träng vµ tu©n thñ tuyÖt ®èi c¸c

quyÒn vµ tù do c¬ b¶n cña con ng­êi cho tÊt c¶ mäi

ng­êi mµ kh«ng cã sù ph©n biÖt ®èi xö nµo vÒ

chñng téc, giíi tÝnh, ng«n ng÷ hoÆc t«n gi¸o.

65 66

Ngay tõ khi ra ®êi, Liªn hîp quèc ®· gi÷ vai trß ®Æc

biÖt quan träng trong viÖc thiÕt lËp c¸c chuÈn mùc quèc

tÕ vÒ quyÒn con ng­êi. HÖ thèng chuÈn mùc nµy, víi trô

cét lµ Bé luËt nh©n quyÒn quèc tÕ (gåm Tuyªn ng«n

toµn thÕ giíi vÒ quyÒn con ng­êi n¨m 1948 vµ hai C«ng

­íc quèc tÕ n¨m 1966), ngµy cµng trë nªn phong phó,

toµn diÖn, bao trïm nhiÒu lÜnh vùc cña ®êi sèng nh©n

lo¹i. HiÖn t¹i, hÖ thèng v¨n kiÖn quèc tÕ vÒ quyÒn con

ng­êi do c¸c c¬ quan cña Liªn hîp quèc x©y dùng (c¸c

®iÒu ­íc, nghÞ ®Þnh th­, tuyªn bè, bé quy t¾c...) ®· bao

gåm hµng tr¨m v¨n b¶n.

Trong khi hÇu hÕt c¸c lÜnh vùc ho¹t ®éng cña bé

m¸y Liªn hîp quèc, tõ gi÷ g×n hßa b×nh vµ an ninh cho

®Õn b¶o tån v¨n hãa, thóc ®Èy ph¸t triÓn kinh tÕ, khoa

häc, kü thuËt ®Òu cã khÝa c¹nh liªn quan ®Õn quyÒn con

ng­êi. Tõ n¨m 1997, ®· cã nhiÒu nç lùc nh»m “chñ l­u

hãa” c¸c nguyªn t¾c quyÒn con ng­êi trong ho¹t ®éng

cña c¸c c¬ quan thuéc Liªn hîp quèc, lµm cho quyÒn con

ng­êi trë thµnh mét quan t©m chÝnh yÕu cña tæ chøc

nµy, cïng víi hai trô cét kh¸c lµ an ninh vµ ph¸t triÓn.

Bªn c¹nh c¸c ho¹t ®éng cña hÖ thèng c¬ quan

chuyªn m«n trong c¸c lÜnh vùc kh¸c nhau, hÖ thèng c¬

chÕ quyÒn con ng­êi cña Liªn hîp quèc ngµy cµng ®­îc

hoµn thiÖn ®Ó thùc thi mét c¸ch hiÖu qu¶ h¬n c¸c chuÈn

mùc nh©n quyÒn trong thùc tiÔn. Hai c¬ chÕ chñ yÕu b¶o

vÖ nh©n quyÒn thuéc Liªn hîp quèc, ®­îc gäi lµ C¬ chÕ

dùa trªn HiÕn ch­¬ng (thÈm quyÒn trùc tiÕp hay

gi¸n tiÕp c¨n cø vµo HiÕn ch­¬ng Liªn hîp quèc 1945)

vµ C¬ chÕ dùa trªn ®iÒu ­íc (thÈm quyÒn c¨n cø vµo

c¸c ®iÒu ­íc cô thÓ vÒ nh©n quyÒn), ®· vµ vÉn ®ang

®­îc c¶i c¸ch ®Ó thùc hiÖn tèt h¬n viÖc gi¸m s¸t thùc thi

nh©n quyÒn trªn thÕ giíi. ViÖc nhiÒu quèc gia thµnh

viªn c¸c ®iÒu ­íc nép c¸c b¸o c¸o ®Þnh kú ®óng h¹n h¬n

vµ cã nhiÒu khiÕu n¹i c¸ nh©n göi ®Õn c¸c ñy ban gi¸m

s¸t c«ng ­íc h¬n còng thÓ hiÖn vai trß t¨ng dÇn cña c¸c

c¬ chÕ quèc tÕ nµy.

Trong Héi nghÞ th­îng ®Ønh thÕ giíi c¸c n¨m 2000

vµ 2005, c¸c quèc gia thµnh viªn Liªn hîp quèc ®· nhÊt

trÝ cÇn c¶i tæ, hoµn thiÖn thªm c¬ cÊu tæ chøc vµ ho¹t

®éng cña ñy ban Nh©n quyÒn vµ c¸c c¬ chÕ nh©n quyÒn

kh¸c. N¨m 2006, Héi ®ång Nh©n quyÒn Liªn hîp quèc

(the UN Human Rights Council) ®­îc thµnh lËp, thay

thÕ cho ñy ban Nh©n quyÒn. §Õn ®Çu n¨m 2012, c¬ chÕ

kiÓm ®iÓm ®Þnh kú toµn thÓ (UPR), mét c¬ chÕ míi cña

Héi ®ång Nh©n quyÒn, ®· kÕt thóc vßng ®Çu tiªn cña

viÖc xem xÐt b¸o c¸o cña 192 quèc gia thµnh viªn Liªn

hîp quèc. GÇn ®©y, vµo th¸ng 6 n¨m 2012, t¹i phiªn

häp thø 20 cña Héi ®ång Nh©n quyÒn, Cao ñy Nh©n

quyÒn Navi Pillay còng ®Ö tr×nh mét b¶n b¸o c¸o tËp

hîp c¸c ®Ò xuÊt vÒ viÖc c¶i tæ c¸c c¬ quan dùa trªn ®iÒu

­íc. §Ó cã ®­îc b¸o c¸o nµy, Cao ñy Nh©n quyÒn ®· tæ

67 68

chøc nhiÒu cuéc tham vÊn víi c¸c chuyªn gia trong 3

n¨m qua.

S¬ ®å 5: Bé m¸y c¸c c¬ quan nh©n quyÒn

cña Liªn Hîp quèc

Cho dï ®· cã nhiÒu nç lùc, do nh÷ng h¹n chÕ chñ

quan vµ kh¸ch quan nh­ vÒ ng©n s¸ch, nh©n sù, thiÕu

sù cam kÕt cña c¸c quèc gia, còng nh­ do tÝnh chÊt phøc

t¹p, dÔ g©y chia rÏ cña vÊn ®Ò nh©n quyÒn, bé m¸y

nh©n quyÒn Liªn hîp quèc hiÖn vÉn ®ang gÆp rÊt nhiÒu

khã kh¨n vµ th¸ch thøc trong ho¹t ®éng. Trong nhiÒu

cuéc khñng ho¶ng nh©n ®¹o, tiÕng nãi cña Héi ®ång

Nh©n quyÒn, Cao ñy Nh©n quyÒn còng nh­ c¸c c¬ quan

nh©n quyÒn kh¸c d­êng nh­ ch­a ®­îc c¸c c­êng quèc

hay c¸c tæ chøc tµi chÝnh quèc tÕ quan t©m vµ ñng hé.

MÆt kh¸c, c¸c quèc gia còng nh­ nhiÒu chñ thÓ vi ph¹m

nh©n quyÒn kh¸c vÉn tiÕp tôc phít lê nhiÒu khuyÕn

nghÞ, lêi kªu gäi cña c¬ quan nh©n quyÒn Liªn hîp quèc.

2.1.2 QuyÒn con ng­êi trong bèi c¶nh quèc tÕ

ngµy nay

KÓ tõ sau Héi nghÞ thÕ giíi t¹i Viªn (¸o) vÒ quyÒn

con ng­êi n¨m 1993, quyÒn con ng­êi ngµy cµng trë

thµnh mèi quan t©m chÝnh trªn c¸c diÔn ®µn quèc tÕ ®a

ph­¬ng vµ song ph­¬ng. Bøc tranh nh©n quyÒn thÕ giíi

dï cã thªm nhiÒu ®iÓm s¸ng, nh­ng vÉn cßn nhiÒu

m¶ng tèi. Lêi nãi vµ viÖc lµm cña c¸c quèc gia liªn quan

®Õn c¸c quyÒn vµ tù do c¬ b¶n cña ng­êi d©n nh×n

chung vÉn cßn kho¶ng c¸ch xa.

ë cÊp ®é khu vùc, viÖc h×nh thµnh c¸c chuÈn mùc

chung vÒ nh©n quyÒn còng nh­ c¸c c¬ chÕ b¶o ®¶m kÌm

BAN THƯ KÝ

Tổng Thư ký

HỘI ĐỒNG BẢO AN

ĐẠI HỘI ĐỒNG

HỘI ĐỒNG KINH TẾ -

XÃ HỘI

Các ủy ban công ước

Uỷ ban các quyền kinh tế, xã hội, văn

hóa Uỷ ban quyền

con người

Uỷ ban chống tra tấn

Uỷ ban xóa bỏ phân biệt chủng tộc

Uỷ ban xóa bỏ phân biệt với phụ nữ

Uỷ ban quyền trẻ em

HỘI ĐỒNG

NHÂN QUYỀN

Uỷ ban địa vị của phụ nữ

Uỷ ban về người lao động di trú

di trú

Các cơ quan cấp dưới khác

Uỷ ban chống tội phạm và tư pháp

Các thủ tục đặc biệt

Các nhóm công tác

Cao ủy Nhân quyền

Hợp tác Kỹ thuật

Đại diện về nhân quyền tại

các quốc gia

Uỷ ban tư vấn

69 70

theo cã nh÷ng b­íc tiÕn míi. Khu vùc ASEAN (HiÖp héi

c¸c quèc gia §«ng Nam ¸) ®· thµnh lËp ñy ban liªn

chÝnh phñ vÒ quyÒn con ng­êi (AICHR) vµo n¨m 2009.

Tuyªn ng«n nh©n quyÒn ASEAN ®­îc th«ng qua trong

n¨m 2012 lµ v¨n kiÖn ®Çu tiªn b¶o vÖ mäi quyÒn vµ tù

do c¬ b¶n cho mäi ng­êi d©n trong khu vùc nµy. C¸c c¬

chÕ khu vùc ë ch©u ¢u, ch©u Mü, ch©u Phi... còng cã

nhiÒu nç lùc trong viÖc phèi hîp víi c¸c c¬ chÕ quèc gia

vµ quèc tÕ (Liªn hîp quèc) ®Ó thóc ®Èy vµ b¶o vÖ c¸c

quyÒn con ng­êi trªn thÕ giíi.

Tuy vËy, nh÷ng nguy c¬ víi quyÒn con ng­êi nh­

chiÕn tranh, nghÌo ®ãi, bÖnh dÞch, HIV/AIDS…vÉn cßn

tån t¹i dai d¼ng ë nhiÒu quèc gia vµ khu vùc trªn thÕ

giíi. Trong hai thËp kû võa qua, nh©n lo¹i tiÕp tôc

chøng kiÕn nhiÒu cuéc chiÕn tranh, xung ®ét vò trang,

trong ®ã cã nh÷ng cuéc th¶m s¸t ®Ém m¸u nh­ ë Bosnia

(1992-1995), Rwanda (1994), Kosovo (1998-1999),

Congo (1996- 2003), Sudan (1983 – 2005). Mét sè cuéc

xung ®ét vò trang hiÖn vÉn tiÕp diÔn t¹i Afghanistan,

Somalia, Syria…Trong nh÷ng cuéc chiÕn ®ã, c¸c quyÒn

con ng­êi c¬ b¶n nhÊt, nh­ quyÒn sèng, quyÒn an toµn

vÒ th©n thÓ...®· vµ ®ang bÞ vi ph¹m, t­íc bá mét c¸ch

phæ biÕn; nh©n phÈm cña phô n÷, trÎ em, ng­êi giµ vµ

nhiÒu nhãm dÔ bÞ tæn th­¬ng kh¸c bÞ chµ ®¹p mét c¸ch

th« b¹o. Trªn ph¹m vi toµn cÇu, n¹n bu«n b¸n ng­êi,

®Æc biÖt lµ phô n÷, trÎ em vÉn ch­a cã xu h­íng gi¶m,

trong khi tÖ ph©n biÖt ®èi xö víi phô n÷ vÉn cßn phæ

biÕn ë nhiÒu n­íc. Trong bèi c¶nh ®ã, ph¶n øng cña

céng ®ång quèc tÕ vµ cña Liªn hîp quèc nh×n chung lµ

cßn xa víi sù mong ®îi, viÖc xö lý nh÷ng kÎ cã hµnh vi

vi ph¹m nghiªm träng c¸c quyÒn con ng­êi cßn qu¸

chËm ch¹p.

NÕu nh­ biÕn cè ngµy 11/9/2001 t¹i Hoa Kú ®¸nh

dÊu viÖc khëi ®Çu cña “cuéc chiÕn chèng khñng bè”, th×

®ång thêi nhiÒu quèc gia ph­¬ng T©y ®· Ýt nhiÒu h¹n

chÕ c¸c quyÒn d©n sù vµ chÝnh trÞ cña ng­êi d©n, ®Æc

biÖt lµ quyÒn bÝ mËt ®êi t­ vµ quyÒn an ninh c¸ nh©n,

víi lý do hoÆc nh©n danh chèng khñng bè. Cuéc khñng

ho¶ng tµi chÝnh toµn cÇu kÐo dµi tõ n¨m 2007 ®Õn nay

®· lµm cho viÖc h­ëng thô c¸c quyÒn kinh tÕ, x· héi,

v¨n hãa cña ng­êi d©n ë mäi ch©u lôc bÞ ¶nh h­ëng. T¹i

nhiÒu n¬i, ngay c¶ c¸c quèc gia ph­¬ng T©y, thu nhËp

cña nhiÒu c¸ nh©n kh«ng ®ñ b¶o ®¶m møc sèng tèi

thiÓu, c¸c quyÒn c¬ b¶n vÒ kinh tÕ, x· héi vµ v¨n hãa

cña hä bÞ h¹n chÕ ®¸ng kÓ.

Mét ®Æc tr­ng næi bËt cña toµn cÇu hãa lµ xu h­íng

t­ nh©n hãa vµ vai trß gia t¨ng cña c¸c c«ng ty ®a quèc

gia vµ xuyªn quèc gia. C¸c c«ng ty nµy ®ang t¸c ®éng

®Õn quyÒn con ng­êi theo nh÷ng chiÒu h­íng kh¸c

nhau. Bªn c¹nh nh÷ng ®ãng gãp tÝch cùc, v× ch¹y theo

lîi nhuËn nªn c¸c doanh nghiÖp ®· g©y ra nhiÒu vÊn ®Ò

nh­ bãc lét søc lao ®éng, sö dông lao ®éng trÎ em, lao

71 72

®éng c­ìng bøc, ®iÒu kiÖn lao ®éng tåi tÖ, g©y tæn h¹i

cho søc kháe ng­êi tiªu dïng, g©y « nhiÔm m«i

tr­êng… ë nhiÒu quèc gia, xu h­íng t­ nh©n hãa khiÕn

nhiÒu lo¹i dÞch vô c«ng ®­îc chuyÓn sang thùc hiÖn bëi

c¸c doanh nghiÖp t­ nh©n cµng ®Æt ra nhiÒu th¸ch thøc

h¬n cho viÖc thùc thi c¸c quyÒn con ng­êi bëi c¸c nhµ

n­íc, còng nh­ viÖc kiÓm so¸t sù tu©n thñ tr¸ch nhiÖm

x· héi cña c¸c doanh nghiÖp.

2.2. Kh¸i qu¸t vÒ luËt nh©n quyÒn quèc tÕ

2.2.1. Kh¸i niÖm, ®èi t­îng vµ nguån luËt

nh©n quyÒn quèc tÕ

2.2.1.1 Kh¸i niÖm

Cã nhiÒu quan ®iÓm vµ c¸ch hiÓu kh¸c nhau vÒ luËt

nh©n quyÒn quèc tÕ (international human rights law),

tuy nhiªn, tõ gãc ®é ph¸p lý, cã thÓ hiÓu ®©y lµ mét hÖ

thèng c¸c quy t¾c, tiªu chuÈn vµ tËp qu¸n ph¸p lý quèc

tÕ x¸c lËp, b¶o vÖ vµ thóc ®Èy c¸c quyÒn vµ tù do c¬ b¶n

cho mäi thµnh viªn cña céng ®ång nh©n lo¹i.

VÒ mÆt h×nh thøc, luËt nh©n quyÒn quèc tÕ chñ yÕu

®­îc thÓ hiÖn trong hµng tr¨m v¨n kiÖn ph¸p lý quèc tÕ

vÒ vÊn ®Ò nµy, kÓ c¶ nh÷ng v¨n kiÖn mang tÝnh rµng

buéc (c¸c c«ng ­íc, nghÞ ®Þnh th­) vµ c¸c v¨n kiÖn

kh«ng mang tÝnh rµng buéc (c¸c tuyªn bè, tuyªn ng«n,

khuyÕn nghÞ, h­íng dÉn...), trong ®ã bao gåm c¶ c¸c v¨n

kiÖn cã hiÖu lùc toµn cÇu vµ khu vùc.

2.2.1.2. §èi t­îng ®iÒu chØnh

Lµ mét ngµnh luËt quèc tÕ ®éc lËp, luËt nh©n quyÒn

quèc tÕ cã ®èi t­îng vµ ph­¬ng ph¸p ®iÒu chØnh riªng.

LuËt nh©n quyÒn quèc tÕ ®iÒu chØnh mèi quan hÖ gi÷a

c¸c chñ thÓ truyÒn thèng cña luËt quèc tÕ chung (c¸c

nhµ n­íc vµ tæ chøc quèc tÕ) trong viÖc ghi nhËn, b¶o vÖ

vµ thóc ®Èy c¸c quyÒn con ng­êi ë mäi cÊp ®é quèc gia,

khu vùc vµ quèc tÕ. Bªn c¹nh ®ã, trong mét sè bèi c¶nh,

luËt nh©n quyÒn quèc tÕ cßn ®iÒu chØnh c¶ mèi quan hÖ

gi÷a c¸c nhµ n­íc vµ c¸ nh©n c«ng d©n liªn quan ®Õn

viÖc b¶o ®¶m thùc thi c¸c tiªu chuÈn quèc tÕ vÒ quyÒn

con ng­êi. Mét vÝ dô vÒ ®iÒu nµy ®ã lµ viÖc c¸c ñy ban

gi¸m s¸t c¸c c«ng ­íc quèc tÕ vÒ nh©n quyÒn hoÆc c¸c tßa

¸n nh©n quyÒn khu vùc (ë ch©u ¢u, ch©u Mü, ch©u Phi)

tiÕp nhËn, xem xÐt vµ gi¶i quyÕt ®¬n tè c¸o cña c¸c c¸

nh©n cho r»ng hä lµ n¹n nh©n cña nh÷ng hµnh ®éng vi

ph¹m quyÒn con ng­êi do c¸c chÝnh phñ cña hä g©y ra.

2.2.1.3. Nguån luËt

MÆc dï vÉn cßn nh÷ng ý kiÕn kh¸c nhau, song quan

niÖm phæ biÕn cho r»ng, nguån cña luËt quèc tÕ nãi

chung, trong ®ã bao gåm luËt nh©n quyÒn quèc tÕ, bao

gåm: (I) C¸c ®iÒu ­íc quèc tÕ (chung hoÆc riªng); (II)

C¸c tËp qu¸n quèc tÕ; (III) C¸c nguyªn t¾c ph¸p luËt

chung ®­îc c¸c d©n téc v¨n minh thõa nhËn; (IV) C¸c

ph¸n quyÕt cña Tßa ¸n C«ng lý Quèc tÕ vµ quan ®iÓm

cña c¸c chuyªn gia ph¸p luËt cã uy tÝn cao. 10

10.

2 Theo §iÒu 38(1) Quy chÕ cña Tßa ¸n C«ng lý Quèc tÕ (ICJ).

73 74

XÐt riªng vÒ luËt nh©n quyÒn quèc tÕ, nh÷ng nguån

cô thÓ sau ®©y th­êng ®­îc sö dông:

- C¸c ®iÒu ­íc quèc tÕ (c«ng ­íc, nghÞ ®Þnh th­, cã

hiÖu lùc toµn cÇu hay khu vùc) vÒ quyÒn con ng­êi do

c¸c quèc gia thµnh viªn Liªn hîp quèc vµ thµnh viªn

cña c¸c tæ chøc liªn chÝnh phñ kh¸c th«ng qua. §©y lµ

nh÷ng v¨n kiÖn cã hiÖu lùc rµng buéc víi c¸c quèc gia

®· tham gia.

- C¸c nghÞ quyÕt cã liªn quan ®Õn vÊn ®Ò quyÒn con

ng­êi do c¸c c¬ quan chÝnh vµ c¬ quan gióp viÖc cña

Liªn hîp quèc th«ng qua. Trong sè nµy, chØ cã c¸c nghÞ

quyÕt cña Héi ®ång B¶o an lµ cã hiÖu lùc ph¸p lý b¾t

buéc.

- C¸c v¨n kiÖn quèc tÕ kh¸c vÒ quyÒn con ng­êi

(tuyªn bè, tuyªn ng«n, khuyÕn nghÞ, nguyªn t¾c, h­íng

dÉn...) do Liªn hîp quèc vµ c¸c tæ chøc liªn chÝnh phñ

kh¸c th«ng qua. HÇu hÕt c¸c v¨n kiÖn d¹ng nµy kh«ng

cã hiÖu lùc rµng buéc ph¸p lý víi c¸c quèc gia, tuy

nhiªn, cã mét sè v¨n kiÖn, cô thÓ nh­ UDHR, ®­îc xem

lµ luËt tËp qu¸n quèc tÕ vµ do ®ã cã hiÖu lùc nh­ c¸c

®iÒu ­íc quèc tÕ.

- Nh÷ng b×nh luËn, khuyÕn nghÞ chung (víi mäi

quèc gia) vµ nh÷ng kÕt luËn khuyÕn nghÞ (víi nh÷ng

quèc gia cô thÓ) do ñy ban gi¸m s¸t c¸c c«ng ­íc quèc tÕ

vÒ quyÒn con ng­êi ®­a ra trong qu¸ tr×nh xem xÐt b¸o

c¸o cña c¸c quèc gia vÒ viÖc thùc hiÖn nh÷ng c«ng ­íc

nµy, còng nh­ trong viÖc xem xÐt c¸c ®¬n khiÕu n¹i vÒ

viÖc vi ph¹m quyÒn con ng­êi cña c¸c c¸ nh©n, nhãm c¸

nh©n. MÆc dï vÒ mÆt ph¸p lý, nh÷ng tµi liÖu d¹ng nµy

chØ cã tÝnh chÊt khuyÕn nghÞ víi c¸c quèc gia, song trªn

thùc tÕ, chóng ®­îc xem lµ nh÷ng ý kiÕn chÝnh thøc gi¶i

thÝch néi dung cña c¸c ®iÒu ­íc quèc tÕ vÒ quyÒn con

ng­êi vµ th­êng ®­îc c¸c quèc gia t«n träng, tu©n thñ.

- Ph¸n quyÕt cña Tßa ¸n C«ng lý Quèc tÕ vµ mét sè

tßa ¸n khu vùc vÒ quyÒn con ng­êi.

- Quan ®iÓm cña c¸c chuyªn gia cã uy tÝn cao vÒ

quyÒn con ng­êi mµ ®­îc thÓ hiÖn trong c¸c s¸ch vµ tµi

liÖu chuyªn kh¶o ®­îc c¸c c¸ nh©n vµ c¬ quan nghiªn

cøu nh©n quyÒn th­êng xuyªn trÝch dÉn.

2.2.2. Mèi quan hÖ gi÷a luËt nh©n quyÒn quèc

tÕ vµ ph¸p luËt quèc gia

VÒ c¬ b¶n, mèi quan hÖ gi÷a luËt nh©n quyÒn quèc

tÕ vµ ph¸p luËt quèc gia còng lµ mèi quan hÖ gi÷a ph¸p

luËt quèc tÕ víi ph¸p luËt quèc gia nãi chung. Liªn quan

®Õn vÊn ®Ò nµy, quan ®iÓm phæ biÕn cho r»ng ph¸p luËt

quèc tÕ vµ ph¸p luËt quèc gia lµ hai hÖ thèng kh¸c nhau

nh­ng cã mèi quan hÖ, t¸c ®éng qua l¹i, thóc ®Èy lÉn

nhau cïng ph¸t triÓn. Ph¸p luËt quèc tÕ cã thÓ t¸c ®éng,

thóc ®Èy sù ph¸t triÓn tiÕn bé cña ph¸p luËt quèc gia

trong khi ph¸p luËt quèc gia ®ãng vai trß lµ ph­¬ng tiÖn

75 76

truyÒn t¶i vµ ®iÒu kiÖn b¶o ®¶m cho ph¸p luËt quèc tÕ

®­îc thùc hiÖn trªn thùc tÕ. Chóng ta còng thÊy cã

nh÷ng tr­êng hîp luËt nh©n quyÒn quèc tÕ ®· tiÕp thu

c¸c quy ph¹m vµ c¬ chÕ lóc ®Çu ®­îc thiÕt lËp ë cÊp khu

vùc hoÆc quèc gia.

T­¬ng t¸c gi÷a luËt nh©n quyÒn quèc tÕ vµ ph¸p luËt

quèc gia thÓ hiÖn ë nh÷ng ®iÓm sau:

Thø nhÊt, trong thêi kú ®Çu, ph¸p luËt quèc gia, ®Æc

biÖt trong nh÷ng thÕ kû XVIII, XIX, lµ nÒn t¶ng thóc ®Èy

qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña ph¸p luËt nh©n

quyÒn quèc tÕ. Thùc tÕ cho thÊy, c¸c v¨n kiÖn quèc tÕ c¬

b¶n vÒ quyÒn con ng­êi ®· chÞu ¶nh h­ëng rÊt nhiÒu tõ

nh÷ng v¨n kiÖn ph¸p lý hay chÝnh trÞ næi tiÕng thÕ giíi

nh­ HiÕn ch­¬ng Magna Carta cña n­íc Anh, Tuyªn

ng«n ®éc lËp cña n­íc Mü, Tuyªn ng«n vÒ quyÒn con

ng­êi vµ quyÒn c«ng d©n cña n­íc Ph¸p…trong ®ã chøa

®ùng nh÷ng quy ph¹m nh©n quyÒn rÊt tiÕn bé, ®­îc céng

®ång quèc tÕ thõa nhËn nh­ lµ nh÷ng gi¸ trÞ chung cho

toµn nh©n lo¹i, v­ît ra khái ph¹m vi biªn giíi quèc gia.

Cô thÓ, nhiÒu nguyªn t¾c c¬ b¶n cña luËt nh©n quyÒn

quèc tÕ nh­ nguyªn t¾c vÒ b×nh ®¼ng, tù do, suy ®o¸n v«

téi, xÐt xö c«ng b»ng, quyÒn d©n téc tù quyÕt…®Òu xuÊt

ph¸t tõ ph¸p luËt quèc gia.

Thø hai, luËt nh©n quyÒn quèc tÕ t¸c ®éng, thóc

®Èy sù ph¸t triÓn tiÕn bé cña ph¸p luËt quèc gia vÒ

quyÒn con ng­êi. Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña hÖ

thèng v¨n kiÖn luËt nh©n quyÒn quèc tÕ kÓ tõ khi Liªn

hîp quèc ®­îc thµnh lËp ®· ®ång thêi thóc ®Èy qu¸

tr×nh ph¸p ®iÓn hãa c¸c quyÒn con ng­êi vµo hÖ thèng

ph¸p luËt quèc gia. Trong h¬n mét nöa thÕ kû qua, hÖ

thèng ph¸p luËt cña hÇu hÕt c¸c quèc gia trªn thÕ giíi

®Òu ®· ®­îc söa ®æi, bæ sung mét c¸ch ®¸ng kÓ theo

h­íng lµm hµi hßa víi c¸c chuÈn mùc quèc tÕ vÒ quyÒn

con ng­êi.

Theo nguyªn t¾c tËn t©m, thiÖn chÝ thùc

hiÖn c¸c cam kÕt quèc tÕ (pacta sunt

servanda), c¸c quèc gia cã tr¸ch nhiÖm söa

®æi, bæ sung ph¸p luËt n­íc m×nh cho phï

hîp víi c¸c ®iÒu ­íc quèc tÕ mµ n­íc m×nh lµ

thµnh viªn (‘néi luËt hãa” ®iÒu ­íc quèc tÕ)

vµ ­u tiªn ¸p dông ®iÒu ­íc quèc tÕ khi ph¸p

luËt n­íc m×nh ch­a t­¬ng thÝch.

Thø ba, ph¸p luËt quèc gia lµ ph­¬ng tiÖn truyÒn

t¶i luËt nh©n quyÒn quèc tÕ, lµ ®iÒu kiÖn b¶o ®¶m cho

luËt nh©n quyÒn quèc tÕ ®­îc thùc hiÖn. Th«ng th­êng,

ph¸p luËt quèc tÕ kh«ng ®­îc ¸p dông trùc tiÕp bëi tßa

¸n cña c¸c quèc gia. §Ó ph¸p luËt quèc tÕ ®­îc thùc thi

trong ph¹m vi l·nh thæ quèc gia, c¸c nhµ n­íc ph¶i “néi

luËt ho¸” nh÷ng quy ph¹m ph¸p luËt quèc tÕ vµo hÖ

thèng ph¸p luËt n­íc m×nh, nãi c¸ch kh¸c lµ söa ®æi

hoÆc bæ sung hÖ thèng ph¸p luËt n­íc m×nh ®Ó lµm hµi

77 78

hßa víi ph¸p luËt quèc tÕ. Trong tr­êng hîp ph¸p luËt

quèc gia ch­a hµi hßa víi mét ®iÒu ­íc quèc tÕ vÒ quyÒn

con ng­êi mµ n­íc m×nh lµ thµnh viªn th× hÇu hÕt c¸c

quèc gia ®Æt sù ­u tiªn ¸p dông víi ®iÒu ­íc quèc tÕ.

§©y còng chÝnh lµ mét nguyªn t¾c c¬ b¶n (nguyªn t¾c

tËn t©m, thiÖn chÝ thùc hiÖn c¸c cam kÕt quèc tÕ - pacta

sunt servanda) ®­îc nªu trong C«ng ­íc Viªn vÒ LuËt

®iÒu ­íc quèc tÕ.

2.2.3. Chñ quyÒn quèc gia vµ quyÒn con ng­êi

Víi c¸c quèc gia, chñ quyÒn (sovereignty) th­êng

®­îc hiÓu theo hai nghÜa t­¬ng ®èi kh¸c nhau. Thø

nhÊt, chñ quyÒn chØ ®Þa vÞ ®éc lËp cña mét quèc gia víi

c¸c quèc gia kh¸c, mçi quèc gia cã quyÒn tµi ph¸n ®éc

lËp trong ph¹m vi ®Þa lý cña m×nh. Thø hai, chñ quyÒn

hµm ý trong mçi quèc gia cã mét chñ thÓ (th­êng lµ

nh©n d©n hay nghÞ viÖn) cã quyÒn chÝnh trÞ vµ ph¸p lý

tèi cao. GÇn víi kh¸i niÖm chñ quyÒn lµ quyÒn tù quyÕt

(right of self-determination) cña c¸c d©n téc trong viÖc

lùa chän thÓ chÕ chÝnh trÞ, kinh tÕ vµ x· héi, còng nh­

trong viÖc ®Þnh ®o¹t c¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn

cña m×nh. QuyÒn nµy lµ mét quyÒn tËp thÓ, thuéc vÒ c¸c

d©n téc, ®­îc quy ®Þnh t¹i §iÒu 1 cña c¶ hai C«ng ­íc vÒ

quyÒn con ng­êi n¨m 1966. VÞ trÝ ®Æc biÖt ®ã cña quyÒn

tù quyÕt kh¼ng ®Þnh tÇm quan träng cña nã ®èi víi viÖc

b¶o ®¶m thùc thi c¸c quyÒn con ng­êi kh¸c vÒ d©n sù,

chÝnh trÞ, còng nh­ kinh tÕ, x· héi vµ v¨n hãa.

T«n träng chñ quyÒn, kh«ng can thiÖp vµo c«ng viÖc

néi bé cña quèc gia kh¸c lµ mét nguyªn t¾c c¬ b¶n cña

luËt quèc tÕ hiÖn ®¹i, ®­îc trang träng ghi nhËn trong

HiÕn ch­¬ng Liªn hîp quèc n¨m 1945. Tr­íc ®©y, chñ

quyÒn quèc gia th­êng ®­îc hiÓu theo nghÜa hÑp (chñ

quyÒn tuyÖt ®èi), trong ®ã c¸c quèc gia kh«ng nªn can

thiÖp, nªu quan ®iÓm vÒ c«ng viÖc ®­îc coi lµ vÊn ®Ò néi

bé cña n­íc kh¸c. Tuy nhiªn, xu h­íng chung cña luËt

ph¸p quèc tÕ hiÖn nay lµ thay thÕ kh¸i niÖm chñ quyÒn

quèc gia tuyÖt ®èi b»ng kh¸i niÖm chñ quyÒn quèc gia

h¹n chÕ, trong ®ã më réng sù chi phèi cña céng ®ång

quèc tÕ ®èi víi mét sè vÊn ®Ò tr­íc ®©y ®­îc coi lµ néi bé

cña quèc gia, ®Æc biÖt lµ vÊn ®Ò nh©n quyÒn.

T«n träng chñ quyÒn, kh«ng can thiÖp vµo

c«ng viÖc néi bé cña quèc gia kh¸c vÉn lµ mét

nguyªn t¾c c¬ b¶n cña luËt quèc tÕ hiÖn ®¹i.

Tuy nhiªn, luËt quèc tÕ hiÖn ®¹i còng yªu cÇu

trong khi thùc thi chñ quyÒn ®èi néi, c¸c quèc

gia ®ång thêi ph¶i tu©n thñ c¸c tiªu chuÈn

nh©n quyÒn quèc tÕ.

Nh©n lo¹i ®· cã mét nhËn thøc míi vÒ c¸ch thøc mµ

c¸c nhµ n­íc cã thÓ ®èi xö víi c«ng d©n cña m×nh,

kh¼ng ®Þnh viÖc nµy kh«ng cßn thuéc vÒ “vÊn ®Ò néi bé

cña c¸c quèc gia” mµ ®· trë thµnh lÜnh vùc quan t©m

chung cña céng ®ång quèc tÕ (international public

79 80

domain) hay lµ mét vÊn ®Ò quan t©m chÝnh ®¸ng cña

quèc tÕ (a legitimate matter of international concern).

Liªn hîp quèc khuyÕn khÝch c¸c chñ thÓ quèc tÕ (c¸c

quèc gia, c¸c tæ chøc liªn chÝnh phñ, phi chÝnh phñ quèc

tÕ...) vµ c¸c chñ thÓ quèc gia (c¸c chÝnh phñ, c¸c tæ chøc

x· héi d©n sù...) tham gia b¶o vÖ vµ thóc ®Èy nh©n

quyÒn trªn thÕ giíi th«ng qua nhiÒu h×nh thøc, trong ®ã

cã viÖc phæ biÕn th«ng tin, phª ph¸n, lªn ¸n c¸c vi ph¹m

nh©n quyÒn ë mäi quèc gia. Tuy nhiªn, sù phª b×nh, chØ

trÝch t×nh h×nh nh©n quyÒn cña mét quèc gia bëi bÊt kú

chñ thÓ nµo cÇn mang tÝnh x©y dùng, c«ng b»ng, c©n

b»ng, kh¸ch quan vµ kh«ng mang ®éng c¬ chÝnh trÞ.

§iÒu nµy kh«ng ph¶i lóc nµo còng ®­îc b¶o ®¶m trªn

thùc tÕ. VÝ dô, trong thùc tÕ cã nh÷ng quèc gia lªn ¸n vi

ph¹m nh©n quyÒn ë n­íc kh¸c nh­ng l¹i bá qua nh÷ng

vi ph¹m nh©n quyÒn cña n­íc m×nh hay n­íc ®ång

minh cña m×nh. ë ph¹m vi quèc gia, cã nh÷ng tæ chøc

vµ c¸ nh©n sö dông vÊn ®Ò nh©n quyÒn vµo c¸c môc

tiªu giµnh quyÒn lùc hay vÞ thÕ chÝnh trÞ. §©y lµ nh÷ng

biÓu hiÖn cña viÖc “chÝnh trÞ ho¸ nh©n quyÒn”, lµm mÐo

mã môc ®Ých cao ®Ñp cña c«ng viÖc nµy vµ g©y ra xung

®ét gi÷a c¸c chÝnh phñ vµ nh÷ng ng­êi ho¹t ®éng nh©n

quyÒn ch©n chÝnh.

2.3 C¸c chuÈn mùc quèc tÕ vÒ quyÒn con ng­êi

Cïng víi c¬ chÕ quèc tÕ b¶o vÖ vµ thóc ®Èy quyÒn con

ng­êi, nh÷ng chuÈn mùc quèc tÕ vÒ quyÒn con ng­êi

(international human rights standards), hay cßn gäi lµ

c¸c quy ph¹m quèc tÕ vÒ c¸c quyÒn vµ tù do cña con

ng­êi, lµ mét trong hai bé phËn quan träng nhÊt cÊu

thµnh luËt nh©n quyÒn quèc tÕ. VÒ c¬ b¶n, hÖ thèng c¸c

chuÈn mùc quèc tÕ vÒ quyÒn con ng­êi ®­îc chia thµnh

c¸c quyÒn cña c¸ nh©n (individual rights) vµ c¸c quyÒn

®Æc thï ¸p dông cho mét sè nhãm ng­êi cô thÓ quyÒn

cña nhãm (group rights).

C¬ së chñ yÕu cho viÖc ph©n tÝch néi dung c¸c quyÒn

trong môc nµy lµ ba v¨n kiÖn hîp thµnh Bé luËt nh©n

quyÒn quèc tÕ (gåm Tuyªn ng«n toµn thÕ giíi vÒ quyÒn

con ng­êi n¨m 1948 (UDHR), C«ng ­íc quèc tÕ vÒ c¸c

quyÒn d©n sù vµ chÝnh trÞ (ICCPR) vµ C«ng ­íc quèc tÕ

vÒ c¸c quyÒn kinh tÕ, x· héi vµ v¨n hãa (ICESCR) (cïng

®­îc §¹i héi ®ång Liªn hîp quèc th«ng qua n¨m 1966).

Ngoµi ra, c¸c B×nh luËn/KhuyÕn nghÞ chung (General

Comments/Recommendations) cña c¸c ñy ban gi¸m s¸t

c«ng ­íc (vÝ dô, ñy ban quyÒn con ng­êi gi¸m s¸t

ICCPR vµ ñy ban vÒ c¸c quyÒn kinh tÕ, x· héi vµ v¨n

hãa gi¸m s¸t ICESCR..) còng lµ c¸c nguån gi¶i thÝch c¸c

c«ng ­íc. Bªn c¹nh ®ã, mét sè NhËn xÐt kÕt luËn

(Concluding Observations) mµ c¸c ñy ban gi¸m s¸t c«ng

­íc ®­a ra vµ c«ng bè sau khi kÕt thóc viÖc xem xÐt b¸o

c¸o cña mçi quèc gia trong viÖc thùc hiÖn c«ng ­íc còng

lµ mét nguån tham chiÕu khi gi¶i thÝch mét sè quyÒn.

Còng cÇn l­u ý r»ng, c¸c ph¸n quyÕt cña c¸c ñy ban khi

81 82

xem xÐt c¸c khiÕu n¹i cña c¸ nh©n (communications)

còng rÊt quan träng nÕu muèn ®i s©u t×m hiÓu chi tiÕt

h¬n vÒ néi hµm cña c¸c quyÒn liªn quan.

C¸c chuÈn mùc quèc tÕ vÒ quyÒn con ng­êi

(international human rights standards)

chÝnh lµ c¸c quy ®Þnh (hay quy ph¹m) quèc tÕ

vÒ c¸c quyÒn vµ tù do cña con ng­êi (bao gåm

c¸c quyÒn cña c¸ nh©n vµ cña nhãm) ®­îc thÓ

hiÖn trong c¸c v¨n kiÖn nh©n quyÒn quèc tÕ

do §¹i héi ®ång Liªn hîp quèc vµ mét sè tæ

chøc liªn chÝnh phñ quèc tÕ kh¸c th«ng qua.

XÐt vÒ danh môc, cã nhiÒu c¸ch ph©n chia c¸c

quyÒn vµ tù do c¸ nh©n dùa trªn nh÷ng c¸ch tiÕp cËn

kh¸c nhau víi néi dung cña UDHR, ICCPR vµ ICESCR.

Tuy nhiªn, trong tµi liÖu nµy chØ ®Ò cËp ®Õn c¸c quyÒn

vµ tù do c¬ b¶n nhÊt vÒ c¶ n¨m nhãm quyÒn d©n sù,

chÝnh trÞ, kinh tÕ, x· héi vµ v¨n hãa.

2.3.1 C¸c quyÒn d©n sù vµ chÝnh trÞ

Môc nµy tr×nh bµy vµ ph©n tÝch kh¸i qu¸t néi dung

cña c¸c chuÈn mùc quèc tÕ vÒ c¸c quyÒn d©n sù, chÝnh

trÞ. Trong khi néi dung cña c¸c quyÒn chñ yÕu c¨n cø

vµo ICCPR, nh÷ng gi¶i thÝch cña ñy ban quyÒn con

ng­êi (Human Rights Committee - c¬ quan gi¸m s¸t viÖc

thùc thi ICCPR) còng cã vai trß quan träng. Nhãm

quyÒn d©n sù vµ chÝnh trÞ cã thÓ chia thµnh hai nhãm

nhá h¬n, bao gåm c¸c quyÒn vµ tù do nh­ sau:

Nhãm quyÒn d©n sù

(civil rights)

Nhãm quyÒn chÝnh trÞ

(political rights)

- QuyÒn sèng

- QuyÒn kh«ng bÞ ph©n biÖt ®èi xö

- QuyÒn kh«ng bÞ tra tÊn

- QuyÒn kh«ng bÞ buéc lµm n« lÖ

- QuyÒn kh«ng bÞ b¾t hoÆc giam tïy tiÖn

- QuyÒn ®­îc ®èi xö nh©n ®¹o cña ng­êi bÞ t­íc tù do

- QuyÒn vÒ xÐt xö c«ng b»ng

- QuyÒn vÒ tù do ®i l¹i, c­ tró

- QuyÒn ®­îc b¶o vÖ sù riªng t­

- QuyÒn tù do t­ t­ëng, tÝn ng­ìng, t«n gi¸o

- QuyÒn kÕt h«n, lËp gia ®×nh vµ b×nh ®¼ng trong h«n nh©n.

- QuyÒn tù do quan ®iÓm vµ biÓu ®¹t

- QuyÒn tù do lËp héi

- QuyÒn tù do héi häp mét c¸ch hßa b×nh

- QuyÒn tham gia vµo ®êi sèng chÝnh trÞ

83 84

Nh­ ®· ®Ò cËp, cÇn l­u ý lµ viÖc ph©n chia c¸c

quyÒn thµnh c¸c nhãm kÓ trªn chØ mang tÝnh ­íc ®Þnh

vµ t­¬ng ®èi. Thùc tÕ lµ cã mét sè quyÒn cã thÓ xÕp vµo

nhiÒu h¬n mét nhãm (vÝ dô, quyÒn tù do lËp héi ®«i khi

còng ®­îc xÕp vµo nhãm quyÒn x· héi, trong khi quyÒn

vÒ viÖc lµm cã thÓ xÕp vµo nhãm quyÒn d©n sù...). Thªm

vµo ®ã, còng cÇn l­u ý r»ng, ®Ó phôc vô môc ®Ých

nghiªn cøu vµ trong qu¸ tr×nh ¸p dông, mét sè quyÒn

thuéc c¸c nhãm ë trªn ®«i khi cßn ®­îc chia t¸ch thµnh

nh÷ng quyÒn kh¸c cô thÓ h¬n (mµ sÏ ®­îc ®Ò cËp ë c¸c

phÇn tiÕp theo). D­íi ®©y ph©n tÝch mét c¸ch kh¸i qu¸t

néi hµm cña c¸c quyÒn vµ tù do vÒ d©n sù, chÝnh trÞ c¬

b¶n ®­îc ghi nhËn trong UDHR, ICCPR mét sè c«ng

­íc quèc tÕ vÒ quyÒn con ng­êi.

2.3.1.1. QuyÒn sèng

QuyÒn sèng (the right to life) ®Çu tiªn ®­îc ®Ò cËp

trong §iÒu 3 UDHR. §iÒu nµy g¾n kÕt quyÒn sèng víi

c¸c khÝa c¹nh cã liªn quan kh¸c thµnh mét quyÒn gäi lµ

quyÒn sèng, tù do vµ an ninh c¸ nh©n.

§iÒu 6 ICCPR cô thÓ hãa quy ®Þnh vÒ quyÒn sèng

trong §iÒu 3 UDHR, trong ®ã nªu râ: Mäi ng­êi ®Òu cã

quyÒn cè h÷u lµ ®­îc sèng. QuyÒn nµy ph¶i ®­îc ph¸p

luËt b¶o vÖ. Kh«ng ai cã thÓ bÞ t­íc m¹ng sèng mét c¸ch

tuú tiÖn (Kho¶n 1). Nh­ vËy, c¸c nhµ n­íc cã c¸c nghÜa

vô t«n träng quyÒn sèng cña c¸ nh©n, còng nh­ cã

nghÜa vô thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p lËp ph¸p, t­ ph¸p vµ

hµnh chÝnh ®Ó b¶o vÖ c¸c c¸ nh©n khái bÞ t­íc ®o¹t

quyÒn sèng mét c¸ch tïy tiÖn.

Tïy tiÖn t­íc ®o¹t quyÒn sèng -

kÕt luËn cña ñy ban nh©n quyÒn (1979)

ñy ban nh©n quyÒn (HRC), c¬ quan gi¸m

s¸t viÖc thùc hiÖn ICCPR, ®· xem xÐt khiÕu

n¹i trong vô Suarez de Guerrero kiÖn

Colombia (45/1979) liªn quan ®Õn viÖc 7 ng­êi

bÞ b¾n chÕt khi c¶nh s¸t tÊn c«ng vµo mét

ng«i nhµ t¹i Bogota (Colombia) vµo ngµy 13

th¸ng 4 n¨m 1978. MÆc dï c¶nh s¸t cho r»ng

nh÷ng ng­êi nµy bÞ b¾n khi dïng vò khÝ

chèng l¹i c¶nh s¸t, kÕt qu¶ kh¸m nghiÖm

ph¸p y ®· phñ nhËn ®iÒu nµy.

Nh÷ng c¶nh s¸t liªn quan ®Õn viÖc b¾n

chÕt 7 ng­êi ®­îc c¬ quan t­ ph¸p Colombia

tuyªn lµ v« téi, c¨n cø vµo S¾c lÖnh sè 0070

ngµy 20 th¸ng 1 n¨m 1978. S¾c lÖnh nµy söa

®æi §iÒu 25 cña Bé luËt H×nh sù, theo ®ã, “khi

trËt tù x· héi bÊt æn vµ l·nh thæ quèc gia ®ang

bÞ ®e däa” th× lùc l­îng c¶nh s¸t cã thÓ næ sóng

®Ó ng¨n chÆn hay ®èi phã víi c¸c hµnh vi

ph¹m téi.

85 86

Dï viÖc t­íc ®o¹t tÝnh m¹ng trong tr­êng

hîp nµy ®­îc coi lµ “hîp ph¸p” theo luËt cña

Colombia, HRC vÉn kÕt luËn r»ng Suarez de

Guerrero bÞ t­íc ®o¹t tÝnh m¹ng mét c¸ch

“tïy tiÖn”, tr¸i víi §iÒu 6 (1) cña ICCPR:

“13.3...ñy ban thÊy r»ng hµnh ®éng cña

c¶nh s¸t dÉn ®Õn c¸i chÕt cña bµ Maria

Fanny Suarez de Guerrero lµ kh«ng t­¬ng

xøng víi ®ßi hái cña viÖc thùc thi luËt ph¸p

trong hoµn c¶nh cña vô viÖc vµ bµ ®· bÞ t­íc

®o¹t tÝnh m¹ng mét c¸ch tïy tiÖn tr¸i víi

§iÒu 6 (1) ICCPR. Cho dï hµnh ®éng cña

c¶nh s¸t ®­îc biÖn minh theo S¾c lÖnh sè

0070 ngµy 20 th¸ng 1 n¨m 1978, quyÒn sèng

®· kh«ng ®­îc b¶o ®¶m ®Çy ®ñ bëi ph¸p luËt

cña Colombia nh­ ®ßi hái t¹i §iÒu 6 (1)”.

Nh­ vËy, trong vô Suarez de Guerrero, HRC

®· cho thÊy r»ng kh¸i niÖm “tïy tiÖn” réng

h¬n kh¸i niÖm “hîp ph¸p”. ViÖc t­íc ®o¹t

tÝnh m¹ng cña mét ng­êi phï hîp víi ph¸p

luËt quèc gia vÉn cã thÓ bÞ coi lµ vi ph¹m

§iÒu 6 ICCPR. ViÖc cÊm “tïy tiÖn” t­íc ®o¹t

m¹ng sèng hµm nghÜa quyÒn sèng kh«ng thÓ

bÞ t­íc ®i mét c¸ch bÊt hîp lý hoÆc trong t×nh

huèng kh«ng t­¬ng xøng.

C¸c Kho¶n 2, 3, 4, 5, 6 §iÒu 6 quy ®Þnh c¸c nguyªn

t¾c c¬ b¶n trong viÖc ¸p dông h×nh ph¹t tö h×nh ë

nh÷ng n­íc cßn duy tr× h×nh ph¹t nµy, cã thÓ tãm t¾t

nh­ sau:

- ChØ ®­îc phÐp ¸p dông h×nh ph¹t tö h×nh ®èi víi

nh÷ng téi ¸c nghiªm träng nhÊt, c¨n cø vµo luËt ph¸p

hiÖn hµnh t¹i thêi ®iÓm téi ph¹m ®­îc thùc hiÖn;

- ViÖc ¸p dông h×nh ph¹t tö h×nh kh«ng ®­îc tr¸i

víi nh÷ng quy ®Þnh cña ICCPR vµ cña C«ng ­íc vÒ

ng¨n ngõa vµ trõng trÞ téi diÖt chñng (CPPCG);

- H×nh ph¹t tö h×nh chØ ®­îc thi hµnh trªn c¬ së

b¶n ¸n ®· cã hiÖu lùc ph¸p luËt, do mét toµ ¸n cã thÈm

quyÒn ph¸n quyÕt;

- BÊt kú ng­êi nµo bÞ kÕt ¸n tö h×nh ®Òu cã quyÒn

xin vµ quyÒn ®­îc xÐt ©n gi¶m hoÆc thay ®æi møc h×nh

ph¹t;

- Kh«ng ¸p dông h×nh ph¹t tö h×nh víi ng­êi d­íi

18 tuæi vµ kh«ng ®­îc thi hµnh ¸n tö h×nh ®èi víi phô

n÷ ®ang mang thai;

- Kh«ng ®­îc viÖn dÉn §iÒu 6 ®Ó tr× ho·n hoÆc ng¨n

c¶n viÖc xo¸ bá h×nh ph¹t tö h×nh.

Liªn quan ®Õn viÖc b·i bá h×nh ph¹t tö h×nh, NghÞ

®Þnh th­ bæ sung thø 2 cña ICCPR (OP2) ®ßi hái c¸c

quèc gia thµnh viªn ph¶i b·i bá h×nh ph¹t tö h×nh. TÝnh

87 88

®Õn ®Çu n¨m 2012, ®· cã 113 quèc gia lµ thµnh viªn

NghÞ ®Þnh th­ nµy.11

Bªn c¹nh ICCPR, mét sè c«ng ­íc quèc tÕ kh¸c vÒ

quyÒn con ng­êi còng ®Ò cËp ®Õn quyÒn sèng, trong ®ã

bao gåm C«ng ­íc vÒ quyÒn trÎ em (CRC), C«ng ­íc vÒ

ng¨n ngõa vµ trõng trÞ téi diÖt chñng (CPPCG), C«ng

­íc vÒ trÊn ¸p vµ trõng trÞ téi ¸c A-p¸c-thai (ICSPCA)...

Ngoµi nh÷ng khÝa c¹nh ®· nªu cô thÓ ë §iÒu 6

ICCPR, trong B×nh luËn chung sè 6 th«ng qua t¹i phiªn

häp lÇn thø 16 n¨m 1982, ñy ban Nh©n quyÒn ®· gi¶i

thÝch thªm mét sè khÝa c¹nh liªn quan ®Õn ý nghÜa vµ

néi dung cña quyÒn sèng.12 ñy ban Nh©n quyÒn cßn

th«ng qua B×nh luËn chung sè 14 (phiªn häp lÇn thø 23

n¨m 1984)13 trong ®ã t¸i kh¼ng ®Þnh tÇm quan träng

cña quyÒn sèng, coi ®ã lµ c¬ së cho tÊt c¶ c¸c quyÒn con

ng­êi, ®ång thêi nh¾c l¹i yªu cÇu ph¶i thùc hiÖn §iÒu 6

cña ICCPR trong mäi hoµn c¶nh. ñy ban Nh©n quyÒn

11 ViÖt Nam, dï ®· tham gia ICCPR tõ n¨m 1982, vÉn ch­a tham gia NghÞ ®Þnh th­ nµy. ViÖc b·i bá h×nh ph¹t tö h×nh, trong luËt vµ trong thùc tiÔn, lµ khuynh h­íng chung cña thÕ giíi hiÖn nay. Xem thªm vÒ h×nh ph¹t tö h×nh trong cuèn “Nh÷ng ®iÒu cÇn biÕt vÒ h×nh ph¹t tö h×nh”, Khoa LuËt, §HQGHN, NXB Lao ®éng – X· héi, 2010. 12 Xem toµn v¨n B×nh luËn chung trong cuèn “QuyÒn con ng­êi: TËp hîp nh÷ng b×nh luËn/khuyÕn nghÞ chung cña c¸c ñy ban c«ng ­íc Liªn hîp quèc”, Khoa LuËt, §HQGHN, NXB C«ng an Nh©n d©n, 2010, tr.254-257. 13 Xem toµn v¨n B×nh luËn chung trong tµi liÖu trªn, tr.267-269.

nhÊn m¹nh r»ng chiÕn tranh, ®Æc biÖt lµ chiÕn tranh

h¹t nh©n, lµ nguy c¬ lín nhÊt ®e däa quyÒn sèng vµ yªu

cÇu c¸c quèc gia h¹n chÕ vµ chÊm døt c¸c cuéc ch¹y ®ua

vò trang, ®Æc biÖt lµ kh«ng thiÕt kÕ, thö nghiÖm, chÕ

t¹o, tµng tr÷, triÓn khai vµ sö dông c¸c lo¹i vò khÝ h¹t

nh©n. Theo ñy ban, viÖc thiÕt kÕ, thö nghiÖm, chÕ t¹o,

tµng tr÷, triÓn khai vµ sö dông c¸c lo¹i vò khÝ h¹t nh©n

cÇn ph¶i coi lµ téi ¸c chèng nh©n lo¹i.

2.3.1.2. QuyÒn kh«ng bÞ ph©n biÖt ®èi xö

QuyÒn kh«ng bÞ ph©n biÖt ®èi xö ®ång thêi ®­îc coi

nh­ mét trong nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n nhÊt cña luËt

nh©n quyÒn quèc tÕ. Do ®ã, nã ®­îc ®Ò cËp trùc tiÕp

hoÆc gi¸n tiÕp trong tÊt c¶ c¸c v¨n kiÖn quèc tÕ vÒ

quyÒn con ng­êi. QuyÒn nµy bao gåm ba khÝa c¹nh liªn

kÕt víi nhau lµ: (i) kh«ng bÞ ph©n biÖt ®èi xö, (ii) ®­îc

thõa nhËn t­ c¸ch con ng­êi tr­íc ph¸p luËt, vµ (iii) cã

vÞ thÕ b×nh ®¼ng tr­íc ph¸p luËt vµ ®­îc ph¸p luËt b¶o

vÖ mét c¸ch b×nh ®¼ng.

Quy ®Þnh vÒ quyÒn nµy ®Çu tiªn ®­îc ®Ò cËp trong

c¸c §iÒu 1, 2, 6, 7, 8 UDHR, sau ®ã ®­îc t¸i kh¼ng ®Þnh

trong c¸c §iÒu 2, 3, 16 vµ 26 ICCPR, cô thÓ nh­ sau:

VÒ khÝa c¹nh thø nhÊt, kh«ng bÞ ph©n biÖt ®èi xö,

§iÒu 1 UDHR nªu râ r»ng mäi ng­êi sinh ra ®Òu ®­îc

tù do vµ b×nh ®¼ng vÒ nh©n phÈm vµ c¸c quyÒn... §iÒu 2

UDHR quy ®Þnh, mäi ng­êi ®Òu ®­îc h­ëng tÊt c¶ c¸c

89 90

quyÒn vµ tù do... mµ kh«ng cã bÊt kú sù ph©n biÖt ®èi xö

nµo vÒ chñng téc, mµu da, giíi tÝnh, ng«n ng÷, t«n gi¸o,

quan ®iÓm chÝnh trÞ hoÆc quan ®iÓm kh¸c, nguån gèc

d©n téc hoÆc x· héi, tµi s¶n, thµnh phÇn xuÊt th©n hay

c¸c ®Þa vÞ kh¸c. Ngoµi ra, §iÒu nµy cÊm ph©n biÖt ®èi

xö dùa trªn ®Þa vÞ chÝnh trÞ, ph¸p lý cña quèc gia hoÆc

l·nh thæ, bÊt kÓ lµ l·nh thæ ®éc lËp, ñy trÞ, qu¶n th¸c,

ch­a ®­îc tù qu¶n hay ®ang ph¶i chÞu bÊt kú h¹n chÕ

nµo kh¸c vÒ chñ quyÒn.

Hai ®iÒu kÓ trªn cña UDHR ®­îc nh¾c l¹i vµ cô thÓ

hãa trong c¸c §iÒu 2 vµ 3 ICCPR. Theo §iÒu 2 ICCPR,

c¸c quèc gia thµnh viªn C«ng ­íc cam kÕt t«n träng

vµ b¶o ®¶m cho mäi ng­êi trong ph¹m vi l·nh thæ vµ

thÈm quyÒn tµi ph¸n cña m×nh c¸c quyÒn ®· ®­îc c«ng

nhËn trong C«ng ­íc mµ kh«ng cã bÊt kú sù ph©n biÖt

nµo vÒ chñng téc, mµu da, giíi tÝnh, ng«n ng÷, t«n gi¸o,

quan ®iÓm chÝnh trÞ hoÆc quan ®iÓm kh¸c, nguån gèc

d©n téc hoÆc x· héi, tµi s¶n, thµnh phÇn xuÊt th©n hoÆc

®Þa vÞ kh¸c (Kho¶n 1). C¸c Kho¶n 2 vµ 3 §iÒu nµy ®Ò

cËp nghÜa vô cña c¸c quèc gia thµnh viªn ph¶i tiÕn hµnh

c¸c biÖn ph¸p cÇn thiÕt... nh»m thùc hiÖn c¸c quyÒn

®­îc c«ng nhËn trong C«ng ­íc, vµ b¶o ®¶m r»ng bÊt cø

ng­êi nµo bÞ x©m ph¹m c¸c quyÒn vµ tù do nh­ ®­îc

c«ng nhËn trong C«ng ­íc ®Òu nhËn ®­îc c¸c biÖn ph¸p

kh¾c phôc hiÖu qu¶, cho dï sù x©m ph¹m nµy lµ do

hµnh vi cña nh÷ng ng­êi thõa hµnh c«ng vô g©y ra...

§iÒu 3 ICCPR tËp trung vµo khÝa c¹nh b×nh ®¼ng gi÷a

nam vµ n÷, theo ®ã, c¸c quèc gia thµnh viªn C«ng ­íc

cam kÕt b¶o ®¶m quyÒn b×nh ®¼ng gi÷a nam vµ n÷

trong viÖc thùc hiÖn tÊt c¶ c¸c quyÒn d©n sù vµ chÝnh trÞ

mµ C«ng ­íc ®· quy ®Þnh.

VÒ khÝa c¹nh thø hai, §iÒu 6 UDHR quy ®Þnh, mäi

ng­êi ®Òu cã quyÒn ®­îc c«ng nhËn t­ c¸ch lµ con ng­êi

tr­íc ph¸p luËt ë mäi n¬i. Quy ®Þnh nµy ®­îc t¸i kh¼ng

®Þnh nguyªn v¨n trong §iÒu 16 ICCPR.

C¸c quèc gia ph¶i nghiªm cÊm mäi sù ph©n

biÖt ®èi xö vµ ph¶i thùc thi mäi biÖn ph¸p ®Ó

b¶o ®¶m cho mäi ng­êi sù b¶o hé b×nh ®¼ng

vµ cã hiÖu qu¶ chèng l¹i nh÷ng ph©n biÖt ®èi

xö vÒ chñng téc, mµu da, giíi tÝnh, ng«n ng÷,

t«n gi¸o, quan ®iÓm chÝnh trÞ hoÆc quan ®iÓm

kh¸c, nguån gèc d©n téc hoÆc x· héi, tµi s¶n,

thµnh phÇn xuÊt th©n hoÆc c¸c ®Þa vÞ kh¸c,

vÝ dô nh­ vÒ t×nh tr¹ng søc kháe, xu h­íng

t×nh dôc...

VÒ khÝa c¹nh thø hai, ®­îc thõa nhËn t­ c¸ch con

ng­êi tr­íc ph¸p luËt, §iÒu 6 UDHR quy ®Þnh mäi

ng­êi ®Òu cã quyÒn ®­îc c«ng nhËn t­ c¸ch lµ con ng­êi

91 92

tr­íc ph¸p luËt ë mäi n¬i. Quy ®Þnh nµy ®­îc t¸i kh¼ng

®Þnh nguyªn v¨n trong §iÒu 16 ICCPR.

VÒ khÝa c¹nh thø ba, b×nh ®¼ng tr­íc ph¸p luËt,

§iÒu 7 UDHR quy ®Þnh, mäi ng­êi ®Òu b×nh ®¼ng tr­íc

ph¸p luËt vµ ®­îc ph¸p luËt b¶o vÖ mét c¸ch b×nh ®¼ng

mµ kh«ng cã bÊt kú sù ph©n biÖt nµo... §iÒu 8 UDHR cô

thÓ hãa quy ®Þnh ë §iÒu 7 khi nªu r»ng, mäi ng­êi ®Òu cã

quyÒn ®­îc c¸c toµ ¸n quèc gia cã thÈm quyÒn b¶o vÖ

b»ng c¸c biÖn ph¸p h÷u hiÖu ®Ó chèng l¹i nh÷ng hµnh vi

vi ph¹m c¸c quyÒn c¬ b¶n cña hä mµ ®· ®­îc hiÕn ph¸p

hay luËt ph¸p quy ®Þnh.

§iÒu 26 ICCPR t¸i kh¼ng ®Þnh hai quy ®Þnh kÓ trªn

cña UDHR, ®ång thêi nªu râ, vÒ mÆt nµy, ph¸p luËt

ph¶i nghiªm cÊm mäi sù ph©n biÖt ®èi xö vµ b¶o ®¶m

cho mäi ng­êi sù b¶o hé b×nh ®¼ng vµ cã hiÖu qu¶ chèng

l¹i nh÷ng ph©n biÖt ®èi xö vÒ chñng téc, mµu da, giíi

tÝnh, ng«n ng÷, t«n gi¸o, quan ®iÓm chÝnh trÞ hoÆc quan

®iÓm kh¸c, nguån gèc d©n téc hoÆc x· héi, tµi s¶n,

thµnh phÇn xuÊt th©n hoÆc c¸c ®Þa vÞ kh¸c.

Bªn c¹nh nh÷ng khÝa c¹nh ®· nªu cô thÓ trong c¸c

quy ®Þnh ë trªn cña UDHR vµ ICCPR, ñy ban QuyÒn

con ng­êi trong B×nh luËn chung sè 18 th«ng qua t¹i

phiªn häp lÇn thø 37 n¨m 1989 ®· ph©n tÝch ý nghÜa vµ

néi hµm cña quyÒn nµy mét c¸ch kh¸ chi tiÕt.14

14 Xem toµn v¨n B×nh luËn chung nµy trong tµi liÖu trªn, tr.280-284.

2.3.1.3. QuyÒn ®­îc b¶o vÖ kh«ng bÞ tra tÊn, ®èi xö

hoÆc trõng ph¹t tµn b¹o, v« nh©n ®¹o hoÆc h¹ nhôc

QuyÒn nµy ®Çu tiªn ®­îc ®Ò cËp trong §iÒu 5

UDHR, trong ®ã nªu r»ng, kh«ng ai bÞ tra tÊn hay bÞ

®èi xö, trõng ph¹t tµn b¹o, v« nh©n ®¹o hoÆc h¹ thÊp

nh©n phÈm.

§iÒu 7 ICCPR cô thÓ hãa néi dung §iÒu 5 UDHR,

trong ®ã nªu râ, kh«ng ai cã thÓ bÞ tra tÊn, ®èi xö hoÆc

trõng ph¹t tµn ¸c, v« nh©n ®¹o hoÆc h¹ thÊp nh©n

phÈm; kh«ng ai cã thÓ bÞ sö dông ®Ó lµm thÝ nghiÖm y

häc hoÆc khoa häc mµ kh«ng cã sù ®ång ý tù nguyÖn cña

ng­êi ®ã.

Bªn c¹nh c¸c quy ®Þnh trªn cña UDHR vµ ICCPR,

vÊn ®Ò chèng tra tÊn cßn ®­îc ®Ò cËp trong mét sè ®iÒu

­íc quèc tÕ kh¸c vÒ quyÒn con ng­êi, ®Æc biÖt lµ C«ng

­íc vÒ chèng tra tÊn vµ c¸c h×nh thøc ®èi xö, trõng ph¹t

tµn b¹o, v« nh©n ®¹o hoÆc h¹ thÊp nh©n phÈm (CAT,

1984). Tuy nhiªn, mét ®iÒu cÇn l­u ý lµ, chèng tra tÊn,

®èi xö hay trõng ph¹t tµn b¹o, v« nh©n ®¹o hoÆc h¹

nhôc th­êng ®­îc coi lµ mét quy ph¹m tËp qu¸n quèc

tÕ (international custom law) vÒ quyÒn con ng­êi, bëi

vËy, tÊt c¶ c¸c quèc gia trªn thÕ giíi ®Òu cã nghÜa vô

ph¶i tu©n thñ, bÊt kÓ quèc gia ®ã cã lµ thµnh viªn cña

ICCPR, CAT hay bÊt cø ®iÒu ­íc quèc tÕ nµo kh¸c cã

liªn quan hay kh«ng.

93 94

XÐt vÒ néi hµm, trong khi UDHR vµ ICCPR ®Òu

kh«ng ®­a ra ®Þnh nghÜa vÒ hµnh ®éng tra tÊn, ®Þnh

nghÜa ®­îc nªu t¹i CAT th­êng ®­îc nh¾c ®Õn, dï ®Þnh

nghÜa nµy ®­îc x¸c ®Þnh lµ chØ nh»m sö dông “v× c¸c

môc ®Ých” cña CAT. Theo §iÒu 1 cña CAT, tra tÊn ®­îc

hiÓu lµ: bÊt kú hµnh vi nµo cè ý g©y ®au ®ín hoÆc ®au

khæ nghiªm träng vÒ thÓ x¸c hay tinh thÇn cho mét

ng­êi, v× nh÷ng môc ®Ých nh­ lÊy th«ng tin hoÆc lêi thó

téi tõ ng­êi ®ã hay mét ng­êi thø ba, hoÆc ®Ó trõng

ph¹t ng­êi ®ã v× mét hµnh vi mµ ng­êi ®ã hay ng­êi

thø ba thùc hiÖn hay bÞ nghi ngê ®· thùc hiÖn, hoÆc ®Ó

®e do¹ hay Ðp buéc ng­êi ®ã hay ng­êi thø ba, hoÆc v×

bÊt kú mét lý do nµo kh¸c dùa trªn sù ph©n biÖt ®èi xö

d­íi mäi h×nh thøc, khi nçi ®au ®ín vµ ®au khæ ®ã do

mét c«ng chøc hay ng­êi nµo kh¸c hµnh ®éng víi t­

c¸ch chÝnh thøc g©y ra, hay víi sù xói giôc, ®ång t×nh

hay ­ng thuËn cña mét c«ng chøc. Tuy nhiªn, §iÒu nµy

còng nªu râ, kh¸i niÖm tra tÊn kh«ng bao gåm nh÷ng

®au ®ín hoÆc ®au khæ xuÊt ph¸t tõ, g¾n liÒn víi hoÆc cã

liªn quan ®Õn c¸c biÖn ph¸p trõng ph¹t hîp ph¸p.

§Þnh nghÜa vÒ tra tÊn trong §iÒu 1 CAT hiÖn ®­îc

sö dông t­¬ng ®èi réng r·i nh­ mét quy ®Þnh tham

chiÕu chung trong luËt nh©n quyÒn quèc tÕ vµ luËt h×nh

sù quèc tÕ khi ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò tra tÊn. Tuy nhiªn,

nã th­êng bÞ phª ph¸n lµ ®· lo¹i trõ nh÷ng ®èi t­îng

vµ hoµn c¶nh mµ hµnh ®éng tra tÊn ®­îc thùc hiÖn bëi

nh÷ng thñ ph¹m phi nhµ n­íc, phi c«ng chøc (vÝ dô,

viÖc mét nhãm phiÕn qu©n b¾t cãc con tin vµ tra tÊn hä

hay viÖc mét ng­êi chång ®¸nh ®Ëp vî m×nh… sÏ kh«ng

thuéc néi hµm cña hµnh ®éng tra tÊn theo ®Þnh nghÜa

nµy).15 Còng cÇn l­u ý r»ng, §iÒu 2 cña CAT kh¼ng

®Þnh tÝnh tuyÖt ®èi cña cÊm tra tÊn. Trong mäi hoµn

c¶nh, cho dï lµ t×nh tr¹ng khÈn cÊp hay chiÕn tranh,

còng kh«ng ®­îc tra tÊn bÊt kú c¸ nh©n nµo.

TÝnh tuyÖt ®èi cña cÊm tra tÊn -

kÕt luËn cña ñy ban chèng tra tÊn Liªn hîp quèc (1997)

LuËt cña Israel tr­íc ®©y cho phÐp sö dông

“¸p lùc thÓ chÊt hay t©m lý võa ph¶i” khi

thÈm vÊn c¸c nghi can khñng bè. Quèc gia

cho biÕt viÖc sö dông c¸c biÖn ph¸p nµy ®·

ng¨n chÆn 90% c¸c vô khñng bè vµ nhê vËy

mµ cøu ®­îc rÊt nhiÒu ng­êi. Tuy vËy, ñy ban

chèng tra tÊn, c¬ quan cã thÈm quyÒn gi¸m

s¸t CAT, ®· xÕp mét sè kü thuËt thÈm vÊn cña

15 NhiÒu ng­êi lý gi¶i r»ng nÕu CAT ®­a ra kh¸i niÖm tra tÊn theo c¸ch hiÓu réng, gåm c¶ hµnh vi cña c¸c chñ thÓ kh«ng liªn quan trùc tiÕp ®Õn nhµ n­íc, th× sÏ kh«ng thÓ ®­îc c¸c quèc gia chÊp nhËn hoÆc phª chuÈn. Do ®ã, ®Þnh nghÜa nªu trong CAT còng x¸c ®Þnh lµ chØ ¸p dông liªn quan ®Õn C«ng ­íc nµy.

95 96

Israel lµ “tra tÊn” vµ “®èi xö v« nh©n ®¹o vµ

h¹ nhôc” trong NhËn xÐt kÕt luËn vÒ Israel

n¨m 1997.

C¸c kü thuËt ®ã bÞ coi lµ vi ph¹m CAT kÓ c¶

khi ®­îc thùc hiÖn ®Ó b¶o vÖ ng­êi d©n khái

nh÷ng mèi ®e däa chÕt ng­êi. ñy ban CAT

nhËn ®Þnh:

“134. ñy ban thõa nhËn t×nh thÕ tiÕn tho¸i

l­ìng nan tåi tÖ mµ Israel ph¶i ®èi diÖn ®Ó

gi¶i quyÕt vÊn ®Ò an ninh, tuy nhiªn, lµ mét

thµnh viªn cña C«ng ­íc, Israel kh«ng ®­îc

nªu vÊn ®Ò tr­íc ñy ban vÒ nh÷ng t×nh huèng

ngo¹i lÖ ®Ó biÖn minh cho c¸c hµnh ®éng bÞ

cÊm bëi §iÒu 1 cña C«ng ­íc. §iÒu nµy ®·

®­îc nªu râ rµng t¹i §iÒu 2 cña C«ng ­íc

(CAT).”

Nh­ vËy, tra tÊn bÞ cÊm tuyÖt ®èi trong mäi

tr­êng hîp. VÊn ®Ò tû lÖ t­¬ng xøng

(proportionality) kh«ng cã gi¸ trÞ biÖn minh

cho viÖc vi ph¹m §iÒu 7 cña ICCPR hoÆc §iÒu

2 cña CAT.

§èi xö hoÆc trõng ph¹t tµn ¸c, v« nh©n ®¹o vµ h¹

thÊp nh©n phÈm (cruel, inhumane, and degrading

treatment – ®­îc gäi t¾t lµ CIDT) th­êng ®­îc coi lµ g©y

ra møc ®é ®au ®ín thÊp h¬n so víi tra tÊn. Trong thùc

tÕ, ng­êi ta th­êng c¨n cø vµo møc ®é nghiªm träng cña

sù ®au ®ín vÒ thÓ chÊt hay tinh thÇn, céng víi c¸c yÕu

tè kh¸c (thêi gian, kh«ng gian...) ®Ó ph©n biÖt gi÷a tra

tÊn vµ CIDT.

Bªn c¹nh nh÷ng khÝa c¹nh ®· ®­îc nªu cô thÓ, mét

sè khÝa c¹nh kh¸c liªn quan ®Õn néi dung §iÒu 7

ICCPR ®· ®­îc ñy ban nh©n quyÒn ph©n tÝch, ®Çu tiªn

lµ trong B×nh luËn chung sè 7 16 (th«ng qua t¹i phiªn

häp lÇn thø 16 n¨m 1982 cña ñy ban), vµ sau ®ã, ®­îc

söa ®æi vµ bæ sung trong B×nh luËt chung sè 20 17 (th«ng

qua t¹i phiªn häp lÇn thø 44 n¨m 1992 cña ñy ban).

T­¬ng tù nh­ng chi tiÕt h¬n so víi B×nh luËn chung

sè 20, CAT còng bao gåm nh÷ng quy ®Þnh vÒ c¸c biÖn

ph¸p c¸c quèc gia thµnh viªn cÇn ¸p dông ®Ó ng¨n chÆn

vµ trõng trÞ c¸c hµnh ®éng tra tÊn, ®èi xö hay trõng

ph¹t tµn b¹o, v« nh©n ®¹o, ®ång thêi ®Ò cËp mét sè khÝa

c¹nh míi nh­ yªu cÇu vÒ b¶o vÖ nh©n chøng (§iÒu 13),

yªu cÇu båi th­êng cho n¹n nh©n (§iÒu 14), cÊm sö

dông th«ng tin thu ®­îc do tra tÊn lµm chøng cø trong

ho¹t ®éng tè tông (§iÒu 15)...

16 Xem toµn v¨n B×nh luËn chung nµy trong tµi liÖu trªn, tr.257-258. 17 Xem toµn v¨n B×nh luËn chung nµy trong tµi liÖu trªn, tr.232-246.

