!واژه را بايد شست

به نقش دين در حکومتنگاهی

نادره افشاری

١

پسری سنگ به ديوار دبستان ميزد

کودکی هسته ی زردآلو را روی سجاده ی بيرنگ پدر

تف ميکرد...

چشمها را بايد شست، جور ديگر بايد ديد واژه ها را بايد شست

ن باشدواژه بايد خود باد، واژه بايد خود بارا...

سهراب سپهری

٢

١…………………………………….……………….……………به جای مقدمه ٧……………………………………….……..……………………يادداشت اول ١٣………….…………………………………………………………نقد در نقد

١٠٣………………………………………….….……….…………يادداشت دوم ١٠٥ ……..………………………………...………………………يك نقد فانتزی

١٣١……...……………………………..….………………………هرست اسنادف ١٣٩………………………………...……………………ی جهانی حقوق بشر بيانيه

١٤٩……...……………………………...…………..……………فهرست راهنما

٣

دمهبه جای مق

اب ازانتزاآيس در آت وس آ شی «نيك رادر آ ن »ب و روم

ل گو از آسانی سخن می »جان شيفته «روالن در آتاب ه دلي ه ب د آ ينافی داشتن شناخت زياد نفكرانی و اطالعات آ ه روش ر « ب ديل »ابت تب

وان ت عملی را دآان بی » شناخت«، شده اليز شان ساخته، و ت ل و آن حليي ه وس وال را ب اع و اح شيدن لهاوض ار آ رای آن رآت در ای ب از ش

تحمار، همچون سرنوشت وغ اس ر ي ه زي ی آ وچكی«ملت »بخاری آم پاسخ . اند ميرد، بدل آرده فرو می ه نمی به اين سوال ملت ه د آ دهن

»!اند؟ به چه آاری مشغول بوده«در تمام اين دوران ه . عملی نيست ای برای بی شناخت، زمينه بيانی ديگر به ای پل

ر ه ب ذار ب اج «ای گ رج ع ست »ب م ني ه . ه نفكری آ ا روش اتفاقه »شناخت« ه شرآت جدی مو ای دارد، خود را در هر مرحل ، ظف ب

. داند در تعيين سرنوشت ملتش میو همياری اساسیوده دانيم چنين خواهد شد ـ چون ت اين آه ما می ين ب ا بحال چن

ت ار اس نفكر ـ از ب سئوليت روش نگين م اه س ر پايگ ا ه ری ب فكد نمی ن از طرفی . آاه نفكر است روش ه درستی روش انی ب ه فكر زم آ

ذرد، حساس باشد ش می ی مسئوليت نسبت به جرياناتی آه در حوزه . گان به تعريفی ه ممكن است شناخت ندا در آنار هم ستد آ ايی باي شته ه

اوت باشند، متوهم باشند شناسند يا اصال تف ا را ن نفكر . ه حضور روش امكانی - خود– مزين است آه به زينت شناخت نيز تعهد و مسئولی م

امی دردشان، درد بی ه تم ا است برای مردمی آ ری و ن اهی از خب آگ . تاريخ است

ی اريخ را نم ش ت ردم را از آوش ا م سند ت ر نوي رای تغيي بذرانی تاريخ را برای وقت . ای ـ باز دارند سرنوشتشان ـ با هر بهانه گ

و در كذيب نمی نويسند، برای تعريف و ت نمی رای البيرنت ت سند، ب نويا ش تاريخ را می . نويسند ها هم نمی توی آتابخانه ا ب سند ت ناخت آن، نوي

د وگيری آنن رارش جل ده از تك ه عه ا ب م، تنه ن مه نفكر و اي ی روش

٤

يله مسئولی است آه بجز شجاع م وس و ی دست دارد ت، شناخت را هس ای آه خيلی در شرايط ويژه اهوی ب يچ ها در هي رای ه يج « يار ب و گ

ج وند می»وي هش شان دادن نمون ا ن اريخی ، ب ای ت ردم و ه اری م ه ي بی شان م تابد ملت ل . ش ين دلي ه هم ناخت دارد، ب ه ش نفكری آ روش

ی ايی و ب ه در تنه ال مردمی آ سئوليتش در قب ه م ك چرخ ری، ي ی خبی راری را دور م ت تك شتر اس د، بي ه. زن نفك وظيف سئول، ی روش ر م

دی، وحضور ج ی و اآتي دان عمل امی مي ان در تم ه امك ايی است آ ه . وجود داردها حضور درآن

ناخت اری از ش ه ب ا آول نفكران ب ود روش رار ب ر ق از اگردم ی مبارزا صحنه رای دست ت م ردم ب ه م افتن ب وق ي ساالری، حق

اه و دنيت، رف هروندی، م د …ش ت آنن د ،غيب ه باي سانی آ ين آ اولسكيوها، ها، ولترها، ژان لهشدند، گالي نشين می خانه ژاك روسوها، منت

روشنفكرانی هستند آه با حضورشان در سيل …ها و برتولت برشت ان ساز رشد، زمينه ها تمامی صحنه ونی جه ه ترقی و دگرگ ه ب از آهن

. اند نو شدهی عمل مشخص ر صحنه د های عصر روشنگری اگر فروغ

اعی حضور نمی ان غرب اجتم د، جه ه از می نيافتن ن گون ست اي توانا قرون وسطا ه ش ه، ب ذارد فاصله گرفت ای بگ دن پ ان . هراه تم اروپائي

ه ست ب دن، نخ اروان تم صرف آ رای ت تند ب از داش ناخت ني ن . ش ايسيون از همان دوران شناخت هم رون وسطا و انكيزي از ، وحشتناك ق

ه و و، گاليل و برون ر، جوردان ك، آپل نگران راه آوپرني ر روش ديگ . آغاز شده است آگاهیآزادی ونگری م صر روش ه ع يدن ب رای رس ز ب روغ ا ني ه ف ای ب هروغ . ياز داريم بسياری ن ا متاسفانه ف ی های م ا خيل ر ي هاشان در زنجي

ا د د، ي رو مردن ايی ف ا در تنه ر غربت ترورهای دولتی جان باختند، يب د غري رب دق آردن ه؛ غ ا آگاهان ه ام اندن، ب تن و شناس ا نوش بسئوليت ی م ود م رای خ ه ب ناخته ی آ د ش ادار ماندن د، وف شان، . ان ام اي پي

م تج ه می بخصوص آنانی آه اين روزها را ه اندن رب اری رس د، ي آنندين «خبری ناشی از نجير سانسور و بی است آه در ز شهروندانیبه

٥

ل در ر عق ل م »براب م. رود ی تحلي ز ه ا را ني ه م ستند آ ان ه ه اين ب . خوانند به ملتمان فرا میتر ندن جدیناخت بيشتر و ياری رساش

ناخ هش ی ت، زمين شتر و عمل ضور بي ر ی ح ام ت در تمدن های مبارزات صحنه ه در . دمی است ی و مر م سانی آ ستند آ م ني آ

شان قرار عملی ی بی هاشان، شناخت را بهانه خودخواهی »برج عاج « !از اين دسته نباشيم. اند داده

ميالدی ٢٠٠١نادره افشاری ـ بهار سال

٦

يادداشت اول

ی از اریيك ان بيم ا ايراني ی م ای فرهنگ ع ،ه م جوام ايد ه ش

ر صی از قی ش ف مشخ ه تعري ت آ ن اس د«اي داريم»نق د و ن و نقا واژه ی را ب ك و ض بررس ی، متل ر نف ايی نظي ر ه ردن براب ايع آ

ی ه ب،ريمگي م د آ سانی باش ا آ ه ب د در رابط ه نق شی «خصوص آ ري تنها سن و سال است و متاسفانه . دارند »گيسی خاآستری « يا »سپيد

رای اصالت می آه به يك حرف يا يك شخصيت و ـ فقط ب بخشد، و تداری وارد ای يا تازه آنند جوان مانده اين آه خيال می آاری ـ اجازه ن

ا و و گفت بحث و ب ر «گ ران دي ه »پي واداران « شوی، آ قلمت را »هی كنند، م ارت ش ی آ سور فيزيك ا سان ا ت اه حت یو گ ز برم د خي . دارن

رات سير نظ ل و تف ی، تحلي اد، بررس د، انتق شخص نق وع م موض . روال است برهمينتادگان دنيای سياست، ادب و فرهنگ ما هماف جا

ی ن ه معن د ب شتر ،فی نيست اما نق م بي ی فه ه معن م » من « ب ها شعاری ،ستني اب، نوشته ي تن، آت آه تنها بررسی و شكافتن يك م

ه ر از زاوي ه اگ ن است آ ت، روش ده اس بهم مان ر ای م ود و اگ ر ش ترد و خاك شرايط موجود دگاهی در گ ژهدي ابی وي ه ارزي يده ب ای رس

ش . تر شود است، مشخص ود، از نظر من اين است آه اگر اثری نقد نسنده آارش را آامل و اعتباری ندارد و معنی آن، اي ه نوي ن نيست آ

ه آسی او و ب ، به پايان برده است عيب بی لكه تنها به اين معنا است آا . اش اظهار نظری بكند تا درباره ، است آارش را جدی نگرفته ا تنه ي

ه ه«ب ه ب ه« و »ب ه چ رده »چ سنده آ ی ب ا ب د، ي ا از آ ان ارش اعتن ند به همين دليل هم اگر آسانی . اند گذشته ا را خواندن اری از م د آ و نق

ه نفی و تهمت شان از نقد ـ ب آردند ـ حتا اگر با همان دريافت ناشيانه اء آنانی را آه بی تواند توجه هم پرداختند، باز غنيمتی است و می اعتن

ده ل موضوع رد ش د از آ ب آن د، جل شهان ه و اندي شتری را ب ای بي ه . بازار نقد و بررسی بكشاند

٧

ا در ،آنم اشتباهی می »من«اگر يا برداشت غلطی دارم، تنهار و آرا ه محك زده می برخورد با افك اگون است آ واال ،شوم ی گون

م نيست هميشه درست می در تنهايی خودم »من«آه گويم، و آسی ه .آه خطی ـ حتا به اشتباه ـ زير ادعاهايم بكشد

ی اصغر حاج نقد و بررسی آتاب يد عل رای من س جوادی بی م را بزنم ای است تا حرف ها بهانه نت ه و از آل ويی و نظري ردازی گ پ

. بپرهيزمر اين را هم بخوبی می سانی نظي ه آ م آ ی دان اصغر حاج عل

ده »استبداد« در مبارزه با جوادی آه اين همه سال سيد ن جنگي د، اي انق« شيده ش»ح د آ ه نق شان ب ه نظرات د آ ل ،ود را دارن ه دلي م ب ها و هم به دليل معدلی آه برای سال ، دارند که شايد » ای وجهه« ار ه ک

ه سياسی، ژورناليستی و قلمی د رده ثبت آ شان شان در آارنام سل . ان نا ل از م سل قب ا و ن شان ـ در دوران فراموش نمی م ه اي د آ وی آن پهل

تساهل ی فرهنگ خجسته« را داشت آه با همان »هامتش«دوم ـ اين شاده نامه »صبو مدارا طلبی عاری از تع سد، ی سرگ اه بنوي ه ش ای ب

اعتراض و انقالب ملت ش را ـ در صورت نشنيدن صدای و سرنوشتد زد آن ی د،ـ گوش ه خيل انی آ ان زم ت هم وهم رس ر در ت ای ديگ هدئولوژی ی اي ای وارادات ان و ه ر و ج ر س ر س ان را ب ه و خانم خان

ی «انقالب مثال فرهنگی چين يا ان ذهن سه »نوسازی جه تونگ مائوتیدا تند و م ه . گذاش ری آ سان ديگ ا آ ه«ي ثال را اس»تقي باب م

ان انقالبی ،مبارزاتشان ساخته بودند دو بعد هم با تغييرات جوی ناگهه همين. درآمدند آتشه از آب انی آ ه «طور در زم شاعران الل ی هم

د ر بودن ی»و آ س و همگ ان عك ی ش ا خمين اه ن اهی را در م ان آگ شه امپرياليستی امام ضد است مبارزات ضد و برای ديدند می كبارشان يقنيد و در » اسالمی «صدای پای فاشيسم یجواد دراندند، سيد می را شه شاده نام ينه ای سرگ ام س ه تم ه ب ت مطلق ام و والي ان ام ه، ی چاآ فقي

رد زد آ سم را گوش ر فاشي ای من آن،خط ه در پ م ن ل و در ه قر ين زي وت و امن زم ای خل ار،ه ه در چه هراهی آ ك آ ا ملت ي ٣٥ ب

م ر جمعيت ه ه ميليون نف ان در ل ه چن ام «ل ستی ام انقالب ضدامپريالي

٨

پخت آش رشته می ی امريكا يرامون سفارت اشغال شده در پ »خمينی . آشيد و هوار میه نسلی د به عنوان فردی از من ا تجرب ايی ديگر از يگر و ب ه

ود ی خ ازه م شان اج واهم اي اده خ دور از اف ه ب ا آ صيته و شخو گو باز شود و بدهند باب اين گفت اجازه های دوستدارانشان پرستی

ع ه واق ه ب ا آ سل م سل فرصت«ن وخته ن ای س اره»ه ت، در ب ی اسی از چيز. تانه بنشيند به يك بررسی دوس كرانشاننظرات ايشان و همف

ه شد؛ شايد دريچه ايشان فراموش نخواهد کارنامه ی ای باشد به اين آده ب نسل م ما ـ به جای اين آه فقط شنونده و تائيد آنن اشد ـ تفحصی ه

ه ات در آن ر«ی نظري ران دي د»پي ره! بكن ايد گ از ش ايی ب ه ه شوند آه اند هنوز ناگشوده مانده اب ای و شايد هم بهان از آردن ب رای ب شود ب

ع نمی ميان اير گو و گفت ه واق ه ب د چرا انيانی آ ان دانن ه هموطن ا ب م !همين! رنوشت شومی دچار شده است؟چنين س

٩

نقد در نقد

رده است یجواد سيد اصغر حاج علی اخيرا شر آ ابی منت آت

ن ]انیرفسنج[«به نام د ش و باي ه از ن ائنی آ ادآور »اخت خ اب ي ام آت نه ام آتابی است معروف ب د شناخت مح«ن و باي ه از ن امبری آ د، پي »م

يح و[ و، ذب ل گئورگي صوری يرژي م]اهللا من غ و ه ان جي نفش زم ای ب هان دوران در رد دی در هم اب و آخون ده در آن آت رح ش رات ط نظ

ی د ب الم تردي اريخ اس ازبينی در ت ه ب رده با . هرگون تباه نك ر اش م اگ شی از م معمم ان ه ان زم سته «هم سل خج می ی ن ر هاش ی اآب عل

ه چاپ در رد »رفسنجانی بهرمانی اب ب نظرات طرح شده در آن آت . همت گماشت»محمد، پيامبر شناخته شده«ای با عنوان جزوه

جوادی خود سوالی سيد چرايی انتخاب اين نام از سوی حاج يشان خواسته است شايد ا . ما هنوز پاسخی برای آن نيافته است آه من

ذهبی با شبيه سازی نام آن دو آتاب های آن دوران ـ در ذهن خرده مه ثير شدهآه اين روزها ديگر به چندين و چند فرقه تك م ب د ـ نقبی ه ان

ه »هياهوی بسيار برای هيچ «تاريخ د آ علمای شيعی بزند و تاآيد آند »محمد«خود اره باي م دوب ه آ چه برسد ،شناخت را ه د دست ب خون

در تاريخ معاصر »خيانت«چندمی نظير رفسنجانی آه تنها با صفت ! داند؟ آسی چه می! ثبت شده استايران

ه صورت جزوه اين آتاب ه ب ش آ ی منت م حجم و تحليل ر ای آاب ی آت د و بررس ه نق ت، ب ده اس ران «ش ور از بح سنجانی »عب رف

ت ه اس سنده. پرداخت ه نوي ه دو نام شتر ب اباوی بي ور از «ل آت عبته، بعضی از خيانت نظر »خائن شناخته شده « اين »بحران های داش

ودش اطرات خ ر بزناو را از خ اه س ر گ اريخ معاص ف ت ای مختل ه . نشان داده استايران

اج يد ح م س ی ه اهی تحليل ويی نگ وادی از س رد ج ه عملك بان بين اكیآخوندهای غيرمعمم داشته است، تا تفكي ن دو جري ذهبی ي م

١٠

تانه وزنه. رده باشد اسالمی آ موسس حكومت م دوس شان ه ل اي ی تماي .آند سنگينی می»گروه دوم«به سمت

ود از « ارت ب ذهبی گروه دوم از اين دو طيف، عب روه م ای گود وزه ب ه از ح ه ن ت آ طالح روحاني ه اص سوت ب ه در آ ن . و ن اي

بس چنان آه مدت قليلی پس از ان طيف، قبل از انقالب و هم الب، مل قه ر هم روه به آت و شلوار و آفش و آراوات بودند، نظي ن ی گ های ف

وآر ا تكن االر ي ازار مملكتس ه ب ردم آوچ اير م ابق،ات و س ی ه در سه ل ب ن «سياسی و فعاليت اجتماعی آنها خط و نشانی از تماي ام دي ادغ

ديگر »و دولت راری احك در يك شكيل جمهوری و برق ام شريعت و ته اسالمی ی در فرمول ب ه خمين ه يك « صورتی آ م، ن ه آ ه يك آلم ن

)١(» . وجود نداشت،مطرح آرده بودد خو »آلمه زياده رای نظي ويژه بعد هم با تفكيك شخصيت ان، ب مهدی بازرگ

حبيب سامی و کاظم فرد اين جريان در آنار »ترين برجسته«عنوان ردن اهللا سته آ ه برج ان ب ادروان « پيم تثنائی ش ش اس انینق » طالقدارا طلبی عاری با فرهنگ خجسته « آه تداخته اس پر ساهل و م ی ت

ا در ملبس ب هرچند در ظاهر…از تعصب ود، ام اس طيف اول ب ه لب )٢(» .ی تفكر و مشی سياسی طيف دوم متمايل بود به شيوهباطن

اب ايشان هم ين آت ين در جای ديگری از هم ين ،چن ق ب تفريوع يكی در اين دو طيف را ا عدم ن اور ي شان و ديگر در ب پوشش اي

ن دو «. است سالم فقاهتی ارزيابی آرده به ا باورشان روه اول از اي گه چه در طيف عبارت بود از گروه آخوندها يا باصطالح روحانيت آ

اطن اس ب ه در لب ه و چ ا و عمام ی عب اهر يعن اس ظ الم ،لب ی اس يعنديگر ،ومت ام شريعت در قالب دولت و حكفقاهتی و اجرای احك ا يك ب

ه ترين و نزديك فعال. عنان بودند رای و هم هم روه ب ترين افراد اين گه شتی و خامن سنجانی و به د رف د، بان د او احم ی و فرزن ای و خمين

)٣(» .اردبيلی و باهنر بودن دو طيف موسس جمهوری اسالم ين اي ين در اينكه ب ی، چن

ه زاويه ا وضع ب د د »شكل «ی گشادی وجود دارد ي يگری است، بايروه طيف «ها و رفتار ها، گفته ه نوشت گفت آه متاسفانه اعم »دوميا گ

١١

ت يد از آي ر س ی نظي دی الله ر مه انی نظي انی و مهندس ود طالق محمان [اهللا پايدار دآترهايی نظير حبيب اهللا سحابی و بازرگان و عزت ]پيم

ريعتی و عب ی ش ف و عل ن طي ران اي روش و ديگ و،دالكريم س ری تئیديگ ت م د ری را ثاب اب . آن ن آت ول اي ن در ط ه م يد آ واهم آوش خن دو طيف تشابه دگاهی اي اوت را های دي رغم تف های ظاهری و ـ عليده فري ورد موضوع مشخص بن اهتی و اجرای ا«ی آن ـ در م سالم فق

شان و شيوه»احكام شريعت در قالب دولت و حكومت ه ی نگرش اي بم يشانراندموضوع انسان و به خصوص دگ ر جستجو و از همه مه ت

فانه . های دين حكومتی را نشان بدهم پژوهش در پايه و و باز هم متاسسب ا ر برچ ن گ گ و روغ ای رن وزه ه ايش ای را دار غيرح از نم

ار، ها و شعارهای طيف دوم بيرونی حرف نش، رفت يم، در م حذف آندگاه رش و دي المی نگ وری اس س جمه ف موس ن دو طي او اي ت تف

ه چندانی ـ دست م ب ه آ ی آ يد جوادی آن آيفيت رده است ـ س شاهده آ م . بينيم نمی

ه نم آ د آ د تاآي ار شوم برای ورود به اين بحث باي يكی از آثردم های ضداس در جنبش دخالت علمای دين تبدادی و ضداستعماری م

ر لباسی ا ه ران ب ال،اي ی اس ه ته ارزات، در نتيج ن مب ردن اي ميزه آوای آزادی خواست آردن تماميت ی از محت ه های مردمی و مل خواهان

به اين دليل بسيار واضح آه . توده اسها ب و ضد استثماری اين جنبش هروندان ان ی ايرانش وغ حكومتي ايی از ي رای ره ی ب ر تالش و ه

و ن حك ود در دي ب موج ل فري ه دلي رده است ـ ب ان آ ا شرآاش متی يبش ن جن ی ـ اي واره حكومت دين ا هم ومتگران از سو ه ی شرآای حك

. و به غارت رفته است شده مصادره]يعنی علمای دينی[ آه ماليان را بعدها چند ماه پس ]رژی[ تنباآو ی جنبش تجربه

ين نم از گسترش قيام ه به ميدان آشاند، يكی از هم بيه . هاست ون ا ش مان در دوران وی مالي ر از س ورتی پيگيرت ه ص ه را ب ين تجرب هم

شروطه الب م تهم ه انق م داش البدر اي. اي ری از ن انق ا اث هرجاه ترقی ا گ سه خواهی، روشنگری، حت ر فران ه انقالب آبي و زدن ب پهل

امی روحانيت خورد، درست همان به چشم می ان تم ه فغ جايی است آ

١٢

شروطه« واه م ت »خ شانده اس شان آ ع ضديت ه موض . را درآورده، بو ، آه از اساس »خواه مشروعه«حال و روز علمای م و مشخص معل

. استا همين« افی است ي ه از اعتراضات ضد قدر آ دآوری شود آ

ه آه حت رژی شار عهدنام ل از انت ه ا يك هفته قب ه شده، ب از سر گرفتزرگ جوشش عظيم تبد د ب ا ورود مجته رزا حسن [يل شده است، ت مي

ی سه در اين فاصله… به صحنه، سه ماه و نيم فاصله است ]شيرازیان نمی شواهد ب ماه و نيم د سياری در ميان است آه اصوال مالي خواهن

)٤(» .خود را با حكومت طرف آنندشان » های انحصاری تاريخ روايت«و متاسفانه ده ن ن دهن ی اي

اريخ است آه سان اسالم ت ام نوي ه ن اآو را ب بش تنب يد [زده، آل جن سرده ]حسن ه آ د ميرزای شيرازی قبال بش . ان ودگی جن ه آل ن گون های ايرن مل ك ق صوص در ي ران ـ بخ ردم اي صل ی م ر ـ در سرف اخي

ورش ه٥٧ش يد، و نتيج ود رس ه اوج خ ار ب يدن ی آ درت رس ه ق بال ود، و راديك يعه ب ری ش ان رهب ش متولي ونريزترين بخ رين و خ تيم چشم می شان همين است آه به آارنامه ه تعريفی ديگر . بين ام «ب قيكوه تمنش ا»د مل ران در س ه ٥٧ل اي ه م آ شدگفت ايی از ي رای ره ب

ظاهرا » و دخالت خارجيان در امور مملكتی زنجير استبداد سلطنتی «ره ت چه د اس تبدادی و ض د اس ت، ای ض ی عماری داش اهيتش را خيل م

شان داد ا و ،زود ن يد ب ورد گفتگوی س ر دو طيف م رفتن ه درت گ قرهجوادی، ه چه سانی، ضد زن و ضد آزادی و یای واژگون ضد ان

:چرا آهبه منصه ی ظهور رساند، آگاهی اش را ذهبی « ت م وع آن[حكوم ر ن صر ]از ه ل عن ط حام ه فق نه در عين اختناق، ب ر ذات خود حال لك ا ب اه ار ـ بن ه ـ پايگ تجاع، آهن

وآوری و خصم بی انديشی و پاسدار جمود ه نوجويی و ن امان هر گون ) ٥(» .است

ر م در ش ان ه ورش آت مالي ر و ٥٧ش كلی فراگي ه ش بائيز سریسرتا اه محرم پ ا از م ه ديگر ـ درست ٥٧ تقريب انی آ زمو . شد تمامی سنگرهای مبارزاتی را تصرف آرده بودند ـ آغاز مردم

١٣

ن انيون اي ضور روح يل ح اه س ه ناگ ه ب ود آ ه ب ق گون از طريه مطبوعاتی و آگهیهای اطالعيه از ترهاشان و جوان ای های روزنام

ه ديگر طريق شرآت ارزاتی آ ه ،خطری نداشت در مب ا نظامی آ باه« م گر»ش د آن ه از ش ود، آغ ه ب ن . يخت الب«و اي اره »انق ه يكب ب

ر دو محور عبای اسالمی پوشيد و با اين آه شعارها آزادی « بيشتر بری فرصت چر می »و استقالل د، از سوی رهب ه دو خي طلب شيعه ب

م »حكومت اسالمی «ی تكميلی واژه ان ش نيز آلوده شد، و بعد ه د هم .ايم مان تجربه آرده آه همگی

يد ران در «جوادی به بيان درست س ردم اي ل ١٠٠م سال قبانون را انقالب برپا آ ايگزين حكومت ردند تا حكومت و حاآميت ق ج

ران . و شاه آنند ی مال و استبداد خودآامه ل از در قانون مدنی اي ا قب تر و سنگسار وج ١٣٥٧انقالب بهمن ود حد شرعی و شالق و تعزي

ت یچ. نداش ه م ه گون ه هم ود آ الب ش ان در انق ردم جه ا و ی م هبش ود جن ای خ ب،ه ذف طال ام ارزش ح ه نظ ای آهن اد ه و ايجران های مبتنی بر نيازه ارزش ا در اي ردم ،ای زمان خود هستند، ام م

ابقه ا س ارزه١٠٠ی ب ال مب رد س انون و ط ت ق رای آزادی و حاآمي به از نظام سيگرايی بنيادهای خودآامگی و مطلق اسی آشور، دست ب

ی واليت قهری آخوند را بر جان و برای اين آه قالده زنند انقالب می د » ؟!مال خود و هستی و حيات و وطن خود و بر گردن خود بگذارن

)٦ ( ل واضح من ا دلي ل و هزاره ين دلي ه هم ه ب اريخی و تجرب ت

ن تن ،ی ديگر شده ار پ ا جم در يك دوره ها با اين اميد آه برای ب ی تقريبی تنبا]رژی[ه ـ نهضت سال١٠٠ ت، آو، انقالب مشروطه، مل آردن نفامو ق ران ٥٧ ي ردم اي بش م ار جن ن ب ين سرنوشت شومی ـ اي ه چن ب

ران را های جن آنم آلودگی دچار نشود، سعی می ی درون اي ه بش فعل آام ی اصالح«ن ه است »طلب ود گرفت ه خ ا ، ب ه ب ا و فاآت نمون ای ه هاريخیم ن ر شخص ت دهم، و اي شان ب ن ن ر اي ه اگ دهم آ شان ب م ن ا ه

