Vn bn ph gi Vit Nam vi c hi kinh doanh bnh ng
iu ng lu l cho n nay tt c cc nc khi tin hnh iu tra p dng thu
chng bn ph gi i vi hng Vit Nam u p dng cch so snh gi xut khu ca Vit
Nam vi gi xut khu ca mt nc th ba. iu ny c ngha l Vit Nam c xem nh l
mt nc khng c nn kinh t th trng m. V d, Colombia khi iu tra ly gi go
xut khu ca Vit Nam so snh vi gi go xut khu ca Thi Lan. Tng t,
Canada ly gi ti xut khu ca Vit Nam so vi gi ti xut khu ca Mhic. R
rng, cch p dng nh vy l khng cng bng i vi hng ha ca Vit Nam v thng
dn n vic hng Vit Nam b coi l bn ph gi.
Vic hi nhp vo nn kinh t th gii v kinh t khu vc s mang li cho cc
quc gia cc li ch v song song l cc thch thc mi. Vit Nam cng khng l
ngoi l khi m chng ta ang dn ho nhp vo nn kinh t th gii vi cc nghip
v kinh doanh mang tnh cht xuyn quc gia pht sinh v t cng ny sinh cc
vn mang tnh cht quc t cn gii quyt.
Khi , vic tm hiu v lut kinh t khi kinh doanh trn thng trng quc t
tr nn mang tnh sng cn. Chin dch chng c tra v c ba sa Vit Nam nhp
khu vo M thng qua v kin bn ph gi l mt v d in hnh v kt qu ca v kin l
mt bi hc qu t . Tt nhin, cc cuc ng u nh vy s khng ch i vi M m khp
cc th trng khc Canaa, cc nc thuc Lin minh chu u, ...Khng nhng th,
hin tng bn ph gi ca cc doanh nghip c vn u t nc ngoi cng manh nha
hnh thnh trn th trng Vit Nam di cc hnh thc khc nhau nhm thn tnh cc
doanh nghip Vit Nam yu th v t kinh nghim.
Vy th no l bn ph gi?
Theo Hip nh chng bn ph gi ca WTO, mt sn phm c coi l bn ph gi nu
gi xut khu thp hn mc gi c th so snh c ca sn phm tng t trong nc theo
cc iu kin bun bn thng thng. Theo khi nim nh vy th c th xem xt vic
nh thu chng bn ph gi i vi hng xut khu ca mt nc n mt quc gia ni a nu
xt thy:
- Gi xut khu thp hn gi bn hng ho th trng ni a.
- Gi xut khu thp hn chi ph sn xut.
- Gi xut khu sang nc tin hnh iu tra chng bn ph gi thp hn gi xut
khu hng ho sang th trng mt nc khc.
Trong trng hp hng nhp khu t cc nc khng c nn kinh t th trng m, nc
nhp khu c th ly mc gi ca nc th ba so snh khi xc nh xem nh thu chng
bn ph gi hay khng.
Cc quy nh v chng bn ph gi ca EU cn bn l ging nh ca WTO, ch khc
bit v hai im: (l ) bin php cng ch v (2) cc quy nh bn trong ca EU.
Cc quy nh ca EU rt ngt ngho, chng hn bn kin phi l ngnh cng nghip
hoc mt nhm nh sn xut b thit hi do hnh vi bn ph gi, phi a ra bng
chng chng minh tng cc thit hi ny ln hn 25% c ngnh, v mc bn ph gi ca
hng nhp khu ca tng nc b kin phi ln hn 2% th phn.
Lut chng bn ph gi ca M th quy nh hnh vi chng ph gi l:
- Bn mt mn hng xut ra nc ngoi m gi thp hn gi ang thnh hnh th
trng trong nc. y l biu hin ca s vic c gi l s k th gi c trn th trng
quc t.
- Bn mt mn hng m gi thp hn gi thnh ca chnh n, tc l hon ton khng
c kh nng thu hi chi ph sn xut.
Nh vy, bn ph gi xy ra khi cc nh xut khu nc ngoi bn hng ho ca h
trn th trng th gii mc gi thp hn mc gi ti th trng ni a ca h hay h bn
cc sn phm vi gi thp hn chi ph sn xut.