97 98

2.3.1.4. QuyÒn kh«ng bÞ buéc lµm n« lÖ hay n« dÞch

QuyÒn kh«ng bÞ buéc lµm n« lÖ hay n« dÞch ®Çu

tiªn ®­îc ®Ò cËp trong §iÒu 4 UDHR, trong ®ã nªu

r»ng: Kh«ng ai bÞ b¾t lµm n« lÖ hoÆc bÞ c­ìng bøc lµm

viÖc nh­ n« lÖ; mäi h×nh thøc n« lÖ vµ bu«n b¸n n« lÖ

®Òu bÞ cÊm.

§iÒu 8 ICCPR cô thÓ hãa quy ®Þnh trong §iÒu 4

UDHR, trong ®ã nªu râ: Kh«ng ai bÞ b¾t lµm n« lÖ; mäi

h×nh thøc n« lÖ vµ bu«n b¸n n« lÖ ®Òu bÞ cÊm. Kh«ng ai

bÞ b¾t lµm n« dÞch. Kh«ng ai bÞ yªu cÇu ph¶i lao ®éng

b¾t buéc hoÆc c­ìng bøc.

XÐt néi dung, §iÒu 8 ICCPR bao trïm tÊt c¶ c¸c

t×nh huèng mµ mét ng­êi cã thÓ bÞ buéc ph¶i phô thuéc

vµo ng­êi kh¸c, kÓ c¶ trong nh÷ng bèi c¶nh nh­ m¹i

d©m, bu«n b¸n ma tóy hoÆc trong mét sè d¹ng l¹m

dông t©m lý. Tuy nhiªn, liªn quan ®Õn vÊn ®Ò lao ®éng

c­ìng bøc, Kho¶n 3 §iÒu 8 liÖt kª nh÷ng tr­êng hîp

lo¹i trõ, bao gåm:

- Lao ®éng c­ìng bøc theo b¶n ¸n cña mét tßa ¸n cã

thÈm quyÒn ë nh÷ng n­íc cßn ¸p dông h×nh ph¹t tï

kÌm lao ®éng c­ìng bøc nh­ mét h×nh ph¹t ®èi víi téi

ph¹m;

- Nh÷ng c«ng viÖc hoÆc sù phôc vô mµ th«ng

th­êng ®ßi hái mét ng­êi ®ang bÞ giam gi÷ theo quyÕt

®Þnh hîp ph¸p cña toµ ¸n hoÆc mét ng­êi khi ®­îc tr¶

tù do cã ®iÒu kiÖn ph¶i lµm;

- Nh÷ng sù phôc vô mang tÝnh chÊt qu©n sù vµ bÊt

kú sù phôc vô quèc gia nµo do luËt ph¸p cña mét n­íc

quy ®Þnh ®èi víi nh÷ng ng­êi tõ chèi lµm nghÜa vô qu©n

sù v× lý do l­¬ng t©m, trong tr­êng hîp quèc gia ®ã cho

phÐp tõ chèi thùc hiÖn nghÜa vô qu©n sù v× lý do l­¬ng

t©m;

- Nh÷ng sù phôc vô ®­îc yªu cÇu trong tr­êng hîp

khÈn cÊp hoÆc thiªn tai ®e do¹ ®Õn tÝnh m¹ng hoÆc ®êi

sèng cña c¶ céng ®ång;

- Nh÷ng c«ng viÖc hoÆc sù phôc vô lµ mét phÇn cña

c¸c nghÜa vô d©n sù th«ng th­êng.

Còng cÇn l­u ý lµ nh÷ng quy ®Þnh vÒ lo¹i trõ ph¶i

®­îc ¸p dông mét c¸ch b×nh ®¼ng, kh«ng ph©n biÖt ®èi

xö víi bÊt kú chñ thÓ nµo vµ ph¶i phï hîp víi c¸c quy

®Þnh kh¸c cã liªn quan cña ICCPR.

Ngoµi ICCPR, tr­íc vµ sau c«ng ­íc nµy cßn cã

nhiÒu ®iÒu ­íc quèc tÕ do Héi quèc liªn, Liªn hîp quèc

vµ ILO th«ng qua cã liªn quan ®Õn quyÒn ®­îc b¶o vÖ

kh«ng bÞ b¾t lµm n« lÖ hay n« dÞch. Nh÷ng ®iÒu ­íc nµy

®· ®Ò cËp nh÷ng biÖn ph¸p toµn diÖn mµ c¸c quèc gia

thµnh viªn ph¶i tiÕn hµnh nh»m ng¨n chÆn vµ xãa bá

chÕ ®é n« lÖ, nh÷ng thÓ thøc t­¬ng tù nh­ chÕ ®é n« lÖ

99 100

vµ viÖc c­ìng bøc lao ®éng. Mét sè ®iÒu ­íc tiªu biÓu

cã liªn quan lµ: C«ng ­íc vÒ n« lÖ, 1926 (Héi quèc

liªn); NghÞ ®Þnh th­ n¨m 1953 söa ®æi C«ng ­íc vÒ N«

lÖ 1926 (Liªn hîp quèc); C«ng ­íc bæ sung vÒ xãa bá

chÕ ®é n« lÖ, viÖc bu«n b¸n n« lÖ vµ c¸c thÓ chÕ, tËp tôc

kh¸c t­¬ng tù chÕ ®é n« lÖ, 1956 (Liªn hîp quèc); C«ng

­íc vÒ lao ®éng c­ìng bøc (C«ng ­íc sè 29 cña ILO),

1930; C«ng ­íc vÒ xãa bá lao ®éng c­ìng bøc (C«ng ­íc

sè 105 cña ILO), 1957; C«ng ­íc vÒ trÊn ¸p viÖc bu«n

b¸n ng­êi vµ bãc lét m¹i d©m ng­êi kh¸c, 1949 (C«ng

­íc sè 29 cña ILO); (Liªn hîp quèc); NghÞ ®Þnh th­ vÒ

viÖc ng¨n ngõa, phßng chèng vµ trõng trÞ viÖc bu«n b¸n

ng­êi, ®Æc biÖt lµ bu«n b¸n phô n÷ vµ trÎ em, bæ sung

C«ng ­íc cña Liªn hîp quèc vÒ chèng téi ph¹m cã tæ

chøc xuyªn quèc gia, 2000...

T­¬ng tù nh­ vÊn ®Ò chèng tra tÊn, viÖc chèng n« lÖ

vµ c¸c h×nh thøc n« lÖ, n« dÞch ®­îc coi lµ mét quy ph¹m

tËp qu¸n quèc tÕ vÒ quyÒn con ng­êi; do ®ã, nh÷ng tiªu

chuÈn quèc tÕ vÒ vÊn ®Ò nµy cã hiÖu lùc rµng buéc víi

mäi quèc gia trªn thÕ giíi, bÊt kÓ viÖc quèc gia ®ã cã lµ

thµnh viªn cña c¸c ®iÒu ­íc quèc tÕ kÓ trªn hay kh«ng.

2.3.1.5. QuyÒn kh«ng bÞ b¾t hoÆc giam gi÷ tïy tiÖn

QuyÒn kh«ng bÞ b¾t hoÆc giam gi÷ tïy tiÖn lµ cèt lâi

cña tù do vµ an toµn c¸ nh©n. §Çu tiªn nã ®­îc quy ®Þnh

trong §iÒu 9 UDHR, trong ®ã nªu r»ng, kh«ng ai bÞ b¾t,

giam gi÷ hay l­u ®µy mét c¸ch tuú tiÖn.

§iÒu 9 ICCPR cô thÓ hãa §iÒu 9 UDHR b»ng

nh÷ng quy ®Þnh kh¸ chi tiÕt, trong ®ã nªu râ: Mäi ng­êi

®Òu cã quyÒn h­ëng tù do vµ an toµn c¸ nh©n. Kh«ng ai

bÞ b¾t hoÆc bÞ giam gi÷ v« cí. Kh«ng ai bÞ t­íc quyÒn tù

do trõ tr­êng hîp viÖc t­íc quyÒn ®ã lµ cã lý do vµ theo

®óng nh÷ng thñ tôc mµ luËt ph¸p ®· quy ®Þnh (Kho¶n

1). Khi bÞ b¾t, mäi ng­êi ph¶i ®­îc th«ng b¸o vÒ nh÷ng lý

do khiÕn hä bÞ b¾t vµ ph¶i ®­îc th«ng b¸o kh«ng chËm

trÔ vÒ sù buéc téi (Kho¶n 2). Ng­êi ®ã ph¶i ®­îc sím ®­a

ra tr­íc toµ ¸n vµ ®­îc xÐt xö trong thêi h¹n hîp lý hoÆc

®­îc tr¶ tù do, h¹n chÕ viÖc ¸p dông biÖn ph¸p t¹m giam

(Kho¶n 3). BÊt cø ng­êi nµo do bÞ b¾t hoÆc giam gi÷ cã

quyÒn yªu cÇu ®­îc xÐt xö tr­íc toµ ¸n ®Ó quyÕt ®Þnh vÒ

tÝnh hîp ph¸p cña viÖc giam gi÷ vµ ®­îc tr¶ tù do nÕu

viÖc giam gi÷ lµ bÊt hîp ph¸p (Kho¶n 4).

Sù tïy tiÖn cña viÖc b¾t giam -

ñy ban nh©n quyÒn (1988)

ñy ban nh©n quyÒn (HRC), trong mét sè

ph¸n quyÕt gi¶i quyÕt khiÕu n¹i c¸ nh©n,

trong ®ã cã vô Van Alphen kiÖn Hµ Lan (m· s

305/1988), ®· lµm râ r»ng “sù tïy tiÖn“ kh«ng

101 102

®ång nhÊt víi “tr¸i ph¸p luËt“ mµ cã ph¹m vi

réng h¬n. Trong vô Van Alphen, ng­êi khiÕu

n¹i lµ mét luËt s­ Hµ Lan ®· bÞ b¾t v× nghi

ngê liªn quan ®Õn gian lËn thuÕ. ¤ng bÞ giam

h¬n 9 tuÇn nh»m buéc ph¶i cung cÊp th«ng

tin liªn quan ®Õn mét sè kh¸ch hµng cho nhµ

chøc tr¸ch. Nguyªn ®¬n cho r»ng viÖc b¾t vµ

giam gi÷ m×nh lµ tïy tiÖn vµ vi ph¹m kho¶n 1

§iÒu 9 cña ICCPR. Theo «ng, viÖc b¾t vµ giam

gi÷ ®­îc thùc hiÖn tïy tiÖn ®Ó g©y ¸p lùc lÊy

th«ng tin nh»m sö dông trong ®iÒu tra chèng

l¹i «ng vµ c¸c kh¸ch hµng. HRC ®· cã b×nh

luËn nh­ sau:

“5.6. VÊn ®Ò c¬ b¶n mµ ñy ban cÇn xem xÐt

lµ viÖc giam ng­êi khiÕu n¹i tõ ngµy

5/12/1983 ®Õn 9/2/1984 lµ tïy tiÖn hay kh«ng.

Râ rµng lµ c¬ quan thÈm quyÒn cña Hµ Lan

khi gia h¹n giam gi÷ ng­êi khiÕu n¹i ®·

tu©n thñ c¸c quy ®Þnh vÒ t¹m giam tr­íc xÐt

xö quy ®Þnh trong Bé luËt Tè tông h×nh sù.

VËy cÇn quyÕt ®Þnh liÖu c¸c yÕu tè kh¸c cã thÓ

cÊu thµnh viÖc giam gi÷ tïy tiÖn hîp ph¸p

hay kh«ng, vµ liÖu ng­êi khëi kiÖn cã ®­îc

h­ëng quyÒn n¹i ra nghÜa vô nghÒ nghiÖp vÒ

b¶o mËt trong tiÕn tr×nh ®iÒu tra h×nh sù hay

kh«ng.

...

5.8. LÞch sö so¹n th¶o Kho¶n 1 §iÒu 9 x¸c

nhËn r»ng “sù tïy tiÖn” kh«ng t­¬ng ®­¬ng

víi “tr¸i ph¸p luËt”, mµ ph¶i ®­îc hiÓu réng

h¬n, bao gåm c¸c yÕu tè kh«ng t­¬ng thÝch,

bÊt c«ng vµ thiÕu kh¶ n¨ng dù b¸o tr­íc

(inapproriateness, injustice and lack of

predictability). §iÒu nµy cã nghÜa lµ viÖc

giam gi÷ ®óng luËt kh«ng chØ ®ßi hái tÝnh

hîp ph¸p mµ c¶ sù hîp lý (reasonable) trong

mäi tr­êng hîp. H¬n n÷a, viÖc giam gi÷ ph¶i

lµ cÇn thiÕt trong mäi tr­êng hîp, ch¼ng h¹n,

®Ó tr¸nh viÖc ch¹y trèn, lµm ¶nh h­ëng ®Õn

chøng cø hoÆc t¸i ph¹m. Quèc gia thµnh viªn

ch­a cho thÊy r»ng c¸c yÕu tè nµy tån t¹i

trong vô viÖc...”

...

2.3.1.6. QuyÒn ®­îc ®èi xö nh©n ®¹o vµ t«n

träng nh©n phÈm cña nh÷ng ng­êi bÞ t­íc tù do

QuyÒn ®­îc ®èi xö nh©n ®¹o vµ ®­îc t«n träng cña

nh÷ng ng­êi bÞ t­íc tù do (person deprived of liberty),

dï víi lý do lµ biÖn ph¸p ng¨n chÆn hay chÕ tµi hµnh

chÝnh hoÆc h×nh sù, ®­îc quy ®Þnh trong §iÒu 10

ICCPR. Theo §iÒu nµy, nh÷ng ng­êi bÞ t­íc tù do ph¶i

®­îc ®èi xö nh©n ®¹o víi sù t«n träng nh©n phÈm vèn

cã cña con ng­êi. Kho¶n 2 §iÒu nµy quy ®Þnh, trõ

103 104

nh÷ng hoµn c¶nh ®Æc biÖt, bÞ can, bÞ c¸o ph¶i ®­îc giam

gi÷ t¸ch biÖt víi nh÷ng ng­êi ®· bÞ kÕt ¸n vµ ph¶i ®­îc

®èi xö theo chÕ ®é riªng, phï hîp víi quy chÕ dµnh cho

nh÷ng ng­êi bÞ t¹m giam. Nh÷ng bÞ can ch­a thµnh

niªn ph¶i ®­îc giam gi÷ t¸ch riªng khái ng­êi lín vµ

ph¶i ®­îc ®­a ra xÐt xö cµng sím cµng tèt. §Æc biÖt,

Kho¶n 3 §iÒu nµy ®Ò cËp mét nguyªn t¾c ®Þnh h­íng

viÖc ®èi xö víi nh÷ng ng­êi bÞ t­íc tù do, theo ®ã, viÖc

®èi xö víi tï nh©n trong hÖ thèng tr¹i giam nh»m môc

®Ých chÝnh yÕu lµ c¶i t¹o vµ ®­a hä trë l¹i x· héi, chø

kh«ng ph¶i nh»m môc ®Ých chÝnh lµ trõng ph¹t hay

hµnh h¹ hä.

Ngoµi nh÷ng khÝa c¹nh ®· nªu, trong B×nh luËn

chung sè 21 th«ng qua t¹i phiªn häp lÇn thø 44 n¨m

1992, ñy ban Nh©n quyÒn ®· gi¶i thÝch thªm mét sè

khÝa c¹nh cã liªn quan ®Õn néi dung cña §iÒu 10

ICCPR.18

Do vÞ thÕ “dÔ bÞ tæn th­¬ng” cña nh÷ng ng­êi bÞ

t­íc tù do, cã kh¸ nhiÒu v¨n kiÖn ph¸p lý b¶o vÖ quyÒn

cña nhãm nµy, dï hÇu hÕt ®Òu cã d¹ng “luËt mÒm”.

Trong ®ã gåm C¸c quy t¾c ®¹o ®øc trong øng xö cña

nh©n viªn y tÕ trong viÖc b¶o vÖ tï nh©n vµ nh÷ng ng­êi

bÞ giam gi÷ khái sù tra tÊn, ®èi xö hoÆc trõng ph¹t tµn

18 Xem toµn v¨n B×nh luËn chung nµy trong tµi liÖu trªn, tr.291-294.

¸c, v« nh©n ®¹o hay h¹ thÊp nh©n phÈm (1982); TËp

hîp c¸c nguyªn t¾c b¶o vÖ tÊt c¶ nh÷ng ng­êi bÞ giam

hay bÞ cÇm tï d­íi bÊt kú h×nh thøc nµo (1988); vµ C¸c

nguyªn t¾c c¬ b¶n vÒ ®èi xö víi tï nh©n (1990)…

§èi víi nh÷ng ng­êi bÞ t­íc tù do, viÖc tiÕp xóc víi

nh÷ng ng­êi kh¸c, liªn l¹c víi ng­êi quen vµ thÕ giíi

bªn ngoµi cã ý nghÜa ®Æc biÖt ®èi víi c¸ nh©n hä, còng

nh­ ®èi víi viÖc t¹o ra sù minh b¹ch, h¹n chÕ c¸c vi

ph¹m cña c¬ quan giam gi÷. Trong mét sè vô viÖc khiÕu

n¹i chèng l¹i Urugoay, ñy ban nh©n quyÒn (HRC) ®·

kÕt luËn r»ng viÖc giam c« lËp kh«ng ai biÕt ®Õn

(incommunicado detention, tøc giam kÝn, cßn gäi lµ

“ giam cÊm cè ”) trong “ mét vµi th¸ng ” lµ cÊu thµnh vi

ph¹m §iÒu 10 (1) ICCPR. Thêi gian ng¾n nhÊt trong sè

c¸c vô ®ã, trong vô Arzuaga Gilboa kiÖn Urugoay, HRC

®· kÕt luËn r»ng 15 ngµy ®· lµ vi ph¹m. Mét vô giam

kh«ng ai biÕt ®Õn trong thêi gian 8 th¸ng ®· ®­îc ñy

ban kÕt luËn lµ vi ph¹m §iÒu 7 ICCPR (tra tÊn, trõng

ph¹t, ®èi xö tµn ¸c, v« nh©n ®¹o hoÆc h¹ nhôc). Trong

vô Kang kiÖn Hµn Quèc (878/1999), HRC cho r»ng 13

n¨m biÖt giam (solitary confinement, giam mét m×nh

mét phßng), lµ “mét biÖn ph¸p nghiªm träng, ¶nh h­ëng

lín ®Õn c¸ nh©n, cÇn cã sù lý gi¶i nghiªm tóc nhÊt vµ

chi tiÕt nhÊt” vµ ®· kÕt luËn viÖc nµy cÊu thµnh vi

ph¹m §iÒu 10 (1).

105 106

KiÓm duyÖt th­ tÝn tïy tiÖn lµ sù vi ph¹m nguyªn t¾c ®èi xö nh©n ®¹o ®èi víi

ph¹m nh©n – kÕt luËn cña ñy ban nh©n quyÒn

(1980)

ñy ban nh©n quyÒn (HRC) trong kÕt luËn vÒ

vô Angel Estrella kiÖn Urugoay (m· sè

74/1980) ®· kh¼ng ®Þnh quyÒn liªn l¹c b»ng

th­ tÝn cña ph¹m nh©n vµ nªu yªu cÇu r»ng

viÖc kiÓm duyÖt th­ tÝn ph¶i theo luËt ®Þnh,

kh«ng ®­îc tïy tiÖn :

...

9.2 Liªn quan ®Õn viÖc kiÓm duyÖt th­ cña

Miguel Angel Estrella, ñy ban thõa nhËn

r»ng viÖc ¸p dông c¸c biÖn ph¸p gi¸m s¸t vµ

kiÓm duyÖt th­ tõ cña c¸c tï nh©n lµ b×nh

th­êng. Tuy nhiªn, §iÒu 17 cña C«ng ­íc quy

®Þnh r»ng “kh«ng ai bÞ can thiÖp tïy tiÖn

hoÆc bÊt hîp ph¸p vµo th­ tÝn cña m×nh”.

§iÒu nµy ®ßi hái r»ng c¸c biÖn ph¸p gi¸m s¸t

vµ kiÓm duyÖt ®ã ph¶i ®¸p øng nh÷ng b¶o

®¶m ph¸p lý chèng l¹i sù ¸p dông tïy

tiÖn…H¬n thÕ, møc ®é ¸p dông ph¶i phï hîp

víi c¸c tiªu chuÈn vÒ ®èi xö nhËn ®¹o ®èi víi

ng­êi bÞ giam theo yªu cÇu t¹i §iÒu 10 (1) cña

C«ng ­íc. §Æc biÖt, c¸c tï nh©n cÇn ®­îc cho

phÐp liªn l¹c, d­íi sù gi¸m s¸t, víi gia ®×nh

vµ b¹n bÌ cña hä theo ®Þnh kú b»ng th­ tÝn

còng nh­ b»ng c¸c chuyÕn th¨m. Dùa vµo c¸c

th«ng tin cã ®­îc, ñy ban nhËn thÊy th­ tÝn

cña Miguel Angel Estrella bÞ kiÓm duyÖt vµ

giíi h¹n t¹i nhµ tï Libertad ®Õn møc ®é mµ

quèc gia kh«ng thÓ biÖn minh ®­îc lµ phï

hîp víi §iÒu 17 trong sù liªn hÖ víi §iÒu 10

(1) cña C«ng ­íc.

...

2.3.1.7. QuyÒn vÒ xÐt xö c«ng b»ng

QuyÒn vÒ xÐt xö c«ng b»ng (the right to a fair trial)

thùc chÊt lµ mét tËp hîp c¸c b¶o ®¶m tè tông nh»m b¶o

®¶m qu¸ tr×nh xÐt xö ®­îc c«ng b»ng, trong ®ã bao gåm c¸c

khÝa c¹nh nh­ ®­îc b×nh ®¼ng tr­íc tßa ¸n (equality before

a court), ®­îc suy ®o¸n v« téi (assumption of innocence);

kh«ng bÞ ¸p dông håi tè (prohibition of ex post facto laws);

vµ kh«ng bÞ bá tï chØ v× kh«ng hoµn thµnh nghÜa vô theo

hîp ®ång (prohibition of imprisonment for debt). Trong mét

sè tµi liÖu, mçi b¶o ®¶m nµy ®­îc coi nh­ lµ mét quyÒn con

ng­êi cô thÓ.

QuyÒn ®­îc xÐt xö c«ng b»ng ®Çu tiªn ®­îc ®Ò cËp

trong c¸c §iÒu 10 vµ 11 UDHR. Theo §iÒu 10, mäi

ng­êi ®Òu b×nh ®¼ng vÒ quyÒn ®­îc xÐt xö c«ng b»ng vµ

c«ng khai bëi mét toµ ¸n ®éc lËp vµ kh¸ch quan ®Ó x¸c

®Þnh c¸c quyÒn vµ nghÜa vô cña hä, còng nh­ vÒ bÊt cø

sù buéc téi nµo ®èi víi hä. §iÒu 11 bæ sung thªm mét sè

107 108

khÝa c¹nh cô thÓ, theo ®ã, mäi ng­êi bÞ c¸o buéc vÒ h×nh

sù ®Òu cã quyÒn ®­îc coi lµ v« téi cho ®Õn khi ®­îc

chøng minh lµ ph¹m téi theo ph¸p luËt t¹i mét phiªn

toµ xÐt xö c«ng khai n¬i ng­êi ®ã ®­îc b¶o ®¶m nh÷ng

®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó bµo ch÷a cho m×nh. Kh«ng ai bÞ

c¸o buéc lµ ph¹m téi v× bÊt cø hµnh vi hoÆc sù t¾c tr¸ch

nµo mµ kh«ng cÊu thµnh mét téi ph¹m h×nh sù theo

ph¸p luËt quèc gia hay ph¸p luËt quèc tÕ vµo thêi ®iÓm

thùc hiÖn hµnh vi hay cã sù t¾c tr¸ch ®ã. Còng kh«ng ai

bÞ tuyªn ph¹t nÆng h¬n møc h×nh ph¹t ®­îc quy ®Þnh

vµo thêi ®iÓm hµnh vi ph¹m téi ®­îc thùc hiÖn.

§iÒu 14 ICCPR cô thÓ hãa c¸c quyÒn b×nh ®¼ng

tr­íc tßa ¸n, quyÒn ®­îc suy ®o¸n v« téi vµ mét lo¹t b¶o

®¶m tè tông tèi thiÓu kh¸c dµnh cho bÞ can, bÞ c¸o trong

tè tông h×nh sù, theo ®ã:

- Mäi ng­êi ®Òu b×nh ®¼ng tr­íc c¸c toµ ¸n vµ c¬

quan tµi ph¸n. Mäi ng­êi ®Òu cã quyÒn ®­îc xÐt xö c«ng

b»ng vµ c«ng khai bëi mét toµ ¸n cã thÈm quyÒn, ®éc

lËp, kh«ng thiªn vÞ vµ ®­îc lËp ra trªn c¬ së ph¸p luËt

®Ó quyÕt ®Þnh vÒ lêi buéc téi ng­êi ®ã trong c¸c vô ¸n

h×nh sù, hoÆc ®Ó x¸c ®Þnh quyÒn vµ nghÜa vô cña ng­êi

®ã trong c¸c vô kiÖn phi h×nh sù (Kho¶n 1).

- Tßa ¸n xÐt xö c«ng khai, trõ c¸c tr­êng hîp v× lý

do ®¹o ®øc, trËt tù c«ng céng hoÆc an ninh quèc gia

trong mét x· héi d©n chñ hoÆc v× cuéc sèng riªng t­ cña

c¸c bªn tham gia tè tông (Kho¶n 1).

- BÞ can, bÞ c¸o cã quyÒn ®­îc suy ®o¸n v« téi cho tíi

khi hµnh vi ph¹m téi ®­îc chøng minh theo ph¸p luËt

(Kho¶n 2).

- Trong qu¸ tr×nh xÐt xö vÒ mét téi h×nh sù, mäi

ng­êi ®Òu cã quyÒn ®­îc h­ëng mét c¸ch ®Çy ®ñ vµ

hoµn toµn b×nh ®¼ng nh÷ng b¶o ®¶m tèi thiÓu nh­: a)

§­îc th«ng b¸o kh«ng chËm trÔ vµ chi tiÕt b»ng mét

ng«n ng÷ mµ ng­êi ®ã hiÓu vÒ b¶n chÊt vµ lý do buéc téi

m×nh; b) Cã ®ñ thêi gian vµ ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó

chuÈn bÞ bµo ch÷a vµ liªn hÖ víi ng­êi bµo ch÷a do

chÝnh m×nh lùa chän; c) §­îc xÐt xö mµ kh«ng bÞ tr×

ho·n mét c¸ch v« lý; d) §­îc cã mÆt trong khi xÐt xö vµ

®­îc tù bµo ch÷a hoÆc th«ng qua sù trî gióp ph¸p lý

theo sù lùa chän cña m×nh; ®­îc th«ng b¸o vÒ quyÒn

nµy nÕu ch­a cã sù trî gióp ph¸p lý; vµ ®­îc nhËn sù

trî gióp ph¸p lý theo chØ ®Þnh trong tr­êng hîp lîi Ých

cña c«ng lý ®ßi hái vµ kh«ng ph¶i tr¶ tiÒn cho sù trî

gióp ®ã nÕu kh«ng cã ®ñ ®iÒu kiÖn tr¶; … g) Kh«ng bÞ

buéc ph¶i ®­a ra lêi khai chèng l¹i chÝnh m×nh hoÆc

buéc ph¶i nhËn lµ m×nh cã téi; (Kho¶n 3).

- Tè tông ¸p dông ®èi víi nh÷ng ng­êi ch­a thµnh

niªn ph¶i xem xÐt tíi ®é tuæi cña hä vµ v× môc ®Ých thóc

®Èy sù phôc håi nh©n c¸ch cña hä (Kho¶n 4).

- Ng­êi bÞ kÕt ¸n cã quyÒn yªu cÇu toµ ¸n cÊp cao

h¬n xem xÐt l¹i b¶n ¸n vµ h×nh ph¹t ®èi víi m×nh theo

quy ®Þnh ph¸p luËt (Kho¶n 5).

109 110

Liªn quan ®Õn §iÒu 14, trong B×nh luËn chung sè

13 th«ng qua t¹i Phiªn häp lÇn thø 21 n¨m 1984, ñy

ban nh©n quyÒn ®· lµm râ thªm mét sè khÝa c¹nh cña

quyÒn ®­îc xÐt xö c«ng b»ng.19

C¬ quan tè tông vi ph¹m quyÒn gi¶ ®Þnh

v« téi – kÕt luËn cña ñy ban nh©n quyÒn (1997)

Trong vô Gridin kiÖn Liªn bang Nga (m· sè

770/1997), nguyªn ®¬n khiÕu n¹i r»ng viÖc c¸c

quan chøc thi hµnh ph¸p luËt c«ng bè c«ng

khai vÒ viÖc ph¹m téi tr­íc khi më phiªn tßa

xÐt xö khiÕn cho quyÒn gi¶ ®Þnh v« téi cña

«ng ®· bÞ vi ph¹m. ñy ban nh©n quyÒn (HRC)

®· ñng hé lËp luËn nµy:

...

3.5. Ng­êi khiÕu n¹i cho r»ng quyÒn ®­îc

gi¶ ®Þnh v« téi cña «ng ®· bÞ vi ph¹m. Trong

kho¶ng thêi gian tõ 26 ®Õn 30 th¸ng 11 n¨m

1989, c¸c tê b¸o vµ ®µi truyÒn thanh ®· th«ng

b¸o r»ng nguyªn ®¬n lµ mét kÎ giÕt ng­êi

®¸ng sî, ®· h·m hiÕp nhiÒu c« g¸i vµ giÕt ba

ng­êi trong sè hä. Vµo ngµy 9 th¸ng 12 n¨m

1989, ng­êi ®øng ®Çu c¶nh s¸t th«ng b¸o

r»ng «ng ta ch¾c ch¾n r»ng ng­êi khiÕu n¹i

19 Xem toµn v¨n B×nh luËn chung nµy trong tµi liÖu trªn, tr.266-267.

lµ kÎ giÕt ng­êi, ®iÒu nµy ®­îc ph¸t trªn

truyÒn h×nh. H¬n thÕ n÷a, ng­êi khiÕu n¹i

cho r»ng ®iÒu tra viªn ®· tuyªn bè «ng ph¹m

téi t¹i c¸c cuéc häp c«ng khai tr­íc khi tßa

xÐt xö ...

…

8.3. Liªn quan ®Õn c¸o buéc vÒ vi ph¹m gi¶

®Þnh v« téi, bao gåm nh÷ng c«ng bè c«ng khai

cña c¸c quan chøc thùc thi ph¸p luËt thÓ

hiÖn ng­êi khiÕu n¹i nh­ mét kÎ ph¹m téi,

®­îc c¸c ph­¬ng tiÖn truyÒn th«ng ®¨ng t¶i

réng r·i, ñy ban l­u ý r»ng Tßa ¸n Tèi cao

(Nga) ®· nh¾c ®Õn ®iÒu nµy nh­ng kh«ng

gi¶i quyÕt cô thÓ khi xem xÐt khiÕu n¹i cña bÞ

c¸o. ñy ban dÉn chiÕu ®Õn B×nh luËn chung

sè 13 vÒ §iÒu 14, trong ®ã ®· nªu r»ng: “...mäi

c¬ quan chøc n¨ng cã nghÜa vô h¹n chÕ ph¸n

quyÕt tr­íc vÒ kÕt qu¶ cña phiªn tßa”. Trong

vô nµy, ñy ban thÊy r»ng c¸c c¬ quan h÷u

tr¸ch ®· kh«ng thùc hiÖn viÖc h¹n chÕ mµ

kho¶n 2 §iÒu 14 yªu cÇu hä vµ v× vËy mµ

quyÒn cña ng­êi khiÕu n¹i ®· bÞ vi ph¹m.

2.3.1.8. QuyÒn tù do ®i l¹i vµ c­ tró

QuyÒn nµy ®Çu tiªn ®­îc ®Ò cËp trong §iÒu 13

UDHR, trong ®ã nªu r»ng: Mäi ng­êi ®Òu cã quyÒn tù

111 112

do ®i l¹i vµ tù do c­ tró trong ph¹m vi l·nh thæ cña quèc

gia. Mäi ng­êi ®Òu cã quyÒn rêi khái bÊt kú n­íc nµo, kÓ

c¶ n­íc m×nh, còng nh­ cã quyÒn trë vÒ n­íc m×nh. Quy

®Þnh nµy sau ®ã ®­îc t¸i kh¼ng ®Þnh vµ cô thÓ hãa

trong c¸c §iÒu 12 vµ 13 ICCPR.

Theo §iÒu 12 ICCPR th× bÊt cø ai c­ tró hîp ph¸p

trªn l·nh thæ cña mét quèc gia ®Òu cã quyÒn tù do ®i l¹i

vµ tù do lùa chän n¬i c­ tró trong ph¹m vi l·nh thæ

quèc gia ®ã; mäi ng­êi ®Òu cã quyÒn tù do rêi khái bÊt

kú n­íc nµo, kÓ c¶ n­íc m×nh; kh«ng ai bÞ t­íc ®o¹t mét

c¸ch tuú tiÖn quyÒn ®­îc trë vÒ n­íc m×nh (c¸c Kho¶n

1,2,4).

Nh×n tæng qu¸t, cã thÓ thÊy r»ng, §iÒu 12 ®· ®Ò cËp

bèn d¹ng tù do cô thÓ cã mèi liªn hÖ g¾n kÕt víi nhau,

bao gåm: Tù do lùa chän n¬i sinh sèng trªn l·nh thæ

quèc gia; Tù do ®i l¹i trong ph¹m vi l·nh thæ quèc gia;

Tù do ®i khái bÊt kú n­íc nµo, kÓ c¶ n­íc m×nh; Tù do

trë vÒ n­íc m×nh. Tuy nhiªn, theo Kho¶n 3 §iÒu 12,

quyÒn tù do ®i l¹i vµ c­ tró kh«ng ph¶i lµ mét quyÒn

tuyÖt ®èi mµ cã thÓ bÞ h¹n chÕ nÕu viÖc ®ã “…lµ cÇn

thiÕt ®Ó b¶o vÖ an ninh quèc gia, trËt tù c«ng céng, søc

khoÎ hoÆc ®¹o ®øc x· héi hoÆc c¸c quyÒn tù do cña

ng­êi kh¸c”, víi ®iÒu kiÖn lµ h¹n chÕ ph¶i quy ®Þnh

trong luËt vµ ph¶i phï hîp víi nh÷ng quyÒn kh¸c ®­îc

ICCPR ghi nhËn.

VÒ §iÒu 12 ICCPR, bªn c¹nh nh÷ng khÝa c¹nh ®·

®­îc nªu cô thÓ ë trªn, trong B×nh luËn chung sè 27

th«ng qua t¹i phiªn häp lÇn thø 67 (1999)20, ñy ban

Nh©n quyÒn ®· ph©n tÝch thªm mét sè néi dung cña

quyÒn nµy.

§iÒu 13 ICCPR ®Ò cËp cô thÓ tíi quyÒn tù do ®i l¹i,

c­ tró trong mèi quan hÖ víi ng­êi n­íc ngoµi, theo ®ã,

mét ng­êi n­íc ngoµi c­ tró hîp ph¸p trªn l·nh thæ mét

quèc gia thµnh viªn C«ng ­íc chØ cã thÓ bÞ trôc xuÊt

khái n­íc ®ã theo quyÕt ®Þnh phï hîp ph¸p luËt, vµ trõ

tr­êng hîp cã yªu cÇu kh¸c xuÊt ph¸t tõ lý do chÝnh

®¸ng vÒ an ninh quèc gia. Ng­êi bÞ trôc xuÊt cã quyÒn

ph¶n ®èi viÖc trôc xuÊt vµ yªu cÇu nhµ chøc tr¸ch cã

thÈm quyÒn, hoÆc mét ng­êi hoÆc nh÷ng ng­êi mµ nhµ

chøc tr¸ch cã thÈm quyÒn ®Æc biÖt cö ra, xem xÐt l¹i

tr­êng hîp cña m×nh còng nh­ cã quyÒn cã ®¹i diÖn khi

tr­êng hîp cña m×nh ®­îc xem xÐt l¹i.

VÒ néi dung §iÒu 13 ICCPR, trong B×nh luËn chung

sè 15 th«ng qua t¹i phiªn häp thø 27 n¨m 1986, ñy ban

Nh©n quyÒn ®· lµm râ thªm mét sè khÝa c¹nh.21

20 Xem toµn v¨n B×nh luËn chung nµy trong tµi liÖu trªn, tr.322-329. 21 Xem toµn v¨n B×nh luËn chung nµy trong tµi liÖu trªn, tr.269-272.

113 114

2.3.1.9. QuyÒn ®­îc b¶o vÖ sù riªng t­

QuyÒn ®­îc b¶o vÖ sù riªng t­ (right to privacy) ®Çu

tiªn ®­îc ®Ò cËp trong §iÒu 12 UDHR. Quy ®Þnh trong

§iÒu 12 UDHR sau ®ã ®­îc t¸i kh¼ng ®Þnh ë §iÒu 17

ICCPR, theo ®ã: Kh«ng ai bÞ can thiÖp mét c¸ch tuú tiÖn

hoÆc bÊt hîp ph¸p vµo ®êi sèng riªng t­, gia ®×nh, nhµ

ë, th­ tÝn, hoÆc bÞ x©m ph¹m bÊt hîp ph¸p ®Õn danh dù

vµ uy tÝn. Mäi ng­êi ®Òu cã quyÒn ®­îc ph¸p luËt b¶o vÖ

chèng l¹i nh÷ng can thiÖp hoÆc x©m ph¹m nh­ vËy.

Mét sè khÝa c¹nh liªn quan ®Õn néi dung §iÒu 17

ICCPR sau ®ã ®­îc ñy ban Nh©n quyÒn lµm râ thªm

trong B×nh luËn chung sè 16 th«ng qua t¹i phiªn häp

lÇn thø 31 n¨m 1988 cña ñy ban.22

2.3.1.10. QuyÒn tù do t­ t­ëng, l­¬ng t©m vµ t«n gi¸o

Cïng víi tù do biÓu ®¹t, quyÒn tù do t­ t­ëng, l­¬ng

t©m vµ t«n gi¸o (freedom of thought, conscience, and

religion) ®Çu tiªn ®­îc ghi nhËn trong §iÒu 18 UDHR.

Theo §iÒu nµy, mäi ng­êi ®Òu cã quyÒn tù do chÝnh kiÕn,

niÒm tin, tÝn ng­ìng vµ t«n gi¸o, kÓ c¶ tù do thay ®æi tÝn

ng­ìng hoÆc t«n gi¸o cña m×nh vµ tù do bµy tá tÝn ng­ìng

hay t«n gi¸o cña m×nh b»ng c¸c h×nh thøc nh­ truyÒn

gi¶ng, thùc hµnh, thê cóng vµ tu©n thñ c¸c nghi lÔ, d­íi

22 Xem toµn v¨n B×nh luËn chung nµy trong tµi liÖu trªn, tr.269-272.

h×nh thøc c¸ nh©n hay tËp thÓ, t¹i n¬i c«ng céng hoÆc n¬i

riªng t­.

Néi dung cña §iÒu 18 UDHR sau ®ã ®­îc t¸i kh¼ng

®Þnh vµ cô thÓ hãa trong c¸c §iÒu 18 vµ 20 ICCPR.

Theo §iÒu 18 ICCPR: Mäi ng­êi ®Òu cã quyÒn tù do

chÝnh kiÕn, niÒm tin, tù do tÝn ng­ìng vµ t«n gi¸o.

QuyÒn nµy bao gåm tù do cã hoÆc theo mét t«n gi¸o hoÆc

tÝn ng­ìng do m×nh lùa chän vµ tù do bµy tá tÝn ng­ìng

hoÆc t«n gi¸o mét m×nh hoÆc trong céng ®ång víi nh÷ng

ng­êi kh¸c mét c¸ch c«ng khai hoÆc kÝn ®¸o, d­íi c¸c

h×nh thøc nh­ thê cóng, cÇu nguyÖn, thùc hµnh hay

truyÒn gi¶ng. Kh«ng ai bÞ Ðp buéc lµm nh÷ng ®iÒu tæn

h¹i ®Õn quyÒn tù do lùa chän hoÆc tin theo t«n gi¸o hoÆc

tÝn ng­ìng cña hä (Kho¶n 1 vµ 2). Kho¶n 3 §iÒu nµy

quy ®Þnh quyÒn bµy tá (biÓu ®¹t) tù do tÝn ng­ìng, t«n

gi¸o cã thÓ bÞ giíi h¹n song chØ cã thÓ bëi luËt vµ khi cÇn

thiÕt ®Ó b¶o vÖ an ninh, trËt tù c«ng céng, søc khoÎ hoÆc

®¹o ®øc x· héi, hoÆc ®Ó b¶o vÖ c¸c quyÒn vµ tù do c¬ b¶n

cña ng­êi kh¸c. Kho¶n 4 §iÒu nµy yªu cÇu c¸c quèc gia

thµnh viªn C«ng ­íc ph¶i t«n träng quyÒn tù do cña c¸c

bËc cha mÑ hoÆc nh÷ng ng­êi gi¸m hé hîp ph¸p trong

viÖc gi¸o dôc vÒ t«n gi¸o vµ ®¹o ®øc cho con c¸i hä theo

ý nguyÖn cña riªng hä.

Mét sè khÝa c¹nh liªn quan ®Õn néi dung §iÒu 18

ICCPR sau ®ã ®­îc ñy ban Nh©n quyÒn lµm râ thªm

115 116

trong B×nh luËn chung sè 22 th«ng qua t¹i phiªn häp

lÇn thø 48 n¨m 1993 cña ñy ban. 23 ñy ban, trong

B×nh luËn chung nµy, nhÊn m¹nh r»ng §iÒu 18 ph©n

biÖt gi÷a “quyÒn tù do t­ t­ëng, l­¬ng t©m, t«n gi¸o

hoÆc tÝn ng­ìng” víi “tù do thùc hµnh, biÓu ®¹t t«n gi¸o

hay tÝn ng­ìng”. NghÜa lµ kh«ng cho phÐp cã bÊt kú sù

giíi h¹n nµo víi quyÒn tù do t­ t­ëng, l­¬ng t©m, vµ

quyÒn tù do tin hoÆc theo mét t«n gi¸o hoÆc tÝn ng­ìng.

Nh÷ng tù do nµy ph¶i ®­îc b¶o vÖ kh«ng ®iÒu kiÖn,

t­¬ng tù quyÒn tù do ®­îc gi÷ ý kiÕn nªu trong Kho¶n 1

§iÒu 19. ViÖc giíi h¹n chØ cã thÓ ¸p dông theo luËt ®Þnh

®èi víi nh÷ng hµnh vi biÓu ®¹t, bµy tá ra bªn ngoµi.

Giíi h¹n biÓu ®¹t t«n gi¸o v× lý do søc kháe c«ng chóng – kÕt luËn

cña ñy ban nh©n quyÒn (1986)

Trong vô Singh Bhinder kiÖn Canada

(208/1986), ng­êi khiÕu n¹i lµ mét tÝn ®å ®¹o

Sikh, v× vËy «ng ph¶i ®éi kh¨n xÕp (turban).

Trong khi ®ã, ph¸p luËt Canada quy ®Þnh

r»ng «ng, mét c«ng nh©n, ph¶i ®éi mò b¶o

hiÓm cøng khi lµm viÖc ®Ó tr¸nh bÞ th­¬ng

hay bÞ ®iÖn giËt. Ng­êi khiÕu n¹i ®· ph¶n ®èi

quy ®Þnh nµy vµ lËp luËn nh­ sau:

23 Xem toµn v¨n B×nh luËn chung nµy trong tµi liÖu trªn, tr.294-298.

...

“3. Nguyªn ®¬n khiÕu n¹i r»ng quyÒn cña

m×nh ®­îc biÓu ®¹t t«n gi¸o vµ tÝn ng­ìng

theo kho¶n 1 §iÒu 18 ®· bÞ giíi h¹n v× quy

®Þnh vÒ ®éi mò b¶o hiÓm, vµ giíi h¹n nµy tr¸i

quy ®Þnh cña kho¶n 3 §iÒu 18. §Æc biÖt, «ng

lËp luËn r»ng giíi h¹n lµ kh«ng cÇn thiÕt ®Ó

b¶o vÖ an toµn c«ng céng, v× bÊt kú rñi ro nµo

xuÊt ph¸t tõ viÖc «ng tõ chèi ®éi mò b¶o hiÓm

còng chØ m×nh «ng ph¶i g¸nh chÞu”.

Tuy nhiªn, HRC ®· kh«ng ñng hé quan

®iÓm cña nguyªn ®¬n:

...

“6.2.Cho dï tiÕp cËn vÊn ®Ò tõ khÝa c¹nh

cña §iÒu 18 hoÆc §iÒu 20, ñy ban thÊy ®Òu ®i

®Õn mét kÕt luËn. NÕu yªu cÇu ®éi mò b¶o

hiÓm ®­îc coi lµ ph¸t sinh vÊn ®Ò theo §iÒu

18, vËy ®ã lµ mét h¹n chÕ biÖn minh ®­îc theo

b»ng c¸ch dÉn chiÕu ®Õn kho¶n 3 §iÒu 18.

NÕu yªu cÇu ®éi mò b¶o hiÓm ®­îc xem nh­

lµ mét sù ph©n biÖt trong thùc tÕ chèng l¹i

tÝn ®å ®¹o Sikh c¨n cø theo §iÒu 26, th× viÖc

¸p dông c¸c tiªu chuÈn ®· ®­îc thiÕt lËp ®Çy

®ñ bëi c¸c ph¸n quyÕt tr­íc ®©y cña ñy ban,

luËt yªu cÇu c«ng nh©n liªn bang ph¶i ®éi

mò cøng ®Ó ®­îc b¶o vÖ khái bÞ chÊn th­¬ng

hoÆc ®iÖn giËt ®­îc coi lµ hîp lý vµ v× nh÷ng

môc tiªu kh¸ch quan phï hîp víi C«ng ­íc”.

117 118

2.3.1.11. QuyÒn tù do quan ®iÓm vµ biÓu ®¹t

QuyÒn tù do quan ®iÓm vµ biÓu ®¹t (freedom of

opinion and expression) ®Çu tiªn ®­îc ghi nhËn trong

§iÒu 19 UDHR. Theo §iÒu nµy, mäi ng­êi ®Òu cã quyÒn

tù do ng«n luËn vµ bµy tá ý kiÕn; kÓ c¶ tù do b¶o l­u

quan ®iÓm mµ kh«ng bÞ can thiÖp; còng nh­ tù do t×m

kiÕm, tiÕp nhËn vµ truyÒn b¸ c¸c ý t­ëng vµ th«ng tin

b»ng bÊt kú ph­¬ng tiÖn truyÒn th«ng nµo vµ kh«ng cã

giíi h¹n vÒ biªn giíi.

Néi dung cña §iÒu 19 UDHR sau ®ã ®­îc t¸i kh¼ng

®Þnh vµ cô thÓ hãa trong c¸c §iÒu 19 vµ 20 ICCPR.

Theo §iÒu 19 ICCPR, mäi ng­êi cã quyÒn gi÷ quan ®iÓm

cña m×nh mµ kh«ng bÞ ai can thiÖp. Mäi ng­êi cã quyÒn

tù do ng«n luËn. QuyÒn nµy bao gåm tù do t×m kiÕm,

tiÕp nhËn vµ truyÒn ®¹t mäi th«ng tin, ý kiÕn, kh«ng

ph©n biÖt lÜnh vùc, h×nh thøc tuyªn truyÒn b»ng miÖng,

b»ng b¶n viÕt, in, hoÆc d­íi h×nh thøc nghÖ thuËt, th«ng

qua bÊt kú ph­¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng nµo tuú theo

sù lùa chän cña hä (c¸c kho¶n 1 vµ 2). Kho¶n 3 §iÒu

nµy x¸c ®Þnh quyÒn tù do biÓu ®¹t “ph¶i ®­îc thùc hiÖn

kÌm theo nh÷ng nghÜa vô vµ tr¸ch nhiÖm ®Æc biÖt. V×

vËy, quyÒn nµy cã thÓ ph¶i chÞu mét sè h¹n chÕ nhÊt

®Þnh ®­îc quy ®Þnh trong ph¸p luËt vµ lµ cÇn thiÕt ®Ó:

(a) t«n träng c¸c quyÒn hoÆc uy tÝn cña ng­êi kh¸c vµ;

(b) ®Ó b¶o vÖ an ninh quèc gia, trËt tù c«ng céng, sù

b×nh yªn hoÆc ®¹o ®øc x· héi”.

Néi dung §iÒu 19 ICCPR, gÇn ®©y ®­îc ñy ban

Nh©n quyÒn lµm râ thªm trong B×nh luËn chung sè 34

(thay thÕ B×nh luËn chung sè 10, n¨m 1983) th«ng qua

t¹i phiªn häp lÇn thø 102 (n¨m 2011) cña ñy ban.24

Theo B×nh luËn chung nµy, quyÒn ®­îc gi÷ quan ®iÓm

(opinion) cña m×nh mµ kh«ng bÞ ai can thiÖp nªu ë

Kho¶n 1 §iÒu 19 ®­îc t¸i kh¼ng ®Þnh lµ quyÒn tuyÖt

®èi, kh«ng ®­îc h¹n chÕ hay t­íc bá trong bÊt cø hoµn

c¶nh nµo, kÓ c¶ trong t×nh huèng khÈn cÊp cña quèc gia.

Theo ®ã, kh«ng ai cã thÓ bÞ h¹n chÕ bÊt kú quyÒn nµo

trong C«ng ­íc do quan ®iÓm cña m×nh, dï ®ã lµ quan

®iÓm thùc tÕ, quan ®iÓm ®­îc ghi nhËn hoÆc suy ®o¸n

lµ cña ng­êi ®ã. Mäi h×nh thøc quan ®iÓm ®Òu ®­îc

b¶o vÖ, bao gåm c¸c quan ®iÓm cã b¶n chÊt chÝnh trÞ,

khoa häc, lÞch sö, ®¹o ®øc hay tù nhiªn. H×nh sù hãa

viÖc duy tr× mét quan ®iÓm lµ kh«ng phï hîp víi

Kho¶n 1. S¸ch nhiÔu, ®e däa hay kú thÞ mét ng­êi, bao

gåm viÖc b¾t, giam gi÷, truy tè hay bá tï mét ng­êi v×

nh÷ng lý do nh÷ng quan ®iÓm hä cã thÓ cã lµ vi ph¹m

Kho¶n 1 §iÒu 19.

QuyÒn tù do biÓu ®¹t (expression) th× l¹i cã thÓ ph¶i

chÞu nh÷ng giíi h¹n nhÊt ®Þnh. Tuy nhiªn, c¸c h¹n chÕ

24 Xem toµn v¨n B×nh luËn chung nµy trong tµi liÖu trªn, tr.261.

119 120

kh«ng ®­îc lµm ¶nh h­ëng ®Õn b¶n chÊt cña quyÒn,

chóng ph¶i ®­îc luËt ph¸p quy ®Þnh, chØ ®­îc ¸p dông

dùa trªn nh÷ng lý do ®­a ra trong môc (a) vµ (b) cña

Kho¶n 3 §iÒu 19, nh÷ng h¹n chÕ nµy ph¶i tu©n thñ

nh÷ng kiÓm chøng nghiªm ngÆt vÒ tÝnh cÇn thiÕt vµ

møc ®é t­¬ng xøng. Bæ sung cho quy ®Þnh ë §iÒu 19,

§iÒu 20 ICCPR ®Ò cËp mét h¹n chÕ cÇn thiÕt cña quyÒn

tù do biÓu ®¹t, theo ®ã, mäi h×nh thøc tuyªn truyÒn cho

chiÕn tranh, mäi chñ tr­¬ng g©y h»n thï d©n téc, chñng

téc hoÆc t«n gi¸o ®Ó kÝch ®éng sù ph©n biÖt ®èi xö vÒ

chñng téc, sù thï ®Þch, hoÆc b¹o lùc ®Òu ph¶i bÞ ph¸p

luËt nghiªm cÊm.

2.3.1.12. QuyÒn tù do lËp héi

QuyÒn tù do lËp héi (freedom of association) ®Çu

tiªn ®­îc ghi nhËn trong §iÒu 20 UDHR (cïng víi

quyÒn tù do héi häp mét c¸ch hßa b×nh). Ngoµi viÖc quy

®Þnh mäi ng­êi ®Òu cã quyÒn tù do héi häp vµ lËp héi

mét c¸ch hoµ b×nh, §iÒu nµy cßn nªu râ (trong Kho¶n

2), kh«ng ai bÞ Ðp buéc ph¶i tham gia vµo bÊt cø hiÖp

héi nµo.

§iÒu 22 ICCPR t¸i kh¼ng ®Þnh vµ cô thÓ hãa quy

®Þnh vÒ quyÒn tù do héi häp trong §iÒu 20 UDHR, trong

®ã nªu râ: Mäi ng­êi cã quyÒn tù do lËp héi víi nh÷ng

ng­êi kh¸c, kÓ c¶ quyÒn lËp vµ gia nhËp c¸c c«ng ®oµn

®Ó b¶o vÖ lîi Ých cña m×nh. ViÖc thùc hiÖn quyÒn nµy

kh«ng bÞ h¹n chÕ, trõ nh÷ng h¹n chÕ do ph¸p luËt quy

®Þnh vµ lµ cÇn thiÕt trong mét x· héi d©n chñ, v× lîi Ých

an ninh quèc gia, an toµn vµ trËt tù c«ng céng vµ ®Ó b¶o

vÖ søc khoÎ hoÆc ®¹o ®øc cña c«ng chóng hay c¸c quyÒn

vµ tù do cña ng­êi kh¸c. CÇn l­u ý lµ theo §iÒu 22

ICCPR, c¸c quèc gia thµnh viªn cã thÓ ®Æt ra nh÷ng

h¹n chÕ hîp ph¸p trong viÖc thùc hiÖn quyÒn tù do héi

häp ®èi víi nh÷ng ng­êi lµm viÖc trong c¸c lùc l­îng vò

trang vµ c¶nh s¸t mµ kh«ng bÞ coi lµ vi ph¹m luËt nh©n

quyÒn quèc tÕ.

ñy ban Nh©n quyÒn hiÖn ch­a cã b×nh luËn chung

nµo vÒ néi dung §iÒu 22, tuy nhiªn, tõ néi dung cña nã,

cã thÓ thÊy quyÒn nµy bao gåm c¶ ba khÝa c¹nh: (I)

quyÒn lËp ra c¸c héi míi, (II) quyÒn gia nhËp c¸c héi ®·

cã s½n, vµ (III) quyÒn ®iÒu hµnh c¸c héi, bao gåm c¶ viÖc

t×m kiÕm, huy ®éng c¸c nguån kinh phÝ cho ho¹t ®éng.

2.3.1.13. QuyÒn tù do héi häp mét c¸ch hßa b×nh

Nh­ ®· ®Ò cËp ë trªn, quyÒn tù do héi häp mét

c¸ch hßa b×nh (freedom of peaceful assembly) ®Çu tiªn

®­îc ghi nhËn trong §iÒu 20 UDHR, cïng víi quyÒn

tù do lËp héi.

§iÒu 21 ICCPR t¸i kh¼ng ®Þnh vµ cô thÓ hãa néi

dung §iÒu 20 UDHR, trong ®ã nªu râ: QuyÒn héi häp hoµ

b×nh ph¶i ®­îc c«ng nhËn. ViÖc thùc hiÖn quyÒn nµy chØ

bÞ nh÷ng h¹n chÕ do ph¸p luËt quy ®Þnh vµ lµ cÇn thiÕt

121 122

trong mét x· héi d©n chñ, v× lîi Ých an ninh quèc gia, an

toµn vµ trËt tù c«ng céng vµ ®Ó b¶o vÖ sù b×nh yªn vµ

®¹o ®øc x· héi hoÆc c¸c quyÒn vµ tù do cña ng­êi kh¸c.

Liªn quan ®Õn §iÒu 21, ñy ban Nh©n quyÒn hiÖn

còng ch­a cã b×nh luËn chung nµo, tuy nhiªn, còng tõ

néi dung cña nã, cã thÓ thÊy ®©y còng kh«ng ph¶i lµ

mét quyÒn tuyÖt ®èi.

C¸c quyÒn tù do lËp héi, héi häp vµ biÓu ®¹t (quy

®Þnh trong §iÒu 19 ICCPR) cã mèi liªn hÖ g¾n kÕt víi

nhau; quyÒn nµy lµ tiÒn ®Ò, ®iÒu kiÖn ®Ó b¶o ®¶m thùc

hiÖn hoÆc lµ môc ®Ých, kÕt qu¶ cña quyÒn kia. V× vËy,

c¸c §iÒu 19, 21 vµ 22 ICCPR cÇn ®­îc b¶o ®¶m thùc

hiÖn ®ång thêi.

T­¬ng tù nh­ viÖc thùc thi quyÒn tù do lËp héi, b¶o

®¶m quyÒn héi häp hßa b×nh ®ßi hái c¸c quèc gia cã c¶

nghÜa vô chñ ®éng vµ nghÜa vô thô ®éng. VÒ nghÜa vô

chñ ®éng, c¸c quèc gia ph¶i tÝch cùc b¶o vÖ c¸c cuéc héi

häp hßa b×nh. NghÜa vô nµy bao gåm b¶o vÖ nh÷ng

ng­êi tham gia vµo héi häp hßa b×nh khái c¸c c¸ nh©n,

nhãm, bao gåm nh÷ng kÎ kÝch ®éng g©y rèi (agents

provocateurs) vµ nh÷ng ng­êi ph¶n – biÓu t×nh (counter-

demonstrators), muèn ph¸ ho¹i hay gi¶i t¸n cuéc tô

häp. C¸c c¸ nh©n ®ã cã thÓ gåm c¶ nh÷ng viªn chøc cña

nhµ n­íc hoÆc thùc hiÖn theo chØ ®¹o cña hä.25 C¸c

quyÒn d©n sù c¬ b¶n, nh­ quyÒn sèng, quyÒn kh«ng bÞ

tra tÊn, ®èi xö tµn ¸c vµ v« nh©n ®¹o, ph¶i ®­îc t«n

träng tuyÖt ®èi bëi c¸c lùc l­îng gi¸m s¸t, b¶o vÖ c¸c

ho¹t ®éng biÓu t×nh, tuÇn hµnh. C¸c quèc gia còng cã

nghÜa vô ®µo t¹o c¸c lùc l­îng c¶nh s¸t ®Ó hä cã thÓ b¶o

vÖ tèt c¸c cuéc héi häp, cã thÓ ph©n biÖt, xö lý nh÷ng kÎ

khiªu khÝch, g©y rèi. Nh÷ng ng­êi vi ph¹m, kÓ c¶ c¸c

nh©n viªn thùc thi ph¸p luËt, nÕu vi ph¹m quyÒn héi

häp hßa b×nh ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm ph¸p lý, bÞ xö lý bëi

c¬ quan gi¸m s¸t vµ bëi tßa ¸n. VÒ nghÜa vô thô ®éng,

Nhµ n­íc kh«ng ®­îc can thiÖp v« lý vµo quyÒn héi häp

hßa b×nh. C¸c giíi h¹n ¸p dông ph¶i lµ cÇn thiÕt vµ cã

sù t­¬ng xøng víi môc ®Ých.

2.3.1.14. QuyÒn kÕt h«n, lËp gia ®×nh vµ b×nh ®¼ng

trong h«n nh©n

QuyÒn kÕt h«n, lËp gia ®×nh vµ b×nh ®¼ng trong h«n

nh©n ®Çu tiªn ®­îc ®Ò cËp trong c¸c §iÒu 16 UDHR.

Theo §iÒu nµy, nam vµ n÷ khi ®ñ tuæi luËt ®Þnh ®Òu cã

quyÒn kÕt h«n vµ x©y dùng gia ®×nh mµ kh«ng cã bÊt kú

sù h¹n chÕ nµo vÒ chñng téc, quèc tÞch hay t«n gi¸o.

Nam vµ n÷ cã quyÒn b×nh ®¼ng trong viÖc kÕt h«n,

25 B¸o c¸o cña B¸o c¸o viªn ®Æc biÖt vÒ tù do héi häp vµ lËp héi, Maina Kiai, vÒ n¨m ho¹t ®éng ®Çu tiªn (1/5/2011 – 30/4/2012) (A/HCR/20/27), ®o¹n 33.

123 124

trong thêi gian chung sèng vµ khi ly h«n. ViÖc kÕt h«n

chØ ®­îc tiÕn hµnh víi sù ®ång ý hoµn toµn vµ tù

nguyÖn cña cÆp vî chång t­¬ng lai (c¸c kho¶n 1 vµ 2).

Kho¶n 3 §iÒu nµy kh¼ng ®Þnh, gia ®×nh lµ tÕ bµo tù

nhiªn vµ c¬ b¶n cña x· héi, ®­îc nhµ n­íc vµ x· héi

b¶o vÖ.

C¸c quy ®Þnh kÓ trªn cña UDHR sau ®ã ®­îc t¸i

kh¼ng ®Þnh vµ cô thÓ hãa trong c¸c §iÒu 23 ICCPR vµ

§iÒu 10 ICESCR. ChÝnh v× vËy, khi xÕp c¸c quyÒn cã

liªn quan vµo mét nhãm chung lµ QuyÒn vÒ gia ®×nh,

nhãm chung nµy sÏ mang ®Æc tr­ng vµ ®«i khi ®­îc

xÕp vµo c¶ hai nhãm quyÒn d©n sù vµ quyÒn x· héi. Cô

thÓ, vÒ khÝa c¹nh quan hÖ th©n nh©n vµ tµi s¶n, quyÒn

vÒ gia ®×nh thuéc nhãm quyÒn d©n sù, tuy nhiªn, ë

khÝa c¹nh an sinh x· héi, quyÒn nµy thuéc nhãm quyÒn

x· héi.

§iÒu 23 ICCPR quy ®Þnh: Gia ®×nh lµ mét tÕ bµo c¬

b¶n vµ tù nhiªn cña x· héi, ®­îc Nhµ n­íc vµ x· héi b¶o

hé. QuyÒn kÕt h«n vµ lËp gia ®×nh cña nam vµ n÷ ®Õn

tuæi kÕt h«n ph¶i ®­îc thõa nhËn. Kh«ng ®­îc tæ chøc

viÖc kÕt h«n nÕu kh«ng cã sù ®ång ý hoµn toµn vµ tù

nguyÖn cña cÆp vî chång t­¬ng lai. C¸c quèc gia thµnh

viªn C«ng ­íc ph¶i tiÕn hµnh c¸c biÖn ph¸p thÝch hîp

®Ó b¶o ®¶m sù b×nh ®¼ng vÒ quyÒn vµ tr¸ch nhiÖm cña

vî vµ chång trong suèt thêi gian chung sèng vµ khi ly

h«n. Trong tr­êng hîp ly h«n, ph¶i cã quy ®Þnh b¶o ®¶m

sù b¶o hé cÇn thiÕt víi con c¸i.

Mét sè khÝa c¹nh cô thÓ cña §iÒu 23 ICCPR sau ®ã

®­îc ñy ban Nh©n quyÒn ®Ò cËp vµ ph©n tÝch trong

B×nh luËn chung sè 19 (n¨m 1989) cña ñy ban.26

2.3.1.15. QuyÒn tham gia vµo ®êi sèng chÝnh trÞ

QuyÒn tham gia chÝnh trÞ (hay quyÒn tham gia vµo

®êi sèng chÝnh trÞ) (the right to participation in political

life) ®Çu tiªn ®­îc ghi nhËn trong §iÒu 21 UDHR. Theo

§iÒu nµy, mäi ng­êi ®Òu cã quyÒn tham gia qu¶n lý ®Êt

n­íc m×nh mét c¸ch trùc tiÕp hoÆc th«ng qua c¸c ®¹i

diÖn mµ hä ®­îc tù do lùa chän. Mäi ng­êi ®Òu cã quyÒn

®­îc tiÕp cËn c¸c dÞch vô c«ng céng ë n­íc m×nh mét

c¸ch b×nh ®¼ng (c¸c Kho¶n 1 vµ 2). Kho¶n 3 §iÒu nµy

®Ò cËp mét quy ®Þnh mang tÝnh nguyªn t¾c bæ sung cho

néi dung c¸c Kho¶n 1 vµ 2, trong ®ã nªu r»ng, ý chÝ cña

nh©n d©n ph¶i lµ c¬ së t¹o nªn quyÒn lùc cña chÝnh

quyÒn; ý chÝ ®ã ph¶i ®­îc thÓ hiÖn qua c¸c cuéc bÇu cö

®Þnh kú vµ ch©n thùc, ®­îc tæ chøc theo nguyªn t¾c phæ

th«ng ®Çu phiÕu, b×nh ®¼ng vµ bá phiÕu kÝn, hoÆc b»ng

nh÷ng thñ tôc bÇu cö tù do t­¬ng tù.

§iÒu 25 ICCPR t¸i kh¼ng ®Þnh vµ cô thÓ hãa quy

®Þnh trong §iÒu 21 UDHR, trong ®ã nªu râ: Mäi c«ng d©n,

26 Xem toµn v¨n B×nh luËn chung nµy trong tµi liÖu trªn, tr.284-286.

125 126

kh«ng cã bÊt kú sù ph©n biÖt nµo... vµ kh«ng cã bÊt kú sù

h¹n chÕ bÊt hîp lý nµo, ®Òu cã quyÒn vµ c¬ héi ®Ó: a)

Tham gia ®iÒu hµnh c¸c c«ng viÖc x· héi mét c¸ch trùc

tiÕp hoÆc th«ng qua nh÷ng ®¹i diÖn do hä tù do lùa

chän; b) BÇu cö vµ øng cö trong c¸c cuéc bÇu cö ®Þnh kú

ch©n thùc, b»ng phæ th«ng ®Çu phiÕu, b×nh ®¼ng vµ bá

phiÕu kÝn, nh»m ®¶m b¶o cho cö tri ®­îc tù do bµy tá ý

nguyÖn cña m×nh; c) §­îc tiÕp cËn víi c¸c chøc vô c«ng

ë ®Êt n­íc m×nh trªn c¬ së b×nh ®¼ng.

Liªn quan ®Õn §iÒu 25, ñy ban Nh©n quyÒn ®· gi¶i

thÝch thªm mét sè khÝa c¹nh trong B×nh luËn chung sè

25 th«ng qua t¹i phiªn häp thø 57 n¨m 1996 cña ñy

ban.27

Mäi c«ng d©n ®Òu cã quyÒn b×nh ®¼ng trong

viÖc tham gia qu¶n lý x· héi mét c¸ch trùc

tiÕp vµ gi¸n tiÕp th«ng qua c¸c ®¹i diÖn do

m×nh bÇu ra.

ý chÝ cña nh©n d©n lµ c¬ së t¹o nªn quyÒn

lùc cña chÝnh quyÒn. BÇu cö ph¶i ®­îc thùc

hiÖn ®Þnh kú, theo c¸c nguyªn t¾c tù do, phæ

th«ng, b×nh ®¼ng vµ bá phiÕu kÝn.

27 Xem toµn v¨n B×nh luËn chung nµy trong tµi liÖu trªn, tr.313-319.

2.3.2. C¸c quyÒn kinh tÕ, x· héi vµ v¨n hãa

Môc nµy tr×nh bµy vµ ph©n tÝch kh¸i qu¸t néi dung

cña c¸c chuÈn mùc quèc tÕ vÒ c¸c quyÒn kinh tÕ, x· héi,

v¨n hãa. XÐt ë gãc ®é ph¸p ®iÓn hãa, c¸c quyÒn vµ tù do

nµy ®Çu tiªn ®­îc ghi nhËn trong Tuyªn ng«n toµn thÕ

giíi vÒ quyÒn con ng­êi n¨m 1948 (UDHR), sau ®ã ®­îc

cô thÓ hãa trong nhiÒu v¨n kiÖn quèc tÕ kh¸c mµ ®Æc

biÖt lµ C«ng ­íc quèc tÕ vÒ c¸c quyÒn kinh tÕ, x· héi,

v¨n hãa (ICESCR) (®­îc §¹i héi ®ång Liªn hîp quèc

th«ng qua vµo n¨m 1966).

Do giíi h¹n cña dung l­îng cuèn s¸ch, trong

môc nµy còng chØ ®Ò cËp ®Õn mét sè quyÒn kinh tÕ, x·

héi vµ v¨n hãa c¬ b¶n thuéc ba nhãm, cô thÓ nh­ sau:

Nhãm quyÒn kinh tÕ

(economic

rights)

Nhãm quyÒn x· héi (social

rights)

Nhãm quyÒn v¨n hãa (cultural

rights)

- QuyÒn ®­îc

h­ëng vµ duy tr×

tiªu chuÈn sèng

thÝch ®¸ng

- QuyÒn vÒ lao

®éng

- QuyÒn ®­îc

h­ëng an sinh

x· héi

- QuyÒn ®­îc

hç trî vÒ gia

®×nh

- QuyÒn ®­îc

h­ëng søc kháe

vÒ thÓ chÊt vµ

tinh thÇn

- QuyÒn gi¸o dôc

- QuyÒn tham

gia vµo ®êi sèng

v¨n hãa vµ

h­ëng c¸c thµnh

tùu khoa häc.

127 128

2.3.2.1. QuyÒn ®­îc h­ëng vµ duy tr× tiªu chuÈn

sèng thÝch ®¸ng

Trong mét sè tµi liÖu, quyÒn ®­îc h­ëng vµ duy tr×

tiªu chuÈn sèng thÝch ®¸ng (the right to gain and

sustain an adequate standard of living) ®­îc xem nh­

lµ mét tËp hîp c¸c quyÒn liªn quan ®Õn viÖc b¶o ®¶m

nh÷ng ®iÒu kiÖn c¬ b¶n cña cuéc sèng nh­ ¨n, mÆc, ë,

ch¨m sãc y tÕ, cã n­íc s¹ch v.v...

QuyÒn nµy lÇn ®Çu tiªn ®­îc ®Ò cËp trong Kho¶n 1

§iÒu 25 UDHR, trong ®ã nªu r»ng, mäi ng­êi ®Òu cã

quyÒn ®­îc h­ëng mét møc sèng thÝch ®¸ng, ®ñ ®Ó b¶o

®¶m søc khoÎ vµ phóc lîi cña b¶n th©n vµ gia ®×nh, vÒ

c¸c khÝa c¹nh ¨n, mÆc, ë, ch¨m sãc y tÕ vµ c¸c dÞch vô

x· héi cÇn thiÕt, còng nh­ cã quyÒn ®­îc b¶o hiÓm

trong tr­êng hîp thÊt nghiÖp, ®au èm, tµn phÕ, gãa

bôa, giµ nua hoÆc thiÕu ph­¬ng tiÖn sinh sèng do

nh÷ng hoµn c¶nh kh¸ch quan v­ît qu¸ kh¶ n¨ng ®èi

phã cña hä.

Quy ®Þnh kÓ trªn sau ®ã ®­îc t¸i kh¼ng ®Þnh vµ cô

thÓ hãa trong §iÒu 11 ICESCR. Kho¶n 1 §iÒu nµy nªu

r»ng: C¸c quèc gia thµnh viªn C«ng ­íc thõa nhËn

quyÒn cña mäi ng­êi ®­îc cã mét møc sèng thÝch ®¸ng

cho b¶n th©n vµ gia ®×nh m×nh, bao gåm c¸c khÝa c¹nh

vÒ ¨n, mÆc, nhµ ë, vµ ®­îc kh«ng ngõng c¶i thiÖn ®iÒu

kiÖn sèng. C¸c quèc gia thµnh viªn ph¶i thi hµnh nh÷ng

biÖn ph¸p thÝch hîp ®Ó b¶o ®¶m viÖc thùc hiÖn quyÒn

nµy, vµ v× môc ®Ých ®ã, thõa nhËn tÇm quan träng thiÕt

yÕu cña hîp t¸c quèc tÕ dùa trªn sù tù do chÊp thuËn.

Kho¶n 2 §iÒu nµy ®Ò cËp cô thÓ tr¸ch nhiÖm cña c¸c

quèc gia trong viÖc b¶o ®¶m quyÒn cã l­¬ng thùc, thùc

phÈm, theo ®ã, trªn c¬ së thõa nhËn quyÒn c¬ b¶n cña

mäi ng­êi lµ kh«ng bÞ ®ãi, c¸c quèc gia thµnh viªn C«ng

­íc sÏ thùc hiÖn, tù m×nh vµ th«ng qua hîp t¸c quèc tÕ,

c¸c biÖn ph¸p, kÓ c¶ c¸c ch­¬ng tr×nh cô thÓ cÇn thiÕt,

nh»m:

a) C¶i thiÖn c¸c ph­¬ng ph¸p s¶n xuÊt, b¶o qu¶n vµ

ph©n phèi l­¬ng thùc, thùc phÈm b»ng c¸ch vËn dông

c¸c kiÕn thøc khoa häc - kü thuËt; b»ng c¸ch phæ biÕn

kiÕn thøc vÒ c¸c nguyªn t¾c dinh d­ìng, b»ng c¸ch ph¸t

triÓn vµ c¶i tæ l¹i hÖ thèng ®Êt trång trät sao cho cã thÓ

ph¸t triÓn vµ sö dông c¸c tµi nguyªn thiªn nhiªn nµy

mét c¸ch hiÖu qu¶ nhÊt.

b) B¶o ®¶m ph©n phèi c«ng b»ng c¸c nguån l­¬ng

thùc, thùc phÈm cña thÕ giíi dùa theo nhu cÇu, cã tÝnh

®Õn c¸c vÊn ®Ò cña nh÷ng n­íc xuÊt khÈu vµ nh÷ng

n­íc nhËp khÈu l­¬ng thùc, thùc phÈm.

Liªn quan ®Õn §iÒu 11 ICESCR, ñy ban vÒ quyÒn

kinh tÕ, x· héi, v¨n hãa ®· gi¶i thÝch rÊt cô thÓ vÒ ý

nghÜa vµ néi hµm cña c¸c quyÒn ghi nhËn trong §iÒu

129 130

nµy trong c¸c B×nh luËn chung sè 4 (th«ng qua t¹i phiªn

häp thø 6 n¨m 1991) 28, sè 7 (th«ng qua t¹i phiªn häp

thø 16 n¨m 1997) 29, sè 12 (th«ng qua t¹i phiªn häp thø

21 n¨m 1999) 30, sè 14 (th«ng qua t¹i phiªn häp thø 22

n¨m 2000)31, sè 15 (th«ng qua t¹i phiªn häp thø 29 n¨m

2002) 32.

C­ìng chÕ di dêi vµ quyÒn cã n¬i ë thÝch

®¸ng - B×nh luËn chung sè 7 cña ñy ban vÒ

c¸c quyÒn kinh tÕ, x· héi vµ v¨n hãa (1997).

ñy ban vÒ c¸c quyÒn kinh tÕ, x· héi vµ v¨n

hãa (CESCR), c¬ quan gi¸m s¸t viÖc thùc thi

ICESCR, dµnh riªng B×nh luËn chung sè 7 ®Ó

bµn vÒ vÊn ®Ò c­ìng chÕ di dêi (forced

eviction). Theo ®ã, vÒ nguyªn t¾c, c­ìng chÕ di

dêi ®­îc coi lµ tr¸i víi nguyªn t¾c cña C«ng

­íc. ñy ban ®­a ra ®Þnh nghÜa vÒ c­ìng chÕ

di dêi lµ: “…viÖc di dêi t¹m thêi hoÆc vÜnh

viÔn c¸c c¸ nh©n, gia ®×nh vµ/hoÆc céng ®ång

28 Xem toµn v¨n B×nh luËn chung nµy trong tµi liÖu trªn, tr.24-27. 29 Xem toµn v¨n B×nh luËn chung nµy trong tµi liÖu trªn, tr.52-59. 30 Xem toµn v¨n B×nh luËn chung nµy trong tµi liÖu trªn, tr.78-90. 31 Xem toµn v¨n B×nh luËn chung nµy trong tµi liÖu trªn, tr.111-136. 32 Xem toµn v¨n B×nh luËn chung nµy trong tµi liÖu trªn, tr.137-159.

tr¸i víi ý nguyÖn cña hä khái nhµ cöa vµ/hoÆc

®Êt ®ai mµ hä ®ang chiÕm h÷u mµ kh«ng cã

biÖn ph¸p hoÆc c¸ch thøc cho phÐp hä tiÕp

cËn víi nh÷ng h×nh thøc b¶o vÖ thÝch ®¸ng vÒ

ph¸p luËt hoÆc c¸c h×nh thøc b¶o vÖ kh¸c.