بش ده است چنجن ده ش ون نمايان ا آن ه ت ودگی،ان آ ن آل ا اي يش ب ا پ ه

١٤

ن ای را تكرار خو همان تجربه برود، ما ام اي ه در تم ١٠٠اهيم آرد آ . ايم تكرار آردهسال

ران از واقعيت اين است آه تنها با پااليش جنبش ملی مردم ايان ها ودگیآل ران و ايراني ه اي بش توان می ی مذهبی است آ د آليت جن ن

انون فعلی درون ايران را دنيت، ق نجات داده، راهی به سوی تمدن، مه ر بياني ی ب ی مبتن انی اساس تقالل، آزادی، ی جه شر، اس وق ب حق

هر تالش ديگری. شهروندی باز آنند ملی و عرفی و حقوق حکومتیه ه چرخه ی يك جز اين، ياری رساندن ب اريخی است آهن در و ،ی ت

م آن ، فرستادن نسلی ديگر و مردمی ديگر به قربانگاه نهايت حاال ه . ی سوم آغاز شده است آه هزاره

ا بررسی نظرات ار را ب ن آ روه طيف «اي ا گ از »دومي آغی اخص م ه ش نم آ ول آ ه ق ای آن ب اجه يد ح يد س وادی، س ود ج محم

اهللا سحابی و و علی شريعتی و عزت و مهدی بازرگان طالقانی است !اهللا پيمان و اين روزها هم البد عبدالكريم سروش حبيب

رات شتر نظ ی بي رای بررس ف دوم«ب وع »طي و موضشخص دم ت«م ت ع ن در دول ام دي ه ادغ شان ب ل اي گ « و »ماي فرهنف، نگاهی »طلبی عاری از تعصب تساهل و مدارا ی خجسته اين طي

ا آنيم به گفته می دهای آرده و عمل ه ن آخون ن طيف و اي ای سران ايا[ رمعمم]تقريب اه ، غي ا نظرگ ه واقع يم آ ا ببين ورد ت شان در م ای اي ه

شخص وع م ت «موض ن در حكوم يد »دي اج س ت ح ا درياف در ب چق : جوادی حاج سيدطيف دومی آه به بيان ! زاويه داردجوادی

نا گرا و مخالف خشونت و اما اعتدال رادی مذهبی اف …« آشدی م ا قانونمن ی ب صادی و سياس اعی و اقت د[سائل اجتم ا ا]بودن م

رای »ی ابزاری از دين استفاده«خالف طيف انحصارگرا، طالب بر ب )٧(» .رسيدن به قدرت و در انحصار درآوردن آن نبود

ن طيف ـ در ن تثنای اي ی در رابطه با تنها اس وع پوشش ـ يعنن مالی ايد گفت آه قرا ب محمود طالقانی سيد درن «ر گرفتن اي در »م

تثنايی مههايی نظير رفته آنار فرنگ اقی اس ا دی بازرگان، اگر اتف تنهل ضرورت در فرم لباس ه دلي انی و شرايطی نبوده باشد، حتما ب زم

١٥

،آرده است ابودی می تهديد به ن ه است آه آليت اسالم در ايران را بودم و نه اختالفی ديدگاهی دينی نظي با فه يد مجته ی از روح ر س اهللا خمين

! ی دين و حكومت و رابطه»حكومت اسالمی«موضوع مشخص م شان ه اتی اي وهای تبليغ ت ش ه حكوم دای دوران ب در ابت

ر فضای ٥٧ در سال »طيف اول «رسيدن اآم ب بيشتر به دليل جو حا نگرشی اصولی جامع وق ه بوده است، ت ه حق و حق ا شهروندان ب بی و ،نديشه و باور گونه تنوع در ا همه و تعريفی جدی از حكومت مل

ی يوه. عرف ی آن ش م و مفت م ـ معل ه ه ار دوگان ال سيدی رفت بجز امثر و ـ نوشته »طيف اول«اهللا خمينی در روح ا تكثي ا و باره های باره

ده اپ ش د چ دی ی تجدي ريعتی، ج ی ش ال عل رين، راديك رين و ت ت . است» طيف دوماز«گراترين تئوريسين حكومت اسالمی اصول

عناصر طيف دوم در يكی از همين به عنوان نمونه شريعتی . امام، در آنار قدرت اجرايی نيست «:نويسد آتاب امت و امامتش می

اآم منوعی ه. پيوند با دولت نيست پيمان و هم هم سازی با سياست حه را داراست مسئول او خود . ندارد ری يت مستقيم سياست جامع و رهب

ستقيم ارجی ام ت خ گ، سياس ش، فرهن صاد، ارت ور ی و ادارهقت اميس يعنی امام، هم رئيس دولت است ،داخلی جامعه با اوست م رئ و ه

) ٨(» …حكومتژا «يا يك د،افراد يك امت از هر رنگ و خون و خاك و ن

د و در عين گونه می ر [حال در انديشند و ايمانی يكسان دارن يك ]براباعی شترك اجتم ری م درهب د دارن ری امت … تعه ام[ رهب د ]ام متعه

ه چو نيست آه هم سئول برنام ا م ا ي شما و «ی ن رئيس جمهور امريكو ابق ذوق و »رادي ليقه مط سند و س شتری پ د ی م ل آن ا عم د و تعه ه

ادی و ی و ش ا خوش ه تنه دارد آ ورداری«ن راد …»برخ ه اف به می ،اش ببخشد جامعه ه بلك د است آ د و متعه ه ر …خواه ه جامع ا بن تكامل ، رهبری آند »تكامل«سوی راد حتا اگر اي ه قيمت رنج اف ب ) ٩(» .باشد

ن افاضات ٨٠٠رست و د يش از اي اپ معصومی « سال پ »پد ك در اوج ق سای آاتولي طايی آلي رون وس ه رت ق بيه ب اتی ش ا آلم ب

١٦

اك شاهای خطرن ين ان ريعتی، موضوع هم ی ش ه ی واليت « عل مطلقت ه و امام ای»فقي ن علم سيحی را اي ه م ی«گون ان اله سير »فرم تف

.آرد میو« ان س اپ اينوس صوم[م پ اپ مع ا پ ا ١١٩٨ (]ي ١٢١٦ تيالدی ه از او) م ين آ دترين و در ع ی از نيرومن وان يك ه عن ال ب حشن ی خ رين و ب م ت د رح اد ش سيحيت ي ای م رين روس واز ت ت، ج ه اس

:داشت ی اعالم م خودساخته»آيات«رقيب خود را در اين قدرت بیا « اپ[م ا پ ه ]ه ر آلي ا ب ت، ت رده اس امور آ د م ی را خداون

. حكومت آنيمرهای جهانمردمان و آشواپ« ست پ انی ني صيت روح ك شخ ط ي ه دارد ، فق ه وظيف بلك

) ١٠(» . بر پادشاهان نيز حكم براند]آه[ه د در زمين دم تعه ری حكومت اسالمی و ی مشخص ع رهب

ه موضوع سبت ب ام ن اه«ام ادی«و » رف ورداری« و »ش ك »برخ يت« ك»مل ا ي ست»امت « و حت ام ني ار و ارق ه آم ازی ب ه ، ني را آ چ

ا و ه لياقتی و يكی هم به دليل دزدی حكومت اسالمی ـ يكی به دليل بی ت انش برداش امعقول متولي ای ن ه ه ود، تجرب ت ـ خ ساب مل ی از ح

يزان اين ای است و نيازی نيست آه تاريخ را ورق بزنيم، تا از م زندهتالس اول اخ ا و چپ ويم ه اه ش ا آگ وز دا. ه ور هن تتن افی . غ داغ اس آ

ه است نگاهی سطحی ه ب ن پخت ی حكومت اسالمی دست آارنام ايوم سين مرح ه تئوري يم آ ا ببين دازيم ت ت بين ان حكوم ن متولي ار اي رفت

اد خونينی فقط گوشه «اسالمی ری را می »ای از گردب ه رهب د آ نماييعه ه در آاش رده است رنام نش رديف آ ط از ؛ی ننگي ه فق اری آ رفت

اتحين ي وی ف ه س سلط جويان ونين ت ار ك جنگ خ ل انتظ ذهبی قاب ی مران را در د در اي ر تول اه مه فانه گ ه متاس اعتی آ ه از جم ت و ن اس

والش رفتار با آ ؛شان دارند شناسنامه شوری فتح شده، با مردمش و ام ١٤٠٠ در نبردی نيمتی جنگی غ ،به عنوان يك غنيمت شگرف جنگی

. سالهن ملت »فاتحان «جهت نيست آه اين بی رای اي ا حقی ب اساسه ادی و در زمين اه، ش ورداری«ی رف ی»برخ ه دنشناس نم و هرگون

١٧

ن . ندنآ د آه تجويز هم می ندان چپاول و دزدی را نه تنها مشروع می ايوری الوه برتئ م، ع ه د وضعيت ه وم، ب سين مرح ن تئوري ای اي ل ه لي

ری اسالم و شيعه، ستم فكری رهب ين بافت و مكانيسم حاآم بر سي چنا هر شكلی دارد؛ چرا آه اين دين از اساس د و سازندگی ب ه تولي گون

ا ودش را تنه الف است و خ روه«مخ ده از» گ اب ش دا انتخ وی خ سدا «اش فقط چپاول ملت به دست شناساند آه وظيفه می دگان خ »برگزيايی ،است ه هر به ه . ب داي بهان م ه ا ی آن ه ه ناآج ردم است ب اد ت م آب »!حتا به قيمت رنج مردم «تكامل

سلمانان « الم، م د در صدر اس پاهی بودن ی س ال در. همگ سماره رت، ش پاهيان از اول هج سلمانان و س ر (١٠٠ی م اوز ) نف تج

روزی ها آه در طی جنگ ولی پس از آن ،آرد نمی ايی ( پي نصيب ) هزوده شد، بطوری رهمسلمانان شد، بر شما پاهيان اف ه در سال ی س آ

ی آه آخرين جنگ پيغمبر بود، شماره نهم هجرت، هنگام جنگ تبوك سلمانان پاهيان(م ه ) س وار و ١٠ب زار س يد ٢٠ه اده رس زار پي در . ه

ای راش ت خلف ر حكوم ی(دين اواخ ماره) دوران عل پاهيان ش ه ی س بن ر٣٠٠ زار ت يد ه ل دوره. س ی و در اواي ه ی بن مارهامي ط ش ی فق

) ١١(» هزار نفر بود٨٠ سپاهيان بصرهه حساب ملت ـ در »كامل ت بهشت « م ـ ب ومتی ه اسالم حك

رد اه س زارش آوت ين گ ه هم ران ب ی اي المی فعل وری اس مداران جمه : تصوير شده استروشنی

يس »زم«االسالم در گزارشی آه توسط حجت « سازمان رئه شد ران تهي ری شهر ته سه وهفرهنگی و هن ه جل ی علنی شورای ب

ران هر ته ه گردش ه ارائ ده و در روزنام نعكس ي ران م اپ ته ای چ ه : آه در جمهوری اسالمی ايرانشده، آمده است

ران ٦٥از % ٧٣ ـ ١ ت اي ون جمعي از نم ميلي د ی نم . خواننوان از نخ داد نم وان تع صالن ج ين مح ا در ب ت% ٨٦ه %١٧. اس

.خوانند فقط گاهی نماز میمردم

١٨

هزار دادخواست ١٠٠در تهران ) ١٣٧٨( در سال گذشته ـ٢ه طالق هزار آن ٤٢طالق به دادگستری تهران تسليم شده است آه ب

.انجاميده است در ميان دختران ميزان فاحشگی ) سال يك(ـ در همين مدت ٣ .افزايش يافته است) برابر٦يعنی بيش از % (٦٣٥ دبيرستانی

متوسط سن فاحشگی از ) سال همين يك ( ـ در همين مدت ٤ . سال آاهش يافته است٢٠ به سال٢٧

ته ٥ رخ خودآشی ـ ظرف سال گذش شان % ١٠٩ ن زايش ن اف .دهد می

ران ٦ اك در شهر ته زان مصرف تري ن ٥ متجاوز از ـ مي ت .است) هزار لول٢٦٦(

واد مخدر ٢٥٠ ـ هر سال ٧ ن م های انتظامی توسط نيرو ت .شود مصادره میه با معي[ون ايرانی زير خط فقر ميلي١٢ ـ ٨ ران و ن ارهای اي

) ١٢(» .آنند زندگی می]معيارهای جهانیه ن آ ل روش ن دلي ه اي ادرات و واردات «: ب ام ص روز تم ام

ام می آشور ان انج رد به دست روحاني رنج و . گي دم و ب از واردات گنار اقتصادی در تقريبا هيچ. میهای نظا تا سالح ت گرفته گوش ه آ گونه يك آيت شود يران انجام نمی ا ا آيت مگر آن آ از حق زاده اهللا اهللا ي

سيون ود آمي وردار ش ه برخ ای مربوط دگی . ه ان و زن روحانيادآور تجمالت و اسراف های نظام االسالم حجت اردر ي های های ميلي

) ١٣(» .امريكايی استران ]فعلی[دآتر سعيد شيرآوند استاد « در اقتصاد دانشگاه ته

سن و تگف صادی اي ار اقت ا خبرنگ ويی ب ااگ اد و زاده آق انع ايج ا را م هه شكل ا دانست گيری يك سيستم اقتصادی متناسب با شرايط جامع ی م

ده ه پدي ازاده «ی و با بيان اين مطلب آ ه دوره »آق وط ب ی پس از مربالب روزی انق ت پي ار داش ت، اظه م : اس ا ه شور م صاد آ ون اقت اآن

ه زاء مجموع انس و ناهماهن ای از اج ه نامتج ا زيرمجموع ای گ ب هت ارن اس ت نامتق ده اس م درآم ر در گ الف س ك آ كل ي ه ش ه ب … آ

١٩

در استقرار يك نظام …ها مانع تحقق انتظارات، خواسته »ها آقازاده« ) ١٤(» .اند اقتصادی دقيق و منظم شده

محمد برقعی »بهشت تكامل «چنين در رابطه با موضوع هم : نويسد می»ترين انقالب جهان سكسی«وان در گزارشی تحت عن

م « ل ه ورای نگهب در مقاب ع ش ه هرموق ان جمع ان و امام و دهند وا اسالما و وا ناموسا سرمی فرياد ،آورند فرصتی به دست می

ی داد و غالظ م وانين ش ورد ق ن م د در اي ه. گذرانن ران و رابط ی دختان در خوانند و از عد ناموسی می ا ولنگاری و بی پسران ر م آنترل زنن بدآاره هستند و ی زنان آ گويند آه گويی همه طوری سخن میغرباسر سرتی نامشروع دارند و فساد جنسی ی دختران جوان آن بچه همه

ه ت جامع ه اس رب را فراگرفت ه وی غ ت وظيف داران عف ن پاس ی ايد ين است آه نگذارند جامعه ا جامعه و ی ايران در چنين منجالبی بيفتر م آخ ان ه ورای نگهب تآورد ش ه ين دس ار اليح ه دو ب تن ی ر آن آ ف

ران صيدخت رای تح ی ب شور را رد م ارج از آ ه خ د ل ب ادا ،آنن ا مب ت . به خارج بروند و منحرف شونددختران ايرانی

است آه برای اولين بار مقامات رسمی آشور ن در حالی اي«ود شا و خ يع فح يوع وس ی صحبت از ش سی دفروش ودگی جن ر و آل

ه داير خان و روحانی رئيس دادگاه انقالب آرج، فاحشه آنند جامعه می اه انقالب و اين فاحشه . آند می وده خانه زير نظر دولت و دادگ ر ب داي

اران اند، نمی و حال هم آه آن روحانی را دستگير آرده ه همك گويند آسته توا نمی و اين آه اين امر ،؟ يا مشتريان آن !اند آسانی بوده او چه ن

شانه ،آار فردی باشد ) يك( ه ن ساد بلك در سطح وسيعی در ی رواج ف )١٥(» .و در سطح آشور است) اسالمی(مقامات دولت

ا س «١٣٧٩در سال واد همزمان ب ا م ارزه ب انی مب الروز جهواد مخدر در آشور در تهران اعالم شد مخدر زان مصرف م ه مي آ

اساس گزارشی بر. افته است آننده افزايش ي گرانای بسيار ن به اندازه ه ه در روزنام ران آ ا در ته د، تنه اپ ش اب چ ه ی انتخ ن ٥ روزان ت

ی صرف م اك م ود تري شيش، . ش صرف ح ه م ت آ الی اس ن در ح اي ن، آوآائين و ساير مواد مخدر نيز در پايتخت و ديگر شهرها هروئي

٢٠

بنا بر آمارهای رسمی حدود شمار معتادان در آشور . ار باالست بسيسيار ) است (ون نفر اعالم شده ميلي ٢ ادان را ب داد معت ان تع ی آگاه ول

رده ٨را دانند و حداقل آن بيشتر از اين می ر اعالم آ ون نف د ميلي » .ان)١٦ (

در ميالدی١٤٩٥و بازهم چند صد سال پيش از اين در سال ورانس دل الهی حكومشهر فل ه در آن ت ع د آ ا ش ر پ ه ای ب ر گون ه

: ممنوع اعالم شده بودانی مسيحيانشادمبرخورداری و شادی و وری « وانين جمه دايی «ق ريح و »خ ه تف ر گون ورانس ه فل

وان وانی «مشغوليتی را زير عن زن و . شمرد حرام می »حرآات حيان موظف و زن يفه داشتند بيشترين ايام هفته را روزه بگيرند وظ مرد

ياه بودند با مقنعه ا های س رزن ظ ر هرگون .هر شوند در آوی و ب ه اثه ظن ری آ ی«هن ی ب ر آن می»عفت پرده می ب ه آتش س ت، ب د رف . ش

ر نقاسی و مجسمه چنين ا ، بود آه صدها اث دار ايتالي تادان نام ار اس آ ) ١٧(» . از ميان رفت،ی سيما و پيكر زنان زيبا بود دهآه نماين

ومتی ر حك م اگ تی ه ه راس ت او ب ك حكوم ثال ي ی و م له مردمش »در قبال رفاه و برخورداری و شادی هدی هيچ تع «اسالمی

ر از اي تی بهت د، سرنوش ته باش ی نداش المی فعل ت اس ه در حكوم ن آ ! بر سر ملت ايران آمده است، در انتظار مردم آن آشور نيستايران

تان اما مهم ی دريافت »بهشت تكامل «تر از داس شريعتی علقهی ا يك دريافت فاز موضوع امامت و حكومت اسالمی است آه دقيق

ی به اين معنا آه شيعيان، است سلمانان ـ يعن بجز سه اصل اساسی مد توحيد و نبوت و معاد ـ به ه در دو اصل ابتكاری ديگر هم معتقدن آ

و چه چه در قرآن و چه سنت ،ی اسالمی مانده باقی جای اسناد هيچ آ نتی الم س ات اس خنی از آنرواي ه س ا نرفت ته انگ . اس ا بني زاران ام

، يعنی تسنن ،مذهب شيعه برای نمايش تفريق خودشان از اسالم سنتی زوده دو اصل عدل و امامت را هم ه به سه اصل قبلی اسالم اف د و ب ان . اند در تفسير از اسالم سنتی شدهاين ترتيب بانی نوعی بدعت

ه واع فرق ن ان ذهبی را بررسی البته من بنا ندارم آه اي های مه ،ی تشيع و تسنن دو فرقه علمای هر . آنم های اسالمی حتا ديگر فرق

٢١

ا اند نظرند، تحقيق آرده ی آافی در اين مورد صاحب به اندازه و مرتبد می »تحقيقاتشان«ی هم بر دامنه ه بگويم . افزاين ن است آ منظور ايت، و سياست از اصول ] دين[بری شيعه دخالت ره در حكومت، دول

س ك م ت و ي ذهب اس ن م ی اي يعیاساس م و ،لمان ش ال، معم ه مك چاورد و اصلی از نمی(!) محجب ا و اگر بي ذهبش ام تواند در اصول م

م . آند »تعطيل«اصول شيعه را سيری متوليان مذهب شيعه ه هر تفر سر موض ند، ب ارا »امامت «وع مشخص از دينشان داشته باش اجب

: چرا آه به قول همان تئوريسين مرحوم،گيری مشابهی دارند موضعم . در آنار قدرت اجرايی نيست امام« م ه ان و ه ا پيم د ب پيون

ست ت ني وعی ه. دول دارد من اآم ن ت ح ا سياس ازی ب ود. س او خقتصاد، و رهبری مستقيم ا يت مستقيم سياست جامعه را داراست مسئول

ارجی ت خ گ، سياس ش، فرهن ا داره و اارت ه ب ی جامع ور داخل ی امت يس دو ،اوس م رئ ام، ه ی ام ت يعن يس حكوم م رئ ت و ه ت اس » !ل

)١٨ ( دا شد اگر هم اتفاقا در اين ميا ان پي ن آسی نظير مهدی بازرگ

ن درگذشتش سال حكومت اسالمی ـ تا زما ی شانزده آه پس از تجربهن از حكومت های تازه ـ تئوری ودن دي ا تخصيص ای مبنی بر جدا ب ي

ه می مذهب به مسائل آن جهانی ع قرائ ارائ د، در واق ت خاصی از دهج، معمول و ا دريافت راي ه از اساس ب رده است آ تشيع را مطرح آ

شيع نتی از ت اوت دارس ان. د تف رش بازرگ ه نگ ا آ ن معن ه اي ه ب بشيع ع اسالم و آخرت موضو وآوری ،گرايی ت دعت و ن وعی ب خود نداد و ،است وعی ارت ذهب، ن ان م يعی متولي ان اسالمی و ش ه زب ا ب ي

. خروج از دين استان اي م از سوی مهدی بازرگ ازه از مذهب ه ،ن نوع قرائت ت

ز حكومت اسالمی مطرح شده است ی فاجعه پس از تجربه ه آمي و نا ود او در زم ه خ يد نی آ ت س ت موق يس دول وان رئ ه عن اهللا روح ب

ا راه ب ی هم رار »طيف اول«خمين سيون حكومت اسالمی ق در پوزير جهت . شتدا ه و تغيي م نگ اين تغيير زاوي ه از اساس اه ه ن آ ا اي بر امامت مثب ی ب شيع مبن ت و اصول ت ا در آلي ت، ام ری ،ت اس تغيي

٢٢

ی اد نم د ايج یآن وری و نم ه تئ تناد ب ا اس وان ب دی ت سين مه ای واپ هه ان، تجرب وقی، عي بازرگ ادی، حق ای م ر روزهه ی و ه الم ن ی اس

های و ديگر تجربه تحت حاآميت علمای شيعی ر ايران د حكومتی را ار چشم بست ی آن ناديده گرفت و بر اين تجربه ساله ١٤٠٠ .ی خونب

ها در قرائت اصلی از اصول مذهب يا مثال با طرح اين گونه تئوری . شيعه در حكومت ـ يعنی امامت ـ شك آرد

اه ناختن نظرگ رای ش س ب های انقالب و حكومت ينهای تئوريی شريعتی، مهدی با اسالمی هم يد نظير رفتگانی چون عل ان، س زرگ

ان، عزت محمود طالقانی و ماندگانی چون حبيب اهللا سحابی، اهللا پيمه در البيرن رانعبدالكريم سروش و ديگ وی الزم نيست آ و در ت ت ت

ازی ای باصطالح اصالح جوس ه ه ارج طلبان ل و خ شان در داخ ی اي رابطه درهای ايشان نگاهی به ديدگاه فقط آافی است .آشور گم شويم

طور و به ضوع مشخص حكومت دينی يا دين حكومتی بيندازيم با مو شان را ای اي وازی عملكرده ر بزنگم ژه اه در س ای وي ايد ه ه ش ای آ

ه يافته م حضور میی مرد در جبهه »بايد« يم آ اند، بررسی آنيم تا ببينن ساآن ايران »امت«ايشان اصوال چه تكاليفی برای وع با اي ه تن هم

شان از موض ور قائل هستند در دين و مذهب و با ا برداشت وع و اساسر می سان آ گمان با اين نگاه بی ! ملت ايران چيست؟ شان ت وان نقش اي ت

ورد د«را در م ت ع ن در دول ام دي ه ادغ شان ب وع »م تمايل و موضين وای ب تبداد«مشخص دع يد»آزادی و اس اور، وارس ه ب ه ب را آ چ

اج يد ح و س ن دو طي «: ادیج ين اي لی ب وای اص س فدع موس آه اختالف اساسی و دين نبود، بل جمهوری اسالمی، دعوای بين آفر

)١٩(» .بر سر استبداد و آزادی بودود يد محم یاز س روع م انی ش ی از طالق ه يك نم آ آ

نام« رين خوش ت »ت انيون در هيئ ف دوم« روح ت»طي وم . اس مرحردم برای تاآيد برعد طالقانی ه آزادی و م د و ساالری م باورش ب تاآي

ا اصل اساسی مذهب شيعه، سال مكررش بر همين يش ه از تاسيس پالمی وری اس الدر (جمه يدی١٣٣٤س اب ) خورش ه آت در مقدم

: حسين نائينی نوشت عالمه محمد»المله االمه و تنزيه تنبيه«

٢٣

ران، توح « وت پيغمب ا دع ادت تنه د در عب د در ذات و توحي يود ادت، ،نب د در عب د در ذات و توحي ه توحي ه و پاي ری و مقدم ی فك .ای بود برای توحيد در اطاعت عملی

ساوات« د آزادی و م ی و توحي ای خداشناس ين معن از همين . گيرد سرچشمه می اتم اين همان حقيقت اسالم است آه آئ ر خ پيغمب

ی ده م ه آن نامي ود ب ان ،ش ل و از مي ر و عم سليم اراده و فك ی ت يعن )٢٠(» .برداشتن هر مقاومت و مانعی

يعه انی دو اصل ش ر طالق ه تعبي ی امامت و عدل ب ه او يعن آه ها آن ساوات «را ب رده است »آزادی و م ه آ ژه ، ترجم اهيم وي ای مف

ه ل درك است، ن ا فرهنگ لغت شيعی و اسالمی قاب ا ب ه تنه دارند آ . ی اين دو واژه گير و جاافتاده مفاهيم مستند و همه

ي انی در هم اهطالق ارت آوت سليم «ی آزادی را ، واژهن عب تان برداشتن انعی بودن فكر و عمل و از مي سير » هر مقاومت و م تف

ی ت م ر حماي ر چت ا در زي ه تنه د آ ت از آن يعه و اطاع ری ش رهب . قابل دسترسی است»علمای عادل و عدول«

ادت «عدالت هم ی ، است »توحيد در ذات و توحيد در عب يعن به تعريفی ديگر تمام مسلمانان جهان .يگانگی در اطاعت هماهنگی و

،پرستند يك خدا را می »ثمار آنندگان و استثمار شوندگان است«اعم از د دی دارن ان واح ی ،ايم از م ه نم ك قبل ه ي د رو ب اه ،گزارن ك م در ي ! در اسالم»مساوات«ها همه يعنی گيرند و اين مشخص روزه می

ابير ن تع دالتدر اي اهيم ع ا از مف هاطلب اساس ر ن ه در اث ای آن . در ايران پيدا شده بود، خبری نيست گسترش مارآسيسم ا اي ه آم آ