Cc nc c php pht i vi vic bn ph gi tng ng vi phn ph gi bin nu xc
nh c thng qua qu trnh thanh tra, vic bn ph gi lm tn hi n nhng nh sn
xut ni a cng vi chng loi sn phm . Thu chng bn ph gi c p dng i vi cc
nh xut khu mt sn phm c th t mt quc gia c th khi xt thy c khuynh hng
gim mc gi ca hng ho thp hn gi tr thng thng, t c lng nhng thit hi b
gy ra bi bn ph gi i vi cc ngnh sn xut ni a ca nc nhp khu. Thu chng
bn ph gi p dng cho nh sn xut sn phm c bn ph gi v cn c vo ngun gc
xut x ca sn phm ch khng p dng i vi nc th ba (trong trng hp xut khu
qua trung gian mt nc th ba) v qu trnh iu tra ch p dng cho nc xut x.
Mc d b thanh tra, kim sot v pht do vi phm Lut chng bn ph gi, cc
doanh nghip vn theo ui chin dch ny.
L do no khin cc cng ty theo ui v thc hin hnh vi bn ph gi?
Thc tin thng mi cho thy c nhng l do ti a ho li nhun khin mt cng
ty mun thc hin nh gi phn bit. V d, mt cng ty sn xut mt triu bt la
mt nm bng mt nh my duy nht vi ch lm ca ban ngy. Gi s n nh ra gi bt
la ny trong th trng ni a 1 ng mt chic v li c 0,1 ng/chic. Cc bin ph
(bao gm nguyn vt liu, lng cng nhn, ...) l 0,7 ng/ chic v cc nh ph
(khu hao nh my, trang thit b, ...) l 0,2 ng/chic. Nu nh my bn ht 1
triu bt la mi nm, li 0,1 ng/chic th r rng b p xong mi nh ph t doanh
thu bn hng ti th trng ni a. By gi, cng ty ny ra tng c th bn thm bt
la sang th trng nc lng ging vi bt c gi no cao hn bin ph 0,7 ng/chic
v thp hn 1 ng 1/chic kim thm tin li.
By gi nh my c th lm thm ca m v sn xut 0,5 triu chic bt la na. Cc
nh ph, theo gi nh, c trang tr xong t vic bn 1 triu chic bt la u
tin. Nu bn 0,5 triu bt la ny sang th trng nc lng ging vi gi 0,9
ng/chic th cng lm tng li nhun ca cng ty thm 100.000 ng. D nhin, vic
bn sn phm ca m khng nh hng ti gi bn ca mt triu bt la ban u. iu ny t
nhiu dn n vic phn khc th trng, ngha l phi tm kim mt th trng khc hn
vi th trng ca ngy. Mt khc, cng ty phi m bo rng ngi mua th trng mi
khng d g chuyn hng ngc li th trng th nht (v d nh gi th trng mi sao
cho chnh lch gi khng b p chi ph vn chuyn theo chiu ngc li). Nu
khng, gi bn ca th trng th nht s b nh hng theo chiu hng gim gi.
Mt s cc liu chun ph bin 1 xc nh vic bn ph gi
Sn phm tng t: V c bn, vic bn ph gi c lin quan n vn phn bit v gi
gia cc th trng. Ni chung, bn ph gi ny sinh khi mt sn phm c bn xut
khu mt nc gi thp hn gi sn phm ny c bn trn th trng ni a. S khc bit
gia cc gi ny, tnh theo t l phn trm trn gi xut khu, c nh ngha l bin
ph gi (dumping margin). Nu sn phm, trong trng hp c xut khu c mt sn
phm tng t c bn th trng chnh quc th gi ngoi nh my ca sn phm ny khi c
xut khu hoc c bn th trng chnh quc s c so snh xc nh bin ph gi. Tuy
vy, nu sn phm ny khi xut khu khng c sn phm hon ton tng ng v phng
din c im l tnh c bn th trng chnh quc th phi c gng tm ra sn phm ni a
c bn l sn phm gn ging nht i vi sn phm xut khu ny. Sn phm ging nhau
c bn trn th trng chnh quc ny m c c im ging nht vi sn phm xut khu c
gi l sn phm tng t. Gi ca sn phm tng t ny, sau mt s iu chnh nht nh c
gi l gi chun v s c dng o lng xem liu mt sn phm xut khu c phi c bn
ph gi hay khng.