Tuy nhiªn, viÖc cÊm c­ìng chÕ di dêi kh«ng

¸p dông cho c¸c tr­êng hîp di dêi theo ph¸p

luËt vµ tu©n thñ c¸c ®iÒu kho¶n trong hai

C«ng ­íc nh©n quyÒn (1966).”

Theo nguyªn t¾c nµy, ñy ban khuyÕn nghÞ

c¸c quèc gia thµnh viªn ph¶i kiÒm chÕ kh«ng

thùc hiÖn nh÷ng hµnh ®éng c­ìng chÕ di dêi

vµ ®¶m b¶o thùc thi ph¸p luËt víi bªn thø ba

tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng c­ìng chÕ di dêi. V×

viÖc c­ìng chÕ di dêi g¾n liÒn víi nhiÒu khÝa

c¹nh kh¸c cña nh©n quyÒn, ñy ban ®Æc biÖt

nhÊn m¹nh tÇm quan träng cña c¸c thñ tôc

b¶o vÖ vµ quy tr×nh thÝch ®¸ng cÇn ®­îc ¸p

dông trong tr­êng hîp di dêi nh­: “(a) C¬ héi

tham vÊn thùc sù cña nh÷ng ng­êi bÞ ¶nh

h­ëng; (b) Th«ng b¸o thÝch ®¸ng vµ hîp lý tíi

tÊt c¶ nh÷ng ng­êi bÞ ¶nh h­ëng tr­íc ngµy

di dêi theo kÕ ho¹ch; (c) Th«ng tin vÒ kÕ

ho¹ch di dêi, vµ nÕu cã thÓ, th«ng tin vÒ môc

®Ých sö dông ®Êt hay nhµ ë cña hä sau ®ã víi

tÊt c¶ nh÷ng ng­êi bÞ ¶nh h­ëng trong mét

thêi gian hîp lý; (d) ChÝnh phñ hoÆc ®¹i diÖn

131 132

chÝnh phñ ph¶i cã mÆt trong khi di dêi, ®Æc

biÖt khi viÖc nµy liªn quan ®Õn c¸c nhiÒu

ng­êi; (e) TÊt c¶ nh÷ng ng­êi thùc hiÖn di

dêi ph¶i ®­îc x¸c ®Þnh mét c¸ch phï hîp; (f)

Kh«ng ®­îc tiÕn hµnh di dêi khi thêi tiÕt xÊu

hoÆc vµo ban ®ªm, trõ khi nh÷ng ng­êi bÞ

¶nh h­ëng ®ång ý; (g) B¶o ®¶m c¸c biÖn ph¸p

kh¸ng nghÞ vÒ ph¸p lý; vµ (h) NÕu cã thÓ,

cung cÊp hç trî ph¸p lý cho nh÷ng ng­êi cã

nhu cÇu khëi kiÖn ra tßa ®ßi ®Òn bï.” (§o¹n

18 B×nh luËn chung sè 7).

ñy ban còng khuyÕn c¸o cÇn l­u ý ®Õn c¸c

®èi t­îng dÔ bÞ tæn th­¬ng (trÎ em, phô n÷,

ng­êi cao tuæi, ng­êi v« gia c­…) vµ c¸c quèc

gia thµnh viªn ph¶i vËn dông tèi ®a nguån

lùc s½n cã ®Ó hç trî nh÷ng nhãm nµy th«ng

qua c¸c biÖn ph¸p nh­ t¸i ®Þnh c­, cung cÊp

nhµ ë t¹m thêi hoÆc cÊp ®Êt s¶n xuÊt cho hä.

2.3.2.2. QuyÒn vÒ lao ®éng

Trong luËt nh©n quyÒn quèc tÕ, quyÒn vÒ lao ®éng

bao gåm nhiÒu khÝa c¹nh kh¸c nhau nh­: quyÒn tù do

lùa chän nghÒ nghiÖp, quyÒn ®­îc b¶o ®¶m ®iÒu kiÖn

lao ®éng hîp lý, quyÒn ®­îc tr¶ thï lao hîp lý, quyÒn

®­îc thµnh lËp c«ng ®oµn, ®­îc ®×nh c«ng, quyÒn ®­îc

nghØ ng¬i…

Nh÷ng quyÒn nµy ®Çu tiªn ®­îc ghi nhËn mét c¸ch

cô thÓ trong §iÒu 23 UDHR, theo ®ã: (1). Mäi ng­êi ®Òu

cã quyÒn lµm viÖc, quyÒn tù do lùa chän nghÒ nghiÖp,

®­îc h­ëng nh÷ng ®iÒu kiÖn lµm viÖc c«ng b»ng, thuËn

lîi vµ ®­îc b¶o vÖ chèng l¹i n¹n thÊt nghiÖp; (2). Mäi

ng­êi ®Òu cã quyÒn ®­îc tr¶ c«ng ngang nhau cho

nh÷ng c«ng viÖc nh­ nhau mµ kh«ng cã bÊt kú sù ph©n

biÖt ®èi xö nµo; (3). Mäi ng­êi lao ®éng ®Òu cã quyÒn

®­îc h­ëng chÕ ®é thï lao c«ng b»ng vµ hîp lý nh»m

b¶o ®¶m sù tån t¹i cña b¶n th©n vµ gia ®×nh xøng ®¸ng

víi nh©n phÈm, vµ ®­îc trî cÊp khi cÇn thiÕt b»ng c¸c

biÖn ph¸p b¶o trî x· héi; (4). Mäi ng­êi ®Òu cã quyÒn

thµnh lËp hoÆc gia nhËp c«ng ®oµn ®Ó b¶o vÖ c¸c quyÒn

lîi cña m×nh.

Bæ sung cho quy ®Þnh t¹i §iÒu 23, §iÒu 24 UDHR

quy ®Þnh vÒ quyÒn nghØ ng¬i vµ th­ gi·n, kÓ c¶ quyÒn

®­îc giíi h¹n hîp lý sè giê lµm viÖc vµ ®­îc h­ëng

nh÷ng ngµy nghØ ®Þnh kú cã h­ëng l­¬ng.

ICESCR cô thÓ hãa c¸c quyÒn vÒ lao ®éng nªu ë

UDHR t¹i c¸c §iÒu 6, 7 vµ 8. Theo Kho¶n 1 §iÒu 6, c¸c

quèc gia thµnh viªn C«ng ­íc nµy thõa nhËn quyÒn lµm

viÖc, trong ®ã bao gåm quyÒn cña tÊt c¶ mäi ng­êi cã c¬

héi kiÕm sèng b»ng c«ng viÖc do hä tù do lùa chän hoÆc

chÊp nhËn, vµ c¸c quèc gia ph¶i thi hµnh c¸c biÖn ph¸p

thÝch hîp ®Ó b¶o ®¶m quyÒn nµy. Kho¶n 2 §iÒu 6 quy

133 134

®Þnh, c¸c quèc gia thµnh viªn C«ng ­íc ph¶i tiÕn hµnh

c¸c biÖn ph¸p ®Ó thùc hiÖn ®Çy ®ñ quyÒn nµy, bao gåm

triÓn khai c¸c ch­¬ng tr×nh ®µo t¹o kü thuËt vµ h­íng

nghiÖp, c¸c chÝnh s¸ch vµ biÖn ph¸p kü thuËt nh»m ®¹t

tíi sù ph¸t triÓn v÷ng ch¾c vÒ kinh tÕ, x· héi vµ v¨n ho¸,

t¹o c«ng ¨n viÖc lµm ®Çy ®ñ vµ h÷u Ých víi ®iÒu kiÖn

b¶o ®¶m c¸c quyÒn tù do c¬ b¶n vÒ chÝnh trÞ vµ kinh tÕ

cña tõng c¸ nh©n.

§iÒu 7 ICESCR kh¼ng ®Þnh quyÒn cña mäi ng­êi

®­îc h­ëng nh÷ng ®iÒu kiÖn lµm viÖc c«ng b»ng vµ

thuËn lîi, ®Æc biÖt lµ ®­îc b¶o ®¶m: a) Thï lao tho¶

®¸ng vµ c«ng b»ng cho tÊt c¶ mäi ng­êi lµm c«ng tèi

thiÓu ®Ó b¶o ®¶m cuéc sèng t­¬ng ®èi ®Çy ®ñ cho hä vµ

gia ®×nh hä; b) Nh÷ng ®iÒu kiÖn lµm viÖc an toµn vµ

lµnh m¹nh; c) C¬ héi ngang nhau cho mäi ng­êi trong

viÖc ®­îc ®Ò b¹t lªn chøc vô thÝch hîp cao h¬n, chØ cÇn

xÐt tíi th©m niªn vµ n¨ng lùc lµm viÖc; d) Sù nghØ ng¬i,

thêi gian r¶nh rçi, giíi h¹n hîp lý sè giê lµm viÖc,

nh÷ng ngµy nghØ th­êng kú ®­îc h­ëng l­¬ng còng nh­

thï lao cho nh÷ng ngµy nghØ lÔ.

§iÒu 8 ICESCR kh¼ng ®Þnh quyÒn cña mäi ng­êi

®­îc thµnh lËp vµ gia nhËp c«ng ®oµn do m×nh lùa

chän, theo quy chÕ cña tæ chøc ®ã, ®Ó thóc ®Èy vµ b¶o vÖ

c¸c lîi Ých kinh tÕ vµ x· héi cña m×nh. Cïng víi quyÒn

nµy lµ quyÒn ®×nh c«ng víi ®iÒu kiÖn lµ ph¶i ®­îc thùc

hiÖn phï hîp víi ph¸p luËt cña mçi n­íc.

C¸c quyÒn trong lÜnh vùc lao ®éng cßn ®­îc ghi

nhËn vµ b¶o vÖ bëi nhiÒu v¨n kiÖn ph¸p luËt do Tæ chøc

Lao ®éng quèc tÕ (ILO) th«ng qua. ILO ®· th«ng qua

nhiÒu c«ng ­íc vµ khuyÕn nghÞ nh»m thiÕt lËp c¸c tiªu

chuÈn bao trïm c¸c lÜnh vùc liªn quan ®Õn lao ®éng (cßn

®­îc gäi lµ Bé luËt lao ®éng quèc tÕ - International

labour code). C¸c chñ ®Ò ®­îc ®Ò cËp trong c¸c c«ng ­íc

cã liªn quan cña ILO cã ph¹m vi rÊt réng, bao gåm tù do

lËp héi, søc kháe ng­êi lao ®éng, c¸c ®iÒu kiÖn lao ®éng

trong lÜnh vùc hµng h¶i, lao ®éng ban ®ªm, ph©n biÖt

®èi xö, lao ®éng c­ìng bøc, lao ®éng trÎ em…

2.3.2.3. QuyÒn ®­îc h­ëng an sinh x· héi

QuyÒn nµy ®Çu tiªn ®­îc ®Ò cËp trong §iÒu 22

UDHR, trong ®ã nªu r»ng: “...mäi ng­êi ®Òu cã quyÒn

®­îc h­ëng an sinh x· héi...” Quy ®Þnh trong §iÒu 22

UDHR sau ®ã ®­îc t¸i kh¼ng ®Þnh trong §iÒu 9

ICESCR, trong ®ã nªu mét c¸ch ng¾n gän r»ng, c¸c

quèc gia thµnh viªn C«ng ­íc nµy thõa nhËn quyÒn

cña mäi ng­êi ®­îc h­ëng an sinh x· héi, kÓ c¶ b¶o

hiÓm x· héi.

Liªn quan ®Õn §iÒu 9 ICESCR, ñy ban vÒ c¸c

quyÒn kinh tÕ, x· héi, v¨n hãa ch­a cã b×nh luËn chung

nµo vÒ §iÒu nµy, tuy nhiªn, trong h­íng dÉn thiÕt lËp

135 136

b¸o c¸o quèc gia vÒ viÖc thùc hiÖn C«ng ­íc, ñy ban x¸c

®Þnh kh¸i niÖm an sinh x· héi bao gåm c¸c ch­¬ng tr×nh

cô thÓ vÒ: (I) ch¨m sãc y tÕ; (II) trî cÊp tµn tËt; (III) trî

cÊp tuæi giµ; (IV) trî cÊp tai n¹n lao ®éng; (V) trî cÊp

®au èm b»ng tiÒn; (VI) trî cÊp thÊt nghiÖp; (VII) trî cÊp

gia ®×nh; (VIII) trî cÊp lµm mÑ; (IX) trî cÊp cho ng­êi

cßn sèng (survivors’ benefits). Còng trong h­íng dÉn

nµy, ñy ban nhÊn m¹nh tÇm quan träng cña viÖc thiÕt

lËp c¸c ch­¬ng tr×nh an sinh x· héi cô thÓ còng nh­ viÖc

dµnh mét tû lÖ thÝch ®¸ng ng©n s¸ch quèc gia cho viÖc

b¶o ®¶m quyÒn an sinh x· héi.

2.3.2.4. QuyÒn ®­îc hç trî vÒ gia ®×nh

QuyÒn nµy cã mèi liªn hÖ chÆt chÏ víi quyÒn ®­îc kÕt

h«n, lËp gia ®×nh vµ b×nh ®¼ng trong h«n nh©n (ghi nhËn

ë §iÒu 23 ICCPR), còng nh­ c¸c quyÒn kh¸c trong ICCPR

vÒ phô n÷ vµ trÎ em.

QuyÒn ®­îc hç trî vÒ gia ®×nh ®Çu tiªn ®­îc ®Ò cËp

trong Kho¶n 3 §iÒu 16 vµ Kho¶n 2 §iÒu 25 UDHR.

Theo Kho¶n 3 §iÒu 16, gia ®×nh lµ tÕ bµo tù nhiªn vµ c¬

b¶n cña x· héi, ®­îc Nhµ n­íc vµ x· héi b¶o vÖ. Kho¶n

2 §iÒu 25 quy ®Þnh: c¸c bµ mÑ vµ trÎ em cã quyÒn ®­îc

h­ëng sù ch¨m sãc vµ gióp ®ì ®Æc biÖt. Mäi trÎ em, dï

sinh ra trong hay ngoµi gi¸ thó, ®Òu ph¶i ®­îc h­ëng sù

b¶o trî x· héi nh­ nhau.

C¸c quy ®Þnh kÓ trªn cña UDHR sau ®ã ®­îc cô thÓ

hãa c¶ trong ICCPR (§iÒu 23, ®· ph©n tÝch ë trªn) vµ

§iÒu 10 ICESCR, mÆc dï quy ®Þnh cña hai c«ng ­íc Ýt

nhiÒu kh¸c nhau.

§iÒu 10 ICESCR yªu cÇu c¸c quèc gia thµnh viªn:

(1) Dµnh sù gióp ®ì vµ b¶o hé tíi møc tèi ®a cã thÓ

®­îc cho gia ®×nh - tÕ bµo c¬ b¶n vµ tù nhiªn cña x· héi

- nhÊt lµ ®èi víi viÖc t¹o lËp gia ®×nh vµ trong khi gia

®×nh chÞu tr¸ch nhiÖm ch¨m sãc vµ gi¸o dôc trÎ em

®ang sèng lÖ thuéc; (2) Dµnh sù b¶o hé ®Æc biÖt cho c¸c

bµ mÑ trong mét kho¶ng thêi gian thÝch ®¸ng tr­íc vµ

sau khi sinh con..;(3) ¸p dông nh÷ng biÖn ph¸p b¶o vÖ

vµ trî gióp ®Æc biÖt ®èi víi mäi trÎ em vµ thanh thiÕu

niªn mµ kh«ng cã bÊt kú sù ph©n biÖt ®èi xö nµo v× c¸c

lý do xuÊt th©n hoÆc c¸c ®iÒu kiÖn kh¸c...

2.3.2.5. QuyÒn vÒ søc kháe

QuyÒn nµy n»m trong néi hµm cña quyÒn ®­îc cã

møc sèng thÝch ®¸ng nªu ë §iÒu 25 UDHR, theo ®ã, mäi

ng­êi cã quyÒn ®­îc h­ëng mét møc sèng thÝch ®¸ng,

®ñ ®Ó b¶o ®¶m søc kháe vµ phóc lîi cña b¶n th©n vµ gia

®×nh, vÒ c¸c khÝa c¹nh ¨n, mÆc, ë, ch¨m sãc y tÕ vµ c¸c

dÞch vô x· héi cÇn thiÕt... C¸c bµ mÑ vµ trÎ em cã quyÒn

®­îc h­ëng sù ch¨m sãc vµ gióp ®ì ®Æc biÖt.

Quy ®Þnh cña §iÒu 25 UDHR sau ®ã ®­îc cô thÓ

hãa trong c¸c §iÒu 7, 11, 12 ICESCR; §iÒu 10, 12, 14

137 138

CEDAW, §iÒu 24 CRC, §iÒu 5 C«ng ­íc quèc tÕ vÒ xo¸

bá mäi h×nh thøc ph©n biÖt chñng téc n¨m 1965, Tuyªn

bè Viªn vµ Ch­¬ng tr×nh Hµnh ®éng th«ng qua t¹i Héi

nghÞ thÕ giíi vÒ quyÒn con ng­êi lÇn thø hai n¨m 1993.

Ngoµi ra, quyÒn vÒ søc kháe cßn ®­îc ghi nhËn trong

mét sè v¨n kiÖn khu vùc vÒ quyÒn con ng­êi, ch¼ng h¹n

nh­ HiÕn ch­¬ng x· héi ch©u ¢u n¨m 1961 söa ®æi

(§iÒu 11), HiÕn ch­¬ng ch©u Phi vÒ quyÒn con ng­êi vµ

quyÒn cña c¸c d©n téc n¨m 1981 (§iÒu 16), NghÞ ®Þnh

th­ bæ sung C«ng ­íc ch©u Mü vÒ c¸c quyÒn kinh tÕ, x·

héi vµ v¨n ho¸ n¨m 1988 (§iÒu 10)…

Tuy nhiªn, §iÒu 12 ICESCR ®­îc coi lµ quy ®Þnh

ph¸p luËt quèc tÕ toµn diÖn nhÊt vÒ quyÒn vÒ søc kháe.

Theo §iÒu nµy, mäi ng­êi ®Òu cã quyÒn ®­îc h­ëng mét

tiªu chuÈn søc khoÎ vÒ thÓ chÊt vµ tinh thÇn ë møc cao

nhÊt cã thÓ ®­îc. C¸c quèc gia thµnh viªn C«ng ­íc cÇn

thi hµnh c¸c biÖn ph¸p ®Ó thùc hiÖn ®Çy ®ñ quyÒn nµy,

trong ®ã bao gåm nh÷ng biÖn ph¸p cÇn thiÕt nh»m gi¶m

bít tû lÖ tö vong cña trÎ s¬ sinh vµ trÎ em; c¶i thiÖn mäi

mÆt vÒ vÖ sinh m«i tr­êng vµ vÖ sinh c«ng nghiÖp; ng¨n

ngõa, xö lý vµ h¹n chÕ c¸c dÞch bÖnh, bÖnh ngoµi da,

bÖnh nghÒ nghiÖp vµ c¸c lo¹i bÖnh kh¸c; vµ t¹o c¸c ®iÒu

kiÖn ®Ó b¶o ®¶m mäi dÞch vô vµ sù ch¨m sãc y tÕ khi

®au yÕu.

Liªn quan ®Õn §iÒu 12 ICESCR, ñy ban vÒ quyÒn

kinh tÕ, x· héi, v¨n hãa ®· gi¶i thÝch mét c¸ch kh¸ toµn

diÖn vµ chi tiÕt vÒ quyÒn nµy trong B×nh luËn chung sè

14 th«ng qua t¹i phiªn häp lÇn thø 22 n¨m 2002 cña ñy

ban.33

2.3.2.6. QuyÒn vÒ gi¸o dôc

QuyÒn nµy ®Çu tiªn ®­îc ®Ò cËp trong §iÒu 26

UDHR, trong ®ã nªu râ: Mäi ng­êi ®Òu cã quyÒn ®­îc

häc tËp. Gi¸o dôc ph¶i miÔn phÝ, Ýt nhÊt lµ ë c¸c bËc tiÓu

häc vµ trung häc c¬ së. Gi¸o dôc tiÓu häc ph¶i lµ b¾t

buéc. Gi¸o dôc kü thuËt vµ d¹y nghÒ ph¶i mang tÝnh

phæ th«ng vµ gi¸o dôc ®¹i häc hay cao h¬n ph¶i theo

nguyªn t¾c c«ng b»ng cho bÊt cø ai cã kh¶ n¨ng (Kho¶n

1). Kho¶n 2 §iÒu nµy ®Ò cËp môc tiªu cña gi¸o dôc,

trong ®ã nªu râ: Gi¸o dôc ph¶i nh»m gióp con ng­êi

ph¸t triÓn ®Çy ®ñ vÒ nh©n c¸ch vµ thóc ®Èy sù t«n träng

víi c¸c quyÒn vµ tù do c¬ b¶n cña con ng­êi. Gi¸o dôc

còng ph¶i nh»m t¨ng c­êng sù hiÓu biÕt, lßng khoan

dung vµ t×nh h÷u nghÞ gi÷a tÊt c¶ c¸c d©n téc, c¸c nhãm

chñng téc hoÆc t«n gi¸o, còng nh­ ph¶i nh»m ®Èy m¹nh

c¸c ho¹t ®éng cña Liªn hîp quèc vÒ duy tr× hoµ b×nh.

Theo Kho¶n 3 §iÒu nµy, cha mÑ cã quyÒn ­u tiªn lùa

chän c¸c h×nh thøc gi¸o dôc cho con c¸i hä.

§iÒu 26 UDHR ®­îc cô thÓ hãa trong c¸c §iÒu 13

vµ 14 ICESCR. §iÒu 13 ICESCR ®Ò cËp quyÒn ®­îc

gi¸o dôc nãi chung, trong ®ã nhÊn m¹nh môc tiªu cña

33 Xem toµn v¨n B×nh luËn chung nµy trong tµi liÖu trªn, tr.111-138.

139 140

gi¸o dôc ph¶i h­íng vµo viÖc ph¸t triÓn ®Çy ®ñ nh©n

c¸ch vµ ý thøc vÒ nh©n phÈm, vµ ph¶i nh»m t¨ng c­êng

sù t«n träng c¸c quyÒn vµ tù do c¬ b¶n cña con ng­êi.

§ång thêi, gi¸o dôc cÇn ph¶i gióp mäi ng­êi tham gia

hiÖu qu¶ vµo x· héi tù do, thóc ®Èy sù hiÓu biÕt, khoan

dung vµ t×nh h÷u nghÞ gi÷a c¸c d©n téc vµ c¸c nhãm vÒ

chñng téc, s¾c téc hoÆc t«n gi¸o, còng nh­ nh»m ®Èy

m¹nh h¬n n÷a c¸c ho¹t ®éng duy tr× hoµ b×nh cña Liªn

hîp quèc (Kho¶n 1). Kho¶n 2 §iÒu nµy ®Ò cËp ®Õn nghÜa

vô cña c¸c quèc gia thµnh viªn, trong ®ã bao gåm viÖc

b¶o ®¶m:

- Gi¸o dôc tiÓu häc lµ phæ cËp vµ miÔn phÝ víi mäi

ng­êi;

- Gi¸o dôc trung häc d­íi nhiÒu h×nh thøc kh¸c

nhau, kÓ c¶ gi¸o dôc trung häc kü thuËt vµ d¹y nghÒ,

trë nªn s½n cã vµ ®Õn ®­îc víi mäi ng­êi;

- §µo t¹o ®¹i häc trë thµnh n¬i mäi ng­êi cã thÓ tiÕp

cËn mét c¸ch b×nh ®¼ng trªn c¬ së n¨ng lùc cña mçi

ng­êi…

Kho¶n 3 §iÒu 13 thõa nhËn quyÒn tù do cña c¸c bËc

cha mÑ vµ cña nh÷ng ng­êi gi¸m hé hîp ph¸p trong

viÖc lùa chän tr­êng cho con c¸i hä còng nh­ trong

viÖc b¶o ®¶m gi¸o dôc vÒ t«n gi¸o vµ ®¹o ®øc cho con c¸i

theo ý nguyÖn riªng cña hä. Theo Kho¶n 4 §iÒu nµy,

c¸c c¸ nh©n vµ tæ chøc cã quyÒn thµnh lËp vµ ®iÒu hµnh

c¸c c¬ së gi¸o dôc, víi ®iÒu kiÖn c¸c c¬ së gi¸o dôc ®ã

lu«n tu©n thñ c¸c nguyªn t¾c ®­îc nªu trong kho¶n 1

cña §iÒu nµy vµ ®¸p øng yªu cÇu vÒ tiªu chuÈn tèi thiÓu

mµ Nhµ n­íc quy ®Þnh.

§iÒu 14 cô thÓ hãa cam kÕt vÒ b¶o ®¶m phæ cËp gi¸o

dôc tiÓu häc, theo ®ã, c¸c quèc gia ch­a thÓ b¶o ®¶m

thùc hiÖn ®­îc viÖc gi¸o dôc tiÓu häc phæ cËp vµ miÔn

phÝ ngay khi gia nhËp C«ng ­íc, th× trong vßng hai

n¨m, sÏ th«ng qua mét kÕ ho¹ch hµnh ®éng chi tiÕt,

nh»m thùc hiÖn tõng b­íc nguyªn t¾c gi¸o dôc tiÓu häc

phæ cËp vµ miÔn phÝ cho mäi ng­êi trong mét kho¶ng

thêi gian hîp lý ®­îc Ên ®Þnh trong kÕ ho¹ch ®ã.

2.3.2.7. QuyÒn tham gia vµo ®êi sèng v¨n hãa vµ

h­ëng c¸c thµnh tùu khoa häc

QuyÒn ®­îc tham gia vµo ®êi sèng v¨n hãa vµ ®­îc

h­ëng c¸c thµnh tùu cña khoa häc ®Çu tiªn ®­îc ®Ò cËp

trong §iÒu 27 UDHR. Theo §iÒu nµy, mäi ng­êi cã

quyÒn tù do tham gia vµo ®êi sèng v¨n ho¸ cña céng

®ång, ®­îc th­ëng thøc nghÖ thuËt vµ chia sÎ nh÷ng

tiÕn bé khoa häc còng nh­ nh÷ng lîi Ých xuÊt ph¸t tõ

nh÷ng tiÕn bé khoa häc. Mäi ng­êi ®Òu cã quyÒn ®­îc

b¶o vÖ c¸c quyÒn lîi vËt chÊt vµ tinh thÇn ph¸t sinh tõ

bÊt kú s¸ng t¹o khoa häc, v¨n häc hay nghÖ thuËt nµo

mµ ng­êi ®ã lµ t¸c gi¶.

§iÒu 15 ICESCR cô thÓ hãa néi dung §iÒu 27

UDHR, theo ®ã, c¸c quèc gia thµnh viªn C«ng ­íc thõa

nhËn mäi ng­êi ®Òu cã quyÒn: a) §­îc tham gia vµo ®êi

sèng v¨n ho¸; b) §­îc h­ëng c¸c lîi Ých cña tiÕn bé khoa

141 142

häc vµ c¸c øng dông cña nã; c) §­îc b¶o hé c¸c quyÒn

lîi tinh thÇn vµ vËt chÊt ph¸t sinh tõ bÊt kú s¸ng t¹o

khoa häc, v¨n häc nghÖ thuËt nµo cña m×nh (Kho¶n 1).

Theo Kho¶n 3 §iÒu 15 ICESCR, c¸c thµnh viªn C«ng

­íc cam kÕt t«n träng quyÒn tù do kh«ng thÓ thiÕu ®­îc

®èi víi nghiªn cøu khoa häc vµ c¸c ho¹t ®éng s¸ng t¹o.

C¸c Kho¶n 2 vµ 4 §iÒu nµy nªu râ, ®Ó thùc hiÖn ®Çy ®ñ

quyÒn nµy c¸c quèc gia thµnh viªn C«ng ­íc ph¶i thùc

thi nhiÒu biÖn ph¸p, trong ®ã cã c¸c biÖn ph¸p cÇn thiÕt

®Ó b¶o tån, ph¸t triÓn vµ phæ biÕn khoa häc vµ v¨n ho¸,

vµ khuyÕn khÝch, ph¸t triÓn c¸c mèi quan hÖ vµ hîp t¸c

quèc tÕ trong c¸c lÜnh vùc khoa häc vµ v¨n ho¸. Liªn

quan ®Õn §iÒu 15 ICESCR, ñy ban quyÒn kinh tÕ, x·

héi, v¨n hãa ch­a cã B×nh luËn chung nµo ®Ó gi¶i thÝch

chi tiÕt h¬n.

Mét sè khuyÕn nghÞ cña ñy ban

vÒ c¸c quyÒn kinh tÕ, x· héi vµ v¨n hãa

vÒ ViÖt Nam (1993)

Sau khi xem xÐt b¸o c¸o ®Þnh kú cña ViÖt

Nam vÒ viÖc thùc thi ICESCR, ñy ban vÒ c¸c

quyÒn kinh tÕ, x· héi vµ v¨n hãa (CESCR) ®·

®­a ra KÕt luËn (1993/09/06. E/C.12/1993/8),

trong ®ã cã ®o¹n:

…

1. ñy ban xem xÐt B¸o c¸o ®Çu tiªn cña

n­íc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam

(E/1990/5/Add.10) t¹i c¸c phiªn häp thø 9, 10

vµ 11 ®­îc tæ chøc vµo c¸c ngµy 19 vµ 21

th¸ng 5 n¨m 1993, vµ th«ng qua t¹i cuéc häp

thø 19 (phiªn thø 8), ®­îc tæ chøc vµo ngµy 27

th¸ng 5 n¨m 1993, c¸c kÕt luËn sau ®©y:

…

E. C¸c gîi ý vµ khuyÕn nghÞ

…

12…. ñy ban khuyÕn nghÞ Quèc gia nªn

t¨ng c­êng nh÷ng nç lùc t×m mét gi¶i ph¸p

tèt h¬n vµ hiÖu qu¶ h¬n cho vÊn ®Ò thô h­ëng

c¸c quyÒn nµy th«ng qua c¸c biÖn ph¸p néi bé

vµ hîp t¸c quèc tÕ, bÊt cø khi nµo sù hîp t¸c

nh­ vËy cã thÓ thÝch hîp. Theo quan ®iÓm cña

ñy ban, c¸c nç lùc cô thÓ cÇn ®­îc thùc hiÖn

®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò bá häc, sö dông lao ®éng

trÎ em lµm ¶nh h­ëng ®Õn viÖc ®i häc, còng

nh­ vÊn ®Ò phô n÷ ®· kÕt h«n lao ®éng qu¸

søc. C¸c biÖn ph¸p hiÖu qu¶ còng nªn ®­îc

¸p dông ®Ó gi¶m møc ®é suy dinh d­ìng, ®Æc

biÖt lµ ë trÎ em; c¶i thiÖn c¸c dÞch vô cña hÖ

thèng an sinh x· héi; b¶o ®¶m thùc hiÖn

nhanh chãng Bé luËt Lao ®éng míi; vµ, nãi

chung, bï ®¾p cho nh÷ng t¸c ®éng ®èi víi c¸c

nhãm x· héi thiÓu sè vµ Ýt ®Æc quyÒn b»ng

nh÷ng ®iÒu chØnh kinh tÕ ®Ó thóc ®Èy sù thay

®æi h­íng ®Õn mét x· héi thÞ tr­êng tù do.

143 144

2.3.3. QuyÒn cña mét sè nhãm dÔ bÞ tæn th­¬ng

Kh¸i niÖm c¸c nhãm ng­êi dÔ bÞ tæn th­¬ng

(vulnerable groups) ®­îc sö dông rÊt phæ biÕn trong c¸c

v¨n kiÖn ph¸p lý quèc tÕ vµ trong c¸c ho¹t ®éng nghiªn

cøu, thùc tiÔn vÒ quyÒn con ng­êi trªn thÕ giíi. MÆc dï

kh«ng cã ®Þnh nghÜa chÝnh thøc chung nµo ®­îc ®­a ra

vÒ c¸c nhãm ng­êi dÔ bÞ tæn th­¬ng, tuy nhiªn, tõ c¸c

nguån tµi liÖu vµ thùc tiÔn vÒ quyÒn con ng­êi, cã thÓ

x¸c ®Þnh kh¸i niÖm nµy chØ nh÷ng nhãm, céng ®ång

ng­êi cã vÞ thÕ vÒ chÝnh trÞ, x· héi hoÆc kinh tÕ thÊp

h¬n, tõ ®ã khiÕn hä cã nguy c¬ cao h¬n bÞ tæn th­¬ng vÒ

quyÒn con ng­êi,bëi vËy, cÇn ®­îc chó ý b¶o vÖ ®Æc biÖt

so víi nh÷ng nhãm, céng ®ång ng­êi kh¸c.

Mét sè nhãm ng­êi ®­îc coi lµ dÔ bÞ tæn th­¬ng

trong luËt nh©n quyÒn quèc tÕ bao gåm: phô n÷, trÎ em,

ng­êi khuyÕt tËt, ng­êi sèng chung víi HIV, ng­êi di

t¶n hoÆc t×m kiÕm n¬i l¸nh n¹n, ng­êi kh«ng quèc tÞch,

ng­êi lao ®éng di tró, ng­êi thiÓu sè (vÒ d©n téc, chñng

téc, t«n gi¸o...), ng­êi b¶n ®Þa, n¹n nh©n chiÕn tranh,

nh÷ng ng­êi bÞ t­íc tù do, ng­êi cao tuæi, ng­êi ®ång

tÝnh - l­ìng tÝnh - chuyÓn giíi (LGBT)... Theo thêi gian,

danh s¸ch nµy cã thÓ cßn ®­îc bæ sung, bao gåm nh÷ng

nhãm ng­êi gÆp nh÷ng nguy c¬ cao vÒ quyÒn con ng­êi

ë trong nhiÒu hoµn c¶nh, bèi c¶nh (xÐt c¶ trªn ph¹m vi

quèc tÕ, khu vùc, quèc gia, ë trong gia ®×nh, n¬i lµm viÖc

hoÆc ngoµi x· héi).

QuyÒn cña c¸c nhãm ng­êi dÔ bÞ tæn th­¬ng cÊu

thµnh mét bé phËn quan träng cña luËt nh©n quyÒn

quèc tÕ. PhÇn nhiÒu trong sè hµng tr¨m v¨n kiÖn quèc

tÕ vÒ quyÒn con ng­êi ®­îc Liªn hîp quèc th«ng qua sau

hai C«ng ­íc c¬ b¶n vÒ c¸c quyÒn d©n sù, chÝnh trÞ vµ

kinh tÕ, x· héi, v¨n hãa n¨m 1966 lµ ®Ó ph¸p ®iÓn hãa

c¸c quyÒn ®Æc thï cña c¸c nhãm ng­êi dÔ bÞ tæn th­¬ng.

Tuy nhiªn, vÒ mÆt lÞch sö, vÊn ®Ò quyÒn cña mét sè

nhãm ng­êi dÔ bÞ tæn th­¬ng ®· ®­îc ®Ò cËp trong luËt

quèc tÕ tõ l©u, thËm chÝ tr­íc khi c¸c quyÒn con ng­êi

mang tÝnh phæ biÕn chung ®­îc ph¸p ®iÓn hãa trong hai

C«ng ­íc n¨m 1966. Trong môc nµy chØ giíi thiÖu vµ

ph©n tÝch kh¸i qu¸t nh÷ng quy ph¹m quèc tÕ vÒ quyÒn

cña 4 nhãm ng­êi dÔ bÞ tæn th­¬ng tiªu biÓu (xÐt vÒ mÆt

sè l­îng vµ tÝnh phæ biÕn) trªn thÕ giíi, bao gåm: phô

n÷, trÎ em, ng­êi khuyÕt tËt vµ ng­êi thiÓu sè.

2.3.3.1. QuyÒn cña phô n÷

Phô n÷ lµ nhãm ®«ng nhÊt trong c¸c nhãm x· héi

dÔ bÞ tæn th­¬ng (do h¬n mét nöa nh©n lo¹i lµ phô n÷)

nªn vÊn ®Ò quyÒn cña phô n÷ thu hót sù quan t©m rÊt

lín cña céng ®ång quèc tÕ. Trong thùc tÕ, cuéc ®Êu

tranh cho c¸c quyÒn cña phô n÷ diÔn ra trªn thÕ giíi tõ

rÊt sím. NhiÒu tµi liÖu cho thÊy, ngay tõ thêi kú C¸ch

m¹ng t­ s¶n Ph¸p (thÕ kû XVIII), ë ch©u ¢u ®· xuÊt

145 146

hiÖn c¸c phong trµo ®Êu tranh cña phô n÷ chèng l¹i sù

bãc lét kinh tÕ vµ sù ph©n biÖt ®èi xö víi hä trªn

ph­¬ng diÖn chÝnh trÞ, x· héi.

HiÕn ch­¬ng Liªn hîp quèc n¨m 1945 lÇn ®Çu tiªn

kh¼ng ®Þnh sù “b×nh ®¼ng vÒ c¸c quyÒn gi÷a phô n÷ vµ

®µn «ng...” (Lêi nãi ®Çu). Ba n¨m sau ®ã (1948), UDHR

x¸c lËp nguyªn t¾c nÒn t¶ng lµ tÊt c¶ mäi ng­êi ®Òu

®­îc h­ëng c¸c quyÒn vµ tù do mét c¸ch b×nh ®¼ng,

kh«ng cã bÊt cø sù ph©n biÖt nµo vÒ chñng téc, d©n téc,

giíi tÝnh, t«n gi¸o, ng«n ng÷, quan ®iÓm chÝnh trÞ vµ c¸c

yÕu tè kh¸c (c¸c §iÒu 1 vµ 2). TiÕp theo UDHR, mét lo¹t

®iÒu ­íc quèc tÕ ®· ®­îc Liªn hîp quèc th«ng qua nh»m

b¶o vÖ phô n÷ vµ trÎ em g¸i, bao gåm C«ng ­íc vÒ trÊn

¸p viÖc bu«n ng­êi vµ bãc lét m¹i d©m ng­êi kh¸c n¨m

1949; C«ng ­íc vÒ c¸c quyÒn chÝnh trÞ cña phô n÷ n¨m

1952; C«ng ­íc vÒ quèc tÞch cña phô n÷ khi kÕt h«n

n¨m 1957; C«ng ­íc vÒ ®¨ng ký kÕt h«n, tuæi tèi thiÓu

khi kÕt h«n vµ viÖc kÕt h«n tù nguyÖn n¨m 1962...

Nguyªn t¾c b×nh ®¼ng nam n÷ còng ®­îc kh¼ng ®Þnh

trong c¶ hai ®iÒu ­íc quèc tÕ quan träng nhÊt vÒ quyÒn

con ng­êi n¨m 1966 lµ ICCPR vµ ICESCR (Lêi nãi ®Çu

vµ c¸c §iÒu 2(2), §iÒu 3 cña hai c«ng ­íc nµy)...

QuyÒn cña phô n÷ còng lµ quyÒn con ng­êi.

Ph©n biÖt ®èi xö víi phô n÷ chÝnh lµ vi ph¹m

nh©n quyÒn.

C¸c v¨n kiÖn kÓ trªn b­íc ®Çu ®· x¸c lËp mét

khu«n khæ ph¸p lý quèc tÕ nh»m b¶o ®¶m vÞ thÕ b×nh

®¼ng cña phô n÷ víi ®µn «ng trong c­¬ng vÞ chñ thÓ cña

c¸c quyÒn con ng­êi, nh­ng ch­a ®­a ra ®­îc nh÷ng

gi¶i ph¸p ®Ó b¶o ®¶m cho hä h­ëng thô ®Çy ®ñ c¸c

quyÒn ®ã trªn thùc tÕ. V× vËy, n¨m 1967, Liªn hîp quèc

th«ng qua Tuyªn bè vÒ xo¸ bá mäi h×nh thøc ph©n biÖt

®èi xö chèng l¹i phô n÷. V¨n kiÖn nµy lµ tiÒn ®Ò cho sù

ra ®êi cña C«ng ­íc vÒ xo¸ bá mäi h×nh thøc ph©n biÖt

®èi xö chèng l¹i phô n÷ (CEDAW) vµo ngµy 18-12-1979.

C«ng ­íc nµy cã hiÖu lùc tõ ngµy 3-9-1981, tÝnh ®Õn

th¸ng 8-2011, ®· cã 187 quèc gia thµnh viªn, lµ mét

trong hai ®iÒu ­íc quèc tÕ vÒ quyÒn con ng­êi cã sè

l­îng quèc gia thµnh viªn cao nhÊt (chØ ®øng sau C«ng

­íc vÒ quyÒn trÎ em).

CEDAW lµ mét trong 10 c«ng ­íc quèc tÕ quan träng

nhÊt hiÖn nay vÒ quyÒn con ng­êi cña Liªn hîp quèc

(core international human rights instruments). MÆc dï

vËy, CEDAW kh«ng x¸c lËp c¸c quyÒn con ng­êi míi cho

phô n÷, mµ thay vµo ®ã, C«ng ­íc nµy ®Ò ra nh÷ng c¸ch

thøc, biÖn ph¸p nh»m lo¹i trõ sù ph©n biÖt ®èi xö chèng

l¹i phô n÷ trong viÖc h­ëng thô c¸c quyÒn con ng­êi mµ

hä ®· ®­îc thõa nhËn trong nh÷ng ®iÒu ­íc quèc tÕ tr­íc

®ã. Cô thÓ, C«ng ­íc chØ ra nh÷ng lÜnh vùc mµ cã sù

ph©n biÖt ®èi xö nÆng nÒ víi phô n÷ nh­ h«n nh©n gia

®×nh, quan hÖ d©n sù, lao ®éng viÖc lµm, ®êi sèng chÝnh

147 148

trÞ, gi¸o dôc ®µo t¹o.., ®ång thêi, x¸c ®Þnh nh÷ng c¸ch

thøc, biÖn ph¸p ®Ó xãa bá nh÷ng sù ph©n biÖt ®èi xö ®ã.

a. §Þnh nghÜa sù ph©n biÖt ®èi xö chèng l¹i phô n÷

theo CEDAW

Theo §iÒu 1 cña CEDAW, “ph©n biÖt ®èi xö chèng

l¹i phô n÷” ®­îc hiÓu lµ: bÊt kú sù ph©n biÖt, lo¹i trõ

hay h¹n chÕ nµo ®­îc ®Ò ra dùa trªn c¬ së giíi tÝnh, cã

t¸c dông hoÆc nh»m môc ®Ých lµm tæn h¹i hoÆc v« hiÖu

hãa viÖc phô n÷, bÊt kÓ t×nh tr¹ng h«n nh©n cña hä thÕ

nµo, ®­îc c«ng nhËn, thô h­ëng hay thùc hiÖn c¸c

quyÒn con ng­êi vµ tù do c¬ b¶n trªn c¸c lÜnh vù chÝnh

trÞ, kinh tÕ, x· héi, v¨n hãa, d©n sù hay bÊt kÓ lÜnh vùc

nµo kh¸c trªn c¬ cë b×nh ®¼ng gi÷a nam giíi vµ phô n÷.

Nh­ vËy, ph©n biÖt ®èi xö chèng l¹i phô n÷ lµm tæn

h¹i hoÆc v« hiÖu ho¸ kh«ng chØ sù thùc hiÖn mµ cßn c¶

sù c«ng nhËn, thô h­ëng c¸c quyÒn vµ tù do cña phô n÷.

XÐt vÒ ph¹m vi t¸c ®éng, nã cã thÓ diÔn ra trªn mäi lÜnh

vùc, c¶ trong ®êi sèng gia ®×nh vµ ngoµi x· héi, trong

khu vùc c«ng céng hoÆc t­ nh©n. XÐt vÒ chñ thÓ cña

hµnh vi, nã cã thÓ do mäi ®èi t­îng g©y ra, kÓ c¶ bëi b¶n

th©n phô n÷.

b. NghÜa vô quèc gia

Theo §iÒu 2 vµ 3 CEDAW, ®Ó lo¹i trõ mäi sù ph©n

biÖt ®èi xö chèng l¹i phô n÷, c¸c quèc gia cã nh÷ng

nghÜa vô c¬ b¶n sau:

C¸c nghÜa vô quèc gia theo CEDAW

- Quy ®Þnh nguyªn t¾c b×nh ®¼ng nam n÷

trong HiÕn ph¸p, ph¸p luËt quèc gia vµ b¶o

®¶m thùc hiÖn c¸c nguyªn t¾c nµy trªn thùc tÕ.

- Ng¨n chÆn c¸c h×nh thøc ph©n biÖt ®èi xö

chèng l¹i phô n÷ b»ng mäi biÖn ph¸p, kÓ c¶

b»ng chÕ tµi h×nh sù.

- ThiÕt lËp nh÷ng c¬ chÕ ph¸p lý ®Ó gióp

phô n÷ b¶o vÖ c¸c quyÒn b×nh ®¼ng cña hä.

- B¶o ®¶m r»ng ho¹t ®éng cña c¬ quan nhµ

n­íc ë c¸c cÊp kh«ng cã tÝnh chÊt ph©n biÖt

®èi xö chèng l¹i phô n÷.

- Thùc thi mäi biÖn ph¸p thÝch hîp ®Ó xãa

bá nh÷ng hµnh ®éng ph©n biÖt ®èi xö víi phô

n÷ cña c¸c chñ thÓ phi nhµ n­íc, bÊt kÓ ®ã lµ

c¸ nh©n, tæ chøc hay doanh nghiÖp.

- §iÒu chØnh, xo¸ bá nh÷ng quy ®Þnh ph¸p

luËt vµ phong tôc, tËp qu¸n cã tÝnh chÊt ph©n

biÖt ®èi xö chèng l¹i phô n÷.

Liªn quan ®Õn nghÜa vô quèc gia trong viÖc xãa bá

sù ph©n biÖt ®èi xö víi phô n÷ trong viÖc h­ëng thô c¸c

quyÒn con ng­êi, trong B×nh luËn chung sè 4 th«ng qua

t¹i phiªn häp lÇn thø 13 n¨m 198134 (vÒ quyÒn b×nh

34 Xem toµn v¨n B×nh luËn chung nµy trong tµi liÖu trªn, tr.251-252.

149 150

®¼ng cña nam vµ n÷ trong viÖc h­ëng thô tÊt c¶ c¸c

quyÒn d©n sù, chÝnh trÞ nªu ë §iÒu 3 ICPCR), ñy ban

quyÒn con ng­êi ®· nªu râ, trong vÊn ®Ò nµy, nghÜa vô

cña c¸c quèc gia thµnh viªn còng bao gåm ba khÝa c¹nh:

NghÜa vô t«n träng, nghÜa vô b¶o vÖ vµ nghÜa vô thùc

hiÖn c¸c quyÒn con ng­êi cña phô n÷. Trong B×nh luËn

chung sè 16 (®· nªu trªn) ñy ban vÒ c¸c quyÒn kinh tÕ,

x· héi, v¨n hãa còng kh¼ng ®Þnh t­¬ng tù (®o¹n 17),

®ång thêi, nªu ra nh÷ng h­íng dÉn chi tiÕt víi c¸c quèc

gia thµnh viªn trong viÖc thùc hiÖn c¸c nghÜa vô ®ã.

c. C¸c biÖn ph¸p ®Æc biÖt t¹m thêi

§iÒu 4 CEDAW cho phÐp c¸c quèc gia thµnh viªn

cã thÓ ¸p dông nh÷ng ­u ®·i víi phô n÷ (hay cßn ®­îc

gäi lµ c¸c biÖn ph¸p ®Æc biÖt t¹m thêi (temporary special

measures) ®Ó thóc ®Èy nhanh sù b×nh ®¼ng trªn thùc tÕ

gi÷a nam vµ n÷ mµ kh«ng bÞ coi lµ ph©n biÖt ®èi xö víi

nam giíi. Nh÷ng biÖn ph¸p ®Æc biÖt t¹m thêi cã thÓ bao

gåm viÖc dµnh mét sè l­îng ghÕ hay vÞ trÝ nhÊt ®Þnh cho

phô n÷ trong nh÷ng c¬ quan, tæ chøc ho¹t ®éng trong

nh÷ng lÜnh vùc mµ th­êng do nam giíi ®¶m nhiÖm, hay

dµnh ­u tiªn cho phô n÷ khi tuyÓn dông trong nh÷ng

tr­êng hîp cã hai øng cö viªn nam vµ n÷ víi tr×nh ®é

chuyªn m«n ngang nhau. VÒ vÊn ®Ò nµy, trong KhuyÕn

nghÞ chung sè 5 th«ng qua t¹i kú häp lÇn thø 7 n¨m

198835 vµ KhuyÕn nghÞ chung sè 25 th«ng qua t¹i kú

häp lÇn thø 13 n¨m 2004 36 ñy ban gi¸m s¸t thùc hiÖn

CEDAW (ñy ban CEDAW) ®· khuyÕn nghÞ c¸c quèc gia

thµnh viªn cÇn t¨ng c­êng ¸p dông c¸c biÖn ph¸p ®Æc

biÖt t¹m thêi ®Ó thóc ®Èy sù b×nh ®¼ng cña phô n÷

trong c¸c lÜnh vùc chÝnh trÞ, kinh tÕ, gi¸o dôc vµ viÖc

lµm. Theo ñy ban, nh÷ng biÖn ph¸p ®Æc biÖt t¹m thêi

cÇn ®­îc ¸p dông kÓ c¶ khi quèc gia thµnh viªn ®· ®¹t

®­îc nh÷ng thµnh tùu trong viÖc hoµn thiÖn hÖ thèng

ph¸p luËt vÒ b×nh ®¼ng nam n÷.

Tuy nhiªn, theo quy ®Þnh t¹i Kho¶n 1 §iÒu 4

CEDAW, cã mét ®iÒu kiÖn víi viÖc ¸p dông c¸c biÖn ph¸p

®Æc biÖt t¹m thêi, ®ã lµ nh÷ng biÖn ph¸p ®ã ph¶i ®­îc

chÊm døt ngay khi môc tiªu b×nh ®¼ng nam n÷ ®· ®¹t

®­îc. §iÒu nµy ®¬n gi¶n lµ ®Ó tr¸nh sù ph©n biÖt ®èi xö

ng­îc l¹i víi nam giíi. Tuy nhiªn, riªng víi c¸c biÖn

ph¸p liªn quan ®Õn chøc n¨ng sinh në vµ lµm mÑ cña

phô n÷ th× vÉn cÇn ®­îc duy tr× trong mäi thêi ®iÓm.

XÐt chung, c¬ së lý luËn cña §iÒu 4, nh­ ®· phÇn

nµo ®Ò cËp ë phÇn trªn, lµ b×nh ®¼ng vµ kh«ng ph©n

biÖt ®èi xö kh«ng cã nghÜa lµ ph¶i ®èi xö nh­ nhau víi

mäi ng­êi trong mäi tr­êng hîp. Nãi c¸ch kh¸c, sù ®èi

35 Xem toµn v¨n B×nh luËn chung nµy trong tµi liÖu trªn, tr.483-484. 36 Xem toµn v¨n B×nh luËn chung nµy trong tµi liÖu trªn, tr.542-564.

151 152

xö ph©n biÖt kh«ng ph¶i lóc nµo còng mang tÝnh tiªu

cùc vµ cÇn ph¶i lo¹i bá, mµ trong mét sè hoµn c¶nh, nã

mang tÝnh tÝch cùc (positive discrimination) vµ cÇn ph¶i

vËn dông, ®Ó b¶o ®¶m sù b×nh ®¼ng thùc chÊt, chø

kh«ng ph¶i b×nh ®¼ng mét c¸ch h×nh thøc. Th«ng

th­êng, sù ph©n biÖt ®èi xö tÝch cùc (cô thÓ nh­ c¸c biÖn

ph¸p ®Æc biÖt t¹m thêi), ®­îc ¸p dông khi c¸c ®èi t­îng

t¸c ®éng kh¸c nhau vÒ møc ®é n¨ng lùc hµnh vi vÒ

quyÒn con ng­êi, nh»m môc ®Ých ®Æt c¸c ®èi t­îng t¸c

®éng vµo mét ®iÓm xuÊt ph¸t ngang b»ng, bëi lÏ, trong

tr­êng hîp cã sù kh¸c nhau vÒ n¨ng lùc hµnh vi, viÖc

®èi xö nh­ nhau víi tÊt c¶ mäi ng­êi trªn thùc tÕ lµ sù

ph©n biÖt ®èi xö víi nh÷ng ®èi t­îng yÕu thÕ h¬n.

d. Söa ®æi nh÷ng tËp tôc vµ khu«n mÉu giíi cã t¸c

®éng tiªu cùc ®Õn phô n÷

§iÒu 5 CEDAW yªu cÇu c¸c quèc gia thµnh viªn

tiÕn hµnh c¸c biÖn ph¸p ®Ó söa ®æi c¸c tËp tôc, khu«n

mÉu vÒ v¨n ho¸, x· héi cã tÝnh chÊt hoÆc cã thÓ lµm

trÇm träng thªm sù ph©n biÖt ®èi xö víi phô n÷, ch¼ng

h¹n nh­ c¸c phong tôc, tËp qu¸n mang tÝnh ®Þnh kiÕn,

dËp khu«n vÒ vÞ thÕ thÊp kÐm cña phô n÷ trong gia

®×nh hoÆc ngoµi x· héi (vÝ dô, cho r»ng phô n÷ cÇn ph¶i

phôc vô hay tu©n phôc ®µn «ng, phô n÷ cÇn ph¶i ®­îc

chång “gi¸o dôc”, phô n÷ chØ thÝch hîp víi c¸c c«ng viÖc

néi trî vµ ch¨m sãc con c¸i..). §iÒu nµy còng ®Ò cËp sù

cÇn thiÕt ph¶i cã ho¹t ®éng gi¸o dôc vÒ gia ®×nh víi néi

dung thõa nhËn vÞ trÝ, vai trß cña chøc n¨ng lµm mÑ

cña phô n÷ vµ tr¸ch nhiÖm chung cña vî vµ chång trong

viÖc nu«i d¹y con c¸i vµ ®¶m nhiÖm c¸c c«ng viÖc néi

trî. §©y lµ mét yªu cÇu rÊt quan träng, bëi lÏ nã cho

phÐp gi¶i phãng phô n÷ khái vai trß t¸i s¶n xuÊt (néi

trî, nu«i d¹y con..) cã tÝnh truyÒn thèng, tõ ®ã gióp hä

cã c¬ héi tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng x· héi, còng nh­

t¹o tiÒn ®Ò cho viÖc söa ®æi ph­¬ng thøc ph©n c«ng lao

®éng cã tÝnh ph©n biÖt ®èi xö víi phô n÷.

®. Ng¨n chÆn mäi h×nh thøc bu«n b¸n vµ bãc lét

t×nh dôc phô n÷

§iÒu 6 CEDAW yªu cÇu c¸c quèc gia thµnh viªn

tiÕn hµnh c¸c biÖn ph¸p ®Ó ng¨n chÆn mäi h×nh thøc

bu«n b¸n phô n÷ vµ bãc lét phô n÷ m¹i d©m. KhuyÕn

nghÞ chung sè 19 do ñy ban CEDAW th«ng qua t¹i kú

häp lÇn thø 11 n¨m 1992 nªu r»ng, c¸c biÖn ph¸p nh­

vËy cÇn bao gåm nh÷ng hµnh ®éng nh»m lo¹i trõ

nguyªn nh©n cña n¹n bu«n b¸n, bãc lét t×nh dôc phô n÷

nh­ t×nh tr¹ng kÐm ph¸t triÓn, ®ãi nghÌo, mï ch÷, l¹m

dông ma tuý, kh«ng cã viÖc lµm, chiÕn tranh, xung ®ét

vò trang vµ chiÕm ®ãng l·nh thæ... (c¸c ®o¹n 14, 15, 16).

Thªm vµo ®ã, cÇn quan t©m ®Õn nh÷ng hoµn c¶nh mµ

phô n÷ ®Æc biÖt cã nguy c¬ bÞ bu«n b¸n vµ bãc lét t×nh

dôc nh­ n¹n du lÞch t×nh dôc, lao ®éng di tró (trong vµ

ngoµi n­íc, h«n nh©n víi ng­êi n­íc ngoµi qua m«i giíi

(®o¹n 14) vµ cÇn cã c¸c biÖn ph¸p cô thÓ ®Ó b¶o vÖ phô

153 154

n÷ trong nh÷ng hoµn c¶nh nµy, trong ®ã bao gåm viÖc

t¹o c¬ héi phôc håi, t¸i hoµ nhËp, ®µo t¹o nghÒ nghiÖp,

giíi thiÖu viÖc lµm... cho nh÷ng phô n÷ lµ n¹n nh©n cña

n¹n bu«n b¸n, bãc lét t×nh dôc.

CÇn l­u ý lµ viÖc ®Ò cËp ®Õn ng¨n chÆn t×nh tr¹ng

bãc lét phô n÷ m¹i d©m vµ b¶o vÖ phô n÷ m¹i d©m

kh«ng cã nghÜa CEDAW thõa nhËn hay khuyÕn khÝch

ho¹t ®éng m¹i d©m.

e. QuyÒn tham chÝnh cña phô n÷

§iÒu 7 CEDAW yªu cÇu c¸c quèc gia thµnh viªn

ph¶i tiÕn hµnh c¸c biÖn ph¸p thÝch hîp ®Ó xo¸ bá sù

ph©n biÖt ®èi xö chèng l¹i phô n÷ trong viÖc tham gia

vµo c¸c ho¹t ®éng chÝnh trÞ vµ x· héi (cßn gäi lµ quyÒn

tham chÝnh), theo ®ã c¸c quèc gia thµnh viªn ph¶i b¶o

®¶m cho phô n÷ c¸c quyÒn: (I) BÇu cö, øng cö vµo c¸c c¬

quan d©n cö vµ gi÷ chøc vô ë c¸c c¬ quan c«ng quyÒn;

(II) Tham gia x©y dùng, thùc hiÖn chÝnh s¸ch, ph¸p luËt

vµ gi÷ chøc vô trong c¸c c¬ quan nhµ n­íc ë mäi cÊp;

(III) Tham gia c¸c tæ chøc x· héi.

KhuyÕn nghÞ chung sè 23 ®­îc ñy ban CEDAW

th«ng qua t¹i phiªn häp lÇn thø 16 n¨m 199737 nªu ra

nh÷ng biÖn ph¸p mµ c¸c quèc gia thµnh viªn cÇn thùc

37 Xem toµn v¨n B×nh luËn chung nµy trong tµi liÖu trªn, tr.526-540.

hiÖn ®Ó hç trî vµ khuyÕn khÝch phô n÷ thùc hiÖn quyÒn

tham chÝnh, theo ®ã:

Nh÷ng biÖn ph¸p ®Ó b¶o ®¶m quyÒn bÇu cö, øng cö

cña phô n÷ cÇn nh»m: (a) B¶o ®¶m tû lÖ c©n b»ng gi÷a

phô n÷ vµ nam giíi trong viÖc n¾m gi÷ c¸c vÞ trÝ ®­îc

bÇu cö c«ng khai; (b) Lµm cho phô n÷ hiÓu tÇm quan

träng vµ c¸ch thøc thùc hiÖn quyÒn bá phiÕu cña hä; (c)

Kh¾c phôc nh÷ng rµo c¶n nh­ thÊt häc, ng«n ng÷,

nghÌo nµn vµ nh÷ng trë ng¹i cho viÖc thùc hiÖn quyÒn

tham chÝnh cña phô n÷; (d) Gióp phô n÷ v­ît qua

nh÷ng rµo c¶n ®ã ®Ó thùc hiÖn quyÒn bÇu cö vµ ®¾c cö

cña hä (®o¹n 45).

Nh÷ng biÖn ph¸p ®Ó b¶o ®¶m quyÒn tham gia x©y

dùng chÝnh s¸ch, ph¸p luËt vµ gi÷ c¸c chøc vô trong

chÝnh quyÒn cña phô n÷ cÇn nh»m b¶o ®¶m: (a) QuyÒn

b×nh ®¼ng ®¹i diÖn cña phô n÷ trong qu¸ tr×nh x©y

dùng chÝnh s¸ch cña ChÝnh phñ; (b) Phô n÷ cã quyÒn

b×nh ®¼ng trªn thùc tÕ trong viÖc n¾m gi÷ chøc vô; (c)

C¸c qu¸ tr×nh tuyÓn dông nh»m vµo phô n÷ ph¶i c«ng

khai vµ cã tÝnh hÊp dÉn (®o¹n 46).

Nh÷ng biÖn ph¸p ®Ó b¶o ®¶m quyÒn tham gia c¸c tæ

chøc x· héi cña phô n÷ cÇn nh»m: (a) B¶o ®¶m ban

hµnh ph¸p chÕ cã hiÖu qu¶ ng¨n cÊm ph©n biÖt ®èi xö

víi phô n÷; (b) KhuyÕn khÝch c¸c tæ chøc phi chÝnh phñ,

c¸c héi liªn hiÖp chÝnh trÞ vµ céng ®ång chÊp thuËn c¸c

155 156

chiÕn l­îc, khuyÕn khÝch phô n÷ ®¹i diÖn vµ tham gia

vµo c«ng viÖc cña hä (®o¹n 47).

Ngoµi ra, trong KhuyÕn nghÞ chung kÓ trªn, ñy ban

CEDAW còng khuyÕn nghÞ c¸c quèc gia thµnh viªn

thùc thi c¸c gi¶i ph¸p ®Æc biÖt t¹m thêi ®Ó n©ng tû lÖ

phô n÷ tham gia vµo ho¹t ®éng chÝnh trÞ, x· héi, cô thÓ

nh­ ®µo t¹o, vËn ®éng vµ trî gióp tµi chÝnh cho c¸c øng

cö viªn n÷, ®Ò ra c¸c chØ tiªu vÒ tû lÖ phô n÷ trong c¸c

cÊp chÝnh quyÒn... (®o¹n 15). ñy ban còng gi¶i thÝch

r»ng kh¸i niÖm ®êi sèng chÝnh trÞ, x· héi nªu ë §iÒu 7

CEDAW cã néi dung rÊt réng, bao gåm tÊt c¶ c¸c b×nh

diÖn cña nÒn hµnh chÝnh c«ng (c¸c lÜnh vùc lËp ph¸p,

hµnh ph¸p, t­ ph¸p), ë tÊt c¶ c¸c cÊp ®é quèc tÕ, khu

vùc, quèc gia vµ ®Þa ph­¬ng. Thªm vµo ®ã, kh¸i niÖm

nµy cßn bao gåm viÖc tham gia c¸c ho¹t ®éng cña x· héi

d©n sù nh­ c¸c ®¶ng ph¸i chÝnh trÞ, c¸c hiÖp héi chuyªn

m«n, c«ng ®oµn, c¸c tæ chøc, nhãm dùa trªn céng

®ång...(®o¹n 5).

f. QuyÒn b×nh ®¼ng cña phô n÷ trong viÖc tham gia

c¸c quan hÖ quèc tÕ

§iÒu 8 yªu cÇu c¸c quèc gia thµnh viªn b¶o ®¶m cho

phô n÷ cã c¬ héi b×nh ®¼ng víi ®µn «ng trong viÖc tham

gia c¸c c¬ quan ®¹i diÖn ngo¹i giao cña ®Êt n­íc vµ c¸c

tæ chøc, héi nghÞ quèc tÕ. Qua ®iÒu nµy, quyÒn tham

chÝnh cña phô n÷ ®· ®­îc më réng tíi c¶ ba cÊp ®é: ®Þa

ph­¬ng, quèc gia vµ quèc tÕ.

Trong c¸c KhuyÕn nghÞ chung sè 8 (th«ng qua t¹i

phiªn häp lÇn thø 7 n¨m 1988) vµ sè 23 (th«ng qua t¹i

phiªn häp lÇn thø 16 n¨m 1997), ñy ban CEDAW yªu

cÇu c¸c quèc gia thµnh viªn sö dông c¸c biÖn ph¸p ®Æc

biÖt t¹m thêi ®Ó t¨ng c­êng sù tham gia cña phô n÷ vµo

c¸c quan hÖ quèc tÕ.

g. QuyÒn b×nh ®¼ng vÒ quèc tÞch cña phô n÷

Quèc tÞch cã ý nghÜa rÊt quan träng v× ®ã lµ c¬ së ®Ó

mét c¸ nh©n ®­îc h­ëng quyÒn c«ng d©n cña mét quèc

gia. Tuy nhiªn, t×nh tr¹ng bÊt b×nh ®¼ng vÒ quèc tÞch

víi phô n÷ vÉn cßn diÔn ra ë nhiÒu n¬i trªn thÕ giíi,

d­íi c¸c h×nh thøc nh­ phô n÷ lÊy chång ng­êi n­íc

ngoµi ph¶i thay ®æi quèc tÞch theo chång, hoÆc trong

tr­êng hîp vî chång cã hai quèc tÞch, con sinh ra ph¶i

lÊy quèc tÞch theo cha... Do vËy, §iÒu 9 CEDAW yªu cÇu

c¸c quèc gia thµnh viªn ph¶i b¶o ®¶m cho phô n÷ ®­îc

b×nh ®¼ng víi nam giíi trong viÖc nhËp, thay ®æi, gi÷

nguyªn quèc tÞch, mµ kh«ng phô thuéc vµo quèc tÞch

chång hoÆc cña cha, ®Æc biÖt trong tr­êng hîp phô n÷

kÕt h«n víi ng­êi n­íc ngoµi. Thªm vµo ®ã, ®iÒu nµy

còng yªu cÇu b¶o ®¶m cho phô n÷ quyÒn b×nh ®¼ng víi

chång trong viÖc x¸c ®Þnh quèc tÞch cho con.

157 158

h. QuyÒn b×nh ®¼ng cña phô n÷ trong gi¸o dôc

Phô n÷ th­êng lµ n¹n nh©n cña t×nh tr¹ng ph©n

biÖt ®èi xö trong gi¸o dôc, thÓ hiÖn ë viÖc nhiÒu phô n÷

vµ trÎ em g¸i kh«ng ®­îc häc tËp hoÆc kh«ng ®­îc theo

häc nh÷ng ngµnh, nghÒ nhÊt ®Þnh hay kh«ng ®­îc t¹o

c¬ héi häc cao lªn... ChÝnh v× vËy, §iÒu 10 yªu cÇu c¸c

quèc gia thµnh viªn ph¶i ¸p dông tÊt c¶ c¸c biÖn ph¸p

thÝch hîp ®Ó xãa bá sù ph©n biÖt ®èi xö chèng l¹i phô

n÷ trong lÜnh vùc gi¸o dôc, cã thÓ lµ trong nh÷ng khÝa

c¹nh nh­: gi¸o dôc, h­íng nghiÖp, häc nghÒ, tiÕp cËn

víi c¸c ho¹t ®éng nghiªn cøu vµ ®¹t ®­îc b»ng cÊp ë c¸c

c¬ së gi¸o dôc thuéc nh÷ng tÊt c¶ c¸c lo¹i h×nh vµ cÊp ®é

gi¸o dôc; ch­¬ng tr×nh gi¶ng d¹y vµ thi cö, gi¸o viªn, c¬

së vËt chÊt vµ trang bÞ cña tr­êng häc; häc bæng vµ trî

cÊp häc tËp; c¬ héi tham gia c¸c ho¹t ®éng gi¸o dôc thÓ

chÊt vµ c¸c ho¹t ®éng thÓ thao; tiÕp cËn víi nh÷ng

th«ng tin gi¸o dôc riªng biÖt vÒ b¶o ®¶m søc kháe vµ

h¹nh phóc gia ®×nh, kÓ c¶ nh÷ng th«ng tin vµ t­ vÊn vÒ

kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh.

Ngoµi ra, §iÒu 10 còng yªu cÇu c¸c quèc gia thµnh

viªn nç lùc hµnh ®éng ®Ó xãa bá nh÷ng quan niÖm rËp

khu«n c¶n trë thùc hiÖn quyÒn gi¸o dôc cña phô n÷

(trong ®ã cã viÖc khuyÕn khÝch h×nh thøc gi¸o dôc

chung cho c¶ häc sinh nam n÷, söa l¹i c¸c s¸ch gi¸o

khoa, ch­¬ng tr×nh häc tËp, vµ ®iÒu chØnh c¸c ph­¬ng

ph¸p gi¶ng d¹y); t¹o c¬ héi cho phô n÷ tham gia c¸c

ch­¬ng tr×nh gi¸o dôc th­êng xuyªn; gi¶m tû lÖ n÷ sinh

bá häc vµ tæ chøc c¸c ch­¬ng tr×nh dµnh cho nh÷ng phô

n÷ vµ trÎ em g¸i ®· ph¶i bá häc.

i. QuyÒn b×nh ®¼ng cña phô n÷ vÒ viÖc lµm

B×nh ®¼ng vÒ viÖc lµm lµ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò

cã ý nghÜa quan träng nhÊt víi cuéc sèng vµ vÞ thÕ cña

phô n÷, bëi lÏ nã lµ tiÒn ®Ò ®Ó gióp phô n÷ tù chñ vÒ

ph­¬ng diÖn kinh tÕ, qua ®ã tho¸t khái ®Þa vÞ phô

thuéc vµo ®µn «ng.

§iÒu 11 CEDAW yªu cÇu c¸c quèc gia thµnh viªn

ph¶i ¸p dông c¸c biÖn ph¸p thÝch hîp ®Ó xãa bá sù ph©n

biÖt ®èi xö chèng l¹i phô n÷ trong tÊt c¶ c¸c khÝa c¹nh

cña lÜnh vùc viÖc lµm, cô thÓ lµ trong c¸c vÊn ®Ò nh­

quyÒn ®­îc lµm viÖc; quyÒn cã c¸c c¬ héi viÖc lµm (bao

gåm viÖc ¸p dông nh÷ng tiªu chuÈn nh­ nhau khi tuyÓn

dông); quyÒn tù do lùa chän ngµnh, nghÒ vµ viÖc lµm;

c¸c quyÒn liªn quan ®Õn viÖc th¨ng tiÕn, an ninh viÖc

lµm, phóc lîi, ®µo t¹o nghÒ, ®µo t¹o, huÊn luyÖn n©ng

cao; quyÒn b×nh ®¼ng trong tr¶ thï lao vµ trong ®èi xö,

®¸nh gi¸ trong c«ng viÖc; quyÒn ®­îc h­ëng an sinh x·

héi; quyÒn ®­îc b¶o vÖ søc kháe vµ an toµn lao ®éng, kÓ

c¶ b¶o vÖ chøc n¨ng sinh ®Î (Kho¶n 1).

Kho¶n 2 §iÒu 11 nªu nh÷ng biÖn ph¸p cô thÓ mµ

c¸c quèc gia thµnh viªn ph¶i thùc hiÖn ®Ó ng¨n chÆn sù

ph©n biÖt ®èi xö chèng l¹i phô n÷ trong quan hÖ viÖc

159 160

lµm v× lý do h«n nh©n hay sinh ®Î, trong ®ã bao gåm: a)

CÊm kû luËt, sa th¶i phô n÷ víi lý do cã thai, nghØ ®Î

hay kÕt h«n; b) ¸p dông chÕ ®é nghØ ®Î vÉn h­ëng

l­¬ng, th©m niªn vµ c¸c phóc lîi x· héi nh­ khi ®ang

lµm viÖc; c) KhuyÕn khÝch cung cÊp nh÷ng dÞch vô x·

héi cÇn thiÕt hç trî cho c¸c bËc cha mÑ ®Ó hä cã thÓ

ch¨m sãc con c¸i; d) B¶o vÖ ®Æc biÖt ®èi víi phô n÷ trong

thêi kú mang thai tr­íc nh÷ng c«ng viÖc ®éc h¹i; e)

§Þnh kú xem xÐt l¹i, söa ®æi, bæ sung c¸c quy ®Þnh ph¸p

luËt vÒ b¶o vÖ phô n÷.

k. QuyÒn b×nh ®¼ng cña phô n÷ trong vÊn ®Ò ch¨m

sãc søc kháe

Ch¨m sãc søc kháe lµ mét nhu cÇu thiÕt yÕu cña con

ng­êi nh­ng cã ý nghÜa ®Æc biÖt víi phô n÷. §iÒu nµy lµ

bëi kh¸c víi ®µn «ng, phô n÷ ph¶i g¸nh v¸c chøc n¨ng

sinh në vµ nu«i con – chøc n¨ng mµ hµm chøa rÊt

nhiÒu rñi ro vÒ søc kháe. Tuy nhiªn, ®iÒu bÊt hîp lý lµ

trªn thùc tÕ, phô n÷ th­êng ph¶i chÞu thiÖt thßi trong

viÖc h­ëng thô quyÒn nµy do dÞch vô ch¨m sãc søc

khoÎ ë c¸c quèc gia th­êng lµ dÞch vô tr¶ tiÒn, trong

khi xÐt chung phô n÷ cã thu nhËp thÊp h¬n nhiÒu so

víi nam giíi.

§iÒu 12 CEDAW yªu cÇu c¸c quèc gia thµnh viªn

ph¶i ¸p dông tÊt c¶ c¸c biÖn ph¸p thÝch hîp ®Ó xãa bá sù

ph©n biÖt ®èi xö chèng l¹i phô n÷ trong lÜnh vùc ch¨m

sãc søc kháe, nh»m b¶o ®¶m phô n÷ ®­îc b×nh ®¼ng víi

nam giíi trong viÖc tiÕp cËn víi c¸c dÞch vô ch¨m sãc søc

kháe, kÓ c¶ dÞch vô kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh. §iÒu nµy còng

yªu cÇu c¸c quèc gia thµnh viªn C«ng ­íc ph¶i b¶o ®¶m

cho phô n÷ c¸c dÞch vô ch¨m sãc søc kháe ®Æc biÖt cã liªn

quan ®Õn chøc n¨ng lµm mÑ, cô thÓ lµ nh÷ng dÞch vô vÒ

thai nghÐn, sinh ®Î vµ nu«i con, vµ ph¶i b¶o ®¶m lµ

nh÷ng dÞch vô nµy ®­îc cung cÊp cho phô n÷ mét c¸ch

miÔn phÝ nÕu cÇn thiÕt.

l. QuyÒn b×nh ®¼ng cña phô n÷ trong ®êi sèng kinh tÕ

vµ x· héi

Thùc tÕ ë kh¾p n¬i trªn thÕ giíi cho thÊy, trªn lÜnh

vùc kinh tÕ, phô n÷ th­êng bÞ ph©n biÖt ®èi xö trong

viÖc h­ëng trî cÊp gia ®×nh, qu¶n lý, sö dông tµi s¶n,

thÕ chÊp vµ vay vèn ng©n hµng... Cïng víi viÖc lµm, ®©y

lµ nh÷ng tiÒn ®Ò quyÕt ®Þnh kh¶ n¨ng vÒ tµi chÝnh cña

phô n÷ - mét trong nh÷ng yÕu tè thiÕt yÕu t¹o nªn vÞ

thÕ b×nh ®¼ng nam n÷. VÒ ph­¬ng diÖn x· héi, do g¸nh

nÆng ®a vai trß vÒ giíi, phô n÷ th­êng cã rÊt Ýt thêi gian

vui ch¬i, gi¶i trÝ vµ h­ëng thô ®êi sèng v¨n ho¸, trong

khi ®iÒu nµy ®­îc xem lµ mét trong nh÷ng biÓu hiÖn

thùc chÊt cña sù b×nh ®¼ng nam n÷.