تثمار در اسالم خود ی اس ساوات و نف رای م ی ب انی ـ چون دليل طالقی د ـ نم عارهای ياب ين ش ستی را اول اتی مارآسي د طبق عارهای ض ش

. آند تفسير و تعبير میاسالم و آخرين شعارهای مارآسيسمتآ« ه ي تفاده از جمل ز ضمن سوءاس انی ني ی معروف اهللا طالق

زی ی مالكيت در اسالم، به مبالغه گويی شگفت مارآس، در باره انگيرای هرآس، «: نويسد زند و می دست می تعداد و ب از هرآس بقدر اس

٢٤

اج در احتي ه»بق ن جمل عار ا اي عار ش رين ش الم و آخ ول اس )٢١(» .هاستسوسياليست

ه به اين دليل رو سم موج ما ی چهل شن آه در ايران ده رآسينفكری بيشتر پهنه و نظريات ضد استثماری آن های دانشجويی و روش

ران ارانش آن دوره اي انی و ي ود و طالق ده ب ب برا درنوردي رای عقد ناگزير از تحريف اس ،ی شعار نماندن از قافله . الم و اصول آن بودن

ريعتی ني ی ش ه عل د زچنانك ين ه ا هم ی عف، ب ب ل ن ابيطال را ابت« ست خداپرس ی »سوسيالي ب م ع . داد لق ريعتی و علدر واق ی ش

ساوات و آزادی ها می ديگران اين طيف با اين بازی آوشيدند مفاهيم مر عدل و امامت د اسال،را در براب م . ميزه آنن ين اواخر ه ا هم ا ت حتق از دين خل ازمان مجاه ه«س ی جامع ه ی ب دی طبق خن »ی توحي س

ری منتها اين توحيد ـ همانطور آه نوشتم ـ تنها به مفهوم رهب ،دران میه و واحد است ه ،يگانه، شعار يگانه، هدف يگانه و ايدئولوژی يگان ن

ن از عدالت به معنا و تفسير ضد استثماری ابيری از اي اجتماعی و تع . دست

دار «: در مثال ديگری ان (دآتر حبيب اهللا پاي ز ضمن ) پيم نير اي د ب ه تاآي ه آ ت «ن نكت ر جامعي دی، ازنظ الب محم داف، انق اه

دارد اريخ ن ه می »…نظيری در ت سد آ ا ظهور «: نوي ه ب ی اسالم همها و منابع اسالم، ثروت … عمال لغو گرديد های فئودالی انواع مالكيت

ارج الطين خ راف و س صاصی اش ك اخت ين را از تمل ی و زم طبيعه [رد بردگی و استثمار را عمال لغو آ ساخت و را آ هرگز اسالم ]زي

يچ توانست و نمی نمی ا ه د ب تثمار يك از نظام توان ر اس ی ب ،های مبتنا هر شكل ديگری دا داری، فئوداليسم و يا سرمايه يعنی برده ری و ي

) ٢٢(» … موافق باشدی تاريخی از استثمار در هر عصر و دورهان اسالم بخ الف نظر اين برخ اما متاسفانه ه متولي صوصگون

ناد ديگری دارد در رابطه با نظام اقتصادی و فلسفی اسالم، تاريخ اسه نق ه آه ب د نمون رده ل چن ا موضوع ب داری و تلقی فقط در رابطه ب

سنده می ه استثماری اسالم از انسان ب نم آ ه اگر آس است، در آ خان !يك حرف بس است

٢٥

ات رای رد نظري رد «ب د ب د ه ض د داری، ض ودالی و ض فئن از ديدگاه علمای طيف دوم، من مخصوصا »اری اسالم سرمايه د ايه ا نمون اريخی راه ی از هی ت امبر و حضرت عل ات پي ان حي ان زم م

ا »طيف دوم «آنم تا نشان بدهم آه اين جماعت نقل می شتر آرزوه بيه تا اين اند در دهان بانيان اسالم گذاشته های خودشان را و آرمان آه بت تواقعي الم موافق ه اس ر گون ا ه رده«ب ا ب سم و ي داری، فئوداليرمايه تثمار دا س ری از اس كل ديگ ر ش ا ه صر و ری و ي ر ع در ه . استناد آرده باشند»تاريخیی دوره

ر اصل ب ی خود در قرآن به نوبه « اطع رده ب دی ق داری تاآيد و ناشی از اراده ،گذاشته شده زيرا اين سنت، خواست مستقيم خداون

: شناخته شده استو مشيت خاص او ر خود ما چنين خواسته « ايم آه آسانی را به چندين درجه برت

ا يم، ت رار ده ران ق د از ديگ ويش درآورن ی خ ه بردگ ان را ب ».اين ) ٣١زخرف، (

ی خدا رزق بعضی از بندگان خود را « بر بعضی ديگر فزونا آن ا داده است، ام ه غالم اده را ب ده، زي زون ش ه رزقش اف ن آس آ

) ٧١نحل، (».، تا با او برابر شونددهد نمیدارد و مردی آزاد ای آه هيچ اختياری از آيا بنده « ه خود ن آ

ا رده م ا آ راوان عط ه او روزی ف كارا ب ان و آش م و پنه راي ه ه چ ) ٧٥نحل، (»آند، با هم يكسانند؟ ود انفاق میبخواهد از مال خ

ده « و دو نفر مرد، يكی بن ه سربار م اتوان آ الی ای گنگ و ناند خويش است و از هيچ راه، خيری به مالك خود نمی و ديگری رس

ه عدالت امر می ا مردی آزاد آه ب ستقيم است، آي د و در صراط م آن ) ٧٦نحل، (»دو نفر دارای حقوق متساوی هستند؟اين

ه « هر غالمی در صحاح سته از خود محمد نقل شده است آعالی بيرون آمده است، آه از صاحب خود بگريزد، از برائت خدای ت

ده د و بن ازش از ح د، نم ه باش ود گريخت اب خ زد ارب ه از ن ای آالی زيرا حق ،هايش باالتر نخواهد رفت شانه از و روزه تع ی غالم نم

) ٢٣(» .پذيرد و آنيز گريخته پا را نمی

٢٦

اب سكی در آت اولوويچ پطروشف ا پ ران«ايلي الم در اي »اسی سد م وال «: نوي الم اص ون اس اچ رده ب ی و ب الفتی داری بردگ مخ

ت، رده نداش سترش آن اصول ب الم و گ تقرار اس در داری پس از اس ) ٢٤(» . محفوظ و باقی ماندميان مسلمانان

ه« ه گفت ان ب رآن، غازي ربازان(ی ق اك )س ه وارد خ الم آ اسه ،شوند آفار می ا ب شند و ي حق دارند زنان و مردان غيرنظامی را بك

) ٢٥(» …ن و آودآان را بنده سازند زنا،بردگی بگيرنده اسارت و در غزوات مسلمين عليه آفار، قتل و غارت و ب «

آه در سال چنان ،بردگی بردن زن و فرزند مخالفان، امری مباح بود ود زمان[ششم هجرت ده ب امبر اسالم زن وز پي ه پس از آن ]ی آه هن آ

ه ا طايف امور جنگ ب صد آس م ا پان ه ب ن حارث د ب ذا زي دندی ج ،م شنج فند و صد زن و بچه هزار شتر و پ د . د اسير گرفتن هزار گوس بع

ی ين بن ه ب ذام و حضرت معلوم شد آ د [ج ان ]محم ه پيم د نام ای منعقر علی ]حضرت[ در شعبان همان سال …شده است ر سر با صد نف ب

ه رد قبيل ه ب عد حمل ی س صد ،ی بن د، پان ه بودن ه گريخت راد قبيل چون اف ) ٢٦(» .ار گوسفند غنيمت مسلمانان شدهز شتر و ده

يوه سالم، هم آنانی آه تاريخ ا ين ش ل ی نگرش اسالم چن ه مل بن را مغلوب را می ا اي م می شناسند، حتم ه ه ريختن طايف ه گ د آ ی دانن

دن تعطيالت »سعد بنی« رای گذران ه ب شالق، آ ن يالق و ق ثال ي ا م ه يپاه اسالم ا تنها به دليل خشونت س م د در رابطه ب شان، ه ين گراندي چن . بوده استوحشت ايشان از اسارت و بردگی

ه« ا قبيل ود، تنه ده ب رب مان ود در يث ه از يه ری آ ی معتب بدين .ها نيز ساخته شد آار آن ی خندق قريظه بود آه پس از واقعه بنی

ود آن ا ب ه بن تاويز آ ل دس ا از داخ ه را ه ه مدين شيان آ اری قري ه ي بان . بشتابندبودند، محاصره آرده ولی حضرت محمد با تدبيری در مي

فيان نرفتن ها نفاق انداخت آن اری ابوس ه ي ذالك پس . د و در نتيجه ب معرد، از اين رك آ ايوس شد و حصار را ت آه ابوسفيان از فتح مدينه م

سلمانان یم وی بن ه آ ه ب د، حمل ه آردن اری آ ستين آ ه و نخ قريظره ود محاص ره . ی آن ب ول ٢٥محاص شيد روز ط ز . آ ه ني ن قبيل اي

٢٧

الم دارايی خود را گذاشته ی ديگر حاضر شدند همچون دو قبيله و سين نمی ،از مدينه خارج شوند ا چه از آن ،خواست ولی محمد چن ه ه ب

ه واسطه فيان آين ان ای در دل داشت ی همداستانی با ابوس ابودی آن و ن . تدانس را باعث ازدياد شوآت اسالم و مرعوب آردن ديگران می

ی« صميم بن ن ت يم اي ه از ب ابقه[قريظ ل س ه دلي ه ]ی آن ب به ا طايف ا هم د، ت ل ش ای ی اوس متوس اطت روس ا وس ه ب اری آ ن رفتوقتی . ی ديگر شده بود، با آنان نيز بكار بسته شود با دو طايفه خزرج

ی آن ا از بن ود قر ه ر فرم د، پيغمب فاعت آردن ه ش ن «: يظ ی از م يكار ح ن آ م می روسای اوس را دري نم ك دان عمل ه. آ ت، ب رچه او گف

دانست چه، می ،معاذ را حكم قرار دارد بن سپس سعد ».خواهم آرد . دلی پرخون داردقريظه سعدبن معاذ از بنی]آه[

م سعد هم حدس و « امال تحقق بخشيد و حك ر را آ ل پيغمب ميبه و زن و فرزند آنان را تمام مردان قريظه را گردن بزنند ]آه[آرد . بين مسلمانان تقسيم شودگی بگيرند و تمام اموالشانبرد

ف دو طر ؟ زيرا هر!شود آرد ولی چه می،حكم ظالمانه بود «اذ عدبن مع ه داوری س اب ردن نه د گ ه. ده بودن ر هم الوه ب ن ع ا ی اي ه

سانی ب د مخالف شروط ان اطع ـ هرچن ا شدت عمل و تدابير ق اشد ـ امت انگزاری دول رای بني و [ب ل جمه ت مث المیدرس الزم و ]ری اس

ی روری م ود ض د . ش ده ش ودال آن دين گ ه چن ازار مدين ٧٠٠. در ب . گردن زدنداسته را يكی پس از ديگریيهودی تسليم شده و امان خو

رده ١٠٠٠ی اسيران مقتول را تا عده بعضی« د نفر ذآر آ . انرخالف حكميت ان ب ه از آن مي ان را ب ود زن ه ب ه گفت اذ آ سعدبن مع

د و آن زن ی ببرن بردگ ز گردن زدن »الفرطی حسن «د، يك زن را نيرگ ام م ا هنگ ه ت ود آ سته ب شه نش زد عاي ا او[ ن ود و ب ت]ب و و گف گ

شاده هنگامی آه نام او . كردمي ا گ ده را بردند، ب ی و خن ه سوی روي بود . قتلگاه رفت ن ب ام محاصره جرمش اي ه هنگ ی آ قريظه ی آوی بن

اب نگی پرت ودس رده ب ی. آ شه م د عاي اآنون: گوي وشت دين خ ی ب زنودم خويی و نيك رويی و خوش ده ب سی ندي ه . نف ه ب وقتی برخاست آ

٢٨

تم ه او گف رود، ب شتنگاه ب ده جواب می: آ ا خن شند، ب و را بك د ت خواهن ) ٢٧(» .برای من زندگی ارزشی ندارد: داد

ا «شعار « ون اخوه انم ا » المومن راه فی « ي دين ال اآ ه »ال البتذاهب ديگر ع آن نبود مان روان م ه پي اب [آ ی اهل آت ه جرم ]يعن را ب

ی طوری به ،جا سر نبرند نپذيرفتن اسالم يك ورد بن قريظه، آه در ما ه، دستور داده شد ت ن قبيل ردم اي سليم شدن م ٩٠٠پس از جنگ و ت

د و مردان بنی نفر از جوانان وال و دارا قريظه را سر بريدن يی و اموان بردگی و زنان و آودآان اين قب ه عن سلمان يله را ب ين م سيم ب ان تق

ين «: نويسد طبری می . آردند ا در زم ودال پيغمبر بگفت ت د گ ا بكندن هد حضرت علی و زبير در حضور پيغمبر گردن آن و در ».ها را زدن

ان شوهردار ها اعراب مسلمان حتا از هم اينگونه جنگ ا زن خوابگی ب ) ٢٨(» .تور قرآن بود البته دسآردند و اين پرهيز نمی]هم[

ات …« المی[در تعليم ور]اس يچ مزب ستی ه ز سوسيالي چيرده …وجود نداشته داری محمد هرگز مالكيت خصوصی، بردگی و ب

را انكار نفرمود و حتا بنده آردن اسيران جنگی را قانونی و مشروع ) ٢٩(» .شمرد می

ی ر اساس ل فق ه دلي يعه ب ان ش ن متولي ل اي ين دلي ه هم برده [شان از مفاهيم ضد استثماری هانديش ودالی و دا ضد ب ری، ضد فئ

شه يم ناگزير به دزديدن اين مفاه ]داری ضد سرمايه ا و از ساير اندي ه، به عبارت سرنوشت و وضعيت اسالم در ايران . ها هستند ايدئولوژی

يد . آند همين تئوری را ثابت می بهتر اسالم حكومتی هم ود اما س محمن طيف اهللا پيمان و ديگران يب شريعتی، حب طالقانی، علی ل اي ه دلي ب

د شعار خالی بودن دستشان از اين مفاهيم ـ در آليت اسالم ـ بجز چنر دا فقي سندانه و گ ه، همچ پ ه پروران دن از قافل ب نمان رای عق ين ب ی ن

ه تحريف »شعار« ا به اين گون ين ه وين «های در تبي از باورهای »ن . نياز دارندشان آهنه

ر ه اگ د گفت آ م باي ا موضوع مشخص آزادی ه در رابطه به ی آزادی می گويی هم از واژه و گاه گفت »طيف دوم « ا ب آند، اساس

٢٩

شود، متمدن از آن برداشت می ای آه در جهان به گونه مفهوم آزادی . بلكه در نهايت آزادی گروه و طيف خودش را در نظر دارد،نيست

ناخته شد ومبه تعريفی ديگر اگر طيف د اهيم ش ر ه مف ای نظيت ت، ملي ات و واژهآزادی، مل ا ، آزادی مطبوع ن دست راه يی از اي

ا ،آند بندی می هايش بسته پراآنی خندر ميان س ن تنه ودن اي رای رب بت عارها از دس ه ش رانگون تديگ ن ، اس ين اي م در ع ه ه ان آ زم

ه ترجم می اهيم ب ن مف وده آردن اي ا آل ن های ع هآوشد ـ ب دتی ـ اي قيتنباط ه اس م ب عارها را ه المی ش ای اس د تقه ل ده الب . لي ا در انق م

ه شدن شعارهای مترقی، ملی و عرفی شاهد آلود مشروطه به روشنی اهيم ا ه مف وده ب المی ب م س ف . اي ن طي ع اي يچدر واق ی ه ای در نگران

ه شارهايی آ ا ف ه ب ران رابط ت اي ت مل شان و آلي ر دگراندي ال ب اعمی «ی تلفيق دو واژه به همين دليل هم . داردشود، ن می ی /مل ه » ميهن ب

ه . بيشتر نيست ناچسب يك چسبطلبان يا طيف دوم آليت اصالح بر انی ديگ ت ادی آزبي ن جماع ه اي دعیای آ ست م ا در اش ه ند، تنه

ره ودی داي گ خ ت ی تن ل دس ا قاب ت ه ابی اس ه دي ه و ن ه ر پهن ای بران شور اي ستردگی آ امل ايراگ ن و ش وع در دي ه تن ن هم ا اي انی ب ني . باور و مذهب و سليقه

ارف سير غيرمتع ه تف فانه هرگون از از سوی ديگر چون متاسرو العمل جدی ر با عكس دو اصل عدل و امامت شری روب ان ق وحاني

ن می د می»طيف«شود، اي ردن خطر اساسی در آوش ا گوشزد آ بو آ ر تئ ه خط م ب شری را ه ان ق الم، روحاني ين اس ی ریم ای غرب ه

د ا از اسالم، زده و منزجر می جوانان وطن ر « آه وارداتی اه »آن آگه د آ ز وادار آن شان را ني رده، اي دم آ الم و ع ت اس ات آلي رای نج ب

ند از باور جوانان، حساسيت شرايط را درياف حذف آن ه، متوجه باش ت در رابطه با اصول اساسی آه اگر اين طيف گاه حرف نامربوطی هم

الم ی اس ان م ر زب شيع ب رايط و ت ساسيت ش ل ح ه دلي ا ب د، تنه و رانومتی احساس مسئوليتی است آه در قبال س رنوشت اسالم و اسالم حك

! و نه شكی در اصول دين و مذهبدارد

٣٠

ی و حاآميت سياسی «باقر مومنی در آتاب از »اسالم ايرانسد می محمود طالقانی قول سيد انی «: نوي ز …طالق ان ني ن جوان ه اي ب

برسند، خواهند به حكومت اسالمی يابی می آه از طريق انديشه و راه ی درز م شدار و ان ه ه د آ ی«ده ين ب الم، زم ه »بیصاح اس ست آ نيشه حق دارد «هرآس دستش رسيد د نق ».ی خود را در آن طرح نماي

ه حكومت اسالم سليم برای رسيدن ب ه ت ه اراده آ ق ب دی مطل ی خداوند »ه بندگی مطلق ذات احديت اوست درك فيص آزادی آ «است و باي

ضور ان ح راميندر زم ق از ف اء مطل ق و اولي ه ح ام ب ی ، حك يعنان غيبت پي ز امبران و امامان اطاعت آرد و در زم ان ني ار آن د آ باي

اع را ب ومنين اجتم دول م ادل و ع ای ع هه دست علم ه اصول و آ باتش ی خداوند در وحی اراده. سپرد د،فروع دين تسلط دارن ا و الهام ه

امبران و معصومان ده و اجرای آن ب به پي وانين درآم ه ه صورت ق بی ده و دست اول پرده ش ام س واب ام شه و جستجو جز «االمر و ن اندي ) ٣٠(» . نخواهد بود»گمراهی

م ت ه ين آي يد چن دی اهللا س د جل اب چن انی در آت ود طالق محمرآن وی از ق ان ،پرت ا هم د ب سته« الب دارا تی فرهنگ خج ساهل و م

ی عاری از تعصب سيحيان »طلب ان و م ا آليمي ژه در رابطه ب ه وي بی سد م ات «: نوي يهم«در رواي ق ب»مغضوب عل ده و تطبي ود ش ر يه

ر نصاری»ضالين« ود و . ب ه وضع روحی و اخالقی يه ا توجه ب بصداق واضح ان م صاری، اين د ن ود . ان ومی يه ر عم را طرز تفك ، زي

ژادی و غرور يهود. تسرپيچی از حق و آمال اس از جهت تربيت ند م جهان را مال و ملك خود می دينی، جهان و مرد د دان ين معتق و چن

ود و مردم ای يهود و دنيا از آن يهود است آه خدا، خد آن، بردگان يه ) ٣١(» . برای يهود استو سرای جاويدان

ود از راستی ]به[« : و در تفسيری ديگر ر و سرپيچی يه آف ) ٣٢(» .شاء پراآندگی و سرگردانی مردم دنيا گرديداسالم، من

سبتا جوان ه ن ی آ انی چه در دوران بنابراين سيد محمود طالقود اهی و دب ا ش اب رض شف حج الف آ ش مخ ال [ر نق ثال در س م

دان می ] خورشيدی ١٣١٨ دها به زن اد، چه بع وز افت ه هن انی آ ا زم ت

٣١

ود ح رده ب ان و چه ،كومت اسالمی را تجربه نك اهی در هم مدت آوته در دوران لطنت«آ ازع س يدبالمن ی روح س ود، »اهللا خمين ده ب زن

اورش د و ب دم تعه ات، آزادی، راع اب، انتخاب ق انتخ ه موضوع ح با ن دست را ب اهيمی از اي اعی، و مف دالت اجتم شان، ع آزادی دگراندي

ثال هزار سند درك فيض آزادی «و مدرك مشخص آتبی و شفاهی، مرده است »لق ذات احديت اوست آه بندگی مط د آ سلما . تاآيد و تائي م

ن ل در اين سا آسی يش از اي ه پ د ده ا چن ا و حت شه «ه و جستجو انديردن سته« را »نك گ خج اری از ی فرهن ی ع دارا طلب ساهل و م ت . آند ارزيابی نمی»تعصب

ا ا اينج ث تئوري ت ضيه است بح م . ك ق ك آن را ه ث پراتي بحی وان م ف دوم در رفتت ستگان طي ن برج زان ار اي ا مي ه ب در رابط

ده وع آزادی، آزادی عقي ه موض ان ب شی و تعهدش ان، دگراندي و بي . مشاهده آرد٥٧ در همان سال دگرانديشان

اب ی در آت ران «تهران بش چپ اي ه جن اهی از درون ب »نگی ان م ين بي وع را چن ن موض د اي ای اي …« :آن ت برمبن ه دول ن آ

فند ١٤( در مراسم احمدآباد انقالبو شورای ) موقت( چه ) ١٣٥٧ اسد ستی انتخاب آنن سات …تاآتيكی را باي ان جل مشترك دولت ( در هم

وان به اين نتيجه رسيدند آه مراسم را نمی ) موقت و شورای انقالب تان و «لذا به پيشنهاد . لو آن را گرفت غيرقانونی اعالم آرده، ج بازرگ

انی ه »طالق د راه ميان م . ای يافتن ن مراس ه در اي ود آ ن ب ل اي راه حسه د جل ش آنن رده، آوش رآت آ ت ( ش الم موجودي رای اع ه ب ای آ

ود جبهه شكيل شده ب ی ت شده ) ی دموآراتيك مل ه (منحرف ن ی جبه يعنالم موجودي د اع دنتوان ا ) ت آن ومتی ي د حك ايش ض ه نم د «و ب ض

د رگزار آنندگان مراسم اح ب در اين بين . بدل نشود »شورای انقالب مم اد ه رآت و آب م ش ا در مراس د ت رده بودن وت آ انی دع از طالق

يش ها اين مطلب را به فال نيك گر دولتی. سخنرانی آند فته، در شب پانی سخنرانی خود از برگزاری مراسم به اين تصميم رسيدند آه طالق

در د را آنق ام برس ه اتم م ب زاری مراس ت برگ ه وق د آ والنی آن و طومتی و خوبی و خوشی جريان به ه تظاهر ضد حك يچ گون دون ه و ب

٣٢

انی [. ضد آخوندی به پايان برسد ود طالق ه ]سيد محم در سخن را ب آنقم خسته . درازا آشاند آه ديگر غروب شده، هوا تاريك شد جمعيت ه

بعد هم در فرصت آمی )٣٣(» .ای مراسم را ترك آردند شده و عده شو متين دفتری هدايت اهللا ،آه مانده بود تن من ه م موآراتيك ی د ر جبه

رد ت آ ی را قرائ ا . مل ف«ام ه ق »دو طي د، آ رده بودن الم آ بال اعون سراسری آشور پخش می برنامه را د، در دو نوبت از تلويزي آنن

ردا شب »اهللا طالقانی آيت«تنها به پخش سخنان رده، ف سنده آ ردم ب م .را قال گذاشتند

ی ا روح يدس اما مهدی بازرگان رئيس دولت موقت هللا خمينه حكومت رسيدنش در او آه . داستان جالب ديگری هم دارد قبل از ب

شر در رئيس سازمان ح «اهللا خمينی روح سيددولت امام زمان وق ب قه طيف اول »ايران شتاری آ ام آ م سرنگون بود، هنگ از سران رژي

ی ده م رد، م ش شر را آ وق ب انی حق ه مب دش ب زان تعه شان ي ين ن چن !داد می

سياری ٥٧ز انقالب در آغا « دام ب ه و اع ان محاآم و در جريسران ارت دهاز اف ته ش و ع م گذش اس [ای از وزرای رژي ل اميرعب مث

رخ ر ف انم دآت ا و ديگ هويدا، خ دس مهدی …]رانرو پارس ای مهن آقوان [بازرگان ه به عن يس آميت ران رئ شر در اي وق ب ای ]ی حق … و آق

يد [ دام ] جوادی علی اصغر حاج س ان اع د سريع خواه ان بودن ر آن و تهب راد را ازجويی و محاآم ن اف ال و م«ی اي وعی اهم سامحه در ن

)٣٤(» .دانستند می»سرآوبی عوامل رژيم سابقنظير ن دوران است آه به دليل جنايات بی البته شايد فقط در اي

ران شر در اي وق ب ه مشغوليت ظاهرا طيف اول موضوع نقض حق بنفكر اری روش سيوآ ده ان و اپوزي ديل ش شور تب ارج آ ل و خ ن داخ

ران ـ خود ـ چرا آه آن زمان،است شر در اي وق ب رئيس سازمان حقا چيست و انست آه معنی حقوق انسان د نمی را از هر شهروندان ه مب

ا خالف آن ثابت شود اتهامی هس ا تند ت اه صالحه و تنه ی در يك دادگصفه بين ه صورتی علنی و المللی با حضور وآالی من ا ه ، ب ين ب مچن

ت سم آلي ده بررسی مكاني رنگون ش ام س تگاه اداری نظ ی دس وان م ت

٣٣

آه وزير آموزش و پرورش [رو پارسا را خانم دآتر فرخ »جنايات«وی دوم ودپهل دام]ب م اع ثال حك رد و م ابی آ رای ارزي د ب شان بري . اي

ين دعی چن ه م سانی آ وان«آ ی عن ای گزاف وند، می می»ه د در ش بايشر و رعايت عدالت، تعه عمل هم وق ب د خودشان را به موضوع حقاره دانيان سياسی ـ دست در ب م در يك ادعای خشك ی زن خالی ـ و آ

. نشان بدهندن را می من البته ه ملت تحريك شده هم اي م آ ه تنه فهم ا ای آ

ام غ نظ ر تي ت از زي د روزی اس ه «چن ت مطلق لطنتی » والي ی سيد به تع [ ا شده است، ] دیجوا بير س سان نمی ره د همچون يك ان توان

دانيان سياسی متمدن دعيان رياست و با زن ا م ا گوي د، ام ار آن اش رفتض ی ع ران م شر در اي وق ب ازمان حق د ويت در س ی توانن ط آم ا فق ب

اب می «مردمی آه ند رايشان را به يك دست چلوآب ا هر »فروش ا ب ياوت داشته می به آوچه و بازار »جهاد«هوار ماليی برای د، تف ريزن