Phng thc tm sn phm tng t:
Khi sn phm xut khu khng c cc sn phm ng nht c bn trn th trng chnh
quc th p dng cc phng thc tm ra sn phm tng t nht theo cc bc:
- Nhn dng cc c trng quan trng nht ca sn phm xut khu c bn th trng
Hoa K v th trng chnh quc( v d nh kch c v cc nt c trng khc).
- Xc nh th t u tin ca cc c trng ny mt cch nghim ngt cn c vo tm
quan trng ca chng.
- Chn la cc gii hn hoc phn loi thch hp i vi mi thuc tnh phn nh
cc phn nhm thch hp nhng thuc tnh c o lng (v d nh cc thng s ch yu
lin tc; cc b phn cao, trung bnh v thp).
- Phn loi sn phm xut khu ny v mi sn phm trn th trng chnh quc cn
c vo tt c cc c trng ch ra tnh cht xng hp theo th bc.
- Cn c vo phng thc ny m nhn dng v chn lc sn phm trn th trng chnh
quc c tnh cht xng hp gn nht vi sn phm xut khu v loi ra tt c cc sn
phm trn th trng chnh quc khc.
Nhng nu khng c sn phm tng t c bn th trng nc xut khu th sao? Vn
ny c WTO quy nh chi tit nh sau:
- Nu khng c sn phm tng t c bn nc xut khu.
- Hoc nu vic bn trong nc ny khng cho php c c s so snh hp l do iu
kin c bit ca th trng .
- Hoc nu s lng bn ra ti th trng trong nc ca nc xut khu qu nh
(thng thng, s lng ny c xem l ln, nu chim t 5% tr ln s lng bn sn phm
ang xem xt ti nc nhp khu), th gi bn ti th trng trong nc mnh ko theo
trn c thay bng: th nht, mc gi c th so snh c ca sn phm tng t c xut
khu sang nc th ba thch hp vi iu kin l mc gi c th so snh c ny mang
tnh i din thng qua so snh vi chi ph sn xut ti nc xut x hng ho tng
t; hoc th hai, xc nh thng qua so snh vi chi ph sn xut ti nc xut x
hng ho cng thm mt khon hp l chi ph qun tr, bn hng, cc chi ph chung
v mt khon li nhun. Trong trng hp ny, ta c th nhn xt rng c mt bc
chuyn t s phn bit i x qua gi sang quyt nh xem hng xut khu c b bn vi
gi di chi ph hay khng?
Sau khi xem xt vn ny, khi nim gi bn ti th trng trong nc trn c
hiu tng qut thnh gi tr thng thng - l: gi bn ti th trng trong nc,
hoc gi bn sang nc th ba, hoc mc chi ph suy nh.
Mnh so snh trn ch c xem xt trong mt khong thi gian nht nh - thng
thng l mt nm. Nh vy. vn t ra tip theo l cc mc gi trong thi k y c n
nh nh th no?
Thng thng, vic xc nh c bn ph gi hay khng trong sut giai on xem
xt hay iu tra s da trn c s:
- So snh gia gi tr thng thng bnh qun gia quyn vi bnh qun gia
quyn gi xut khu c th so snh c.
- Hoc so snh gi tr thng thng vi gi xut khu tng giao dch.
- Hoc so snh gi th trng thng thng bnh qun gia quyn vi gi xut khu
tng giao dch, nu nh cc c quan c thm quyn (ca nc nhp khu ) xc nh rng
c cu gi xut khu (ca nc xut khu) i vi nhng ngi mua nhp khu khc nhau,
khu vc khc nhau v thi im khc nhau ca nc nhp khu c s chnh lch ng k v
khi c th a ra gii thch v vic ti sao s khc bit ny khng cho php tnh
ton mt cch y khi so snh bng phng php s dng bnh qun gia quyn.