ChÝnh v× vËy, §iÒu 13 CEDAW yªu cÇu c¸c quèc gia

b¶o ®¶m cho phô n÷ ®­îc b×nh ®¼ng víi nam giíi trong

161 162

ba khÝa c¹nh: (I) H­ëng c¸c phóc lîi gia ®×nh; (II) TÝn

dông, ng©n hµng (vÝ dô nh­: vay tiÒn cña ng©n hµng,

thÕ chÊp tµi s¶n vµ tham gia c¸c lo¹i h×nh tÝn dông..) vµ

(III) Tham gia c¸c ho¹t ®éng gi¶i trÝ vµ v¨n ho¸.

m. B×nh ®¼ng trong c¸c quan hÖ d©n sù

§iÒu 15 CEDAW kh«ng chØ kh¼ng ®Þnh vÞ thÕ b×nh

®¼ng cña phô n÷ víi nam giíi tr­íc ph¸p luËt mµ c¶

trong nh÷ng quan hÖ d©n sù cô thÓ - lÜnh vùc mµ theo

truyÒn thèng v¨n ho¸ cña nhiÒu x· héi, phô n÷ th­êng

ph¶i chÞu sù ph©n biÖt ®èi xö nÆng nÒ so víi ®µn «ng.

Theo §iÒu nµy, c¸c quèc gia thµnh viªn ph¶i b¶o ®¶m

cho phô n÷ cã vÞ thÕ b×nh ®¼ng víi nam giíi trong mäi

quan hÖ d©n sù, cô thÓ lµ trong c¸c vÊn ®Ò nh­ giao kÕt

c¸c hîp ®ång, qu¶n lý tµi s¶n, tù do ®i l¹i, lùa chän n¬i

c­ tró vµ trong c¸c ho¹t ®éng tè tông... §iÒu nµy còng

quy ®Þnh tÊt c¶ c¸c hîp ®ång vµ giÊy tê d©n sù mµ cã néi

dung h¹n chÕ t­ c¸ch ph¸p lý cña phô n÷ ph¶i bÞ coi lµ

v« gi¸ trÞ vµ kh«ng cã hiÖu lùc thi hµnh.

Trong KhuyÕn nghÞ chung sè 21 th«ng qua t¹i phiªn

häp lÇn thø 11 n¨m 1992, ñy ban CEDAW nªu r»ng, viÖc

giíi h¹n c¸c quyÒn cña phô n÷ trong viÖc ký kÕt hîp ®ång,

tù do lùa chän chç ë hay tiÕp cËn víi tßa ¸n vµ dÞch vô

ph¸p luËt,v.v. ®Òu lµm h¹n chÕ nghiªm träng kh¶ n¨ng tù

chñ trong cuéc sèng cña phô n÷ vµ ®Òu bÞ coi lµ ph©n biÖt

®èi xö chèng l¹i phô n÷ (c¸c ®o¹n 7,8,9). ñy ban còng cho

r»ng, nh÷ng phô n÷ nhËp c­ sèng vµ lµm viÖc t¹m thêi ë

n­íc ngoµi víi chång hay b¹n t×nh còng ph¶i ®­îc b×nh

®¼ng vÒ t­ c¸ch ph¸p lý víi ng­êi chång hay b¹n t×nh ®ã

(®o¹n 10).

n. QuyÒn b×nh ®¼ng trong quan hÖ h«n nh©n, gia ®×nh

§iÒu 16 CEDAW ®Ò cËp viÖc xo¸ bá sù ph©n biÖt ®èi

xö chèng l¹i phô n÷ trªn lÜnh vùc riªng t­ mµ cã ý

nghÜa rÊt quan träng ®Õn cuéc sèng cña con ng­êi nãi

chung vµ cña phô n÷ nãi riªng, ®ã lµ h«n nh©n, gia

®×nh. §iÒu nµy xuÊt ph¸t tõ thùc tÕ lµ trong hÇu hÕt c¸c

x· héi, phô n÷ th­êng ph¶i chÞu ®ùng sù ®èi xö bÊt b×nh

®¼ng ngay trong gia ®×nh, thÓ hiÖn ë c¸c h×nh thøc nh­

h«n nh©n c­ìng bøc (hay s¾p ®Æt), quyÒn quyÕt ®Þnh vÒ

con c¸i, qu¶n lý tµi s¶n, quyÒn ®­îc nghØ ng¬i... Sù ph©n

biÖt ®èi xö chèng l¹i phô n÷ trªn lÜnh vùc nµy th­êng

b¾t nguån tõ c¸c tËp tôc truyÒn thèng - khÝa c¹nh cã

søc ú lín nhÊt. Bï l¹i, sù thay ®æi trªn lÜnh vùc nµy

®­îc coi lµ mét trong nh÷ng yÕu tè cã ý nghÜa quyÕt

®Þnh ®Ó phô n÷ ®¹t ®­îc sù b×nh ®¼ng mét c¸ch ®Çy ®ñ

víi ®µn «ng.

C¸c khÝa c¹nh chñ yÕu ®­îc ®Ò cËp trong §iÒu 16

bao gåm: (1) B×nh ®¼ng vÒ kÕt h«n, thÓ hiÖn ë viÖc phô

n÷ ®­îc tù do quyÕt ®Þnh viÖc kÕt h«n vµ lùa chän ng­êi

163 164

phèi ngÉu. VÊn ®Ò nµy liªn quan ®Õn tr¸ch nhiÖm cña

c¸c nhµ n­íc trong viÖc quy ®Þnh ®é tuæi kÕt h«n tèi

thiÓu, viÖc ®¨ng ký kÕt h«n, chÕ ®é h«n nh©n tù nguyÖn,

cÊm chÕ ®é ®a thª còng nh­ viÖc t¶o h«n cho trÎ em; (2)

B×nh ®¼ng trong h«n nh©n vµ khi h«n nh©n kÕt thóc,

thÓ hiÖn ë viÖc phô n÷ ®­îc b×nh ®¼ng víi chång c¶

trong thêi gian h«n nh©n vµ khi ®· ly h«n. §iÒu nµy

liªn quan ®Õn mét lo¹t vÊn ®Ò tõ qu¶n lý tµi s¶n chung

trong gia ®×nh; quyÒn vµ tr¸ch nhiÖm víi con c¸i; viÖc

x¸c ®Þnh sè con, kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c lÇn sinh; viÖc cho,

nhËn con nu«i; nh÷ng tù do c¸ nh©n nh­ viÖc lùa chän

hä tªn, quyÕt ®Þnh lùa chän nghÒ nghiÖp, viÖc lµm cña

b¶n th©n mµ kh«ng bÞ phô thuéc bëi ng­êi chång.

Hép 12: KÕt luËn cña ñy ban xãa bá ph©n biÖt ®èi xö chèng l¹i phô n÷ (CEDAW)

vÒ ViÖt Nam (2007)

Sau khi xem xÐt b¸o c¸o ®Þnh kú cña ViÖt

Nam, ñy ban xãa bá ph©n biÖt ®èi xö chèng

l¹i phô n÷ (CEDAW) cña Liªn hîp quèc ®· cã

b¶n kÕt luËn. D­íi ®©y lµ mét sè trÝch ®o¹n:

…

1. ñy ban ®· xem xÐt B¸o c¸o ghÐp ®Þnh kú

thø 5 vµ 6 cña ViÖt Nam (CEDAW/C/VNM/5-6)

t¹i Phiªn häp thø 759 vµ 760 ngµy 17 th¸ng 1

n¨m 2007.

...

13. ñy ban khuyÕn nghÞ quèc gia tiÕn hµnh

c¸c biÖn ph¸p ®Ó cã nh÷ng thay ®æi th¸i ®é

gia tr­ëng truyÒn thèng vµ nh÷ng ®Þnh kiÕn

vÒ vai trß giíi. Nh÷ng biÖn ph¸p nh­ vËy ph¶i

bao gåm c¸c chiÕn dÞch n©ng cao nhËn thøc

vµ gi¸o dôc c«ng chóng ®èi víi phô n÷ vµ trÎ

em g¸i, còng nh­ nam giíi vµ trÎ em trai, víi

môc ®Ých xãa bá c¸c khu«n mÉu g¾n víi

nh÷ng ®Þnh kiÕn truyÒn thèng vÒ vai trß vÒ

giíi trong gia ®×nh vµ ngoµi x· héi, phï hîp

víi c¸c §iÒu 2(f) vµ §iÒu 5(a) cña C«ng ­íc

(CEDAW). CÇn chó ý ®Æc biÖt ®Õn vai trß cña

b¸o chÝ trong viÖc duy tr× nh÷ng khu«n mÉu

®Þnh kiÕn nh­ vËy còng nh­ vai trß cña b¸o

chÝ trong viÖc gãp phÇn lµm thay ®æi v¨n hãa

vµ x· héi nh»m h­íng tíi mét m«i tr­êng ñng

hé b×nh ®¼ng giíi. ñy ban ®Æc biÖt khuyÕn

nghÞ tiÕn hµnh dÞch néi dung C«ng ­íc sang

ng«n ng÷ cña c¸c d©n téc thiÓu sè, ®ång thêi

cã c¸c ch­¬ng tr×nh ph¸t thanh ®Ó phæ biÕn

th­êng kú th«ng tin vÒ C«ng ­íc vµ vÒ b×nh

®¼ng giíi b»ng c¸c ng«n ng÷ cña nh÷ng d©n

téc thiÓu sè.

...

165 166

15. ñy ban kªu gäi quèc gia th­êng xuyªn

rµ so¸t c¸c môc tiªu vÒ sù tham gia cña phô

n÷ trong ®êi sèng x· héi vµ viÖc ra c¸c quyÕt

®Þnh. ñy ban khuyÕn khÝch quèc gia thµnh

viªn ®­a ra nh÷ng biÖn ph¸p cô thÓ, víi mèc

thêi gian cô thÓ, kÓ c¶ viÖc sö dông c¸c biÖn

ph¸p ®Æc biÖt t¹m thêi theo §iÒu 4, kho¶n 1

cña C«ng ­íc vµ KhuyÕn nghÞ chung sè 25

nh»m thóc ®Èy sù tham gia ®Çy ®ñ vµ b×nh

®¼ng cña phô n÷ trong ®êi sèng chÝnh trÞ ë

tÊt c¶ c¸c cÊp, ®Æc biÖt ë nh÷ng vÞ trÝ ®­îc

bÇu vµ bæ nhiÖm, kÓ c¶ c¸c vÞ trÝ l·nh ®¹o

trong c¸c tæ chøc quÇn chóng vµ ë cÊp

x·/ph­êng...

16. MÆc dï hoan nghªnh viÖc x©y dùng

LuËt Phßng chèng b¹o lùc gia ®×nh, ñy ban

vÉn tiÕp tôc quan ng¹i vÒ viÖc thiÕu th«ng tin

vµ sè liÖu vÒ tÊt c¶ c¸c h×nh thøc b¹o lùc

chèng l¹i phô n÷ vµ trÎ em g¸i, thiÕu th«ng

tin vÒ nh÷ng biÖn ph¸p ®­îc ¸p dông ®Ó ng¨n

chÆn vµ ®Êu tranh víi n¹n b¹o lùc chèng l¹i

phô n÷, gåm c¶ c¸c dÞch vô hç trî n¹n nh©n,

truy tè vµ trõng ph¹t thñ ph¹m g©y ra tÊt c¶

nh÷ng h×nh thøc b¹o lùc.

...

33. ñy ban ghi nhËn viÖc tu©n thñ b¶y v¨n

kiÖn quèc tÕ chñ yÕu vÒ quyÒn con ng­êi cña

quèc gia sÏ t¨ng c­êng viÖc thô h­ëng c¸c

quyÒn con ng­êi vµ tù do c¬ b¶n trong tÊt c¶

c¸c lÜnh vùc ®êi sèng cña phô n÷. Do ®ã, ñy

ban khuyÕn khÝch ChÝnh phñ ViÖt Nam xem

xÐt viÖc phª chuÈn c¸c ®iÒu ­íc mµ ViÖt Nam

hiÖn ch­a lµ thµnh viªn, cô thÓ lµ C«ng ­íc

vÒ chèng tra tÊn vµ c¸c h×nh thøc ®èi xö hoÆc

trõng ph¹t tµn ¸c, v« nh©n ®¹o hay h¹ nhôc

vµ C«ng ­íc quèc tÕ vÒ b¶o vÖ c¸c quyÒn cña

tÊt c¶ ng­êi lao ®éng di tró vµ thµnh viªn gia

®×nh cña hä.

...

2.3.3.2. QuyÒn trÎ em

Sù ra ®êi cña kh¸i niÖm quyÒn trÎ em ®· më réng c¬

së cña c¸c ho¹t ®éng b¶o vÖ trÎ em tõ c¸c khÝa c¹nh ®¹o

®øc, x· héi sang khÝa c¹nh ph¸p lý, b¸c bá hoµn toµn

quan niÖm tr­íc ®©y coi trÎ em nh­ lµ nh÷ng ®èi t­îng

hoµn toµn phô thuéc, thËm chÝ, lµ mét d¹ng “tµi s¶n”

cña c¸c bËc cha mÑ. §iÒu nµy lµ bëi mét khi trÎ em ®­îc

coi lµ mét chñ thÓ cña quyÒn, c¸c hµnh ®éng liªn quan

®Õn trÎ em sÏ kh«ng cßn ®¬n thuÇn ®Æt trªn nÒn t¶ng

cña t×nh th­¬ng, lßng nh©n ®¹o hay sù che chë n÷a, mµ

167 168

cßn lµ nghÜa vô cña c¸c chñ thÓ cã liªn quan, kÓ c¶ c¸c

bËc cha mÑ.

TrÎ em còng lµ nh÷ng con ng­êi, lµ c«ng

d©n cña ®Êt n­íc, lµ thµnh viªn cña x· héi

chø kh«ng ph¶i lµ vËt së h÷u cña c¸c bËc cha

mÑ.

TrÎ em còng lµ chñ thÓ cña quyÒn con

ng­êi chø kh«ng ph¶i lµ ®èi t­îng cña lßng

th­¬ng h¹i cña x· héi.

KÓ tõ sau UDHR (1948), Liªn hîp quèc ®· quan

t©m nhiÒu h¬n vµ nhÊn m¹nh tÇm quan träng cña b¶o

vÖ trÎ em. Víi mÖnh ®Ò më ®Çu phæ biÕn trong UDHR

vµ hai c«ng ­íc ICCPR vµ ICESCR lµ mäi ng­êi cã

quyÒn hoÆc bÊt cø ng­êi nµo ®Òu cã quyÒn..., trÎ em

®­îc thõa nhËn lµ chñ thÓ b×nh ®¼ng víi ng­êi lín trong

viÖc h­ëng tÊt c¶ c¸c quyÒn vµ tù do c¬ b¶n ®­îc ghi

nhËn trong luËt nh©n quyÒn quèc tÕ.

Tuy nhiªn, nh­ ®· ®Ò cËp ë trªn, c¸ch tiÕp cËn “cµo

b»ng” vÞ thÕ chñ thÓ cña quyÒn gi÷a ng­êi lín vµ trÎ em

còng kh«ng hoµn toµn phï hîp, do ®Æc tr­ng cña trÎ em

lµ cßn non nít c¶ vÒ thÓ chÊt lÉn tinh thÇn. Bëi vËy, ngay

trong UDHR, ICCPR vµ ICESCR, trÎ em ®· ®­îc ghi

nhËn nh÷ng quyÒn ®Æc thï, ®Æc biÖt lµ quyÒn ®­îc ch¨m

sãc, gi¸o d­ìng vµ ®­îc b¶o vÖ ®Æc biÖt. Dùa trªn c¸ch

tiÕp cËn ®ã, n¨m 1959, §¹i héi ®ång Liªn hîp quèc ®·

th«ng qua mét v¨n kiÖn riªng vÒ quyÒn trÎ em (Tuyªn bè

cña Liªn hîp quèc vÒ quyÒn trÎ em). Tuyªn bè nµy lµ tiÒn

®Ò ®Ó Liªn hîp quèc x©y dùng vµ th«ng qua C«ng ­íc vÒ

quyÒn trÎ em (CRC) vµo ngµy 20-11-1989.

TrÎ em còng lµ nh÷ng con ng­êi nh­ng lµ

nh÷ng con ng­êi cßn non nít c¶ vÒ thÓ chÊt,

tinh thÇn, ch­a thÓ tù nu«i d­ìng, b¶o vÖ

m×nh. V× vËy, trÎ em cã quyÒn ®­îc ch¨m sãc

vµ b¶o vÖ ®Æc biÖt.

TÝnh ®Õn thêi ®iÓm hiÖn nay, CRC vÉn lµ v¨n kiÖn

quèc tÕ c¬ b¶n vµ toµn diÖn nhÊt vÒ quyÒn trÎ em. MÆc

dï vËy, ®©y kh«ng ph¶i lµ v¨n kiÖn quèc tÕ duy nhÊt vÒ

vÊn ®Ò nµy. §Ó thÊy ®­îc toµn bé khu«n khæ ph¸p lý

quèc tÕ vÒ quyÒn vµ b¶o vÖ quyÒn trÎ em, cÇn nghiªn

cøu nhiÒu v¨n kiÖn kh¸c, trong ®ã tiªu biÓu lµ hai NghÞ

®Þnh th­ kh«ng b¾t buéc bæ sung CRC (vÒ sö dông trÎ

em trong c¸c cuéc xung ®ét vò trang vµ vÒ bu«n b¸n trÎ

em, bãc lét vµ v¨n ho¸ phÈm khiªu d©m trÎ em, cïng

®­îc §¹i héi ®ång Liªn hîp quèc th«ng qua n¨m 2000),

c¸c c«ng ­íc vµ khuyÕn nghÞ cã liªn quan cña ILO mµ

tiªu biÓu lµ C«ng ­íc sè 138 vÒ tuæi lao ®éng tèi thiÓu

vµ C«ng ­íc sè 182 vÒ xãa bá nh÷ng h×nh thøc lao ®éng

trÎ em tåi tÖ nhÊt, c¸c tuyªn bè, h­íng dÉn, quy t¾c

169 170

chuÈn tèi thiÓu cña Liªn hîp quèc vÒ t­ ph¸p ng­êi

ch­a thµnh niªn vµ mét sè v¨n kiÖn kh¸c...

CRC lµ §iÒu ­íc quèc tÕ vÒ quyÒn con ng­êi cña

Liªn hîp quèc cã sè l­îng quèc gia thµnh viªn cao nhÊt

tõ tr­íc ®Õn nay. HiÖn t¹i, gÇn nh­ tÊt c¶ c¸c quèc gia

thµnh viªn cña Liªn hîp quèc ®· phª chuÈn hoÆc gia

nhËp c«ng ­íc nµy, chØ cßn Hoa Kú vµ Somali. T­ t­ëng

xuyªn suèt vµ còng lµ thÓ hiÖn c¸ch tiÕp cËn cña C«ng

­íc lµ: TrÎ em lµ nh÷ng chñ thÓ cña c¸c quyÒn vµ cña

qu¸ tr×nh ph¸t triÓn chø kh«ng ph¶i lµ ®èi t­îng ®­îc

h­ëng sù quan t©m, th­¬ng h¹i hay lßng tõ thiÖn thuÇn

tuý; vµ, trÎ em lµ nh÷ng con ng­êi nh­ng lµ mét nhãm

x· héi dÔ bÞ tæn th­¬ng, cã nh÷ng nhu cÇu ®Æc biÖt, vµ cã

quyÒn ®­îc h­ëng sù ch¨m sãc, b¶o vÖ mét c¸ch ®Æc biÖt.

C¸ch tiÕp cËn kÓ trªn cña CRC b¶o ®¶m th¸i ®é vµ

hµnh ®éng cã tr¸ch nhiÖm cña mäi chñ thÓ trong c¸c

vÊn ®Ò cã liªn quan ®Õn trÎ em. Nã kh¸c víi nh÷ng c¸ch

tiÕp cËn dùa trªn t×nh th­¬ng, lßng nh©n ®¹o, sù che

chë hay cµo b»ng vÞ thÕ cña trÎ em vµ ng­êi lín ®· phæ

biÕn trong c¸c x· héi tr­íc ®ã.

VÒ néi dung, so víi c¸c v¨n kiÖn tr­íc ®ã vÒ quyÒn

trÎ em, CRC cã nh÷ng ®iÓm næi bËt lµ:

- C«ng ­íc ®­a ra mét ®Þnh nghÜa chung vÒ trÎ em

¸p dông cho mäi x· héi trªn thÕ giíi mµ kh«ng cã sù

ph©n biÖt vÒ bÊt cø yÕu tè nµo vÒ chÝnh trÞ, kinh tÕ,

truyÒn thèng v¨n ho¸, phong tôc tËp qu¸n...

- C«ng ­íc x¸c lËp mét tËp hîp c¸c quyÒn trÎ em mµ

cã nhiÒu quyÒn tr­íc ®ã ch­a tõng ®­îc ph¸p ®iÓn ho¸

trong luËt quèc tÕ, nh»m b¶o ®¶m cho trÎ em ®­îc b¶o vÖ,

ch¨m sãc mét c¸ch cã hiÖu qu¶ vµ ®­îc ph¸t triÓn toµn

diÖn c¶ vÒ thÓ chÊt, trÝ tuÖ, t×nh c¶m, ®¹o ®øc vµ x· héi;

- C«ng ­íc ®Ò cËp ®Õn viÖc b¶o vÖ nh÷ng nhãm trÎ

em cã hoµn c¶nh ®Æc biÖt khã kh¨n (chø kh«ng chØ ®Õn

trÎ em nãi chung), cô thÓ nh­ trÎ em khuyÕt tËt, trÎ em

bÞ mÊt m«i tr­êng gia ®×nh, trÎ em m¹i d©m, trÎ em

lµm tr¸i ph¸p luËt, trÎ em trong xung ®ét vò trang...

- C«ng ­íc ®Ò cËp viÖc gi¶i quyÕt nh÷ng th¸ch thøc

cÊp b¸ch mµ trÎ em ®ang gÆp ph¶i nh­ l¹m dông t×nh

dôc trÎ em, bãc lét lao ®éng, bu«n b¸n trÎ em, trÎ em bÞ

buéc cÇm sóng, t¸c ®éng cña ma tuý víi trÎ em...;

- C«ng ­íc x¸c lËp mét c¬ chÕ ph¸p lý ®Ó theo dâi,

gi¸m s¸t sù tiÕn bé cña c¸c quèc gia trong viÖc b¶o ®¶m

c¸c quyÒn trÎ em.

C¸c quyÒn cña trÎ em ¸p dông cho mäi

ng­êi d­íi 18 tuæi, kh«ng cã bÊt kú sù ph©n

biÖt vÒ bÊt cø yÕu tè nµo.

a. §Þnh nghÜa trÎ em

Theo §iÒu 1 CRC, trÎ em lµ nh÷ng ng­êi d­íi 18

tuæi, trõ khi ph¸p luËt quèc gia quy ®Þnh kh¸c. Nh­

vËy, ®©y lµ mét quy ®Þnh më, trong ®ã møc trÇn tuæi 18

®­îc coi lµ møc tiªu chuÈn nh­ng kh«ng ph¶i cè ®Þnh,

171 172

b¾t buéc víi mäi quèc gia. Nãi c¸ch kh¸c, ®iÒu nµy cho

phÐp c¸c quèc gia cã thÓ quy ®Þnh ®é tuæi ®­îc coi lµ trÎ

em thÊp h¬n 18 tuæi, vµ v× vËy, ®é tuæi ®­îc coi lµ trÎ

em cã thÓ kh¸c nhau gi÷a c¸c n­íc thµnh viªn.

TrÎ em lµ nh÷ng ng­êi d­íi 18 tuæi, trõ khi

ph¸p luËt quèc gia quy ®Þnh kh¸c.

VÒ nguyªn t¾c, nÕu møc trÇn ®é tuæi ®­îc coi lµ trÎ

em cµng cao vµ mang tÝnh cè ®Þnh, th× sè l­îng trÎ em

®­îc b¶o vÖ bëi CRC sÏ cµng lín. Hay nãi c¸ch kh¸c,

c¸ch quy ®Þnh mang tÝnh “mÒm dÎo” nh­ §iÒu 1 CRC cã

thÓ lµm sè l­îng trÎ em ®­îc b¶o vÖ theo c«ng ­íc bÞ

gi¶m ®i ë mét sè quèc gia. Tuy nhiªn, chÝnh c¸ch quy

®Þnh mÒm dÎo nh­ vËy l¹i cã t¸c dông tÝch cùc lµ tèi ®a

hãa sè l­îng quèc gia chÊp nhËn c«ng ­íc. Tõ thùc tÕ

®ã, tÝnh ®Õn sù kh¸c nhau vÒ nhËn thøc ë c¸c quèc gia

vÒ ®é tuæi ®­îc coi lµ trÎ em vµ ®Æt môc tiªu sè l­îng

thµnh viªn CRC lªn hµng ®Çu nªn Liªn hîp quèc ®· ®­a

ra quy ®Þnh vÒ ®é tuæi trÎ em nh­ §iÒu 1 cña CRC.

Còng theo ®Þnh nghÜa kÓ trªn, CRC kh«ng quy ®Þnh

tõ khi nµo ®­îc coi lµ trÎ em, nh­ng theo Lêi nãi ®Çu

th×: “...trÎ em cÇn ph¶i ®­îc b¶o vÖ vµ ch¨m sãc ®Æc biÖt,

kÓ c¶ sù b¶o vÖ thÝch hîp vÒ mÆt ph¸p lý tõ tr­íc còng

nh­ sau khi ra ®êi”. Quy ®Þnh nµy hµm nghÜa r»ng, viÖc

b¶o vÖ, ch¨m sãc trÎ em cÇn ph¶i ®­îc thùc hiÖn ngay

tõ nh÷ng giai ®o¹n “trøng n­íc” chø kh«ng ®îi ®Õn lóc

trÎ chµo ®êi.

b. C¸c nguyªn t¾c cña quyÒn trÎ em

Theo c¸c chuyªn gia vÒ quyÒn trÎ em, cã bèn nguyªn

t¾c c¬ b¶n lµm nÒn t¶ng cho CRC, ®ã lµ:

Nguyªn t¾c 1: Kh«ng ph©n biÖt ®èi xö

Nguyªn t¾c nµy ®­îc nªu ë §iÒu 2. §iÓm ®Æc biÖt so

víi quy ®Þnh vÒ vÊn ®Ò nµy trong c¸c ®iÒu ­íc quèc tÕ

kh¸c lµ ë ®©y, sù ph©n biÖt ®èi xö trÎ em ®­îc g¾n víi

sù ph©n biÖt ®èi xö víi cha mÑ, ng­êi gi¸m hé hay c¸c

thµnh viªn trong gia ®×nh cña trÎ. Cô thÓ, §iÒu 2 yªu

cÇu c¸c quèc gia xo¸ bá mäi sù ph©n biÖt ®èi xö vÒ

chñng téc, mµu da, giíi tÝnh, ng«n ng÷, t«n gi¸o, quan

®iÓm chÝnh trÞ hoÆc quan ®iÓm kh¸c, nguån gèc d©n téc,

s¾c téc hay x· héi, tµi s¶n, khuyÕt tËt, thµnh phÇn xuÊt

th©n hay ®Þa vÞ kh¸c cña trÎ em, cha mÑ, ng­êi gi¸m hé

hîp ph¸p, hoÆc nh÷ng thµnh viªn kh¸c trong gia ®×nh

cña trÎ em.

Nguyªn t¾c 2: Lîi Ých tèt nhÊt dµnh cho trÎ em

Nguyªn t¾c nµy ®­îc nªu ë §iÒu 3 vµ ®­îc nh¾c l¹i

trong nhiÒu ®iÒu kho¶n kh¸c cña CRC, bao gåm c¸c

§iÒu 9, 18, 20 vµ 21. Theo nguyªn t¾c nµy, lîi Ých cña

trÎ em ph¶i ®­îc ­u tiªn xem xÐt trong mäi ho¹t ®éng

cã liªn quan ®Õn trÎ em cña mäi chñ thÓ, chø kh«ng chØ

173 174

giíi h¹n trong c¸c tiÕn tr×nh lËp ph¸p, hµnh ph¸p hay

t­ ph¸p cña c¸c c¬ quan nhµ n­íc. VÒ khÝa c¹nh nµy,

§iÒu 3 x¸c ®Þnh tr¸ch nhiÖm cña Nhµ n­íc trong viÖc

nu«i d­ìng, ch¨m sãc trÎ em trong tr­êng hîp cha mÑ

hoÆc nh÷ng chñ thÓ cã liªn quan kh¸c kh«ng thÓ thùc

hiÖn hoÆc hoµn thµnh tr¸ch nhiÖm Êy.

Nguyªn t¾c 3: Sù sèng cßn vµ ph¸t triÓn cña

trÎ em

§iÒu 6 thõa nhËn quyÒn sèng nh­ lµ mét quyÒn cè

h÷u cña trÎ em vµ quy ®Þnh tr¸ch nhiÖm cña c¸c quèc

gia trong viÖc b¶o ®¶m sù sèng cßn vµ ph¸t triÓn cña trÎ

ë møc cao nhÊt.

Liªn quan ®Õn quy ®Þnh trong §iÒu 6, cã hai khÝa

c¹nh cÇn chó ý ®ã lµ:

Thø nhÊt, “sèng cßn” (survival) lµ mét trong nh÷ng

thuËt ng÷ ®Æc thï ®­îc sö dông trong C«ng ­íc vÒ

quyÒn trÎ em. Do trÎ em lµ nh÷ng chñ thÓ cßn non nít

c¶ vÒ thÓ chÊt vµ tinh thÇn nªn kh¸c víi ng­êi lín, viÖc

b¶o vÖ sù sèng cßn cña trÎ kh«ng chØ ®ßi hái c¸c biÖn

ph¸p th«ng th­êng cÇn thiÕt ®Ó b¶o vÖ tÝnh m¹ng, mµ

cßn bao gåm c¸c biÖn ph¸p phßng ngõa vÒ søc kháe nh­

tiªm chñng, dinh d­ìng, ch¨m sãc...

Thø hai, sù ph¸t triÓn cña trÎ em cÇn ®­îc hiÓu

mét c¸ch toµn diÖn, theo ®ã kh«ng chØ bao gåm ph­¬ng

diÖn thÓ chÊt, mµ cßn vÒ c¸c ph­¬ng diÖn trÝ tuÖ, t×nh

c¶m, ®¹o ®øc, x· héi.

Nguyªn t¾c 4: T«n träng ý kiÕn, quan ®iÓm cña

trÎ em

§iÒu 12 thõa nhËn trÎ em cã quyÒn bµy tá ý kiÕn,

quan ®iÓm riªng cña m×nh vÒ c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn

trÎ, trong mäi hoµn c¶nh, kÓ c¶ trong ho¹t ®éng tè tông,

®ång thêi yªu cÇu c¸c quèc gia thµnh viªn ph¶i b¶o ®¶m

cho trÎ em cã kh¶ n¨ng vµ c¬ héi h×nh thµnh vµ nãi lªn

nh÷ng ý kiÕn, quan ®iÓm cña m×nh còng nh­ ph¶i t«n

träng nh÷ng quan ®iÓm, ý kiÕn cña trÎ mét c¸ch thÝch

®¸ng víi ®é tuæi vµ møc ®é tr­ëng thµnh cña trÎ.

CÇn hiÓu r»ng, viÖc bµy tá ý kiÕn, quan ®iÓm cña

trÎ cã thÓ ®­îc thùc hiÖn ë mäi m«i tr­êng (trong gia

®×nh, céng ®ång vµ ngoµi x· héi...) mét c¸ch trùc tiÕp

hoÆc gi¸n tiÕp th«ng qua ng­êi ®¹i diÖn, d­íi nhiÒu

h×nh thøc thÝch hîp, ch¼ng h¹n nh­: ph¸t biÓu t¹i c¸c

cuéc häp, viÕt th­, th«ng qua c¸c ph­¬ng tiÖn th«ng tin

®¹i chóng... Còng cÇn hiÓu r»ng, quy ®Þnh kÓ trªn

kh«ng cã nghÜa lµ cha mÑ, Nhµ n­íc vµ c¸c chñ thÓ kh¸c

ph¶i nghe theo c¸c ý kiÕn, quan ®iÓm cña trÎ trong mäi

tr­êng hîp, mµ chØ ®Æt ra nghÜa vô cho c¸c chñ thÓ ph¶i

l¾ng nghe, t«n träng, nghiªm tóc xem xÐt vµ thùc hiÖn

c¸c ý kiÕn, quan ®iÓm ®ã nÕu thÊy chóng hîp lý vµ cã

thÓ ¸p dông.

175 176

C¸c nguyªn t¾c cña quyÒn trÎ em

Nguyªn t¾c 1: Kh«ng ph©n biÖt ®èi xö

Nguyªn t¾c 2: Lîi Ých tèt nhÊt dµnh cho trÎ em

Nguyªn t¾c 3: Sù sèng cßn vµ ph¸t triÓn cña

trÎ em

Nguyªn t¾c 4: T«n träng ý kiÕn vµ quan

®iÓm cña trÎ em

c. NghÜa vô quèc gia

§iÒu 4 yªu cÇu c¸c quèc gia thµnh viªn ph¶i tõng

b­íc b¶o ®¶m c¸c quyÒn cña trÎ em trong C«ng ­íc,

trong ®ã nhÊn m¹nh r»ng, Nhµ n­íc ph¶i sö dông mét

c¸ch tèi ®a c¸c nguån lùc s½n cã ®Ó b¶o ®¶m c¸c quyÒn

kinh tÕ, x· héi, v¨n ho¸ cña trÎ em. §iÒu nµy còng gîi

ý r»ng khi cÇn thiÕt, c¸c quèc gia cã thÓ yªu cÇu sù trî

gióp quèc tÕ ®Ó b¶o ®¶m c¸c quyÒn cña trÎ em.

Liªn quan ®Õn quy ®Þnh trong §iÒu 4, trong B×nh

luËn chung sè 538, ñy ban vÒ quyÒn trÎ em cho r»ng,

§iÒu nµy ®ßi hái c¸c quèc gia thµnh viªn ph¶i huy

®éng sù tham gia cña tÊt c¶ c¸c thµnh phÇn trong x·

héi, bao gåm c¶ trÎ em, còng nh­ ph¶i x©y dùng

nh÷ng c¬ chÕ ®Æc biÖt vµ thµnh lËp c¸c c¬ quan ®iÒu

phèi, gi¸m s¸t (®éc lËp hay trùc thuéc chÝnh phñ) ®Ó

38 Xem toµn v¨n B×nh luËn chung nµy trong tµi liÖu trªn, tr.540-566.

thu thËp d÷ liÖu, n©ng cao nhËn thøc cña x· héi vµ tæ

chøc thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch, ch­¬ng tr×nh, dÞch vô

thÝch hîp nh»m b¶o ®¶m hiÖn thùc hãa c¸c quyÒn cña

trÎ em (c¸c ®o¹n 2 vµ 10). Thªm vµo ®ã, ñy ban còng

khuyÕn nghÞ c¸c quèc gia thµnh viªn thµnh lËp nh÷ng

bé phËn hoÆc bæ nhiÖm c¸c c¸ nh©n chuyªn tr¸ch vÒ

trÎ em trong ChÝnh phñ, NghÞ viÖn vµ c¸c c¬ quan nhµ

n­íc kh¸c, thùc hiÖn c¸c nghiªn cøu ph©n tÝch, b¸o

c¸o vÒ t×nh h×nh trÎ em, dµnh ng©n s¸ch cho b¶o vÖ,

ch¨m sãc vµ gi¸o dôc trÎ em...(®o¹n 10). ñy ban nhÊn

m¹nh r»ng, viÖc thùc hiÖn c¸c quyÒn trÎ em kh«ng thÓ

bÞ coi lµ mét qu¸ tr×nh tõ thiÖn hay nh÷ng ­u ®·i

dµnh cho trÎ em mµ ph¶i coi ®ã lµ tr¸ch nhiÖm cña

Nhµ n­íc, x· héi vµ lµ mét cam kÕt chÝnh trÞ (c¸c

®o¹n 11, 12).

e. Vai trß vµ tr¸ch nhiÖm cña cha mÑ

§iÒu 18 x¸c ®Þnh mét nguyªn t¾c lµ cha mÑ vµ

trong nh÷ng tr­êng hîp nhÊt ®Þnh lµ ng­êi gi¸m hé

ph¸p lý, cã tr¸ch nhiÖm chÝnh trong viÖc nu«i d­ìng vµ

gi¸o dôc trÎ em. §iÒu nµy còng quy ®Þnh râ, trong gia

®×nh, viÖc nu«i d­ìng, ch¨m sãc con c¸i lµ tr¸ch nhiÖm

chung cña c¸c bËc cha mÑ vµ trong viÖc nµy lîi Ých cña

trÎ em ph¶i lµ mèi quan t©m hµng ®Çu cña hä.

Quy ®Þnh ë §iÒu 18 b¾t nguån tõ quan ®iÓm ®Þnh

h­íng ®­îc nªu ë Lêi nãi ®Çu cña CRC, theo ®ã C«ng

­íc x¸c ®Þnh gia ®×nh lµ “®¬n vÞ x· héi c¬ b¶n vµ m«i

177 178

tr­êng tù nhiªn cho sù tr­ëng thµnh vµ cuéc sèng h¹nh

phóc cña mäi thµnh viªn, ®Æc biÖt lµ trÎ em”.

Nguyªn t¾c kÓ trªn kh«ng lo¹i bá tr¸ch nhiÖm cña

c¸c nhµ n­íc; ng­îc l¹i, §iÒu 18 ®ång thêi Ên ®Þnh

nghÜa vô cña c¸c nhµ n­íc lµ ph¶i dµnh cho c¸c bËc cha

mÑ vµ ng­êi gi¸m hé ph¸p lý sù gióp ®ì thÝch ®¸ng ®Ó

hä cã thÓ hoµn thµnh tèt viÖc nu«i d­ìng, ch¨m sãc trÎ

em. Theo tinh thÇn cña §iÒu nµy, viÖc gióp ®ì c¸c bËc

cha mÑ ®Ó hä cã kh¶ n¨ng ch¨m sãc, gi¸o dôc trÎ em lµ

biÖn ph¸p ­u tiªn, viÖc giao trÎ em cho céng ®ång hay

Nhµ n­íc ch¨m sãc chØ ®­îc coi lµ biÖn ph¸p cuèi cïng,

bëi trÎ em rÊt nh¹y c¶m vµ dÔ bÞ tæn th­¬ng khi bÞ t¸ch

khái bè mÑ, gia ®×nh.

Còng ®Ò cËp ®Õn vai trß vµ tr¸ch nhiÖm cña c¸c bËc

cha mÑ nh­ng ë khÝa c¹nh tinh thÇn, §iÒu 5 CRC yªu

cÇu c¸c quèc gia thµnh viªn ph¶i t«n träng tr¸ch nhiÖm,

quyÒn vµ nghÜa vô c¸c bËc cha mÑ, hoÆc trong tr­êng

hîp thÝch hîp, cña c¸c thµnh viªn kh¸c trong gia ®×nh

hay cña nh÷ng ng­êi gi¸m hé ph¸p lý trong viÖc chØ b¶o

vµ h­íng dÉn thÝch hîp cho trÎ em thùc hiÖn nh÷ng

quyÒn ®­îc thõa nhËn trong CRC, theo c¸ch thøc phï

hîp víi møc ®é ph¸t triÓn vÒ n¨ng lùc cña trÎ.

Tõ néi dung §iÒu 5 vµ xÐt trong mèi quan hÖ víi c¸c

quyÒn kh¸c cña trÎ em ®­îc ghi nhËn trong CRC, cã thÓ

thÊy: Thø nhÊt, sù chØ b¶o vµ h­íng dÉn cña cha mÑ,

ng­êi th©n trong gia ®×nh hay ng­êi gi¸m hé ph¸p lý

kh«ng bao gåm c¸c biÖn ph¸p b¹o lùc vÒ thÓ chÊt, tinh

thÇn (víi ý nghÜa lµ mét h×nh thøc kû luËt ®Ó buéc trÎ

ph¶i tu©n theo), vµ Thø hai, kh«ng ®­îc ¸p ®Æt ý kiÕn

cña ng­êi lín (d­íi danh nghÜa sù chØ b¶o vµ h­íng

dÉn) víi trÎ em khi c¸c em ®· ë møc ®é tr­ëng thµnh

nhÊt ®Þnh vÒ nhËn thøc.

MÆc dï C«ng ­íc coi viÖc sèng víi cha mÑ lµ mét

quyÒn c¬ b¶n cña trÎ em nh­ng vÉn dù kiÕn kh¶ n¨ng

cho phÐp chñ ®éng c¸ch ly trÎ em khái cha mÑ trong mét

sè hoµn c¶nh ®Æc biÖt. Theo §iÒu 9 CRC, nguyªn t¾c

cÇn tu©n thñ trong vÊn ®Ò nµy lµ viÖc c¸ch ly trÎ em

khái cha mÑ chØ cã thÓ thùc hiÖn nÕu nh­ ®iÒu ®ã mang

l¹i lîi Ých tèt nhÊt cho trÎ. Ngoµi ra, Kho¶n 4 §iÒu 9

CRC cßn ®Ò cËp nh÷ng hoµn c¶nh mµ trÎ em bÞ c¸ch ly

khái cha mÑ mét c¸ch bÞ ®éng, cô thÓ lµ do kÕt qu¶ cña

viÖc cha, mÑ hoÆc c¶ cha vµ mÑ cña trÎ em, hay chÝnh

b¶n th©n trÎ em, bÞ giam gi÷, bá tï, trôc xuÊt, l­u ®µy

®i xa hay bÞ chÕt.

e. C¸c quyÒn cô thÓ cña trÎ em

CRC bao gåm nhiÒu ®iÒu kho¶n quy ®Þnh vÒ c¸c

quyÒn cô thÓ cña trÎ em. Trong ®ã gåm cã:

C¸c quyÒn cô thÓ cña trÎ em trong CRC

- QuyÒn ®oµn tô víi gia ®×nh (§iÒu 10)

- Kh«ng bÞ ®­a ra n­íc ngoµi mét c¸ch bÊt hîp ph¸p (§iÒu 11)

- QuyÒn cã hä tªn vµ quèc tÞch (§iÒu 7)

179 180

- QuyÒn duy tr× b¶n s¾c (§iÒu 8)

- §­îc b¶o ®¶m c¸c quyÒn tù do c¸ nh©n (bao gåm tù

do biÓu ®¹t; tù do t­ duy, t«n gi¸o, tÝn ng­ìng, kÕt

giao, héi häp mét c¸ch hßa b×nh) (c¸c ®iÒu 11, 13,

14, 15 vµ 17)

- QuyÒn riªng t­ (§iÒu 16)

- QuyÒn ®­îc b¶o vÖ khái sù l¹m dông, sao nh·ng

(§iÒu 19)

- QuyÒn ®­îc ch¨m sãc y tÕ (§iÒu 24)

- Møc sèng thÝch ®¸ng vµ an sinh x· héi (§iÒu 26,

27)

- QuyÒn vÒ gi¸o dôc (§iÒu 28, 29)

- NghØ ng¬i, vui ch¬i, gi¶i trÝ vµ sinh ho¹t v¨n ho¸

(§iÒu 31)

- §­îc b¶o vÖ khái bÞ bãc lét vÒ kinh tÕ (§iÒu 32)

- §­îc b¶o vÖ khái t¸c ®éng cña ma tuý (§iÒu 33)

- §­îc b¶o vÖ khái bÞ bãc lét, l¹m dông t×nh dôc

(§iÒu 34)

- §­îc b¶o vÖ khái bÞ b¾t cãc vµ bu«n b¸n (§iÒu 35)

- §­îc b¶o vÖ khái c¸c h×nh thøc bãc lét kh¸c (§iÒu

36)

Mét sè nhãm trÎ em ®­îc C«ng ­íc quyÒn trÎ em

quan t©m b¶o vÖ ®Æc biÖt. C¸c nhãm nµy gåm trÎ em bÞ

mÊt m«i tr­êng gia ®×nh (c¸c §iÒu 20, 21 vµ 25), trÎ em

tÞ n¹n (§iÒu 22), trÎ em khuyÕt tËt (§iÒu 23), trÎ em

d©n téc thiÓu sè vµ b¶n ®Þa (§iÒu 30), trÎ em vi ph¹m

ph¸p luËt (c¸c §iÒu 37 vµ 40), trÎ em trong xung ®ét vò

trang (§iÒu 38), trÎ em lµ n¹n nh©n cña c¸c vi ph¹m

nh©n quyÒn (xung ®ét vò trang, bÞ bãc lét, bá mÆc, l¹m

dông, tra tÊn...) (§iÒu 39)...

KÕt luËn cña ñy ban vÒ quyÒn trÎ em (CRC)

vÒ ViÖt Nam (2006)

ñy ban vÒ quyÒn trÎ em (CRC) cña Liªn hîp

quèc, sau khi xem xÐt b¸o c¸o ViÖt Nam nép

theo quy ®Þnh t¹i §iÒu 12 (1) cña NghÞ ®Þnh

th­ kh«ng b¾t buéc cña C«ng ­íc vÒ quyÒn trÎ

em liªn quan ®Õn bu«n b¸n, m¹i d©m trÎ em

vµ v¨n hãa phÈm khiªu d©m trÎ em, ®· cã

b¶n kÕt luËn. D­íi ®©y lµ mét sè trÝch ®o¹n:

1. ñy ban ®· xem xÐt b¸o c¸o cña ViÖt Nam

(CRC/C/OPSC/VNM/1) t¹i cuéc häp thø 1189,

tæ chøc vµo ngµy 22 th¸ng 9 n¨m 2006, vµ

th«ng qua t¹i cuéc häp thø 1199 cña m×nh, tæ

chøc ngµy 29 th¸ng 9 n¨m 2006, c¸c kÕt luËn

sau ®©y.

181 182

...

4. ñy ban ghi nhËn vµ ®¸nh gi¸ cao c¸c

biÖn ph¸p ®­îc thùc hiÖn bëi quèc gia thµnh

viªn trong viÖc thùc hiÖn vµ t¨ng c­êng b¶o

vÖ c¸c quyÒn quy ®Þnh t¹i NghÞ ®Þnh th­

kh«ng b¾t buéc. ñy ban ®Æc biÖt hoan

nghªnh:

(a) Ch­¬ng tr×nh hµnh ®éng quèc gia v× trÎ

em 2001-2010;

(b) KÕ ho¹ch hµnh ®éng quèc gia phßng

chèng bu«n b¸n phô n÷ vµ trÎ em 2004-2010;

(c) Ch­¬ng tr×nh liªn ngµnh vÒ phßng,

chèng m¹i d©m 2006-2010;

(d) Ch­¬ng tr×nh quèc gia vÒ phßng, chèng

vµ gi¶i quyÕt trÎ em ®­êng phè, trÎ em bÞ l¹m

dông t×nh dôc, trÎ em lµm viÖc d­íi ®iÒu kiÖn

®éc h¹i, nguy hiÓm, 2004 – 2010.

5. H¬n n÷a, ñy ban hoan nghªnh viÖc phª

chuÈn:

(a) NghÞ ®Þnh th­ kh«ng b¾t buéc cña C«ng

­íc vÒ quyÒn trÎ em vÒ sù tham gia cña trÎ em

trong xung ®ét vò trang vµo ngµy 20 th¸ng 12

n¨m 2001;

(b) C«ng ­íc Tæ chøc Lao ®éng sè 138

(1973) liªn quan ®Õn tuæi tèi thiÓu cho phÐp

lµm viÖc vµ C«ng ­íc ILO sè 182 (1999) liªn

quan ®Õn nghiªm cÊm vµ hµnh ®éng lËp tøc

®Ó xãa bá c¸c h×nh thøc tåi tÖ nhÊt cña lao

®éng trÎ em, vµo c¸c ngµy 24 th¸ng 12 n¨m

2003 vµ 19 th¸ng 12 n¨m 2000.

C. C¸c lÜnh vùc quan t©m vµ khuyÕn nghÞ

1. C¸c biÖn ph¸p chung ®Ó thùc thi phæ

biÕn vµ ®µo t¹o

6. ñy ban l­u ý r»ng, mÆc dï ®· cã c¸c ho¹t

®éng cña quèc gia thµnh viªn trong vÊn ®Ò

nµy, c¸c biÖn ph¸p n©ng cao nhËn thøc cña

quan chøc nhµ n­íc vÒ c¸c lÜnh vùc ®­îc quy

®Þnh bëi NghÞ ®Þnh th­ kh«ng b¾t buéc vÉn

thiÕu hôt. ñy ban còng quan ng¹i r»ng nh©n

viªn lµm viÖc víi c¸c n¹n nh©n cña c¸c vi

ph¹m ®­îc quy ®Þnh bëi NghÞ ®Þnh th­ kh«ng

b¾t buéc vÉn cßn thiÕu kü n¨ng ®Çy ®ñ, ®Æc

biÖt lµ ®èi víi viÖc phôc håi vµ t¸i hßa nhËp

c¸c n¹n nh©n trÎ em.

7. ñy ban khuyÕn nghÞ Quèc gia tiÕp tôc

t¨ng c­êng c¸c biÖn ph¸p phæ biÕn c¸c quy

®Þnh cña NghÞ ®Þnh th­ kh«ng b¾t buéc trong

nh©n d©n, ®Æc biÖt lµ trÎ em vµ phô huynh -

bao gåm viÖc th«ng qua ch­¬ng tr×nh häc vµ

183 184

c¸c tµi liÖu phï hîp - vµ tiÕp tôc ®µo t¹o phï

hîp cho tÊt c¶ c¸c nhãm nghÒ nghiÖp, ®Æc

biÖt lµ nh÷ng ng­êi lµm viÖc víi vµ cho c¸c

n¹n nh©n trÎ em bÞ bu«n b¸n, m¹i d©m trÎ em

vµ v¨n hãa phÈm khiªu d©m trÎ em. ñy ban

còng khuyÕn nghÞ quèc gia t×m kiÕm hç trî kü

thuËt vÒ vÊn ®Ò nµy, bªn c¹nh nh÷ng c¬ quan

kh¸c, tõ UNICEF.

2.3.3.3. QuyÒn cña ng­êi khuyÕt tËt

T­¬ng tù nh­ ®èi víi trÎ em, trong mét thêi kú dµi,

nh÷ng ng­êi khuyÕt tËt chØ ®­îc coi lµ ®èi t­îng cña sù

c¶m th«ng vµ lßng th­¬ng h¹i. ViÖc b¶o vÖ, hç trî hä

chñ yÕu dùa trªn c¸ch tiÕp cËn cña t×nh th­¬ng vµ lßng

nh©n ®¹o chø kh«ng b¾t nguån tõ nhËn thøc r»ng hä

còng lµ nh÷ng chñ thÓ cña quyÒn vµ c¸c nhµ n­íc, céng

®ång, tæ chøc, c¸ nh©n kh¸c lµ nh÷ng chñ thÓ cã nghÜa

vô ph¶i t«n träng vµ b¶o ®¶m thùc hiÖn. Thùc tÕ cho

thÊy, c¸ch tiÕp cËn cò kh«ng nh÷ng kh«ng b¶o ®¶m cho

ng­êi khuyÕt tËt ®­îc h­ëng ®Çy ®ñ c¸c quyÒn con

ng­êi mµ cßn ng¨n c¶n hä tham gia, héi nhËp cã hiÖu

qu¶ vµo ®êi sèng x· héi.

ChØ sau nh÷ng cuéc vËn ®éng kiªn tr× cña c¸c tæ

chøc, c¸ nh©n ho¹t ®éng trªn lÜnh vùc nh©n quyÒn,

nhËn thøc r»ng ng­êi khuyÕt tËt còng lµ chñ thÓ b×nh

®¼ng cña c¸c quyÒn con ng­êi míi dÇn dÇn chiÕm ­u

thÕ trªn thÕ giíi. Sù chuyÓn biÕn vÒ nhËn thøc dÉn tíi

thay ®æi c¶ c¸ch gäi tªn cña nhãm x· héi nµy. Thay cho

viÖc dïng tõ nh÷ng ng­êi tµn tËt (disable persons), hiÖn

nay, nhãm x· héi nµy ®­îc gäi mét c¸ch chÝnh x¸c vµ

tr©n träng lµ nh÷ng ng­êi khuyÕt tËt (persons with

disabilities). Tªn gäi míi, ngoµi nh÷ng yÕu tè kh¸c,

mang hµm ý râ rµng r»ng ®©y lµ nhãm ng­êi tuy cã

nh÷ng khiÕm khuyÕt vÒ thÓ chÊt hoÆc tinh thÇn, nh­ng

hä kh«ng ph¶i vµ kh«ng ®­îc coi hä lµ nh÷ng ng­êi v«

dông, ®øng ngoµi lÒ dßng ch¶y hoÆc lµ g¸nh nÆng cho

x· héi.

Ng­êi khuyÕt tËt kh«ng ph¶i lµ nh÷ng

ng­êi v« dông hay lµ g¸nh nÆng cho x· héi.

Hä ®ãng gãp cho gia ®×nh, x· héi theo nh÷ng

c¸ch thøc riªng, b»ng nh÷ng gi¸ trÞ riªng.

Ng­êi khuyÕt tËt kh«ng ph¶i lµ nh÷ng ®èi

t­îng cña lßng th­¬ng h¹i. Hä còng lµ chñ

thÓ cña c¸c quyÒn con ng­êi.

Trªn ph­¬ng diÖn ph¸p lý, cho ®Õn tr­íc n¨m 2007,

kh«ng cã ®iÒu ­íc quèc tÕ nµo quy ®Þnh riªng vÒ vÊn ®Ò

quyÒn cña ng­êi khuyÕt tËt, thËm chÝ kh«ng cã nh÷ng

®iÒu kho¶n riªng vÒ quyÒn cña ng­êi khuyÕt tËt trong

ICCPR vµ ICESCR (trong khi cã c¸c ®iÒu kho¶n vÒ

quyÒn cña trÎ em, phô n÷ vµ ng­êi thiÓu sè trong hai

c«ng ­íc nµy). Duy nhÊt trong sè c¸c ®iÒu ­íc quèc tÕ vÒ

quyÒn con ng­êi tr­íc n¨m 2007 cã C«ng ­íc vÒ quyÒn

185 186

trÎ em (1989) ®Ò cËp viÖc b¶o vÖ quyÒn cña trÎ em khuyÕt

tËt (§iÒu 23).

Nh÷ng nç lùc quèc tÕ vËn ®éng cho viÖc thóc ®Èy

c¸c quyÒn cña ng­êi khuyÕt tËt cµng trë nªn m¹nh mÏ

h¬n khi b­íc vµo thÕ kû XXI. Liªn tiÕp trong c¸c n¨m

2004 vµ 2005, ñy ban QuyÒn con ng­êi cña Liªn hîp

quèc ®· th«ng qua hai nghÞ quyÕt vÒ quyÒn con ng­êi

cña ng­êi khuyÕt tËt, trong ®ã thóc giôc c¸c quèc gia

ng¨n ngõa vµ cÊm tÊt c¶ c¸c h×nh thøc ph©n biÖt ®èi xö

chèng l¹i nh÷ng ng­êi khuyÕt tËt, ®ång thêi thµnh lËp

mét ñy ban l©m thêi ®Ó so¹n th¶o mét ®iÒu ­íc quèc tÕ

vÒ vÊn ®Ò nµy. C«ng ­íc vÒ quyÒn cña nh÷ng ng­êi

khuyÕt tËt ®­îc §¹i héi ®ång Liªn hîp quèc th«ng qua

vµo th¸ng 3 n¨m 2007. §©y lµ ®iÒu ­íc quèc tÕ ®Çu tiªn

vÒ quyÒn con ng­êi cña Liªn hîp quèc trong thÕ kû XXI,

®¸nh dÊu mét b­íc ngoÆt trong cuéc ®Êu tranh cho

quyÒn cña nh÷ng ng­êi khuyÕt tËt trªn thÕ giíi.

a. C¸c ®Þnh nghÜa c¬ b¶n

C«ng ­íc nªu ra bèn ®Þnh nghÜa quan träng lµm c¬

së cho viÖc thèng nhÊt nhËn thøc vÒ ng­êi khuyÕt tËt:

- “Ng­êi khuyÕt tËt”: Theo §iÒu 1 C«ng ­íc, ng­êi

khuyÕt tËt ®­îc hiÓu lµ: nh÷ng ng­êi cã khiÕm khuyÕt

l©u dµi vÒ thÓ chÊt, t©m thÇn, trÝ tuÖ hoÆc gi¸c quan mµ

khi t­¬ng t¸c víi nh÷ng rµo c¶n kh¸c nhau cã thÓ

ph­¬ng h¹i ®Õn sù tham gia h÷u hiÖu vµ trän vÑn cña

hä vµo x· héi trªn c¬ së b×nh ®¼ng víi nh÷ng ng­êi

kh¸c.

MÆc dï vÉn cßn nh÷ng quan ®iÓm kh¸c nhau vÒ

nh÷ng thuéc tÝnh cÊu thµnh kh¸i niÖm “ng­êi khuyÕt

tËt”, tuy nhiªn, ®©y lµ lÇn ®Çu tiªn cã mét ®Þnh nghÜa vÒ

“ng­êi khuyÕt tËt” ®­îc x¸c ®Þnh trong luËt nh©n quyÒn

quèc tÕ. §iÒu nµy cã ý nghÜa lín trong viÖc thóc ®Èy vµ

b¶o vÖ c¸c quyÒn cña ng­êi khuyÕt tËt.

- “Sù ph©n biÖt ®èi xö trªn c¬ së sù khuyÕt tËt”:

Theo §iÒu 2 C«ng ­íc, ph©n biÖt ®èi xö trªn c¬ së sù

khuyÕt tËt cã nghÜa lµ: mäi sù lo¹i trõ hoÆc h¹n chÕ ¸p

dông víi mét ng­êi, xuÊt ph¸t tõ t×nh tr¹ng khiÕm

khuyÕt vÒ thÓ chÊt hoÆc trÝ tuÖ cña ng­êi ®ã, cã môc

®Ých lµm v« hiÖu hãa hoÆc g©y ¶nh h­ëng tiªu cùc ®Õn

sù c«ng nhËn, thô h­ëng hoÆc thùc hiÖn c¸c quyÒn vµ tù

do c¬ b¶n cña ng­êi ®ã trong c¸c lÜnh vùc chÝnh trÞ, kinh

tÕ, x· héi, v¨n hãa, d©n sù hoÆc bÊt kú lÜnh vùc nµo

kh¸c.

Còng theo §iÒu 2, kh¸i niÖm nµy bao gåm viÖc tõ

chèi tiÕn hµnh nh÷ng “sù ®iÒu chØnh hîp lý” ®Ó b¶o ®¶m

c¸c quyÒn cña ng­êi khuyÕt tËt.

Cã thÓ thÊy cÊu tróc néi dung cña kh¸i niÖm trªn

vÒ c¬ b¶n gièng víi c¸c kh¸i niÖm ph©n biÖt ®èi xö

chèng l¹i phô n÷ trong CEDAW vµ ph©n biÖt ®èi xö vÒ

chñng téc trong C«ng ­íc quèc tÕ vÒ xãa bá mäi h×nh

thøc ph©n biÖt ®èi xö vÒ chñng téc cña Liªn hîp quèc,

187 188

chØ kh¸c nhau vÒ yÕu tè lµ c¬ së cña sù ph©n biÖt ®èi xö

vµ chñ thÓ bÞ ph©n biÖt ®èi xö.

- “Sù ®iÒu chØnh hîp lý” ®­îc hiÓu lµ nh÷ng thay

®æi hoÆc ®iÒu chØnh cÇn thiÕt vÒ ph¸p luËt, chÝnh s¸ch

vµ thùc tiÔn ®Ó b¶o ®¶m cho ng­êi khuyÕt tËt h­ëng

hoÆc thùc hiÖn c¸c quyÒn vµ tù do c¬ b¶n cña con ng­êi

trªn c¬ së b×nh ®¼ng víi nh÷ng ng­êi kh¸c.

- “ThiÕt kÕ phæ dông” cã nghÜa lµ viÖc t¹o ra

nh÷ng s¶n phÈm, m«i tr­êng, ch­¬ng tr×nh vµ dÞch vô

®Ó ng­êi khuyÕt tËt còng cã thÓ sö dông nh­ mäi ng­êi

mµ kh«ng cÇn c¶i t¹o l¹i hoÆc thiÕt kÕ chuyªn biÖt.

b. C¸c nguyªn t¾c cña C«ng ­íc

§iÒu 3 ®Ò cËp c¸c nguyªn t¾c chØ ®¹o cña C«ng ­íc,

trong ®ã bao gåm:

C¸c nguyªn t¾c chØ ®¹o cña C«ng ­íc:

- T«n träng nh©n phÈm, quyÒn tù chñ vµ sù ®éc lËp cña c¸ nh©n.

- Kh«ng ph©n biÖt ®èi xö.

- Tham gia vµ hßa nhËp trän vÑn vµ h÷u hiÖu vµo x·

héi.

- T«n träng sù kh¸c biÖt vµ chÊp nhËn ng­êi khuyÕt

tËt lµ bé phËn cña nh©n lo¹i cã tÝnh ®a d¹ng.

- B×nh ®¼ng vÒ c¬ héi.

- DÔ tiÕp cËn.

- B×nh ®¼ng gi÷a nam vµ n÷.

- T«n träng kh¶ n¨ng ph¸t triÓn cña trÎ em khuyÕt

tËt vµ t«n träng quyÒn cña trÎ em khuyÕt tËt ®­îc

gi÷ g×n b¶n s¾c cña m×nh.

c. NghÜa vô quèc gia

§iÒu 4 ®Ò cËp nghÜa vô cña c¸c quèc gia thµnh viªn

trong viÖc hiÖn thùc hãa c¸c quyÒn cña ng­êi khuyÕt

tËt. Nh×n chung, nghÜa vô quèc gia theo C«ng ­íc nµy

còng bao gåm c¶ ba lo¹i: nghÜa vô t«n träng, nghÜa vô

b¶o vÖ vµ nghÜa vô hç trî. Tuy nhiªn, ngoµi nh÷ng

nghÜa vô th«ng th­êng ®­îc nªu trong c¸c c«ng ­íc

quèc tÕ kh¸c vÒ quyÒn con ng­êi (vÝ dô nh­ söa ®æi, bæ

sung hÖ thèng ph¸p luËt cho hµi hßa víi néi dung cña

c«ng ­íc; xãa bá nh÷ng quy ®Þnh ph¸p luËt, tËp qu¸n vµ

th«ng lÖ cã tÝnh chÊt ph©n biÖt ®èi xö; x©y dùng c¸c

chÝnh s¸ch vµ ch­¬ng tr×nh nh»m thóc ®Èy quyÒn..),

C«ng ­íc nµy cßn ®Ò cËp ®Õn mét sè nghÜa vô ®Æc thï

cña c¸c quèc gia, bao gåm:

(a) TiÕn hµnh hoÆc khuyÕn khÝch nghiªn cøu, ph¸t

triÓn, phæ biÕn, sö dông c¸c lo¹i hµng hãa, dÞch vô,

trang bÞ vµ tiÖn Ých ®­îc thiÕt kÕ phæ dông ®Ó ®¸p øng

nhu cÇu cña ng­êi khuyÕt tËt;

(b) TiÕn hµnh hoÆc khuyÕn khÝch nghiªn cøu, ph¸t

triÓn, phæ biÕn vµ sö dông c¸c lo¹i c«ng nghÖ míi, bao

gåm c«ng nghÖ th«ng tin liªn l¹c, ph­¬ng tiÖn vµ thiÕt

189 190

bÞ hç trî di chuyÓn vµ c¸c c«ng nghÖ trî gióp kh¸c phï

hîp víi ng­êi khuyÕt tËt;

(c) Gióp ng­êi khuyÕt tËt tiÕp cËn víi th«ng tin vÒ

nh÷ng ph­¬ng tiÖn, thiÕt bÞ, c«ng nghÖ vµ mäi h×nh

thøc dÞch vô hoÆc c¬ së vËt chÊt trî gióp cho hä;

(d) §µo t¹o ®éi ngò c¸n bé, nh©n viªn chuyªn m«n

lµm viÖc trong lÜnh vùc ng­êi khuyÕt tËt;

(e) Tham kh¶o ý kiÕn vµ cho phÐp ng­êi khuyÕt tËt,

kÓ c¶ trÎ em khuyÕt tËt, tham gia vµo qu¸ tr×nh x©y

dùng vµ thi hµnh ph¸p luËt vµ chÝnh s¸ch cã liªn quan

®Õn hä.

Bªn c¹nh nh÷ng nghÜa vô kÓ trªn, §iÒu 8 C«ng ­íc

®Ò cËp ®Õn mét nghÜa vô quan träng kh¸c ®ã lµ c¸c quèc

gia thµnh viªn ph¶i thùc thi ngay nh÷ng biÖn ph¸p hiÖu

qu¶ ®Ó n©ng cao nhËn thøc cña x· héi vÒ c¸c quyÒn,

n¨ng lùc, sù ®ãng gãp cho x· héi vµ gia ®×nh cña ng­êi

khuyÕt tËt vµ ®Ó ®Êu tranh xãa bá nh÷ng ®Þnh kiÕn vµ

tËp tôc cã h¹i víi ng­êi khuyÕt tËt.

d. B¶o vÖ c¸c nhãm khuyÕt tËt thiÖt thßi nhÊt

Phô n÷, trÎ em, ®Æc biÖt lµ c¸c bÐ g¸i khuyÕt tËt dÔ

bÞ ph©n biÖt ®èi xö h¬n so víi nh÷ng ng­êi khuyÕt tËt

kh¸c. XuÊt ph¸t tõ thùc tÕ nµy, C«ng ­íc dµnh hai ®iÒu

quy ®Þnh vÒ viÖc b¶o vÖ c¸c quyÒn cña phô n÷ vµ trÎ em

khuyÕt tËt (§iÒu 6 vµ 7). C¶ hai ®iÒu nµy ®Òu yªu cÇu

c¸c quèc gia thµnh viªn quan t©m ®Õn tÝnh chÊt “tæn

th­¬ng kÐp” cña phô n÷ vµ trÎ em khuyÕt tËt,39 vµ ph¶i

tiÕn hµnh nh÷ng biÖn ph¸p thÝch hîp ®Ó b¶o ®¶m cho hä

®­îc h­ëng trän vÑn vµ b×nh ®¼ng c¸c quyÒn vµ tù do c¬

b¶n cña con ng­êi.

®. C¸c quyÒn cã ý nghÜa quan träng víi ng­êi khuyÕt tËt

C«ng ­íc liÖt kª nh÷ng quyÒn con ng­êi cã ý nghÜa

quan träng víi ng­êi khuyÕt tËt vµ yªu cÇu c¸c quèc gia

thµnh viªn ph¶i thõa nhËn vµ thùc thi nh÷ng biÖn ph¸p

thÝch hîp ®Ó b¶o ®¶m thùc hiÖn c¸c quyÒn ®ã, bao gåm:

- QuyÒn sèng.

- QuyÒn b×nh ®¼ng tr­íc ph¸p luËt vµ ®­îc ph¸p

luËt b¶o vÖ mét c¸ch b×nh ®¼ng.

- QuyÒn tù do vµ an toµn c¸ nh©n.

- QuyÒn ®­îc t«n träng cuéc sèng riªng t­.

- QuyÒn tù do ®i l¹i, tù do lùa chän quèc tÞch vµ n¬i

sinh sèng.

- QuyÒn tù do biÓu ®¹t, chÝnh kiÕn vµ tiÕp cËn th«ng

tin.

- QuyÒn kÕt h«n vµ lËp gia ®×nh.

- QuyÒn ®­îc gi¸o dôc.

- QuyÒn ®­îc ch¨m sãc søc kháe.

- QuyÒn b×nh ®¼ng vÒ lao ®éng, viÖc lµm.

39 Tøc lµ tæn th­¬ng gÊp ®«i, do hä thuéc nhãm dÔ bÞ tæn th­¬ng lµ phô n÷, trÎ em nh­ng ®ång thêi bÞ khuyÕt tËt.

191 192

- QuyÒn tham gia vµo ®êi sèng chÝnh trÞ, c«ng céng.

- QuyÒn tham gia c¸c ho¹t ®éng v¨n hãa, vui ch¬i,

gi¶i trÝ, thÓ thao.

- QuyÒn ®­îc h­ëng møc sèng thÝch ®¸ng vµ ®­îc

b¶o trî x· héi.

- QuyÒn ®­îc hç trî ®Ó phôc håi chøc n¨ng.

- QuyÒn ®­îc hßa nhËp vµ hç trî ®Ó hßa nhËp vµo

céng ®ång.

- QuyÒn ®­îc hç trî trong viÖc ®i l¹i.

Trong khi cã mét sè quyÒn cã tÝnh chÊt ®Æc thï, ¸p

dông riªng cho ng­êi khuyÕt tËt (QuyÒn ®­îc hßa nhËp

vµ hç trî ®Ó hßa nhËp vµo céng ®ång; QuyÒn ®­îc hç trî

trong viÖc ®i l¹i; QuyÒn ®­îc hç trî ®Ó phôc håi chøc

n¨ng), hÇu hÕt c¸c quyÒn nªu trªn ¸p dông chung cho

tÊt c¶ mäi ng­êi nh­ng ®­îc nªu trong C«ng ­íc kÌm

theo nh÷ng ®iÓm nhÊn m¹nh vµ sù më réng nh»m b¶o

®¶m chóng ®­îc ¸p dông mét c¸ch phï hîp víi ®Æc

tr­ng dÔ bÞ tæn th­¬ng cña ng­êi khuyÕt tËt, trong ®ã

bao gåm: QuyÒn sèng (§iÒu 10 vµ 11); QuyÒn b×nh ®¼ng

tr­íc ph¸p luËt vµ ®­îc ph¸p luËt b¶o vÖ mét c¸ch b×nh

®¼ng (§iÒu 12); QuyÒn tù do vµ an toµn c¸ nh©n (§iÒu

14); QuyÒn ®­îc t«n träng cuéc sèng riªng t­ (§iÒu 22);

QuyÒn ®­îc t«n träng nhµ ë vµ gia ®×nh (§iÒu 23);

QuyÒn tù do ®i l¹i, tù do lùa chän quèc tÞch vµ n¬i sinh

sèng (§iÒu 18); QuyÒn cã møc sèng thÝch ®¸ng vµ ®­îc

b¶o trî x· héi (§iÒu 28); QuyÒn tù do biÓu ®¹t, chÝnh

kiÕn, vµ tiÕp cËn th«ng tin (§iÒu 21); QuyÒn ®­îc gi¸o

dôc (§iÒu 24); QuyÒn ®­îc ch¨m sãc søc kháe (§iÒu

25); QuyÒn ®­îc hç trî ®Ó phôc håi chøc n¨ng (§iÒu

26); QuyÒn vÒ lao ®éng vµ viÖc lµm (§iÒu 27); QuyÒn

tham gia ®êi sèng chÝnh trÞ, c«ng céng (§iÒu 29); QuyÒn

tham gia ho¹t ®éng v¨n ho¸, vui ch¬i, gi¶i trÝ, thÓ thao

(§iÒu 30); QuyÒn ®­îc hç trî ®Ó sèng ®éc lËp vµ hoµ

nhËp vµo céng ®ång (c¸c §iÒu 9, 19 vµ 20); QuyÒn ®­îc

b¶o ®¶m vÒ m«i tr­êng vËt chÊt, hÖ thèng giao th«ng,

th«ng tin, truyÒn th«ng, mµ tr­íc hÕt bao gåm: C¸c tßa

nhµ, ®­êng s¸, giao th«ng, c¸c trang thiÕt bÞ trong nhµ

vµ ngoµi trêi, bao gåm tr­êng häc, nhµ ë, c¬ së y tÕ vµ

n¬i lµm viÖc; C¸c dÞch vô th«ng tin, liªn l¹c vµ dÞch vô

kh¸c, trong ®ã cã dÞch vô ®iÖn tö vµ dÞch vô cÊp cøu ...

(§iÒu 9); vµ QuyÒn ®­îc hç trî trong viÖc di chuyÓn

(§iÒu 20).

2.3.3.4. QuyÒn cña ng­êi thiÓu sè

Kh¸i niÖm “ng­êi thiÓu sè” (minorities) tõ l©u ®·

trë thµnh mét chñ ®Ò g©y tranh c·i trong giíi luËt gia

quèc tÕ. Cho ®Õn thêi ®iÓm hiÖn nay, mÆc dï quyÒn cña

ng­êi thiÓu sè ®· ®­îc kh¼ng ®Þnh trong ICCPR (§iÒu

27) vµ Tuyªn bè vÒ quyÒn cña nh÷ng ng­êi thuéc c¸c

nhãm thiÓu sè vÒ d©n téc, chñng téc, t«n gi¸o hoÆc ng«n

ng÷ n¨m 1992, nh­ng vÉn ch­a cã mét ®Þnh nghÜa nµo

vÒ “ng­êi thiÓu sè” ®­îc chÝnh thøc x¸c nhËn trong bÊt

193 194

cø v¨n kiÖn quèc tÕ nµo cña Liªn hîp quèc40. §iÒu nµy

cho thÊy tÝnh chÊt phøc t¹p cña vÊn ®Ò ng­êi thiÓu sè

trªn thÕ giíi. Tuy nhiªn, tæng hîp nh÷ng thuéc tÝnh

®­îc nªu trong c¸c ®Þnh nghÜa kÓ trªn còng nh­ tõ néi

dung c¸c v¨n kiÖn quèc tÕ cã liªn quan ®Õn vÊn ®Ò ng­êi

thiÓu sè, cã thÓ hiÓu kh¸i niÖm “ng­êi thiÓu sè” qua

nh÷ng ®Æc ®iÓm c¬ b¶n sau:

Nh÷ng ®Æc ®iÓm kh¸ch quan cña ng­êi

thiÓu sè:

- VÒ sè l­îng: Cã sè l­îng Ýt (thiÓu sè), nÕu

so s¸nh víi nhãm ®a sè cïng sinh sèng trªn

cïng l·nh thæ.

- VÒ vÞ thÕ x· héi: Lµ nhãm yÕu thÕ trong x·

héi (thÓ hiÖn ë tiÒm lùc, vai trß vµ ¶nh h­ëng

cña nhãm tíi ®êi sèng chÝnh trÞ, kinh tÕ, x·

héi ë l·nh thæ n¬i hä sinh sèng).

- VÒ b¶n s¾c: Cã nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng vÒ

mÆt chñng téc, d©n téc, ng«n ng÷, phong tôc

tËp qu¸n... mµ v× thÕ cã thÓ ph©n biÖt hä víi

nhãm ®a sè.

- VÒ vÞ thÕ ph¸p lý: Cã thÓ lµ c«ng d©n hoÆc

kiÒu d©n cña quèc gia n¬i hä ®ang sinh sèng.

1 Trong thùc tÕ, mét sè v¨n kiÖn vÒ quyÒn con ng­êi cña ch©u ¢u, cô thÓ nh­ C«ng ­íc ch©u ¢u vÒ b¶o vÖ ng­êi thiÓu sè (§iÒu 2) hay V¨n kiÖn C«penhagen cña Tæ chøc An ninh vµ Hîp t¸c ch©u ¢u (§o¹n 32)... ®· nªu ra ®Þnh nghÜa chÝnh thøc vÒ ng­êi thiÓu sè; song nh÷ng v¨n kiÖn nµy chØ cã hiÖu lùc trong ph¹m vi khu vùc.

§Æc ®iÓm chñ quan cña ng­êi thiÓu sè:

Nhãm céng ®ång ®ã ®Æc biÖt cã ý thøc b¶o

tån truyÒn thèng v¨n ho¸ cña m×nh.

Vµo thêi kú ®Çu míi thµnh lËp, Liªn hîp quèc kh«ng

dµnh sù quan t©m thÝch ®¸ng ®Õn vÊn ®Ò ng­êi thiÓu sè.

§a sè c¸c quèc gia thµnh viªn khi ®ã ®Òu cho r»ng vÊn ®Ò

quyÒn cña ng­êi thiÓu sè ®· bao gåm trong vÊn ®Ò quyÒn

con ng­êi nãi chung, nªn kh«ng cÇn thiÕt ph¶i x©y dùng

nh÷ng v¨n kiÖn hay c¬ chÕ riªng cho ng­êi thiÓu sè.