؟ !باشنديس دولت موقت وان رئ ه عن و بنابراين مهدی بازرگان چه ب

ران نمی ن رئيس سازم چه به عنوا شر در اي وق ب د ان حق همچون توانانونی عوامانه رفتار آند ،عوام و دگرانديشانی را آه به رفراندم غيرق

اه ١٢در تاريخ [اهللا خمينی روح و مبهم سيد روردين م رای ]١٣٥٨ فار . خطاب آند»حيا های بی درصدی يك «اند داده»نه«منفی ،اين رفت

! از موضوع دگرانديشان است و بستنها ناشی از دريافت مذهبی اور مه سانی نظي ار آ فانه رفت م متاس از ه ك دیو ب ان ي بازرگ

ق ار خل دن رفت ر دي ر اث ساعه و احساساتی ب ام«ال اه »عكس ام در مم ها قبل ـ دست سالمهدی بازرگان. شان نبود ناآگاهیو زدگی اسالم آيد سال قبل از اين آه رئيس دولت ٢٥ ان س ی روح امام زم اهللا خمين

يوه ی ورود و با همي باشد ـ با همين زاويه ردم ن ش ا م شان ب و دگرانديی ار م رد رفت دی . آ د مه زان تعه ا مي ه ب ت در رابط دون آدمي فري

: نويسد نسبت به او میو نظر محمد مصدقبازرگان به آزادی ايگان « ی ش ر عل ه دآت ی آ انب( او وقت ست ) ازرگ رای پ را ب

ه وزارت فرهنگ نيد آ به دآتر مصدق پيشنهاد آرد، اين جواب را ش

٣٤

ن است بازرگان به درد اين آار نمی د، اي ه بكن خورد و اولين آاری آود ا …های مدرسه بكند آه چادر به سر دختربچه ر چنين ب تنباط دآت س

)٣٥. (اعتقاد سياسی نداشت) بازرگان(مصدق آه نسبت به او ايعه س و البد اين ش اد دور از ذهن ني م زي ه ه انی آ ه زم ت آ

يد اصغر حاج علیمهدی بازرگان، رای پست وزارت س جوادی را بد، ا اهللا خمينی پيشنهاد می روح به سيد آموزش و پرورش ی آن ز خمين

ی ه م نود آ شان : ش اج[اي يد ح وادی س دازه ]ج ه ان المی ب افی اس ی آ !نيست

ل مهدی در واقع رای آسی مث ديگر سنگر وزارت فرهنگ بان ر -بازرگ د از نظ صدقمحم يله- م رای وس اب ای ب ال حج اعم

م وقتی دو طيف موسس حكومت اسالمی آما اين آه ديدي ،اجباری بود ا به قدرت رسيدند، در سخنرانی ا و موضع و ، گفت ه ری گوه هاشان گي

ای ر آن پ ته، ب اری صحه گذاش اب اجب ال حج ر اعم ی ب ا همگ تقريب .فشردند

ر تمام افتضاحات و جناياتی جوادی سيدمتاسفانه ر اث ه ب را آد تاسيس حكومت اسالمی ن بيست و چن ميت اسالم سال حاآ و در اي

ران ه ده است رخ دادر اي ی سرآوب و جنگ، چه در ـ چه در زمينتادن آشور و ملت و چه اعتياد، فساد، فحش ی زمينه ا و به قهقرا فرس

ه ال در زمين اول بيت الم درت طل ی چپ ساد سياسی و ق ه ف ا ب بی ـ تنهی سبت م د او ن سنجانی و بان می رف خص هاش د ش ت ده ه قرائ و ن

ومتی الم حك يعی از اس ونريز ش ا ب. خ می ام ه هاش ود آ ه ب د متوج ايسنجانی ود آ رف ه وج الق و ب ا خ ه تنه د ن يوه هورن ن ش ومتی ی اي ی حكست ی ني ت ،دين وق قرائ وعی مخل ه ن ود ب ه خ يعی بلك ونريز ش از خ

ت ومتی اس الم حك اله١٤٠٠اريخ ت. اس ران و در س الم در اي ی اسشورهای مفتوحه م توسطديگر آ سلمان ه ه را اعراب م ين تجرب هم

. آند ثابت میالم ان اس دين، اموي ای راش ت خلف ان دوران حكوم ، از هم

ه تا شاهان اسالم شيعيان صفوی …عباسيان اه قاجار نمون ی آامل پنی شان، همين دستورات دين شتار دگراندي ر خشونت، حذف، آ ی ب مبن

٣٥

الغ چپاول، غنيمت گرفتن و تخفيف انسان ل و ب فند و های عاق ه گوس ب . استبوده عوام آاالنعام

ه عده مانده بود آه پيم چند روز از ذيق : ولی واقدی گويد « ر ب با در زم قريظه رفت بنی ]جنگ[غزای ين و چون تسليم شدند، بگفت تودال ر گ ضور پيمب ر در ح ی و زبي د و عل ا بكندن ردن آنه ا گ ه

)٣٦(» .زدند میدان خشی از نامه در ب ه مرت شتگان «ی ابوبكر ب ن برگ »از ديده است ر« :آم ی ه تور ول ه او دس د، ب شی آن ه در دادهآس سرآ ام آ

يوه آند و به سخت با وی پيكارفتاریبرابر چنين ر رين ش شتار ت ی آشد ان و فرزن. بك يچزن رد و از ه ير گي شان را اس الم آس دان ز اس جان داده به فرستاده …نپذيرد ه نوشته ی خويش فرم را در هر ام آ ی م

يله . انجمنی برای شما بخواند را وس ردم ی ف دن م ه اسالم، اذان خوان بشان چنانچه مسلمانان اذ . است د، از اي ز اذان بگوين ان ني ان گويند و آن

د آنچه را …در گذريد، ولی در صورتی آه به گفتن اذان تن در ندهنان د، چن شان بخواهي د، بی آه بايد بپردازند، از اي درنگ چه نپذيرفتن

) ٣٧(» .بر ايشان بتازيدتح شده توسط ی پهنه و البته تاريخ اسالم در ايران و همه ی ف

س راب م ه لماناع زار نمون ا ه ت از هزاره ر اس ر ی پ اريخی ديگ ت ! با ديگران و دگرانديشانی رفتار همين شيوه

ول ه ق ايد ب ه ش نم آ از آ ز را ب مجبورم در اين ميان اين پرانتسبت [شناسايی عميقی «اهللا مرتضی مطهری جوادی، آيت سيد حاج ]ن

المی ارف اس ه مع ار ) ٣٨ (»ب ا از ت ت، ام ته اس المداش و يخ اسز نمی يچ چي ران ه سته است بخصوص اسالم در اي ا آسی . دان او تنه

وعی ه ن ه ب ت آ وده اس ف ب ين دو طي ط ب ط و راب ورت واس ه ص بی ل م المی عم وری اس رده موسس جمه تآ ی. اس ی او از ب اطالع

د تاريخ يا محترمانه ين چن اريخ از سوی او در هم تر بگويم تحريف ت دآتر عبدالحسين » قرن سكوت دو«ی آتاب سطر افاضاتش در مقدمه

د آوب ثبت است زرين ه ن ه و ترجم ل و توجي ه تاوي . ارد و نيازی هم بن ب اي وری اسالمی جال ه جمه اب آ اپ آت د چ اريخی در تجدي ای ت ه

٣٦

رد زهر واقعيت مستند، برای اين آه اريخی را بگي دای ،های ت در ابته ابی مقدم ر آت ی ه د ای م ا ،افزاي ن آت ادی اي اداش م م پ ا ه ای ب ت ه

اريخی ای جدی يب زده باشد، هم دستكاری تاريخی را به ج در وقايع تدگان رده و ذهن خوانن اريخ مشروطه «! باشد آ ران ت شادروان »ی اين »ن سكوت دو قر «احمد آسروی و ر عبدالحسين زري از آوب دآت

.ها هستند همين نمونهاده نج فوق العمل ايرانيان در برابر اسالم عكس« ه يبالع و (!) ان

ان روح اسالمی بوده و از يك (!) گزارانه سپاس نوع توافق طبيعی ميی د حكايت می و آالبد ايران رای اي . آن ی اسالم ب م ران و ايران در حك

ق گرسنه غذای مطبوعی ه حل رو رود بوده آه ب وارايی ،ای ف ا آب گ ي ) ٣٩(» .ای ريخته شود آه به آام تشنه

ران «من در آتاب ار »پشت دروازه ته ن رفت و « اي اده قف العه نجيبانه و سپاس ن »گزاران وع « اي ن »غذای مطب وارا « و اي »آب گ

مهدی ی گرديم به نظرات تبيين شده بر حال. ام را به روشنی بررسيده ه المیی عملی و خونين حكومت اس پس از تجربه نبازرگا يم آ و ببين

ا نظراتش در ب داری دنظرات اخير او چق ل از اش و ر دوران زمام قب ! تفاوت آرده استآن

اب ان در آت دی بازرگ دا«مه اهی خ ال »پادش ه در س آ، در يك منتشر شده درگذشتش يعنی چهار سال پس از ١٣٧٧/١٩٩٨

ك خنرانی ي رای (!) ای صد صفحه س ين، ب المی مهندس ن اس در انجمره ايش چه سانی نم ی و مبتن ای ان ردم، مردم ی و م ر دموآراس ی ب

:نويسد می»اسالم حكومتی«ساالری از شروطيت « الب م ال از انق د س شتاد و چن ه ه ون آ م اآن هه ( همچون همه تائيد و توضيحات علمای بزرگی با آن خودمان عالم از »آزادی و حاآميت شورايی مردم «ی نائينی در باره ) ينحس محمد

ی الم م ر اس ی نظ ان اله ذرد و فرم نهم «گ ورای بي رهم ش ر (»ام ) سه ال لوح سانی از ی مج ستند آ م ه از ه ده است، ب ی ش ته و فعل س گذش

ه ا آ ا و فقه ی علم د م تور : گوين رش دس ه پيغمب دا ب اورهم «خ و شاذا عزمت فتوآل «ی لش با آوردن جمله داده، ولی به دنبا »االمر فی ف

٣٧

رده ) پيغمبر و جانشينش ( به او »اهللا علی ه توصيه آ اجازه داده و بلكد و تصميم می یاست آه هر طور خودش تشخيص م رد، ده عمل گي

دا »دی و حاآميت ملی آزامخالفين«ی اينان و به عقيده . نمايد قصد خردم ا م رم ب ول اآ شورت رس وب آن،از م ب قل رم تحبي ا و دلگ ه

سليم و تبعيت از رای اآثريت ساختنشان بوده است، و ی ، نه ت در يعنده ت آن طالح پوس ه اص دن «ی عاميان يره مالي ردم ب»ش ر م !) (ه س

) ٤٠(» است،»رندان سياسی و ديانت«ی همانطور آه شيوهه شی از آي ل بخ ا نق ود او ب فانه خ ا متاس سير ام رآن و تف ی ق

ه ی نيم ه روش تن ب ی«ی م م»غيرعلم ان ه يو چن ان ش ا هم ی ه بده « ه ی ع باصطالح پوست آن ردم اميان ر سر م دن ب در »ی شيره مالي

: نويسد همان آتاب میال »اولواالمر« اطاعت از بار تنها يك و ناءاگر استث « ه دنب ب

ده اس »اطيعوا اهللا و اطيعوا الرسول « اره آردن و اجازه آم ا اش ت، بیء «دادن ی ش ازعتم ف ان تن تور »ف ا دس ی اهللا و « و ب ردوه ال ف

ه و نيابت و حق آمريت و »الرسول ه واليت مطلق ر هرگون راه را بسته دعيان ب امورين و م ت م ه . استحاآمي تهب ب نخواس ن ترتي د اي ان

منتخب مردم بودن، ) البد(يا ی نزديكی با خدا و رسول و به بهانه حتاد »ديكتاتوری«پای ان آي دگان در مي ه می ، يا حاآميت بن : شد واال گفت

ی ا دستور ول ين از رای ي د، تمك يش آي ان اگر تنازع و اختالف پ امرت ) ٤١(» !بنماييد

اريخی مه ن دروغ ت ان دیدر مورد اي دا و ،بازرگ ول خ از قه و مخالفت ايشان با موضوع پيغمبر ديكتاتوری، تنها به ذآر يك نمون

ه موضوع چنين نگرش اسالم يعنی قرآن، هم از منابع اساسی اسالم بسنده می دا ب شينان خ ك حكومت جان ه ي ه چگون دهم آ شان ب ا ن نم، ت آ

س و بديهيات ی زمانی ـ در اسا روشنفكر دينی ـ براساس شرايط ويژه ی م دست م رآن ه د ق سيری م ا تف رد، ت الم ب ی از اس روز و غيرواقع

د ه بده ومتی ارائ ه . حك ر نمون ا را ديگ شه ر در بخ ای ديگ ابه آت : نويسد در متن قرآن میباقر مومنی در پژوهشی .ام داده

٣٨

سال « اب آسمانی آن، م ن و آت ن دي اعی و هدر اي ی نظام اجتمه ت سياسی در جامع سانیی حاآمي امال ان شه، آ رای همي ار ب م يكب ه

دون م سلمانان واقعی ب ده است و م ه دقت توضيح داده ش شخص و بن نظام و حا چون و چرا و اما و اگر هيچ د اي اد، باي آميت و آم و زي

ی اسالمی، دين و دولت و ملت امعه در ج به اين معنی . آن را بپذيرند ذير را نا ای واحد و تفكيك يا امت، مقوله شكيل می پ ن خود ت د و اي دهن

.يكی از معانی توحيد است آه اصل اساسی اسالم استه « اس در جامع ن اس ر اي سانی ب ا ی ان لی ب انروايی اص فرم

ه ن امبر اسالم ب ه پي دگی و از جانب او عمل میخداست آ د ماين و آن ) ٤٢(» .گيرند االمر يا صالحان جای او را می پس از او هم اولی

دی بازر ا مه انام ت گ س از گذش ت ١٦ پ ال از حكوم سشان دادن اسالمی در ايران در را ن واقع برای نجات جان اسالم و مب

الم ت اس ومتی از انتآلي ين حك ه چن ی [ساب ب المی فعل ت اس حكومد تاآيد می ]ايران ه آن ران «: آ ه عالوه رسالت و ماموريت پيغمب و ب

شريع ام ا ت يم ي رآن، تعل ا وحی ق ان ي ت آن دف از بعث دگی و ه ور زنت وده اس شر نب ايی ب يچ.دني ك از ه ا ي رآن ي ذآور در ق ران م پيغمب

ورات دهت د نيام ه(ان ز ) آ دبير من پزی، ت ل آش ايی از قبي ل، آارهشايی «معماری، آشاورزی، اقتصاد، يا ه »و آشورداری آشورگ و ب

) ٤٣(» . را به مردم ياد بدهند»سياست و حكومت«طور آلی اء و بليغ آرده ها تصور و ت بعضی«يا ه بعثت انبي د آ هدف ان

ين ) اما (…باشد دنيای ما می ی درست اديان، اصالح و اداره به هم شناخت خدا، خواست او ) برای (…اند منظور پيغمبران فرستاده شده

اره ا در ب دگی ی م تاخيز و زن ر رس ادت و ديگ د و عب ی توحي يعن ) ٤٤(» .آخرت

ند مهدی بازرگابرخالف نظرات اخير ا س ل هزاره ه دلي ن ـ بره اله و داي اب و رس ا آت اريخی ثبت شده در هزاره ارف ت ـ …المع

شيع ه آليت علمای اسالم و ت افتن شان را ی اسالمی و شيعی ، وظيف يرای ی ب ر راه ری ديگ ه تعبي ردم، ب ر م ت ب شايی و « حكوم آشورگ

ی سياست و حكومت آشور ند می »داری و به طور آل م . شناس اگر ه

٣٩

ست ن اين مذهب متوليا ی نتوان درتش را نداشته ه در دوران د و ق ا ان د ت انار شخصا رفتن در آن رار گ ا ق در راس هرم حكومتی قرار بگيرند، ب

ت ان وق وع حاآم ه ن ش ب الطينی نق ازی س ت را ب اج و تخ دون ت به و دست ،اند آرده شه در حلق ا همي ی آم در حد نقشی مشورتی، تقريب

ومت ری و حك ت رهب رار داش ين هی ق د؛ در ع م ان ه ه ين اينك ان هم زمای خزنده و برای دست يافتن به ابزار قدرت، به مبارزه رهبری شيعه

با غيرمشروع اعالم وريك هم به صورت تئ . پرداخته است گير می پیا آردن حكومت ی ه ذهبی و غيردين وان ی غيرم ه عن غاصبان حق « ب

ی ا»عل ودش زم لزوم يدن خ درت رس ه ق رای ب ه را ب هين وان ب عن . آرده است آماده و هموار میشين خدا و پيغمبر و امامان شيعهجان

ی ای بود البته مهدی بازرگان از متفكرين اسالمی آه منافع آله و اساسی حفظ اعتقادات اسالمی ر ای اساسی را وظيف ای خودش و ب

ناخت همسنخان خودش می ه اسالم از ،هش ن آ م از اي ل ه ين دلي ه هم به اس از حيط ران اس ردم اي اور م روك ی ب ذهبی مت ه م ده، ب ذف ش ح

ار دانست خوبی می او به. تبديل شود، نگران بود ) ترك شده ( ه رفت آن متوليان حكومت اسالمی ام اي ارز ١٤٠٠ در تم ل مب ه دلي ات سال ب

ران گير مراجع عاليقدر اسالمی از حافظه پی ردم اي اريخی م اك ی ت پا اعراب شده است، و نگرانی از دين حكومتی ب دوی، و ه ضديت ب ب

ديد آه حداقل اما متاسفانه به چشم می ،خلفای راشدين تقليل يافته است سل ن ن رای اي یب ر نم ات حكومت اس ديگ وان جناي ل و ت المی را جع

رد ف آ انواده ،تحري ر خ ه از ه را آ ت چ ی دس م ی ايران ی در آ يكول شده، است، يكی در جنگ سر به نيست، يا مع ها آشته شده زندان ل

ه و آواره شده است م از وطن گريخت م طی . يكی ه ل ه ين دلي ه هم بی بدون آه بعد از ارسال دو نامه ای خطاب به خمينی ی سرگشاده نامهخپا رده س شر آ گ منت وع جن ا موض ه ب ط در رابط ت، فق ه [اس و ن

: نوشت]وبی مردم و آشتار زندانيان سياسیسرآت « د از گذش ك بع ال ٨اين ون و حا) از( س ت افراطي آمي

شديد ) يا طيف اول (انحصارگری روحانيون خ و ت ات تل در اثر تجربيبعانه و جاه چهره« و مخصوصا »تحريف انقالب «و ه ی س ه الن ای آ

٤٠

الم ه اس ده است »ب ه (!) داده ش شماری از آلي راد بي ه اف ه رفت ی رفتشته ری آن برگ ان و رهب الب و متولي م از انق ات، ه د طبق د و ب ان

نسبت به ديانت و مبانی اعتقادی اسالم ند، و هم با آمال تاسف گوي میده زل ش ست و متزل شيع، س د و ت ای …ان ه ج ن « ب ی دي دخلون ف اهللا ي

) ٤٥(» .ايم شده»اهللا افواجا يخرجون من دين« شاهد »جاافواان واقعيت اين است آه نمی ه شود مهدی بازرگ وان يكی ب عن

ه اسالم گرايی آخرت از سردمداران طيف دوم نظری آامال سبت ب نا او را اقض ب و تشيع داشته باشد و علی شريعتی نظری متضاد و متن

ه ،تفاوت. تاآيد و تبليغ آند ن است آ ا در اي ی شري تنه ل از عل عتی قبت عيت ام ه وض ن آ ت اي ای دس ودش را و عملكرده ت خ پخ

د، ا»امام« اقی «ش را به چشم ببين ار ب ه دي ود »رخت ب شيد و نب ا آ تورد اتش در م ن »امت و امامت «ببيند آه تبليغ ر سر اي ی ب چه بالي

ده می شايد. بدبخت آورده است شهروندان د از او هم اگر زن د، بع مانه مشاهده ردم و ی ی فاجع اريخی سرنوشت م در »تحريف انقالب « ت

ف اول، ت طي ه دس نتی در جرگ سلمانان س سياری از م د ب ی همانن پرداخت های ديرينش می نقد تئوری به »واجااهللا اف يخرجون من دين «

ر تی نظي ه سرنوش ا ب ه و ي دريش نيچ رد و ( فري اب اصالت ابرم در بر «آه ) انسان برتر ر آدولف هيتل اب »شاهكاری نظي د، آت هايش آفري .سوزاند آرد و می آوری می را جمع

عمل حكومت ،سياست از حكومت مفهومی ديگر دارد …«ه احساس نگه. ره نيست در اين جا ادا ) اسالمی( ردم نيست آ داری م

، همچنين سياست، خوشی و راحتی و آزادی مطلق فردی داشته باشند ای … نيست، بلكه »حقوق فردی در جامعه «هدفش تحقق تمام به معن

صفيه ا ت ردن ي ج ب ج دادن و رن ه و رن ردن«، تزآي اده »رام آ و آم )٤٦(» … برای هدفی است»موجود«آردن يك

ای تراوش شده است آه شريعتی علیت از قلم همان اين ترها ين «: جوادی سيد اصغر حاج علی به قول اد فاصله ب زی در ايج پرانت

ه سلطه اسالم علوی و سم ی اسالم صفوی، علي از آخوندي ر اسالم ب ب ) ٤٧(» .آرد

٤١

يد به نظر ز س ی جوادی، پرانت ين دو شريعتی و تفكيك عل بر اسال شيعه صفوی و علوی، »شكل« سم ب ه سلطه آخوندي ا علي م تنه

! ايرانشهروندان بر ]اسالم و شيعه[بود و نه عليه سلطه آخونديسم ا نظر شخص ب ورد م ن م ن در اي اجم يد ح امال س وادی آ ج

ومتی ب طيف دوم در نهايت . موافقم ان اسالم حك ه رای نجات ج اش بده دان آم ه نجات جان مي ه شهروندانی است و ن ت اس سال ١٤٠٠ آ

.شوند نفله میزير يوغ اين انواع شريعتمدارانالمثل شريعتی در به گمان ما آنچه را آه فی «: به اين دليل آه

شيع صفوی وی و ت وان نخستين را ،تعارض و تناقض تشيع عل ا عن بده و دومی ی خالص و واقعی شيعه شيع را نماين ی عدول از اصالت ت

ه ژرفاه ساخت، مطرح می ه ب ود آ يد ا نمی تالشی ب الطبع در رس و بيش از آن ) شريعتی ( مواعظ او ماند؛ به همين دليل سطح متوقف می پ

د، در حد خود آه به نوعی پ ذهبی بيانجام يله االيش م ه وس سود ب ای ب ) ٤٨(» تبديل شد]طيف اول[ها خيزش سياسی مذهبی

واقعيت زيربنايی اين است …«: الدين شفاء و به قول شجاع اريخ سخن از پيوسته آه با آنكه اله ١٤٠٠ ت ه س ران رفت ی اسالمی اي

اريخ ) ولی(رود است و می ن ت انی از اي ه ،در هيچ مقطع زم اسالم با اصو ،مذهب به ايرانيان عرضه نشده است ) دين يا (صورت يك ال ت

د ده باش ان آم ه مي سان ب ب ان ابی آن از جان ان ارزي ا وامك داری ي دينان ـ چ دينی آسانی از بی ه پرسش آن د ب روز و چه امروز ـ بتوان ه ديودگرفت ن . ه ش ر اي ه در سراس ذهب ١٤آنچ ام م ه ن رن ب ردم ق ه م ب

وده است چماقداری سياسی بی ايران عرضه شده است، يك ه ب ه وقف آرداری عرب ب مورد بهره تگریبه صورت ابزار فرمانروايی و غار

ه است رار گرفت رآمن ق ا بی ،و ترك و تاتار و ت ه حت يك روز در آنكه (آنچه . مطرح شده باشد ی اين مدت مفهوم واقعی يك مذهب همه ) آ

دن سال پيش بر ايرانيان گذ ١٤٠٠ شری شت، از آغاز تاريخ تم های بان ا آن زم ته است ت ت ديگری نگذش شور و مل يچ آ ر ه را . ب ه زي آ

هيچ آئين ديگری ـ چه اساطيری و چه توحيدی ـ با اصوال پيش از آن ) ٤٩(» ! ميدان نگذاشته استشمشير پا به

٤٢

ريعتی ی ش ات عل ه افاض رديم ب هبرگ الم جامع ناس و اس ش !شناس معروف مسلمان

ن ا اي ريعتی ام ول ش ه ق را ب ه چ هدف حكومت اسالمی «: آه نيست ج) شهروندان (تحقق تمام حقوق فردی يم می نگاهی ».امع آن

ژه وم وي ه مفه ردی «ی ی واژه ب وق ف ناخ براس»حق وانين ش ته اس قرام آردن « در همين راستا نگاهی هم به موضوع ،ی حقوق بشر شده

ا انسان اهيم ا می »ه ن مف ه اي يم آ ا ببين دازيم، ت ين در تب ن ه ي ی های بياني ! چه تعريفی دارند؟جهانی حقوق بشر

ردن اده آ رای س هب ان مراجع ار و امك تن آ ن م ستقيم، م ی مين آ بيانيه ان هم اب ی جهانی حقوق بشر را در پاي رده ت شه آ ا آلي ام، ت

شان ب ك ن وقی ي ر حق سان، از نظ ه اوال ان ود«دهم آ ف »موج تعريشری هس و تنها جريان شود نمی ه خودشان اجازه های ضد ب ه ب تند آ تعريف آرده، »موجود« را يك » و آزاد انسان عاقل و بالغ «دهند می

شر . ند آن »رام«بكوشند او را وق ب اهيم اساسی حق ه در رابط ثانيا مفستم و بيست او»حقوق فردی« و به ويژه با انسان م، و در قرن بي يك

وق ا، تعريف و حتا تفسير مشخصی دارد شكل، محتو ه حق و آسانی آسان ی ديگر تعريف می ان ه روال ا را ب ه آن ه انی آ ا آن د، ي شان «ن هدف

ردی وق ف ق حق هروندان(تحق ست) ش ه ني ر »در جامع ود از نظ خسان در جرگه بشری جهانی حقوق بيانيه وق ان ه حق ا، ی متجاوزين ب ه

. شوند مجرم تعريف میه اپيشآنم پيشنهاد می دن ادام ن بحث، نگاهی ز خوان ه ب ی اي

ه دا بياني شر بين وق ب انی حق اوت ی جه زان تف ا مي تزيم، ت ن درياف ايناخته علمای شيعی را ابيم شده با مفاهيم ش شر دري وق ب انی حق !ی جه

!»طيف دوم«بررسی وضعيت انديشه و رفتار به برگرديمحالر ا اگ يدام ل س ان در اواي دی بازرگ انی و مه ود طالق محم

يانه ٥٧انقالب وهمی ناش رار آردن حكو در ت رای برق مت اسالمی بده ين ش اب تبي اس آت ر اس يد ب ای س ی روح ه ی و عل اهللا خمين

ريعتی ی و ش دمی زده قلم شان از ق ر اي اران ديگ د، ي ان نهضت ان همه ا آزادی) مذهبی( يش از دو ده ه [ آنون و پس از گذشت ب ا ] سه ده ب