Khi so snh gia gi tr thng thng vi gi xut khu phi tin hnh cng mt
khu ca qu trnh mua bn, thng l ti khu xut xng.
Vn t ra lip theo l vn t gi hi oi khi so snh. Vic chuyn i ng tin,
phi s dng ti thi im bn hng - c th l ngy ca hp ng, ngy ca n mua hng,
ngy xc nhn n t hng hoc ngy ca ho n. Tu theo ngy no l ngy thc t to
lp nn iu kin bn hng thc t, vi iu kin l nu ngoi t thu c t vic bn hng
xut khu c bn trn th trng k hn th t gi trong vic bn ngoi hi k hn s c
s dng. Nu khng bn k hn, nhng bin ng ca t gi hi oi t lc bn hng n lc
thu tin v bn ngoi t s c b qua trong qu trnh iu tra.
Th trng v phi thi trng: Nn kinh t th trng l nn kinh t c mi trng
kinh doanh t do, gi c t do ... khng ph thuc vo Nh nc; trong khi cc
nc khng c nn kinh t th trng th khng c nh vy, nh nc c nhng nh hng v
bo h nht nh. V vy chi ph sn xut cho sn phm s khng l chi ph thc,
khng tnh c gi thc t.
- i vi nn kinh t c tha nhn l kinh t th trng (nh trng hp mi nht l
nc Nga va c M cng nhn), cc u ban ca M s cn c vo nhng chng t lin
quan tnh gi thnh mt sn phm ang b nghi vn bn ph gi.
- i vi nn kinh t cha c M tha nhn l nn kinh t th trng (nh trng hp
Vit Nam), cc c quan iu tra c khuynh hng cho rng gi thnh sn phm l
khng thc v chnh ph thng c ch tr cp cho sn phm trong nc v xut khu.
Do h s ly gi thnh sn phm hay chi ph sn xut (ca mt hng ang c iu tra)
ca mt nc c nn kinh t th trng p t cho nc cha c tha nhn l c nn kinh t
th trng. V thng thng cc nc ny s b p dng mt mc nh thu cao hn nu b
chng minh l bn ph gi.
Vit Nam vic chng bn ph gi cha c quan tm mt cch ng mc, mc d cc
biu hin v bn ph gi manh nha v trn thc t chng ta cng phi i mt vi cc
v kin t pha i tc nc ngoi trong kh nhiu trng hp b tnh nghi l c bn ph
gi trong cc thng v kinh t .
Chin lc bn ph gi ca cc MNC
Cc cng ty a quc gia (MNC) thc hin chin lc bn ph gi v s dng cc
hnh thc qung co, khuyn mi rm r ginh th trng nhm thn tnh cc doanh
nghip ni a theo kiu c ln nut c b. H lm c iu ny l do kh nng ti chnh
hng mnh t cng ty m m cc cng ty nh ti nc ch nh s khng lc v ti chnh
lao vo cc cuc cnh tranh hon ton bt li cho mnh Chng hn nh trong cuc
u tranh ginh th trng ca cc cng ty nc gii kht ti TP.HCM tng tn ti
cuc i u gia hai cng ty lin doanh khng l v nc gii kht l cng ty Coca
Cola v cng ty Pepsi Cola. Cc cng ty nc gii kht ni a nh Festi, Ho
Bnh, Chng Dng, ... khng sc trong cuc cnh tranh v nh phi b cuc. Ring
cng ty nc gii kht Tribeco nh c s thay i chin lc kinh doanh nn vn cn
tn ti nhng trong th yu (cng ty gim khong 50% cng sut nc ngt sn xut
sa u nnh khng lm nh hng n sn xut, n i sng cng nhn, c gng km gi th
phn nc ngt sao cho ng xung qu thp, ng thi dng li t cc nm trc cng vi
li t sa u nnh chuyn qua hn ch thua l. Mc tiu hin nay ca cng ty
Triheco l bo ton c ng vn trc cc n cnh tranh khng cn sc ca hai ngi
khng l l Coca Cola v Pepsi Cola).