ChÝnh v× vËy, n¨m 1946, khi Hunggari ®­a ra ®Ò xuÊt

ban hµnh mét ®iÒu ­íc quèc tÕ vÒ ng­êi thiÓu sè, ®Ò xuÊt

nµy chØ nhËn ®­îc rÊt Ýt sù ñng hé. Trong qu¸ tr×nh so¹n

th¶o Tuyªn ng«n toµn thÕ giíi vÒ quyÒn con ng­êi (1948)

còng cã ý kiÕn nªu r»ng, cÇn ®­a vµo Ýt nhÊt mét ®iÒu

kho¶n ®Ò cËp riªng quyÒn cña ng­êi thiÓu sè, song ®Ò

xuÊt nµy còng kh«ng nhËn ®­îc sù ñng hé réng r·i, chñ

yÕu do tÝnh chÊt phøc t¹p cña vÊn ®Ò.

Tuy nhiªn, t­¬ng tù nh­ c¸c nhãm x· héi dÔ bÞ tæn

th­¬ng kh¸c, cÇn hiÓu r»ng, ng­êi thiÓu sè còng lµ chñ

thÓ b×nh ®¼ng cña c¸c quyÒn con ng­êi. QuyÒn cña

nhãm nµy liªn quan mËt thiÕt ®Õn mét sè ®iÒu cña

Tuyªn ng«n toµn thÕ giíi vÒ quyÒn con ng­êi, trong ®ã

bao gåm: §iÒu 18 (vÒ tù do t«n gi¸o), §iÒu 19 (vÒ tù do

ng«n luËn vµ ý kiÕn), §iÒu 20 (vÒ tù do héi häp, lËp héi),

§iÒu 26 (vÒ tù do lùa chän h×nh thøc gi¸o dôc), §iÒu 27

195 196

(vÒ tù do tham gia vµo ®êi sèng v¨n ho¸ cña céng ®ång),

vµ ®Æc biÖt lµ §iÒu 2 (vÒ nguyªn t¾c b×nh ®¼ng, kh«ng

ph©n biÖt ®èi xö trong viÖc h­ëng thô c¸c quyÒn con

ng­êi)...

N¨m 1947, TiÓu ban vÒ ng¨n ngõa vµ b¶o vÖ

ng­êi thiÓu sè ®­îc thµnh lËp víi chøc n¨ng chñ

yÕu cña nã lµ b¶o vÖ vµ thóc ®Èy c¸c quyÒn cña

ng­êi thiÓu sè. Trong NghÞ quyÕt 217C (III) ngµy

10/12/1948, §¹i héi ®ång Liªn hîp quèc ®· khuyÕn nghÞ

ECOSOC tiÕn hµnh nh÷ng nghiªn cøu vÒ vÊn ®Ò quyÒn

cña nhãm nµy. §©y lµ c¬ së ®Ó TiÓu ban tiÕn hµnh mét

lo¹t c«ng tr×nh nghiªn cøu vµ ®­a ra nh÷ng khuyÕn

nghÞ quan träng vÒ quyÒn cña ng­êi thiÓu sè, mµ nh÷ng

kÕt qu¶ næi bËt lµ viÖc ®­a vµo ICCPR mét ®iÒu kho¶n

riªng vÒ quyÒn cña ng­êi thiÓu sè còng nh­ th«ng qua

Tuyªn bè vÒ quyÒn cña nh÷ng ng­êi thuéc c¸c nhãm

thiÓu sè vÒ d©n téc, chñng téc, t«n gi¸o hoÆc ng«n ng÷

n¨m 1992 - nh÷ng v¨n kiÖn mµ hiÖn ®ang ®ãng vai trß

nÒn t¶ng cho viÖc b¶o vÖ quyÒn cña ng­êi thiÓu sè trªn

thÕ giíi.

Ph¹m vi c¸c quyÒn cña ng­êi thiÓu sè trong luËt

quèc tÕ

Theo §iÒu 27 ICCPR, ë c¸c quèc gia cã c¸c nhãm

thiÓu sè vÒ s¾c téc, t«n gi¸o vµ ng«n ng÷, nh÷ng thµnh

viªn cña c¸c nhãm thiÓu sè ®ã, cïng víi c¸c thµnh viªn

kh¸c cña céng ®ång m×nh, kh«ng bÞ kh­íc tõ quyÒn cã

®êi sèng v¨n ho¸ riªng, quyÒn ®­îc theo vµ thùc hµnh

t«n gi¸o riªng, hoÆc quyÒn ®­îc sö dông ng«n ng÷ riªng

cña hä.

§iÒu 27 ICCPR

ë nh÷ng quèc gia cã nhiÒu nhãm thiÓu sè

vÒ s¾c téc, t«n gi¸o vµ ng«n ng÷, nh÷ng c¸

nh©n thuéc c¸c nhãm thiÓu sè ®ã, cïng víi

nh÷ng thµnh viªn kh¸c cña céng ®ång m×nh,

kh«ng thÓ bÞ kh­íc tõ quyÒn cã ®êi sèng v¨n

ho¸ riªng, quyÒn ®­îc theo vµ thùc hµnh t«n

gi¸o riªng, hoÆc quyÒn ®­îc sö dông ng«n

ng÷ riªng cña hä.

Nh­ vËy, §iÒu 27 ICCPR ®· Ên ®Þnh nghÜa vô cña c¸c

quèc gia thµnh viªn trong viÖc b¶o vÖ c¸c quyÒn liªn quan

®Õn b¶o tån phong tôc tËp qu¸n; b¶o tån ng«n ng÷ (tiÕng

nãi, ch÷ viÕt); b¶o tån t«n gi¸o, tÝn ng­ìng cña c¸c nhãm

thiÓu sè. TÊt c¶ c¸c khÝa c¹nh nµy, thùc chÊt chØ nh»m

vµo mét vÊn ®Ò chung lµ b¶o tån b¶n s¾c theo nghÜa réng

nh»m chèng sù ®ång ho¸ c¸c nhãm thiÓu sè.

Liªn quan ®Õn quy ®Þnh cña §iÒu 27, ñy ban nh©n

quyÒn – c¬ quan gi¸m s¸t thùc hiÖn ICCPR- trong

NhËn ®Þnh chung sè 23 th«ng qua t¹i phiªn häp lÇn thø

197 198

55 n¨m 1994 ®· gi¶i thÝch thªm mét sè khÝa c¹nh, mµ

cã thÓ tãm t¾t nh÷ng ®iÓm quan träng nh­ sau:

Thø nhÊt: §iÒu 27 ICCPR ®· x¸c lËp mét quyÒn cña

riªng c¸c nhãm thiÓu sè (quyÒn cña nhãm), mµ cã tÝnh

chÊt kh¸c víi c¸c quyÒn c¸ nh©n ®­îc ghi nhËn trong

C«ng ­íc. Tuy nhiªn, quyÒn cña ng­êi thiÓu sè kh«ng

trïng lÆp víi quyÒn tù quyÕt d©n téc ®­îc nªu ë §iÒu 1

còng nh­ víi quyÒn b×nh ®¼ng tr­íc ph¸p luËt vµ ®­îc

ph¸p luËt b¶o vÖ mét c¸ch b×nh ®¼ng nh­ nªu ë §iÒu 26

ICCPR (c¸c ®o¹n 1 vµ 2).

Thø hai: Sù kh¸c nhau gi÷a quyÒn tù quyÕt d©n téc

nªu ë §iÒu 1 vµ c¸c quyÒn cña ng­êi thiÓu sè nªu ë §iÒu

27 lµ ë chç, quyÒn tù quyÕt d©n téc lµ quyÒn tËp thÓ cña

c¶ d©n téc, ®­îc quy ®Þnh trong mét phÇn riªng cña

ICCPR, vµ kh«ng thuéc ph¹m vi ®iÒu chØnh cña NghÞ

®Þnh th­ tïy chän cña C«ng ­íc; trong khi c¸c quyÒn

nªu ë §iÒu 27 lµ quyÒn cña c¸c c¸ nh©n thµnh viªn cña

c¸c nhãm thiÓu sè, ®­îc quy ®Þnh trong phÇn chung vÒ

c¸c quyÒn c¸ nh©n cña ICCPR, vµ thuéc ph¹m vi ®iÒu

chØnh cña NghÞ ®Þnh th­ tïy chän cña C«ng ­íc (®o¹n

3).

Thø ba: ViÖc b¶o ®¶m c¸c quyÒn cña ng­êi thiÓu sè

nªu ë §iÒu 27 kh«ng lµm tæn h¹i ®Õn chñ quyÒn hay

toµn vÑn l·nh thæ cña mét quèc gia thµnh viªn. Mét

hoÆc nhiÒu khÝa c¹nh cña c¸c quyÒn cña c¸ nh©n ®­îc

b¶o vÖ theo §iÒu 27 – cô thÓ nh­ quyÒn ®­îc h­ëng nÒn

v¨n hãa riªng cña céng ®ång - cã thÓ bao gåm c¶ nh÷ng

khÝa c¹nh vÒ c¸ch sèng cña céng ®ång ®ã mµ g¾n liÒn

víi mét vïng l·nh thæ vµ viÖc sö dông c¸c nguån tµi

nguyªn thiªn nhiªn ë trªn ®ã. §iÒu nµy ®Æc biÖt ®óng

víi c¸c thµnh viªn cña c¸c céng ®ång ng­êi b¶n ®Þa mµ

®ång thêi lµ mét nhãm thiÓu sè (®o¹n 3).

Thø t­: C¸c quyÒn ®­îc b¶o vÖ theo §iÒu 27 còng

kh«ng ®ång nhÊt víi nh÷ng quyÒn ®­îc b¶o vÖ theo

§iÒu 2(1) vµ §iÒu 26. Cô thÓ, quyÒn kh«ng bÞ ph©n biÖt

®èi xö quy ®Þnh trong §iÒu 2(1) vµ quyÒn b×nh ®¼ng

tr­íc ph¸p luËt quy ®Þnh ë §iÒu 26 ®­îc ¸p dông cho

tÊt c¶ c¸c c¸ nh©n ë trong l·nh thæ hoÆc n»m trong

ph¹m vi tµi ph¸n cña mét quèc gia, bÊt kÓ hä thuéc vµo

céng ®ång thiÓu sè hay kh«ng, trong khi c¸c quyÒn quy

®Þnh ë §iÒu 27 chØ ¸p dông víi nh÷ng c¸ nh©n thuéc c¸c

nhãm thiÓu sè. Liªn quan ®Õn vÊn ®Ò nµy, mét sè quèc

gia thµnh viªn tuyªn bè r»ng, hä kh«ng ph©n biÖt vÒ c¸c

lÜnh vùc d©n téc, ng«n ng÷ hay t«n gi¸o khi ¸p dông c¸c

§iÒu 2(1) vµ §iÒu 26 vµ nhÇm lÉn r»ng nh­ vËy cã

nghÜa lµ, hä kh«ng cã vÊn ®Ò g× cÇn lµm thªm liªn quan

®Õn quyÒn cña c¸c nhãm thiÓu sè (®o¹n 4).

Thø n¨m: C¸c thuËt ng÷ ®­îc sö dông trong §iÒu

27 chØ râ r»ng, nh÷ng ng­êi cÇn ®­îc b¶o vÖ lµ nh÷ng

ng­êi thuéc mét nhãm vµ cã cïng mét nÒn v¨n hãa, tÝn

ng­ìng vµ cïng mét ng«n ng÷. Thªm vµo ®ã, nh÷ng

thuËt ng÷ nµy còng chØ râ r»ng, c¸c c¸ nh©n cÇn ®­îc

199 200

b¶o vÖ kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i lµ c«ng d©n cña mét quèc

gia thµnh viªn. VÒ mÆt nµy, nghÜa vô quèc gia ph¸t sinh

tõ §iÒu 2(1) còng lµ thÝch hîp, v× mét quèc gia thµnh

viªn ICCPR ®­îc yªu cÇu b¶o ®¶m c¸c quyÒn ghi nhËn

trong C«ng ­íc ®­îc ¸p dông víi tÊt c¶ c¸c c¸ nh©n

®ang ë trong l·nh thæ vµ thÈm quyÒn tµi ph¸n cña hä,

ngo¹i trõ c¸c quyÒn chØ ¸p dông cho c¸c c«ng d©n n­íc

së t¹i, vÝ dô nh­: c¸c quyÒn bÇu cö vµ øng cö nªu ë §iÒu

25. V× vËy, mét quèc gia thµnh viªn kh«ng thÓ tù giíi

h¹n viÖc ¸p dông c¸c quyÒn trong §iÒu 27 cho nh÷ng c¸

nh©n thuéc c¸c nhãm thiÓu sè lµ c«ng d©n cña n­íc

m×nh. Nãi c¸ch kh¸c, bªn c¹nh c¸c nhãm thiÓu sè ®ång

thêi lµ c«ng d©n, quèc gia thµnh viªn ph¶i b¶o ®¶m c¸c

quyÒn quy ®Þnh trong §iÒu 27 ®­îc ¸p dông víi c¸c

nhãm thiÓu sè kh¸c nh­ ng­êi lao ®éng di tró, kh¸ch du

lÞch n­íc ngoµi... (®o¹n 5).

Thø s¸u: QuyÒn cña c¸c c¸ nh©n thuéc mét nhãm

thiÓu sè ®­îc sö dông ng«n ng÷ cña céng ®ång m×nh

kh«ng ®ång nhÊt víi c¸c quyÒn kh¸c vÒ ng«n ng÷ ®­îc

ghi nhËn trong ICCPR. §Æc biÖt, quyÒn nµy ph¶i ®­îc

ph©n biÖt víi quyÒn tù do ng«n luËn nªu ë §iÒu 19.

QuyÒn tù do ng«n luËn ë §iÒu 19 ¸p dông cho tÊt c¶ mäi

ng­êi, bÊt kÓ hä thuéc vÒ nhãm thiÓu sè nµo hay kh«ng,

trong khi quyÒn vÒ ng«n ng÷ trong §iÒu 27 chØ ¸p dông

víi thµnh viªn cña c¸c nhãm thiÓu sè cô thÓ. QuyÒn sö

dông ng«n ng÷ thiÓu sè trong §iÒu 27 còng kh«ng ®ång

nhÊt víi quyÒn sö dông ng«n ng÷ tr­íc Tßa ¸n nªu ë

§iÒu 14 (3,f). Theo §iÒu 14 (3,f), kh«ng ph¶i bÊt cø

tr­êng hîp nµo còng cho phÐp ng­êi bÞ buéc téi cã

quyÒn sö dông ng«n ng÷ hä lùa chän trong qu¸ tr×nh

xÐt xö, trong khi §iÒu 27 kh«ng giíi h¹n viÖc sö dông

ng«n ng÷ thiÓu sè ë trong bÊt cø m«i tr­êng nµo

(®o¹n 5).

Thø b¶y: B¶n chÊt cña c¸c quyÒn ®­îc b¶o vÖ theo

§iÒu 27 lµ c¸c quyÒn c¸ nh©n, vµ kh¶ n¨ng thùc hiÖn

chóng phô thuéc vµo viÖc c¸c nhãm thiÓu sè cã thÓ gi÷

g×n ®­îc nÒn v¨n hãa, ng«n ng÷ hay t«n gi¸o cña hä hay

kh«ng. Do vËy, c¸c quèc gia thµnh viªn còng cÇn cã c¸c

biÖn ph¸p tÝch cùc, chñ ®éng ®Ó b¶o vÖ b¶n s¾c cña c¸c

nhãm thiÓu sè. Khi thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p tÝch cùc nh­

vËy, cÇn ph¶i t«n träng quy ®Þnh ë c¸c §iÒu 2(1) vµ §iÒu

26 vµ ph¶i b¶o ®¶m mèi quan hÖ b×nh ®¼ng gi÷a c¸c

nhãm thiÓu sè víi nhau vµ gi÷a c¸c nhãm thiÓu sè víi

bé phËn d©n c­ cßn l¹i (®o¹n 6).

Thø t¸m: QuyÒn vÒ v¨n hãa nªu ë §iÒu 27 thÓ hiÖn

d­íi nhiÒu h×nh thøc, bao gåm c¶ c¸ch sèng vµ ®Æc biÖt

liªn quan tíi c¸ch sö dông tµi nguyªn ®Êt, nhÊt lµ trong

tr­êng hîp ¸p dông víi nh÷ng nhãm ng­êi b¶n ®Þa. Cô

thÓ, quyÒn ®ã cã thÓ bao gåm c¶ c¸c ho¹t ®éng truyÒn

thèng nh­ ®¸nh b¾t c¸, s¨n b¾n thó rõng vµ quyÒn ®­îc

201 202

sèng trong c¸c khu b¶o tån riªng biÖt ®­îc ph¸p luËt

b¶o vÖ (®o¹n 7).

Thø chÝn: §iÒu 27 ®Æt ra nh÷ng tr¸ch nhiÖm cô thÓ

®èi víi c¸c quèc gia thµnh viªn nh»m b¶o ®¶m sù tån t¹i

vµ ph¸t triÓn nÒn v¨n hãa, t«n gi¸o vµ b¶n s¾c cña c¸c

nhãm thiÓu sè, qua ®ã lµm phong phó bé mÆt cña toµn

x· héi. V× vËy, viÖc b¶o vÖ c¸c quyÒn trong §iÒu 27 kh«ng

®­îc ®ång nhÊt víi viÖc b¶o vÖ c¸c quyÒn c¸ nh©n kh¸c

nªu ë trong ICCPR (®o¹n 9).

Bªn c¹nh §iÒu 27 ICCPR, Tuyªn bè vÒ quyÒn cña

nh÷ng ng­êi thuéc c¸c nhãm thiÓu sè vÒ d©n téc, chñng

téc, t«n gi¸o vµ ng«n ng÷ n¨m 1992 lµ mét v¨n kiÖn

quan träng vÒ quyÒn cña ng­êi thiÓu sè. V¨n kiÖn nµy

cô thÓ ho¸ vµ më réng néi dung §iÒu 27 cña ICCPR c¶

vÒ ph¹m vi chñ thÓ vµ néi hµm c¸c quyÒn.

VÒ mÆt chñ thÓ, §iÒu 2 (kho¶n 1) Tuyªn bè kÓ trªn

®Ò cËp ®Õn bèn d¹ng ng­êi thiÓu sè: thiÓu sè vÒ s¾c téc

(ethnic), t«n gi¸o (religious), ng«n ng÷ (linguistic) vµ

d©n téc (national) (trong khi §iÒu 27 ICCPR chØ ®Ò cËp

ba d¹ng ®Çu). VÒ mÆt néi hµm cña quyÒn, c¸c kho¶n

2,3,4,5 §iÒu 2 Tuyªn bè bæ sung mét sè quyÒn víi ng­êi

thiÓu sè, bao gåm: (1) QuyÒn ®­îc tham gia vµo ®êi sèng

chÝnh trÞ, v¨n hãa, t«n gi¸o, x· héi, kinh tÕ cña quèc gia;

vµ (2) QuyÒn thiÕt lËp vµ duy tr× c¸c mèi quan hÖ gi÷a

c¸c thµnh viªn cña nhãm m×nh vµ nhãm kh¸c.

KÕt luËn cña ñy ban vÒ xãa bá

ph©n biÖt chñng téc (CERD)

vÒ ViÖt Nam (2012)

Sau khi xem xÐt b¸o c¸o ®Þnh kú cña ViÖt

Nam, ñy ban vÒ xãa bá ph©n biÖt chñng téc

(CERD), c¬ quan cã thÈm quyÒn gi¸m s¸t viÖc

thùc thi C«ng ­íc xãa bá mäi h×nh thøc ph©n

biÖt chñng téc (1965) (ViÖt Nam gia nhËp tõ

n¨m 1981), ®· cã b¶n kÕt luËn. D­íi ®©y lµ

mét sè trÝch ®o¹n:

1. ñy ban ®· xem xÐt b¸o c¸o ®Þnh kú thø 10

®Õn thø 14 cña ViÖt Nam t¹i c¸c cuéc häp thø

2139 vµ 2140, ®­îc tæ chøc vµo ngµy 21 vµ 22

th¸ng 2 n¨m 2012. T¹i cuéc häp thø 2159,

®­îc tæ chøc vµo ngµy 6 th¸ng 3 n¨m 2012,

ñy ban ®· th«ng qua kÕt luËn sau ®©y.

…

4. ñy ban hoan nghªnh c¸c biÖn ph¸p lËp

ph¸p vµ c¸c biÖn ph¸p kh¸c thùc hiÖn bëi

quèc gia gåm:

...

(d) viÖc thµnh lËp Héi ®ång d©n téc theo

LuËt tæ chøc Quèc héi (2002);

203 204

(e) viÖc thùc hiÖn Ch­¬ng tr×nh 135 vÒ ph¸t

triÓn kinh tÕ-x· héi ®èi víi c¸c x· khã kh¨n

®Æc biÖt (1998-2010) vµ Ch­¬ng tr×nh môc tiªu

quèc gia xãa ®ãi gi¶m nghÌo (2006-2010);

(f) viÖc thùc hiÖn QuyÕt ®Þnh 82/2010/QD-

TTg, QuyÕt ®Þnh 134/2004/QD-TTg vµ QuyÕt

®Þnh 167/2008/QD-TTg vÒ c¸c biÖn ph¸p ®Æc

biÖt ®èi víi c¸c d©n téc thiÓu sè nghÌo nhÊt

trong lÜnh vùc nhµ ë, gi¸o dôc vµ häc tËp

ng«n ng÷.

…

13. Trong khi ghi nhËn c¸c biÖn ph¸p kh¸c

nhau ®­îc thùc hiÖn bëi quèc gia ®Ó gi¶m

nghÌo, bao gåmProgrammes 134 and 135, and

its outstanding achievement of economic

development, the Ch­¬ng tr×nh 134, 135, vµ

thµnh tùu næi bËt vÒ ph¸t triÓn kinh

tÕ,Committee remains concerned that not all

communities benefit in practice from the ñy

ban vÉn cßn lo ng¹i r»ng kh«ng ph¶i tÊt c¶

c¸c céng ®ång ®­îc h­ëng lîi trong thùc tÕ

tõeconomic growth. t¨ng tr­ëng kinh tÕ. ñy

ban còng quan ng¹i s©u s¾c vÒ kho¶ng c¸ch

kinh tÕ - x· héibetween disadvantaged ethnic

minorities and the majority Kinh, even when

they live in the lín gi÷a c¸c d©n téc thiÓu sè

cã hoµn c¶nh khã kh¨n víi ng­êi Kinh chiÕm

®a sè, ngay c¶ khi hä sèng trongsame

mountain area, and at its negative impact on

the enjoyment of economic, social and cïng

mét khu vùc miÒn nói, vµ t¸c ®éng tiªu cùc

cña nã ®Õn viÖc thô h­ëng c¸c quyÒn kinh tÕ,

x· héi vµcultural rights by indigenous and

minority groups, particularly in the fields of

employment, v¨n ho¸ cña c¸c nhãm b¶n ®Þa

vµ thiÓu sè, ®Æc biÖt lµ trong lÜnh vùc viÖc

lµm,education and healthcare. gi¸o dôc vµ y

tÕ (art. 5(e)).(§iÒu 5 (e)).

ñy ban khuyÕn nghÞ quèc gia t¨ng c­êng

nç lùc cña m×nh vµo cuéc chiÕn chèng nghÌo

trong c¸c nhãm thiÖt thßi vµ sù ph©n biÖt ®èi

xö trªn c¬ së d©n téc víi sù quan t©m ®Õn viÖc

thô h­ëng c¸c quyÒn kinh tÕ, x· héi vµ v¨n

hãa. Quèc gia nªn cã biÖn ph¸p ®Ó thóc ®Èy

c¸c c¬ héi b×nh ®¼ng cho tÊt c¶ mäi ng­êi vµ

kÝch thÝch t¨ng tr­ëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ

cho c¸c nhãm d©n téc thiÓu sè vµ céng ®ång

b¶n ®Þa, ®Æc biÖt lµ vÒ viÖc lµm, gi¸o dôc vµ

ch¨m sãc søc kháe. H¬n n÷a, ñy ban khuyÕn

c¸o quèc gia b¶o ®¶m sù tham gia tÝch cùc

cña nh÷ng ng­êi thô h­ëng th«ng qua sù

tham vÊn vµ tham gia ®Çy ®ñ vµo c¸c quyÕt

®Þnh liªn quan ®Õn quyÒn vµ lîi Ých cña hä.

205 206

C©u hái th¶o luËn Ch­¬ng 2

1. V× sao cã thÓ nãi luËt nh©n quyÒn quèc tÕ lµ mét

ngµnh luËt ®éc lËp trong hÖ thèng c«ng ph¸p

quèc tÕ?

2. Mèi quan hÖ gi÷a luËt nh©n quyÒn quèc tÕ vµ

ph¸p luËt quèc gia thÓ hiÖn nh­ thÕ nµo?

3. Liªn hîp quèc ®ãng vai trß nh­ thÕ nµo víi sù

h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña luËt nh©n quyÒn

quèc tÕ?

4. QuyÒn kh«ng bÞ ph©n biÖt ®èi xö, ®­îc thõa nhËn

vµ b×nh ®¼ng tr­íc ph¸p luËt thÓ hiÖn qua nh÷ng

khÝa c¹nh g×? LÊy vÝ dô trong thùc tiÔn vÒ sù vi

ph¹m quyÒn nµy.

5. Mèi quan hÖ gi÷a luËt nh©n quyÒn quèc tÕ vµ

ph¸p luËt quèc gia thÓ hiÖn nh­ thÕ nµo?

6. Liªn hîp quèc ®ãng vai trß nh­ thÕ nµo víi sù

h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña luËt nh©n quyÒn

quèc tÕ?

7. QuyÒn kh«ng bÞ ph©n biÖt ®èi xö, ®­îc thõa nhËn

vµ b×nh ®¼ng tr­íc ph¸p luËt thÓ hiÖn qua nh÷ng

khÝa c¹nh g×? LÊy vÝ dô trong thùc tiÔn vÒ sù vi

ph¹m quyÒn nµy.

8. QuyÒn sèng ®­îc hiÓu nh­ thÕ nµo? Cã ph¶i lµ

thõa nhËn quyÒn sèng sÏ buéc c¸c quèc gia ph¶i

xãa bá h×nh ph¹t tö h×nh hay kh«ng? V× sao?

9. Kh¸i niÖm tra tÊn trong CAT ®­îc hiÓu nh­ thÕ

nµo? Ph©n biÖt gi÷a c¸c hµnh vi tra tÊn vµ hµnh

vi ®èi xö tµn b¹o, v« nh©n ®¹o vµ h¹ nhôc?

10. QuyÒn ®­îc b¶o vÖ an ninh c¸ nh©n trong luËt

nh©n quyÒn quèc tÕ ®­îc hiÓu nh­ thÕ nµo?

11. LÊy vÝ dô trong thùc tiÔn vÒ sù vi ph¹m quyÒn

nµy.

12. Ng­êi bÞ t­íc tù do theo luËt nh©n quyÒn quèc tÕ

lµ nh÷ng ®èi t­îng nµo? Quan ®iÓm trong luËt

nh©n quyÒn quèc tÕ vÒ ng­êi bÞ t­íc tù do cã kh¸c

g× so víi nhËn thøc ë ViÖt Nam?

13. ThÕ nµo lµ ®èi xö nh©n ®¹o vµ t«n träng nh©n

phÈm cña nh÷ng ng­êi bÞ t­íc tù do? LÊy vÝ dô

trong thùc tiÔn vÒ sù vi ph¹m quyÒn nµy.

14. ThÕ nµo lµ quyÒn ®­îc xÐt xö c«ng b»ng? LÊy vÝ

dô trong thùc tiÔn vÒ sù vi ph¹m quyÒn nµy.

15. QuyÒn tù do ®i l¹i, c­ tró ®­îc hiÓu nh­ thÕ nµo?

LÊy vÝ dô trong thùc tiÔn vÒ giíi h¹n cho phÐp

cña quyÒn nµy.

207 208

16. QuyÒn ®­îc b¶o vÖ ®êi t­ ®­îc hiÓu nh­ thÕ nµo?

LiÖu quyÒn nµy cã ph¶i lµ quyÒn tuyÖt ®èi? V×

sao?

17. QuyÒn tù do chÝnh kiÕn, niÒm tin, tÝn ng­ìng, t«n

gi¸o ®­îc hiÓu nh­ thÕ nµo? LÊy vÝ dô trong thùc

tiÔn vÒ giíi h¹n cho phÐp cña quyÒn nµy.

18. QuyÒn tù do ý kiÕn vµ biÓu ®¹t ®­îc hiÓu nh­ thÕ nµo? LÊy vÝ dô trong thùc tiÔn vÒ giíi h¹n cho phÐp cña quyÒn nµy.

19. QuyÒn tù do lËp héi ®­îc hiÓu nh­ thÕ nµo? LÊy vÝ dô trong thùc tiÔn vÒ giíi h¹n cho phÐp cña quyÒn nµy.

20. QuyÒn tù do héi häp mét c¸ch hßa b×nh ®­îc hiÓu nh­ thÕ nµo? LÊy vÝ dô trong thùc tiÔn vÒ giíi h¹n cho phÐp cña quyÒn nµy.

21. QuyÒn lµm viÖc vµ h­ëng thï lao c«ng b»ng, hîp lý ®­îc hiÓu nh­ thÕ nµo? LÊy vÝ dô trong thùc tiÔn vÒ mét vi ph¹m quyÒn nµy.

22. QuyÒn ®­îc h­ëng vµ duy tr× tiªu chuÈn sèng thÝch ®¸ng cã thÓ hiÓu nh­ thÕ nµo? Tr¸ch nhiÖm cña Nhµ n­íc trong viÖc b¶o ®¶m quyÒn nµy ®­îc quy ®Þnh nh­ thÕ nµo?

23. Cã c¬ së hîp lý nµo cho viÖc ban hµnh nh÷ng v¨n b¶n ph¸p luËt quèc tÕ riªng vÒ quyÒn cña c¸c nhãm dÔ bÞ tæn th­¬ng? V× sao?

24. Sù ph©n biÖt ®èi xö víi phô n÷ theo CEDAW ®­îc hiÓu nh­ thÕ nµo? LÊy vÝ dô trong thùc tiÔn vÒ sù ph©n biÖt ®èi xö nh­ vËy.

25. QuyÒn ®­îc sèng cßn cña trÎ em ®­îc hiÓu nh­ thÕ nµo? LÊy vÝ dô trong thùc tiÔn vÒ sù vi ph¹m quyÒn nµy.

26. QuyÒn ®­îc b¶o vÖ cña trÎ em ®­îc hiÓu nh­ thÕ nµo? LÊy vÝ dô trong thùc tiÔn vÒ sù vi ph¹m quyÒn nµy.

27. QuyÒn ®­îc ph¸t triÓn cña trÎ em ®­îc hiÓu nh­ thÕ nµo? LÊy vÝ dô trong thùc tiÔn vÒ sù vi ph¹m quyÒn nµy.

28. QuyÒn ®­îc tham gia cña trÎ em ®­îc hiÓu nh­ thÕ nµo? LÊy vÝ dô trong thùc tiÔn vÒ sù vi ph¹m quyÒn nµy.

29. Nh÷ng yÕu tè nµo dïng ®Ó x¸c ®Þnh mét c¸ nh©n lµ ng­êi khuyÕt tËt?

30. Nh÷ng quyÒn g× lµ quyÒn ®Æc thï cña ng­êi khuyÕt tËt? LÊy vÝ dô trong thùc tiÔn vÒ sù vi ph¹m nh÷ng quyÒn nµy.

31. Ng­êi thiÓu sè trong luËt nh©n quyÒn quèc tÕ ®­îc hiÓu nh­ thÕ nµo? Kh¸i niÖm ®ã cã kh¸c g× so víi nhËn thøc th«ng th­êng ë ViÖt Nam?

32. Nh÷ng quyÒn g× lµ quyÒn ®Æc thï cña ng­êi thiÓu

sè? LÊy vÝ dô trong thùc tiÔn vÒ sù vi ph¹m

quyÒn nµy.

209 210

Ch­¬ng 3

C¥ CHÕ B¶O VÖ

Vµ THóC §ÈY QUYÒN CON NG¦êI

Môc ®Ých vµ cÊu tróc cña Ch­¬ng 3

Môc tiªu cña ch­¬ng nµy lµ nh»m cung cÊp cho

ng­êi ®äc nh÷ng tri thøc kh¸i qu¸t vÒ c¸c c¬ chÕ b¶o vÖ

vµ thóc ®Èy quyÒn con ng­êi (nh­ c¸c c¬ chÕ cña Liªn

hîp quèc, c¸c c¬ chÕ khu vùc vµ c¸c c¬ chÕ quèc gia);

®ång thêi cung cÊp cho ng­êi ®äc vÒ qu¸ tr×nh h×nh

thµnh vµ ph¸t triÓn, tÝnh hiÖu qu¶ vµ hiÖu lùc cña c¸c

c¬ chÕ nµy trong thùc tiÔn hiÖn nay ë trªn thÕ giíi vµ

mçi quèc gia.

KÕt cÊu cña ch­¬ng ®­îc chia thµnh 4 môc lín vµ

10 tiÓu môc nhá. C¸c môc nµy ®­îc kÕt cÊu l«-gÝch theo

vÊn ®Ò cã mèi liªn hÖ thèng nhÊt chÆt chÏ nh»m lµm râ

c¸c c¬ chÕ b¶o vÖ vµ thóc ®Èy quyÒn con ng­êi trªn thÕ

giíi, ë ph¹m vi khu vùc vµ c¸c quèc gia hiÖn nay. Môc 1

®i s©u ph©n tÝch c¸c c¬ chÕ b¶o vÖ vµ thóc ®Èy quyÒn

con ng­êi cña liªn hîp quèc víi c¸c c¬ chÕ theo HiÕn

ch­¬ng, theo c«ng ­íc nh©n quyÒn quèc tÕ vµ c¬ chÕ

theo c¸c thñ tôc ®Æc biÖt (môc 3.1). Môc 2 luËn gi¶i vµ

lµm râ c¸c c¬ chÕ b¶o vÖ vµ thóc ®Èy quyÒn con ng­êi ë

khu vùc, bao gåm ch©u ¢u, ch©u Mü, ch©u Phi vµ ch©u

¸, ®Æc biÖt vÒ c¬ chÕ ASEAN (môc 3.2). Môc 3 ®Ò cËp

®Õn vai trß cña c¸c tæ chøc phi chÝnh phñ quèc tÕ trong

viÖc gãp phÇn vµo c¬ chÕ b¶o vÖ vµ thóc ®Èy nh©n quyÒn

trªn ph¹m vi toµn thÕ giíi. PhÇn liªn quan chÆt chÏ ®Õn

viÖc tham kh¶o tõ gãc ®é lý luËn vµ thùc tiÔn x©y dùng

vµ hoµn thiÖn c¸c c¬ chÕ b¶o ®¶m quyÒn con ng­êi ë

ViÖt Nam ®ã chÝnh lµ môc 4 (còng lµ môc cuèi cña

ch­¬ng). Môc nµy ®Ò cËp ®Õn c¸c nguyªn t¾c Paris vÒ

vai trß cña viÖc h×nh thµnh c¬ quan nh©n quyÒn quèc

gia vµ c¬ chÕ quèc gia trong viÖc b¶o vÖ vµ thóc ®Èy

nh©n quyÒn còng nh­ c¸c h×nh thøc tæ chøc vµ ho¹t

®éng cña c¸c c¬ quan nh©n quyÒn quèc gia cña mét sè

n­íc trªn thÕ giíi hiÖn nay.

Ghi nhËn c¸c quyÒn con ng­êi trong ph¸p luËt quèc

tÕ vµ ph¸p luËt quèc gia lµ mét trong nh÷ng ®iÒu kiÖn

tiªn quyÕt cña viÖc t«n träng, b¶o vÖ vµ thùc hiÖn c¸c

quyÒn con ng­êi. Sù thiÕu v¾ng c¸c c¬ chÕ b¶o vÖ vµ

thóc ®Èy quyÒn con ng­êi hay ho¹t ®éng kÐm hiÖu qu¶,

hiÖu lùc cña c¸c bé m¸y b¶o ®¶m quyÒn con ng­êi ë tÊt

c¶ c¸c cÊp ®é (quèc tÕ, khu vùc vµ quèc gia) lu«n ®­îc

xem lµ mét trë ng¹i vµ th¸ch thøc lín cña qu¸ tr×nh

thùc thi nghÜa vô quèc gia ®èi víi c¸c cam kÕt quèc tÕ vÒ

quyÒn con ng­êi còng nh­ viÖc hiÖn thùc hãa ®Çy ®ñ c¸c

quyÒn con ng­êi cho tÊt c¶ mäi ng­êi.

Thùc hiÖn c¸c cam kÕt quèc tÕ vÒ quyÒn con ng­êi

cña c¸c quèc gia thµnh viªn ®ßi hái tæng thÓ c¸c biÖn

ph¸p, bao gåm néi luËt hãa, x©y dùng vµ thùc thi hiÖu

211 212

qu¶ chÝnh s¸ch vµ ph¸p luËt vÒ quyÒn con ng­êi. §iÒu

nµy v« cïng quan träng vµ cÇn thiÕt. Tuy nhiªn, x©y

dùng vµ hoµn thiÖn c¸c c¬ chÕ gi¸m s¸t viÖc thùc hiÖn

c¸c chuÈn mùc quèc tÕ vµ quèc gia vÒ quyÒn con ng­êi

lu«n ®ãng mét vai trß ®Æc biÖt quan träng, nh»m b¶o

®¶m sù h­ëng thô ®Çy ®ñ c¸c quyÒn vµ tù do c¬ b¶n cho

tÊt c¶ mäi c¸ nh©n vµ nhãm x· héi. Bé m¸y c¸c c¬ quan

chuyªn tr¸ch vµ c¸ch thøc tæ chøc, ho¹t ®éng cña c¸c c¬

quan nµy ®­îc gäi chung lµ c¬ chÕ b¶o vÖ vµ thóc ®Èy

quyÒn con ng­êi.

QuyÒn con ng­êi hÕt søc phong phó, trong ®ã bao

gåm nhiÒu néi dung quyÒn, chñ thÓ quyÒn vµ chñ thÓ

thùc hiÖn quyÒn. Sù vi ph¹m quyÒn con ng­êi do ®ã

còng hÕt søc ®a d¹ng vµ ngµy cµng trë nªn tinh vi. V×

thÕ, theo dâi, gi¸m s¸t viÖc thùc hiÖn quyÒn con ng­êi

còng ®­îc tiÕn hµnh b»ng nhiÒu c¸ch, víi sù tham gia

cña nhiÒu chñ thÓ. Tuy nhiªn, viÖc gi¸m s¸t, b¶o vÖ

quyÒn con ng­êi chñ yÕu theo c¸c c¬ chÕ cña Liªn hîp

quèc, khu vùc vµ quèc gia.

3.1. C¬ chÕ b¶o vÖ vµ thóc ®Èy quyÒn con

ng­êi cña Liªn hîp quèc

§Ó phæ cËp còng nh­ thùc thi cã hiÖu qu¶ luËt quèc

tÕ vÒ quyÒn con ng­êi, viÖc x©y dùng c¸c c¬ chÕ b¶o vÖ

quyÒn con ng­êi sím ®­îc Liªn hîp quèc quan t©m.

Tr­íc hÕt, ®ã lµ viÖc lu«n coi träng viÖc cñng cè c¬ cÊu tæ

chøc vµ c¬ chÕ ho¹t ®éng vÒ nh©n quyÒn ngay t¹i chÝnh

tæ chøc quèc tÕ nµy. Cã thÓ thÊy râ ®iÒu nµy qua hµng

lo¹t biÖn ph¸p mµ Liªn hîp quèc ®· thùc hiÖn trong

suèt h¬n 60 n¨m qua.

C¬ chÕ b¶o vÖ vµ thóc ®Èy quyÒn con ng­êi cña Liªn

hîp quèc chñ yÕu bao gåm: “C¬ chÕ theo HiÕn ch­¬ng”

vµ “C¬ chÕ theo c«ng ­íc”.

3.1.1. C¬ chÕ theo HiÕn ch­¬ng

HiÕn ch­¬ng Liªn hîp quèc t¹i §iÒu 56 kh¼ng ®Þnh,

tÊt c¶ c¸c thµnh viªn cña Liªn hîp quèc cam kÕt hµnh

®éng trªn c¬ së phèi hîp hoÆc riªng rÏ trong sù hîp t¸c

víi Liªn hîp quèc nh»m môc ®Ých thóc ®Èy sù “t«n

träng vµ tu©n thñ nh÷ng gi¸ trÞ quyÒn con ng­êi toµn

cÇu vµ c¸c quyÒn tù do c¬ b¶n cho mäi ng­êi, kh«ng

ph©n biÖt chñng téc, giíi tÝnh, ng«n ng÷ hoÆc t«n gi¸o”

(§iÒu 56). §©y lµ c¬ së cho viÖc b¶o vÖ quyÒn con ng­êi

trªn quy m« toµn cÇu còng nh­ cña b¶n th©n tæ chøc

quèc tÕ nµy.

C¬ chÕ theo HiÕn ch­¬ng lµ c¬ chÕ theo chøc n¨ng,

nhiÖm vô cña c¸c c¬ quan trùc thuéc Liªn hîp quèc,

®­îc x¸c ®Þnh trong HiÕn ch­¬ng cña tæ chøc nµy vÒ

viÖc theo dâi, gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò nh©n quyÒn.

3.1.1.1. §¹i héi ®ång Liªn hîp quèc lµ c¬ quan

®¹i diÖn chÝnh cña Liªn hîp quèc. §¹i héi ®ång ®­îc

quyÒn th¶o luËn vµ th«ng qua c¸c v¨n kiÖn vÒ mäi vÊn

®Ò liªn quan ®Õn hßa b×nh vµ an ninh thÕ giíi, bao gåm

c¶ lÜnh vùc nh©n quyÒn. Tuy nhiªn, §¹i héi ®ång chØ

xem xÐt c¸c vÊn ®Ò nguyªn t¾c, nh­ ®­a ra c¸c chuÈn

mùc vÒ quyÒn con ng­êi, tæ chøc c¸c c¬ quan gióp viÖc

b¶o ®¶m nh©n quyÒn, l­u ý t×nh tr¹ng vi ph¹m nh©n

quyÒn tr­íc d­ luËn quèc tÕ...

213 214

C¸c v¨n kiÖn x¸c lËp chuÈn mùc nh©n quyÒn, ®­îc

§¹i héi ®ång th«ng qua d­íi d¹ng c¸c ®iÒu ­íc quèc tÕ

vÒ quyÒn con ng­êi, víi c¸c tªn gäi c«ng ­íc, nghÞ ®Þnh

th­. C¸c v¨n kiÖn nµy cã gi¸ trÞ rµng buéc c¸c quèc gia

thµnh viªn vÒ mÆt ph¸p lý. C¸c v¨n kiÖn cña §¹i héi

®ång cã tÝnh chÊt khuyÕn nghÞ vÒ vÊn ®Ò quyÒn con

ng­êi kh«ng cã gi¸ trÞ rµng buéc vÒ mÆt ph¸p lý, nh­ng

cã gi¸ trÞ cao vÒ chÝnh trÞ, ®¹o ®øc. Trªn thùc tÕ, c¸c

khuyÕn nghÞ nµy cã nh÷ng t¸c dông nhÊt ®Þnh ®èi víi

c¸c quèc gia, v× c¸c quèc gia thµnh viªn cã nghÜa vô ph¶i

hîp t¸c víi Liªn hîp quèc trong viÖc gi¶i quyÕt c¸c vÊn

®Ò liªn quan ®Õn quyÒn con ng­êi.

Tõ khi Tuyªn ng«n thÕ giíi vÒ quyÒn con ng­êi ®­îc

th«ng qua n¨m 1948, §¹i héi ®ång ®· th«ng qua nhiÒu

tuyªn bè vµ c«ng ­íc vÒ quyÒn con ng­êi, trong ®ã cã

vÊn ®Ò diÖt chñng, chèng ph©n biÖt chñng téc, chèng

chñ nghÜa A-p¸c-thai, b¶o vÖ ng­êi tÞ n¹n, b¶o vÖ ng­êi

kh«ng quèc tÞch, b¶o vÖ quyÒn cña phô n÷, trÎ em,

thanh niªn, ng­êi n­íc ngoµi, ng­êi kh«ng cã n¬i c­ tró,

ng­êi bÞ tµn tËt, vÊn ®Ò n« lÖ, h«n nh©n, chèng tra tÊn,

ph¸t triÓn vµ tiÕn bé x· héi...

§¹i héi ®ång cã 6 ñy ban trùc thuéc, bao gåm: ñy

ban 1 chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ c¸c vÊn ®Ò gi¶i trõ qu©n bÞ vµ

an ninh quèc tÕ; ñy ban 2 chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ c¸c vÊn

®Ò liªn quan ®Õn tµi chÝnh vµ kinh tÕ; ñy ban 3 chÞu

tr¸ch nhiÖm vÒ c¸c vÊn ®Ò x· héi, nh©n ®¹o vµ v¨n hãa;

trong ®ã cã c¸c vÊn ®Ò nh©n quyÒn; ñy ban 4 chÞu tr¸ch

nhiÖm vÒ c¸c vÊn ®Ò chÝnh trÞ ®Æc biÖt vµ vÊn ®Ò phi

thùc d©n hãa; ñy ban 5 chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ c¸c vÊn ®Ò

ng©n s¸ch vµ hµnh chÝnh; ñy ban 6 chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ

c¸c vÊn ®Ò ph¸p lý. C¸c ñy ban nµy cã nhiÖm vô nghiªn

cøu vµ tr×nh §¹i héi ®ång c¸c b¸o c¸o vÒ c¸c vÊn ®Ò

thuéc thÈm quyÒn cña m×nh vµ dù th¶o nghÞ quyÕt

tr×nh §¹i héi ®ång xem xÐt, th«ng qua trong phiªn häp

toµn thÓ. C¸c vÊn ®Ò nh©n quyÒn chñ yÕu ®­îc gi¶i

quyÕt bëi ñy ban 3 häp vµo mïa Thu hµng n¨m t¹i New

York, Hoa Kú.

3.1.1.2. Héi ®ång b¶o an, lµ c¬ quan th­êng trùc

cña Liªn hîp quèc, víi chøc n¨ng chÝnh lµ duy tr× hßa

b×nh vµ an ninh quèc tÕ.

Héi ®ång b¶o an cã thÈm quyÒn ®iÒu tra mäi tranh

chÊp hoÆc t×nh huèng cã thÓ dÉn ®Õn bÊt hoµ gi÷a c¸c

quèc gia, x¸c ®Þnh tranh chÊp Êy cã ®e do¹ hoµ b×nh vµ

an ninh quèc tÕ hay kh«ng. Héi ®ång cã quyÒn viÖn dÉn

c¸c quy ®Þnh t¹i HiÕn ch­¬ng ®Ó gi¶i quyÕt tranh chÊp.

Trong nh÷ng t×nh huèng nhÊt ®Þnh, Héi ®ång cã quyÒn

quyÕt ®Þnh c¸c biÖn ph¸p c­ìng chÕ ®èi víi t×nh tr¹ng vi

ph¹m nh©n quyÒn ë mét quèc gia nµo ®ã, nh­ng nh÷ng

vi ph¹m Êy ph¶i ®­îc x¸c ®Þnh thùc sù ®e däa “hßa b×nh

vµ an ninh quèc tÕ”.

C¸c nghÞ quyÕt do Héi ®ång B¶o an ban hµnh cã

tÝnh mÖnh lÖnh, buéc c¸c quèc gia thµnh viªn vµ c¸c bªn

liªn quan cã tr¸ch nhiÖm tu©n thñ.

3.1.1.3. Héi ®ång kinh tÕ, x· héi (ECOSOC), lµ c¬

quan chÝnh cña Liªn hîp quèc, cã vai trß quan träng

trong tÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng nh©n quyÒn.

215 216

Héi ®ång cã thÈm quyÒn nghiªn cøu, ®­a ra khuyÕn

nghÞ nh»m thóc ®Èy sù t«n träng nh©n quyÒn; dù th¶o

c¸c ®iÒu ­íc; triÖu tËp héi nghÞ quèc tÕ vÒ nh÷ng vÊn ®Ò

thuéc thÈm quyÒn cña m×nh; ®iÒu phèi c¸c c¬ quan

chuyªn tr¸ch nh©n quyÒn vµ c¸c ho¹t ®éng nh©n quyÒn

trong hÖ thèng Liªn hîp quèc. Héi ®ång cã vai trß ®Æc

biÖt quan träng trong viÖc thóc ®Èy hîp t¸c quèc tÕ v× sù

ph¸t triÓn vµ x¸c ®Þnh c¸c môc tiªu ­u tiªn cho ho¹t

®éng cña Liªn hîp quèc.

Trong §iÒu 68 cña HiÕn ch­¬ng, Héi ®ång kinh tÕ,

x· héi ®­îc ñy quyÒn thµnh lËp c¸c ñy ban “vÒ c¸c lÜnh

vùc kinh tÕ vµ x· héi ®Ó thóc ®Èy quyÒn con ng­êi”.

Theo ®ã, Héi ®ång kinh tÕ, x· héi ®· thµnh lËp nhiÒu c¬

quan gióp viÖc, trong ®ã quan träng nhÊt lµ ñy ban

nh©n quyÒn vµ ñy ban vÒ ®Þa vÞ cña phô n÷.

ñy ban nh©n quyÒn cña Liªn hîp quèc (The United

Nations Commission on Human Rights (UNCHR)) lµ

mét ñy ban chøc n¨ng (functional commission) cña Liªn

hîp quèc ®­îc thµnh lËp ngµy 10/12/1946. ñy ban cã

chøc n¨ng kiÓm tra, gi¸m s¸t vµ c«ng khai b¸o c¸o vÒ

t×nh h×nh nh©n quyÒn ë c¸c n­íc hoÆc vïng l·nh thæ cô

thÓ (®­îc gäi lµ c¸c c¬ chÕ hay c¸c nhiÖm vô (mandates)

quèc gia) còng nh­ b¸o c¸o vÒ nh÷ng hiÖn t­îng vi

ph¹m nh©n quyÒn chñ yÕu trªn toµn thÕ giíi (®­îc gäi

lµ c¬ chÕ hay nhiÖm vô theo chñ ®Ò). Thµnh viªn ban

®Çu cña ñy ban gåm 18 thµnh viªn, sau më réng thµnh

53 n­íc thµnh viªn, nhiÖm kú 3 n¨m. Hµng n¨m ñy

ban häp mét lÇn, trong 6 tuÇn (th­êng vµo cuèi th¸ng 3,

®Çu th¸ng 4) t¹i Gi¬nev¬. ñy ban ho¹t ®éng theo Quy

chÕ vÒ c¸c ñy ban chøc n¨ng cña Héi ®ång kinh tÕ, x·

héi (ECOSOC).

MÆc dï ®· ®ãng vai trß tÝch cùc trong viÖc b¶o vÖ vµ

thóc ®Èy nh©n quyÒn trªn ph¹m vi toµn cÇu, ñy ban béc

lé nhiÒu h¹n chÕ. V× vËy, sau 60 n¨m tån t¹i, vµo n¨m

2006, ñy ban ho¹t ®éng ®­îc thay thÕ b»ng Héi ®ång

nh©n quyÒn (Human Rights Council).

Héi ®ång nh©n quyÒn (HRC):

Héi ®ång ®­îc ®­îc thµnh lËp theo NghÞ quyÕt sè

60/251 ngµy 15/3/2006 ®Ó thay thÕ cho ñy ban Nh©n

quyÒn (UNCHR). T¹i phiªn häp vµo ngµy 15/3/2006

nµy, §¹i håi ®«ng Liªn hîp quèc häp ®· th«ng qua NghÞ

quyÕt 60/251 víi 170 phiÕu thuËn, 04 phiÕu chèng

(Israel, QuÇn ®¶o Marshall, Palau, Hoa Kú) vµ 03 phiÕu

tr¾ng (Belarus, Iran, Venezuela). Phiªn häp ®Çu tiªn

diÔn ra tõ ngµy 19 ®Õn 30 th¸ng 06 n¨m 2006. Mét n¨m

sau ®ã, Héi ®ång ®· th«ng qua “v¨n kiÖn x©y dùng thÓ

chÕ” (Institution-building package) ®Ó h­íng dÉn c«ng

t¸c cña Héi ®ång vµ thµnh lËp c¬ cÊu tæ chøc, thñ tôc vµ

c¬ chÕ ho¹t ®éng. HRC ®· vµ ®ãng vai trß quan träng

trong viÖc b¶o ®¶m vµ thóc ®Èy quyÒn con ng­êi trªn

ph¹m vi toµn cÇu.

Trong sè c¸c c¬ chÕ vµ thñ tôc (mechanisms and

procedures) bao gåm c¬ chÕ KiÓm ®iÓm ®Þnh kú Toµn

cÇu (Universal Periodic Review) cã chøc n¨ng ®¸nh gi¸

c¸c vô viÖc vi ph¹m quyÒn con ng­êi ë c¸c quèc gia

thµnh viªn cña Liªn hîp quèc; c¬ chÕ vÒ ñy ban T­ vÊn

217 218

(Advisory Committee) cã chøc n¨ng nh­ c¬ quan “®Çu

n·o” cña Héi ®ång (think-tank), cung cÊp chuyªn gia vµ

t­ vÊn vÒ c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn quyÒn con ng­êi

theo c¸c chñ ®Ò kh¸c nhau; vµ Thñ tôc KhiÕu n¹i

(Complaint Procedure) cho phÐp c¸c c¸ nh©n vµ tæ chøc

®­a ra c¸c c¸o buéc vi ph¹m nh©n quyÒn ®Ó Héi ®ång

xem xÐt.

HRC còng phèi hîp chÆt chÏ víi c¸c c¬ chÕ kh¸c cña

Liªn hîp quèc, ®Æc biÖt lµ C¸c Thñ tôc §Æc biÖt (Special

Procedures) cña Liªn hîp quèc ®­îc thµnh lËp bëi ñy

ban Nh©n quyÒn cña Liªn hîp quèc ®· gi¶i thÓ tr­íc ®ã

vµ giê ®©y trùc thuéc Héi ®ång. C¸c Thñ tôc ®Æc biÖt

nµy ®­îc thµnh lËp bëi c¸c b¸o c¸o viªn ®Æc biÖt (special

rapporteurs), c¸c ®¹i diÖn ®Æc biÖt vµ chuyªn gia ®éc lËp

còng nh­ c¸c nhãm lµm viÖc víi chøc n¨ng gi¸m s¸t,

®¸nh gi¸, t­ vÊn vµ b¸o c¸o c«ng khai vÒ c¸c vÊn ®Ò liªn

quan ®Õn nh©n quyÒn theo chñ ®Ò (vÝ dô vÒ quyÒn gi¸o

dôc, quyÒn phô n÷, quyÒn trÎ em, quyÒn vÒ m«i tr­êng,

quyÒn vÒ søc kháe,...) hay c¸c vô viÖc vi ph¹m nh©n

quyÒn ë c¸c quèc gia nhÊt ®Þnh.

Chøc n¨ng, nhiÖm vô cña HRC:

Theo NghÞ quyÕt 60/251, HRC cã c¸c chøc n¨ng,

nhiÖm vô sau:

- Thóc ®Èy c¸c ho¹t ®éng gi¸o dôc, nghiªn cøu,

dÞch vô t­ vÊn, trî gióp kü thuËt vµ x©y dùng n¨ng lùc

vÒ quyÒn con ng­êi ë c¸c quèc gia,

- Thóc ®Èy viÖc thùc thi ®Çy ®ñ c¸c nghÜa vô vÒ

quyÒn con ng­êi ë c¸c quèc gia,

- §ãng vai trß lµ mét diÔn ®µn ®Ó ®èi tho¹i vÒ

nh÷ng chñ ®Ò cô thÓ vÒ quyÒn con ng­êi,

- §­a ra nh÷ng khuyÕn nghÞ víi §¹i héi ®ång vÒ sù

ph¸t triÓn cña luËt quèc tÕ vÒ quyÒn con ng­êi,

- Thùc hiÖn viÖc ®¸nh gi¸ ®Þnh kú toµn thÓ viÖc

tu©n thñ c¸c nghÜa vô vµ cam kÕt vÒ quyÒn con ng­êi

cña c¸c quèc gia,

- Th«ng qua ®èi tho¹i vµ hîp t¸c ®Ó gãp phÇn phßng

ngõa nh÷ng vi ph¹m quyÒn con ng­êi vµ ph¶n øng kÞp

thêi víi nh÷ng t×nh huèng khÈn cÊp vÒ quyÒn con ng­êi,

- Hîp t¸c chÆt chÏ víi c¸c chÝnh phñ, c¸c tæ chøc

khu vùc, c¸c c¬ quan quyÒn con ng­êi quèc gia, c¸c tæ

chøc x· héi d©n sù trong c¸c ho¹t ®éng vÒ quyÒn con

ng­êi,

- B¸o c¸o hµng n¨m vÒ ho¹t ®éng víi §¹i héi ®ång.

C¬ cÊu tæ chøc cña HRC:

Theo §iÒu 5 NghÞ quyÕt 60/251 cña §¹i héi ®ång,

HRC sÏ bao gåm 47 n­íc thµnh viªn (CHR tr­íc ®©y cã

53 n­íc thµnh viªn). C¸c n­íc thµnh viªn ®­îc bÇu trùc

tiÕp b»ng phiÕu kÝn bëi ®a sè thµnh viªn §¹i héi ®ång,

phôc vô víi nhiÖm kú 3 n¨m vµ chØ ®­îc bÇu l¹i sau hai

nhiÖm kú kÕ tiÕp. C¸c n­íc thµnh viªn ®­îc ph©n bæ

theo khu vùc ®Þa lý, cô thÓ nh­ sau: Nhãm c¸c n­íc

ch©u Phi: 13 ghÕ; Nhãm c¸c n­íc ch©u ¸: 13 ghÕ; Nhãm

c¸c n­íc §«ng ¢u: 6 ghÕ; Nhãm c¸c n­íc Ch©u Mü

Latin vµ Caribe: 8 ghÕ; Nhãm c¸c n­íc T©y ¢u vµ c¸c

quèc gia kh¸c: 7 ghÕ. §øng ®Çu HRC lµ mét Chñ tÞch

219 220

phôc vô víi nhiÖm kú mét n¨m, do c¸c n­íc thµnh viªn

cña HRC bÇu ra.

Nh­ vËy, Héi ®ång gåm 47 thµnh viªn ®¹i diÖn quèc

gia, do §¹i héi ®ång trùc tiÕp bÇu ra, cã nhiÖm vô b¸o

c¸o trùc tiÕp víi §¹i héi ®ång. Héi ®ång häp hai kú mçi

n¨m ë Gi¬nev¬ ®Ó xem xÐt, ph¸t triÓn c¸c tiªu chuÈn

quèc tÕ míi vÒ quyÒn con ng­êi vµ ®ãng gãp nh÷ng ý

kiÕn cho c¸c chÝnh phñ. Héi ®ång thùc hiÖn chÕ ®é KiÓm

®iÓm tæng thÓ ®Þnh kú (UPR) t×nh h×nh thùc hiÖn quyÒn

con ng­êi ë tÊt c¶ 192 quèc gia thµnh viªn Liªn hîp

quèc. Trªn c¬ së kÕ thõa Thñ tôc ®Æc biÖt 1503, Héi

®ång ®ang hoµn thiÖn c¬ chÕ xem xÐt khiÕu kiÖn c¸

nh©n ®èi víi nh÷ng vi ph¹m nh©n quyÒn. Bªn c¹nh ®ã,

Héi ®ång cßn cã nhiÒu c¶i tiÕn trong tæ chøc vµ ho¹t

®éng nh»m n©ng cao tÝnh hiÖu qu¶ trong viÖc b¶o vÖ vµ

thóc ®Èy quyÒn con ng­êi.

C¬ chÕ KiÓm ®iÓm ®Þnh kú toµn cÇu (UPR):

KiÓm ®iÓm ®Þnh kú toµn cÇu (UPR) lµ mét c¬ chÕ

míi cña HRC cã chøc n¨ng xem xÐt, ®¸nh gi¸ t×nh h×nh

thùc hiÖn quyÒn con ng­êi trªn ph¹m vi toµn cÇu. MÆc

dï thay thÕ cho ph­¬ng thøc ho¹t ®éng cña HRC tr­íc

®©y lµ hµng n¨m chän ra c¸c vô viÖc nghiªm träng nhÊt

vÒ quyÒn con ng­êi x¶y ra ë c¸c quèc gia trªn thÕ giíi ®Ó

®­a ra xem xÐt, ®¸nh gi¸, UPR cã nh÷ng thÈm quyÒn vµ

chøc n¨ng bæ sung ®Ó gióp t¨ng c­êng tÝnh hiÖu qu¶,

hiÖu lùc cña viÖc gi¸m s¸t, ®¸nh gi¸ thùc hiÖn quyÒn

con ng­êi cña c¸c quèc gia thµnh viªn Liªn hîp quèc,

HRC tiÕn hµnh mét thñ tôc míi lµ UPR. UPR sÏ ®¸nh

gi¸ ®Þnh kú viÖc tu©n thñ c¸c nghÜa vô vµ cam kÕt vÒ

quyÒn con ng­êi cña tÊt c¶ c¸c quèc gia thµnh viªn Liªn

hîp quèc dùa trªn c¸c b¸o c¸o tõ c¸c nguån kh¸c nhau.

§Ó thùc hiÖn UPR, mét Nhãm c«ng t¸c (working group)

vÒ UPR do HRC thµnh lËp sÏ tiÕn hµnh ba kú häp mçi

n¨m, mçi kú häp kÐo dµi 2 tuÇn ®Ó ®¸nh gi¸ 16 quèc gia.

Nh­ vËy, mçi n¨m UPR sÏ ®¸nh gi¸ ®­îc 48 quèc gia vµ

ph¶i mÊt bèn n¨m ®Ó hoµn tÊt thñ tôc nµy víi toµn bé

192 quèc gia thµnh viªn cña Liªn hîp quèc (dù tÝnh ®Õn

hÕt 2011, víi 12 kú häp míi cã thÓ kÕt thóc vßng ®¸nh

gi¸ ®Çu tiªn theo UPR).

Tr×nh tù xem xÐt, ®¸nh gi¸ vÒ thùc hiÖn nh©n

quyÒn th«ng qua c¬ chÕ UPR ®­îc bao gåm c¸c b­íc

sau:

- ChuÈn bÞ th«ng tin lµm c¬ së cho viÖc xem xÐt:

Trong b­íc nµy, c¸c tµi liÖu cÇn chuÈn bÞ bao gåm: (i)

B¸o c¸o cña quèc gia ®­îc xem xÐt (kh«ng qu¸ 20

trang); (ii) Tæng hîp cña V¨n phßng Cao ñy Liªn hîp

quèc vÒ quyÒn con ng­êi vÒ t×nh h×nh ë quèc gia ®­îc

xem xÐt tõ b¸o c¸o cña c¸c c¬ quan gi¸m s¸t ®iÒu ­íc,

c¸c thñ tôc ®Æc biÖt vµ c¸c tµi liÖu kh¸c...(kh«ng qu¸ 10

trang); (iii) B¶n tãm t¾t do V¨n phßng Cao ñy Liªn hîp

quèc vÒ quyÒn con ng­êi thùc hiÖn tõ nh÷ng b¸o c¸o cña

c¸c chñ thÓ liªn quan kh¸c (c¸c tæ chøc phi chÝnh phñ,

c¬ quan nghiªn cøu, c¬ quan quyÒn con ng­êi quèc gia)

(kh«ng qu¸ 10 trang).

- Xem xÐt ®¸nh gi¸: §­îc thùc hiÖn ë Geneva d­íi

d¹ng ®èi tho¹i trong ba giê gi÷a quèc gia ®­îc xem xÐt

víi c¸c thµnh viªn Nhãm c«ng t¸c vÒ UPR, c¸c quèc gia

thµnh viªn vµ quan s¸t viªn cña HRC.

221 222

- KÕt luËn, ®¸nh gi¸: Nhãm c«ng t¸c vÒ UPR sÏ

th«ng qua v¨n b¶n kÕt luËn (d­íi h×nh thøc mét b¸o

c¸o) sau khi kÕt thóc viÖc xem xÐt, ®¸nh gi¸, trong ®ã

tãm t¾t tr×nh tù xem xÐt, c¸c cam kÕt ®­a ra bëi quèc

gia liªn quan vµ c¸c kÕt luËn, khuyÕn nghÞ víi quèc gia

®ã. HRC sÏ c©n nh¾c vµ th«ng qua b¸o c¸o nµy, th­êng

lµ vµo kú häp tiÕp theo.

- Thùc hiÖn c¸c khuyÕn nghÞ: Quèc gia ®­îc xem xÐt

sÏ ¸p dông c¸c khuyÕn nghÞ nªu trong b¸o c¸o kÓ trªn

vµ th«ng b¸o vÒ kÕt qu¶ cña viÖc ¸p dông c¸c khuyÕn

nghÞ ®ã trong lÇn b¸o c¸o ®Þnh kú tiÕp theo cña n­íc

m×nh.

C¬ chÕ UPR ®¸nh gi¸ tæng thÓ viÖc thùc hiÖn quyÒn

con ng­êi ë tÊt c¶ c¸c quèc gia thµnh viªn cña Liªn hîp

quèc. T¹i phiªn häp vµo th¸ng 05/2009, ViÖt Nam ®·

b¶o vÖ B¸o c¸o Quèc gia lÇn thø nhÊt theo C¬ chÕ kiÓm

®iÓm ®Þnh kú toµn cÇu (UPR) vµ chÊp nhËn thùc hiÖn

93/123 (80%) khuyÕn nghÞ ®­îc Héi ®ång Nh©n quyÒn

Liªn hîp quèc th«ng qua t¹i B¸o c¸o Quèc gia cña ViÖt

Nam, trong ®ã cã khuyÕn nghÞ cÇn hoµn thiÖn c¬ chÕ

b¶o ®¶m viÖc thùc thi quyÒn con ng­êi. §· cã 28 n­íc

vµ 9 tæ chøc phi chÝnh phñ ghi tªn ph¸t biÓu. C¸c

khuyÕn nghÞ nµy ®Òu ®¸nh gi¸ cao nh÷ng kÕt qu¶ trong

viÖc thùc hiÖn quyÒn con ng­êi ë ViÖt Nam trong thêi

gian qua, tuy nhiªn nhÊn m¹nh ViÖt Nam cÇn nç lùc

tiÕp tôc x©y dùng vµ hoµn thiÖn hÖ thèng ph¸p luËt,

chÝnh s¸ch, c¸c c¬ chÕ, thÓ chÕ, ®Ó b¶o ®¶m viÖc thùc thi

ph¸p luËt vÒ quyÒn con ng­êi vµ t¨ng c­êng gi¸o dôc vÒ

quyÒn con ng­êi.

ñy ban Cè vÊn (Advisory Committee):

T­¬ng tù nh­ m« h×nh TiÓu ban thóc ®Èy vµ b¶o vÖ

quyÒn con ng­êi cña CHR tr­íc ®©y, HRC thµnh lËp

mét ñy ban cè vÊn ®Ó hç trî Héi ®ång trong c¸c ho¹t

®éng chuyªn m«n. ñy ban nµy bao gåm 18 chuyªn gia

®­îc Héi ®ång bÇu ra b»ng c¸ch bá phiÕu kÝn tõ danh

s¸ch c¸c øng cö viªn mµ c¸c quèc gia thµnh viªn ®Ò cö.

MÆc dï vËy, c¸c chuyªn gia thµnh viªn cña ñy ban ho¹t

®éng víi t­ c¸ch c¸ nh©n. NhiÖm kú cña mçi chuyªn gia

lµ 3 n¨m, chØ ®­îc bÇu l¹i mét lÇn.

C¬ cÊu cña ñy ban cè vÊn ®­îc c©n nh¾c ®Ó ®¶m b¶o

tÝnh c©n b»ng vÒ giíi vµ vÒ khu vùc ®Þa lý. Cô thÓ, ®Ó

®¶m b¶o sù c©n b»ng vÒ khu vùc ®Þa lý, thµnh phÇn cña

ñy ban ®­îc ph©n bæ nh­ sau: C¸c quèc gia ch©u Phi: 5

ghÕ; C¸c quèc gia Ch©u ¸: 5 ghÕ; C¸c quèc gia §«ng ¢u:

2 ghÕ; C¸c quèc gia Ch©u Mü La tinh vµ Caribª: 3 ghÕ;

C¸c quèc gia T©y ¢u vµ c¸c quèc gia ë khu vùc kh¸c: 3

ghÕ.

VÒ ho¹t ®éng, ñy ban cè vÊn häp tèi ®a 2 kú mét

n¨m, mçi kú tèi ®a 10 ngµy, ngoµi ra cã thÓ häp c¸c kú

bæ sung víi sù chÊp thuËn cña HRC. VÒ tr¸ch nhiÖm, ñy

ban chÞu sù ®iÒu phèi cña HRC. Héi ®ång cã thÓ yªu cÇu

toµn bé, mét nhãm thµnh viªn hoÆc mét c¸ nh©n thµnh

viªn cña ñy ban thùc hiÖn nh÷ng nhiÖm vô nhÊt ®Þnh.

C¸c Thñ tôc §Æc biÖt cña LHQ (UN Special

Procedures):

C¸c Thñ tôc §Æc biÖt (Special Procedures) lµ phÇn

kh«ng thÓ thiÕu ®­îc trong c¸c c¬ chÕ vµ thñ tôc cña

223 224

Liªn hîp quèc nh»m thùc thi chøc n¨ng gi¸m s¸t, ®¸nh

gi¸ viÖc thùc hiÖn vµ thóc ®Èy nh©n quyÒn trªn ph¹m vi

toµn thÕ giíi. C¸c Thñ tôc §Æc biÖt lµ c¬ chÕ trùc thuéc

Héi ®ång Nh©n quyÒn (HRC).

C¸c thñ tôc ®Æc biÖt lµ tªn chung dïng cho c¸c c¬

chÕ ®­îc thµnh lËp bëi HRC nh»m gi¶i quyÕt c¸c vô viÖc

®Æc thï liªn qu¹n ®Õn quèc gia thµnh viªn hoÆc gi¶i

quyÕt c¸c vÊn ®Ò theo chñ ®Ò trªn toµn thÕ giíi. HiÖn

nay, cã kho¶ng 36 nhiÖm vô theo chñ ®Ò vµ 12 nhiÖm vô

theo quèc gia thµnh viªn.

NhiÖm vô cña c¸c Thñ tôc §Æc biÖt lµ ®¸nh gi¸,

gi¸m s¸t, t­ vÊn vµ b¸o c¸o mét c¸ch c«ng khai vÒ c¸c

vô viÖc vi ph¹m nh©n quyÒn ë c¸c quèc gia hoÆc c¸c

vïng l·nh thæ nhÊt ®Þnh, ®­îc xem lµ c¸c nhiÖm vô theo

quèc gia (country mandates), hay vÒ c¸c hiÖn t­îng

chÝnh cña c¸c vô vi ph¹m nh©n quyÒn trªn kh¾p thÕ

giíi, ®­îc biÕt ®Õn lµ nh÷ng nhiÖm vô theo chñ ®Ò. Hµng

lo¹t c¸c ho¹t ®éng kh¸c nhau ®­îc thùc thi bëi c¸c thñ

tôc ®Æc biÖt, bao gåm gi¶i quyÕt c¸c khiÕu kiÖn c¸ nh©n,

tiÕn hµnh nghiªn cøu, cung cÊp t­ vÊn vÒ hîp t¸c kü

thuËt ë møc ®é quèc gia, vµ can thiÖp vµo c¸c ho¹t ®éng

thóc ®Èy chung.

C¸c thñ tôc ®Æc biÖt hoÆc lµ ®­îc tiÕn hµnh bëi c¸

nh©n - chuyªn gia (gäi lµ “B¸o c¸o viªn ®Æc biÖt” hay

“Chuyªn gia §éc lËp”) hay bëi mét nhãm c«ng t¸c

th­êng gåm 5 thµnh viªn (®¹i diÖn cho 5 ch©u lôc).

Chøc n¨ng vµ thÈm quyÒn cña c¸c thñ tôc ®Æc biÖt ®­îc

x¸c lËp vµ quy ®Þnh t¹i nghÞ quyÕt vÒ c¸c thñ tôc ®Æc

biÖt nµy. C¸c thµnh viªn thùc hiÖn thÈm quyÒn nµy dùa

trªn n¨ng lùc c¸ nh©n, vµ kh«ng nhËn l­¬ng hay bÊt cø

kho¶n båi d­ìng tµi chÝnh nµo cho c«ng viÖc cña hä. §Þa

vÞ ®éc lËp cña c¸c thµnh viªn thùc thi c¸c Thñ tôc §Æc

biÖt lµ v« cïng quan träng ®Ó cã thÓ thùc thi c¸c chøc

n¨ng cña hä mµ kh«ng cã bÊt cø sù thiªn vÞ nµo.

HÇu hÕt c¸c Thñ tôc ®Æc biÖt ®Òu tiÕp nhËn th«ng

tin vÒ c¸c vô c¸o buéc vi ph¹m nh©n quyÒn vµ göi

nh÷ng thØnh cÇu khÈn cÊp hay th­ c¸o buéc tíi c¸c

chÝnh phñ yªu cÇu gi¶i tr×nh vµ lµm râ. Riªng n¨m

2011, tæng sè cã 605 ®¬n ®· ®­îc göi tíi c¸c chÝnh phñ ë

131 quèc gia. 72% phÇn sè c¸c ®¬n nµy lµ nh÷ng ®¬n tËp

thÓ liªn quan ®Õn hai hay nhiÒu h¬n c¸c thµnh viªn

thÈm quyÒn cña C¸c Thñ tôc §Æc biÖt.

C¸c thñ tôc ®Æc biÖt theo nhiÖm vô chñ ®Ò ngµy

cµng më réng kÓ tõ n¨m 2007 trë l¹i ®©y. Ch¼ng h¹n,

chñ ®Ò liªn quan ®Õn c¸c h×nh thøc n« lÖ hiÖn ®¹i

(2007), vÒ tiÕp cËn n­íc s¹ch vµ vÖ sinh (2008), vÒ c¸c

quyÒn v¨n hãa (2009), vÒ quyÒn vµ tù do lËp héi vµ héi

häp hßa b×nh (2010), nhãm lµm viÖc vÒ vÊn ®Ò ph©n biÖt

chèng l¹i phô n÷ trong luËt vµ thùc tiÔn (2010), vÒ thóc

®Èy mét trËt tù quèc tÕ b×nh ®¼ng vµ d©n chñ (2011),

nhãm c«ng t¸c vÒ c¸c tËp ®oµn xuyªn quèc gia vµ c¸c

doanh nghiÖp kinh doanh (2011), vµ vÒ vÊn ®Ò nghÜa vô

nh©n quyÒn liªn quan ®Õn viÖc thô h­ëng mét m«i

tr­êng bÒn v÷ng, lµnh m¹nh, trong s¹ch vµ an toµn

(2012). C¸c thñ tôc ®Æc biÖt liªn quan ®Õn nhiÖm vô

quèc gia bao gåm Céng hßa D©n chñ C«ng-g« vµ Li-bª-

ria.

225 226

Th¸ng 6 n¨m 2007, Héi ®ång Nh©n quyÒn Liªn hîp

quèc còng ®· th«ng qua NghÞ quyÕt 5/2, quy ®Þnh vÒ bé

Quy t¾c TiÕn hµnh (Code of Conduct) cho c¸c thµnh viªn

nhiÖm vô theo c¸c Thñ tôc ®Æc biÖt. Vµo th¸ng 6 n¨m

2008, Héi ®ång còng ®· th«ng qua tiÕp, theo c¸c Thñ tôc

§Æc biÖt, CÈm nang (Manual) dµnh cho c¸c thµnh viªn,

vµ mét Thñ tôc Tham vÊn Néi bé (Internal Advisory

Procedure) nh»m ®¸nh gi¸ thùc tiÔn vµ c¸c ph­¬ng

ph¸p lµm viÖc, ®ång thêi cho phÐp c¸c chñ thÓ liªn ®íi

mang nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan ®Õn c¸c ph­¬ng ph¸p lµm

viÖc vµ tiÕn hµnh nh»m thu hót sù chó ý cña ñy ban

§iÒu phèi.