٤٣

ه م (!) نی درخشا توجه به آارنام م طيف اول، ه وز ه ان و هن ر چن باصرار و «مبنی بر همسويی با طيف اول ـ با های پيشينشان ـ تئوریوعی پای می »تاآيد ه ن ه خود ب انی هم فشارند و با اين آ ين نظام قرب . آنند از ايشان حمايت می، تا بن استخوانشانهستند

واب عزت ين اب در يكی »طيف دوم « اهللا سحابی يكی از همردا «ی های نشريه از سرمقاله ران ف ه طيف »اي داری دادن ب رای دل ب

اح راست او شان از تصور ل يا جن ئن آردن ه »باطل « و مطم هرگون : نويسد میسازی جانشين

س درد آن« ا پ ا(ه تجن ت، ) ح راس ت، درد حكوم درد دنياسن جهت است . قدرت سياسی و اقتصادی خودشان است، نه ملت به اي

ده شونت را برگزي رت و خ صومت و نف ت و خ ه راه رقاب دا آ ر . ن اگل و ه چه دلي انونی « و »مجوز شرعی «چنين نبود ب سانی و »ق و ان

انون اساس جماعتی را آه ايمان ب «عقلی ه ق زام ب را »یه اسالم و التهای ها و نسبت دارند، به انواع تهمت ابراز می »صراحت و تاآيد «با

د ناشايست متهم نمی درت، داستان …آردن پس شما انحصارگرايان قرده راع آ ودی را اخت ودی و غيرخ ايد خ ا ش د، ت الح«اي ان اص طلب

ت ه را»درون حاآمي ه ب ع آ ام «واق ات نظ رين فرصت نج از »آخساد و فر اط و ف تانحط ی اس ان ،وپاش ه جري دن ب ك ش از نزدي

انيد مذهبی/ملی ا بترس ابع طبيعی …ه ادن ( آن من ت، جنگل و مع ) نفی ب م ام و تخري ه اتم ی روی ب ام نم الم تم ی اس د، ول ی رون ود، ول ش

ضور وذ و ح ت «و نف اله١٣٠٠محبوبي ران» س ام ی آن در اي تما …شود می اح راست ( اصل دعوای م ا جن ن است ) ب ه اي ه هم ی آه ت نحل ن مل زو اي ی ج ری و سياس ای فك ات و ه ق حي ه ح د و هم ان

د »انون اساسی حقوق اساسی مصرح در ق «برخورداری از را دارنيچ ) واقعيت اين است آه (… د اصالح در آشور، ه ه در رون آس ب

)٥٠(» …دنبال حذف و نابودی جناح راست نيستر از آن است آ روشن اهللا سحابی تئوری عزت ه ت ازی ب ه ني

ه . تشريح داشته باشد »طيف دوم «ی سران همين بس آه نگرانی همران تنه از سرنوشت رق ردم اي ار م ا ب ه در باوره وعی آ ام تن ا تم ب

٤٤

وان ،دارند رای از »آخرين فرصت نجات نظام « بلكه تنها به عن و بران و نجات »ی اسالم ساله١٣٠٠بوبيت مح«دست رفتن ان در اي ج

ام ضر نظ همحت ه ا واليت مطلق ردم . ستی فقي رای م ی ب م حق ر ه اگران ه«اي ه از هم ی ی نحل ری و سياس ای فك ی»ه ا در م د، تنه شناسايه ال «ی س ت اس ی حكوم انون اساس ه ق ت مطلق ر والي ی ب ی می مبتنه ت»فقي صور اس ای دولت مت صاص و تروره سار و ق ه سنگ ی، آ

آس در هيچ. ترسد بيهوده می« هم »طيف اول «. ی آن است سرلوحه ».پی حذف و نابودی جناح راست نيست

ه ه من در ادام م ب ين بحث نگاهی ه ١٣٠٠وبيت محب«ی هماله ران س الم در اي داخت »ی اس واهم ان ت و خ ن محبوبي زان اي و مي

ا دن ايراني يعه ش دن و ش سلمان ش ونگی م صل چگ ه سرف ن را در سف ه،مختل يعه حمل اهان ش سلط ش راب، ت ونگیو ی صفوی ی اع چگران را استمرار ر اي ه حكومت آنونی اسالمی ب د نمون ا آوردن چن ی ب

شان اريخی ن ر سر . خواهم داد محكم ت رديم ب ين «فعال برگ دعوای ب »! يعنی موضوع استبداد و آزادی،طيف اول و دوم

ا طيف دوم «: د است آه جوادی معتق سيد از سوی ديگر ا ام بابقه ه س ود، ب ذهبی خ شات م ش گراي هی هی اندي اعی و تجرب ی اجتماجم و ود »انحصارگرايی «سياسی خود با خشونت، ته ا ، مخالف ب ب

نايی داشت و فرهنگ گفت ابراين …شنود سياسی آش ن بن ه اي ا ن ه ب آو ل واليت فقيه مخالف ب ارزه د، ب ه اصوال مب ن طيف آ ه ی اي ا هم ـ ب

رش ليقه و نگ وع در س ه تن اه گون م ش ا رژي ت م «ـ ب ا والي ارزه ب ب )٥١(» . بود»)شاه(ی او لقهمط

ا ف دوم ب ت طي ا مخالف ه ب اجم و «در رابط شونت، ته خصارگرايی ا »انح شان ب نايی اي ت و« و آش ی گف نود سياس »ش

ه ريعتی و نمون ی ش ا عل ه ب اآنون در رابط ه ت ايی را آ يده ود س محمانی داده افی است طالق ه . ام، آ های نظری و در راستای شكافتن زمين

شنود سياسی و ، همين بس آه ايشان، نه تنها با گفت عملی اين طيف ه ته ميان ه ای نداش د، بلك اجم و انحصارگرايی«ان م »خشونت، ته را ههمسويی و همراهی . اند آرده ارزيابی می شان ی شرعی و دينی وظيفه

٤٥

ن ف اول اي ا طي المی ب وری اس س جمه ف موس ا طي ه ب در رابط .ين ادعاست دگرانديشان، گواه دقيقی بر ایسرآوب

ر دو جري اما در رابطه با مبارزات پی ان موسس حكومت گياه با واليت مطلقه «اسالمی اب »ی ش تين « حسين رزمجو در آت پوسرد »وارونه ی شريعتی برای تبرئه آ ا ن عل ا ساواك ـ ي اری ب از همك

ارزات اسالمی ا مب اواك ب سط موافقت س ايی او ـ پس از شرح و ب ه : ويسدن دلسوز مین ا « ضيه اي ريعتی اصل ق ر ش ه دآت ان آ ه در آن زم ست آ

ان ی انقالب اسالمی های شايسته همچون ديگر شخصيت ر شهيد م نظياهن ا سازمان آت ردآتر بهشتی و شهيد ب ه ب های درسی وزارت اب آ

ی اری م رورش همك وزش و پ اب درسی در آم اليف آت ه ت د و ب آردنه ی زمين ات دين رای ی تعليم دارس آ ب د، او م شغول بودن شور م

ريعتی ( گ ) ش م در وزارت فرهن ردن ط ه راهم آ ه ف رای ب ی ب رحسفه ساالن باسواد آردن بزرگ رای فل ی آموزش و و طرح ديگری ب

ران پرورش انقالب آموزشی ايران ـ بر اساس سنت شگاهی اي های دانته يش (گذش ه خ شت ب رده !) بازگ ه آ المی تهي شان اس دن درخ در تم ) ٥٢(» .است

اء و ا ن علم ه اي ی آ ست وقت وم ني ه معل ازمان «لبت ا س ب همكاری داشته، به تاليف های درسی وزارت آموزش و پرورش ابآت

رای باسواد ی در زمينه آتاب درس ی فرهنگ و فراهم آردن طرحی بران اس سنت و طرح ديگری بر اس سوادان آردن بی های دانشگاهی ايته وده »گذش شغول ب ان م را هم د، چ هان شان، اول ب ت رسيدن حكوم

رخ ر ف انم دآت شان خ ا را رئيس ان وزارت آرو پارس ر هم ه وزيوده اس ی همه و در واقع رئيس عاليه آموزش و پرورش ت، ی ايشان ب

رده دام آ ان اع غ تيزش ه تي د ب ا،ان ن علم ود اي ا خ اران و ام ی همك يعنرخ تحت ا مسئولين خانم دآتر ف ر آرسی رو پارس رده، ب در ب جان ب !اند؟ های آليدی حكومت اسالمی تكيه زده ت پستزعام

ه شاگری «ی حسين رزمجو در ادام ا اف ا شيخ »ه در رابطه بسد مرتضی مطهری می ه خدای نخواسته …«: نوي د گفت آ پس باي

٤٦

ذهبی شخصيت ای م د)ای(ه ر محم ه نظي وم ش سفی و مرح ی فل يد تقخنرانی ان س ه در آن زم ری را آ ا مطه تند و ي ويی داش ای رادي در ه

االت سياسی می روز مجالتی نظير زن د مق اس باي ن قي ر اي تند، ب نوشهای ها و نوشته آتابآزادی چاپ ) يا (… باشند »سی، آی، ا «همكار

ر شريعتی ه واسطهدآت اری ب اواك و همك ه س ستگی او ب ا ی واب اش بی شهيد پس براين قياس نشر مقاالت ارزنده …بوده است ) شاه(رژيم

وان مطهری ) مرتضی( ا عن ه ب اره «را هم آ ساله درب »ی حجاب ی مرين در آثيف ا رنگين ت ه ي ه مجل ی نام ار يعن »روز زن«ی آن روزگ

شر می اذ،شد چاپ و منت اهللا العي ن حساب ب ب ه اي ه آن ب د گذاشت آ ايز ه ني ستهشهيد فرزان م و همب ودهی رژي اواك ب ا س ار ب » ! است؟همك

)٥٣ ( دعی حسين البته من به سخت نم رزمجو قضاوت نمی ی م و آ

م نمی ن دو جماعت اعالم ه ه شماری از اي نم آ ) اول و دومطيف (آوی وابين زندان و ت »شاها سپاس گويان «دعاگويان شاه شيعه های پهل

رده اما بر اين باورم آه ايشان ،دوم بودند سلما هرچه آ د، م ارزه ان مب . نبوده استبه قول سيد جوادی» ی شاه واليت مطلقه«با

بش «به عنوان نمونه تهرانی در آتاب نگاهی از درون به جنه «در رابطه با مبارزات ضد چپ ايران شاهی واليت مطلق »ی شاهن : نويسد میحسين بهشتی محمد سيدآسی نظيرد « نتاآي ارهم ن در ب ن انجم ی اي ت سياس دم فعالي ا ی ع ه

ه آ ) های اسالمی خارج از آشور انجمن( ن جهت است آ سانی از ايان را بر مانن امبورگ در آلم سجد ه سئوليت م ه م شتی آ ده د به عهانی ،شتند، اصوال مانع هرگونه فعاليتی عليه رژيم شاه بودند دا حتا زم

راری و قصد ر ايران دستگير شده و آنفدراسيون نژاد د آه پارسا برقذا را صاب غ ام اعت دانيا انج ت از زن ه حماي ی ب ران(ن سياس در ) اي

ا ر اروپ امبورگ بر سراس ار در ه دين ب ت، چن ده داش شتی عه ه به بد، ه ش ذا مراجع صاب غ رای اعت ل را ب سجد مح ا م ار ت در اختي

ذارد شجويان بگ رد دان الم آ رد و اع ا صراحت رد آ ه او ب ا در : آ م ) ٥٤(» .آنيم سياست دخالت نمی

٤٧

يد خص س ی روح و ش ی «اهللا خمين ر پ د گي ارز ض رين مب ته ت مطلق اه والي ه» ی ش وادی ب يد ج ول س ارزات ق ا مب ه ب در رابط

ا ه «رهبری شيعه ب اه واليت مطلق اب آشف »ی ش االسرارش در آتی سد م دين«: نوي ا و مجته ر فقه لاگ ا شخص س اهی ب طانی مخالفت گ

ودن او ها آردند، مخالفت آن ه ب اب آنك وده، از ب ان شخص ب را با همد شخيص دادن ا اصل اساس س و ،مخالف صالح آشور ت ه ب لطنت گرن

ا ه ت ن طبق ای آنون از اي سياری از علم ه ب شده، بلك راز ن الفتی اب مخد در تشكيالت مملكتی با سالطين مقام بزرگ عالی … همراهی آردن

د هرقدر هم دولت يا سالطين با آن ه آن ها بدسلوآی آردن شار و ب ا ف هد لطنت و حكو ،آوردن ل س ا اص از ب الفتی از آن ب ت، مخ روز م ا ب ه

شتيبانی نكرده و تواريخ دين از همه در دست است و پ ه مجته ايی آ ه ) ٥٥(» . در تواريخ مذآور است،سالطين آردند

گير دو طيف موسس جمهوری اسالمی، اين از مبارزات پی ت ا والي هب اه مطلق ه ! ی ش ن است آ ت اي ن دو طيف در اگواقعي ر اياه ارزهدوران ش رده مب م آ ا ای ه دم باورش ل ع ه دلي ه ب د، ن ه ان ن ب

شا موضوع واليت مطلقه ل مخالفت ا حكومت ی شاه، آه دقيقا به دلي ن به برای رسيدن گيرشان غيردينی شاه بوده است و تالش پی خودشان ب

اه را . قدرت ف، حكومت ش ن دو طي ری ديگر اي ل به تعبي ن دلي ه اي بی شروع م ناخ نام ری تهش ز رهب اآمی بج ر ح ان، ه ه در باورش د آ ان

يعه ی«ش ی»غاصب حق عل سير م ود تف اور . ش ن ب ا اي م از آن ج هی ی م ا ناش يعه اساس ه ش ود آ ی را ش ت و عل رای خالف سته ب شاي

د می وبكر و عمر و شناسد جانشينی محم ی اب ای راشدين ـ يعن و خلفم ان ـ را ه شين عثم ن جان ی« همگی غاصبان حق اي امبر »واقع پي

ان غير در تفسير اين تئوری هم همه . آند ر می تفسي ذهبی ی حاآم ه م آه نداشته ،اند به نام اسالم حكومت نكرده ا عمام د ي ين تعريف را ،ان هم

ته ه «داش ی »ظلم ف م وند تعري اس . ش رهمين اس شان، ب ر اي از نظی ه در ادارات دولت م آ سانی ه ت آ ار و فعالي ه آ ازی ب رای نوس ب

م و عمله«اند، همگی شان مشغول بوده آشور و يا گذران زندگی ی ظل ! اند شده ه می شناخت»ظلمه

٤٨

رد توان در پيرامون ين رابطه می در ا اد آ ه مان از آسانی ي آد د ه آارمن ن آ ا اي ودهب ين ولت ب ل هم ه دلي ا ب د، ام راه«ان ن »اآ و اي

وق ماه ی، حق تور دين هدس ی ان ی م ه مالي ان را ب ا از داده ش د ت انان الم«آارمزدش و »رد مظ رای خ دی از آن را ب رده، درص دش آرار »طيب و طاهر «ی آن را مانده یبرداشته، باق شان ق ار اي در اختي

در »سوز نيم« بدون نگرانی از موضوعی به نام تا اين شيعيان ،دهدت ال راح ا خي اقی ب ان ب اقی جه صرف ب ه م ده ب الل مان ده ی ح ی ش

!آارمزدشان بپردازنداب خ د آت ه «وشبختانه علی ميرفطروس در دو جل ر مقدم ای ب

ه ا با »اسالم شناسی تناد ب ستند و جالب اس سيار م اريخی ب ناد ت ر ،س بدين ای راش ه خلف يعه آ وری ش ن تئ ستند، خط غاصاي ی ه ب حق عل

ی الن م شد بط يوه آ شان دادن ش ا ن ه حكو و ب ی، ی ب يدن عل ت رس می چنين نقش م هم ،ميزان محبوبيت او ام دور ،شورتی عل ٢٥ان در تم

دين، ای راش ت خلف ال حكوم یس را عل وعی هم ه ن ار و را ب ه، همكشان می مشاور ايشان د در موضع حكومت اسالمی ن انی . ده ا زم حت

ر ه م رزمين آ ر س صر و ديگ ان دم م ر عثم ه ب ای مفتوح ل ه ه دلي بست وامش در پ اردن اق ا گم ساد او و والي ومتی و ف دی حك ای آلي نش ه

وان می ه عن ی دو پسرش را ب ه »باديگارد «شورند، عل ر در خان ی بردم ـ هر و پگمارد عثمان می س از آشته شدن عثمان هم ـ به دست مورد مواخذه ) حسن و حسين (دو پسرش رار می را م ديد ق د و ی ش ده

. زند ايشان را آتك میز « سين ني ام ح سن و ام ام ح رای دفام ان ب ا اع از عثم ب

وده ا ت د، ت ختی جنگيدن ه س ی ب ای شورش ان ه ان از آن ه عثم ايی آ جد گ برد تا دست از جن خواهش آرد ام حسين . ارن ام حسن و ام ا ام ام

».نمودند آردند و به خاطر عثمان فداآاری می ان جنگ میهمچن«ا« ی عثم ل وقت سين داخ ام ح سن و ام ام ح د، ام شته ش ن آ

ه دند و خان ان داده «ی او ش ه ج د آ ان را ديدن س اس عثم ت، پحضرت علی رسيد، سراسيمه و به چون خبر قتل عثمان ».بگريستند

ام خانه به نشتابا ام حسن و ام ه ام ين ب فته و غم ان رفت و آش ی عثم

٤٩

رد اد آ سين فري د و ام «: ح ه بودي ما دم در خان ور ش ان چط ر مومن يي »آشته شد؟ ) يعنی عثمان ( ام حسن پس س ه صورت ام لی محكمی ب

ينه نواخت ه س د و مشتی ب ام حسين آوبي وده در ج . ی ام ا ت های نگ بسين ام ح ی، ام د و سشورش روح ش ر مج ی(ر قنب الم عل ز ) غ ني

) ٥٦(» شكسته در « ه آ ن نام جاز اي اريخی نه ابع ت ر من ه و ديگ البالغ

رخالف موجود است، بخوبی برمی ه در صدر اسالم ـ ب د آ تصور آيد شيعيان ا رو ـ مناسبات حضرت تن ان ت وبكر، عمر و عثم ا اب ر ب امي

شان حدی دوستانه بود اريخی ن دارك ت ه م د، می و چنانك ا سه ده غالبی خليفه ا عل د مشورت می ) ع(ی نخست در معضالت امور ب و آردن

ار می های آن مرد خيرخواه را تعاليم و راهنمايی ه آ ستند ب دوستی . بر ه عم ود آ دی ب ه ح ر ب ا عم ی ب ر دوازده س حضرت عل ی اله دخت

ی خواست ه زن ر را ب ن درخواست موافقت حضرت امي ا اي ی ب و عل ) ٥٧(» .فرمود

فانه« يچ»متاس ك از مت ه ت ي ومتی و حكوم الم حك ان اس ولير ساله١٤٠٠ در تاريخ شيعی ه فقط ب ران ی خونريز اسالم ـ ن ه اي آهدر ه هم سترده ی پهن ده ی گ صرف ش سلمان ـ ی ت راب م ط اع توسردم تواند نمونه نمی تثمار ای از يك حكومت اسالمی م ساالر، ضد اس

دگی مس ود زن يش(لمانان و در راستای بهب شان پ شان ) آش دگراندي ند ك . بده وری دموآراتي ا جمه تين ي الم راس ان اس ه متولي ه را آ آنچ

وی شيع عل ا ت المی ي ه اس وان مدين ه عن دی ب اب محم الم ن ا اس ی يه اند، در واقع آرزوها و تخيالت خودشا نقل آرده شان فاضله ن است آ

و به دليل عدم ليلبه همين د. اند به محمد و علی و ديگران نسبت داده تثمار افی اس سانی، غيرخشونت طلب و ن وجود يك دولت مردمی، ان

ت ازی در حكوم طوره س ه اس ان ب ن متولي يعی، اي المی و ش ای اس ه .اند آويختهپرداخته به تئوری مهدی موعود

ا حكومت اسطوره ما در رابطه ب ی ه ان ی عل ن متولي ام اي تماريخی ا مراجعه به واقعيت تا ب ،اند سر آرده تنها با شعار شيعه . های ت

ين ه هم م ب ل ه المی دلي اآم اس ن ح ا اي ی( ب شتر عق) عل دتی و بي ي

٥٠

تا بر مبنای مستندات تاريخی و برای اين ،اند متعصبانه برخورد آرده ه ضو«آ اري»لیف ی ت سان ب د خ نوي ر را درز بگيرن شه و «نظ اندي

ستجو اريخ را »ج ی« در ت رده»گمراه سير آ ر و تف ه ا تعبي د و ب ن اتهاماتی نظير مرتد و آافر و مشرك و ياغی و باغی جستجوگران هم

.اند زده…االرض و مفسد فی

ه ك نمون ارزات هماهنگ و در ي ر مب اريخی ديگ سبتا «ی ت نشابه ه»م انيون هم اه دی روح ا ش د ر دوران رض ا فقي ه ب در رابط

م اب ه شف حج تان آ وده است داس ل ب ين دلي ه هم ن در ادام. ب ی همارز «همين آتاب، نگاهی فانتزی به ه مب شابه هم سبتا م ای ات ن ی علم

دازم، می »آشف حجاب رضا شاهی « در رابطه با داستان »شيعه انل رفتار همگون همه تا نشان بدهم آه ه دلي ا ب ی اين متوليان تشيع، تنه

شه تگاه و ري اه خاس شابهی دارد ی نظرگ ين ت شان، چن ای اي ال . ه فع ! مبارزات طيف دوم و دعوای بين استبداد و آزادیبرگرديم بر سر

ن ه در اي ن است آ ت اي ا واقعي شاریروزه د پاف ه چن ی جانب

اش به حكومت اسالمی های دوستانه و تذآر ) طيف دوم (جناح محكوم ل است ، اسالم ی برای حفظ آيان و بيضه ن دلي ه حكومت تنها به اي آران را ر اي م . شناسد می اسالمی و مشروع آنونی حاآم ب اختالفی ه

سنجانی و ر هاشمی رف ی اآب ا شخص عل اگر هست، خرده حسابی به يدعلی خامن ت س وری حكوم ی و مح وع اساس ه موض ت، ن ای است المی و والي ه یاس ه ف مطلق ل خصلت . قي ه دلي م ب ن موضوع ه اي

وك« وايفیا مل يعه و »لط ری ش ن رهب ف، در اي دين مختل وع مجته تنذهب كلی داردم ين ش د. چن ست موضوع جدي م ني ه . ی ه ر فقي ر ه اگ

ه ديگری هم رار می در جايگاه سيدعلی خامن دا ای ق سانی پي ت، آ گرفی رای م ری را ب شين ديگ شناسند و جان ميت ن ه رس ه او را ب دند آ ش

. در نظر داشته باشندپست واليت فقيهیتبداد از ايشان »برخی«به تعبيری ديگر وی با اس شاهان پهل

ه ان مخالف بوده ا و مدين ا اتوپي ور ی فاضله د، ام وعی شان، خود، تبل ن

٥١

وری استبداد دينی است آه در لوايح شيخ فضل ا اهللا ن ين شده دقيق تبي موضوع مرجعيت ازبه همين دليل هم بنا بر باور و دريافتشان . است

ه ل شرعی، منزلت سادگی «و حكومت اسالمی ب ه دالي سياسی، و بی اعی و اخالق ان را اجتم ه زش ت مطلق ای والي ر پ يد ي اهللا روح ی س

.آنند و باز هم می»خمينی و دستيارانش قربانی آردندر «: جوادی سيد به قول ه هرگز ب و اين همان غفلتی است آ

ه مهندس ب ا ب ازرگان و دوستان او در نهضت آزادی و دولت موقت يود آن ول خ ی ق ف مل ا طي ذهبی/ ه ه م ايی آ ف «ه وان تكلي ه عن ب

اعی و اخالقی خود را حيت و منزلت صال »!شرعی سياسی و اجتميله ه وس تبداد مطلق يم اس تقرار و تحك شتی و ی اس د به ی و بان ی خمين

) ٥٨(» .رفسنجانی قرار دادند، قابل بخشايش نيستار ن رفت ا اي اده ام وحی و س اده ل ا ناشی از س ه تنه شی ن اندي

ف دوم« ود»طي ست، نب ه اي و ني نن جماعت بلك ا اي را در آ ب ه اآثهای اقامتشان آرده، با فرهنگ، تمدن و مدنيت در سال غرب تحصيل

وعی بنا بر باورهای دگم و مذهبی اند، اما آشنا شده در غرب ه ن شان بشا محلل مشروعيت تراشيدن رای طيف اول و در راس اي شخص ن ب

. اند اهللا خمينی بوده روح سيدود ول خ ه ق يد ب وادی س ارت ديگ«: ج ه عب دس رب طيف مهن

اده »قانون«های طرفدار حكومت زرگان و مذهبی با ه و دور س لوحانه اريخی، ب ی و ت ی سياس ی و عين ر منطق ل و تفك ه تعق از هرگون

يله زار و وس ش صورت اب ام سياسی آ ال نظ تبداد وری انتق ك اس از ي ) ٥٩(» درآمدندی ديگر طلقه به استبداد مطلقهم

يد ه س ز ک ن پرانت ا اي واد ب ام ی اج ه «ته ت مطلق را » حکومه ی دو شونت و متوج ريب خ ا ض د، ت ران ميکن د اي اه فقي پادش

دانم . وحشيگری حکومت اسالمی را پائينتر نشان دهد وان از می نمي تداران انون«طرف صودشان از »ق ه مق يد آ المی پرس ت اس در حكوم

انون« المی »ق ت اس ر حكوم ر چت ه زي ا چ شان اساس ست؟ و اي چيوانين قانونی را در وانين اسالم است؟ ق ا منظورشان ق نظر دارند؟ آي

وانين ت؟ ق سه اس ر فران الب آبي وانين انق ت؟ ق المی اس وری اس جمه

٥٢

ن ناش رای م ت؟ ب شروطه اس الب م ی، ی از انق ك ايران وان ي ه عن بف از واژه ن طي ه اي دی را آ انون«ی قواع ا »ق ر دارد، اساس در نظ

وم ن ستمفه ش . ي ود اي ار خ ه از رفت ه آ یآنچ ستفاد م ر ان م ود، نظ ششان وانين اي ه ق ت ب المی اس ت اس رآن و حكوم المی ق ه اس ١٨٠ آ

ده ناخته ش وانين ش ا ق ه ب و درج هی حق شر و بياني وق ق ب انی حق ی جهه دارد شر زاوي ف دوم . ب م طي ل ه ين دلي ه هم ك ب ه ي يش از آن آ ب

از قانون و حقوق شهروندی، تعريف جدی، اساسی، اصولی و واقعی ه ن دست ی جامع اهيمی از اي شان و مف وق دگراندي دنی، آزادی، حق م

ناخته شده اهيم ش انی بدهد، با مخلوط آردن مفاهيم اسالمی و مف ی جهسان وق ان انون و حق ا، از ق شده ه انون ن وم ق ث مفه ا وارد بح ،اساس

. گذارد را مبهم می»قانون«ی واژهق ه دقي ن رابط ف اول در اي شخص طي ور م ه ط ا ب ر و ام ت

وانين اسالمی عمل می اش اس موازين دينی اسبر ه ق تنادش ب د و اس آنه سی آ رای آ ی«ب ر م ی نظ ت دين ن حكوم رون در اي د از بي »آن