Bng nhng cch thc nh vy, cc MNC l r tham vng thao tng ton b th
trng ni a, loi khi sn chi cc cng ty cng ngnh bn x chim th phn ln hn
v li dng iu ny lm bn p h tr cho cc th trng khc trong khu vc nhng th
phn cn nh .
Theo cc thng k cho thy mt s doanh nghip FDI tin hnh cc chin dch
tranh ginh th phn bng con ng bn ph gi, lng bn ph gi t n mc k lc l
25-30% trn doanh thu, gp phn gy l trm trng hn cho doanh nghip FDI
ti Vit Nam nhng li c li cho thng hiu ca cng ty m nc ngoi. Thc vy,
vic k khai gim gi u ra ca cc doanh nghip FDI, khng nhng thc hin c
nhng hnh vi chuyn gi trong ni b ca cng ty MNC m cn thao tng th trng
ni a ca nc tip nhn u t thng qua vic bn ph gi. Hin tng ny th hin r
nt nht thng qua tnh hnh hot ng kinh doanh ca cng ty Coca Cola Chng
Dng.
Thc t, phn nh r rng hn i vi sn phm Coca Cola ch: mt lon Coca
Cola th trng M l 75 cents (tng ng khong 10500 ng) trong khi mt lon
Coca Cola bn ti th trng Vit Nam bnh qun mt lon gi 5.000 ng - 7.000
ng (tng ng khong 40 - 50 cents) thp hn gi bnh qun trn th trng M l
25 cents (t gi tm tnh 14.000 VND/USD). y phi chng l hin tng bn ph
gi ca Cng ty Coca Cola Chng Dng c iu phi t cng ty m thng qua chin
lc bn hng v chnh sch mua nguyn liu t cng ty con Vit Nam. Nghin cu
cng ch ra Cng ty Coca Cola Chng Dng xm chim th phn ca cc i th bng
con ng bn ph gi (c bit trong hai thng 3 v thng 4/1998) Coca Cola bn
ph gi k lc l 30%) trong khi lin doanh ny khng h c s chuyn.bin r rt
v cng ngh, v nng sut lao ng v hiu sut trong cc khu khc. t t chc
khuyn mi Cp bng th gii 98, cng ty chi mt s tin 1,8 t ng bt chp s
khng ng ca pha i tc Vit Nam, lm cho Cng ty l cng l nng (trong chin
dch khuyn mi vo thng 3 - 4/98 Cng ty l n 20 t ng). Th nhng, trn
thng trng quc t Vit Nam li phi i mt v b kin v bn ph gi?
K t nm 1991 n nay, Vit Nam phi i ph vi 8 v kin chng bn ph gi.
Trong c 5 v kin kt thc v 3 v kin ang trong qu trnh iu tra. Nhng v
kt thc l Colombia kin Vit Nam bn ph gi go nm 1994, kt qu l Vit Nam
khng b nh thu d b kt lun c bn ph gi l 9,07% nhng khng gy tn hi cho
ngnh trng la go ca Colombia. V EU kin Vit Nam bn ph gi m chnh vo nm
1998, kt qu doanh nghip Vit Nam b nh thu chng ph gi mc 16,8%. Cng
nm ny EU cn kin doanh nghip Vit Nam bn ph gi v giy dp, kt qu l khng
b nh thu, v phn hng Vit Nam gia tng rt nh so vi cc nc Trung Quc,
Indonesia v Thi Lan. Nm 2000, v kin bn ph gi bt la ti Ba Lan, kt qu
doanh nghip Vit Nam phi chu nh thu chng bn ph gi vi mc 1,48 la
Canada/ kg. Cn trong nm 2002 th i ph vi ba v kin bn ph gi v giy ca
Canada, bt la gas ca EU v v kin bn ph gi c tra v c ba sa ca M . Cc
trng hp hng xut khu Vit Nam b kin bn ph gi cng tng t l thun vi vic
m rng th trng ca Vit Nam. __________________DOTA Corporation