ñy ban vÒ ®Þa vÞ cña phô n÷

ñy ban vÒ ®Þa vÞ cña phô n÷ do Héi ®ång kinh tÕ, x·

héi thµnh lËp n¨m 1946. ñy ban cã nhiÖm vô chuÈn bÞ

c¸c b¸o c¸o cña Héi ®ång kinh tÕ, x· héi vÒ b¶o vÖ vµ

thóc ®Èy quyÒn phô n÷, ®Ò xuÊt ph­¬ng h­íng gi¶i quyÕt

nh÷ng vÊn ®Ò khÈn cÊp vÒ quyÒn b×nh ®¼ng phô n÷.

ViÖc tæ chøc vµ tham dù c¸c c«ng viÖc cña ñy ban

®­îc quy ®Þnh gièng nh­ ®èi víi ñy ban quyÒn con ng­êi.

Trong c¸c khãa häp cña ñy ban, bªn c¹nh c¸c thµnh viªn

chÝnh thøc cßn cã sù tham dù cña c¸c thµnh viªn dù

khuyÕt, c¸c quan s¸t viªn (c¶ c¸c n­íc kh«ng ph¶i thµnh

viªn Liªn hîp quèc), ®¹i diÖn c¸c phong trµo gi¶i phãng

d©n téc vµ c¸c quan s¸t viªn tõ c¸c tæ chøc phi chÝnh

phñ. ñy ban th«ng qua c¸c nghÞ quyÕt vµ quyÕt ®Þnh

riªng cña m×nh vµ chuÈn bÞ c¸c dù th¶o nghÞ quyÕt vµ

quy ®Þnh tr×nh Héi ®ång kinh tÕ vµ x· héi xem xÐt.

Héi ®ång kinh tÕ - x· héi cßn thµnh lËp mét sè ñy

ban l©m thêi gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò míi n¶y sinh.

3.1.1.4. Ban th­ ký Liªn hîp quèc (UN

Secretariat) lµ c¬ quan chÝnh cña Liªn hîp quèc, bao

gåm Ban v× sù tiÕn bé cña phô n÷ vµ Cao ñy nh©n

quyÒn Liªn hîp quèc41.

Cao ñy nh©n quyÒn cña Liªn hîp quèc

(UNHCHR-High Commissioner for Human Rights)

Cao ñy Nh©n quyÒn cña Liªn hîp quèc (UNHCHR)

lµ mét quan chøc nh©n quyÒn chÝnh thøc cña Liªn hîp

quèc, ®­îc thµnh lËp n¨m 1993 vµ ®­îc hç trî bëi V¨n

phßng Cao ñy nh©n quyÒn ®Ó thùc hiÖn chøc n¨ng cña

m×nh. D­íi sù chØ ®¹o cña Tæng th­ ký, Cao ñy vµ V¨n

phßng cã nhiÖm vô phèi hîp c¸c ho¹t ®éng nh©n quyÒn

chung thuéc Liªn hîp quèc; tæ chøc c¸c ch­¬ng tr×nh

gi¸o dôc, th«ng tin, héi th¶o vÒ nh©n quyÒn; cung cÊp

dÞch vô t­ vÊn, kü thuËt vµ trî gióp tµi chÝnh cho c¸c

khu vùc vµ quèc gia trong viÖc x©y dùng c¸c c¬ quan

nh©n quyÒn; thóc ®Èy hîp t¸c quèc tÕ vÒ nh©n quyÒn…

Cao ñy lµ ng­êi ®øng ®Çu V¨n phßng Cao ñy Nh©n

quyÒn (OHCHR) cã chøc n¨ng khëi x­íng nh÷ng nç lùc

nh©n quyÒn cña Liªn hîp quèc. Cao ñy còng lµ mét bé

phËn cña Ban Th­ ký cña Liªn hîp quèc víi trô së t¹i

Geneva.

Lµ mét trong nh÷ng c¬ chÕ thuéc c¬ quan ®iÒu ­íc

(treaty bodies), Cao ñy nh©n quyÒn cña Liªn hîp quèc

(UNHCHR) ®ãng mét vai trß quan träng trong viÖc t¨ng

41 §­îc thµnh lËp n¨m 1993, trªn c¬ së Trung t©m nh©n quyÒn.

227 228

c­êng gi¸m s¸t viÖc thùc hiÖn vµ thóc ®Èy quyÒn con

ng­êi trªn ph¹m vi toµn thÕ giíi, UNHCHR ®· vµ ®ang

nç lùc ®­a ra nh÷ng ®Ò xuÊt, s¸ng kiÕn nh»m ®æi míi

vµ c¶i tæ kh«ng ngõng c¸c ho¹t ®éng gi¸m s¸t, thóc ®Èy

quyÒn con ng­êi, ®Æc biÖt lµ c¬ chÕ theo hÖ thèng c¸c

®iÒu ­íc quèc tÕ vÒ nh©n quyÒn, ®Ó c¬ chÕ theo ®iÒu ­íc

nµy trë nªn hiÖu qu¶ vµ hiÖu lùc h¬n.

V¨n phßng Cao ñy Nh©n quyÒn cña Liªn hîp quèc

(OHCHR):

OHCHR lµ mét c¬ quan chÝnh thøc cña Liªn hîp

quèc, cã nhiÖm vô thóc ®Èy vµ b¶o vÖ nh©n quyÒn cho

tÊt c¶ mäi ng­êi, OHCHR cung cÊp sù trî gióp cho c¸c

c¸c chÝnh phñ, ch¼ng h¹n nh­ chuyªn gia vµ ®µo t¹o, hç

trî kü thuËt trong c¸c lÜnh vùc vÒ qu¶n lý t­ ph¸p, c¶i

c¸ch lËp ph¸p, qu¸ tr×nh bÇu cö, gióp thùc hiÖn c¸c

chuÈn mùc nh©n quyÒn trªn thùc ®Þa. OHCHR còng

gióp cho c¸c tæ chøc víi tr¸ch nhiÖm b¶o vÖ nh©n quyÒn

thùc thi nh÷ng nghÜa vô cña hä vµ gióp cho c¸c c¸ nh©n

hiÖn thùc hãa ®­îc c¸c quyÒn cña m×nh.

Chøc n¨ng chÝnh cña OHCHR lµ thóc ®Èy vµ b¶o vÖ

viÖc thô h­ëng vµ hiÖn thùc hãa tÊt c¶ c¸c quyÒn con

ng­êi cho tÊt c¶ mäi ng­êi ®­îc x¸c lËp trong HiÕn

ch­¬ng Liªn hîp quèc vµ trong hÖ thèng ph¸p luËt vµ

c¸c ®iÒu ­íc nh©n quyÒn quèc tÕ. OHRCH ho¹t ®éng

theo chøc n¨ng vµ nhiÖm vô ®­îc quy ®Þnh trong nghÞ

quyÕt 48/141 cña §¹i héi ®ång Liªn hîp quèc, HiÕn

ch­¬ng Liªn hîp quèc, Tuyªn ng«n thÕ giíi vÒ nh©n

quyÒn vµ c¸c v¨n kiÖn nh©n quyÒn c¬ b¶n kh¸c, Tuyªn

bè Viªn vµ ch­¬ng tr×nh hµnh ®éng theo Héi nghÞ ThÕ

giíi vÒ Nh©n quyÒn n¨m 1993, vµ V¨n kiÖn KÕt qu¶ Héi

nghÞ Th­îng ®Ønh thÕ giíi n¨m 2005.

NhiÖm vô cña OHCHR bao gåm viÖc ng¨n ngõa

nh÷ng vô viÖc vi ph¹m nh©n quyÒn, b¶o ®¶m viÖc t«n

träng tÊt c¶ c¸c quyÒn con ng­êi, thóc ®Èy hîp t¸c quèc

tÕ nh»m b¶o vÖ c¸c quyÒn con ng­êi, ®iÒu phèi c¸c ho¹t

®éng cã liªn quan cña Liªn hîp quèc, vµ t¨ng c­êng vµ

lång ghÐp lÜnh vùc nh©n quyÒn vµo toµn bé hÖ thèng

Liªn hîp quèc. Cïng víi nh÷ng tr¸ch nhiÖm ®­îc trao

cho, V¨n phßng ®i ®Çu trong nh÷ng nç lùc lång ghÐp

c¸ch tiÕp cËn quyÒn con ng­êi vµo toµn bé c«ng viÖc

®­îc thùc hiÖn bëi c¸c c¬ quan Liªn hîp quèc.

OHCHR cã v¨n phßng t¹i trô së cña Liªn hîp quèc ë

New York vµ v¨n phßng t¹i nhiÒu quèc gia vµ khu vùc

trªn thÕ giíi. Cïng víi V¨n phßng §iÒu hµnh cña Cao

ñy vµ mét sè ®¬n vÞ cã chøc n¨ng b¸o c¸o cho Phã Cao

ñy, V¨n phßng OHCHR cã hai bé phËn vµ bèn chi

nh¸nh.

VÒ c¬ cÊu tæ chøc, OHCHR cã tíi 850 c¸n bé (tÝnh

®Õn th¸ng 4 n¨m 2007) gióp viÖc cho Cao ñy, ®Æt t¹i

Geneva vµ New York vµ 11 v¨n phßng quèc gia vµ 7 v¨n

phßng khu vùc trªn toµn thÕ giíi, bao gåm mét lùc

l­îng t¸c chiÕn víi kho¶ng 240 c¸n bé nh©n quyÒn quèc

tÕ phôc vô trong c¸c nhiÖm vô hßa b×nh cña Liªn hîp

quèc. Ng©n s¸ch ho¹t ®éng cña Cao ñy do Liªn hîp quèc

tµi trî d­íi d¹ng ng©n s¸ch th­êng xuyªn vµ c¸c kho¶n

®ãng gãp tù nguyÖn tõ c¸c quèc gia thµnh viªn, c¸c tæ

chøc liªn chÝnh phñ, c¸c quü vµ c¸ nh©n.

229 230

C¸c ­u tiªn cña V¨n phßng Cao ñy nh©n quyÒn cña

Liªn hîp quèc ®­îc x¸c ®Þnh trong hai v¨n kiÖn chiÕn

l­îc chñ yÕu ®ã lµ Ch­¬ng tr×nh Hµnh ®éng cña

OHCHR vµ KÕ ho¹ch Qu¶n lý cña OHCHR n¨m 2012 -

2013. Nh÷ng ­u tiªn ho¹t ®éng bao gåm can thiÖp quèc

gia s©u réng h¬n, lµm viÖc chÆt chÏ víi c¸c ®èi t¸c t¹i

quèc gia së t¹i vµ c¸c cÊp ®é ®Þa ph­¬ng ®Ó ®¶m b¶o

r»ng c¸c chuÈn mùc nh©n quyÒn quèc tÕ ®­îc triÓn khai

trªn thùc ®Þa, vai trß l·nh ®¹o m¹nh mÏ h¬n cho Cao

ñy, vµ c¸c ®èi t¸c chÆt chÏ h¬n víi tæ chøc x· héi d©n sù

vµ c¸c c¬ quan cña Liªn hîp quèc.

3.1.2. C¬ chÕ theo c«ng ­íc

“C¬ chÕ theo c«ng ­íc” hay cßn gäi lµ “c¬ chÕ theo

®iÒu ­íc” lµ c¬ chÕ ®­îc h×nh thµnh theo quy ®Þnh cña

mét sè c«ng ­íc, nh»m theo dâi, gi¸m s¸t viÖc thùc hiÖn

quyÒn con ng­êi theo ®óng môc ®Ých, yªu cÇu cña c«ng

­íc.

Theo quy ®Þnh cña c¸c c«ng ­íc, ñy ban c«ng ­íc cã

nhiÖm vô (mandate) tiÕp nhËn vµ xem xÐt c¸c b¸o c¸o

quèc gia vÒ viÖc thùc hiÖn c«ng ­íc cña quèc gia thµnh

viªn. Trong qu¸ tr×nh xem xÐt b¸o c¸o, ñy ban cã thÓ

thu thËp th«ng tin cã liªn quan tõ c¸c nguån kh¸c nhau,

nh­ tõ c¸c c¬ quan chuyªn m«n cña Liªn hîp quèc, c¸c

nhãm c«ng t¸c còng nh­ ®Æc ph¸i viªn cña Liªn hîp

quèc, c¸c tæ chøc phi chÝnh phñ vµ giíi truyÒn th«ng.

ViÖc b¶o vÖ b¸o c¸o quèc gia tr­íc c¸c ñy ban c«ng ­íc

cã t¸c dông to lín; mét mÆt, gióp c¸c c¬ quan chuyªn

m«n cña Liªn hîp quèc hiÓu râ h¬n t×nh h×nh b¶o vÖ

nh©n quyÒn ë quèc gia thµnh viªn; mÆt kh¸c, qua ®ã

mçi quèc gia n©ng cao h¬n tr¸ch nhiÖm cña m×nh.

Cã s¸u c«ng ­íc, bao gåm C«ng ­íc quèc tÕ vÒ c¸c

quyÒn d©n sù - chÝnh trÞ, C«ng ­íc (ICCPR) vÒ xãa bá tÖ

ph©n biÖt chñng téc (CERD), C«ng ­íc chèng tra tÊn

(CAT), C«ng ­íc xãa bá mäi h×nh thøc ph©n biÖt ®èi xö

chèng l¹i phô n÷ (CEDAW), C«ng ­íc vÒ QuyÒn cña

ng­êi khuyÕt tËt vµ C«ng ­íc Xãa bá ViÖc MÊt tÝch

(CED) ®Òu chøa ®ùng c¸c quy ®Þnh vÒ thÈm quyÒn cña

c¬ quan c«ng ­íc ®­îc tiÕp nhËn vµ gi¶i quyÕt c¸c khiÕu

n¹i, tè c¸o vÒ c¸c vi ph¹m nh©n quyÒn tõ c«ng d©n c¸c

quèc gia thµnh viªn.

§èi víi C«ng ­íc vÒ quyÒn trÎ em (CRC) vµ C«ng

­íc quèc tÕ vÒ c¸c quyÒn kinh tÕ - x· héi vµ v¨n hãa

(ICESCR), §¹i héi ®ång Liªn hîp quèc võa th«ng qua

c¸c nghÞ ®Þnh th­ kh«ng b¾t buéc theo ®ã cho phÐp

thµnh lËp c¸c thñ tôc khiÕu kiÖn c¸ nh©n (lÇn l­ît vµo

th¸ng 6 n¨m 2011 vµ th¸ng 12 n¨m 2008). Tuy nhiªn

c¸c c¬ chÕ nµy ch­a ®i vµo hiÖu lùc v× ch­a ®ñ thµnh

viªn gia nhËp.

ViÖc xem xÐt b¸o c¸o quèc gia vÒ viÖc thùc hiÖn c«ng

­íc chñ yÕu dùa trªn c¬ së trao ®æi, th¶o luËn hay ®èi

tho¹i x©y dùng gi÷a ñy ban c«ng ­íc vµ ®¹i diÖn quèc

gia thµnh viªn c«ng ­íc. C¸c ñy ban c«ng ­íc kh«ng

ph¶i lµ c¬ quan tµi ph¸n, mµ trong nh÷ng tr­êng hîp

nhÊt ®Þnh chØ cã vai trß lµ c¬ quan hoµ gi¶i c¸c tranh

chÊp vÒ viÖc thùc hiÖn c¸c quyÒn con ng­êi. Nh÷ng

khuyÕn nghÞ chung hoÆc cô thÓ víi tõng quèc gia, do c¸c

ñy ban c«ng ­íc ®­a ra, kh«ng cã gi¸ trÞ b¾t buéc vÒ mÆt

231 232

ph¸p lý víi c¸c quèc gia, mµ chØ cã ý nghÜa khuyÕn c¸o.

C¸c ñy ban c«ng ­íc kh«ng cã chøc n¨ng gi¶i thÝch c«ng

­íc, nh­ng trªn thùc tÕ th­êng ®­a ra h­íng dÉn cho

c¸c quèc gia trong viÖc ¸p dông c«ng ­íc. C¸c h­íng

dÉn nµy tá ra rÊt cã Ých cho c¸c chÝnh phñ trong viÖc x©y

dùng b¸o c¸o quèc gia còng nh­ vÒ viÖc thùc hiÖn c«ng

­íc. C¸c quyÕt ®Þnh nµy do c¸c c¬ quan c«ng ­íc ®­a ra

sau khi hä nhËn ®­îc c¸c ®¬n khiÕu kiÖn c¸ nh©n ®ã

chÝnh lµ mét nguån gi¸ trÞ vµ cÇn thiÕt cho viÖc h­íng

dÉn c¸c quèc gia thµnh viªn vµ c¸c tæ chøc kh¸c cã liªn

quan trong viÖc thùc hiÖn c¸c quy ®Þnh cña c«ng ­íc

quèc tÕ.

§Õn nay ®· cã 10 c¬ quan ®­îc thµnh lËp nh»m

gi¸m s¸t viÖc thùc hiÖn c«ng ­íc; bao gåm: ñy ban nh©n

quyÒn (CCPR); ñy ban vÒ c¸c quyÒn kinh tÕ, x· héi vµ

v¨n hãa (CESCR); ñy ban vÒ xãa bá ph©n biÖt chñng téc

(CERD); ñy ban vÒ xãa bá mäi h×nh thøc ph©n biÖt ®èi

xö chèng l¹i phô n÷ (CEDAW); ñy ban chèng tra tÊn

(CAT); TiÓu ban phßng, chèng tra tÊn (SPT); ñy ban vÒ

quyÒn trÎ em (CRC); ñy ban vÒ lao ®éng di c­ (CMW);

ñy ban vÒ quyÒn cña ng­êi khuyÕt tËt (CRPD); ñy ban

vÒ c­ìng bøc mÊt tÝch (CED). Mçi ñy ban c«ng ­íc ®Òu

cã mét vai trß, vÞ trÝ nhÊt ®Þnh. Tuy nhiªn ®¸ng chó ý lµ

vai trß cña hai ñy ban: ñy ban nh©n quyÒn vµ ñy ban

vÒ c¸c quyÒn kinh tÕ, x· héi vµ v¨n hãa.

* ñy ban nh©n quyÒn (Human Rights Committee),

®­îc thµnh lËp theo qui ®Þnh cña C«ng ­íc quèc tÕ vÒ

c¸c quyÒn d©n sù, chÝnh trÞ. Còng nh­ c¸c ñy ban c«ng

­íc kh¸c, ñy ban cã chøc n¨ng nhËn, xem xÐt, b×nh luËn

b¸o c¸o cña c¸c quèc gia thµnh viªn, ®­a ra khuyÕn

nghÞ vµ h­íng dÉn thùc hiÖn C«ng ­íc. ñy ban kh«ng

cã thÈm quyÒn ®iÒu tra c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn b¸o

c¸o quèc gia; th­êng nhËn th«ng tin tõ c¸c tæ chøc phi

chÝnh phñ, hoÆc yªu cÇu ®¹i diÖn quèc gia bæ sung th«ng

tin khi ñy ban xem xÐt b¸o c¸o. Khi ph¸t hiÖn nh÷ng

vÊn ®Ò nghiªm träng cña mét quèc gia trong viÖc tu©n

thñ C«ng ­íc, ñy ban nªu vÊn ®Ò víi §¹i héi ®ång b»ng

b¸o c¸o hµng n¨m. ñy ban cßn cã chøc n¨ng nhËn vµ

gi¶i quyÕt c¸c khiÕu kiÖn c¸ nh©n theo quy ®Þnh t¹i

NghÞ ®Þnh th­ kh«ng b¾t buéc thø nhÊt; tuy nhiªn chØ

liªn quan ®Õn c¸c c¸ nh©n c­ tró t¹i c¸c quèc gia thµnh

viªn ®· phª chuÈn NghÞ ®Þnh th­ Kh«ng b¾t buéc nµy

mµ th«i.

* ñy ban vÒ c¸c quyÒn kinh tÕ, x· héi vµ v¨n hãa.

§©y lµ ñy ban c«ng ­íc duy nhÊt ®­îc thµnh lËp bëi Héi

®ång kinh tÕ - x· héi (n¨m 1985). ñy ban cã chøc n¨ng

nhËn, xem xÐt b¸o c¸o cña c¸c quèc gia, sau ®ã chuyÓn

c¸c b¸o c¸o vµ khuyÕn nghÞ ®Õn §¹i héi ®ång (qua Héi

®ång kinh tÕ - x· héi). ñy ban ch­a cã c¬ chÕ nhËn vµ

gi¶i quyÕt khiÕu kiÖn c¸ nh©n. Mét NghÞ ®Þnh th­

kh«ng b¾t buéc cña C«ng ­íc c¸c quyÒn kinh tÕ - x· héi

vµ v¨n hãa ®· trao cho ñy ban C«ng ­íc vÒ c¸c quyÒn

kinh tÕ - x· héi vµ v¨n hãa thÈm quyÒn tiÕp nhËn vµ

®¸nh gi¸ c¸c ®¬n khiÕu kiÖn c¸ nh©n, ®­îc th«ng qua

theo mét nghÞ quyÕt cña §¹i héi ®ång Liªn hîp quèc häp

233 234

vµo ngµy 10 th¸ng 12 n¨m 2008, tuy nhiªn cho ®Õn nay

vÉn ch­a cã hiÖu lùc ®Ó tiÕp nhËn vµ xem xÐt c¸c ®¬n

khiÕu kiÖn c¸ nh©n nµy v× NghÞ ®Þnh th­ nµy vÉn ch­a

®ñ l­îng quèc gia thµnh viªn gia nhËp tèi thiÓu cÇn

thiÕt.

3.1.3. C¬ chÕ theo c¸c thñ tôc ®Æc biÖt

Ngoµi c¬ chÕ theo HiÕn ch­¬ng vµ c¬ chÕ theo c«ng

­íc cßn cã c¬ chÕ theo c¸c thñ tôc ®Æc biÖt, ®­îc h×nh

thµnh trªn c¬ së nghÞ quyÕt cña ñy ban nh©n quyÒn vµ

Héi ®ång kinh tÕ - x· héi, nh»m ®iÒu tra nh÷ng c¸o

buéc vi ph¹m nh©n quyÒn vµ gi¶i quyÕt c¸c khiÕu n¹i vÒ

nh©n quyÒn.

C¸c thñ tôc ®Æc biÖt ®Òu cã môc tiªu lµ lµm cho c¸c

tiªu chuÈn vµ nguyªn t¾c cña luËt nh©n quyÒn ®­îc ¸p

dông ®Çy ®ñ trong thùc tiÔn. Do ®ã, c¸c thñ tôc lu«n

h­íng tíi viÖc thùc hiÖn c¸c cuéc ®èi tho¹i mang tÝnh

x©y dùng vµ t×m kiÕm sù hîp t¸c tõ c¸c chÝnh phñ cã

liªn quan trong c¸c t×nh huèng cô thÓ, c¸c vô viÖc cô

thÓ. C¸c cuéc ®iÒu tra, kh¶o s¸t ®­îc tiÕn hµnh mét

c¸ch kh¸ch quan víi môc ®Ých hiÓu râ h¬n t×nh h×nh vµ

®Ò xuÊt nh÷ng gi¶i ph¸p ®èi víi c¸c chÝnh phñ nh»m

gióp c¸c chÝnh phñ kh¾c phôc nh÷ng vÊn ®Ò vÒ quyÒn

con ng­êi. C¬ chÕ theo c¸c thñ tôc ®Æc biÖt cã vÞ trÝ quan

träng trong viÖc gi¸m s¸t quèc tÕ ®èi víi viÖc thùc hiÖn

c¸c tiªu chuÈn nh©n quyÒn phæ biÕn. C¸c thñ tôc nµy ®·

tá râ tÝnh hiÖu qu¶ trong viÖc gi¶i quyÕt nhiÒu vi ph¹m

nh©n quyÒn trÇm träng.

Thñ tôc kÝn 1503 lµ tªn gäi t¾t cña mét thñ tôc

khiÕu kiÖn vÒ viÖc vi ph¹m quyÒn con ng­êi, ®­îc Héi

®ång kinh tÕ, x· héi thiÕt lËp th«ng qua NghÞ quyÕt sè

1503 ngµy 27/05/1970. NghÞ quyÕt nµy quy ®Þnh mét

quy tr×nh khiÕu kiÖn vÒ c¸c vi ph¹m quyÒn con ng­êi

kh¸ phøc t¹p vµ tr¶i qua nhiÒu b­íc kh¸c nhau. Nh»m

®¬n gi¶n hãa vµ n©ng cao hiÖu qu¶ cña thñ tôc nµy,

ngµy 16/06/2000, Héi ®ång kinh tÕ, x· héi th«ng qua

NghÞ quyÕt sè 2000/3 xem xÐt, bæ sung mét sè vÊn ®Ò

cña NghÞ quyÕt tr­íc ®ã. §©y lµ thñ tôc nhËn vµ gi¶i

quyÕt mét c¸ch bÝ mËt c¸c khiÕu kiÖn vÒ quyÒn con

ng­êi do chÝnh n¹n nh©n, nh÷ng c¸ nh©n kh¸c, hoÆc tæ

chøc NGOs göi ®Õn V¨n phßng Cao ñy nh©n quyÒn Liªn

hîp quèc.

§Ó ®¶m b¶o khiÕu kiÖn ®­îc thô lý, hå s¬ khiÕu

kiÖn ph¶i ®¸p øng ®ñ c¸c yªu cÇu sau: cung cÊp nh÷ng

b»ng chøng hîp lý ®Ó ®¶m b¶o cã thÓ tin r»ng nh÷ng vi

ph¹m quyÒn con ng­êi vµ c¸c tù do c¬ b¶n mét c¸ch

réng kh¾p, cã hÖ thèng vµ cã thÓ kiÓm chøng ®­îc ®ang

tån t¹i.

Sau khi hå s¬ khiÕu kiÖn ®­îc xem xÐt, gi¶i quyÕt,

Chñ tÞch ñy ban nh©n quyÒn c«ng bè tªn cña quèc gia

cã liªn quan ®Õn hå s¬ khiÕu kiÖn. Tuy nhiªn, mäi chi

tiÕt vÒ c¸c cuéc ®iÒu tra vµ c¸c quyÕt ®Þnh mµ ñy ban

®¹t ®­îc ®èi víi vô viÖc ®ã vÉn ®­îc gi÷ kÝn.

Thñ tôc 1503 cã nh÷ng ®ãng gãp nhÊt ®Þnh vµo c«ng

t¸c b¶o vÖ vµ thóc ®Èy quyÒn con ng­êi cña Liªn hîp

quèc. §Ó ®¹t ®­îc mét quyÕt ®Þnh cuèi cïng cho mét hå

235 236

s¬ khiÕu kiÖn, ®ßi hái rÊt nhiÒu thêi gian vµ c«ng søc

cña c¸c bªn cã liªn quan. Tuy ®· ®­îc c¶i tiÕn nh­ng

thñ tôc nµy vÉn ch­a tá râ ®­îc tÝnh hiÖu qu¶ cña nã.

Liªn hîp quèc còng th­êng xuyªn theo dâi t×nh

h×nh thùc thi quyÒn con ng­êi ë c¸c n­íc d­íi nhiÒu thñ

tôc vµ c¬ chÕ kh¸c nhau, th«ng qua viÖc cö c¸c nhãm

c«ng t¸c, c¸c ph¸i viªn hay ®¹i diÖn ®Æc biÖt tíi gi¸m s¸t

thùc tr¹ng nh©n quyÒn ë nh÷ng n­íc ®­îc quan t©m;

nh­ Ruan®a, C¨mpuchia, C«ng«, Nam T­ cò, Xu §¨ng

vµ nh÷ng vïng bÞ chiÕm ®ãng ë PalÐtxtin... C¸c chuyªn

gia nµy cã nhiÖm vô ®iÒu tra, thu thËp th«ng tin qua

c¸c chuyÕn ®Õn th¨m nhµ tï, pháng vÊn n¹n nh©n; ®­a

ra khuyÕn nghÞ ®èi víi c¸c chÝnh phñ vµ c¸c tæ chøc

quèc tÕ vÒ viÖc t«n träng nh©n quyÒn. C¸c chñ ®Ò cÇn

®iÒu tra lµ vÒ tra tÊn, tù do t«n gi¸o vµ tÝn ng­ìng,

ph©n biÖt chñng téc, bu«n b¸n trÎ em vµ b¹o lùc ®èi víi

phô n÷... Hµng n¨m, c¸c chuyªn gia nµy chuyÓn hµng

ngh×n bøc ®iÖn khÈn tíi c¸c chÝnh phñ yªu cÇu phãng

thÝch tï nh©n, gi¶m ¸n tö h×nh hoÆc c¸c ho¹t ®éng cÊp

thiÕt kh¸c. C¸c nhãm c«ng t¸c ®­îc thµnh lËp nh»m

®iÒu tra vÒ tra tÊn, mÊt tÝch vµ giam gi÷ v« cí, tïy tiÖn.

C¸c b¸o c¸o cña c¸c chuyªn gia vÒ c¸c vô vi ph¹m nh©n

quyÒn ®· gãp phÇn g©y sù chó ý quèc tÕ s©u s¾c.

3.2. C¬ chÕ b¶o vÖ vµ thóc ®Èy quyÒn con

ng­êi khu vùc

Bªn c¹nh c¸c c«ng cô b¶o vÖ nh©n quyÒn trªn quy

m« toµn cÇu, mét sè hÖ thèng b¶o vÖ vµ thóc ®Èy quyÒn

con ng­êi mang tÝnh khu vùc ch©u ¸ còng sím ®­îc

ph¸t triÓn. ¦u ®iÓm cña c¸c hÖ thèng nh©n quyÒn khu

vùc lµ, bªn c¹nh viÖc phèi hîp hµnh ®éng trong viÖc gi¶i

quyÕt nhiÒu vÊn ®Ò nh©n quyÒn chung cña khu vùc, kh¶

n¨ng xem xÐt, gi¶i quyÕt c¸c khiÕu kiÖn cña c¬ chÕ nµy

nhanh chãng vµ hiÖu qña h¬n. C¸c hÖ thèng khu vùc ®«i

khi cã thÓ ®­a ra nh÷ng tiªu chuÈn nh©n quyÒn vµ biÖn

ph¸p thùc thi cao h¬n42 hÖ thèng nh©n quyÒn cña Liªn

hîp quèc. Tr­êng hîp c¬ chÕ ch©u ¢u vÒ quyÒn con

ng­êi lµ mét vÝ dô ®iÓn h×nh.

Khi vô viÖc ®­îc ®­a ra tßa ¸n, c¸c ph¸n quyÕt nh×n

chung ®­îc c¸c quèc gia ®Æc biÖt coi träng. Mét sè ph¸n

quyÕt ®­îc xem nh­ “¸n lÖ” cho nh÷ng vô kiÖn t­¬ng tù.

Nhê ®ã gãp phÇn kh«ng chØ gi¶i thÝch vµ lµm râ c¸c ®iÒu

kho¶n b¶o vÖ quyÒn con ng­êi, mµ cßn lµm cho c¸c quy

®Þnh trong ph¸p luËt quèc gia phï hîp víi c¸c chuÈn

mùc nh©n quyÒn quèc tÕ. Ngoµi ra, c¸c hÖ thèng khu

vùc cã xu h­íng gÇn gòi h¬n víi c¸c quan niÖm vÒ v¨n

hãa vµ tÝn ng­ìng...

ë ph¹m vi khu vùc, c¸c c¬ chÕ b¶o vÖ vµ thóc ®Èy

quyÒn con ng­êi, ch¼ng h¹n nh­ c¬ chÕ ch©u ¢u, ®· vµ

®ang cho thÊy tÝnh hiÖu qu¶ to lín, lµ c¬ chÕ kh«ng thÓ

thiÕu ®­îc vµ gãp phÇn quan träng vµo viÖc hç trî vµ

thóc ®Èy c¬ chÕ b¶o ®¶m quyÒn con ng­êi cña Liªn hîp

quèc. Trong nhiÒu tr­êng hîp xem xÐt vµ gi¶i quyÕt c¸c

42 Ch¼ng h¹n, C«ng ­íc nh©n quyÒn ch©u Mü x¸c ®Þnh: “Mäi ng­êi cã quyÒn ®­îc t«n träng sù sèng cña m×nh. QuyÒn nµy ®­îc ph¸p luËt b¶o vÖ vµ nãi chung, tõ thêi ®iÓm thô thai. Kh«ng ai cã thÓ bÞ t­íc ®o¹t sù sèng mét c¸ch tr¸i ph¸p luËt”.

237 238

khiÕu kiÖn liªn quan ®Õn vi ph¹m c¸c do c¸c quèc gia

thµnh viªn g©y ra, c¬ chÕ b¶o vÖ khu vùc cho thÊy tÝnh

hiÖu qu¶ vµ hiÖu lùc v­ît tréi so víi c¬ chÕ Liªn hîp

quèc. Nh×n chung, so víi c¬ chÕ cña Liªn hîp quèc, c¸c

c¬ chÕ quyÒn con ng­êi khu vùc cã ­u ®iÓm lµ dÔ ®¹t

®­îc ®ång thuËn h¬n khi thiÕt lËp, söa ®æi, bæ sung vµ

thùc hiÖn, do c¸c quèc gia trong khu vùc th­êng cã

nhiÒu ®iÓm chung vÒ kinh tÕ, v¨n hãa, truyÒn thèng lÞch

sö. Thªm vµo ®ã, c¸c c¬ chÕ khu vùc, do ph¹m vi hÑp

h¬n vÒ ®Þa lý, tá ra dÔ tiÕp cËn h¬n víi c«ng chóng so víi

c¬ chÕ toµn cÇu cña Liªn hîp quèc.

Sau khi Tuyªn ng«n nh©n quyÒn ra ®êi, c¸c khu vùc

ch©u ¢u, ch©u Mü, ch©u Phi ®· lÇn l­ît h×nh thµnh

®­îc c¸c c¬ chÕ nh©n quyÒn khu vùc. C¬ chÕ ë c¸c khu

vùc nµy cã ®iÓm chung lµ ®Òu x©y dùng v¨n kiÖn nh©n

quyÒn chung cña khu vùc. Trªn c¬ së ®ã thµnh lËp ra

c¸c c¬ quan nh­ lµ mét ñy ban nh©n quyÒn vµ mét tßa

¸n nh©n quyÒn khu vùc. C¸c c¬ chÕ nh©n quyÒn khu vùc

còng lu«n ®­îc bæ sung, hoµn thiÖn nh»m thÝch øng víi

sù biÕn ®æi chung vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi.

3.2.1. C¬ chÕ b¶o vÖ vµ thóc ®Èy nh©n quyÒn ch©u

¢u (European Human Rights Mechanisms)

Khu vùc ch©u ¢u, do t­¬ng ®ång vÒ nhiÒu mÆt, nªn

c¬ chÕ b¶o vÖ quyÒn con ng­êi ph¸t triÓn kh¸ m¹nh. HÖ

thèng b¶o vÖ vµ thóc ®Èy quyÒn con ng­êi ë ®©y kh¸

phøc t¹p; bao gåm: HÖ thèng cña Héi ®ång ch©u ¢u

(hiÖn t¹i cã 47 thµnh viªn)43, cña Tæ chøc An ninh vµ

Hîp t¸c ch©u ¢u (OSCE) (56 thµnh viªn) vµ cña Liªn

minh ch©u ¢u (EU) (hiÖn t¹i cã 27 thµnh viªn). Mçi hÖ

thèng nãi trªn l¹i cã hµng lo¹t v¨n kiÖn nh©n quyÒn

riªng. Ngoµi ra, khu vùc ch©u ¢u cßn cã ñy ban nh©n

quyÒn ch©u ¢u vµ Tßa ¸n nh©n quyÒn ch©u ¢u. C¸c c¬

quan nµy cã quyÒn trùc tiÕp xem xÐt, gi¶i quyÕt c¸c

khiÕu n¹i c¸ nh©n…

Ch©u ¢u lµ n¬i h×nh thµnh ®Çu tiªn c¬ chÕ b¶o vÖ

vµ thóc ®Èy quyÒn con ng­êi ë cÊp ®é khu vùc. §ång

thêi ch©u ¢u còng chÝnh lµ n¬i mµ ë ®ã c¬ chÕ b¶o ®¶m

quyÒn con ng­êi khu vùc ®­îc tæ chøc vµ ho¹t ®éng mét

c¸ch hiÖu qu¶ vµ hiÖu lùc h¬n c¶ trong c¸c khu vùc cã c¬

chÕ t­¬ng tù nµy. C¬ chÕ b¶o vÖ vµ thóc ®Èy quyÒn con

ng­êi ë ch©u ¢u ®­îc cÊu thµnh tõ hÖ thèng c¸c v¨n

kiÖn khu vùc vÒ quyÒn con ng­êi cïng c¸c bé m¸y thùc

thi. Bao gåm: 1) C«ng ­íc ch©u ¢u vÒ B¶o vÖ QuyÒn con

ng­êi vµ Tù do c¬ b¶n (The European Convention for

the Protection of Human Rights and Fundamental

Freedoms) ®­îc Héi ®ång ch©u ¢u th«ng qua n¨m 1950,

cã hiÖu lùc n¨m 1953; 2) ñy ban QuyÒn con ng­êi trùc

thuéc Héi ®ång ch©u ¢u (thµnh lËp n¨m 1954); 3) Tßa

¸n QuyÒn con ng­êi ch©u ¢u (1959); 4) ñy ban c¸c Bé

43 Mét trong nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Ó gia nhËp Liªn minh ch©u ¢u ®ã chÝnh lµ quèc gia ®ã ph¶i trë thµnh thµnh viªn cña C«ng ­íc nh©n quyÒn ch©u ¢u.

239 240

tr­ëng cña Héi ®ång ch©u ¢u (gåm Ngo¹i tr­ëng hoÆc

®¹i diÖn cña c¸c quèc gia thµnh viªn).

C¬ chÕ gi¶i quyÕt c¸c khiÕu kiÖn vÒ t×nh tr¹ng vi

ph¹m quyÒn con ng­êi ë ch©u ¢u ®­îc thùc hiÖn th«ng

qua c¬ chÕ gi¶i quyÕt trùc tiÕp theo thÈm quyÒn cña

C«ng ­íc ch©u ¢u vÒ quyÒn con ng­êi (ECHR)44 hoÆc

trùc tiÕp t¹i Tßa ¸n Nh©n quyÒn ch©u ¢u (European

Court of Human Rights) ®­îc thµnh lËp theo NghÞ ®Þnh

th­ sè 11 cña C«ng ­íc. Tßa ¸n nµy ®­îc ®Æt t¹i thµnh

phè Strassbourg thuéc Céng hßa Ph¸p, hµng n¨m tiÕp

nhËn hµng chôc ngµn hå s¬ khiÕu n¹i cña c«ng d©n cña

hÇu hÕt c¸c quèc gia thuéc Héi ®ång ch©u ¢u. Møc ®é

thô lý vµ gi¶i quyÕt c¸c vô viÖc nµy, mÆc dï so víi yªu

cÇu thùc tÕ cßn xa míi ®¹t ®­îc mong ®îi cña c«ng d©n

ch©u ¢u, nh­ng lu«n ®i ®Çu trong c¸c khu vùc cã c¬ chÕ

t­¬ng tù b¶o vÖ th«ng qua hÖ thèng t­ ph¸p nµy. Ch¼ng

h¹n, chØ tÝnh trong 10 n¨m ho¹t ®éng (1998-2008), Tßa

¸n ®· thô lý vµ ra ph¸n quyÕt ®­îc hµng ngµn vô viÖc.

Sè ®¬n khiÕu n¹i göi ®Õn Tßa ¸n ngµy cµng t¨ng, phÇn

lín ®Õn tõ c¸c quèc gia míi gia nhËp Héi ®ång ch©u ¢u,

®Æc biÖt lµ Liªn bang Nga. Riªng trong n¨m 2008, Tßa

¸n tiÕp nhËn 49.850 ®¬n so víi n¨m 2007 lµ 41.650 ®¬n.

TÝnh ®Õn ngµy 01/01/2010 ®· cã 119.300 ®¬n khiÕu kiÖn

®ang n»m chê ®­îc xö lý, gi¶i quyÕt bëi mét c¬ quan

quyÕt ®Þnh. H¬n mét nöa c¸c ®¬n khiÕu kiÖn nµy ®·

44 ñy ban nµy chÊm døt ho¹t ®éng vµo n¨m 1990.

®­îc ®Ö tr×nh lªn víi nh÷ng c¸o buéc vi ph¹m tõ c¸c

n­íc Nga, Thæ NhÜ Kú, Ukraine hoÆc Romania.45 Tuy

nhiªn, còng cÇn l­u ý r»ng hÇu hÕt c¸c ®¬n khiÕu kiÖn

nµy ®Òu kh«ng hîp lÖ ®Ó xem xÐt v× chóng kh«ng thuéc

quyÒn tµi ph¸n cña Tßa ¸n Nh©n quyÒn ch©u ¢u. Con

sè 119.300 c¸c vô viÖc nªu trªn ®· ®­îc xem xÐt vµ chê

ph¸n quyÕt cho thÊy møc ®é vi ph¹m quyÒn con ng­êi

diÔn ra kh¸ phæ biÕn ë nhiÒu quèc gia thuéc Héi ®ång

ch©u ¢u,

3.2.2. C¬ chÕ b¶o vÖ vµ thóc ®Èy nh©n quyÒn

ch©u Mü

C¬ chÕ ch©u Mü ®­îc cÊu thµnh tõ nh÷ng v¨n kiÖn

chÝnh trÞ vµ ph¸p lý cïng c¸c thÓ chÕ thùc thi trong lÜnh

vùc b¶o vÖ vµ thóc ®Èy quyÒn con ng­êi. Bao gåm: 1)

Tuyªn ng«n ch©u Mü vÒ c¸c quyÒn vµ nghÜa vô cña con

ng­êi (American Declarattion of the Rights and Duties

of Man) ®­îc Tæ chøc c¸c quèc gia ch©u Mü

(Organization of American States – OAS) th«ng qua

n¨m 1948; 2) ñy ban Liªn Mü vÒ QuyÒn con ng­êi

(thµnh lËp n¨m 1959: Inter-American Commission on

Human Rights - IACHR); 3) C«ng ­íc Liªn Mü vÒ

quyÒn con ng­êi (American Convention on Human

Rights) ®­îc th«ng qua n¨m 1969; 4) Tßa ¸n Liªn Mü

45 Xem Trich lôc tõ CÈm nang Tßa ¸n Nh©n quyÒn ch©u ¢u, http://www.echr.coe.int/ECHR/en/Header/Press/Information+sheets/Factsheets/

241 242

vÒ QuyÒn con ng­êi Mü (Inter-American Court of

Human Rights).

Tßa ¸n QuyÒn con ng­êi ch©u Mü cïng víi ñy ban

QuyÒn con ng­êi ch©u Mü (Inter-American Commission

on Human Rights - IACHR) lµ hai bé phËn quan träng

vµ cèt lâi nhÊt cña c¬ chÕ vÖ vµ thóc ®Èy quyÒn con

ng­êi ë khu vùc nµy. Gièng nh­ c¬ chÕ nh©n quyÒn

ch©u ¢u, ñy ban vµ Tßa ¸n Nh©n quyÒn cã vai trß ®Æc

biÖt quan träng trong viÖc b¶o ®¶m quyÒn con ng­êi. VÒ

c¬ cÊu tæ chøc cña ñy ban Liªn Mü vÒ QuyÒn con ng­êi,

bao gåm 7 ñy viªn ®­îc bÇu chän bëi §¹i Héi ®ång Tæ

chøc c¸c Quèc gia ch©u Mü víi nhiÖm kú ho¹t ®éng lµ 4

n¨m, ®­îc lùa chän tõ c¸c chuyªn gia giµu kinh nghiÖm

vµ ®¹o ®øc tèt trªn lÜnh vùc t­ ph¸p, ph¸p luËt vµ ho¹t

®éng nh©n quyÒn cña c¸c quèc gia thµnh viªn tæ chøc

nµy. Tuy nhiªn c¸c ñy viªn nµy lµm viÖc hoµn toµn víi

t­ c¸ch c¸ nh©n, chuyªn gia, chø kh«ng ph¶i lµ ®¹i diÖn

cho c¸c quèc gia thµnh viªn. ñy ban cã mét Chñ tÞch vµ

hai Phã Chñ tÞch.

Tßa ¸n Liªn Mü vÒ QuyÒn con ng­êi gåm 7 thÈm

ph¸n, lµ c«ng d©n c¸c quèc gia thµnh viªn OAS, do §¹i

héi ®ång OAS bÇu theo nhiÖm kú 6 n¨m, ®­îc tuyÓn

chän dùa trªn c¸c tiªu chÝ chuyªn m«n, nghÒ nghiÖp vµ

®¹o ®øc phï hîp cho vÞ trÝ lµ thÈm ph¸n, thùc hiÖn c¸c

chøc n¨ng chñ yÕu lµ xÐt xö vµ t­ vÊn.

Trong viÖc xÐt xö c¸c ®¬n khiÕu kiÖn vÒ t×nh tr¹ng

vi ph¹m nh©n quyÒn cña c¸c c¸ nh©n hoÆc tæ chøc, Tßa

¸n Liªn Mü vÒ quyÒn con ng­êi tiÕp nhËn hå s¬ th«ng

qua ñy ban Liªn Mü vÒ QuyÒn con ng­êi. ñy ban Liªn

Mü vÒ quyÒn con ng­êi sÏ xem xÐt c¸c hå s¬ khiÕu kiÖn

vÒ t×nh tr¹ng vi ph¹m nh©n quyÒn do c¸c c«ng d©n hoÆc

tæ chøc thuéc c¸c quèc gia thµnh viªn ®Ö tr×nh. NÕu

thuéc thÈm quyÒn vµ ph¹m vi gi¶i quyÕt cña ñy ban, ñy

ban sÏ xem xÐt, gi¶i quyÕt. Tïy theo møc ®é vµ tÝnh

chÊt cña c¸c vô viÖc mµ ñy ban sÏ chuyÓn c¸c hå s¬ ®Õn

Tßa ¸n Liªn Mü vÒ quyÒn con ng­êi ®Ó thô lý vµ xÐt xö.

Bªn c¹nh chøc n¨ng xÐt xö, Tßa ¸n Liªn Mü vÒ

quyÒn con ng­êi cã chøc n¨ng t­ vÊn cho ñy ban Liªn

Mü vÒ quyÒn con ng­êi vµ c¸c quèc gia thµnh viªn OAS

vÒ c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn thùc hiÖn c¸c v¨n kiÖn quèc

tÕ vµ khu vùc (®Æc biÖt lµ C«ng ­íc Liªn Mü) vÒ quyÒn

con ng­êi.

3.2.3. C¬ chÕ b¶o vÖ vµ thóc ®Èy nh©n quyÒn

ch©u Phi

C¸c quèc gia ch©u Phi còng h­íng tíi viÖc x©y dùng

m« h×nh b¶o ®¶m quyÒn con ng­êi ë cÊp khu vùc t­¬ng

tù nh­ ch©u ¢u vµ ch©u Mü. C¬ chÕ ch©u Phi trong viÖc

b¶o vÖ vµ thóc ®Èy quyÒn con ng­êi bao gåm hÖ thèng

v¨n kiÖn khu vùc vÒ quyÒn con ng­êi ë ch©u Phi cïng

c¸c thÓ chÕ t­¬ng øng. Bao gåm: 1) HiÕn ch­¬ng ch©u

Phi vÒ quyÒn con ng­êi vµ quyÒn c¸c d©n téc (African

Charter on Human and Peoples’ Rights), ®­îc Tæ chøc

Liªn minh ch©u Phi th«ng qua n¨m 1981; 2) ñy ban

quyÒn con ng­êi vµ quyÒn c¸c d©n téc ch©u Phi (African

Commission on Human and Peoples’ Rights) n¨m 1981;

3) Tßa ¸n ch©u Phi vÒ quyÒn con ng­êi vµ quyÒn c¸c

243 244

d©n téc (African Court on Human and Peoples’ Rights)

®­îc thµnh lËp theo NghÞ ®Þnh th­ bæ sung cña HiÕn

ch­¬ng ch©u Phi vÒ QuyÒn con ng­êi vµ quyÒn cña c¸c

d©n téc (®­îc th«ng qua n¨m 1998) nh­ng m·i ®Õn n¨m

2004 míi cã hiÖu lùc.

ñy ban quyÒn con ng­êi vµ quyÒn c¸c d©n téc ch©u

Phi bao gåm 11 thµnh viªn ®­îc bÇu chän b»ng c¸ch bá

phiÕu kÝn bëi §¹i héi ®ång ch©u Phi (AU). ñy ban cã cã

c¸c chøc n¨ng: 1) B¶o vÖ c¸c quyÒn con ng­êi vµ quyÒn

cña d©n téc; 2) Thóc ®Èy c¸c quyÒn con ng­êi vµ quyÒn

cña d©n téc; 3) Gi¶i thÝch HiÕn ch­¬ng ch©u Phi vÒ

quyÒn con ng­êi vµ quyÒn cña d©n téc (theo §iÒu 45 cña

HiÕn ch­¬ng); 4) ChuÈn bÞ c¸c vô khiÕu kiÖn liªn quan

®Õn quyÒn con ng­êi do c¸c c«ng d©n cña quèc gia thµnh

viªn göi vµ chuyÓn cho Tßa ¸n ch©u Phi vÒ quyÒn con

ng­êi.

Tßa ¸n QuyÒn con ng­êi ch©u Phi (hay cßn gäi lµ

Tßa ¸n ch©u Phi vÒ quyÒn con ng­êi vµ quyÒn c¸c d©n

téc) ®­îc s¸t nhËp víi Tßa C«ng lý ch©u Phi (African

Court of Justice) vµo th¸ng 7/2004 trë thµnh Tßa ¸n

ch©u Phi vÒ quyÒn con ng­êi. C¬ cÊu tæ chøc cña Tßa ¸n

nµy bao gåm 11 thÈm ph¸n, ®­îc bÇu víi nhiÖm kú 6

n¨m, ho¹t ®éng kiªm nhiÖm, ®­îc lùa chän lµ c¸c c«ng

d©n giµu kinh nghiÖm trªn lÜnh vùc xÐt xö vµ quyÒn con

ng­êi cña c¸c quèc gia thµnh viªn. ThÈm quyÒn vµ

ph¹m vi ¸p dông cña c¸c ph¸n quyÕt cña Tßa ¸n nµy

cßn rÊt h¹n chÕ so víi c¬ chÕ cña khu vùc ch©u ¢u vµ

ch©u Mü. Chøc n¨ng chÝnh cña Tßa ¸n ch©u Phi vÒ

quyÒn con ng­êi chñ yÕu lµ tham vÊn.

3.3.4. C¬ chÕ b¶o vÖ vµ thóc ®Èy nh©n quyÒn

ch©u ¸

Ch©u ¸ hiÖn ch­a x©y dùng ®­îc c¬ chÕ nh©n quyÒn

liªn chÝnh phñ nh­ nhiÒu khu vùc kh¸c trªn thÕ giíi.

Tuy nhiªn, nhiÒu ý t­ëng vµ nç lùc vËn ®éng cho mét c¬

chÕ nh©n quyÒn chung ®ang ®­îc thóc ®Èy.

Trong khi ch­a cã hÖ thèng nh©n quyÒn khu vùc,

mét sè tæ chøc ë ch©u ¸ ®· nç lùc ho¹t ®éng nh»m kh¾c

phôc nh÷ng thiÕu hôt trªn lÜnh vùc nh©n quyÒn. N¨m

2005, t¹i Pataya (Th¸i Lan), Héi nghÞ §¹i héi ®ång Liªn

minh nghÞ viÖn ch©u ¸ v× hßa b×nh (AAPP) lÇn thø 6 ®·

th«ng qua HiÕn ch­¬ng nh©n quyÒn cña c¸c d©n téc

ch©u ¸. Tr­íc ®ã, n¨m 1998, t¹i Hång C«ng, 200 tæ chøc

phi chÝnh phñ ®· nç lùc cho ra m¾t HiÕn ch­¬ng ch©u ¸

vÒ quyÒn con ng­êi. Tuy kh«ng g©y nhiÒu ¶nh h­ëng,

nh­ng nh÷ng nç lùc trªn cho thÊy nhu cÇu vÒ viÖc h×nh

thµnh mét hÖ thèng nh©n quyÒn khu vùc ë ch©u ¸.

3.3.5. C¬ chÕ b¶o vÖ vµ thóc ®Èy nh©n quyÒn

§«ng Nam ¸ (ASEAN)

Trong khi c¸c quèc gia ch©u ¸ ch­a ®i ®Õn ®ång

thuËn vÒ quan ®iÓm vµ viÖc h×nh thµnh c¬ chÕ khu vùc

ch©u ¸ vÒ quyÒn con ng­êi, nhiÒu tiÓu vïng ch©u ¸

kh¸c, ®Æc biÖt lµ khu vùc §«ng Nam ¸ ®· vµ ®ang x©y

245 246

dùng vµ hoµn thiÖn mét c¬ chÕ b¶o vÖ vµ thóc ®Èy

quyÒn con ng­êi.

DÊu mèc quan träng cña qu¸ tr×nh Êy lµ sù ra ®êi

HiÖp héi quèc gia §«ng Nam ¸ (ASEAN) vµo n¨m 1967

vµ HiÕn ch­¬ng ASEAN vµo n¨m 2008. Víi sù ra ®êi

HiÕn ch­¬ng, ®· ®¸nh dÊu mét b­íc ngoÆt quan träng

trong lÞch sö ph¸t triÓn cña tæ chøc nµy. Cïng víi HiÕn

ch­¬ng ASEAN, hµng lo¹t c¸c v¨n kiÖn quan träng kh¸c

®· gãp phÇn vµo viÖc hoµn thiÖn khung ph¸p luËt vµ thÓ

chÕ cho viÖc b¶o vÖ vµ thóc ®Èy quyÒn con ng­êi ë khu

vùc ®­îc xem lµ n¨ng ®éng nhÊt trªn thÕ giíi hiÖn nay.

§iÒu ®Æc biÖt ®ã lµ HiÕn ch­¬ng (t¹i §iÒu 14) ®· x¸c

lËp nguyªn t¾c vÒ viÖc thµnh lËp c¬ quan b¶o vÖ vµ thóc

®Èy quyÒn con ng­êi liªn chÝnh phñ. C¸c v¨n kiÖn quan

träng liªn quan, bao gåm: Ch­¬ng tr×nh hµnh ®éng Hµ

Néi (1997 - 2004); Ch­¬ng tr×nh hµnh ®éng Viªn-ch¨n

(2004 - 2010); Tuyªn bè vÒ sù tiÕn bé cña phô n÷ cña

ASEAN (1988); Tuyªn bè vÒ xãa bá b¹o lùc chèng l¹i

phô n÷ ë khu vùc ASEAN (2004); Tuyªn bè chèng l¹i

viÖc bu«n b¸n ng­êi, ®Æc biÖt lµ bu«n b¸n phô n÷, trÎ

em ë ASEAN (2004); Khu«n khæ hîp t¸c ASEAN-

UNIFEM (2006); Hîp t¸c ASEAN-UNICEF vÒ trÎ em;

KÕ ho¹ch hµnh ®éng ASEAN vÒ trÎ em (1993); Tuyªn

bè ASEAN vÒ nh÷ng cam kÕt vÒ trÎ em ë ASEAN

(2001); Tuyªn bè chèng bu«n b¸n ng­êi, ®Æc biÖt lµ bu«n

b¸n phô n÷ vµ trÎ em (2004); Tuyªn bè ASEAN vÒ b¶o

vÖ vµ thóc ®Èy c¸c quyÒn cña ng­êi lao ®éng di tró

(2007)…

Trong nç lùc h­íng tíi mét céng ®ång chung vÒ

kinh tÕ, chÝnh trÞ vµo n¨m 2015, th¸ng 9/2009, HiÖp héi

c¸c quèc gia §«ng Nam ¸ (ASEAN) ®· cho ra m¾t ñy

ban liªn chÝnh phñ vÒ nh©n quyÒn ASEAN (AICHR).

Th¸ng 4/2010, t¹i Hµ Néi, ñy ban ASEAN vÒ thóc ®Èy

vµ b¶o vÖ quyÒn cña phô n÷ vµ trÎ em (ACWC) ra ®êi,

bªn c¹nh ñy ban nh©n quyÒn cña HiÖp héi. C¸c n­íc

ASEAN ®ang th¶o luËn nh»m sím th«ng qua Tuyªn

ng«n nh©n quyÒn cña HiÖp héi. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y,

bªn lÒ c¸c cuéc héi nghÞ th­îng ®Ønh c¸c quèc gia

ASEAN ®Òu cã mét h×nh thøc tËp hîp vµ ho¹t ®éng cña

x· héi d©n sù d­íi h×nh thøc diÔn ®µn. T¹i ®©y, mäi vÊn

®Ò nh©n quyÒn bøc xóc ®Òu ®­îc ®­a ra th¶o luËn nh»m

®i ®Õn kiÕn nghÞ tËp thÓ ®èi víi c¸c chÝnh phñ...

Ngoµi c¸c tiÓu khu vùc ë ch©u ¸ nh­ (Nam ¸ vµ

§«ng Nam ¸) cã c¸c c¬ chÕ b¶o ®¶m quyÒn con ng­êi,

c¸c tiÓu khu vùc kh¸c, bao gåm khu vùc c¸c quèc gia ¶

RËp ë Trung §«ng còng ®· x©y dùng ®­îc HiÕn ch­¬ng

vµ ®ang xóc tiÕn thµnh lËp ñy ban nh©n quyÒn…

Sù ph¸t triÓn cña c¸c c¬ chÕ nh©n quyÒn khu vùc

gãp phÇn thóc ®Èy c¬ chÕ nh©n quyÒn chung cña Liªn

hîp quèc.

3.3. C¸c tæ chøc phi chÝnh phñ quèc tÕ

Bªn c¹nh c¸c c¬ chÕ quèc tÕ vÒ quyÒn con ng­êi nãi

trªn, Liªn hîp quèc rÊt quan t©m ®Õn viÖc thu hót sù

tham gia cña c¸c tæ chøc phi chÝnh phñ cho viÖc b¶o vÖ

vµ thóc ®Èy nh©n quyÒn.

247 248

§iÒu 71 HiÕn ch­¬ng Liªn hîp quèc giao cho Héi

®ång kinh tÕ, x· héi quyÒn thùc hiÖn c¸c tháa thuËn

thÝch hîp vÒ ho¹t ®éng t­ vÊn cña c¸c tæ chøc phi chÝnh

phñ cho c¸c vÊn ®Ò thuéc thÈm quyÒn cña Héi ®ång.

Theo ®ã, Héi ®ång kinh tÕ, x· héi ®· ®¹t ®­îc tháa

thuËn víi hµng tr¨m tæ chøc liªn chÝnh phñ vµ tæ chøc

quèc gia.

C¸c tæ chøc nµy ®­îc chia lµm 3 lo¹i: Lo¹i 1 gåm c¸c

NGOs cã mèi quan t©m c¬ b¶n tíi hÇu hÕt c¸c ho¹t ®éng

cña Héi ®ång. Lo¹i 2 gåm c¸c NGOs cã mét thÈm quyÒn

®Æc biÖt nh­ng chØ liªn quan ®Õn mét sè ho¹t ®éng cña

Héi ®ång. Lo¹i 3 gåm c¸c NGOs cã nh÷ng trî gióp h÷u

Ých vµ ®Æc biÖt cho c«ng viÖc cña Héi ®ång, ®­îc gäi lµ

c¸c NGOs ®Ó tham kh¶o trong nh÷ng tr­êng hîp ®Æc

biÖt.

TÊt c¶ c¸c NGOs nµy cã thÓ cö c¸c quan s¸t viªn dù

c¸c buæi häp c«ng khai cña Héi ®ång, còng nh­ cña c¸c

ñy ban, c¸c tiÓu ban vµ c¸c c¬ quan trùc thuéc kh¸c cña

Héi ®ång. Hä cã thÓ ®Ö tr×nh c¸c b¸o c¸o b»ng v¨n b¶n

®Ó c«ng bè hoÆc tr×nh bµy nh÷ng quan ®iÓm cña m×nh

t¹i Héi ®ång hoÆc mét trong c¸c c¬ quan trùc thuéc Héi

®ång. Ngoµi ra, hä cã thÓ tham kh¶o Ban th­ ký Liªn

hîp quèc vÒ c¸c vÊn ®Ò cïng quan t©m.

Theo NghÞ quyÕt 1987/5 ngµy 26-5-1987, Héi ®ång

kinh tÕ, x· héi cã thÓ mêi c¸c NGOs cã quy chÕ t­ vÊn

víi Héi ®ång ®Ö tr×nh c¸c b¸o c¸o b»ng v¨n b¶n cã thÓ

®ãng gãp vµo viÖc c«ng nhËn ®Çy ®ñ vµ réng r·i vµ viÖc

hiÖn thùc hãa c¸c quyÒn ®­îc ghi nhËn trong C«ng ­íc

quèc tÕ vÒ c¸c quyÒn kinh tÕ, x· héi vµ v¨n hãa vµ yªu

cÇu Tæng th­ ký cung cÊp c¸c b¸o c¸o nµy cho ñy ban vÒ

c¸c quyÒn kinh tÕ, x· héi vµ v¨n hãa trong thêi ®iÓm

thÝch hîp.

Theo c¸c thñ tôc hiÖn hµnh vÒ gi¶i quyÕt c¸c th«ng

tin trong ®ã tè c¸o c¸c vi ph¹m quyÒn con ng­êi, c¸c

NGOs còng cã thÓ ®ãng vai trß quan träng vµo c¸c thñ

tôc nµy b»ng viÖc cung cÊp c¸c b¸o c¸o viÕt chøa ®ùng

c¸c th«ng tin ®¸ng tin cËy cho Liªn hîp quèc. C¸c th«ng

tin nµy ®­îc coi lµ cã thÓ chÊp nhËn ®­îc khi chóng dùa

trªn sù hiÓu biÕt trùc tiÕp vµ ®¸ng tin cËy vÒ c¸c vi

ph¹m quyÒn con ng­êi cã liªn quan. C¸c th«ng tin cã

thÓ chÊp nhËn sau ®ã ®­îc xem xÐt t¹i c¸c cuéc häp kÝn

cña TiÓu ban ng¨n ngõa sù ph©n biÖt ®èi xö vµ b¶o vÖ

ng­êi thiÓu sè. NÕu TiÓu ban nµy thÊy cã dÊu hiÖu ch¾c

ch¾n cã nh÷ng vi ph¹m quyÒn con ng­êi th­êng xuyªn

vµ th« b¹o, ®ßi hái ph¶i l­u ý ñy ban quyÒn con ng­êi,

th× cã thÓ xem xÐt vµ quyÕt ®Þnh cã tiÕn hµnh ®iÒu tra

hay kh«ng. Trªn c¬ së kÕt qu¶ ®iÒu tra, ñy ban quyÒn

con ng­êi quyÕt ®Þnh viÖc khuyÕn nghÞ Héi ®ång kinh

tÕ, x· héi cã c¸c hµnh ®éng tiÕp theo.

Trong khi nghiªn cøu hay gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò vÒ

quyÒn con ng­êi, c¸c c¬ quan cña Liªn hîp quèc th­êng

®Ò nghÞ c¸c tæ chøc phi chÝnh phñ cã quy chÕ t­ vÊn

cung cÊp th«ng tin, ®Æc biÖt lµ th«ng tin vÒ t×nh h×nh

thùc tÕ ®ang diÔn ra liªn quan ®Õn c¸c vÊn ®Ò ®ã. C¸c

NGOs ®· cung cÊp nhiÒu th«ng tin bæ Ých, t¹o thuËn lîi

cho Liªn hîp quèc trong viÖc gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò trªn

lÜnh vùc quyÒn con ng­êi.

249 250

Trªn ph¹m vi toµn cÇu, ngµy cµng xuÊt hiÖn nhiÒu

tæ chøc phi chÝnh phñ (NGOs) quèc tÕ tham gia gi¸m

s¸t, theo dâi viÖc thùc thi quyÒn con ng­êi.

ChiÕn tranh l¹nh chÊm døt lµ c¬ héi ®Ó c¸c n­íc

ph­¬ng T©y thóc ®Èy c¸c ho¹t ®éng nh©n quyÒn th«ng

qua Liªn hîp quèc. Tõ nh÷ng n¨m 1990, ®Æc biÖt sau

Héi nghÞ nh©n quyÒn thÕ giíi lÇn thø hai t¹i Viªn (¸o,

n¨m 1993), hµng lo¹t ho¹t ®éng trªn lÜnh vùc nh©n

quyÒn ®­îc triÓn khai.

§Õn nay ®· cã nhiÒu tæ chøc phi chÝnh phñ ra ®êi vµ

tÝch cùc ho¹t ®éng trªn lÜnh vùc nh©n quyÒn ë quy m«

toµn cÇu. Ch¼ng h¹n: Tæ chøc chèng n« lÖ quèc tÕ (Anti-

Slave International) lµ tæ chøc phi chÝnh phñ vÒ quyÒn

con ng­êi vµ nh©n ®¹o l©u ®êi nhÊt thÕ giíi (®­îc thµnh

lËp n¨m 1846); Tæ chøc ¢n x¸ quèc tÕ (Amnesty

International) theo dâi c¸c vi ph¹m trªn toµn thÕ giíi,

tæng hîp b¸o c¸o vµ vËn ®éng c¸c chÝnh phñ thùc hiÖn

quyÒn con ng­êi, ®Æc biÖt trong nh÷ng lÜnh vùc xÐt xö

vµ giam tï; Liªn ®oµn Ch÷ thËp ®á vµ tr¨ng l­ìi liÒm

®á quèc tÕ (the International Red Cross and Red

Crecent Federation) dùa trªn c¬ së luËt nh©n ®¹o quèc

tÕ ®Ó hç trî viÖc thùc hiÖn c¸c quyÒn vÒ gi¸o dôc vµ

ch¨m sãc søc kháe; ñy ban LuËt gia quèc tÕ (the

International Commission of Jurists) quan t©m ®Õn vÊn

®Ò nhµ n­íc ph¸p quyÒn, sù ®éc lËp cña tßa ¸n vµ c¸c c¬

quan xÐt xö còng nh­ ®Èy m¹nh viÖc thùc hiªn quyÒn

con ng­êi...

C¸c NGOs nµy nh×n chung ®ãng vai trß to lín trong

viÖc b¶o vÖ vµ thóc ®Èy quyÒn con ng­êi. Tuy nhiªn, cã

mét sè tæ chøc NGOs, trong mét sè vô viÖc ®­a ra c¸ch

nh×n thiÕu kh¸ch quan, toµn diÖn... nªn khã nhËn ®­îc

sù chia sÎ cña quèc gia ®­îc quan t©m.

3.4. C¬ chÕ quèc gia vÒ b¶o vÖ vµ thóc ®Èy

quyÒn con ng­êi

B¶o vÖ quyÒn con ng­êi tr­íc hÕt thuéc tr¸ch nhiÖm

cña mçi quèc gia - chñ thÓ cña luËt quèc tÕ. Møc ®é thô

h­ëng quyÒn con ng­êi ®Õn ®©u phô thuéc vµo nhiÒu

yÕu tè: tr×nh ®é d©n chñ cña x· héi, ®iÒu kiÖn kinh tÕ,

x· héi, v¨n hãa cña ®Êt n­íc, nç lùc cña chÝnh phñ...

C¬ chÕ nh©n quyÒn quèc gia kh¸ ®a d¹ng, bao gåm

c¬ chÕ thùc thi vµ gi¸m s¸t nh©n quyÒn. C¬ chÕ nh©n

quyÒn quèc gia ®­îc h×nh thµnh vµ ho¹t ®éng phô thuéc

nhiÒu vµo ®Æc thï vÒ thÓ chÕ chÝnh trÞ mçi n­íc. T¹i

nhiÒu n­íc ph¸t triÓn vµ theo m« h×nh chÝnh thÓ ®a

nguyªn vµ ph©n chia quyÒn lùc, c¬ chÕ nh©n quyÒn quèc

gia thÓ hiÖn ë sù ph©n chia, kiÒm chÕ gi÷a c¸c nh¸nh

quyÒn lùc (lËp ph¸p, hµnh ph¸p vµ t­ ph¸p) vµ sù tham

gia cña x· héi d©n sù trong viÖc b¶o vÖ quyÒn con ng­êi.

T¹i c¸c n­íc lùa chän con ®­êng x· héi chñ nghÜa, bªn

c¹nh nh÷ng nç lùc cña chÝnh quyÒn vµ t¨ng c­êng nÒn

d©n chñ x· héi chñ nghÜa, viÖc b¶o vÖ quyÒn con ng­êi

thuéc vÒ c¸c c¬ quan quyÒn lùc nhµ n­íc vµ c¸c tæ chøc

thuéc hÖ thèng chÝnh trÞ...

251 252

Khi ®· trë thµnh thµnh viªn mét ®iÒu ­íc quèc tÕ

vÒ quyÒn con ng­êi, quèc gia cã nghÜa vô th«ng qua mäi

biÖn ph¸p nh»m thùc hiÖn c¸c quyÒn con ng­êi trªn

thùc tÕ. V× vËy, nghÜa vô x©y dùng, cñng cè c¬ chÕ quèc

gia - bao gåm c¬ chÕ thùc thi vµ c¬ chÕ gi¸m s¸t; kÓ c¶

c¸c c¬ quan nghiªn cøu vµ gi¸o dôc nh©n quyÒn - lu«n

®­îc coi träng.

Trong c¬ chÕ gi¸m s¸t, c¬ chÕ gi¸m s¸t ®éc lËp víi

sù tham gia cña x· héi d©n sù (ë ViÖt Nam gäi lµ c¸c tæ

chøc x· héi) ®­îc ®Ò cao. V× ®©y lµ c¸c chñ thÓ cã vai trß

quan träng trong viÖc ph¸t hiÖn nh÷ng vi ph¹m nh©n

quyÒn; ®ång thêi, cã thÓ tham gia tÝch cùc trong viÖc

kh¾c phôc hËu qu¶.

Tuy nhiªn, kinh nghiÖm quèc tÕ cho thÊy, mét c¬

quan nh©n quyÒn quèc gia ®éc lËp, ®­îc thµnh lËp vµ

ho¹t ®éng theo c¸c quy ®Þnh cña Nguyªn t¾c Pari, cã vai

trß to lín trong viÖc gi¸m s¸t, b¶o vÖ nh©n quyÒn.

3.4.1. Nguyªn t¾c Paris vÒ c¬ quan nh©n quyÒn

quèc gia

Mét trong nh÷ng biÖn ph¸p ngµy cµng ®­îc thu hót

sù chó ý cña c¸c quèc gia vµ chÝnh Liªn hîp quèc lµ x©y

dùng, cñng cè c¸c c¬ quan quèc gia trong viÖc thùc thi

gi¸m s¸t nh©n quyÒn.

T­ t­ëng vÒ c¸c c¬ quan nh©n quyÒn quèc gia ®·

®­îc Liªn hîp quèc l­u ý ngay tõ n¨m 1946. Vµo thêi

®iÓm ®ã, Héi ®ång kinh tÕ vµ x· héi ®· yªu cÇu c¸c quèc

gia thµnh viªn xem xÐt “nhu cÇu bøc thiÕt cña viÖc thiÕt

lËp c¸c nhãm th«ng tin hoÆc c¸c ñy ban ®Þa ph­¬ng vÒ

quyÒn con ng­êi trong mçi quèc gia ®Ó phèi hîp ho¹t

®éng cña c¸c c¬ quan nµy víi ho¹t ®éng cña ñy ban vÒ

quyÒn con ng­êi cña Liªn hîp quèc”.

N¨m 1960, Héi ®ång kinh tÕ vµ x· héi ra nghÞ quyÕt

x¸c nhËn vai trß duy nhÊt mµ c¸c c¬ quan quèc gia cã

thÓ ®¶m nhËn trong viÖc b¶o vÖ quyÒn con ng­êi. N¨m

1978, t¹i Geneva, héi th¶o vÒ c¬ quan nh©n quyÒn quèc

gia ®· th«ng qua H­íng dÉn vÒ chøc n¨ng cña c¬ quan

nµy, bao gåm viÖc thóc ®Èy nhËn thøc, sù t«n träng c¸c

quyÒn con ng­êi;

N¨m 1993, Héi nghÞ thÕ giíi lÇn thø hai vÒ nh©n

quyÒn, t¹i Viªn (¸o) ®· “kh¼ng ®Þnh l¹i vai trß quan

träng vµ x©y dùng cña c¸c tæ chøc quèc gia trong viÖc ®Ò

cao vµ b¶o vÖ nh©n quyÒn, ®Æc biÖt lµ t­ c¸ch t­ vÊn cña

hä ®èi víi c¸c nhµ chøc tr¸ch cã thÈm quyÒn, vai trß cña

hä ®èi víi viÖc kh¾c phôc c¸c vô vi ph¹m nh©n quyÒn,

phæ biÕn th«ng tin vµ gi¸o dôc vÒ nh©n quyÒn (...)

khuyÕn khÝch viÖc thiªt lËp vµ cñng cè c¸c tæ chøc quèc

gia theo “c¸c nguyªn t¾c liªn quan ®Õn quy chÕ cña c¸c

tæ chøc quèc gia” vµ thõa nhËn quyÒn cña mçi quèc gia

tù lùa chän khu«n khæ phï hîp nhÊt cho c¸c nhu cÇu

riªng cña m×nh trªn b×nh diÖn quèc gia”46; “thóc giôc c¸c

chÝnh phñ h·y ®­a ra c¸c tiªu chuÈn nh­ ®· nªu trong

46 Khæ I, ®o¹n 36

253 254

c¸c v¨n kiÖn quèc tÕ vÒ quyÒn con ng­êi vµo luËt trong

n­íc vµ cñng cè c¸c c¬ cÊu quèc gia, c¸c thÓ chÕ vµ tæ

chøc x· héi hiÖn ®ang ®ãng vai trß thóc ®Èy vµ b¶o vÖ

c¸c quyÒn con ng­êi47; “khuyÕn nghÞ cÇn t¨ng c­êng c¸c

ho¹t ®éng vµ ch­¬ng tr×nh cña Liªn hîp quèc nh»m ®¸p

øng yªu cÇu gióp ®ì cña c¸c quèc gia, nh÷ng n­íc muèn

thiÕt lËp hoÆc t¨ng c­êng thÓ chÕ quèc gia cña hä ®Ó

thóc ®Èy vµ b¶o vÖ quyÒn con ng­¬×”48; “khuyÕn khÝch

t¨ng c­êng sù hîp t¸c gi÷a c¸c tæ chøc quèc gia nh»m

thóc ®Èy vµ b¶o vÖ quyÒn con ng­¬×, ®Æc biÖt th«ng qua

viÖc trao ®æi th«ng tin vµ kinh nghiÖm còng sù hîp t¸c

víi c¸c tæ chøc khu vùc vµ Liªn hîp quèc”49; “m¹nh mÏ

khuyÕn nghÞ r»ng ®¹i diÖn cña tæ chøc quèc gia chÞu

tr¸ch nhiÖm vÒ viÖc thóc ®Èy vµ b¶o vÖ nh©n quyÒn cÇn

®Þnh kú tæ chøc c¸c cuéc häp d­íi sù b¶o trî cña Trung

t©m nh©n quyÒn nh»m xem xÐt ph­¬ng thøc vµ biÖn

ph¸p ®Ó c¶i tiÕn c¬ chÕ cña m×nh vµ chia sÎ kinh nghiÖm

víi nhau”(Khæ I, ®o¹n 86).

Th¸ng 12/1993, §¹i héi ®ång Liªn hîp quèc ®·

th«ng qua NghÞ quyÕt x¸c ®Þnh c¸c nguyªn t¾c vÒ quy

chÕ cña c¸c c¬ quan quèc gia trong viÖc thóc ®Èy vµ b¶o

vÖ quyÒn con ng­êi50. V¨n kiÖn nµy nªu râ:

47 Khæ I, ®o¹n 36 48 Khæ I, ®o¹n 84 49 Khæ I, ®o¹n 85 50 NghÞ quyÕt 48/134. Sau nµy th­êng ®­îc gäi t¾t lµ Nguyªn t¾c Paris

“1. Mçi c¬ quan quèc gia cÇn ph¶i cã thÈm quyÒn

trong viÖc thóc ®Èy vµ b¶o vÖ quyÒn con ng­êi.