رار گرفتنش مابين دو به دليل ق اما طيف دوم ،مشخص و روشن است ذهبی /صندلی لرزان از جريان ملی ا م صا ه بهم و نامشخص ت ويری م

.گزاری و توجه نيست رمايهوجه قابل س آه به هيچدهد ارائه میوع ا موض ه ب اد«در رابط اده هس شی و س ف اندي وحی طي ل

اران دور و نزديك مهدی بايد تاآيد آرد آه طيف »دوم ان و ي بازرگاده او ا س ه تنه اده ن وح و س ا ل ه بن د، بلك ديش نبودن ا و ان ر باوره ب

ذهبی رده ی ديگری شان چاره اعتقادات م ه آ اری آ ان آ د بجز هم ،انرايش و با تمام اند نداشته ی تخصص و گ ل ،شان های بظاهر مل ه دلي ب

اور خطر ضور ب د ح ر و مجته ام، رهب ه ام يعی ب اك ش ود را ،ن خيله ار وس د جنايتك اندن بان درت رس ه ق اکمی ب رارح ذهبی ق د داده م . ان

امی الش نافرج م ت ر ه یاگ ر پوشش مل انون زي ی و حكومت ق گراي .الی بيشتر نبوده استاند، پوزيسيونی توخ آرده

ردم در واقع ا خالی آردن پشت م از حضورش طيف دوم با در صحنه اری ـ تنه ه اختي اری و چ ه اجب شور ـ چ از ی سياسی آ

يچ حرجی رهبر مذهبی م ه ل ه اش اطاعت آرده است و به همين دلي

٥٣

شان ر اي ست و اگ شان ني ر اي ی «ب ت سياس يله »منزل ود را وس ی خه يم پاي درت تحك ای ق ه ه ت مطلق ت و والي شتی و حكوم د به ی بان

اند آه تكليف اند، همان آاری را آرده ای قرار داده رفسنجانی و خامنه ذهبی ايی م ب آف رعی و واج ت ش وده اس ان ب يد . ش ر س سانی نظي آ

ان مهاهللا سحابی، علی شريعتی و عزتمحمود طالقانی، ه دی بازرگ آاخص وان ش ه عن ی ب ی م دل معرف الم معت ای اس و ه ی ،ندش ر تالش اگ

ا در دعوای مشخص و شخصی زدهو پايی يا دست ،اند آرده د، تنه انر واليت ای ها و خامنه با رفسنجانی اوتی در تعبي ه تف ها بوده است و ن

.ی حكومتی فقيهی از اسالم و شيعهتا ين راس ه تعبي در هم يم ب اهی بكن ريعتی از رنگ ی ش عل

! با علمای شيعه»اختالف سليقه«موضوع ن پس «: نويسد می »مذهب عليه مذهب «شريعتی در آتاب اي

ن ه م ه آ ا گرفت ا پ ايعه از آج وزهش اء و ح الف علم ه مخ ی علميآوشند ی ديگری آه بسيار مهم است اين است آه می مساله …!هستم؟

ده ها اع حيله تا به انو وان ع ه عن ا ما را ب ه ب رادی آ ا اف رد و ي ا ف ای يه می . ندروحانيت مخالفند، جلوه ده شان به اين عنوان حمل د و هدف آنن

ا وان دف ه روحانيت اين است آه ما را وادارند ـ تا به عن ع از خود ـ با حمله آنيم و اين حمله در جامعه ه گروهی ي به اين شكل تجلی آند آ

ده ا ع شری ي نفكران ق ذهبی(ای از روش ت ) م ا روحاني ه ب ن جامع اينفكران ممكن است (…مخالفند ذهبی اين روش يوه ) م ه ش اداتی ب ی انتق

ذهبی « غ م يوه »تبلي ا ش ل ب ي ته ی تحلي ادی داش سائل اعتق ضی از م عد سائل ،باش ضی از م ت در بع ا روحاني انی ي ا روح ت ب ن اس ممك

ه (كن است اختالف سليقه داشته باشد، و مم ذهبی ) آ الم م الن ع ا ف ،بانی دی روح الم ج ه ع ی ای آ ی دين ت واقع ت و روحاني ذهبی اس ، م

تاخ ی داش ه تالف فراوان ن ب ازد و م ن بت ه م دت ب ه ش م، و او ب ه باشنم ه آ ه او حمل دری ،شدت ب سر و پ ا او، اختالف پ ا اختالف من ب ام

انواده ل خ ت در داخ ه اس سايه و بيگان ه هم ه ب ی آ ردم و ( و وقت م ) ٦٠(» .رسد، ما يك خانواده هستيم می) ها غيرخودی

٥٤

سبت نظرگاه هم چنين ی شريعتی ن ه روحانيت شيعه در عل بت ويی و گف اريخ گ اه ٢٣ در ت سينيه١٣٥٠ آذرم اد در ح ه ی ارش ب

: خوبی، تبيين، تشريح و تاآيد شده استن اين را می مای اسالمی اما راجع به عل …« ا آ م، خواهم ادع

ه و ده ه و نمون ا قرين ات آن دارم ه ر اثب ی ب ان ی عين ه از مي آيچ آس ان و فض نويسندگان و سخنران ه الی اسالمی معاصر، ه ـ البت

ار و وع آ ات و ن د امكان دازه در ح ه ان ودش ـ ب اراآتر خ ن آ ی مری افتخ« ی و فك وثر عمل دی و م اع ج ه »ار دف ن جامع ی از اي

ز ماست گرانقدری آه اميد بزرگ و سرمايه ی روحانيت (ی عزي يعن ) ٦١(» .را نداشته است) شيعهفاسد

وان . جاست همين ی اصلی بحث هم گره تمام آسانی آه به عنن اند، به دليل سران طيف دوم معرفی شده ين دي مخدوش آردن مرز ب

ا و همچنين باورشان به شيوه و حكومت های سنتی حكومت اسالمی به سرنوشت محت،هر شكلی ن دادن ب اگزير از ت ستند ن شان ه ا . وم آم

ين زا در سال »طيف دوم «اين آه ديگرانی از هم ر ه ا رههای تغيي باخير و شرمندگی ل اس« اط و ت دن شعارهای انقالب »ها احتي ا دزدي ب

ند ت می و تعابيری از اين دس …آبير فرانسه، مبانی حقوق بشر آوشن »اسالم در حكومت «آه آليت را نجات بدهند و نه مردمی را آه اي

. اند به فالآت افتادههمه سال زير تيغ رهبری شيعهشه « ر اندي ای س ای آق مه الم وش ه وی و اس شيع عل ان ت هم

ه پس از ،ی دآتر علی شريعتی و مجاهدين است نبو ازگی آ ن ت ا اي باله ١٧ی خونين تجربه ا (ی حكومت اسالمی س ا زم اب ت ن نوشتن آت

اخير از جدايی ) گفتگوها آقای سروش اينك با احتياط و شرمندگی و تد دين و سياست حرف می ن .زن ا اي ا ب ه ح دانيم آ د ب ن موضع ل باي اي

ت الم اس ات اس ظ و نج رای حف ا ب ری اساس تقرار گي رای اس ه ب و نران ی در اي روشمت. آزادی و دموآراس ای س د آق ی مانن رفكران اگ

تما يكی را انتخاب آنند، آن يكی ح بخواهند روزی بين اسالم و آزادی ) ٦٢(» .آزادیاسالم خواهد بود و نه

٥٥

ل ن دلي ه اي ن ب وال روش ه اص دبازی آ ن بن ا اي او «: و بروش( ع ) س دا موض ی را ابت ت عرف داران حكوم ری طرف ه گي آ

ار گذاشتن می سامح، آن رويج ت ا ت ان گويند ب زاری جنگ ايم ا و واگ هی «امر دين ات درون ه حي راد، »ب ه حكومت اف ار خود را ب د آ ا باي ه

ه « ور جامع دبير در ام ان « و »ت وق مشترك آدمي ظ حق منحصر »حفه می معرفی می »يقينی بی«نند، ناشی از آ ا حمل ه آند و به آنه رد آ ب

ان ار خودش ا آ ی ب وق م دای رضای مخل الق را ف د رضای خ و . آننرای آن هادل ان ب ه ش ت آ د اس ايی مفي ر «ه ن نظ رون در دي از بيشعار «و . خورد ی دينی نمی ينی و جامعه و به درد انسان د »آنند میی ن از ب دايی دي ی ج سلم »سياستمعن ت و « اصل م ودن ديان ی ب يك

ه را نقض می »سياست د و حال آنك ه «آن دار در يك جامع …»ی دين ) ٦٣(» .تواند دينی نباشد سياست نمی

»!م در ايرانی اسال ساله١٣٠٠محبوبيت «اما داستان

»محبوبيت « به روشنی »پشت دروازه تهران «من در آتاب اله) ١٤٠٠ (١٣٠٠ ت ی س ه حكوم ونگی ب ران و چگ الم در اي اس

ن يع را تشريح آرده رسيدن اسالم و تش ه حال ام، با اي سانی آ رای آ باريخی، درك ت ند و م د س ا آوردن چن د، ب اب دسترسی ندارن ه آن آت ب

ن زان اي اله١٣٠٠ت محبوبي« مي ران را س الم در اي ه »ی اس آافتن آن است عزت ان ي ران پاي حابی سخت نگ ار ،اهللا س ا ب ديگر و ب

.دهم نشان میاسنادی ديگرل اعراب دهقانان پارسی « دی در مقاب ه و ممت مقاومت دليران

ان . ابراز داشتند ه شهرك، مرزب ان را آ شكر دهقان پارسی اعراب، لن قرار داشت، در طی پيكاری خونين در ريشهر نزديك در راس ايشا

د توج د . شكست دادن ه موجب عه ه استخر ب ه در سال نام ٦٤٨ ای آان ) هجری ٢٨(ميالدی ه فرم ود، سر ب با ابوموسی اشعری منعقد نم

اد ان نه ان . تازي راد پادگ رده، اف ورش آ اآنان آن ش د س ال بع ی س ولدرنگ استخر را محاصره آرده، اعراب بی . عرب را به قتل رساندند

ردان را ٤٠تسخير نمودند و ويران ساختند و قريب به هزار تن از م

٥٦

اند ت رس ه هالآ د ب ی بردن ه بردگ ان را ب ان و آودآ ٦٤٩(ه، زنارس پ) هجری ٢٩/ميالدی سخير پ ام ت ه هنگ اراضی يشوايان عرب ب

در جريان …بسياری را به تصرف خويش در آورده، غصب آردند راوان از ذآور و نواحی ب تسخير ايران د و اسيران ف ان ديدن سيار زي

اث و ردم صلح«ان ات م هرها و ده وی ش ژه ا ب»ج راق و ه وي ز عارس دند خوزستان و پ رده ش ه بردگی ب ه دست … ب ران ب سخير اي ت

دی ب اعراب ت، عواقب چن ال و ورود آن آشور در قلمرو خالف ه دنبت شين. داش ا چادرن ه ي كان يافت م از اس ان اع ه تازي ست آنك ه نخ ب

د ه . صورت قبايل آامل به ايران نقل مكان آردن ه طوری آ . و. و«باجرت اعراب خاطر نشان »بارتولد رده، مه ه شكل احداث اوال«آ باه امی اردوگ ای نظ صوب ا ه اآم من سكن ح ه م ز آ ه ني ز طرف خليف

دويان ا ب ت و ثاني وده، صورت گرف صاحب و ب ی را ت اراضی معيند صرف آردن يالدی »…ت م م رن ده ا در ق ارم ( حت ریچه در ) هج

ران سياری از شهرهای اي ثال در ب م، م اآنان را ق اعراب، اآثريت س )٦٤(» .دادند و زبان عربی در بالد حكمفرما بود تشكيل میه « ود آ ی ب ين مكتب ناز درون چن ه دي االری مطلق ی س

انی روحانيت شيعه عصر صفوی و عصر قاجار و در سال های پايستم رن بي نق االر دي هس رآورد ی مطلق ر ب ه س ت فقي ،ی روحاني

ه اآ انيتی آ ان آنروح اق آارگردان ه اتف ب ب ر قري اه درث ان ش زمای شيعه ود فقه ر آمب ر اث اه طهماسب اول ب اسماعيل و بخصوص ش

ل در خود ايران به صورت آااليی وارداتی ام، عا از جب ان، ش مل لبنه ولی. به ايران آورده شدند عراق عرب و بحرين ران ب ه در اي با آنك

د راوان دست يافتن امی ف ال و مق ا(م يچ) ام ا ه ود را واقع ه خ وقت نی ر ايران ه از ذم و تحقي ستند و ن اجم«دان ی (»اع ا ايران ه) ه ی در هم ) ٦٥(» . خودداری آردندشرايط

ام « تيم آ در اين اي ران داش اب مالی باسوادی در اي های ه آتان فارسی و ع بسيار، خود او و پدرش ه زب ی نوشته ب د رب و اساس ان

م ر محك ن دو نف ه سعی اي رد تشيع در ايران ب دين سبب م ر شد و ب م ته آفش آن معتقدند و نمی بسيار متعصب به آن دو نفر ا شود ب شك ه آف

٥٧

م ! گفت ولی از لحاظ وضع مملكت و حتا از لحاظ خود مذهب شيعه هذهب ن م ات وارد اي ر خراف ن دو نف دری اي ريم، بق ساله بنگ ه م ه ب آ

د آردند، و ا ردم آردن ان م د و يجاد تعصب در مي ن را و آخون اهل ديه دستگاه دولت را ضعيف و و ی امور مملكت مسلط ساختند بر هم

يچ ايد در ه ه ش يچ د ای دوره سست آردند آ د ه سته بودن ری نتوان و نفاقر . ان برسانند به ملت ايرها ها از اين قبيل زيان عشر آن د ب مال محمه حرص مد تقی مجلسی پسر مال مح مجلسی ا و ب ال دني رای م ايد ب ش

شيع دراز می و زر نبود آه دست سيم ان ت رد به خون مخالف ه آ و همو از سنی و صوفی و درويش آزار و شكنجه را در حق هرآس نوع

) ٦٦(» . بالاستثناء جايز می دانستزردشتی و يهودی وعيسویستان ان يكی از ج یمهدی اصالن شتار تاب ان آ در بردگ ٦٧ب

ن ضمنی طيف دوم در رابطه با ميزان اين محبوبيت و همدستی ا اي ب آه به نظر ٦٧ فيزيكی تابستان ی قتل عام و تسويه «: نويسد آشتار می

ومتی «من با ه »توافق تمام پوزيسيون حك ه ی جنگ در مقطع خاتم برا در ستره اج ی و گ ای مل ر از مرزه ادی فرات روزه ابع د، ام ی آم

ه ان يافت ايی وطنم ستان … است…جغرافي تان تاب ه ٦٧ داس تان ب داسال ی ص اهرا ب سل ظ ك ن شيدن ي ت به آ ده اس ران ش صير و وي …تق

اق ان آوردن، ات ودن و ايم د ب ری، ملح ی و فط د مل تان مرت ای داس ه برای آنكه بگويی خود های انزجار های منتظر و فرم ربينتمشيت، دو

رگ در آ ستادگان م ت اي ه نوب تان ب ستم، داس ايی ني دور رج هر، ري شزد ه ن تان ب ت «داس تن و پاس »هيئ ه؟ «خ رف ا ن سلمانی ي . دادن»م

عوعوی »های پالستيكی صاحب و دمپائی ی بی بندها چشم« …داستانه در لعنت ها و جست وجو سگ رادران نايافت اد ی ب گورهای دسته ،آب

ر «ه خراشيدن و لب گزيدن خواهران و جمعی و ناشناخته، سين داغ بسليم و م ، و رفتن »دل پر خون نهادن قاومت، داستان خون و فرياد، ت

ان ی پنه اری و ب ی، شكم آ دن و رگ تكليف ه خوردن و دري زدن، تازيانتان ستادن، داس د اي ر دار بلن ر س اهی و ب رگ خودآگ دن، م ر ش تعزي

ه ده هم ال ش خ ی پايم ستان تل تان تاب يهن، داس دگان م رآوب ش ا و س ه٦٧…

٥٨

ال تم…« ارج ام آان ا خ ا ب اطی م ای ارتب ديريت ه ط م توسشنبه تا …زندان قطع شد اه ی موعود د يك ه نوبت ٦٧ر شهريور م آ

) ٦٧(» … رسيد زندان گوهردشت٨بند ما بند اری ا غف ر رض دانی دآت ك زن اطرات ي اب خ از در آت

سد های جمهوری اسالمی می زندان د فرعی سرانجام «: نوي ٢٠ از بنجمعی های دسته خبرهايی داير بر تائيد نهايی اعدام آف ی هم در طبقه

ردي ت آ ا . مدرياف ديان آنج ه محبن ه رو ب د و از وط دان بودن ی زنی ای آمد و رفت پنجره د تريل ده بودن زرگ حمل گوشت را دي . های ب

ا آن. دش از آنجا خارج می روز چندين تريلی گوشت /گاهی در شبانه هايعه ه ش ه ب ا توج ده و ب او ش دها آنجك د و ش ن آم ورد اي ا در م ٢٤ه

ستد در ميدان ديدشان میيك تريلیروزی . ساعته آشيك داده بودند . ايی از م ود درش ب سته . ش ر از ب ود پ د ب ای بلن االی . ه ه ب دارها ب پاس

سته های بزرگ پالستيكی بسته شابهی را روی آن جای رفته، ب های می ود داده م ل ش ت تكمي ا ظرفي د ت تيكی . ان ن پالس ك آف سته در ي ر ب ه

ر به حالت با توجه . را بسته بودند پوشيده شده، سر و تهش لغزان زيدام اه فهمند آه محموله می پای پاسداران زی جز اجساد اع شدگان چي

ست اميون. ني ش آ دام نع ت م ل گوش ای حم دامی ه ای اع ا را ه ه ه برداد و در فاصله حمل اجساد . بردند های گمنام می نگورستا ی دوماه م

.شهريور ادامه داشتران نوز گورستان ه« وب ته ود ش آ های جمعی جن شده ب . ف ن

ه جسدها را صدتا صدتا ا می در چال دوزر ه ا بول ه ب ا عجل د و ب ريختن . پوشاندند رويشان را می

ود، خاك « ا را شست باران سنگينی آه به دنبال آن باريده ب هد ها طعمه سگ. و اجساد قربانيان نمايان شد رده بودن دا آ . ی خوبی پي

تان آباده به دنبال يك طوفان شديد، ساآنان حلبی های ای اطراف گورسد ای جمع شده در نقطه های ولگرد شوند آه سگ توجه می م جمعی . ان

دان ه اجساد زن های مخفی يان، شناسايی و قبرستان بدين ترتيب بود آه . آشف شد ه سرعت هم ر ب ا پيچي خب ه پاسداران واليت . دج ی مطلق

دند ار ش ه آ ت ب رعت دس ه س ه ب ا و فقي د و ب رق آردن ه را ق منطق

٥٩

دوزربو اندندل ساد را پوش ه سرعت روی اج ر . ب اال ديگ ردم ح ا م ام . گورستان را شناخته بودند

ه های هزاران زن خانواده« دانی اعدام شده، هنوز هم هر جمعه در اسارت گردهم می بر سر مزار جمعی آيند و برای عزيزانشان آ

د و مظلوميت قهرمانامه جان داده ه می ،ان د موي ا . آنن ان غالب رای اين ب ) ٦٨(» .برند افراد حلبی آبادها غذا می ١٣٦٧نوان آشتار تابستان ای با ع در مقاله يرواند آبراهاميان

ه «: ويسدن می »تفتيش عقايد «در بخش در نخستين ساعات روز جمعاه ٢٨ ه ١٩ (١٣٦٧ تيرم ر گ ) ١٩٨٨ ژوئي ی ب صارهای آهنين رد ح

دان ران زن ری اي لی سرتاس ای اص د ه شيده ش سته و هدرواز. آ ا ب ها قطع شد تلفن ون تلوي. ه ع زي شيدند و از توزي رون آ رق بي ا را از ب هه ا نام ه،ه سته روزنام ا و ب ی ه ای داروي دان(ه ا در زن ودداری ) ه خ

از حول و ساعات مالقات منحل شد، و بستگان زندانيان را . ورزيدنددان اختند حوش زن ده س ا پراآن د. ه تور داده ش دانيان دس ه زن ه درب آ

لول د س اقی بمانن ود ب ای خ ارگران ه ان و آ ا نگهبان حبت ب و از صد ودداری آنن انی خ ت و. افغ ان رف ه مك د ب ومی آم ای عم د ه مانن

اه اه درمانگ ا، آارگ ا، قرائت ه اط هخان ه دريس و حي ای ت ا، تاالره ا ه هد وع ش دام . ممن دانيان هرآ ه زن ايی آ ردن از آنج ار آ امور مه م

دانيان انيان بودند، اي های مشابهی از زند دسته ه زن ن امر باعث شد آی ی،سياس ا چپ لطنت ه دين، س ان از غير از مجاه لطنتطلب ان، س طلبده آسانی آه توبه آرده و به صورت خبرچي (توابين ان دستگاه درآم ند داناز غير) بودن ه زن ه ب سانی آ ان، آ ردان از زن وابين، م ای ت ه

ه محكو سانی آ د، از آ ده بودن وم ش والنی محك اه ط ت آوت دت مي مه مدت داشتند، آسانی آه تازه محكوم شد سانی آ د، از آ ل ه بودن ا قب ه

…ی محكوميت خود را گذرانده بودند، جدا شوند دورهدان« ل در زن دت عم از ش ل از آغ ت قب ا درس ان ه فرم

هم د خفيان ی صادر ش شخص ای از طرف خمين ق آن م اريخ دقي ه ت آود دهند آه اي ها احتمال می بعضی. نيست وای رسمی ب ن فرمان يك فت

ار داده شد به و طی آن ژه اختي سيون وي ه اعضای سازمان يك آمي آ

٦٠

های ه به سازمان و افراد وابست »محارب«مجاهدين خلق را به عنوان وان ه عن پ را ب دمر«چ د»ت دام آنن ران. اع سيون ته ه در آمي آ

ه ر می١٦اعضای آن ب ام، نف دگانی از جانب شخص ام يد، نماين رسور يس جمه ه (رئ يدعلی خامن ت س اه ) ای وق ل، دادگ تان آ ای دادس ه

های دو همچنين اداره های دادگستری و اطالعات خانه ارتانقالب، وز ژه ز لی وي دان اص ی ن دانيان سياس ی ای زن ت يعن ن و گوهردش وي

.عضويت داشتندسيون آيت« ن آمي يس اي تيار مخصوص اهللا اشراقی رئ دو دس

ت ی حج ه يك ت آ تاالس داش ری حج ود و ديگ ری ب الم اال الم ني سی ٥در جريان . مبشری ا هل سيون ب ن آمي وپتر ماه بعدی اعضای اي آ

دان ين زن ن و گوهردشت ب ای اوي ته د و در رف د بودن ه. آم ين ب همام آن بب ن ه س ا ب رگ«ه وابرد م سيون ه رد»آمي دا آ هرت پي . ش

…ها تشكيل شد های مشابهی نيز در شهرستان آميسيوناهی رگر افغانی آه غذا به زندان می يك آا « آورد، عالمت آگ

رد دهدهن دتی ،ای به دور گردن خود ترسيم آ ا م ازهم ت دانيان ب ا زن امد بفهمان برخی گمان بردند آه او می . معنی آن را درنيافتند بعد د خواه

ت رده اس ی م ه خمين رای آن. آ ی ب دام جمع صور اع ا ت م در آن،ه هود هنگام شادی و سرور عمومی اه ٢٩ چون در روز ،دشوار ب تيرم

ه ٢٠( ی درست يك روز ) ١٩٨٨ ژوئي د از شروع شدت عمل يعن بعی سرانجام در زندان ذيرفتن آتش ها خمين ا پ شنهادی سازمان ب س پي ب

) ٦٩(» . به جنگ با عراق پايان دادمللان « عيد و مام ن و س د م روب روز بع نج غ ه فرصت پ دقيق

وز ماشی ك شلوار سربازی تنت بود ي. ببينيمداشتيم جنازه را و يك بله ه لك ياه خون رنگ آ زرگ و س ينهی ب ا ات شروع می از س د و ت ش

هات بود، يكی چپ، جای دو تير هم در ران . يافت زانوهات ادامه می رد . يكی راست اه آ ه جای زخم نگ من . مامان بلوزت را پس زد و ب

دم . حال تهوع داشتم ا نف . صورتم را برگردان ه دوت شيدم آ ق آ س عميم روی زخم آف پاهات از خون . طاقت بياورم ود و مردگی و زخ آب

وره گذاشته . زد سياه می وی آ ه انگار پاهات را ت د و پخت د، ذغال ان ان

٦١

ام : مامان زير لب دعا خواند و گفت. داد شده بود و بوی عفونت می پي ) ٧٠(» !اسالم شما همين بود؟

ال « م محاآم١٣٦٧در س ی حك ر ه وقت دانيان س اره زن ی دوباآم ه ح د، س ی گرفتن ار در موضع را از خمين رای اينك رع ب ر ش نظ

ود اين سه قاضی يكی از . شدند گرفته ر ديگر . شرع رازينی ب دو نف رئيس آنونی بازرسی آل آشور و ديگری االسالم رئيسی يكی حجت

ه حجت ارون آميت نج ق ر گ ر س ون ب ه اآن ود آ ری ب داد ی ا االسالم ني م ،اوالدی در اين بنياد است ی عسكر او نماينده ! است خمينی نشسته امام

ه ی ولی اوالدی نماينده يعنی عسكر ن آميت ه در اي م فقي ری ه است و ني .ی او نماينده

دانيان سر نفر اين سه « دام زن موضع پس از دريافت حكم اعد و آوپتر روی زندان با هلی از خمينی رواز آردن در عرض دو ها پ

سر . ای در آار نبود محاآمه. هزار زندانی سياسی را آشتند چند هفته دست تنها با اين حكم خمينی ! طرح نبود موضع هم م سر موضع و غير

ل د به قت ام زدن دانيان جان . ع در بعضی زن رده ب رای من تعريف ب بدان ن و شوفاژخانه های زندان اوي آردند آه در زيرزمين زرگ زن ی ب

ر را در طناب وصل آردند و هرشب ده های آبگرم اوين به لوله ا نف ه . اين شوفاژخانه بدار آشيدند

ا موافقت اسداهللا الجوردی « ر را در صدرازينی ب ا نف ك ه يه اختمان متروآ سمتس ی از ق ه در يك ای متروآ ه ه ن آ دان اوي ی زن

.قرار بود خرابش آنند، جمع آرد و آشتدانی « ست زن دود دوي ه درز راح اختمان آ ن س در اي

شيده پنجره ه آ ا سيمان تيغ د هايش را پيشتر ب د، جمع آردن دا . بودن ابتسته شان را شك يرهای آنترل ه ش ايع را آ از م زرگ گ سول ب د آپ چن

ه رای خف د، ب دانيان بودن ردن زن د آ اختمان انداختن ل س ه داخ يم. ب ند گذاری شده ساعت بعد ساختمان را آه از قبل مين ود، منفجر آردن ب

ه د و هم ن آردن ر آوار دف دانی را زي ست زن ن دوي ط . ی اي ن فق اي ) ٧١(» …ای گوشه

٦٢

ا ر رض النی، دآت دی اص ه مه رايطی آ ناخت ش رای ش بره رنوش پارسی غفاری، يرواند آبراهاميان، شه رادران پور، مني و ی ب

در جان از حال هاشان از قربانيان، در عين یديگرانی آه خيل ا ب ن بردگل اين آشتار هستند، نگاهی می آنيم به متن حكم اعدام فوری و غيرقاب

شت رانبرگ دانيان اي ش از زن صل آت ی، در سرف وی شخص خمين سس زان ،ب ه مي ين رابط ا در هم ری « ت تالف فك ف و »اخ دو طي

شتار ،های مشخص عملكردهای ايشان در سرفصل ن آ بخصوص اي ! را محك زده باشيمتاريخی

ق (افقين آه من جا از آن « دين خل يچ خائن ) سازمان مجاه ه ه به ب ودهوج د نب یه اسالم معتق ه م اق و هرچ ه و نف د از روی حيل گوين

دان آ …هاست آن ه در زن ر سر موضع سانی آ های سراسر آشور بود اق خ ی نف رده و م شاری آ د، پاف دام آنن ه اع وم ب ارب و محك مح

ی ا را م ران ب ز در ته شخيص موضوع ني ند و ت ان باش ت آقاي ی اآثريای اشراقی ) قاضی شرع (ته دامت افاضا االسالم نيری حجت اب آق جن

ران( تان ته ده) دادس ه ای از وزارت اطالعات می و نماين د، اگرچ باشت اع اس اط در اجم داناحتي ور در زن تان و همينط ز اس ای مراآ ه

ار ا دادي آشور، رای اآثريت آقايان قاضی شرع، دادستان انقالب و ير محاربين ب االتباع می ی وزارت اطالعات، الزم ايندهو نم اشد، رحم ب

دا ق. است»انديشی ساده« از اصول اطعيت اسالم در برابر دشمنان خ »ی انقالبی خشم و آينه «اميدوارم با . ر نظام اسالمی است ترديد ناپذي

د ب نمايي ال را جل د متع ايت خداون الم، رض منان اس ه دش سبت ب . نك و وسوسه و ش «ی آنان است ص موضوع به عهده شخيآقايانی آه ت ترديد در مسائل . باشند »الكفار اشداء علی « و سعی آنند »ترديد نكنند

اك مطهر شهدا می رفتن خون پ . باشد قضايی اسالم انقالبی، ناديده گ ) ٧٢(» اهللا موسوی خمينی روح…والسالم

ر برای تكميل و ی فقيه هم همين امام و ولی مطلقه بعد تاآيد ب :اش نوشت حكم قبلی

ر در تمام موارد فوق هرآس در هر مرحله « اق اگر ب سر نفد سر«. باشد، حكمش اعدام است ابود آني در »!يعا دشمنان اسالم را ن

٦٣

ده ه پرون ا مورد رسيدگی ب م سريع ه ه حك ام در هر صورت آ ر انج ت ) ٧٣(» گردد، همان مورد نظر است، می

ه ك رابط ي در ي ر هم ی«ن ی ديگ ام خمين ه »ام بت ب مناسالم امبر اس د پي الگرد تول ال س ه ١٩٨٢ در س ود آ ات فرم : افاض

سالم اهللا واقعی روزی يوم« ه ال ومنين علي ه اميرالم شمشيرش است آا ب وارج را از اول ت شيد و خ ردرا آ ر درو آ شان را ه آخ و تمام

الی اهللا روزه ايام. آشت ارك و تع د تب ه خداون ه ايی است آ ای يك زلزلا آند، يك سيلی را وارد می وارد می د، نی را وارد می آند، يك طوف آن

ا ! بشويد »آدم«زند آه می »شالق«به اين مردم ومنين اگر بن اميرالمی شيرش را نم د، شم سامحه بكن ود م ا ب شيد ت ك٧٠٠آ ر را ي ه نف دفع

ه هستند، مقصرند بي های ما هم در حبس . بكشد ن اشخاصی آ .شتر ايشند آدم می ،شان آه بيرون بروند ها را نكشيم، هريكی اگر ما آن آدم . آ

ا و البد طيف دومی ( شما آقايان علماء …ها شوند اين نمی چرا فقط ) هی از و روزه م ام نم راغ احك ت را در س ات رحم ی آي را ه د؟ چ روي

ال را نمی قرآن می ات قت د؟ خوانيد، و آي رآن می ! خواني شيد، ق د بك گويه چ! بزنيد، حبس آنيد ه صحبت از را شما همان طرفش را گرفت د آ اي

ا خداست ان …رحمت می آند؟ رحمت، مخالفت ب ی مك محراب، يعنان . ها بايد جنگ پيدا شود از محراب . حرب، يعنی مكان جنگ ه چن آ

شتر جنگ دا می از محراباسالمهای بي ا پي د ه شير …ش ر شم پيغمبد ) نظامی( جندی همگی السالم ی ما عليهم ائمه. دم بكشد دارد تا آ . بودن

د ی. همگی جنگی بودن شير م شيدند شم ی. آ شتند آدم م ه …آ ا خليف می ان م د، هم م بكن د، رج د بزن رد، ح ت بب ه دس واهيم آ ه خ ور آ ط

ه دست می اهللا صلی رسول د، حد می اهللا علي رد زد، رجم می بري و . آی ود بن ه يه د همانطور آ اعتی ناراضی بودن ل ،قريظه را چون جم قت

رد عام الن . آ د، ف الن محل را بگيري ه ف ان داد آ اگر رسول اهللا فرموده خانه را آتش بزنيد، فالن طايفه را از بين ببريد، حكم به عدل فرم

را ،ی بشر را بايد به قصاص تامين آرد زندگ …است ه ( زي ات ) آ حيوده ل ت ن قت ر اي ده است زي صاص خوابي د. ق ا چن ار ب دان آ ال زن س

) ٧٤(» !اطف آودآانه را آنار بگذاريداين عو. شود درست نمی

٦٤

ا در هيئت هيچ و ن روزه ه اي سانی آ ام آ طيف «آس از تمده ب»دوم دان آم ات ه مي ر جناي ا ب د، ت ف اول«ان ند، »طي رنگ بپاش

ه از موسوی خوئينی ،نه از خاتمی خبری بود . فتچيزی نگ ه ن ا، ن هاجرانی عبداهللا نوری، نه سعيد ه مه ه اشكوری، ن ديور، زاده، ن ه آ ، ن

ه نه سحابی، نه سازگارا، نه پيمان، نه گنجی، نه حجاريان، نه باقی، ن . آس ديگر آس و هيچ ابراهيم يزدی، نه رئيس دانا و نه از هيچ

اع هيچ. صدايی برنخاست آس آس و هيچ از هيچ ه دف آس بز . نخاست ی تاريخی بر از اين سوختگان يك فاجعه يچ چي يچ آس ه ه

ه . نگفت د هم رده بودن ی آ ای خمين ر عب ه زي رم ،سرهاشان را ب ا گ توند وان مملكت .ش ه ج ن هم ه اي سی نگفت آ ر آ ين پرپ ن چن را اي چ ! شدند؟

م ان ه ان زم ههم ين طيف دومی هم ن شان ـ هم ا ـ در اي هد آ شه بودن ات اندي ن جناي ردن اي اك آ رای پ ی ب اطرهه راه ی از خ

اري دت دا آنن ردم پي ر . خی م ك نف ا ي ه تنه ی آ اده خيل ه س ا ب وحی ه اش لد ان دارن د ،اذع دان آم ه مي سين. ب ی منتظ ح وان عل ه عن ری آ

ن »لوحانه ساده«اش را هم واليتعهدی ر سر اي اده « ب شی س اش » انديت ت و باخ ش را داو گذاش ثال اعتراض اوان م م دارد ت وز ه و هن

. پردازد میا طيف دومی «تمام ه محبوبيت »ه د آ دارك بودن ١٣٠٠ در ت

د ساله ين . ی اسالمشان را حفظ آنن رای هم د و ب م فقط سكوت آردن ها بعد آه همان جنايات می . ها از آسياب افتاد بعد آه آب . سكوت رفت تت ام راآلي اله١٣٠٠حبوبيت و م نظ ر عالمت س وری آن را زي ی تئ

ه رد، هم وال بب اره س ه يكب ان ب وراخش د از س رون ريختن ان بي . هاشد ان به صدا ش همه ه . درآمدن و هم اهم يكه ر نمی ،شان ب ستی چه خب دان . آب در خوابگه مورچگان افتاده بود!؟است

ران پس از شگاه ته شورش سال محمد ملكی اولين رئيس دان

تحت یهای حكومت اسالم در زندان١٣٦٥ تا ١٣٦٠ آه از سال ٥٧م ی قم و مدرسه هی علمي ی مدرسين حوزه تعليمات عاليه ی حقانی، طع

٦٥

ه « و »های آلبالو ترآه«س گ ر تازيان ده است، در را چشي »های تعزين پس از داستا ( مغضوب فعلی حكومت اسالمی ای به اآبر گنجی نامه

رلين رانس ب شريه ) آنف ه در ن ان «ی آ د زنج ت، »امي ده اس اپ ش چدنش خالی از لطف نيست دآوری می مطالبی را يا ه خوان د آ ه . آن البت

ان « د زنج داو »امي م در ت وای ه رای فت ه «م اج ی مطلق ه ول »ی فقيالمی ت اس شور شه از نقحكوم ل آ ات داخ ای مطبوع ـ ی جغرافي

هايی از اين دست ـ پاك شد احتماال به دليل اين ناپرهيزی و ناپرهيزی !!!و به تاريخ پيوست

اوين، اآبر گنجی،«

م شناسم و احساست را می را می من رنجت …« را ،فهم زيش ها در اين سال سئولين وقت (گاه دان ه م وانی آ ن عن دان اوي روی زنون در ) ه بودند گذاشت وم و فن ا «به آسب عل دچار »مكتب ديكتاتوره

ای ام علم ودم و از احك ام«ب الی مق ان و »ع ا مخالف ورد ب در برخرهدگران شان به رده دي ا ب یام ه م و و م ودهدان اهد ب ه ش ه چگون ام آاد »زيرتع« سازی آرد، شكنجه را »تواب«توان می ام نه ان ن و ايم

ه دل راه داد ا ب ف پ هرا از آ اه و محاآم انی راه و دادگ ی آنچن ) ٧٥ ( ».انداخت

ه بعضی تفاوت و بعد هم ملكی ی ها را بين زندانی سياسی دهدانی سياسی را ٧٠ا زندانی سياسی اواخر دهه ب ٦٠ ه زن آه الزاما ن

ضوب ا مغ ه نهايت تآ اه والي ه ين درگ دی مطلق ی،فقيهن شريح م د ت . آنام ه در تم سانی آ ا آ الفين حكومت اسالمی ب تفاوت در رفتار بين مخ

راه و ار بر روی مردم و زندانيان سياسی در اعمال فش آن دو دهه هم ! اند آرده همكار با آليت نظام، آار تئوريك و پراتيك می

ت متاسفانه ا داس د حت يش آم ه پ م آ رلين ه يچ ،ان ترورهای ب ها اين آدام يچ ه ز نگفت ه وز سرهاش . چي شين هن ای جان ر عب ه زي ان ب

ازهم ان و ب ود و همچن ی ب ع خمين دارك رف ت در ت وع محبوبي و رجای …ی اسالمشان بودند آه ناگهان ساله ١٣٠٠ اريكی عب وری در ت ن

ساله . اتفاقی افتاده بود . به تكانشان آورد »طيف اول « ا ديگر م ی اينج

٦٦

دادگاه ميكونوس و افتضاح محكوميت . طرح بود آليت نظام اسالمی م اپو ی طيف دومی شان را ـ همه سران رژيم اسالمی، همه ها را ـ به تك

ت ی . واداش ر نم د آ ديگ ن ش يش از اي تن ه ب اد رف ا برب ه ب در رابطت اله١٣٠٠محبوبي د ی س كوت آنن شان س ی. اسالم ر نم د ديگ و ش

ا ه در تمام آن سال جمهوری را آ و رئيس يكباره به ميدان ريختند ها باب ا آت شه ش سه ی از نق ان فارس ذف زب رای ح ود، و ب ی رگرم ب

شه المی نق ان اس ای جه ی جغرافي ا م ت ه ين ريخ مينارهای ب و در سود . آرد، به ميدان آوردند المللی شرآت می . وضع خيلی خراب شده ب .تر هم بشود ممكن بود خراب

زرگ اسالمی « ن شخصيت ب يد(اي اتمی س د خ اه )محم در مل ين ١٩٨٤آوري ود، در اول ده ب المی ش اد اس ر ارش ازه وزي ه ت آ

ه سمينار نمايندگان فرهنگی جمهوری اسالمی در خارج از آشور ـ آدن به دليل همدلی و د وستی ميان علماء و غالمان سفارت در شهر لن

د زار ش تتع«ـ در برگ ين اولوي تراتژيك فرهنگی ي ای اس صميم »ه ته ت آ ان ع«گرف ين رزب ان ب وان زب ه عن ی را ب ی ب وری »الملل جمه

ر د ب ی اشاعه «اسالمی معرفی نمايد و با تاآي ان عرب وان ی زب ه عن با ينزب ه ن ب يم پاي ی اسالمی در تحك الم الملل ای اس رای »ه ه را ب زمين

د اعالم زبان عربی راهم آورن ران ف ردم اي » . به عنوان زبان رسمی م)٧٦ (

وی ی مين تاد مجتب ول اس ه ق وزش و «: ب ای وزارت آم اوليات ان و ادبي ران زب ين دبي صب و تعي ز در ن رورش، ني ثال (پ ا م ي

ستن بيشتر دقت آنند ) يا روسای جمهور وزرای ارشاد رای دان و از بدترين ه ارجمن وند، چونك ل ش شتری قائ ام بي ی، ارج و مق ان فارس زبت و ی ماس ات مل گ و ادبي ت، فرهن ده اس ا مان رای م ه ب ی آ ميراث

ان فارسی ستب ه زب در ب ات و فرهنگ گرانق ن ادبي د گی اي محل تردي ) ٧٧(» .نيست

يد به شيوه و درست يس جمهور س اد و رئ ی همين وزير ارشم «: محمد خاتمی يدند ه ران آوش ه اي ه ب ا حمل سلمان ب شكل اعراب م

ذهبی و هم باورها و اعتقادات حكومتی ايران را عوض آنند ملی و م

٦٧

ر دهن ردم را تغيي م خصوصام ان د و ه ايگزين زب ی را ج ان عرب زب ) ٧٨(» .فارسی آنندسلمان بع اتم د هم همين عرب م د خ يد محم ين دشمن س ی، هم

ان و فرهنگ پارسی د شهزادهزب ساهل، گفت ش سامح، ت و گوی ی تگ ه فرهن ا، جامع الح ه دنی، اص ی ی م واهی و مل ی، آزاديخ طلب

م چهارسال ديگر …گرايی ا [ و تا بحال ه اب ت ن کت ان نوشتن اي ] زما نفكران م ه است و باصطالح روش اله رفت ردم آ ر م ر س ار ب ن ب اي

ره ا چه ام ت ن ام اهیی اي اه ناآگ د زه را در م ان ديدن م … و ش وز ه هنوم د؟معل د ش ه خواه ه چ ست آ ن! ني ان اي ا اين ار ت اری را اب ه م ز چ

ادويی تين ج شند آس رون بك ان بي م ،ش از ه ا ب ت ت ر محبوبي ١٣٠٠ ب !ی اسالمشان بنازند ساله

لی عربی برای المل ی تازه، تئوريسين زبان بين زاده و اين امام دنش جهان اسالمی ه خوان م دارد آ خالی از لطف افاضات ديگری ه

:نيسته « ه ب د آ ات سياسی دارن ران حق فعاليت و حي آسانی در اي

ریاس ند الم و رهب ته باش اد داش وم ( اعتق شان معل ف دگراندي تكلي با آسی آه نظام را قبول ندارد و در فكر براندازی است، با …)تاس

) ٧٩(» .زبان امنيتی و تنبيهی بايد برخورد آردای انقالب اسالمی « ا مبن اگر منظور از آزادی اين باشد آه ب

ران رد شود، اين آزادی را به هيچ وجه و اسالم برخو مردم انقالبی ايی د نم د (توان ول آن م ن ) قب ازه ه یو اج د م ايل « …ده آزادی در وس

انه اط جمعی و رس ای ارتب ردم »گروهیه ا م ام ب ه همگ ن است آ اي ) ٨٠(» .باشند و حرف مردم را بزنند

ی آه بر آزادی و نهادی شدن حال هوشيار باشيم آه در عين «رای آن آزادی پای می داآاری «فشاريم و ب يچ می »ف ه ه يم، ب وجه آن

) ٨١(» …همسوی دشمنان نشويمات شيطانی سندهسلمان رشدی نوي «:و باالخره د ی آتاب آي باي

يچ راهی بر اساس حكم دام شود و ه ی اع ام خمين شرعی حضرت ام ) ٨٢(» … از اجرای اين حكم نيستبرای گريز وی

٦٨

رور، مرگ، اما در ادامه ی همان روش هميشگی خشونت، ت

م ـ زاده ن امامزندان، تعزير ـ در همين چهارسال حكومت اي ی تازه هگ سله از فرهن ك سل ن ي وهم اي ه در ت ران را آ ازان اي يس «س رئ

) با تمام سوابق درخشانش (نفس تازه»طلب جمهور آزاديخواه اصالح ل آفتابی شده بو ر قت ره دند، به زنجي شيدند های زنجي ه صالبه آ و ای ب

ز در ران و تبري ايتی آردن خوابگاه دانشجويان ته ان جن ه روی چن د آرد طلبان ر تمام اصالح شان ،ا سفيد آ ازهم از اي ا ب يد ( ام دنت س پرزي

فقط . صدايی برنخاست بجز قرائت چند انشای دبستانی ) میخات محمدن شهزاده شايی ی اصالح طلبی و راه روشنفكرانی آه به اي های او گ

ای خو د، آرزوه سته بودن د ب رای امي ته، ب ان او گذاش ان را در ده دشاه سر و صدايی آردند و در به اشتب شعرها سرودند و تنی چند جنابش

د آنفرانس برلين حرف ان راندن ر زب ايی ب شان و ،ه ی ديگر ماموريت لود ده ب ام ش یتم ه و همگ ان را، هم ان، روزن ش الح طلب هی اص ام

ت وهم و سياس اران مت ازان نگ ف دوم«ب سلم »طي ون ابوم را همچشيدند ر آ ه زنجي ن خراسانی ب يوه و اي رو و ش ـ در استمرار حفظ آب

ت اله١٣٠٠محبوبي الم س م ی اس ه دارد ـ ه ان ادام ت . چن ماموريه آه در ايران آن عصر روشنگری . پايان يافته بود »طيف دوم « گون

! گونه هم به محاق رفت اين ،آغاز شده بود

سين ه ح ری در نام ی منتظ اريخ عل ه در ت اه ١٧ای آ مهرم ، با ساده انديشی تمام ، داشت اهللا خمينی ارسال روح برای سيد ١٣٦٥

ده آيا می «: وضعيت زندانيان را چنين تبيين آرد ه ع د آ ادی داني ی زيد ی بازجوها مرده زير شكنجه ا می ان شهد ؟ آي دان م ه در زن د آ در داني

دانی ه زن دا ناچار اثر نبودن پزشك و نرسيدن ب ر جوان، بع های دختدان و دختر را با ا ٢٥شدند حدود ا رحم خراج تخم ا ي د؟ آي اقص آنن ن

ری روزه می دان شيراز دخت ا جرمی مختصر دانيد آه در زن دار را بی ا م د؟ آي دام آردن ه در بالفاصله پس از افطار اع د آ بعضی از داني

دان المی زن وری اس ای جمه صرف ه ه زور ت وان را ب ران ج دخت

٦٩

ه در آيا می …آردند ر شكنجه دانيد آه چه بسيارند زندانيانی آ های اثد و آسی رويه، آور يا آر يا فلج يا مبتال به دردهای مزمن شده بی انها حتا از دانيد آه در بعضی زندان يا می آ …رسد به داد آنها نمی ) هم(

ه يك روز و دو روز، نور روز هم م ن برای زندانی دريغ داشتند، آنه ) ٨٣(» …ها بلكه ماه

اله ٨گ دوران جن در گانو مهدی بازر ران و عراق س ،ی ايگ ان جن ل از پاي اه قب ان ز ،يكم ت هم ی درس اع خيل ه اوض انی آ م

وحش جنگ خراب شده بود و می ار ت ر ب ه آليت نظام را زي رفت آی روح ای به سيد از اساس نفی آند، در نامه ايران و عراق ،اهللا خمين

: نوشتانديشی تمام با سادهه د « ده و عالق د جنابعالی اگر عقي وق اري د هستی و حق ه باي آ

سان ا را ان ين ه الم و از ب اری اس رای اجب ی و اج دای صدور جنگ فاجور ق و م ی موف ار عمل ك آ ن، ي وده و اي ساد نم ه و ف ردن فتن ب

ی رم است م ا آزاد و محت ده در دني د، عقي ن . باش روان اي صا و پي شخد طرز تفكر مختارند مبادرت به چنين رسال ی ،ت انتخابی بنماين ه ن ول

ه د ب زام ندارن اد و ال ين اعتق ه چن ری آ سان ديگ ات آ ه و حي و هزينه ه ح نگفت د آ هان ر و آخرين خان ا آخرين نف ر بمب و اضرند ت در زي

ابود شده، شعار های جهنمی شيميايی آتش موشك و سالح زا و اتمی ند روزی بدهن ا پي ورد نظر …جنگ جنگ ت روزی م ه از پي آنطور آ

ه عارها و اعالمي ا و ا ش سئولين ه ات و م ارات مقام وری (ظه جمه : های ذيل است فهميده شده است، شامل خواسته) اسالمی

داد، « مرگ صدام، انحالل حزب بعث، فتح آربال تا سقوط بغراق، ران در ع ابع اي ا ت د ي المی متح وری اس ك جمه تقرار ي اس

ت المی اضمحالل دول الب اس ه انق ين ب ا تمك رب ي اعی ع ای ارتج هتيز ران، آفرس ه اي اء قاهران صمانه و امح تكبار و ی خ اد و اس ی الح

) ٨٤(» .امپرياليسم در جهان و باالخره رفع آامل فتنه در عالمد ف دوم«الب تدارانش»طي د و دوس ن حرف معتقدن ه اي ا آ ه

ا نيست ديگر آهنه شده است و ضرورتی ه آنه ايد ! برای پرداختن ب شه ج رداختن ب م پ وری اس ه س جمه ف موس ات دو طي ك ناي المی ي

٧٠

ابو« ت »ت اآردنی اس ور ن ه و عب ه ی ممنوع ع ب د راج ال نباي و اصيد خص س ت ش ه در دوران حكوم اتی آ اده روح اتفاق ی افت اهللا خمين

ه است و . خنی گفت است، س امرزد «پيرمرد سيد رفت از »!خدايش بين ه اي سانی آ رال خيلی از آ د، ليب ا در حكومتن ان روزه ر و مهرب ر ت ت

! جيزه! ففضولی موقو! بود

د انديشانی نظير واقعيت اين است آه تنها ساده ان مه ی بازرگعلی منتظری توهمی ناشيانه نسبت به ماهيت اسالمشان و شيخ حسين

ابی »طيف اول « ناشی از جنايات »فقط«دارند و اين اعمال را ارزيه جوهر و ماهيت می د و ن ل اسالم در ح آنن ه . كومت آ ه ب ن آ ا اي ب

به صحنه »طيف دوم « و »اصالح طلب «اند آه تا در نقش چشم ديده الم ـ آه جانشينان پيامبر اس ، همان باليی را بر سرشان آوردنداند آمده

ر سر ن جماعت »اهل رده «يا خلفای راشدين ـ ب د و اگر اي آوردند و زبانش را متوهم طيف دوم خطايی بكند ادی دراز آن و از خط زي

ه ط قرمز ممنوعه الطبع اسالم (يف اول ای آ ا را ) و ب شيده است، پ آ بر سرش خواهد آمد آه بر سر ناراضيان بيرون بگذارد، همان باليی

ان بال را …ديگر آمد د هم ه و حاال دارن ر سر هم اده ب شان ان ی س ديد لب می ط يا مثال جناح اصالح ی فعلی تازه بدوران رسيده و آب آورن . خورد هم از آب تكان نمی

وان اسناد عجيبی دارد، ب »اهل رده «در رابطه با تاريخ ه عنال ف عرب : مث ی از طواي امبر خيل رگ پي د از م د «بع »ردت آوردن

شتار و هاشان و خيلی . يعنی از دين برگشتند شير، آ ه ضرب شم آه بشونت الم خ پاه اس ادمانی س وند، ش سلمان ش د م ده بودن ور ش ا مجب هستند زن. آردند ا ب ا متا …هاشان حن فانه ام يوه س شينان ش ار جان ی رفت

سلمان ) خلفای راشدين (پيامبر ار م با اين مردم، بخشی از تاريخ خونب . گذارد آردن جهان پهناور اسالم را به نمايش می

دند . ن از دين بگشتند عربا« افر ش آات و بعضی ز بعضی آد الم . ندادن ران اس ی از ايس ت م د ن جماع ه آنن ه توب تند آ ا خواس ت

اه امتن مشمول مقررا د، هرگ ل اع می ت اسالمی قرار بگيرن د، قت آردن

٧١

ا را می جنگيدند و آن ها می يعنی با آن ،ها واجب بود آن شتند و زن ه آ . آردند و فرزندانشان را اسير می

الم كر آشفتگی در دوران زمامداری ابوب « اگون در ع های گوناز عده. پيش آمد اسالم دن نم ول اسالم و خوان ا قب ن زآات از دادای ب

د و انتظار خودداری آردند و جمعی آه ايمانی نداشتند، در حال تردي . آردند زندگی می تا حدی »اسامه«ابوبكر پس از آن آه به آمك سردار خود «

ه ه آلي د آ رآن ش رد، ب اموش آ ان را خ منان سرو صدای مخالف ی دشالم ر داس رآوب آن شنامه . ا س ود طی بخ ت خ رای ني رای اج ه ب ای ب

ه ی آليه رد آ ه هر : قبايل عرب اعالم آ ردم آ امور آ شكر را م ن ل ايس وزاند و زن آه را از دين برگشته باشد، با شمشير بكشد و به آتش ب

) ٨٥(» … مگر آن آه توبه آند،اش را اسير آند و بچهدرك ند و م ا س ا و هزاره ر است از هزاره اريخ پ ازهم ت و ب

دبخت آشتن و سوزان در رابطه با مستند تاريخی از دن اين جماعت ب !دين برگشته

ده «رامين احمدی در مطلبی آه با عنوان رور سعيد پرون ی ت چاپ شده ١٣٧٩ تيرماه ١٧٤ی شماره »پر«ی در نشريه »حجاريان

های قدرت بين دو طيف حكومت ابطه با اين قربانی جنگ است، در ر المی ش حجاري اس المی و نق وری اس ت جمه يس حكوم ان در تاس

ی سد م ا آن «: نوي ست؟ و آي تی آي ه راس ان ب ی حجاري ه برخ ه آ گونرده چهره ا آ درت ادع بش های مافيای ق دی در جن در آلي شی آنق د، نق ان نقشی را يافته است؟ طلبی دارد؟ اگر چنين است چگونه چنين اصالح

در هرم قدرت بوده، چگونه امروز مغضوب و هدف اگر روزگاری ه ساله ندهای بيست و چ ی جوان گلوله ه است؟ در جواب ب قرار گرفت