2. Mçi c¬ quan quèc gia cÇn ph¶i ®­îc giao nhiÖm

vô cµng réng cµng tèt, nhiÖm vô nµy ®­îc nªu râ trong

hiÕn ph¸p hay ph¸p luËt nh»m x¸c ®Þnh c¬ cÊu vµ lÜnh

vùc thÈm quyÒn cña nã”.

V¨n kiÖn còng nªu râ c¬ cÊu, ph­¬ng thøc ho¹t

®éng cña c¸c c¬ quan quèc gia, trªn c¬ së thu hót sù

tham gia cña hÇu hÕt c¸c chñ thÓ cña x· héi d©n sù;

®ång thêi x¸c ®Þnh râ nh÷ng nguyªn t¾c nh»m t¹o ra sù

®éc lËp cña c¬ quan nµy. §ã lµ:

“2. C¬ quan quèc gia ph¶i cã mét h¹ tÇng phï hîp,

®Æc biÖt lµ mét sù tµi trî tho¶ ®¸ng ®Ó ®iÒu hµnh dÔ

dµng c¸c ho¹t ®éng cña m×nh. Môc ®Ých cña sù tµi trî

nµy lµ ph¶i t¹o ra kh¶ n¨ng gióp cho c¬ quan quèc gia

cã ®éi ngò c¸n bé vµ trô së cña m×nh ®Ó gi÷ vÞ trÝ ®éc lËp

víi chÝnh phñ, ®ång thêi kh«ng trë thµnh ®èi t­îng bÞ

kiÓm tra tµi chÝnh mµ qua ®ã tÝnh ®éc lËp cña c¬ quan

cã thÓ bÞ ¶nh h­ëng”51.

V¨n kiÖn còng x¸c ®Þnh c¸c nguyªn t¾c bæ sung vÒ

quy chÕ cña c¸c ñy ban cã thÈm quyÒn nh­ lµ c¬ quan t­

ph¸p. Ch¼ng h¹n, c¸c c¬ quan nµy cÇn ph¶i cã quyÒn

xem xÐt vµ gi¶i quyÕt nh÷ng ®¬n th­ khiÕu n¹i vµ kiÕn

nghÞ liªn quan ®Õn nh÷ng tr­êng hîp c¸ nh©n…

51 Principles relating to the status of national institutions

255 256

Nh­ vËy, bªn c¹nh viÖc x¸c ®Þnh c¸c chÝnh phñ quèc

gia cã vai trß ®Æc biÖt quan träng trong viÖc thùc hiÖn c¸c

quyÒn con ng­êi, Liªn hîp quèc l¹i nhÊn m¹nh: §Ó h­ëng

thô cã hiÖu qu¶ c¸c quyÒn con ng­êi cÇn thiÕt ph¶i thiÕt

lËp c¸c c¬ quan quèc gia ®éc lËp trªn lÜnh vùc nµy.

§Ó b¶o ®¶m thùc thi tèt quy ®Þnh vÒ quyÒn cña mét sè

nhãm “dÔ bÞ tæn th­¬ng”, c¸c ñy ban c«ng ­íc còng lu«n

khuyÕn nghÞ viÖc cñng cè c¸c c¬ quan nh©n quyÒn quèc

gia. Trong c¸c b×nh luËn vµ khuyÕn nghÞ cña m×nh, ñy

ban CEDAW, ñy ban CRC... hoan nghªnh viÖc thiÕt lËp

vµ kiÖn toµn c¸c bé m¸y quèc gia; coi ®ã nh­ mét nh©n tè

quan träng b¶o ®¶m viÖc thùc thi h÷u hiÖu c«ng ­íc.

Theo c¸c Nguyªn t¾c Paris nµy, hiÖn nay trªn thÕ giíi

®· cã kho¶ng gÇn 100 quèc gia vµ vïng l·nh thæ ®· thµnh

lËp c¸c c¬ quan nh©n quyÒn chuyªn tr¸ch vÒ b¶o vÖ vµ thóc

®Èy c¸c quyÒn con ng­êi d­íi nhiÒu h×nh thøc nh­ng cã

chøc n¨ng vµ thÈm quyÒn ®éc lËp nh­ ®­îc x¸c ®Þnh trong

c¸c Nguyªn t¾c nµy. Ch¼ng h¹n, ®ã lµ ñy ban Nh©n quyÒn

quèc gia (National Human Rights Commission), Héi ®ång

Nh©n quyÒn quèc gia (National Council on Human Rights),

Thanh tra Quèc héi vÒ nh©n quyÒn (Parliamentary

Ombudsman of Human Rights), ViÖn Nh©n quyÒn quèc gia

(National Institute for Human Rights), nh­ tr­êng hîp ë

§an M¹ch vµ nhiÒu n­íc B¾c ¢u) vµ Héi Nh©n quyÒn quèc

gia (nh­ tr­êng hîp Trung Quèc),…

Trong khu vùc §«ng Nam ¸ hiÖn nay cã 6 quèc gia ®·

thµnh lËp c¸c c¬ quan nh©n quyÒn quèc gia, ®ã lµ Th¸i

Lan, Indonesia, Phillipines, Malaysia, §«ng Timor vµ gÇn

®©y nhÊt lµ Myanmar (n¨m 2010). C¸c quèc gia ®ang trong

qu¸ tr×nh h×nh thµnh bao gåm Cambodia, hay trong qu¸

tr×nh xem xÐt, c©n nh¾c viÖc thµnh lËp bao gåm ViÖt Nam,

Lµo, Singapore vµ Bruney.

Trong khu vùc HiÖp héi c¸c quèc gia §«ng Nam ¸

(ASEAN) ®Òu mong muèn thµnh lËp mét c¬ chÕ chung vÒ

b¶o vÖ vµ thóc ®Èy c¸c quyÒn con ng­êi còng nh­ kªu gäi

c¸c quèc gia thµnh viªn trong khèi nªn thµnh lËp c¬ quan

quèc gia vÒ quyÒn con ng­êi theo c¸c Nguyªn t¾c Paris nh­

5 quèc gia ®· cã c¬ chÕ nµy trong khèi.

T¹i khu vùc nµy còng cã DiÔn ®µn C¸c c¬ quan Nh©n

quyÒn quèc gia §«ng Nam ¸ (SEA National Human Rights

Institution Forum) víi c¸c ho¹t ®éng ®iÒu phèi hîp t¸c, hç

trî kü thuËt gi÷a c¸c c¬ quan nh©n quyÒn quèc gia cña c¸c

n­íc trong khu vùc nµy còng nh­ trî gióp cho qu¸ tr×nh

xem xÐt vµ thµnh lËp c¸c c¬ quan nh©n quyÒn quèc gia.

3.4.2. C¸c tæ chøc x· héi tham gia b¶o vÖ quyÒn

con ng­êi

Trong bÊt cø x· héi nµo, dï nhµ n­íc ®­îc tæ chøc

hiÖu qu¶ ®Õn ®©u còng kh«ng thÓ ®¸p øng ®­îc mäi nhu

cÇu cña ng­êi d©n, hay gi¶i quyÕt tháa ®¸ng c¸c vÊn ®Ò

x· héi th­êng xuyªn n¶y sinh.

Sù tham gia cña x· héi d©n sù, bao gåm c¸c c¸

nh©n, c¸c nhãm d©n c­, mµ nßng cèt lµ c¸c tæ chøc x·

héi, do ®ã ngµy cµng trë nªn thiÕt yÕu ®èi víi mäi x· héi

257 258

d©n chñ. §©y còng lµ biÓu hiÖn cña sù tham gia cña

ng­êi d©n vµo c¸c c«ng viÖc x· héi. Trªn lÜnh vùc nh©n

quyÒn, sù vi ph¹m hÕt søc ®a d¹ng vµ ngµy cµng trë lªn

tinh vi, ®Æc biÖt lµ tÖ ph©n biÖt ®èi xö.

Víi ®Æc tr­ng cña m×nh, c¸c tæ chøc x· héi cã mÆt ë

mäi n¬i, ph¸t hiÖn ®­îc mäi sù vi ph¹m vµ cã thÓ tham

gia kh¾c phôc mét c¸c h÷u hiÖu hËu qu¶ cña nh÷ng sù

vi ph¹m. H¬n thÕ n÷a, c¸c tæ chøc x· héi cßn cã thÓ ®Ò

xuÊt nh÷ng s¸ng kiÕn hay, nh÷ng gi¶i ph¸p thÝch hîp

®Ó thóc ®Èy sù t«n träng nh©n phÈm vµ b¶o vÖ hiÖu qu¶

c¸c quyÒn con ng­êi. Nh÷ng ho¹t ®éng nh­ “huy ®éng

sù xÊu hæ”, tÈy chay s¶n phÈm cña c¸c c«ng ty vi ph¹m

nh©n quyÒn, hay “x©y dùng thµnh phè nh©n quyÒn”...

chñ yÕu xuÊt ph¸t tõ ®Ò xuÊt cña x· héi d©n trong viÖc

b¶o vÖ vµ thóc ®Èy quyÒn con ng­êi.

Ngµy nay, ë hÇu hÕt c¸c quèc gia, sù tham gia cña

c¸c tæ chøc nh©n d©n trong viÖc b¶o vÖ vµ thóc ®Èy

quyÒn con ng­êi ngµy cµng m¹nh mÏ vµ tá râ tÝnh hiÖu

qu¶ trong ho¹t ®éng. §©y chÝnh lµ mét c¬ chÕ quan träng

cã thÓ bæ sung vµo c¸c c¬ chÕ b¶o vÖ vµ thóc ®Èy nh©n

quyÒn chÝnh thøc cña quèc tÕ, khu vùc vµ quèc gia.

Cïng víi c¸c c¬ chÕ kÓ trªn, ngµy nay nhiÒu tæ chøc

quèc tÕ còng ®· cã nh÷ng nç lùc b¶o vÖ vµ thóc ®Èy

quyÒn con ng­êi. Bªn c¹nh Tæ chøc lao ®éng quèc tÕ

(ILO) th­êng xuyªn quan t©m b¶o vÖ quyÒn con ng­êi

trªn lÜnh vùc lao ®éng, viÖc lµm; c¸c thÓ chÕ kinh tÕ, tµi

chÝnh toµn cÇu vµ khu vùc, nh­ WB, WTO, IMF,

ACB…, ®· ®­a vÊn ®Ò quyÒn con ng­êi vµo ch­¬ng

tr×nh nghÞ sù cña m×nh. C¸c tæ chøc liªn khu vùc, nh­

APEC, ASEM… còng t¨ng c­êng b¶o vÖ vµ thóc ®Èy

quyÒn con ng­êi. C¸c nhãm n­íc, nh­ Phong trµo

kh«ng liªn kÕt, NAM-NAM… còng ngµy cµng quan t©m

b¶o vÖ quyÒn con ng­êi vµ quyÒn cña c¸c d©n téc tr­íc

sù chÌn Ðp cña c¸c n­íc ph¸t triÓn.

Tuyªn bè Viªn vµ Ch­¬ng tr×nh hµnh ®éng nhÊn

m¹nh viÖc c¶i tæ c¸c c¬ chÕ nh©n quyÒn Liªn hîp quèc

còng nh­ khu vùc vµ quèc gia, theo h­íng tiÕp tôc duy

tr× tÝnh nhÊt qu¸n víi chÊt l­îng cao c¸c chuÈn mùc

quèc tÕ hiÖn cã, tr¸nh t¨ng qu¸ nhiÒu c«ng ­íc nh©n

quyÒn, chó träng c¶i tæ vµ bæ sung c¬ chÕ gi¸m s¸t viÖc

thùc hiÖn52. Héi nghÞ còng yªu cÇu lËp hÖ thèng chØ sè

(®o møc ®é tiÕn bé trong viÖc thùc hiÖn c¸c quyÒn nªu

trong C«ng ­íc quèc tÕ vÒ c¸c quyÒn kinh tÕ, x· héi vµ

v¨n hãa) vµ lËp b¸o c¸o nh©n quyÒn cña c¸c c¬ quan

thuéc Liªn hîp quèc vµ b¸o c¸o quèc gia.

Sau Héi nghÞ, viÖc c¶i tæ c¸c c¬ quan chñ chèt vÒ

nh©n quyÒn ®­îc triÓn khai m¹nh mÏ theo h­íng d©n

52 Nh­ bæ sung C«ng ­íc xãa bá mäi h×nh thøc ph©n biÖt ®èi xö chèng l¹i phô n÷ b»ng mét nghÞ ®Þnh th­ vÒ khiÕu kiÖn c¸ nh©n; bæ sung C«ng ­íc quèc tÕ vÒ c¸c quyÒn kinh tÕ, x· héi, v¨n hãa b»ng mét nghÞ ®Þnh th­ kh«ng b¾t buéc; t¨ng c­êng c¸c b¸o c¸o viªn ®Æc biÖt; khuyÕn khÝch vµ t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó c¸c tæ chøc phi chÝnh phñ tham gia gi¸m s¸t nh©n quyÒn…

259 260

chñ hãa vµ hiÖu qu¶ h¬n53. HÖ thèng c¸c b¸o c¸o vÒ

nh©n quyÒn, trong ®ã cã b¸o c¸o cña c¸c tæ chøc phi

chÝnh phñ, rÊt ®­îc coi träng. Hµng lo¹t chØ sè ®o l­êng

møc ®é h­ëng thô nh©n quyÒn ®­îc ®­a vµo sö dông54.

MÆc dï ®· ®¹t ®­îc nhiÒu kÕt qu¶, nh­ng t×nh

tr¹ng vi ph¹m nh©n quyÒn vÉn x¶y ra, ngay t¹i c¸c khu

vùc vèn ®­îc xem lµ ®· ®¹t tr×nh ®é d©n chñ vµ nh©n

quyÒn kh¸ cao nh­ B¾c ¢u. Sau nh÷ng sù kiÖn khñng

bè ë Niu-ãc, Hoa Kú, 11/09/2001, ë L«n-®«n (Anh)

07/07/2006, nhiÒu quèc gia (bao gåm Hoa Kú vµ Anh) ®·

®iÒu chØnh c¸c chÝnh s¸ch nh©n quyÒn theo ®ã cã chiÒu

h­íng h¹n chÕ c¸c quyÒn tù do cña c¸ nh©n vµ ®Æc biÖt

vi ph¹m c¸c quyÒn vµ tù do c¬ b¶n cña c«ng d©n, ch¼ng

h¹n quyÒn tù do th­ tÝn, quyÒn tù do c¸ nh©n, quyÒn

®­îc ph¸p luËt b¶o vÖ, quyÒn b×nh ®¼ng, kh«ng ph©n

biÖt ®èi xö,..Xu h­íng vµ tÝnh chÊt vi ph¹m c¸c quyÒn

vµ tù do c¬ b¶n cña c¸ nh©n còng ngµy cµng ®­îc më

réng, t¨ng lªn vµ ngµy cµng tinh vi h¬n

53 Nh­ Trung t©m nh©n quyÒn ®­îc ®æi thµnh Cao ñy nh©n quyÒn (1993); ñy ban nh©n quyÒn thµnh Héi ®ång nh©n quyÒn (2006); c¸c c¬ chÕ nh©n quyÒn khu vùc vµ tiÓu khu vùc còng ®­îc xóc tiÕn m¹nh mÏ. 54 Nh­ chØ sè ph¸t triÓn con ng­êi (HDI), chØ sè ph¸t triÓn giíi (GDI), chØ sè chªnh lÖch thu nhËp (GINI), chØ sè nghÌo tæng hîp (HPI), th­íc ®o vÞ thÕ giíi (GEM), søc mua t­¬ng ®­¬ng (PPP)…

C©u hái th¶o luËn Ch­¬ng 3

1. V× sao cÇn ph¶i cã c¸c c¬ chÕ b¶o vÖ vµ thóc ®Èy

quyÒn con ng­êi?

2. C¬ chÕ b¶o vÖ vµ thóc ®Èy quyÒn con ng­êi cña

Liªn hîp quèc ch­a thùc sù hiÖu qu¶ vµ ch­a

®ãng vai trß quan träng thùc sù trong viÖc ng¨n

ngõa sù vi ph¹m quyÒn con ng­êi trªn ph¹m vi

toµn thÕ giíi?

3. V× sao trong c¸c c¬ chÕ b¶o vÖ vµ thóc ®Èy quyÒn

con ng­êi cña Liªn hîp quèc l¹i cÇn ph¶i cã c¸c

c¬ chÕ theo thñ tôc ®Æc biÖt, ch¼ng h¹n thñ tôc

1503?

4. Vai trß cña Héi ®ång nh©n quyÒn trong viÖc t¨ng

c­êng sù b¶o vÖ vµ thóc ®Èy quyÒn con ng­êi toµn

cÇu?

5. C¬ chÕ kiÓm ®iÓm ®Þnh kú toµn cÇu (UPR) lµ g× vµ

ý nghÜa cña nã ®èi víi viÖc gi¸m s¸t vµ ®¸nh gi¸

vÒ viÖc thùc hiÖn quyÒn con ng­êi trªn ph¹m vi

toµn cÇu?

6. H·y so s¸nh vÒ tÝnh hiÖu qu¶ vµ hiÖu lùc cña Héi

®ång nh©n quyÒn vµ c¸c c¬ chÕ theo c«ng ­íc vÒ

quyÒn con ng­êi hiÖn nay?

7. Ph©n tÝch vµ lµm râ nh÷ng yÕu tè nµo quyÕt ®Þnh

®Õn viÖc h×nh thµnh c¬ chÕ b¶o vÖ vµ thóc ®Èy

quyÒn con ng­êi ë ch©u ¢u, nhÊt lµ Tßa ¸n Nh©n

quyÒn ch©u ¢u?

261 262

8. V× sao ch©u ¸ ch­a cã mét c¬ chÕ b¶o vÖ vµ thóc

®Èy quyÒn con ng­êi chÝnh thøc liªn chÝnh phñ

nh­ c¸c khu vùc kh¸c trªn thÕ giíi?

9. Ph©n tÝch vµ so s¸nh c¬ chÕ b¶o vÖ vµ thóc ®Èy

quyÒn con ng­êi ë ch©u ¢u vµ khu vùc §«ng Nam

¸ (c¬ chÕ ASEAN)?

10. V× sao ñy ban liªn chÝnh phñ ASEAN vÒ quyÒn

con ng­êi chØ cã chøc n¨ng tham vÊn?

11. V× sao khu vùc ASEAN nªn cã mét c«ng ­íc vµ

tßa ¸n nh©n quyÒn khu vùc nh­ ë nhiÒu khu vùc

kh¸c trªn thÕ giíi?

12. Ph©n tÝch vµ so s¸nh tÝnh hiÖu qu¶ cña mét sè c¬

quan nh©n quyÒn quèc gia trong khu vùc §«ng

Nam ¸ (ASEAN)?

13. ViÖt Nam cã nªn x©y dùng c¬ quan nh©n quyÒn

quèc gia hay kh«ng vµ v× sao?

14. M« h×nh tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan

nh©n quyÒn quèc gia nµo trªn thÕ giíi vµ khu vùc

hiÖn nay cã thÓ ¸p dông vµ tham kh¶o cho ViÖt

Nam?

15. Nh÷ng c¬ quan nµo hiÖn nay ë ViÖt Nam ®­îc

xem cÊu thµnh c¬ chÕ b¶o vÖ vµ thóc ®Èy quyÒn

con ng­êi?

Ch­¬ng 4

PH¸P LUËT VIÖT NAM

VÒ QUYÒN CON NG¦êI

Môc ®Ých vµ néi dung cña ch­¬ng nµy nh»m giíi

thiÖu cho c¸c b¹n ®äc kh¸i niÖm quyÒn con ng­êi trong

HiÕn ph¸p vµ ph¸p luËt ViÖt Nam; ViÖt Nam tÝch cùc

tham gia vµ cam kÕt thùc hiÖn c¸c c«ng ­íc quèc tÕ

quan träng vÒ quyÒn con ng­êi; Kh¸i qu¸t vÒ quyÒn con

ng­êi, quyÒn c«ng d©n trong lÞch sö lËp hiÕn ViÖt Nam;

Nh÷ng nguyªn t¾c hiÕn ph¸p cña chÕ ®Þnh quyÒn con

ng­êi, quyÒn vµ nghÜa vô c¬ b¶n cña c«ng d©n ; Sù ph¸t

triÓn cña chÕ ®Þnh quyÒn con ng­êi, quyÒn vµ nghÜa vô

c¬ b¶n cña c«ng d©n qua c¸c b¶n HiÕn ph¸p; Ph©n lo¹i

c¸c quyÒn con ng­êi, quyÒn vµ nghÜa vô c¬ b¶n cña c«ng

d©n; Ph­¬ng h­íng hoµn thiÖn ph¸p luËt vµ c¬ chÕ thùc

hiÖn ph¸p luËt vÒ quyÒn con ng­êi, quyÒn vµ nghÜa vô

c¬ b¶n cña c«ng d©n ë ViÖt Nam hiÖn nay. Trªn c¬ së ®ã

gióp b¹n ®äc cã sù ph©n biÖt vµ thÊy ®­îc tÝnh t­¬ng

thÝch gi÷a vÊn ®Ò nh©n quyÒn trong khu«n khæ ph¸p

luËt quèc tÕ vµ ViÖt Nam.

263 264

1. Kh¸i niÖm quyÒn con ng­êi trong HiÕn ph¸p

vµ ph¸p luËt ViÖt Nam

C¸c quyÒn con ng­êi ®­îc thÕ giíi thõa nhËn, b¶o vÖ

vµ ®­îc tuyªn bè trong nhiÒu v¨n kiÖn ph¸p luËt quèc tÕ

quan träng mµ ®Æc biÖt lµ trong ba v¨n kiÖn ph¸p lý quan

träng nhÊt ®­îc coi Bé luËt quèc tÕ vÒ quyÒn con ng­êi

(The International Bill of Humans Rights): Tuyªn ng«n

thÕ giíi vÒ nh©n quyÒn 1948, C«ng ­íc quèc tÕ vÒ c¸c

quyÒn d©n sù vµ chÝnh trÞ 1966; C«ng ­íc quèc tÕ vÒ c¸c

quyÒn kinh tÕ, x· héi vµ v¨n ho¸ 1966.

Cã thÓ kh¼ng ®Þnh mét c¸ch ch¾c ch¾n r»ng hÇu hÕt

c¸c quyÒn con ng­êi ®· ®­îc ghi nhËn trong HiÕn ph¸p

vµ c¸c luËt hiÖn hµnh cña ViÖt Nam. ViÖt Nam ®· tÝch

cùc tham gia 15 C«ng ­íc quèc tÕ vµ NghÞ ®Þnh th­

quan träng vÒ quyÒn con ng­êi vµ ®Ó néi luËt ho¸ c¸c

c«ng ­íc vµ nghÞ ®Þnh th­ quan träng nãi trªn vÒ quyÒn

con ng­êi, HiÕn ph¸p n­íc céng hoµ x· héi chñ nghÜa

ViÖt Nam n¨m 1992 (söa ®æi 2001) t¹i §iÒu 50 ®· quy

®Þnh : “ë n­íc céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam, c¸c

quyÒn con ng­êi vÒ chÝnh trÞ, d©n sù, kinh tÕ, v¨n ho¸

vµ x· héi ®­îc t«n träng vµ thÓ hiÖn ë c¸c quyÒn c«ng

d©n vµ ®­îc quy ®Þnh trong HiÕn ph¸p vµ luËt”. Nh­

vËy cã thÓ thÊy ë ViÖt Nam quyÒn con ng­êi g¾n chÆt

víi quyÒn c«ng d©n vµ thÓ hiÖn trong c¸c quyÒn c«ng

d©n. ViÖc kh«ng ph©n biÖt mét c¸ch râ rµng gi÷a quyÒn

con ng­êi vµ quyÒn c«ng d©n cã thÓ sÏ dÉn ®Õn viÖc

thiÕu hiÓu biÕt s©u s¾c vÒ quyÒn con ng­êi nh­ lµ quyÒn

cña c«ng d©n toµn cÇu, trong khi ®ã quyÒn c«ng d©n chØ

lµ quyÒn x¸c ®Þnh trong mét quèc gia. QuyÒn con ng­êi

cã ph¹m vi chñ thÓ réng h¬n quyÒn c«ng d©n vµ ®­îc

ph¸p luËt quèc tÕ b¶o vÖ bªn c¹nh ph¸p luËt quèc gia.

Tuy nhiªn, cã thÓ thÊy quy ®Þnh trªn ®©y cña HiÕn ph¸p

®· ®¬n gi¶n ho¸ c¸ch hiÓu vÒ quyÒn con ng­êi vµ nã phï

hîp víi t×nh tr¹ng ý thøc ph¸p luËt cßn thÊp cña ®a sè

d©n c­ ë ViÖt Nam.

2. ViÖt Nam tÝch cùc tham gia vµ cam kÕt thùc

hiÖn c¸c C«ng ­íc quèc tÕ quan träng vÒ quyÒn

con ng­êi

Víi ý thøc s©u s¾c vÒ quyÒn con ng­êi, trong

kho¶ng gÇn 3 thËp kû (tõ n¨m 1981 ®Õn n¨m 2007) ViÖt

Nam ®· liªn tôc tham gia vµ cam kÕt thùc hiÖn nhiÒu

c«ng ­íc quèc tÕ quan träng vÒ quyÒn con ng­êi. Th«ng

qua danh môc c¸c C«ng ­íc quèc tÕ55 sau ®©y mµ ViÖt

Nam ®· tham gia vµ cam kÕt thùc hiÖn chóng ta thÊy râ

sù quan t©m cña §¶ng cÇm quyÒn vµ nhµ n­íc Céng

hßa x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam trong viÖc t«n träng vµ

®¶m b¶o thùc hiÖn c¸c quyÒn con ng­êi ë ViÖt Nam.

55 Nguån: http:// www.ohchr.org/English/law/index.htm; http://webfusion.ilo.org/public/db/standards/normes/appl/index.cfm?lang= EN

265 266

STT Tªn c«ng ­íc Ngµy

tham gia

1

C«ng ­íc quèc tÕ vÒ xo¸ bá mäi

h×nh thøc ph©n biÖt ®èi xö vÒ

chñng téc 1965

09/06/1981

2 C«ng ­íc quèc tÕ vÒ ng¨n ngõa vµ

trõng trÞ téi diÖt chñng 09/06/1981

3 C«ng ­íc quèc tÕ vÒ c¸c quyÒn

d©n sù ,chÝnh trÞ 1966 24/09/1982

4 C«ng ­íc quèc tÕ vÒ c¸c quyÒn

kinh tÕ, x· héi, v¨n ho¸ 1966 24/09/ 1982

5

C«ng ­íc quèc tÕ vÒ xo¸ bá mäi

h×nh thøc ph©n biÖt ®èi xö chèng

l¹i phô n÷ n¨m 1979

18/12/1982

6

C«ng ­íc vÒ kh«ng ¸p dông thêi

hiÖu tè tông víi téi ¸c chiÕn tranh

vµ téi ¸c chèng nh©n lo¹i n¨m 1968

04/06/1983

7 C«ng ­íc quèc tÕ vÒ ng¨n ngõa

vµ trõng trÞ téi ¸c Apacthai 1968 06/05/1983

8 C«ng ­íc vÒ quyÒn trÎ em n¨m

1989 20/02/1990

9

C«ng ­íc vÒ tr¶ c«ng b×nh ®¼ng

gi÷a lao ®éng nam vµ lao ®éng n÷

cho nh÷ng c«ng viÖc cã gi¸ trÞ

ngang nhau (C«ng ­íc sè 100 cña

ILO) n¨m 1951

07/10/1997

10

C«ng ­íc chèng ph©n biÖt ®èi xö

trong viÖc lµm vµ nghÒ nghiÖp

(C«ng ­íc sè 111 cña ILO) n¨m

1958

07/10/1997

11

C«ng ­íc vÒ cÊm vµ hµnh ®éng

ngay ®Ó xo¸ bá c¸c h×nh thøc lao

®éng trÎ em tåi tÖ nhÊt n¨m 1999

19/12/2000

12

NghÞ ®Þnh th­ kh«ng b¾t buéc bæ

sung C«ng ­íc vÒ quyÒn trÎ em vÒ

viÖc bu«n b¸n trÎ em, m¹i d©m

trÎ em vµ v¨n ho¸ phÈm khiªu

d©m trÎ em n¨m 2000

20/12/2001

13

NghÞ ®Þnh th­ kh«ng b¾t buéc bæ

sung c«ng ­íc vÒ quyÒn trÎ em vÒ

viÖc l«i cuèn trÎ em tham gia

xung ®ét vò trang n¨m 2000

20/12/2001

14

C«ng ­íc vÒ tuæi lao ®éng tèi

thiÓu (C«ng ­íc sè 138 cña ILO)

n¨m 1973

24/06/ 2003

15

C«ng ­íc vÒ lao ®éng c­ìng bøc

(C«ng ­íc sè 29 cña ILO) n¨m

1930

05/03/2007

3. Kh¸i qu¸t vÒ quyÒn con ng­êi, quyÒn c«ng

d©n trong trong lÞch sö lËp hiÕn ViÖt Nam

Trong lÞch sö lËp hiÕn ViÖt Nam quyÒn con ng­êi,

quyÒn vµ nghÜa vô c¬ b¶n cña c«ng d©n bao giê còng lµ

267 268

mét chÕ ®Þnh quan träng. V× ®©y lµ mét trong nh÷ng chÕ

®Þnh thÓ hiÖn b¶n chÊt d©n chñ, tiÕn bé cña nhµ n­íc

ta, mèi quan hÖ gi÷a nhµ n­íc víi c«ng d©n vµ víi c¸c

c¸ nh©n trong x· héi.

Th«ng qua chÕ ®Þnh quyÒn con ng­êi, quyÒn vµ

nghÜa vô c¬ b¶n cña c«ng d©n trong HiÕn ph¸p chóng ta

cã thÓ x¸c ®Þnh ®­îc møc ®é d©n chñ cña mét x· héi. V×

thÕ c¸c nhµ lËp ph¸p lu«n lu«n muèn hoµn thiÖn chÕ

®Þnh quyÒn con ng­êi, quyÒn vµ nghÜa vô c¬ b¶n cña

c«ng d©n trong ®¹o luËt c¬ b¶n cña nhµ n­íc. Tr­íc khi

nghiªn cøu quyÒn con ng­êi, quyÒn vµ nghÜa vô c¬ b¶n

cña c«ng d©n trong lÞch sö lËp hiÕn n­íc ta, trong HiÕn

ph¸p hiÖn hµnh - HiÕn ph¸p 1992 (söa ®æi n¨m 2001)

vµ nh÷ng vÊn ®Ò cÇn ®­îc tiÕp tôc hoµn thiÖn trong thêi

gian tíi, chóng ta cÇn nghiªn cøu mét sè vÊn ®Ò lý luËn

liªn quan ®Õn chÕ ®Þnh quyÒn con ng­êi, quyÒn vµ nghÜa

vô c¬ b¶n cña c«ng d©n.

3.1. Kh¸i niÖm c«ng d©n, quyÒn c«ng d©n vµ

quy chÕ ph¸p lý cña c«ng d©n.

Kh¸i niÖm c«ng d©n tr­íc hÕt biÓu hiÖn tÝnh chÊt

®Æc biÖt cña mèi quan hÖ ph¸p lý gi÷a nhµ n­íc víi mét

sè ng­êi nhÊt ®Þnh.

Kh¸i niÖm c«ng d©n hÑp h¬n kh¸i niÖm c¸ nh©n, bëi

c¸ nh©n bao gåm nh÷ng ng­êi lµ c«ng d©n vµ c¶ nh÷ng

ng­êi kh«ng ph¶i lµ c«ng d©n. Chóng ta ®Òu biÕt trong

mét quèc gia kh«ng nh÷ng chØ cã c«ng d©n cña quèc gia

®ã mµ cßn cã c«ng d©n n­íc ngoµi vµ nh÷ng ng­êi

kh«ng ph¶i lµ c«ng d©n v× kh«ng cã quèc tÞch. VËy c«ng

d©n lµ g×?

- C«ng d©n lµ sù x¸c ®Þnh mét thÓ nh©n vÒ mÆt

ph¸p lý thuéc vÒ mét nhµ n­íc nhÊt ®Þnh. Nhê sù x¸c

®Þnh nµy con ng­êi ®­îc h­ëng chñ quyÒn cña nhµ n­íc

vµ ®­îc nhµ n­íc b¶o hé quyÒn lîi khi ë trong n­íc

còng nh­ ë n­íc ngoµi; ®ång thêi còng ph¶i thùc hiÖn

mét sè nghÜa vô nhÊt ®Þnh ®èi víi nhµ n­íc. Theo ®iÒu

49 HiÕn ph¸p n­íc Céng hoµ X· héi chñ nghÜa ViÖt

Nam n¨m 1992 c«ng d©n n­íc Céng hoµ X· héi chñ

nghÜa ViÖt Nam lµ ng­êi cã quèc tÞch ViÖt Nam. Nh­

vËy kh¸i niÖm c«ng d©n g¾n liÒn víi kh¸i niÖm quèc

tÞch. Quèc tÞch lµ mèi liªn hÖ bÒn v÷ng cña mét thÓ

nh©n víi mét nhµ n­íc nhÊt ®Þnh. Quèc tÞch ViÖt Nam

lµ c¨n cø duy nhÊt ®Ó x¸c ®Þnh mét ng­êi lµ c«ng d©n

ViÖt Nam.

Kh¸i niÖm c«ng d©n cã ý nghÜa rÊt quan träng lµ sù

x¸c ®Þnh mèi quan hÖ gi÷a nhµ n­íc víi c¸ nh©n. C«ng

d©n cña mét nhµ n­íc th× ®­îc h­ëng ®Çy ®ñ c¸c quyÒn

vµ ph¶i thùc hiÖn ®Çy ®ñ c¸c nghÜa vô mµ ph¸p luËt

nhµ n­íc ®ã quy ®Þnh. Cßn ®èi víi nh÷ng ng­êi kh¸c -

kh«ng ph¶i lµ c«ng d©n cña nhµ n­íc ®ã th× quyÒn lîi vµ

nghÜa vô bÞ h¹n chÕ. Hä chØ ®­îc h­ëng mét sè quyÒn lîi

nh­: ®­îc ph¸p luËt b¶o hé tÝnh m¹ng, tµi s¶n, danh dù

vµ nh©n phÈm, ®­îc ®¶m b¶o quyÒn bÊt kh¶ x©m ph¹m

vÒ nhµ ë, ®­îc ®¶m b¶o bÝ mËt th­ tÝn vµ quyÒn lîi vÒ

s¸ng chÕ ph¸t minh, ®­îc thùc hiÖn c¸c hîp ®ång d©n

sù vµ thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ trong khu«n khæ

269 270

ph¸p luËt cho phÐp. Hä còng chØ thùc hiÖn mét sè nghÜa

vô nh­ tu©n theo hiÕn ph¸p, ph¸p luËt vµ c¸c quy t¾c

sinh ho¹t x· héi cña n­íc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa

ViÖt Nam. Cßn nh÷ng quyÒn lîi vµ nghÜa vô kh¸c th× hä

kh«ng ®­îc h­ëng vµ kh«ng ph¶i thùc hiÖn. Ch¼ng h¹n:

quyÒn tham gia qu¶n lý c«ng viÖc cña nhµ n­íc, c«ng

viÖc x· héi, quyÒn bÇu cö, øng cö, nghÜa vô qu©n sù vµ

tham gia x©y dùng quèc phßng toµn d©n... Kh¸i niÖm

c«ng d©n thÓ hiÖn mèi quan hÖ ph¸p lý cã tÝnh chÊt ®Æc

biÖt, tån t¹i c¶ trong nh÷ng tr­êng hîp mµ ng­êi c«ng

d©n ViÖt Nam ®· ra sinh sèng ë n­íc ngoµi nh­ng vÉn

cßn mang quèc tÞch ViÖt Nam. HiÕn ph¸p n¨m 1992

(söa ®æi 2001) quy ®Þnh: "Ng­êi ViÖt Nam ®Þnh c­ ë

n­íc ngoµi lµ mét bé phËn cña céng ®ång d©n téc ViÖt

Nam. Nhµ n­íc b¶o hé quyÒn lîi chÝnh ®¸ng cña ng­êi

ViÖt Nam ®Þnh c­ ë n­íc ngoµi. Nhµ n­íc khuyÕn khÝch

vµ t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó ng­êi ViÖt Nam ®Þnh c­ ë n­íc

ngoµi gi÷ g×n b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc ViÖt Nam, quan

hÖ g¾n bã víi gia ®×nh vµ quª h­¬ng gãp phÇn x©y dùng

quª h­¬ng ®Êt n­íc" (®iÒu 75). Mèi quan hÖ gi÷a nhµ

n­íc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam víi c«ng d©n

n­íc ngoµi vµ ng­êi kh«ng cã quèc tÞch xuÊt ph¸t tõ

nguyªn t¾c t«n träng quyÒn con ng­êi vµ nguyªn t¾c

nh©n ®¹o cña ph¸p luËt n­íc ta, theo c¸c nguyªn t¾c c¬

b¶n cña ph¸p luËt quèc tÕ vµ c¨n cø vµo nh÷ng hiÖp

®Þnh ®· ký kÕt gi÷a n­íc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa

ViÖt Nam víi n­íc ngoµi. Mèi quan hÖ ph¸p lý ®ã

th­êng ph¸t sinh tõ khi nh÷ng ng­êi n­íc ngoµi vµo

l·nh thæ ViÖt Nam vµ chÊm døt khi hä ra khái l·nh thæ

ViÖt Nam. Nh÷ng quan hÖ ®ã th­êng mang tÝnh chÊt

thêi gian nhÊt ®Þnh, kh«ng cã sù g¾n bã l©u dµi nh­ mèi

quan hÖ gi÷a c«ng d©n víi nhµ n­íc cña m×nh.

Cïng víi sù ra ®êi cña n­íc ViÖt Nam d©n chñ céng

hoµ mét quan hÖ míi gi÷a x· héi, nhµ n­íc vµ c¸ nh©n

h×nh thµnh. §ã lµ quan hÖ dùa trªn sù t«n träng quyÒn

tù do cña con ng­êi, coi sù ph¸t triÓn tù do cña mçi

ng­êi lµ ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn tù do cho tÊt c¶ mäi

ng­êi(1). Sù ra ®êi cña nhµ n­íc kiÓu míi, nhµ n­íc mµ

quyÒn lùc thùc sù thuéc vÒ tay nh©n d©n vµ nh©n d©n

thùc hiÖn quyÒn lùc cña m×nh th«ng qua Quèc héi, Héi

®ång nh©n d©n c¸c cÊp lµ c¬ quan ®¹i diÖn cña m×nh,

th«ng qua c¸c h×nh thøc d©n chñ trùc tiÕp, ®· t¹o ra

mét quy chÕ ph¸p lý, mét ®Þa vÞ ph¸p lý míi cña c«ng

d©n.

Trong bÊt kú nhµ n­íc nµo còng vËy, ®Þa vÞ ph¸p lý

cña c«ng d©n ®­îc h×nh thµnh bëi tæng thÓ c¸c quy

ph¹m ph¸p luËt ®iÒu chØnh mèi quan hÖ gi÷a mét bªn lµ

x· héi, nhµ n­íc víi mét bªn kh¸c lµ c«ng d©n. Néi

dung nh÷ng quy ph¹m ph¸p luËt t¹o nªn ®Þa vÞ ph¸p lý

cña c«ng d©n ë nh÷ng n­íc kh¸c nhau th× cã nh÷ng nÐt

kh¸c nhau, bëi v× ®Þa vÞ ph¸p lý cña c«ng d©n phô thuéc

vµo c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi cña mçi nhµ

n­íc. Tuy nhiªn còng ph¶i thÊy r»ng ®Þa vÞ ph¸p lý cña

c«ng d©n c¸c nhµ n­íc trªn thÕ giíi ngµy nay còng cã

nhiÒu nÐt gièng nhau:

1 M¸c- Engen, tuyÓn tËp, tËp II, Nxb. “Sù thËt”, Hµ Néi 1971, tr. 54

271 272

- ë hÇu hÕt c¸c nhµ n­íc, ®Þa vÞ ph¸p lý cña c«ng

d©n vÒ c¬ b¶n ®­îc quy ®Þnh trong HiÕn ph¸p - luËt c¬

b¶n cña nhµ n­íc - v¨n b¶n ph¸p lý cã hiÖu lùc cao nhÊt

cña nhµ n­íc.

- §Þa vÞ ph¸p lý cña c«ng d©n ®­îc quy ®Þnh chñ

yÕu lµ c¸c quyÒn, tù do vµ nghÜa vô cña c«ng d©n.

- ë c¸c nhµ n­íc thùc sù d©n chñ c¸c quyÒn vµ

nghÜa vô ®­îc quy ®Þnh g¾n liÒn víi c¸c biÖn ph¸p b¶o

®¶m thùc hiÖn. V× ph¸p luËt lµ mét bé phËn cña kiÕn

tróc th­îng tÇng do ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi quyÕt ®Þnh,

v× vËy ®Þa vÞ ph¸p lý cña c«ng d©n cña mçi n­íc bÞ chi

phèi bëi ®iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi cña nhµ n­íc. NÕu

mét n­íc l¹c hËu c¬ së kinh tÕ nghÌo nµn, nh©n d©n

kh«ng ®ñ c¬m ¨n ¸o mÆc th× c¸c quyÒn vÒ chÝnh trÞ,

kinh tÕ, v¨n ho¸ x· héi kh«ng cã ®iÒu kiÖn vËt chÊt ®Ó

thùc hiÖn ®Çy ®ñ ®­îc. Ng­îc l¹i nÕu c¬ së kinh tÕ giµu

cã, nh©n d©n cã møc sèng cao th× hä cã ®Çy ®ñ ®iÒu kiÖn

vËt chÊt ®Ó thùc hiÖn c¸c quyÒn mµ hiÕn ph¸p vµ ph¸p

luËt ghi nhËn.

Ph©n tÝch quy chÕ ph¸p lý cña c«ng d©n ta thÊy nã

bao gåm nhiÒu chÕ ®Þnh kh¸c nhau: quèc tÞch, n¨ng lùc

ph¸p luËt vµ n¨ng lùc hµnh vi cña c«ng d©n, c¸c nguyªn

t¾c hiÕn ph¸p cña quy chÕ ph¸p lý cña c«ng d©n, c¸c

quyÒn, tù do vµ nghÜa vô ph¸p lý cña c«ng d©n, c¸c biÖn

ph¸p ®¶m b¶o thùc hiÖn quy chÕ c«ng d©n. Mçi chÕ ®Þnh

®iÒu chØnh mét mÆt trong ®Þa vÞ ph¸p lý cña c«ng d©n.

TÊt c¶ c¸c chÕ ®Þnh ®ã hîp l¹i thµnh quy chÕ ph¸p lý

cña c«ng d©n.

3.2. Kh¸i niÖm quyÒn vµ nghÜa vô c¬ b¶n cña

c«ng d©n

Nh­ chóng ta ®· biÕt, quyÒn vµ nghÜa vô cña c«ng

d©n kh«ng nh÷ng ®­îc quy ®Þnh trong hiÕn ph¸p - ®¹o

luËt c¬ b¶n cña nhµ n­íc mµ cßn ®­îc cô thÓ ho¸ trong

c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt kh¸c. Tæng thÓ c¸c quy ph¹m

ph¸p luËt quy ®Þnh vÒ quyÒn vµ nghÜa vô cña c«ng d©n

t¹o nªn quy chÕ ph¸p lý cña c«ng d©n. Tuy nhiªn chóng

ta còng ph¶i thÊy r»ng trong viÖc h×nh thµnh quy chÕ

ph¸p lý cña c«ng d©n, nh÷ng quyÒn vµ nghÜa vô c¬ b¶n

cña c«ng d©n ®­îc quy ®Þnh trong hiÕn ph¸p ®ãng vai

trß quan träng nhÊt. VËy kh¸c víi c¸c quyÒn vµ nghÜa

vô cña c«ng d©n khi tham gia vµo c¸c quan hÖ ph¸p luËt

cô thÓ quyÒn vµ nghÜa vô c¬ b¶n cña c«ng d©n cã nh÷ng

®Æc ®iÓm g×?

Ph©n tÝch nh÷ng quyÒn vµ nghÜa vô c¬ b¶n cña c«ng

d©n ta thÊy chóng cã nh÷ng ®Æc ®iÓm sau ®©y:

- QuyÒn vµ nghÜa vô c¬ b¶n cña c«ng d©n th­êng

®­îc quy ®Þnh trong hiÕn ph¸p - v¨n b¶n ph¸p luËt cã

hiÖu lùc ph¸p lý cao nhÊt.

- QuyÒn vµ nghÜa vô c¬ b¶n cña c«ng d©n ®­îc ghi

nhËn trong hiÕn ph¸p lµ c¬ së chñ yÕu ®Ó x¸c ®Þnh ®Þa vÞ

ph¸p lý cña c«ng d©n. C¸c quyÒn vµ nghÜa vô c¬ b¶n

quy ®Þnh trong hiÕn ph¸p lµ c¬ së ®Çu tiªn cho mäi

quyÒn vµ nghÜa vô kh¸c cña c«ng d©n ®­îc c¸c ngµnh

luËt trong hÖ thèng ph¸p luËt n­íc ta ghi nhËn. VÝ dô:

c¸c quyÒn vÒ lao ®éng cña c«ng d©n do luËt lao ®éng quy

®Þnh ®Òu dùa trªn c¬ së quyÒn lao ®éng cña c«ng d©n

273 274

®­îc ghi nhËn trong hiÕn ph¸p. TÊt c¶ mäi quyÒn vµ

nghÜa vô kh¸c cña c«ng d©n ®Òu b¾t nguån tõ quyÒn vµ

nghÜa vô c¬ b¶n cña c«ng d©n ®­îc ghi trong ®¹o luËt

chÝnh cña nhµ n­íc. §ã lµ c¬ së, nÒn t¶ng cña mäi

quyÒn vµ nghÜa vô kh¸c cña c«ng d©n.

- C¸c quyÒn vµ nghÜa vô c¬ b¶n cña c«ng d©n lµ

nguån gèc ph¸t sinh c¸c quyÒn vµ nghÜa vô kh¸c cña

c«ng d©n. C¬ së ph¸t sinh duy nhÊt cña c¸c quyÒn vµ

nghÜa vô c¬ b¶n cña c«ng d©n lµ quyÒn c«ng d©n - nghÜa

lµ ng­êi cã Quèc tÞch ViÖt Nam; cßn c¬ së ph¸t sinh c¸c

quyÒn vµ nghÜa vô kh¸c cña c«ng d©n lµ sù tham gia

cña hä vµo c¸c quan hÖ ph¸p luËt, lµ c¸c sù kiÖn ph¸p lý

v.v...

- C¸c quyÒn vµ nghÜa vô c¬ b¶n cña c«ng d©n thÓ

hiÖn tÝnh chÊt d©n chñ, nh©n ®¹o vµ tiÕn bé cña nhµ

n­íc.

4. Nh÷ng nguyªn t¾c hiÕn ph¸p cña chÕ ®Þnh

con ng­êi, quyÒn vµ nghÜa vô c¬ b¶n cña c«ng

d©n ViÖt Nam

Gièng nh­ bÊt cø mét n­íc d©n chñ nµo kh¸c, khi

quy ®Þnh quyÒn nghÜa vô c¬ b¶n cña c«ng d©n, nhµ n­íc

ta tu©n theo nh÷ng nguyªn t¾c nhÊt ®Þnh xuÊt ph¸t tõ

quyÒn vµ nghÜa vô con ng­êi. HiÕn ph¸p ta kh«ng

nh÷ng quy ®Þnh c¸c quyÒn vµ nghÜa vô c«ng d©n mµ cßn

quy ®Þnh nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n cña quy chÕ c«ng

d©n. Nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n cña quy chÕ ph¸p lý cña

c«ng d©n lµ nh÷ng t­ t­ëng chÝnh trÞ - ph¸p lý chñ ®¹o,

lµm c¬ së nÒn t¶ng, ph­¬ng h­íng ®óng ®¾n ®Ó x©y

dùng quy chÕ ph¸p lý cña c«ng d©n.

Theo HiÕn ph¸p n¨m 1992, nhµ n­íc ta x©y dùng

chÕ ®Þnh quyÒn vµ nghÜa vô c¬ b¶n cña c«ng d©n, quy

chÕ ph¸p lý cña c«ng d©n dùa trªn c¸c nguyªn t¾c c¬

b¶n (c¸c nguyªn t¾c HiÕn ph¸p) sau ®©y:

4.1. Nguyªn t¾c t«n träng c¸c quyÒn con ng­êi

vÒ chÝnh trÞ, d©n sù, kinh tÕ, v¨n ho¸ vµ x· héi (

®iÒu 50)

Nhµ n­íc ta tõ khi thµnh lËp cho ®Õn ngµy nay

lu«n lu«n t«n träng c¸c quyÒn con ng­êi, lu«n lu«n coi

®ã lµ mét trong nh÷ng nguyªn t¾c x©y dùng ph¸p luËt

cña nhµ n­íc. Tuy nhiªn, nguyªn t¾c nµy ch­a ®­îc thÓ

chÕ ho¸ trong c¸c HiÕn ph¸p tr­íc ®©y. Víi HiÕn ph¸p

1992, lÇn ®Çu tiªn trong lÞch sö lËp hiÕn n­íc ta,

nguyªn t¾c t«n träng c¸c quyÒn con ng­êi ®­îc thÓ chÕ

ho¸ trong ®¹o luËt c¬ b¶n cña nhµ n­íc. §©y lµ mét

b­íc ph¸t triÓn quan träng cña chÕ ®Þnh quyÒn vµ nghÜa

vô c¬ b¶n cña c«ng d©n trong HiÕn ph¸p.

4.2. Nguyªn t¾c quyÒn cña c«ng d©n kh«ng

t¸ch rêi nghÜa vô cña c«ng d©n (§iÒu 51).

QuyÒn vµ nghÜa vô lµ hai mÆt cña quyÒn lµm chñ

cña c«ng d©n. Nhµ n­íc ®¶m b¶o cho c«ng d©n nh÷ng

quyÒn lîi hîp ph¸p nh­ng mÆt kh¸c còng ®ßi hái mäi

c«ng d©n ph¶i thùc hiÖn nghiªm chØnh c¸c nghÜa vô cña

m×nh.

275 276

Trong thùc tÕ ta th­êng thÊy quyÒn cña mét ng­êi

g¾n liÒn víi nghÜa vô cña mét ng­êi kh¸c vµ ng­îc l¹i

nghÜa vô cña ng­êi nµy chÝnh lµ quyÒn lîi cña ng­êi

kia. V× vËy khi mçi ng­êi thùc hiÖn trän vÑn nghÜa vô

cña m×nh tøc lµ ®¶m b¶o cho ng­êi kh¸c thùc hiÖn

quyÒn lîi cña hä. §èi víi mèi quan hÖ gi÷a nhµ n­íc vµ

c«ng d©n còng vËy. Nhµ n­íc chØ cã thÓ ®¶m b¶o cho c¸c

c«ng d©n quyÒn lîi hîp ph¸p cña hä chõng nµo mµ c¸c

c«ng d©n vµ c¸c tæ chøc cña hä thùc hiÖn nghiªm chØnh

nghÜa vô ®èi víi nhµ n­íc.

4.3. Nguyªn t¾c mäi c«ng d©n ®Òu b×nh ®¼ng

tr­íc ph¸p luËt (§iÒu 52).

Nguyªn t¾c mäi c«ng d©n ®Òu b×nh ®¼ng tr­íc ph¸p

luËt lµ mét trong nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n cña chÕ ®Þnh

quyÒn vµ nghÜa vô c¬ b¶n cña c«ng d©n. Sù b×nh ®¼ng

vÒ quyÒn vµ nghÜa vô ®­îc HiÕn ph¸p n¨m 1992 cña

n­íc ta quy ®Þnh mét c¸ch toµn diÖn vµ ®Çy ®ñ. §iÒu 54

HiÕn ph¸p 1992 quy ®Þnh: "C«ng d©n kh«ng ph©n biÖt

d©n téc, nam n÷, thµnh phÇn x· héi, tÝn ng­ìng, t«n

gi¸o, tr×nh ®é v¨n ho¸, nghÒ nghiÖp, thêi h¹n c­ tró, ®ñ

18 tuæi trë lªn ®Òu cã quyÒn bÇu cö vµ ®ñ 21 tuæi trë lªn

®Òu cã quyÒn øng cö vµo Quèc héi, Héi ®ång nh©n d©n

theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. §iÒu 63 HiÕn ph¸p míi

x¸c ®Þnh quyÒn b×nh ®¼ng cña phô n÷ vµ nam giíi vÒ

mäi mÆt chÝnh trÞ, kinh tÕ, v¨n ho¸ x· héi vµ gia ®×nh.

Kh¶ n¨ng thùc sù ®Ó thùc hiÖn quyÒn b×nh ®¼ng cña

phô n÷ ®èi víi nam giíi ®­îc nhµ n­íc ®¶m b¶o kh«ng

nh÷ng b»ng c¸ch t¹o ®iÒu kiÖn cho phô n÷ ®­îc h­ëng

quyÒn b×nh ®¼ng trong lÜnh vùc tham gia qu¶n lý c«ng

viÖc cña nhµ n­íc vµ x· héi, trong lÜnh vùc lao ®éng,

tiÒn l­¬ng, nghØ ng¬i häc hµnh mµ cßn b×nh ®¼ng b»ng

sù b¶o hé ®Æc biÖt cña nhµ n­íc ®èi víi bµ mÑ vµ trÎ em,

b»ng c¸ch quy ®Þnh ng­êi phô n÷ cã quyÒn nghØ tr­íc

vµ sau khi sinh ®Î mµ vÉn ®­îc h­ëng nguyªn l­¬ng,

b»ng viÖc t¨ng c­êng x©y dùng hÖ thèng nhµ hé sinh,

nhµ trÎ, mÉu gi¸o, t¨ng c­êng gi¸o dôc chÝnh s¸ch d©n

sè vµ sinh ®Î cã kÕ ho¹ch v.v... VÒ quyÒn b×nh ®¼ng

HiÕn ph¸p ta cßn quy ®Þnh sù b×nh ®¼ng vÒ quyÒn vµ

nghÜa vô cña c¸c d©n téc cïng sinh sèng trªn ®Êt n­íc

ViÖt Nam (®iÒu 5). Nhµ n­íc b¶o vÖ, t¨ng c­êng vµ cñng

cè khèi ®¹i ®oµn kÕt d©n téc, nghiªm cÊm mäi hµnh vi

miÖt thÞ chia rÏ d©n téc. C¸c d©n téc cã quyÒn dïng

tiÕng nãi, ch÷ viÕt, gi÷ g×n vµ ph¸t huy truyÒn thèng

v¨n ho¸ tèt ®Ñp cña m×nh. Nhµ n­íc thùc hiÖn chÝnh

s¸ch ph¸t triÓn vÒ mäi mÆt tõng b­íc n©ng cao ®êi sèng

vËt chÊt vµ tinh thÇn cña ®ång bµo thiÓu sè (§iÒu 5).

Nguyªn t¾c mäi c«ng d©n ®Òu b×nh ®¼ng tr­íc ph¸p luËt

lµ mét nguyªn t¾c cùc kú quan träng. Nguyªn t¾c nµy

®­îc ®¶m b¶o th× x· héi míi cã c«ng b»ng, ph¸p luËt

míi ®­îc thi hµnh nghiªm chØnh. Nh÷ng hiÖn t­îng ®Æc

quyÒn ®Æc lîi vµ sù tham nhòng cña mét sè c¸n bé cã

chøc cã quyÒn vµ sù xö lý kh«ng nghiªm minh nh÷ng

c¸n bé ®ã lµ sù vi ph¹m nguyªn t¾c mäi c«ng d©n ®Òu

b×nh ®¼ng tr­íc ph¸p luËt. Nã g©y ra nh÷ng bÊt b×nh

trong x· héi. Chõng nµo cßn cã hiÖn t­îng bÊt b×nh

®¼ng tr­íc ph¸p luËt th× chõng ®ã chóng ta ch­a thÓ

277 278

x©y dùng mét trËt tù x· héi, trËt tù ph¸p luËt, x· héi

ch­a cã mét nÒn ph¸p chÕ thùc thô.

4.4. Nguyªn t¾c nh©n ®¹o x· héi chñ nghÜa

Nguyªn t¾c nh©n ®¹o x· héi chñ nghÜa cña chÕ ®Þnh

con ng­êi, quyÒn vµ nghÜa vô cña c«ng d©n ®ã lµ nguyªn

t¾c thÓ hiÖn mèi quan hÖ cña nhµ n­íc, x· héi víi c«ng

d©n, víi sù ph¸t triÓn toµn diÖn cña hä. Phï hîp víi

nguyªn t¾c nµy nh÷ng quy ®Þnh vÒ quyÒn vµ nghÜa vô

cña c«ng d©n ph¶i ®¶m b¶o nhu cÇu cuéc sèng vËt chÊt

vµ tinh thÇn cña hä, t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c c¸ nh©n trong

x· héi ph¸t triÓn mét c¸ch toµn diÖn vÒ søc khoÎ, tµi

n¨ng, ®øc h¹nh cña m×nh. Néi dung chñ yÕu cña

nguyªn t¾c nh©n ®¹o x· héi chñ nghÜa lµ sù c«ng b»ng

x· héi lµ sù quan t©m cña nhµ n­íc ®èi víi tõng con

ng­êi trong x· héi. Nhµ n­íc ph¶i l­u t©m ®Õn ®Þa vÞ

ph¸p lý cña tõng c¸ nh©n, cña tõng thµnh viªn trong x·

héi, chó ý ®Õn hoµn c¶nh ®Æc biÖt cña mét sè c«ng d©n

trong x· héi, cã ®iÒu kiÖn sèng, søc khoÎ kÐm vµ kinh tÕ

khã kh¨n. Nguyªn t¾c nµy coi sù ph¸t triÓn tù do cña

tõng ng­êi, h¹nh phóc cña tõng ng­êi lµ ®iÒu kiÖn ph¸t

triÓn tù do vµ h¹nh phóc cho tÊt c¶ mäi ng­êi. Nã thÓ

hiÖn t­ t­ëng "chiÕn l­îc con ng­êi" cña §¶ng vµ Nhµ

n­íc ta, chiÕn l­îc "lÊy d©n lµm gèc", nhµ n­íc cña d©n,

do d©n vµ v× d©n. ChiÕn l­îc tÊt c¶ v× h¹nh phóc cña

con ng­êi, con ng­êi lµm chñ ®Êt n­íc, lµm chñ x· héi

vµ cã ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn thÞnh v­îng. Dùa

trªn nguyªn t¾c nh©n ®¹o x· héi chñ nghÜa HiÕn ph¸p

n¨m 1992 quy ®Þnh "Th­¬ng binh, bÖnh binh, gia ®×nh

liÖt sÜ ®­îc h­ëng c¸c chÝnh s¸ch ­u ®·i cña nhµ n­íc.

Th­¬ng binh ®­îc t¹o ®iÒu kiÖn phôc håi chøc n¨ng lao

®éng, cã viÖc lµm phï hîp víi søc khoÎ vµ cã ®êi sèng æn

®Þnh. Nh÷ng ng­êi vµ gia ®×nh cã c«ng víi n­íc ®­îc

khen th­ëng, ch¨m sãc. Ng­êi giµ, ng­êi tµn tËt, trÎ må

c«i kh«ng n¬i n­¬ng tùa ®­îc nhµ n­íc vµ x· héi gióp

®ì" (§iÒu 67) còng trªn tinh thÇn nh©n ®¹o, HiÕn ph¸p

n¨m 1992 quy ®Þnh: "Ng­êi n­íc ngoµi ®Êu tranh v× tù

do vµ ®éc lËp d©n téc, v× chñ nghÜa x· héi, d©n chñ vµ

hoµ b×nh hoÆc v× sù nghiÖp khoa häc mµ bÞ bøc h¹i th×

®­îc nhµ n­íc céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam xem

xÐt viÖc cho c­ tró" (§iÒu 82).

4.5. Nguyªn t¾c tÝnh hiÖn thùc cña quyÒn con

ng­êi, quyÒn vµ nghÜa vô cña c«ng d©n.

Mét trong nh÷ng nguyªn t¾c quan träng cña chÕ

®Þnh quyÒn con ng­êi, quyÒn vµ nghÜa vô c¬ b¶n cña

c«ng d©n lµ nguyªn t¾c tÝnh hiÖn thùc cña con ng­êi,

quyÒn vµ nghÜa vô c¬ b¶n cña c«ng d©n. Nguyªn t¾c nµy

®ßi hái c¸c quyÒn vµ nghÜa vô ghi nhËn trong HiÕn ph¸p

vµ c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt kh¸c ph¶i lµ quyÒn vµ nghÜa

vô cã c¬ së, ®iÒu kiÖn thùc hiÖn ®­îc trong thùc tÕ cuéc

sèng. NÕu nh÷ng quyÒn vµ nghÜa vô ®­îc ghi nhËn

trong ®¹o luËt c¬ b¶n cña nhµ n­íc kh«ng thùc hiÖn

®­îc trong thùc tiÔn th× chóng ch¼ng cã gi¸ trÞ tÝch cùc

nµo c¶. Ng­îc l¹i chóng cã t¸c dông tiªu cùc. Nh÷ng

quy ®Þnh vÒ quyÒn vµ nghÜa vô "viÔn t­ëng" ®ã t¹o ra sù

nghi ngê cña c«ng d©n ®èi víi nhµ n­íc. Khi c«ng d©n

mÊt lßng tin víi ph¸p luËt, víi nhµ n­íc hä sÏ kh«ng t«n

279 280

träng nhµ n­íc vµ ph¸p luËt, tõ ®ã cã thÓ hä kh«ng thùc

hiÖn ph¸p luËt mét c¸ch nghiªm chØnh hoÆc cè t×nh vi

ph¹m ®Ó "tr¶ ®òa nhµ n­íc". HiÕn ph¸p n¨m 1980 ®­îc

x©y dùng trong giai ®o¹n cßn tån t¹i chÕ ®é quan liªu,

bao cÊp vµ chñ nghÜa chñ quan duy ý chÝ, v× vËy cã

nh÷ng ®iÒu quy ®Þnh trong HiÕn ph¸p vÒ quyÒn cña

c«ng d©n kh«ng phï hîp víi ®iÒu kiÖn thùc tÕ x· héi. VÝ

dô: ®iÒu 60 quy ®Þnh chÕ ®é häc kh«ng ph¶i tr¶ tiÒn;

®iÒu 61 quy ®Þnh: "nhµ n­íc kh¸m bÖnh vµ ch÷a bÖnh

kh«ng ph¶i mÊt tiÒn". HiÕn ph¸p míi n¨m 1992 ®· kh¾c

phôc nh÷ng nh­îc ®iÓm cña HiÕn ph¸p n¨m 1980, b¶o

®¶m tÝnh hiÖn thùc cña quyÒn vµ nghÜa vô cña c«ng d©n

b»ng nh÷ng quy ®Þnh míi phï hîp víi ®iÒu kiÖn kinh tÕ

x· héi cña ®Êt n­íc. Söa ®æi ®iÒu 60 HiÕn ph¸p 1980,

®iÒu 59 HiÕn ph¸p 1992 quy ®Þnh: "Häc tËp lµ quyÒn vµ

nghÜa vô cña c«ng d©n. BËc tiÓu häc lµ b¾t buéc, kh«ng

ph¶i tr¶ häc phÝ, c«ng d©n cã quyÒn häc v¨n ho¸ vµ häc

nghÒ b»ng nhiÒu h×nh thøc. Häc sinh cã n¨ng khiÕu

®­îc nhµ n­íc vµ x· héi t¹o ®iÒu kiÖn häc tËp ®Ó ph¸t

triÓn tµi n¨ng. Nhµ n­íc cã chÝnh s¸ch häc phÝ, häc

bæng. Nhµ n­íc vµ x· héi t¹o ®iÒu kiÖn cho trÎ em

khuyÕt tËt, trÎ em cã hoµn c¶nh ®Æc biÖt khã kh¨n kh¸c

®­îc häc v¨n ho¸ vµ häc nghÒ phï hîp". VÒ chÕ ®é b¶o

vÖ søc khoÎ, HiÕn ph¸p n¨m 1992 ®· quy ®Þnh phï hîp

h¬n víi ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi cña ®Êt n­íc. Söa ®æi

®iÒu 61 HiÕn ph¸p 1980, HiÕn ph¸p 1992 quy ®Þnh

"C«ng d©n cã quyÒn ®­îc h­ëng chÕ ®é b¶o vÖ søc khoÎ,

nhµ n­íc quy ®Þnh chÕ ®é viÖn phÝ, chÕ ®é miÔn, gi¶m

viÖn phÝ..." (§iÒu 61).

5. Sù ph¸t triÓn chÕ ®Þnh quyÒn con ng­êi,

quyÒn vµ nghÜa vô c¬ b¶n cña c«ng d©n qua c¸c

hiÕn ph¸p n¨m 1946, 1959, 1980 vµ 1992 (söa ®æi

n¨m 2001).

Cho ®Õn nay, lÞch sö lËp hiÕn ViÖt Nam míi h¬n 6

thËp kû - mét kho¶ng thêi gian kh«ng dµi so víi lÞch sö

lËp hiÕn h¬n hai tr¨m n¨m cña n­íc Mü, nh­ng lÞch sö

lËp hiÕn n­íc ta ®· cã 4 HiÕn ph¸p ®¸nh dÊu bèn giai

®o¹n ph¸t triÓn quan träng cña nhµ n­íc ViÖt Nam.

Cïng víi sù ph¸t triÓn cña c¸c chÕ ®Þnh kh¸c nh­ chÕ

®Þnh nguyªn thñ quèc gia, chÕ ®Þnh vÒ ChÝnh phñ, Quèc

héi, Toµ ¸n nh©n d©n v.v... ChÕ ®Þnh quyÒn con ng­êi,

quyÒn vµ nghÜa vô c¬ b¶n cña c«ng d©n còng ph¸t triÓn

vµ ngµy cµng hoµn thiÖn vµ phï hîp víi ®iÒu kiÖn thùc

tÕ cña ®Êt n­íc.

5.1. HiÕn ph¸p 1946 - HiÕn ph¸p ®Çu tiªn cña

nhµ n­íc ta rÊt chó träng quyÒn con ng­êi vµ quy

chÕ c«ng d©n. B»ng chøng lµ trong sè b¶y ch­¬ng cña

HiÕn ph¸p th× ch­¬ng vÒ quyÒn lîi vµ nghÜa vô c«ng d©n

®­îc xÕp thø hai. Mét trong ba nguyªn t¾c x©y dùng

HiÕn ph¸p lµ nguyªn t¾c ®¶m b¶o c¸c quyÒn tù do, d©n

chñ cña c«ng d©n. Víi HiÕn ph¸p 1946 lÇn ®Çu tiªn

trong lÞch sö ViÖt Nam, nh©n d©n ViÖt Nam ®­îc ®¶m

b¶o c¸c quyÒn tù do, d©n chñ. §iÒu 10 HiÕn ph¸p quy

®Þnh: "C«ng d©n ViÖt Nam cã quyÒn tù do ng«n luËn, tù

do xuÊt b¶n, tù do tæ chøc vµ héi häp, tù do tÝn ng­ìng,

tù do c­ tró, ®i l¹i trong n­íc vµ ra n­íc ngoµi". LÇn

®Çu tiªn trong lÞch sö ViÖt Nam quyÒn b×nh ®¼ng cña

281 282

mäi ng­êi c«ng d©n tr­íc ph¸p luËt ®­îc ghi nhËn trong

®¹o luËt c¬ b¶n cña nhµ n­íc. Vµ còng lÇn ®Çu tiªn

trong lÞch sö d©n téc phô n÷ ®­îc ngang quyÒn víi nam

giíi vÒ mäi ph­¬ng diÖn. Víi b¶n HiÕn ph¸p ®Çu tiªn,

c«ng d©n ViÖt Nam ®­îc h­ëng quyÒn bÇu cö, øng cö,

nh©n d©n cã quyÒn b·i miÔn c¸c ®¹i biÓu m×nh ®· bÇu

ra khi hä tá ra kh«ng xøng ®¸ng víi danh hiÖu ®ã.

HiÕn ph¸p ®Çu tiªn cña n­íc ta kh¸c víi HiÕn ph¸p

®Çu tiªn cña n­íc Nga X« viÕt 1918 ë chç nã b¶o vÖ

quyÒn t­ h÷u tµi s¶n cña mäi c«ng d©n ViÖt Nam.

ChÝnh ®iÒu nµy ®· ®¸p øng ®­îc nguyÖn väng cña c¸c

tÇng líp n«ng d©n, thî thñ c«ng, th­¬ng nh©n, t­ s¶n

d©n téc, ®Þa chñ kh¸ng chiÕn, thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®oµn

kÕt réng r·i toµn d©n, thªm b¹n, bít thï trong ®iÒu kiÖn

nhµ n­íc c¸ch m¹ng cßn non trÎ ®ang gÆp nhiÒu khã

kh¨n. Tõ nh÷ng ®iÒu ®· ph©n tÝch trªn cã thÓ nãi r»ng

chÕ ®Þnh quyÒn vµ nghÜa vô cña c«ng d©n trong HiÕn

ph¸p 1946 lµ mét chÕ ®Þnh quy ®Þnh chÕ ®é d©n chñ

réng r·i.

5.2. Víi HiÕn ph¸p 1959 chÕ ®Þnh quyÒn con

ng­êi, quyÒn vµ nghÜa vô c¬ b¶n cña c«ng d©n

®­îc ph¸t triÓn thªm mét b­íc míi.

HiÕn ph¸p 1959 më réng quyÒn cña c«ng d©n, ®ång

thêi quy ®Þnh c¬ chÕ ®¶m b¶o viÖc thùc hiÖn c¸c quyÒn

®ã. Ngoµi nh÷ng quyÒn vµ tù do ®· ®­îc ghi nhËn trong

HiÕn ph¸p 1946, HiÕn ph¸p 1959 ghi nhËn nh÷ng thµnh

tùu míi cña nhµ n­íc d©n chñ nh©n d©n trong viÖc h×nh

thµnh vµ ph¸t triÓn quan hÖ lao ®éng míi. §¹o luËt c¬

b¶n cña nhµ n­íc kh«ng nh÷ng quy ®Þnh lao ®éng lµ c¬

së ph¸t triÓn kinh tÕ cña ®Êt n­íc, c¬ së n©ng cao ®êi

sèng v¨n ho¸ cña nh©n d©n, mµ cßn quy ®Þnh ®ã lµ

nghÜa vô vµ danh dù cña c«ng d©n (®iÒu 21 vµ 32). B»ng

quy ®Þnh ®ã, HiÕn ph¸p 1959 ®· x¸c ®Þnh mét quan

®iÓm míi vÒ lao ®éng, víi quan ®iÓm nµy nh©n d©n ViÖt

Nam vèn dÜ cÇn cï, s¸ng t¹o ph¸t triÓn thªm t­ chÊt

®¹o ®øc tèt ®Ñp cña m×nh, coi lao ®éng kh«ng nh÷ng lµ

nguån gèc cña c¶i x· héi, mµ cßn lµ nhu cÇu cña ®êi

sèng tinh thÇn cña nh©n d©n. §iÒu 30 HiÕn ph¸p 1959

quy ®Þnh: "C«ng d©n n­íc ViÖt Nam d©n chñ céng hoµ

cã quyÒn lµm viÖc. Nhµ n­íc dùa vµo sù ph¸t triÓn cã kÕ

ho¹ch cña nÒn kinh tÕ quèc d©n, dÇn dÇn më réng viÖc

lµm, c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn lao ®éng vµ l­¬ng bæng ®Ó ®¶m

b¶o cho c«ng d©n ®­îc h­ëng c¸c quyÒn ®ã". §­a vµo

HiÕn ph¸p quyÒn lµm viÖc vµ ®¶m b¶o cho c«ng d©n

thùc hiÖn quyÒn ®ã lµ mét thµnh tùu lín cña nhµ n­íc

ViÖt Nam d©n chñ céng hoµ. Cïng víi quyÒn lµm viÖc

HiÕn ph¸p cßn quy ®Þnh quyÒn nghØ ng¬i. §iÒu 31 cña

HiÕn ph¸p ghi nhËn: "Ng­êi lao ®éng cã quyÒn nghØ

ng¬i. Nhµ n­íc quy ®Þnh thêi gian lµm viÖc vµ chÕ ®é

nghØ ng¬i cña c«ng nh©n, viªn chøc, më réng dÇn nh÷ng

®iÒu kiÖn vËt chÊt vÒ nghØ ng¬i vµ an d­ìng, ®Ó ®¶m b¶o

cho ng­êi lao ®éng h­ëng c¸c quyÒn ®ã". Ngoµi nh÷ng

quyÒn mµ HiÕn ph¸p 1946 ®· ghi nhËn, HiÕn ph¸p 1959

cßn quy ®Þnh thªm quyÒn cña ng­êi lao ®éng ®­îc gióp

®ì vÒ vËt chÊt khi giµ yÕu, bÖnh tËt, hoÆc mÊt søc lao

®éng (§iÒu 32), quyÒn tù do nghiªn cøu khoa häc, s¸ng

t¸c v¨n häc nghÖ thuËt vµ tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng v¨n

283 284

ho¸ kh¸c (§iÒu 34), quyÒn khiÕu n¹i, tè c¸o víi bÊt cø c¬

quan nhµ n­íc nµo vÒ nh÷ng hµnh vi ph¹m ph¸p cña

nh©n viªn c¬ quan Nhµ n­íc (§iÒu 29). VÒ quyÒn b×nh

®¼ng cña phô n÷ ®èi víi nam giíi, HiÕn ph¸p 1959 ®·

ph¸t triÓn thªm mét b­íc míi. HiÕn ph¸p 1959 quy

®Þnh râ rµng h¬n, cô thÓ h¬n. §iÒu 24 HiÕn ph¸p 1959

quy ®Þnh: "... cïng lµm viÖc nh­ nhau, phô n÷ ®­îc

h­ëng l­¬ng ngang víi nam giíi. Nhµ n­íc ®¶m b¶o cho

phô n÷ c«ng nh©n vµ phô n÷ viªn chøc ®­îc nghØ tr­íc

vµ sau khi ®Î mµ vÉn ®­îc h­ëng nguyªn l­¬ng. Nhµ

n­íc b¶o hé quyÒn lîi cña ng­êi mÑ vµ cña trÎ em b¶o

®¶m ph¸t triÓn c¸c nhµ ®ì ®Î, nhµ gi÷ trÎ vµ v­ên trÎ".

Cïng víi viÖc quy ®Þnh nh÷ng quyÒn míi, HiÕn ph¸p

1959 còng quy ®Þnh nh÷ng nghÜa vô míi mµ trong HiÕn

ph¸p 1946 ch­a ®­îc ghi nhËn. LÇn ®Çu tiªn trong HiÕn

ph¸p quy ®Þnh c«ng d©n cã nghÜa vô t«n träng vµ b¶o vÖ

tµi s¶n c«ng céng (§iÒu 46).

5.3. HiÕn ph¸p 1980 ra ®êi ®¸nh dÊu mét b­íc

ph¸t triÓn míi cña nÒn lËp hiÕn ViÖt Nam nãi

chung vµ chÕ ®Þnh quyÒn con ng­ê,i quyÒn vµ

nghÜa vô cña c«ng d©n nãi riªng.

KÕ tôc vµ ph¸t triÓn HiÕn ph¸p 1946, 1959, HiÕn

ph¸p 1980 mét mÆt ghi nhËn l¹i quyÒn con ng­êi,

quyÒn vµ nghÜa vô c«ng d©n ®· quy ®Þnh trong hai HiÕn

ph¸p tr­íc, mÆt kh¸c quy ®Þnh thªm mét sè quyÒn vµ

nghÜa vô míi phï hîp víi t×nh h×nh míi, giai ®o¹n míi

cña nÒn d©n chñ x· héi chñ nghÜa. So víi HiÕn ph¸p

1959, HiÕn ph¸p 1980 ®· quy ®Þnh thªm mét sè quyÒn

míi cña c«ng d©n nh­ quyÒn tham gia qu¶n lý c«ng viÖc

cña nhµ n­íc vµ x· héi (§iÒu 56), quyÒn ®­îc kh¸m vµ

ch÷a bÖnh kh«ng ph¶i tr¶ tiÒn (§iÒu 61), quyÒn cã nhµ ë

(§iÒu 62), quyÒn ®­îc häc tËp kh«ng ph¶i tr¶ tiÒn (§iÒu

60), quyÒn cña c¸c x· viªn hîp t¸c x· ®­îc h­ëng phô

cÊp sinh ®Î (§iÒu 63). HiÕn ph¸p còng x¸c ®Þnh thªm

mét sè nghÜa vô míi cña c«ng d©n: c«ng d©n ph¶i trung

thµnh víi Tæ quèc (§iÒu 76), ngoµi bæn phËn lµm nghÜa

vô qu©n sù c«ng d©n ph¶i tham gia x©y dùng quèc

phßng toµn d©n; ngoµi nghÜa vô tu©n theo HiÕn ph¸p,

ph¸p luËt, kû luËt lao ®éng, t«n träng nh÷ng quy t¾c

sinh ho¹t x· héi, c«ng d©n cßn ph¶i b¶o vÖ an ninh

chÝnh trÞ vµ trËt tù an toµn x· héi, gi÷ g×n bÝ mËt nhµ

n­íc; ngoµi nghÜa vô ®ãng thuÕ c«ng d©n cßn ph¶i tham

gia lao ®éng c«ng Ých theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. Tuy

nhiªn, mét sè quyÒn míi quy ®Þnh trong HiÕn ph¸p

1980 kh«ng phï hîp víi ®iÒu kiÖn thùc tÕ cña ®Êt n­íc.

Nh­ ®· ph©n tÝch ë phÇn nguyªn t¾c hiÕn ph¸p cña chÕ

®Þnh quyÒn vµ nghÜa vô cña c«ng d©n. ViÖc quy ®Þnh

"chÕ ®é häc kh«ng ph¶i tr¶ tiÒn" (§iÒu 60) kh«ng phï

hîp víi ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi cña chóng ta. Nhµ n­íc

ta cßn nghÌo, viÖc thùc hiÖn chÕ ®é häc kh«ng ph¶i tr¶

tiÒn lµ thiÕu c¬ së thùc tiÔn. Còng nh­ quy ®Þnh ë ®iÒu

60, viÖc quy ®Þnh chÕ ®é kh¸m bÖnh vµ ch÷a bÖnh

kh«ng ph¶i mÊt tiÒn (§iÒu 61) mang tÝnh chñ quan duy

ý chÝ, kh«ng phï hîp víi ®iÒu kiÖn kinh tÕ n­íc nhµ,

g©y nhiÒu hËu qu¶ tiªu cùc trong x· héi. QuyÒn cã nhµ

ë, trªn thùc tÕ, ch­a cã ®iÒu kiÖn ®Ó thùc hiÖn mét c¸ch

285 286

®Çy ®ñ. V× vËy ®iÒu 62 HiÕn ph¸p 1980 nãi vÒ quyÒn cã

nhµ ë cña c«ng d©n còng chØ mang tÝnh chÊt c­¬ng lÜnh.

Nh×n nhËn kh¸ch quan, chóng ta ph¶i thÊy r»ng cã

mét sè quyÒn cña c«ng d©n ®­îc quy ®Þnh trong HiÕn

ph¸p 1946 nh­ng vÒ sau do hoµn c¶nh lÞch sö mµ chóng

ta ph¶i h¹n chÕ, kh«ng quy ®Þnh trong HiÕn ph¸p 1959

vµ HiÕn ph¸p 1980. VÝ dô: quyÒn tù do xuÊt b¶n, quyÒn

tù do ®i ra n­íc ngoµi (§iÒu 10 HiÕn ph¸p 1946), quyÒn

t­ h÷u tµi s¶n cña c«ng d©n ViÖt Nam theo HiÕn ph¸p

1946 ®­îc nhµ n­íc b¶o ®¶m (§iÒu 12 HiÕn ph¸p 1946)

cßn hai HiÕn ph¸p vÒ sau (1959, 1980) c¸c quyÒn ®ã

kh«ng ®­îc ghi nhËn.

MÆc dï cã nh÷ng h¹n chÕ ®· nãi trªn nh­ng so víi

HiÕn ph¸p 1946 vµ 1959, chÕ ®Þnh quyÒn vµ nghÜa vô c¬

b¶n cña c«ng d©n theo HiÕn ph¸p 1980 vÉn lµ mét b­íc

ph¸t triÓn míi phong phó h¬n, cô thÓ h¬n, râ nÐt h¬n.

5.4. Víi HiÕn ph¸p 1992 chÕ ®Þnh quyÒn con

ng­êi, quyÒn vµ nghÜa vô c¬ b¶n cña c«ng d©n

ViÖt Nam ®· tiÕn mét b­íc dµi trªn con ®­êng

ph¸t triÓn vµ hoµn thiÖn.

Còng nh­ c¸c chÕ ®Þnh kh¸c nh­ chÕ ®é chÝnh trÞ,

chÕ ®é kinh tÕ, c¸c chÕ ®Þnh vÒ bé m¸y nhµ n­íc..., chÕ

®Þnh quyÒn vµ nghÜa vô c¬ b¶n cña c«ng d©n trong HiÕn

ph¸p 1992 ®¸nh dÊu mét giai ®o¹n ph¸t triÓn míi trong

lÞch sö lËp hiÕn ViÖt Nam. Bªn c¹nh viÖc HiÕn ph¸p

míi më réng quyÒn vµ nghÜa vô c«ng d©n, cßn tÝnh ®Õn

kh¶ n¨ng thùc thi cña c¸c quy ®Þnh vÒ quyÒn vµ nghÜa

vô c¬ b¶n cña c«ng d©n.

6. Ph©n lo¹i c¸c quyÒn con ng­êi, quyÒn vµ

nghÜa vô c¬ b¶n cña c«ng d©n theo HiÕn ph¸p

1992 (söa ®æi 2001).

§Ó hiÓu mét c¸ch ®Çy ®ñ vµ toµn diÖn chÕ ®Þnh

quyÒn con ng­êi, quyÒn vµ nghÜa vô c¬ b¶n cña c«ng

d©n ViÖt Nam theo HiÕn ph¸p 1992 ta cã thÓ ph©n chia

c¸c quyÒn con ng­êi, quyÒn c«ng d©n thµnh c¸c quyÒn

vÒ chÝnh trÞ, c¸c quyÒn vÒ kinh tÕ, v¨n ho¸, x· héi, c¸c

quyÒn vÒ tù do d©n chñ vµ tù do c¸ nh©n vµ cuèi cïng ta

xem xÐt c¸c nghÜa vô c¬ b¶n cña c«ng d©n.

a) C¸c quyÒn vÒ chÝnh trÞ bao gåm:

- QuyÒn tham gia qu¶n lý nhµ n­íc vµ x· héi, tham

gia th¶o luËn c¸c vÊn ®Ò chung cña c¶ n­íc vµ ®Þa

ph­¬ng, kiÕn nghÞ víi c¬ quan nhµ n­íc, biÓu quyÕt khi

nhµ n­íc tæ chøc tr­ng cÇu ý d©n (§iÒu 53). QuyÒn

tham gia qu¶n lý nhµ n­íc vµ x· héi lµ mét trong

nh÷ng quyÒn chÝnh trÞ quan träng nhÊt cña c«ng d©n,

®¶m b¶o cho c«ng d©n thùc hiÖn quyÒn lµm chñ nhµ

n­íc, lµm chñ x· héi, thùc hiÖn ph­¬ng ch©m mäi c«ng

viÖc cña nhµ n­íc, cña x· héi "d©n biÕt, d©n bµn, d©n

lµm, d©n kiÓm tra". QuyÒn tham gia qu¶n lý nhµ n­íc

vµ x· héi cña c«ng d©n ®­îc thÓ hiÖn b»ng nhiÒu h×nh

thøc kh¸c nhau: c«ng d©n cã quyÒn bÇu cö, øng cö vµo

c¸c c¬ quan quyÒn lùc nhµ n­íc, ®ãng gãp ý kiÕn x©y

dùng ph¸t triÓn kinh tÕ, v¨n ho¸, x· héi, gi¸o dôc v.v...

cña ®Êt n­íc, tham gia ®ãng gãp ý kiÕn x©y dùng HiÕn

ph¸p vµ ph¸p luËt, tham gia kiÓm tra, gi¸m s¸t ho¹t

®éng cña c¸c c¬ quan nhµ n­íc, c¸c tæ chøc x· héi...

287 288

- QuyÒn bÇu cö vµ øng cö vµo c¸c c¬ quan quyÒn lùc

nhµ n­íc (§iÒu 54). QuyÒn bÇu cö vµ øng cö vµo c¸c c¬

quan quyÒn lùc nhµ n­íc lµ mét quyÒn chÝnh trÞ cùc kú

quan träng cña c«ng d©n. Nhê quyÒn bÇu cö mµ c¸c

c«ng d©n cã thÓ lùa chän nh÷ng ng­êi ­u tó nhÊt, ®¹i

diÖn cho ý chÝ, nguyÖn väng, vµ quyÒn lîi cña m×nh vµo

c¸c c¬ quan quyÒn lùc nhµ n­íc, gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn

®Ò quan träng nhÊt cña ®Êt n­íc. ChÝnh ë quyÒn nµy

nh©n d©n lao ®éng thùc hiÖn quyÒn lùc cña m×nh, thùc

hiÖn quyÒn lµm chñ ®Êt n­íc, lµm chñ x· héi cña m×nh.

Theo ®iÒu 54 HiÕn ph¸p 1992 mäi c«ng d©n kh«ng ph©n

biÖt d©n téc, nam n÷, thµnh phÇn x· héi, tÝn ng­ìng,

t«n gi¸o tr×nh ®é v¨n ho¸, nghÒ nghiÖp, thêi h¹n c­ tró,

®ñ 18 tuæi trë lªn ®Òu cã quyÒn bÇu cö, ®ñ 21 tuæi trë

lªn ®Òu cã quyÒn øng cö vµo Quèc héi vµ Héi ®ång nh©n

d©n c¸c cÊp theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. Cô thÓ ho¸

®iÒu 54 HiÕn ph¸p 1992 nhµ n­íc ta ®· ban hµnh LuËt

bÇu cö ®¹i biÓu quèc héi ngµy 18/4/1992 (th«ng qua t¹i

kú häp thø 11 Quèc héi kho¸ VII) thay thÕ cho LuËt bÇu

cö Quèc héi ngµy 18/12/1980. Sau ®ã luËt nµy ®­îc thay

thÕ b»ng LuËt bÇu cö ®¹i biÓu Quèc héi 15/4/1997 vµ

gÇn ®©y ®­îc söa ®æi bæ sung b»ng LuËt söa ®æi, bæ

sung mét sè ®iÒu cña LuËt bÇu cö ®¹i biÓu Quèc héi

25/12/ 2001. Theo LuËt bÇu cö ®¹i biÓu Quèc héi ban

hµnh ngµy 15/4/1997 (söa ®æi 2001), LuËt bÇu cö ®¹i

biÓu Héi ®ång nh©n d©n ngµy 26/11/2003, nh÷ng ng­êi

kh«ng cã quyÒn bÇu cö vµ øng cö vµo Quèc héi vµ Héi

®ång nh©n d©n lµ nh÷ng ng­êi mÊt trÝ vµ nh÷ng ng­êi

bÞ ph¸p luËt hoÆc toµ ¸n t­íc quyÒn ®ã.

QuyÒn bÇu cö cña c«ng d©n ®­îc thùc hiÖn víi

nguyªn t¾c phæ th«ng, b×nh ®¼ng, trùc tiÕp vµ bá phiÕu

kÝn, thÓ hiÖn chÕ ®é d©n chñ réng r·i cña nhµ n­íc x·

héi chñ nghÜa, t¹o ®iÒu kiÖn cho nh©n d©n lao ®éng thùc

hiÖn quyÒn lµm chñ nhµ n­íc vµ x· héi.

- Mét trong nh÷ng quyÒn chÝnh trÞ quan träng mµ

HiÕn ph¸p x¸c lËp cho c«ng d©n ViÖt Nam lµ quyÒn

khiÕu n¹i, tè c¸o. §iÒu 74 HiÕn ph¸p 1992 quy ®Þnh:

"C«ng d©n cã quyÒn khiÕu n¹i, quyÒn tè c¸o víi c¬ quan

nhµ n­íc cã thÈm quyÒn vÒ nh÷ng viÖc lµm tr¸i ph¸p

luËt cña c¬ quan nhµ n­íc, tæ chøc kinh tÕ, tæ chøc x·

héi, ®¬n vÞ vò trang nh©n d©n hoÆc bÊt cø c¸ nh©n nµo.

ViÖc khiÕu n¹i, tè c¸o ph¶i ®­îc c¬ quan nhµ n­íc xem

xÐt vµ gi¶i quyÕt trong thêi h¹n ph¸p luËt quy ®Þnh.

Mäi hµnh vi x©m ph¹m lîi Ých cña nhµ n­íc, quyÒn vµ

lîi Ých hîp ph¸p cña tËp thÓ vµ cña c«ng d©n ph¶i ®­îc

kÞp thêi xö lý nghiªm minh. Ng­êi bÞ thiÖt h¹i cã quyÒn

®­îc båi th­êng vÒ vËt chÊt vµ phôc håi danh dù.

Nghiªm cÊm viÖc tr¶ thï ng­êi khiÕu n¹i tè c¸o hoÆc lîi

dông quyÒn khiÕu n¹i tè c¸o ®Ó vu khèng, vu c¸o ng­êi

kh¸c lµm h¹i ng­êi kh¸c". VÒ c¬ b¶n ®iÒu 74 cña HiÕn

ph¸p 1992 lµ sù ghi nhËn l¹i ®iÒu 73 cña HiÕn ph¸p

1980, b»ng quy ph¹m ph¸p luËt cã hiÖu lùc ph¸p lý cao

nhÊt ®¶m b¶o cho c¸c c«ng d©n ®­îc thùc hiÖn quyÒn

khiÕu n¹i tè c¸o vµ buéc c¸c c¬ quan nhµ n­íc, c¸c nhµ

chøc tr¸ch ph¶i xem xÐt vµ gi¶i quyÕt kÞp thêi. HiÕn

ph¸p kh«ng nh÷ng nghiªm cÊm viÖc tr¶ thï ng­êi

khiÕu n¹i, tè c¸o mµ ®ång thêi cßn nghiªm cÊm viÖc lîi

289 290

dông quyÒn khiÕu n¹i tè c¸o ®Ó vu khèng, vu c¸o lµm

h¹i ng­êi kh¸c. §©y lµ mét ®iÓm ph¸t triÓn míi cña

HiÕn ph¸p 1992. Thùc tÕ cho thÊy r»ng viÖc vu khèng,

vu c¸o ng­êi kh¸c lµ mét hµnh vi nguy hiÓm cho x· héi,

lµm tæn thÊt danh dù, nh©n phÈm vµ cuéc sèng b×nh

th­êng cña c«ng d©n.

b) C¸c quyÒn vÒ kinh tÕ, v¨n ho¸, x· héi bao gåm:

- QuyÒn lao ®éng (§iÒu 55) - lµ mét trong nh÷ng

quyÒn quan träng nhÊt cña c«ng d©n trong lÜnh vùc c¸c

quyÒn vÒ kinh tÕ, v¨n ho¸, x· héi . Theo HiÕn ph¸p

1992, lao ®éng lµ quyÒn vµ nghÜa vô cña c«ng d©n. Nhµ

n­íc vµ x· héi cã kÕ ho¹ch t¹o ngµy cµng nhiÒu viÖc lµm

cho ng­êi lao ®éng. Nhµ n­íc ban hµnh chÝnh s¸ch, chÕ

®é b¶o hé lao ®éng, nhµ n­íc quy ®Þnh thêi gian lao

®éng, chÕ ®é tiÒn l­¬ng, chÕ ®é nghØ ng¬i vµ chÕ ®é b¶o

hiÓm x· héi ®èi víi viªn chøc nhµ n­íc vµ nh÷ng ng­êi

lµm c«ng ¨n l­¬ng, khuyÕn khÝch ph¸t triÓn c¸c h×nh

thøc b¶o hiÓm x· héi kh¸c ®èi víi ng­êi lao ®éng (§iÒu

55, 56). Còng nh­ HiÕn ph¸p 1980, HiÕn ph¸p 1992 x¸c

®Þnh lao ®éng võa lµ quyÒn lîi võa lµ nghÜa vô cña c«ng

d©n. QuyÒn lao ®éng kÕt hîp chÆt chÏ víi nghÜa vô lao

®éng. §ã lµ sù kÕt hîp hµi hoµ nh÷ng yªu cÇu cña cuéc

sèng x· héi víi nhu cÇu cña cuéc sèng c¸ nh©n. Tuy

nhiªn, ph¶i thÊy r»ng so víi HiÕn ph¸p 1980, HiÕn ph¸p

1992 quy ®Þnh chÆt chÏ h¬n, phï hîp h¬n víi ®iÒu kiÖn

kinh tÕ - x· héi cña ®Êt n­íc. ViÖc quy ®Þnh "quyÒn cã

viÖc lµm” cña c«ng d©n trong HiÕn ph¸p 1980 kh«ng

hoµn toµn phï hîp víi ®iÒu kiÖn thùc tiÔn. Thùc tÕ cho

thÊy r»ng viÖc ®¶m b¶o cho mäi c«ng d©n cã viÖc lµm

kh«ng ph¶i lµ mét vÊn ®Ò gi¶n ®¬n. Ngay ë c¸c n­íc cã

nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn vµ cã thÓ chÕ d©n chñ th× "quyÒn

cã viÖc lµm" cho mäi ng­êi vÉn lµ mét vÊn ®Ò nan gi¶i.

V× vËy HiÕn ph¸p 1992 x¸c ®Þnh: "nhµ n­íc vµ x· héi cã

kÕ ho¹ch ngµy cµng nhiÒu viÖc lµm cho ng­êi lao ®éng".

§ã lµ quy ®Þnh ®óng ®¾n nhÊt. Nã phï hîp víi ®­êng lèi

kinh tÕ cña nhµ n­íc ta lµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng

ho¸ nhiÒu thµnh phÇn theo c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n

lý cña nhµ n­íc, theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa, phï

hîp víi c¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn víi c¸c h×nh

thøc tæ chøc s¶n xuÊt, kinh doanh ®a d¹ng dùa trªn

nhiÒu h×nh thøc së h÷u vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt; phï hîp víi

môc ®Ých chÝnh s¸ch kinh tÕ cña nhµ n­íc ta lµ lµm cho

d©n giµu, n­íc m¹nh, ®¸p øng ngµy cµng tèt h¬n nhu

cÇu vËt chÊt vµ tinh thÇn cña nh©n d©n trªn c¬ së gi¶i

phãng mäi n¨ng lùc s¶n xuÊt, ph¸t huy mäi tiÒm n¨ng

cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ.

- QuyÒn tù do kinh doanh theo quy ®Þnh cña ph¸p

luËt (§iÒu 57). So víi c¸c HiÕn ph¸p tr­íc ®©y, ®©y lµ

mét quy ®Þnh hoµn toµn míi, nã ®­îc ghi nhËn trong

®¹o luËt c¬ b¶n cña nhµ n­íc g¾n liÒn víi viÖc ghi nhËn

nÒn kinh tÕ hµng ho¸ thÞ tr­êng vµ sù ph¸t huy mäi

tiÒm n¨ng cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ lµm cho d©n

giµu, n­íc m¹nh. Theo quy ®Þnh cña HiÕn ph¸p míi,

c«ng d©n cã quyÒn ®­îc kinh doanh s¶n xuÊt, cã quyÒn

së h÷u nh÷ng thu nhËp hîp ph¸p cña c¶i ®Ó dµnh, t­

liÖu sinh ho¹t, t­ liÖu s¶n xuÊt, vèn vµ tµi s¶n kh¸c

291 292

trong doanh nghiÖp hoÆc trong c¸c tæ chøc kinh tÕ kh¸c.

Trªn c¬ së tù nguyÖn d©n chñ vµ cïng cã lîi, ng­êi lao

®éng cã thÓ gãp vèn, gãp søc hîp t¸c s¶n xuÊt kinh

doanh trong c¸c tæ chøc kinh tÕ tËp thÓ d­íi nhiÒu h×nh

thøc víi quy m« vµ møc ®é tËp thÓ ho¸ thÝch hîp. Kinh

tÕ c¸ thÓ ®­îc ho¹t ®éng trong c¸c ngµnh nghÒ theo quy

®Þnh cña ph¸p luËt. Kinh tÕ gia ®×nh ®­îc khuyÕn khÝch

ph¸t triÓn. Tæ chøc vµ c¸ nh©n cã quyÒn thµnh lËp

doanh nghiÖp kh«ng bÞ h¹n chÕ vÒ quy m« vµ ®Þa bµn

ho¹t ®éng. Kinh tÕ t­ b¶n t­ nh©n ®­îc phÐp ph¸t triÓn

trong c¸c ngµnh cã lîi cho quèc kÕ d©n sinh do ph¸p

luËt quy ®Þnh, cã thÓ ®­îc liªn doanh víi tæ chøc kinh tÕ

doanh nghiÖp nhµ n­íc d­íi nhiÒu h×nh thøc. Doanh

nghiÖp thuéc mäi thµnh phÇn kinh tÕ cã thÓ liªn doanh

víi c¸ nh©n, tæ chøc kinh tÕ n­íc ngoµi theo quy ®Þnh

cña ph¸p luËt. Tµi s¶n hîp ph¸p cña c¸c doanh nghiÖp

®­îc nhµ n­íc b¶o hé. C¸c doanh nghiÖp thuéc mäi

thµnh phÇn kinh tÕ ®Òu b×nh ®¼ng tr­íc ph¸p luËt.

- Bªn c¹nh quyÒn lao ®éng, HiÕn ph¸p x¸c lËp

quyÒn häc tËp cña c«ng d©n. Còng nh­ lao ®éng, häc tËp

võa lµ quyÒn võa lµ nghÜa vô cña c«ng d©n. Ngay c¶ khi

n­íc nhµ míi giµnh ®­îc ®éc lËp Chñ tÞch Hå ChÝ Minh

®· quan t©m ®Õn vÊn ®Ò n©ng cao d©n trÝ. Ng­êi ®· x¸c

®Þnh r»ng häc tËp lµ quyÒn cña mçi c«ng d©n cña mét

nhµ n­íc ®éc lËp, ®ång thêi nã còng ph¶i lµ bæn phËn

cña mçi ng­êi. Ng­êi ®· viÕt: "Muèn gi÷ v÷ng nÒn ®éc

lËp, muèn cho d©n giµu, n­íc m¹nh; mäi ng­êi ViÖt

Nam ph¶i hiÓu biÕt quyÒn lîi cña m×nh, bæn phËn cña

m×nh, ph¶i cã kiÕn thøc míi ®Ó tham gia vµo c«ng cuéc

x©y dùng n­íc nhµ vµ tr­íc hÕt ph¶i biÕt ®äc, biÕt viÕt

ch÷ quèc ng÷" (1). C¸c HiÕn ph¸p cña n­íc ta trong lÞch

sö bao giê còng ghi nhËn quyÒn häc tËp, coi nã lµ mét

trong nh÷ng quyÒn vµ nghÜa vô c¬ b¶n cña c«ng d©n

(§iÒu 15 HiÕn ph¸p 1946, §iÒu 33 HiÕn ph¸p 1959,

§iÒu 60 HiÕn ph¸p 1980). Nh­ ®· ph©n tÝch ë phÇn

nh÷ng nguyªn t¾c HiÕn ph¸p cña chÕ ®Þnh quyÒn vµ

nghÜa vô c¬ b¶n cña c«ng d©n, viÖc quy ®Þnh "chÕ ®é

gi¸o dôc phæ th«ng b¾t buéc" vµ "chÕ ®é häc kh«ng ph¶i

tr¶ tiÒn" trong HiÕn ph¸p 1980 kh«ng phï hîp víi ®iÒu

kiÖn kinh tÕ x· héi. Nhµ n­íc ta cßn nghÌo viÖc thùc

hiÖn chÕ ®é gi¸o dôc phæ th«ng b¾t buéc kh«ng thÓ thùc

hiÖn ®­îc. Vµ nÕu thùc hiÖn chÕ ®é häc kh«ng tr¶ tiÒn

cho tÊt c¶ c¸c cÊp bËc, tr×nh ®é, th× nhµ n­íc kh«ng ®ñ

kh¶ n¨ng tr¶ l­¬ng cho ®éi ngò thÇy c« gi¸o. ChÕ ®é

l­¬ng bæng thÊp lµm cho nh÷ng ng­êi lµm c«ng t¸c gi¸o

dôc kh«ng cã mét cuéc sèng b×nh th­êng lµ mét trong

nh÷ng nguyªn nh©n chñ yÕu lµm cho nÒn gi¸o dôc cña

chóng ta xuèng cÊp nhanh chãng. Kh¾c phôc t×nh tr¹ng

nãi trªn, HiÕn ph¸p 1992 ®· söa ®æi HiÕn ph¸p 1980

b»ng nh÷ng quy ®Þnh phï hîp víi nh÷ng ®iÒu kiÖn kinh

tÕ n­íc nhµ. HiÕn ph¸p 1992 ®· x¸c ®Þnh chØ cã "bËc

tiÓu häc lµ b¾t buéc, kh«ng ph¶i tr¶ häc phÝ" vµ "c«ng

d©n cã quyÒn häc v¨n ho¸ vµ häc nghÒ b»ng nhiÒu h×nh

thøc". Ngoµi viÖc häc nghÒ vµ häc v¨n ho¸ ë c¸c tr­êng

nhµ n­íc, c«ng d©n cã thÓ häc v¨n ho¸, häc nghÒ ë c¸c

tr­êng d©n lËp.

293 294

- QuyÒn ®­îc b¶o vÖ søc khoÎ (§iÒu 61). Theo HiÕn

ph¸p 1992, c«ng d©n cã quyÒn ®­îc h­ëng chÕ ®é b¶o vÖ

søc khoÎ. Nhµ n­íc quy ®Þnh chÕ ®é viÖn phÝ, chÕ ®é

miÔn gi¶m viÖn phÝ. Nhµ n­íc nghiªm cÊm viÖc s¶n

xuÊt, vËn chuyÓn, bu«n b¸n, tµng tr÷, sö dông tr¸i phÐp

thuèc phiÖn vµ c¸c chÊt ma tuý kh¸c. Nhµ n­íc quy

®Þnh chÕ ®é b¾t buéc cai nghiÖn vµ ch÷a c¸c bÖnh x· héi

nguy hiÓm.

- QuyÒn x©y dùng nhµ ë (§iÒu 62). Kh¸c víi HiÕn

ph¸p 1980, HiÕn ph¸p 1992 kh«ng quy ®Þnh c«ng d©n

ViÖt Nam cã quyÒn cã nhµ ë theo quy ho¹ch vµ ph¸p

luËt. Trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay nhµ n­íc ta kh«ng thÓ

x©y dùng nhµ ë cho mäi c«ng d©n cã nhu cÇu vÒ nhµ ë,

v× vËy, nhµ n­íc khuyÕn khÝch c«ng d©n x©y dùng nhµ ë

theo quy ho¹ch vµ ph¸p luËt cña nhµ n­íc. §ång thêi

nhµ n­íc b¶o hé quyÒn lîi cña ng­êi thuª nhµ vµ ng­êi

cã nhµ cho thuª.

- QuyÒn b×nh ®¼ng cña phô n÷ ®èi víi nam giíi

(§iÒu 63). Theo HiÕn ph¸p 1992, c«ng d©n n÷ vµ nam cã

quyÒn ngang nhau vÒ mäi mÆt chÝnh trÞ, kinh tÕ, v¨n

ho¸ x· héi vµ gia ®×nh. Nhµ n­íc nghiªm cÊm mäi hµnh

vi ph©n biÖt ®èi xö víi phô n÷, xóc ph¹m nh©n phÈm

phô n÷. Lao ®éng n÷ vµ nam cã viÖc lµm nh­ nhau th×

h­ëng l­¬ng ngang nhau. Lao ®éng n÷ cã quyÒn h­ëng

chÕ ®é thai s¶n. Phô n÷ lµ viªn chøc nhµ n­íc vµ ng­êi

lµm c«ng ¨n l­¬ng cã quyÒn nghØ tr­íc vµ sau khi ®Î mµ

vÉn h­ëng l­¬ng, phô cÊp theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt.

Nhµ n­íc vµ x· héi t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó phô n÷ n©ng cao

tr×nh ®é vÒ mäi mÆt, kh«ng ngõng ph¸t huy vai trß cña

m×nh trong x· héi. Nhµ n­íc ch¨m lo ph¸t triÓn c¸c nhµ

hé sinh, khoa nhi, nhµ trÎ vµ c¸c c¬ së phóc lîi x· héi

kh¸c ®Ó gi¶m nhÑ g¸nh nÆng gia ®×nh t¹o ®iÒu kiÖn cho

phô n÷ s¶n xuÊt, c«ng t¸c, häc tËp, ch÷a bÖnh, nghØ

ng¬i vµ lµm trßn bæn phËn cña ng­êi mÑ.

- QuyÒn ®­îc b¶o hé vÒ h«n nh©n vµ gia ®×nh (§iÒu

64). Nhµ n­íc b¶o hé chÕ ®é h«n nh©n theo nguyªn t¾c

tù nguyÖn, tiÕn bé, mét vî mét chång, vî chång b×nh

®¼ng, cha mÑ cã nghÜa vô nu«i d¹y con c¸i thµnh nh÷ng

c«ng d©n tèt. Con ch¸u cã bæn phËn kÝnh träng vµ ch¨m

sãc «ng bµ, cha mÑ. Nhµ n­íc vµ x· héi kh«ng thõa

nhËn sù ph©n biÖt ®èi xö gi÷a c¸c con. So víi HiÕn ph¸p

1980 th× ®iÓm míi ®©y lµ quy ®Þnh c¶ nghÜa vô "kÝnh

träng vµ ch¨m sãc «ng bµ" cïng víi nghÜa vô kÝnh träng

vµ ch¨m sãc cha mÑ. Quy ®Þnh nµy hoµn toµn phï hîp

víi ®¹o ®øc, truyÒn thèng cña ng­êi ViÖt Nam. TruyÒn

thèng ba thÕ hÖ «ng bµ, cha mÑ vµ con ch¸u cïng ®oµn

tô ®Çm Êm trong mét m¸i nhµ. Ngoµi nh÷ng quyÒn ®·

ph©n tÝch ë trªn HiÕn ph¸p 1992 cßn ghi nhËn c¸c

quyÒn kh¸c cña c«ng d©n nh­ quyÒn nghØ ng¬i, quyÒn

®­îc b¶o hiÓm x· héi khi vÒ h­u, giµ yÕu bÖnh tËt hoÆc

mÊt søc lao ®éng cña c«ng nh©n, viªn chøc (§iÒu 36),

quyÒn nghiªn cøu khoa häc kü thuËt, ph¸t minh s¸ng

chÕ, s¸ng kiÕn c¶i tiÕn kü thuËt, hîp lý ho¸ s¶n xuÊt,

quyÒn s¸ng t¸c, phª b×nh v¨n häc, nghÖ thuËt vµ tham

gia c¸c ho¹t ®éng v¨n ho¸ kh¸c. QuyÒn ®­îc nhµ n­íc

b¶o hé quyÒn t¸c gi¶, quyÒn së h÷u c«ng nghiÖp (§iÒu

295 296

60), quyÒn ®­îc nhµ n­íc vµ x· héi b¶o vÖ vµ ch¨m sãc

cña trÎ em (§iÒu 65); quyÒn ®­îc nhµ n­íc vµ x· héi t¹o

®iÒu kiÖn häc tËp, lao ®éng vµ gi¶i trÝ, ph¸t triÓn thÓ

lùc, trÝ tuÖ, båi d­ìng vÒ ®¹o ®øc, truyÒn thèng d©n téc,

ý thøc c«ng d©n vµ lý t­ëng x· héi chñ nghÜa cña thanh

niªn (§iÒu 66); quyÒn ®­îc h­ëng chÝnh s¸ch ­u ®·i cña

nhµ n­íc cña th­¬ng binh, bÖnh binh vµ gia ®×nh liÖt sÜ,

quyÒn ®­îc nhµ n­íc vµ x· héi gióp ®ì cña ng­êi giµ,

ng­êi tµn tËt, trÎ må c«i (§iÒu 67).

c) C¸c quyÒn vÒ tù do d©n chñ vµ tù do c¸ nh©n

bao gåm:

- QuyÒn tù do ng«n luËn, tù do b¸o chÝ, quyÒn ®­îc

th«ng tin, quyÒn héi häp, lËp héi, biÓu t×nh theo quy

®Þnh cña ph¸p luËt (®iÒu 69). §©y lµ nh÷ng quyÒn tù do

d©n chñ ®ång thêi còng lµ quyÒn chÝnh trÞ cña c«ng d©n.

Nhµ n­íc ta t«n träng quyÒn tù do d©n chñ cña mäi

c«ng d©n v× “sù ph¸t triÓn tù do cña mçi ng­êi lµ ®iÒu

kiÖn ph¸t triÓn tù do cña tÊt c¶ mäi ng­êi" (1). So víi

HiÕn ph¸p tr­íc ®©y, HiÕn ph¸p 1992 ghi nhËn thªm

mét sè quyÒn tù do míi cña c«ng d©n. Mét trong nh÷ng

quyÒn míi ®ã lµ quyÒn ®­îc th«ng tin. QuyÒn ®­îc

th«ng tin ®­îc hiÓu lµ quyÒn ®­îc nhËn tin vµ truyÒn

tin theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. Ngµy nay khi mµ

th«ng tin ®· trë thµnh mét yÕu tè v« cïng quan träng

trong c¸c ho¹t ®éng chÝnh trÞ, kinh tÕ, v¨n ho¸, x· héi

th× quyÒn ®­îc th«ng tin trë thµnh mét quyÒn quan

träng vµ kh«ng thÓ thiÕu ®­îc trong c¸c quyÒn c¬ b¶n

cña c«ng d©n.

- QuyÒn tù do tÝn ng­ìng (§iÒu 70). QuyÒn nµy cho

phÐp mçi c«ng d©n ®­îc tù do theo hoÆc kh«ng theo mét

t«n gi¸o nµo. C¸c t«n gi¸o ®Òu b×nh ®¼ng tr­íc ph¸p

luËt. Nh÷ng n¬i thê tù cña c¸c tÝn ng­ìng, t«n gi¸o ®­îc

ph¸p luËt b¶o hé. HiÕn ph¸p mét mÆt quy ®Þnh kh«ng ai

®­îc x©m ph¹m tù do tÝn ng­ìng, mÆt kh¸c quy ®Þnh

kh«ng ai ®­îc lîi dông tù do tÝn ng­ìng, t«n gi¸o ®Ó lµm

tr¸i ph¸p luËt vµ chÝnh s¸ch cña nhµ n­íc.

- QuyÒn bÊt kh¶ x©m ph¹m vÒ th©n thÓ (§iÒu 71).

Theo quy ®Þnh cña ®iÒu 71 c«ng d©n cã quyÒn bÊt kh¶

x©m ph¹m vÒ th©n thÓ, ®­îc ph¸p luËt b¶o hé vÒ tÝnh

m¹ng, søc khoÎ, danh dù vµ nh©n phÈm. Kh«ng ai cã

thÓ bÞ b¾t, nÕu kh«ng cã quyÕt ®Þnh cña Toµ ¸n nh©n

d©n, quyÕt ®Þnh hoÆc phª chuÈn cña ViÖn kiÓm s¸t nh©n

d©n, trõ tr­êng hîp ph¹m téi qu¶ tang. ViÖc b¾t vµ

giam gi÷ ph¶i ®óng ph¸p luËt. Nghiªm cÊm mäi h×nh

thøc truy bøc, nhôc h×nh, xóc ph¹m danh dù, nh©n

phÈm cña c«ng d©n.

- QuyÒn bÊt kh¶ x©m ph¹m vÒ chç ë (§iÒu 73). Theo

quy ®Þnh cña HiÕn ph¸p 1992, quyÒn bÊt kh¶ x©m ph¹m

vÒ chç ë ®­îc hiÓu lµ kh«ng ai ®­îc tù ý vµo chç ë cña

ng­êi kh¸c nÕu kh«ng ®­îc ng­êi ®ã ®ång ý, trõ tr­êng

hîp ph¸p luËt cho phÐp. ViÖc kh¸m xÐt ph¶i do ®¹i diÖn

c¬ quan nhµ n­íc cã thÈm quyÒn tiÕn hµnh theo quy

®Þnh cña ph¸p luËt.

- QuyÒn bÝ mËt th­ tÝn, ®iÖn tho¹i, ®iÖn tÝn cña

c«ng d©n (§iÒu 73) ®­îc hiÓu lµ kh«ng ai ®­îc tù ý

kh¸m xÐt, bãc më, thu gi÷, kiÓm so¸t th­ tÝn, ®iÖn tÝn,

297 298

®iÖn tho¹i cña c«ng d©n. Néi dung th­ tÝn, ®iÖn tÝn, ®iÖn

tho¹i ®­îc gi÷ bÝ mËt. ViÖc bãc më, kiÓm so¸t, thu gi÷

th­ tÝn, ®iÖn tÝn cña c«ng d©n ph¶i do ng­êi cã thÈm

quyÒn tiÕn hµnh theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt.

- QuyÒn tù do ®i l¹i vµ c­ tró (§iÒu 68). Theo quy

®Þnh cña HiÕn ph¸p hiÖn hµnh c«ng d©n ViÖt Nam cã

quyÒn tù do ®i l¹i vµ c­ tró trong n­íc, cã quyÒn ra

n­íc ngoµi vµ tõ n­íc ngoµi vÒ n­íc theo quy ®Þnh cña

ph¸p luËt. Nh­ vËy, còng nh­ c¸c HiÕn ph¸p tr­íc ®©y,

HiÕn ph¸p míi cho phÐp c«ng d©n ViÖt Nam cã quyÒn tù

do ®i l¹i vµ lùa chän chç ë cho b¶n th©n vµ gia ®×nh ë

mäi n¬i trªn ®Êt ViÖt Nam. So víi HiÕn ph¸p 1959 vµ

HiÕn ph¸p 1980 quyÒn tù do ®i ra n­íc ngoµi trong

HiÕn ph¸p 1992 ®­îc quy ®Þnh râ rµng h¬n. HiÕn ph¸p

1959 chØ quy ®Þnh "c«ng d©n ViÖt Nam cã quyÒn tù do

c­ tró vµ ®i l¹i", HiÕn ph¸p 1980 còng quy ®Þnh chung

chung: "QuyÒn tù do c­ tró vµ ®i l¹i ®­îc t«n träng theo

quy ®Þnh cña ph¸p luËt". ChÝnh nh÷ng quy ®Þnh ch­a

thËt râ rµng ®ã ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho bÖnh quan liªu cöa

quyÒn, h¸ch dÞch g©y kh«ng Ýt phiÒn nhiÔu cho nh÷ng

ng­êi ViÖt Nam muèn ®i ra n­íc ngoµi víi nh÷ng lý do

chÝnh ®¸ng mµ ph¸p luËt cho phÐp. ViÖc quy ®Þnh trong

®¹o luËt c¬ b¶n cña nhµ n­íc quyÒn cña c«ng d©n ®­îc

"tù do ®i ra n­íc ngoµi vµ tõ n­íc ngoµi trë vÒ theo quy

®Þnh cña ph¸p luËt" ®¸p øng nguyÖn väng chÝnh ®¸ng

cña mäi ng­êi, phï hîp víi ®­êng lèi ®èi ngo¹i cña nhµ

n­íc ta lµ më réng giao l­u vµ hîp t¸c víi tÊt c¶ c¸c

n­íc trªn thÕ giíi kh«ng ph©n biÖt chÕ ®é chÝnh trÞ vµ

x· héi kh¸c nhau. §ã còng lµ sù ghi nhËn l¹i §iÒu 10

HiÕn ph¸p 1946 - HiÕn ph¸p ®Çu tiªn cña nhµ n­íc ta,

trong ®ã ®· tuyªn bè: C«ng d©n ViÖt Nam cã quyÒn tù

do c­ tró, ®i l¹i trong n­íc vµ ra n­íc ngoµi.

- Víi môc ®Ých ®Ò cao h¬n n÷a viÖc b¶o vÖ c¸c quyÒn

tù do d©n chñ vµ tù do c¸ nh©n cho c«ng d©n, c¸c nhµ

lËp ph¸p ®· ®­a vµo trong ®¹o luËt c¬ b¶n cña nhµ

n­íc, v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt cã hiÖu lùc ph¸p lý

cao nhÊt quyÒn "kh«ng ai bÞ coi lµ cã téi vµ ph¶i chÞu

h×nh ph¹t khi ch­a cã b¶n ¸n kÕt téi cña toµ ¸n ®· cã

hiÖu lùc ph¸p luËt. Ng­êi bÞ b¾t, bÞ giam gi÷, bÞ truy tè,

xÐt xö tr¸i ph¸p luËt, cã quyÒn ®­îc båi th­êng thiÖt

h¹i vÒ vËt chÊt vµ phôc håi danh dù. Ng­êi lµm tr¸i

ph¸p luËt trong viÖc b¾t, giam gi÷, truy tè, xÐt xö g©y

thiÖt h¹i cho ng­êi kh¸c ph¶i bÞ xö lý nghiªm minh"

(§iÒu 72). §©y lµ mét b­íc ph¸t triÓn míi cña HiÕn

ph¸p 1992. Tr­íc ®©y vÊn ®Ò trªn chØ ®­îc thÓ chÕ ho¸

trong Bé luËt h×nh sù n­íc ta do Quèc héi th«ng qua

ngµy 28/12/1989. T×nh h×nh thùc tÕ cña ®Êt n­íc cho

thÊy r»ng viÖc buéc téi, b¾t vµ giam gi÷ c«ng d©n tr¸i

ph¸p luËt vÉn cßn tån t¹i. V× vËy chóng ta kh«ng chØ thÓ

chÕ ho¸ nh÷ng quy ®Þnh trªn trong bé luËt h×nh sù mµ

nhÊt thiÕt ph¶i thÓ chÕ ho¸ trong ®¹o luËt c¬ b¶n cña

nhµ n­íc.

d) C¸c nghÜa vô c¬ b¶n cña con ng­êi víi t­ c¸ch

c«ng d©n

VÒ nghÜa vô c¬ b¶n cña con ng­êi víi t­ c¸ch c«ng

d©n HiÕn ph¸p 1992 thõa kÕ nh÷ng quy ®Þnh cña c¸c

299 300

HiÕn ph¸p tr­íc ®©y ®ång thêi còng bæ sung hoµn thiÖn

thªm mét b­íc. Theo HiÕn ph¸p 1946, c«ng d©n ViÖt

Nam chØ cã c¸c nghÜa vô sau ®©y: “B¶o vÖ Tæ quèc, t«n

träng HiÕn ph¸p, tu©n theo ph¸p luËt vµ nghÜa vô ph¶i

®i lÝnh". HiÕn ph¸p 1959 ®· quy ®Þnh thªm nh÷ng nghÜa

vô míi nh­ tu©n theo kû luËt lao ®éng, trËt tù c«ng

céng vµ nh÷ng quy t¾c sinh ho¹t x· héi, nghÜa vô t«n

träng vµ b¶o vÖ tµi s¶n c«ng céng, nghÜa vô ®ãng thuÕ

theo ph¸p luËt. HiÕn ph¸p 1980 mét mÆt ghi nhËn l¹i

nh÷ng nghÜa vô ®· quy ®Þnh trong HiÕn ph¸p 1959, mÆt

kh¸c x¸c ®Þnh thªm nh÷ng nghÜa vô míi cña c«ng d©n

nh­ nghÜa vô ph¶i trung thµnh víi Tæ quèc, nghÜa vô

tham gia x©y dùng quèc phßng toµn d©n, nghÜa vô b¶o

vÖ an ninh chÝnh trÞ vµ trËt tù an toµn x· héi; gi÷ g×n bÝ

mËt nhµ n­íc; nghÜa vô tham gia lao ®éng c«ng Ých theo

quy ®Þnh cña ph¸p luËt. HiÕn ph¸p 1992 ®· ghi nhËn l¹i

tÊt c¶ c¸c nghÜa vô c¬ b¶n cña c«ng d©n mµ HiÕn ph¸p

1980 ®· quy ®Þnh. §ã lµ nghÜa vô ph¶i trung thµnh víi

Tæ quèc (§iÒu 76), nghÜa vô b¶o vÖ Tæ quèc trong ®ã cã

nghÜa vô qu©n sù vµ tham gia quèc phßng toµn d©n

(§iÒu 77); nghÜa vô tu©n theo HiÕn ph¸p, ph¸p luËt,

tham gia b¶o vÖ an ninh quèc gia vµ trËt tù an toµn x·

héi, gi÷ g×n bÝ mËt quèc gia, chÊp hµnh nh÷ng quy t¾c

sinh ho¹t c«ng céng (§iÒu 79); nghÜa vô ®ãng thuÕ vµ

lao ®éng c«ng Ých theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt (§iÒu 80).

Riªng nghÜa vô c«ng d©n vÒ t«n träng vµ b¶o vÖ tµi s¶n

x· héi chñ nghÜa (quy ®Þnh trong §iÒu 79 HiÕn ph¸p

1980) ®­îc thay thÕ b»ng nghÜa vô c«ng d©n vÒ t«n

träng vµ b¶o vÖ tµi s¶n cña nhµ n­íc vµ lîi Ých c«ng

céng (§iÒu 78 HiÕn ph¸p 1992). Sù thay thÕ nµy lµ hîp

lý v× kh¸i niÖm tµi s¶n x· héi chñ nghÜa lµ mét kh¸i

niÖm ch­a thËt sù ®­îc ®Þnh h×nh, v× thÕ mçi ng­êi cã

thÓ hiÓu nã theo mét c¸ch kh¸c nhau. Cßn nãi tµi s¶n

cña nhµ n­íc th× mäi c«ng d©n ai còng cã thÓ hiÓu r»ng

®ã lµ tµi s¶n thuéc së h÷u nhµ n­íc, do nhµ n­íc thùc

hiÖn quyÒn ®Þnh ®o¹t. So víi HiÕn ph¸p 1980, HiÕn

ph¸p 1992 cã thªm mét ®iÒu míi dµnh cho ng­êi n­íc

ngoµi (§iÒu 81). §iÒu nµy quy ®Þnh ng­êi n­íc ngoµi c­

tró ë ViÖt Nam ph¶i tu©n theo HiÕn ph¸p vµ ph¸p luËt

ViÖt Nam. §ång thêi víi nghÜa vô nµy hä cã quyÒn ®­îc

nhµ n­íc ViÖt Nam b¶o hé tÝnh m¹ng, tµi s¶n vµ c¸c

quyÒn lîi chÝnh ®¸ng theo ph¸p luËt ViÖt Nam. §©y lµ

mét b­íc ph¸t triÓn míi cña chÕ ®Þnh quyÒn con ng­êi,

quyÒn vµ nghÜa vô c¬ b¶n cña c«ng d©n. Nã phï hîp víi

tinh thÇn cña luËt ph¸p quèc tÕ vÒ quyÒn con ng­êi,

®ång thêi nã còng phï hîp víi nguyªn t¾c hiÕn ph¸p

cña chÕ ®Þnh quyÒn con ng­êi, quyÒn vµ nghÜa vô cña

c«ng d©n lµ t«n träng c¸c quyÒn con ng­êi vÒ chÝnh trÞ,

d©n sù, kinh tÕ, v¨n ho¸ vµ x· héi. Quy ®Þnh nµy trong

®¹o luËt c¬ b¶n cña nhµ n­íc t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho

ng­êi n­íc ngoµi ®Õn ViÖt Nam, phôc vô viÖc më réng

hîp t¸c kinh tÕ, khoa häc kü thuËt vµ giao l­u víi thÞ

tr­êng thÕ giíi.

Tãm l¹i, bèn b¶n HiÕn ph¸p n­íc ta ®¸nh dÊu bèn

giai ®o¹n ph¸t triÓn cña chÕ ®Þnh quyÒn con ng­êi,

quyÒn vµ nghÜa vô c¬ b¶n cña c«ng d©n. ChÕ ®Þnh

quyÒn con ng­êi, quyÒn vµ nghÜa vô c¬ b¶n cña c«ng

301 302

d©n trong HiÕn ph¸p 1992 lµ sù thõa kÕ vµ ph¸t triÓn

cña HiÕn ph¸p 1946, 1959, 1980. Víi sù ra ®êi cña HiÕn

ph¸p 1992, chÕ ®Þnh quyÒn con ng­êi, quyÒn vµ nghÜa

vô c¬ b¶n cña c«ng d©n ViÖt Nam ®· tiÕn mét b­íc dµi

trªn con ®­êng ®i ®Õn sù hoµn thiÖn.

7. Ph­¬ng h­íng hoµn thiÖn ph¸p luËt vµ c¬

chÕ thùc hiÖn ph¸p luËt vÒ quyÒn con ng­êi,

quyÒn c«ng d©n ë ViÖt Nam hiÖn nay

Trong xu thÕ héi nhËp quèc tÕ vµ toµn cÇu ho¸, xu

thÕ ph¸t triÓn ngµy cµng s©u réng c¸c thiÕt chÕ d©n chñ

trong x· héi, c¸c quyÒn con ng­êi cïng víi c¸c quyÒn

c«ng d©n ngµy cµng ®­îc cñng cè vµ hoµn thiÖn. ViÖc

hoµn thiÖn ph¸p luËt vÒ quyÒn con ng­êi ë ViÖt Nam

tr­íc hÕt ph¶i thÓ hiÖn trong hiÕn ph¸p, ®Æc biÖt lµ chÕ

®Þnh quyÒn con ng­êi, quyÒn vµ nghÜa vô cña c«ng d©n

trong HiÕn ph¸p. Ph¶i ®æi tªn chÕ ®Þnh: “QuyÒn vµ

nghÜa vô c¬ b¶n cña c«ng d©n” trong HiÕn ph¸p 1992

thµnh chÕ ®Þnh: “QuyÒn con ng­êi, quyÒn vµ nghÜa vô c¬

b¶n cña c«ng d©n”. VÒ néi dung cô thÓ cña chÕ ®Þnh nµy,

trõ mét sè ®iÒu luËt quy ®Þnh vÒ quyÒn bÇu cö, øng cö

vµo c¸c c¬ quan quyÒn lùc nhµ n­íc, nghÜa vô qu©n sù

vµ mét Ýt quyÒn kh¸c thuéc ®Æc quyÒn cña c«ng d©n cßn

l¹i tÊt c¶ c¸c ®iÒu quy ®Þnh vÒ c¸c quyÒn ®Òu nªn dïng

thuËt ng÷: “mäi c¸ nh©n” hoÆc “bÊt cø ng­êi nµo”. Nªn

bæ sung thªm quy ®Þnh: “Mäi ng­êi ®Òu cã quyÒn sèng

trong m«i tr­êng trong s¹ch vµ cã nghÜa vô b¶o vÖ duy

tr× m«i tr­êng trong s¹ch”; “mäi ng­êi ®Òu cã quyÒn cã

®iÒu kiÖn sèng xøng ®¸ng ®Ó ®¶m b¶o søc khoÎ vµ cuéc

sèng b×nh th­êng bao gåm ®iÒu kiÖn nhµ ë, l­¬ng thùc,

n­íc s¹ch”. Nhµ n­íc cã nghÜa vô tæ chøc tr­ng cÇu d©n

ý ®Ó nh©n d©n quyÕt ®Þnh c¸c vÊn ®Ò träng ®¹i cña ®Êt

n­íc, tæ chøc t­ ph¸p ®éc lËp ®Ó ®¶m b¶o ho¹t ®éng xÐt

xö ®­îc kh¸ch quan, ®¶m b¶o mäi c«ng d©n ®Òu b×nh

®¼ng tr­íc ph¸p luËt. Ph¶i cã LuËt vÒ tæ chøc vµ ho¹t

®éng cña §¶ng céng s¶n ViÖt Nam ®Ó nh©n d©n cã thÓ

kiÓm so¸t ®­îc quyÒn lùc cña §¶ng; cã LuËt vÒ tiÕp cËn

th«ng tin ®Ó x¸c lËp nghÜa vô cña c¸c c¬ quan c«ng

quyÒn cung cÊp th­êng xuyªn vµ ®Çy ®ñ c¸c th«ng tin

cÇn thiÕt cho ng­êi d©n. §æi míi LuËt bÇu cö ®Ó t¨ng

c­êng kh¶ n¨ng lùa chän trong bÇu cö cña ng­êi d©n.

Ph¶i thµnh lËp thiÕt chÕ b¶o hiÕn ®éc lËp víi c¬ quan

ban hµnh luËt ®Ó ®¶m b¶o kh«ng cã luËt vµ c¸c v¨n b¶n

d­íi luËt vi hiÕn. CÇn thiÕt lËp mét sè thiÕt chÕ hiÕn

®Þnh ®éc lËp nh­ ñy ban bÇu cö trung ­¬ng, ñy ban

phßng chèng tham nhòng, ñy ban nh©n quyÒn, ñy ban

gi¸m s¸t tèi cao ®Ó quyÒn lùc nhµ n­íc kh«ng bÞ l¹m

dông vµ kiÓm so¸t ®­îc quyÒn lùc nhµ n­íc, ®Æc biÖt lµ

quyÒn lùc cña hÖ thèng c¬ quan hµnh ph¸p. CÇn cã mét

c¬ chÕ h÷u hiÖu ®Ó h¹n chÕ ®Õn møc tèi ®a n¹n b¹o lùc

gia ®×nh, n¹n ma tuý, m¹i d©m, bu«n b¸n phô n÷, trÎ

em, lao ®éng c­ìng bøc, lao ®éng trÎ em, b¶o vÖ ng­êi

giµ kh«ng n¬i n­¬ng tùa , b¶o vÖ ng­êi tµn tËt, th­¬ng

binh, bÖnh binh, gia ®×nh cã c«ng víi n­íc. Nhµ n­íc

cÇn cã biÖn ph¸p cÊp b¸ch ®Ó x©y dùng thªm c¸c bÖnh

viÖn c«ng, t¨ng c­êng kh¶ n¨ng ch÷a bÖnh cho ng­êi

d©n ®Ó tr¸nh hiÖn t­îng hai, ba bÖnh nh©n trªn mét

gi­êng bÖnh nh­ hiÖn nay. Nhanh chãng x©y dùng vµ

303 304

c¶i t¹o hÖ thèng giao th«ng thµnh phè, hÖ thèng giao

th«ng ®­êng bé quèc gia ®Ó h¹n chÕ n¹n ¸ch t¾c vµ tai

n¹n giao th«ng, ®¶m b¶o m«i tr­êng sèng an toµn cho

mäi ng­êi d©n.

C©u hái th¶o luËn Ch­¬ng 4

1. B¹n h·y cho biÕt trong HiÕn ph¸p vµ ph¸p luËt

ViÖt Nam quyÒn con ng­êi vµ quyÒn c«ng d©n cã ®­îc

ph©n ®Þnh râ rµng hay kh«ng?

2. H·y ph©n tÝch c¸c nguyªn t¾c hiÕn ®Þnh cña chÕ

®Þnh quyÒn con ng­êi, quyÒn vµ nghÜa vô c¬ b¶n cña

c«ng d©n theo HiÕn ph¸p 1992 ( söa ®æi 2001).

3. Ph©n tÝch sù ph¸t triÓn cña chÕ ®Þnh quyÒn con

ng­êi, quyÒn vµ nghÜa vô c¬ b¶n cña c«ng d©n qua c¸c

b¶n hiÕn ph¸p ViÖt Nam.

4. B¹n h·y cho biÕt ph­¬ng h­íng hoµn thiÖn ph¸p

luËt vµ c¬ chÕ thùc hiÖn ph¸p luËt vÒ quyÒn con ng­êi,

quyÒn vµ nghÜa vô c¬ b¶n cña c«ng d©n ë ViÖt Nam

hiÖn nay.

Nh÷ng ch÷ viÕt t¾t

UDHR Tuyªn ng«n thÕ giíi vÒ quyÒn con ng­êi, 1948

(Universal Declaration of Human Rights)

CAT C«ng ­íc chèng tra tÊn vµ c¸c h×nh thøc

trõng ph¹t vµ ®èi xö tµn b¹o, v« nh©n ®¹o

hay h¹ nhôc kh¸c (Convention against

Torture and Other Cruel, Inhuman or

Degrading Treatment or Punishment)

CEDAW

C«ng ­íc vÒ xãa bá tÊt c¶ c¸c h×nh thøc

ph©n biÖt ®èi xö víi phô n÷ (Convention

on the Elimination of All Forms of

Discrimination against Women)

CRC C«ng ­íc vÒ quyÒn trÎ em (Convention on

the Rights of the Child, CRC)

ICCPR

C«ng ­íc quèc tÕ vÒ c¸c quyÒn d©n sù,

chÝnh trÞ (International Covenant on

Civil and Political Rights - ICCPR)

ICESCR

C«ng ­íc quèc tÕ vÒ c¸c quyÒn kinh tÕ, x·

héi vµ v¨n hãa(International Covenant on

Economic, Social and Cultural Rights -

ICESCR)

305 306

ICERD C«ng ­íc quèc tÕ vÒ xãa bá tÊt c¶ c¸c

h×nh thøc ph©n biÖt ®èi xö vÒ chñng téc

(International Convention on the

Elimination of All Forms of Racial

Discrimination, ICERD)

ICSPCA C«ng ­íc quèc tÕ vÒ ng¨n ngõa vµ trõng

trÞ téi ¸c a-p¸c-thai (the International

Convention on the Suppression and

Punishment of the Crime of Apartheid -

ICSPCA)

ICRMW C«ng ­íc quèc tÕ vÒ b¶o vÖ c¸c quyÒn cña

tÊt c¶ ng­êi lao ®éng di tró vµ c¸c thµnh

viªn trong gia ®×nh hä (International

Convention on the Protection of the

Rights of All Migrant Workers and

Members of Their Families, ICRMW)

ICRPD C«ng ­íc vÒ quyÒn cña nh÷ng ng­êi

khuyÕt tËt (Convention on the Rights of

Persons with Disabilities, ICRPD)

CPPCG C«ng ­íc cña Liªn hîp quèc vÒ ng¨n chÆn

vµ trõng trÞ téi diÖt chñng (United

Nations Convention on the Prevention

and Punishment of the Crime of Genocide

- CPPCG)

ICPPED C«ng ­íc quèc tÕ vÒ b¶o vÖ tÊt c¶ mäi

ng­êi khái bÞ ®­a ®i mÊt tÝch, 2006

(International Convention for the

Protection of All Persons from Enforced

Disappearance)

ILO Tæ chøc Lao ®éng quèc tÕ (International

Labour Organization)

UNESCO

Tæ chøc Gi¸o dôc, khoa häc vµ V¨n hãa

Liªn hîp quèc (United Nations

Educational, Scientific and Cultural

Organization)

UNDP Ch­¬ng tr×nh ph¸t triÓn Liªn hîp quèc

(United Nations Development

Programme)

ECOSOC

Héi ®ång Kinh tÕ-X· héi cña Liªn hîp

quèc (The United Nations Economic and

Social Council)

UNICEF Quü Nhi ®ång Liªn hîp quèc (the United

Nations Children's Fund)

FAO

Tæ chøc N«ng nghiÖp vµ L­¬ng thùc Liªn

hîp quèc (the United Nations Food and

Agriculture Organization)

WHO Tæ chøc Y tÕ thÕ giíi (World Health

Organization)

ASEAN HiÖp héi c¸c quèc gia §«ng Nam ¸ (the

Association of Southeast Asian Nations)

307 308

Tµi liÖu tham kh¶o

1. Khoa LuËt §¹i häc Quèc gia Hµ Néi, Hái - §¸p vÒ

quyÒn con ng­êi, NXB C«ng an Nh©n d©n, 2011.

2. Khoa LuËt §¹i häc Quèc gia Hµ Néi, Gi¸o tr×nh

Lý luËn vµ Ph¸p luËt vÒ quyÒn con ng­êi, NXB

Lao ®éng-X· héi, 2011.

3. Khoa LuËt §¹i häc Quèc gia Hµ Néi, LuËt nh©n

quyÒn quèc tÕ - Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n, NXB Lao

®éng-X· héi, 2011.

4. Khoa LuËt §¹i häc Quèc gia Hµ Néi, LuËt quèc tÕ

vÒ quyÒn cña nh÷ng ng­êi dÔ bÞ tæn th­¬ng, NXB

Lao ®éng-X· héi, 2011.

5. Khoa LuËt §¹i häc Quèc gia Hµ Néi, Tuyªn ng«n

quèc tÕ nh©n quyÒn 1948- Môc tiªu chung cña

nh©n lo¹i,, NXB Lao ®éng-X· héi, 2011.

6. Khoa LuËt §¹i häc Quèc gia Hµ Néi, QuyÒn con

ng­êi: TËp hîp nh÷ng b×nh luËn, khuyÕn nghÞ

chung cña c¸c ñy ban c«ng ­íc Liªn hîp quèc,

NXB C«ng an Nh©n d©n, 2010.

7. Khoa LuËt §¹i häc Quèc gia Hµ Néi, QuyÒn con

ng­êi: TËp hîp tµi liÖu chuyªn ®Ò cña Liªn hîp

quèc, NXB C«ng an Nh©n d©n, 2010.

8. Tµi liÖu tËp huÊn vÒ quyÒn trÎ em, UNICEF Hµ

Néi vµ Trung t©m Nghiªn cøu QuyÒn con ng­êi

thuéc Häc viÖn ChÝnh trÞ quèc gia Hå ChÝ Minh,

2002.

9. CEDAW - ThiÕt lËp l¹i quyÒn cho phô n÷,

UNIFEM Vietnam, 2006.

10. Mét sè vÊn ®Ò vÒ ng­êi thiÓu sè trong luËt quèc

tÕ, UNICEF vµ ñy ban D©n téc MiÒn nói, 2001.

11. United Nations, Human Rights, Questions and

Answers, New York, 1994.

12. United Nations, The Manual on Human Rights

Reporting, New York, 1991.

309 310

Môc lôc

Trang

Lêi tùa cña §¹i sø- tr­ëng ph¸i ®oµn Liªn minh

ch©u ¢u t¹i ViÖt Nam......................................................3

Lêi giíi thiÖu.....................................................................5

Ch­¬ng 1 - Mét sè vÊn ®Ò c¬ b¶n

vÒ quyÒn con ng­êi........................................7

Môc ®Ých vµ cÊu tróc cña ch­¬ng ....................................7

1.1 Kh¸i niÖm quyÒn con ng­êi........................................8

1.1.1. §Þnh nghÜa quyÒn con ng­êi..................................8

1.1.2. QuyÒn con ng­êi vµ quyÒn c«ng d©n..................11

1.2. Nguån gèc cña quyÒn con ng­êi..............................13

1.3. TÝnh chÊt cña quyÒn con ng­êi...............................15

1.3.1. TÝnh phæ biÕn .......................................................15

1.3.2. TÝnh kh«ng thÓ chuyÓn nh­îng ......................... 16

1.3.3. TÝnh kh«ng thÓ ph©n chia ..................................17

1.3.4. TÝnh liªn hÖ vµ phô thuéc lÉn nhau ...................18

1.4. Ph©n lo¹i quyÒn con ng­êi......................................21

1.4.1. Ph©n lo¹i theo c¸c lÜnh vùc ®êi sèng....................21

1.4.2. Ph©n lo¹i theo chñ thÓ cña quyÒn........................27

1.4.3. Ph©n lo¹i theo “thÕ hÖ quyÒn”..............................29

1.5. Chñ thÓ cña quyÒn vµ chñ thÓ cña nghÜa vô..........34

1.6. Mèi quan hÖ gi÷a quyÒn vµ nghÜa vô cña c¸ nh©n....35

1.7. LÞch sö ph¸t triÓn cña t­ t­ëng vÒ quyÒn

con ng­êi..................................................................36

1.8. NghÜa vô quèc gia trong viÖc b¶o ®¶m quyÒn

con ng­êi .................................................................44

1.8.1. C¸c lo¹i nghÜa vô cña quèc gia.............................44

1.8.2.Yªu cÇu ®èi víi quèc gia trong viÖc giíi h¹n

mét sè quyÒn con ng­êi.........................................47

1.8.3. Yªu cÇu ®èi víi quèc gia viÖc t¹m ®×nh chØ

quyÒn trong hoµn c¶nh khÈn cÊp ........................50

1.9. C¸c ®iÒu kiÖn b¶o ®¶m thùc hiÖn quyÒn con ng­ê.i....55

C©u hái th¶o luËn...........................................................58

Ch­¬ng 2 - Ph¸p luËt quèc tÕ vÒ

quyÒn con ng­êi......................................61

Môc ®Ých vµ cÊu tróc cña ch­¬ng ..................................61

2.1. Liªn Hîp quèc víi viÖc b¶o vÖ quyÒn con ng­êi.....62

2.1.1 Vai trß Liªn Hîp quèc trong viÖc b¶o vÖ

quyÒn con ng­êi....................................................62

2.1.2. QuyÒn con ng­êi trong bèi c¶nh quèc tÕ ngµy nay.......68

2.2. Kh¸i qu¸t vÒ luËt nh©n quyÒn quèc tÕ...................71

311 312

2.2.1. Kh¸i niÖm, ®èi t­îng vµ nguån luËt

nh©n quyÒn quèc tÕ..............................................71

2.2.1.1 Kh¸i niÖm............................................................71

2.2.1.2. §èi t­îng ®iÒu chØnh.........................................72

2.2.1.3. Nguån luËt.........................................................72

2.2.2. Mèi quan hÖ gi÷a luËt nh©n quyÒn quèc tÕ

vµ ph¸p luËt quèc gia ...........................................74

2.2.3. Chñ quyÒn quèc gia vµ quyÒn con ng­êi ............77

2.3. C¸c chuÈn mùc quèc tÕ vÒ quyÒn con ng­êi...........79

2.3.1 C¸c quyÒn d©n sù vµ chÝnh trÞ .............................81

2.3.1.1. QuyÒn sèng .....................................................83

2.3.1.2. QuyÒn kh«ng bÞ ph©n biÖt ®èi xö......................88

2.3.1.3. QuyÒn ®­îc b¶o vÖ kh«ng bÞ tra tÊn,

®èi xö hoÆc trõng ph¹t tµn b¹o,

v« nh©n ®¹o hoÆc h¹ nhôc.................................92

2.3.1.4. QuyÒn kh«ng bÞ buéc lµm n« lÖ hay n« dÞch.....97

2.3.1.5. QuyÒn kh«ng bÞ b¾t hoÆc giam gi÷ tïy tiÖn.....99

2.3.1.6. QuyÒn ®­îc ®èi xö nh©n ®¹o vµ t«n träng

nh©n phÈm cña nh÷ng ng­êi bÞ t­íc tù do.....102

2.3.1.7. QuyÒn vÒ xÐt xö c«ng b»ng ..........................106

2.3.1.8. QuyÒn tù do ®i l¹i vµ c­ tró............................110

2.3.1.9. QuyÒn ®­îc b¶o vÖ sù riªng t­ .......................113

2.3.1.10. QuyÒn tù do t­ t­ëng, l­¬ng t©m

vµ t«n gi¸o.......................................................113

2.3.1.11. QuyÒn tù do quan ®iÓm vµ biÓu ®¹t ...........117

2.3.1.12. QuyÒn tù do lËp héi ......................................119

2.3.1.13. QuyÒn tù do héi häp mét c¸ch hßa b×nh.............120

2.3.1.14. QuyÒn kÕt h«n, lËp gia ®×nh vµ b×nh ®¼ng

trong h«n nh©n ...........................................122

2.3.1.15. QuyÒn tham gia vµo ®êi sèng chÝnh trÞ.......124

2.3.2. C¸c quyÒn kinh tÕ, x· héi vµ v¨n hãa ..............126

2.3.2.1. QuyÒn ®­îc h­ëng vµ duy tr× tiªu chuÈn

sèng thÝch ®¸ng ...............................................127

2.3.2.2. QuyÒn vÒ lao ®éng .........................................131

2.3.2.3. QuyÒn ®­îc h­ëng an sinh x· héi......................134

2.3.2.4. QuyÒn ®­îc hç trî vÒ gia ®×nh............................135

2.3.2.5. QuyÒn vÒ søc kháe...........................................136

2.3.2.6. QuyÒn vÒ gi¸o dôc............................................138

2.3.2.7. QuyÒn tham gia vµo ®êi sèng v¨n hãa

vµ h­ëng c¸c thµnh tùu khoa häc .................140

2.3.3. QuyÒn cña mét sè nhãm dÔ bÞ tæn th­¬ng.........143

2.3.3.1. QuyÒn cña phô n÷ ...........................................144

2.3.3.2. QuyÒn trÎ em ..................................................166

2.3.3.3. QuyÒn cña ng­êi khuyÕt tËt ...........................183

2.3.3.4. QuyÒn cña ng­êi thiÓu sè ..............................192

C©u hái th¶o luËn.........................................................205

Ch­¬ng 3 -C¬ chÕ b¶o vÖ vµ thóc ®Èy

quyÒn con ng­êi......................................209

Môc ®Ých vµ cÊu tróc cña ch­¬ng ..................................209

3.1. C¬ chÕ b¶o vÖ vµ thóc ®Èy QCN cña Liªn Hîp quèc.. 211

3.1.1.C¬ chÕ theo HiÕn ch­¬ng ......................................212

3.1.1.1. §¹i héi ®ång Liªn Hîp quèc ............................212

313 314

3.1.1.2. Héi ®ång B¶o an ..............................................214

3.1.1.3. Héi ®ång Kinh tÕ, X· héi (ECOSOC) ...........214

ñy ban Nh©n quyÒn. .....................................................215

Héi ®ång Nh©n quyÒn ..................................................216

ñy ban vÒ ®Þa vÞ cña phô n÷ .........................................225

3.1.1.4. Ban th­ ký ....................................................... 226

Cao ñy Nh©n quyÒn ......................................................... 226

3.1.2. C¬ chÕ theo C«ng ­íc..........................................229

ñy ban Nh©n quyÒn (Human Rights Committee) .........231

ñy ban vÒ c¸c QuyÒn Kinh tÕ, X· héi vµ V¨n hãa .........232

3.1.3. C¬ chÕ theo c¸c thñ tôc ®Æc biÖt ...........................233

Thñ tôc kÝn 1503 ...........................................................234

3.2. C¬ chÕ b¶o vÖ vµ thóc ®Èy nh©n quyÒn khu vùc .......235

3.2.1. C¬ chÕ b¶o vÖ vµ thóc ®Èy nh©n quyÒn ch©u ¢u....237

3.2.2. C¬ chÕ b¶o vÖ vµ thóc ®Èy nh©n quyÒn ch©u Mü ..240

3.2.3. C¬ chÕ b¶o vÖ vµ thóc ®Èy nh©n quyÒn ch©u Phi....242

3.3.4. C¬ chÕ b¶o vÖ vµ thóc ®Èy nh©n quyÒn ch©u ¸....244

3.3.5. C¬ chÕ b¶o vÖ vµ thóc ®Èy nh©n quyÒn

§«ng Nam ¸ (ASEAN) ........................................244

3.3. C¸c tæ chøc phi chÝnh phñ quèc tÕ .........................246

3.4. C¬ chÕ quèc gia vÒ b¶o vÖ vµ thóc ®Èy

quyÒn con ng­êi.....................................................250

3.4.1. Nguyªn t¾c Pari vÒ c¬ quan nh©n quyÒn

quèc gia...............................................................251

3.4.2. C¸c tæ chøc x· héi tham gia b¶o vÖ

quyÒn con ng­êi...................................................256

C©u hái th¶o luËn.........................................................260

Ch­¬ng 4 - Ph¸p luËt ViÖt Nam vÒ

quyÒn con ng­êi........................................262

Môc ®Ých vµ cÊu tróc ch­¬ng 4................................... 262

1. Kh¸i niÖm quyÒn con ng­êi trong HiÕn ph¸p

vµ ph¸p luËt ViÖt Nam............................................ 263

2. ViÖt Nam tÝch cùc tham gia vµ cam kÕt thùc hiÖn

c¸c C«ng ­íc quèc tÕ quan träng vÒ quyÒn con ng­êi.....264

3. Kh¸i qu¸t vÒ quyÒn con ng­êi, quyÒn c«ng d©n

trong trong lÞch sö lËp hiÕn ViÖt Nam.....................266

3.1. Kh¸i niÖm c«ng d©n, quyÒn c«ng d©n

vµ quy chÕ ph¸p lý cña c«ng d©n. ........................ 267

3.2. Kh¸i niÖm quyÒn vµ nghÜa vô c¬ b¶n

cña c«ng d©n.........................................................272

4. Nh÷ng nguyªn t¾c hiÕn ph¸p cña chÕ ®Þnh

con ng­êi, quyÒn vµ nghÜa vô c¬ b¶n

cña c«ng d©n ViÖt Nam.........................................273

4.1. Nguyªn t¾c t«n träng c¸c quyÒn con ng­êi

vÒ chÝnh trÞ, d©n sù, kinh tÕ, x· héi

vµ v¨n ho¸ (®iÒu 50) .............................................274

4.2. Nguyªn t¾c quyÒn cña c«ng d©n kh«ng

t¸ch rêi nghÜa vô cña c«ng d©n (§iÒu 51)...........274

4.3. Nguyªn t¾c mäi c«ng d©n ®Òu b×nh ®¼ng

tr­íc ph¸p luËt (§iÒu 52). ...................................275

315 316

4.4. Nguyªn t¾c nh©n ®¹o x· héi chñ nghÜa................277

4.5. Nguyªn t¾c tÝnh hiÖn thùc cña quyÒn

con ng­êi, quyÒn vµ nghÜa vô cña c«ng d©n......... 278

5. Sù ph¸t triÓn chÕ ®Þnh quyÒn con ng­êi,

quyÒn vµ nghÜa vô c¬ b¶n cña c«ng d©n

qua c¸c hiÕn ph¸p n¨m 1946, 1959, 1980

vµ 1992 (söa ®æi n¨m 2001). ..................................280

6. Ph©n lo¹i c¸c quyÒn con ng­êi, quyÒn vµ

nghÜa vô c¬ b¶n cña c«ng d©n theo

HiÕn ph¸p 1992 (söa ®æi 2001). ..............................286

7. Ph­¬ng h­íng hoµn thiÖn ph¸p luËt vµ

c¬ chÕ thùc hiÖn ph¸p luËt vÒ quyÒn con ng­êi,

quyÒn c«ng d©n ë ViÖt Nam hiÖn nay......................301

C©u hái th¶o luËn.........................................................303

V¡N PHßNG TH¦êNG TRùC VÒ NH¢N QUYÒN

VÊN §Ò NH¢N QUYÒN TRONG KHU¤N KHæ

PH¸P LUËT QUèC TÕ Vµ VIÖT NAM

ChÞu tr¸ch nhiÖm néi dung

V¡N PHßNG TH¦êNG TRùC VÒ NH¢N QUYÒN

Biªn tËp : NguyÔn Thanh S¬n Ph¹m V¨n Ba

§ç Anh TuÊn Tr×nh bµy : Ph¹m Hµ VÏ b×a : Phan Quang

_____________________________________________________ Sè ®¨ng ký KHXB: 02-2012/CXB/39-262/TDTT. In 1000 cuèn, khæ 14,5x20,5cm. T¹i C«ng ty CP In Thiªn Kim. In xong vµ nép l­u chiÓu n¨m 2012.

317 318