كرد وزارت به ساختار و عمل ی ترور حجاريان پرونده ،سواالت] اين[ …يابد پيوند میاطالعات جمهوری اسالمی

ار و پس از ) دآتر شاهپور (واك از سوی با انحالل سا « بختي … پيروزی انقالب و اعالم دولت موقت، ايران از نظر اطالعات آن

ت ود در موقعي ه ب رار گرفت واری ق ن، …دش الب بهم س از انق ا پ ام

٧٢

ت ود نداش ز وج د ني اتی فاس ازمان اطالع ان س ه …هم شكلی آ مد، ) دولت موقت (بازرگان و اميرانتظام در با آن دست به گريبان بودن

ر های بعد از انقالب اولين ماه سانی نظي دردی در آ هرگز احساس همدی، سعيد محسن ميردامادی، ابراهيم اصغرزاده، عب ان اس عب حجاري

رد اد نك عي…ايج ی س اره م ن ب ان در اي د د حجاري دمت «: گوي ما خ شد از انقالب رديم و عرض شود آه ما بع از آ ه چشممان را ب ديم آ دي

ه وجود /ساواك منحل شده و هفده هجده جريان اطالعاتی در آشور بده است ان (»…آم سم حرف اول را در دوره) حجاري ه راديكالي ای آ

ی یز م رد د، آرس ود آ درت را از آن خ ای ق فارت و. ه غال س از اشه ان ب ان، حجاري ت بازرگ قوط دول ات «س ات و اطالع ر تحقيق »دفت

ود، . وزيری رسيد نخست يس آن ب ی رئ ه خسرو تهران در اين دفتر آ …سعيد حجاريان معاون و نفر دوم بود

ی« تداللی م ان اس ا حجاري دودی خم ام ا ح ه ت د آ ی و آن ينان دن وزارت« مخالف ه ش ی»خان انع م ات را ق د اطالع او . آن

ان( ی ) حجاري ادآوری م ی ي ه خمين ات، ب ه اطالع سا آ ه ب ه چ د آ آنسئوليت ری حاضر است م ا رهب د، آي دام باش ه شكنجه و اع ور ب مجب

ه فاصله ين چنين آارهايی را بر عهده بگيرد؟ و آيا بهتر نيست آ ای بد، حفظ ترهبری و سازمانی آه گاه ناچار است دس وده آن هايش را آل

ردد؟ ام«گ ی »ام ه را درك م ارم نكت ل چه ا راه ح د و ب شكيل (آن ت » .شود موافقت می) ای برای اين منظور خانه وزارت

ه دی در ادام ين احم عيد رام تن س رار داش ب ق ين مطل ی هما در پست حجاريان دی وزارت اطالع ا دوران وزارت ت را های آلي ت

شان می علی فالحيان ل دعواهای . دده ن ه دلي ان ب ی فالحي م عل د ه بعد و حجاريان را تصفيه می گروهی درون ان چاره «آن ای جز حجاري

رك و تعفا و ت ه زارتاس ات(خان ه ) اطالع دارد و ب ت «ن رياسگردد و به آار تدوين دو نهاد تازه، شورای امنيت باز می »جمهوری

)جاهمان(» .پردازد ملی و مرآز تحقيقات استراتژيك میه از وزارت اطالعات ان چگون ه پست اين آه سعيد حجاري ب

يد مشاورت رئيس جمهور اصالح اتمی طلب س د خ آشی اسباب محم

٧٣

شانه رده است، خود ن ان دو طيف حكومت آ ی همدستی آشكار و نها لی وزارت اطالعات و اگر يكی از بنيانگزاران اص . اسالمی است ب

د و خانه گاه علم به اين آه اين وزارت مجبور است شكنجه و اعدام آناهللا خمينی و جانشينانش از اين روح های امام سيد بهتر است آه دست

ود د، خ اك باش اهرا پ ودگی ظ شانآل ده ن يوه دهن ن ی ش رش اي ی په ت اطالعات زار از و ،طلبی ی با ارج جناح اصالح ايندهنم ی به آابين

يد اتمی است س د خ ه و. محم ه چگون ن آ ويی اي ه منظور از س ه چ بی فالآت شوند، خود نشانه شناخته می چنين جنايتكارانی اصالح طلب

د سو تار ه از چن دبختی است آ ه در ميخی ملت ب ن دو طيف نگن ی ايا با ا حكومت اسالمی ه نواع و اقسام شعارها و عملكرده شرده و تفال ف

. شود می

ر سيد ه در آتاب موضوع عجيب ديگری آ د جوادی ب آن تاآيتفاده از تخصص تكنيكی »طيف اول «شده است، نياز ه اس طيف « ب

شور است»دوم رای اداره آ شان. ب اری دلاي ل همك ه ي ای اولي ی دو هابی می د اول ارزي ه طيف را ناشی از عدم تخصص بان ن آ د و اي آن

ف اول د طي ام نه بان ا تم ت ت انی الزم داش تفاده از زم ا اس ا را ب اده . متصرف شود) نه زورو (تخصص طيف دوم

ه« م نكت اريخی مه هی ت ام در مرحل يس نظ از تاس ی آغوری المی(جمه ه) اس ت آ ن اس ا اي ت ي طالح روحاني ف باص طيرای و در راس آن آخوندها م گسسته اداره ها خمينی، ب ی ی امور درهت تگاه ودول دن دس ت چرخان ای اداری مملك ذهبی ه ف م ه طي ای ب هد غيرآخ اج بودن د محت د ز. ون شر آخون را ق سبت بي ه سياست اداری ن

های حوزوی اطالع و بيگانه بود و جز درس گردش امور مملكت بی ه و اداره الس روض وانی ی مج هخ زاداری، تجرب ری و ع ی ديگ ) ٨٦(» .نداشت

ران واقع ه اداره آردن اي يوه يت اين است آ ا ش ه ب طيف ای آه است ه تخصص ف ،اول در پيش گرفت ا ب ه تنه ساالرانی از تيپ ن ن

دارد ازی نداشته و ن ا ب بل ،مهدی بازرگان و ديگران ني ا و تنه ه تنه ا ك

٧٤

روه شاری به خدمت گرفتن گ ا های ف وع ماش اهللا قصاب و حسن ءاز نان ود آيت امك ذير ب روه،پ ين گ ه هم ن آ ا اي شار آم ای ف ان ه در جري

امل ودتك داوم ی خ رای ت ی ب ت فقيه ن حكومت والي ه اي شيدن ب هبخ بستم واع سي ت، ان ات و امني ر و وزارت اطالع اتی رهب ای اطالع ه

رم، رئيس مجمع تشخيص مصلحت نظام، شلمچه، جبهه، حسين اهللا آشهری و ديگران حيان، ری نمكی، حاجی بخشی و علی فال مسعود ده

يوه يوه باليدند و با همين ش ی، و ش سم دولت ی صدور تروري های تكميلاهللا خارجی، موضوع حزبهای ه جريانای و آمك ب های زنجيره قتل

اس صص را از اس د تخ شان درز گرفتن د فرام . در حكومت وش البد [!] شهيد »جمهوری اسالمی «ايم آه تئوريسين ناآام نكرده سيد محم

ارزه ا مب ا از اساس ب ه تنه ا حسين بهشتی ن ه « ب اه واليت مطلق »ی شايی نمی م به ی را در داد و عنصر مك مخالف بود آه به تخصص ه تب

ر ارانی نظي ا ي صی حت ر متخص ر ه ومتی ب رم حك دی راس ه مه .داد ترجيح می اين طيف بازرگان و ديگران

ا موضوع مشخص تخصص تن خوب است در رابطه ب ه م بد و حسين بهشتی سخنرانی محم يس دي شور رئ ان (ان عالی آ ) آن زم

سينيه ه در ح ان ٣٠ی احمدي يم١٣٥٩ آب ه آن ه، مراجع يم آ ا ببين ته »طيف دوم «حضرتش چگونه آب پاآی را روی دست ريخته و گفت

ه در جامعه «: است ه در آن ت ی واليت فقي ام ساخته آ ديريت، م های معبه ی ش ستند، تخصص علم ت ه ای امام ه دوم را دارده ای درج . به

ه م بهای درجه اول و بخش اصلی را می يم ب ه . كتب ده ايی در جامع هراد تعيين می ها را شكل و جهت آن آه مكتب الهی د، در انتخاب اف آنای اول، درجه بايد سوال برای مشاغل ه اصول ی پ راد ب ن اف دی اي بن ) ٨٧(» .ی تخصص آنها و سوال دوم درجهمكتبی باشد

ه ر و در نمون يد ای ديگ يوه، س ين ش تمرار هم ی در اس عله ال (ای خامن ت اس ان حكوم ور آن زم يس جمه ا ) میرئ دار ب در ديال ضيهط م ب في اريخ ی ق هريور ٢٦ در ت ت١٣٦٣ ش ی از «: گف يك

اد اسالمی خدمات پزشكی (هايی آه در آار شما خاصيت اعضای بنيی ام خمين ود) ام ه خ ا را ب ه م ن است آ ود دارد، اي ك وج ايی نزدي آف

٧٥

ی د م ی ،آن ودش م المی خ ی از درون اس ب ايران را طبي د زي و جوشو الم وج ه اس د ب ومن و متعه كان م راد پزش ه ب ل آلي شكالت ی ح ی م

) ٨٨(» ! آافی استپزشكی مملكتهدف . جای تربيت متخصص نيست دانشگاه«: به بيانی ديگر

) ٨٩(» .اهللا است نظام آموزشی ما فقط پرورش خليفهوان يك شهروند جمهوری اسالمی من ب «يا مثال ده ه عن عقي

ر بلكه ،رم آه دانشگاه محل يك متخصص نيست دا ی محل يك ف د مكتبرا می است آه در ضمن ا ف رد تخصص را هم در آنج ساله . گي ا م ی م

شگاه ودن دان ی ب ا را نمی مكتب ز ديگری بكن ه يچ چي دای ه وانيم ف . يمتم، های غربی را توانيم ارزش نمی م داري به خاطر اين آه متخصص آ

) ٩٠(» .ها احياء بكنيم يا اصال نداريم، در دانشگاهل و صده ن دلي ه اي هب ا فاآت و نمون اريخ ا و هزاره ی و ی ت

ه تخصص » طيف اول «غيرتاريخی ديگر ازی ب ان ني ال بازرگ امثتانش نداشت ه . و دوس م آ ه داري ا توج ستی حتم ثال مارآسي ان م جري

همان ،آرد گاه طيف اول را نمايندگی می آه دقيقا همان ديد حزب توده ار ت اول آ اح راس دمت جن ه خ ست و ب ر ب ف اول« آم را از »طي

.نياز ساخت بیتخصص افرادی نظير مهدی بازرگان و يارانشی ارانش ـ اگر طيف دوم و الزاما هم طيف سوم ـ بن صدر و ي

ه ی سلطنت واليت فقيهی طيف اول لقهاز ح اب شدند، ب رون پرت به بيست ف اول توان ه طي ود آ ل ب ن دلي ام خ اي ا تم ه صلت ب ايی آ يد ه س

وادی ر هاش ج ی اآب رای عل رده می رف ب ف آ دش ردي سنجانی و بانه به مرحله، است ام اهرم مرحل درت را تصرف تم رده، سر های ق آ . از موضوع حكومت را زير آب آندهای شيعی ی قرائت بقيه

د ه را چن ين تجرب ا هم الم م اريخ اس م در ت ر ه ار ديگ بته ال. ماي داش وان مث ه عن دين، ب ای راش يدن خلف ه حكومت رس مگر ب

دن تصاحب و ای متم ل و يش سال پ ١٤٠٠ تصرف نيمی از دني تحميی ژادی و دين د ن ا آپارتاي ه تخصص ني ه ب ر خليف ت؟ مگ ی دوم ز داش

ول هستند او متفق »ساده انديشی «مسلمين آه همه بر وآرات تكن ،الق

٧٦

مفقيهی از اسال مطلقه ی ن با قرائت واليت راندبود؟ اساسا مگر حكم خواهد؟ تخصص می

شتر ) مسلمان(خويی فاتحان عی و تند اما وحشی طب « وقتی بيد ه دست گرفتن تح شده ب درت را در آشور ف ام ق . معلوم گشت آه زم

ونی و ه زب ود آ وح ب الد مفت ارگزاری در ب انروايی و آ من فرم ضين اتوانی و در ع ه ن ال بهان ده ح ويی و درن كار ج ان آش ويی عرب خ

شت ه…گ ن از هم ی ی اي وبی برم ا بخ رب ه ه ع د آ رای اداره آي ی ب ) ٩١(» …آشوری آه گشوده بود، تا چه اندازه عاجز بود

ر جنگ ناگفته نما « ه در اآث د آ ز هدف ن های صدر اسالم ني جنگ ،مها بر سر غناي و غالبا بين آن اندوزی بود اآثر جنگجويان مال

در ضعيف و ، دستگاه خالفت و سازمان اداری آن و گرفت در می آنقا ه ق ود آ دايی ب ولی در ابت اد روش معق تالف و ايج ل اخ ه ح رای ب ب

ه در عصر عمر و ديگران ،گردآوری و تقسيم غنايم نبود تا جايی آالی اه ق ای زرب گ رانه صنوعات گ ت و م ر را ف ای ديگ ود به ه مول آ

) ٩٢(» .آردند قطعه بين خود تقسيم می قطعه،بودنبوغ هنرمندان يوه موضوع ديگر ار ا ش ن دو طيف ی رفت ا ي شان ب و دگراندي

شان است وق اي اال. حق و حق وم صادقاحتم ر مرح قطب آسی نظيه ،ن از جريان طيف اول به حساب آورد توا زاده را نمی ا نگاهی ب ام

ار او دانيان س رفت وع زن ا موض ه ب ديش در در رابط ی دگران ياس خود دليل محكمی بر عدم تفكيك باورهای حکومت پيشين، های زندان

زاده آه قطب با اين . يان حكومت مذهبی و شيعی است اين انواع متول ت انی قرائ ود قرب فانه خ ت متاس می تمامي ب رس ست(طل ) توتاليتاري

ا موضع ،طيف اول از اسالم حكومتی است ری ام ا ا گي شی نا ش دقيقسلمانان دی م ر توحي ان تفك شان ،از هم ی دگراندي ذف و نف ی ح يعن

. استه »زاده ق قطب نقش عجيب صاد «رد در مو تهرانی قبل از ب

يد يدن س درت رس ی روح ق ره در آاهللا خمين و نگ ازمان عف ه س ای آل بين شر در ١٩٧٥ در سال المل وق ب ه موضوع حق رای رسيدگی ب ب

: نويسد آمستردام تشكيل داده بود، می در ايران دوران پهلوی دوم

٧٧

ب« ت قط ی داش ش عجيب ه . زاده نق سيونی آ او در آميم در آن شرآت داشت، سعی ) عبدالرحمان شادروان دآتر ( قاسملو ه

ران بات رساند آه در زندانآرد به اث می سلمان های اي دانيان م فقط زن اه با محمود راسخ و بهمن نيرومند خاطرم هست آه همر . وجود دارند

ت د و گف ملو آم ه قاس وديم آ ستاده ب ره اي زاری آنگ رو برگ : در راهه در آ « ن هرچ ه؟ م ه آي ن مرتيك ی اي رار م سيون تك ه در مي نم آ آ

دان ست زن ا، آموني ران، آرده ای اي وآرات ه ا، دم ا و ه ذهبیه ا م هزی نيست گويد زندانی هستند، می ران همگی . اصال چنين چي ملت اي

ان ».ها زندانی هستند د و فقط مسلمان مسلمان هستن قاسملو در آن زم ) ٩٣(» …شناخت زاده را نمی قطب

م ل ه ين دلي ه هم تب انی آي می بهرم ر هاش ی اآب اهللا علالی، اسد ای، آيت علی موسوی خامنه اهللا سيد رفسنجانی، آيت اهللا خلخ

زدی، آيت اهللا الجوردی، آيت د ي سی، آيت اهللا محم اهللا اهللا واعظ طبی، اهللا خزعلی، آيت اهللا جنتی، آيت مصباح يزدی، آيت اهللا مهدوی آن

ا محسن و مرتضی رفيق يد خود آيت دوست، حت ام س اهللا روح اهللا امالق ه خ يش از آنك م پ ف ه ن طي ران اي ی و ديگ ت «خمين ز والي ت

ه ه مطلق ی »ی فقي ت فقيه ت والي صول قرائ ند، مح وع باش از موضسين عه و موضوع اصل شيعی امامت هستند مذهب شي ه تئوري ايی آ ه

د ريعتی، محم ی ش ر عل انی، نظي ود طالق يد محم ريعتی، س ی ش تقه حكومت مرتضی ل از ب ن طيف ـ چندسالی قب مطهری و ديگران اي

. اند ساز آن بوده رسيدن ايشان ـ زمينهم فراموش نكنيم آه ج ق ه دين خل از ريانی مثل سازمان مجاه

ضت ب ان نه ن هم ذهبی(ط ادیآزادی مه) م شر بازرگ انون ن ن و آد حقايق اسالمی د شده است تقی شريعتی محم ان متول ل هم ه دلي و ب

يعهماه ت ش تانهي ون و در آس زاره اآن ل ی ه د تكام وم ـ در رون ی سان قرائت والي شته، هم ت فقيهی قهقرايی خود ـ به اصل خويش بازگ

اب . آنند را نمايندگی می ال «من در آت ه »زن در دولت خي های نمونی ودم را تجرب تخ ام از نگرش والي ن ام ی اي ی زاده فقيه ه ی ب عمام

٧٨

ست، چرا ام ان داده نش) يعنی مسعود رجوی ( آه نيازی به تكرارش ني . تری بر زمين مانده است های مهم آه حرف

ع ايی در جم دی نه ف دوم«بن ای »طي ان گوي ه زب ا ب بارها فاها، آتب ار داشته و خودش صريحا، ش ه در اختي اتی آ ام امكان ا تم ب

ه ی فقي ان و ول ام، چوپ ر، ام ژه از موضوع رهب ه تعريف وي است، بهپ ردم رداخت ه م افی ، هرگون رده، دموآراسی را ن ی آ االری را نف س

ان ق آرم تمرار حكومت اسالمی ـ تحق رای اس يعه ـ ب ای امامت ش ه . ارزيابی آرده است

فانه واقع ران متاس ه در اي ی آ ه حرآت ت آ ن اس ت اي در ي، اگر قرار باشد اعتراض به آليت اسالم حكومتی در حال تكوين است

م مبار ديگر ه يك اآو، انقالب مشروطه و چون ج ه بش تنب شورش نودگی ٥٧ ن آل ا اي ده، ب الميزه ش ده اس يچ آين د، ه د ياب رايش ای رش ب

ران . متصور نيست بش در اي د جن ه موفقيت خواه ا در صورتی ب تنه ،دين، مسلك و مذهبی در حكومت باشد انجاميد آه از اساس نافی هر

تآوردی ی تاريخ اي ر چند صد باره بجز اين تكرا ا دس ران است و الزامافهمی ا و آج بجز يك سلسله ن شی ه وهم اندي ا و ت ی ه ا پراآن د ه نخواه

.داشتردم و ت م ه حاآمي دين ب ين متعه رز ب ل م ين دلي ه هم ب

اهی « دا پادش شينان خ ان »جان ن « از مي ر و دي ی»آف ذرد نم ن . گ ايسيم دی تق ه بن ه در جبه سانی آ ين آ ی اصالح«ی باصطالح ب »طلب

ران ه درون اي ثال ب تهم ارزه برخاس م مب اس ه كل لب ه ش ا ب د، الزام اند و »خواه مشروعه «هستند مكالهايی آه از هر معممی . نيست ترنر ام «ب الت ام وع »اص ت م« و موض هوالي ه طلق ای »ی فقي پآم ـ به دليل آه دست!) ای ناشناخته(و البد هستند معممين . فشارند می

ن فعلی ايران ـ به اين باور رسيده تجربيات حكومت اسالمی ه دي د آ اند از د باي دا باش ت ج ی حكوم ر نم وان و ديگ ست رن بي م، در ق ت و يك

ر ا تعبي شور را ب ك آ ی ي انون اساس فاهت«ق سان »س ا از ان و الزام . آرد تفسيرفقيه ولینيازش به امام و

٧٩

ابراين ناخت بن ا ش ا ب راد، تنه ن اف ين اي ك ب وع نگرش تفكي نشان ب ل اي ی قاب ت مردم ت و حاآمي ن از حكوم دايی دي ه موضوع ج

اس هاشان و نه تفاوت تعريف است رم و شكل لب ل . در ف ين دلي ه هم بدالكريم س علی شريعتی، جالل آل د، عب روش، مسعود رجوی و احم

نوعی حكومت دينی هستند، در نهايت از هر آه مبلغ های ديگر خيلیه فقط در (هدی بازرگان و مثال م ترند مرتجع »یمشروعه خواه « البت

ن از ) های عمرش واپسين سال ان تفكيك نقش دي ه خواه و ديگرانی آتقرار هستند، از همراهان و ياران مردم حكومت رای اس ارزه ب در مبن بايد ببه همين دليل هم. شوند شناخته می ساالری مردم ه مبارزات اي

ان ته از ايراني تی دس ام آاس ا تم ت ب ن اس ه ممك ايی آ ل ه ه دلي بساز تا بتوانند زمينه ياری رساند ،های قبلی فكری داشته باشند ودگیآل

ی ت دين رفتن از حكوم له گ ردم فاص ومتی م تقرار حك االر و و اس س .عرفی بشوند

٨٠

يادداشت دوم

ه م ب اهی ه تم، نگ اب نوش شين آت ه در بخش پي ه آ همانگون

اندازيم، تا علماء می ریگي شاهی و موضع داستان آشف حجاب رضا ادی خودشان نمی ببينيم چرا اينان د از دستگاه اعتق شينی عقب توانن نه رده، زمين ردم آ اد م از ايج ه س االری و جامع دنی س اآتور ای م ا ف ب

وند شان ش ل دگراندي ذهب !مشخص تحم ود م ت، خ ن عل ر م ه نظ ؟ بن مذهب گ و نوع موضع ستشيعه ا ری اي ا آ ي زادی حق در رابطه ب

. آند ها را القاء می آه اين محدوديتانتخاب و دگرانديشیش ن بخ ام در اي سوی تم ارزات هم ری از مب ه دوران ديگ ب

ا جناح ری شيعه می ه اگون رهب ردازم ی گون شان را ،پ ار اي ا رفت در تيده باشم م وارس شان سرفصل ديگری ه ه اي دهم آ شان ب ری ( و ن رهب

م ـ همسو و همراه با ی شرايط هميشه و در همه) شيعه اليف ه ه تك ـ بسم درك نادرست ما . اند شان عمل آرده مبرم واجب آفايی م از مكاني ه

شان رد اي ی ماهيت عملك ری در واقعيت امر يعن باورهای شيعی تغيي .دهد نمی

ه ر مقال انتزی ب دی است ف ن بخش نق صيرت اي د ب ای از حميان «منش به نام ه در »روند آشف حجاب و واآنش روحاني ه آ ی مجل

. درج شده است١٣٧٨ بهار ١مهرگان سال هشتم، شماره

٨١

يك نقد فانتزی

ام « ی از احك زاردن يك ا گ ر پ اب، زي شف حج ه آ ا آ از آنج

اه ارزترين سياست ضد اسالمی رضا ش ود، ب ريم ب رآن آ مصرح قی سوب م د مح وه. ش ت، بخش نح ن سياس ا اي ان ب ورد روحاني ی برخی از آارن همهم ان ام رد آن ان(ی عملك لطنت ) روحاني را در دوران س

)٩٤(» .زند رضا شاه رقم میيانگر منش، نه الزاما ب در آغاز بگويم آه مقاله حميد بصيرت

ه ری سنتی شيعه آ بخشی از تاريخ معاصر ايران از نقطه نظر رهبه از ميان نيروهايی از ای برای يارگيری شيوه متوليان مذهبی است آه باورهای می ناشيانه از موضوع اصالح طلبی در توه وزهااين ر ب

اه عسل سنتی و يرين هماهنگ م ته های ش ، در ده پشت آر شان گذشالمی يون اس وای رفرميزاس ته ازه و قرائ ای ت ذهب ه انی م ای از مب

. آشند نفس میشيعهرآن سياست ضد اسالمی و خال «حكم آلی ف احكام مصرح ق

شيدن در باره هم »آريم رضا شاه ی آشف حجاب نوعی خط فاصل آه ن دو نيم ان اي يعه است مي ری ش ر. ی رهب اه چ ه دوران رضا ش ا آ

ام ه ن ده است و موضوعی ب پری ش اب«س شف حج ر »آ ال ديگ فعم »خوشبختانه «. موضوعيت ندارد ران امروز ه ين رابطه در اي ی ب

م خورده ه ه اه ب ود ـ دوب دين و حكومت ـ آه در دوران رضا ش اره به ده، جامع رميم ش يوهت ان ش ه هم اهان ب يرين دوران حكومت ش ی ش

م . تغيير شكل يافته است پناه قاجار اسالم ن موضع محك ه اي با توجه ب »تكفير«منش چماق رهبری حكومت اسالمی است آه بصيرت آليت

:دارد آه را برمیان نحوه« ن سياست، بخش مهمی ا ی برخورد روحاني ا اي ز بد در دوران سلطنت رضا شاه رقم می ی عملكرد آنان را آارنامه » .زن

ه چگونگی نحوه بعد هم با اشاره ان ب ا موضوع ی برخورد روحاني بد می در واقع ،آشف حجاب ه تاآي ن نكت ر اي ه ب ان در ورزد آ روحاني

٨٢

ار ه، دوران قاج ت يافت روزی دس ه پي ستند ب ل توان ن دلي ه اي با های رضا شاه را به شكست سياست ه ب اق نظر و بكشانند، چرا آ اتف

نفوذشان روی »ی آشيل پاشنه «شان در شناخت وحدت آلمه، همگی ه . ودندالقول ب متفق مردم ه نفعشان است آ د اگر می حاال هم ب خواهن

د دار بمان رار و پاي يوه ،حكومتشان برق ان ش ه هم م ب از ه ی مرضيه بشان با وحدت آلمه بر ) د رضايت دو طرف البد يعنی مور ( سر سيادت

ردم ر م ردم ب ر م شار ب ال ف ا ( و اعم ان روزه د هم ت ) همانن سياسد تی آنن اری و همدس اهم همك ه، ب يش گرفت شابهی در پ ام ه و ح ال آ

ار نيست ين سياست ضد اسالمی ديگر رضا شاهی در آ ا چن ای را تايی ب آف د، واج ال آن ی (اعم ل دين ه ) ب ت آ م اس ه دوش ه دوش ب

ان را ه داده،نيروهاش شاندر ن تمرار حكومت رای اس ی از آ ب ه يكه «های آن حجاب اجباری است ترين پايه اساسی را حفظ »وحدت آلم .آنند

رين « ه از مهمت اب آ شف حج ا آ انيون ب ت روح مخالفد، در آشورهای اسالمی به شمار می »گرايان غرب«های خواست آم

)٩٤(» .رسيد امری بديهی به نظر میم ر «در اين بخش ه ديهی ام ه ب ان مخالفت هم ا »ی روحاني ب

ر ه نظ اب از نقط شف حج رب «آ ا غ ی ضديت ب ده »گراي ده ش عماد رعب و وحشت و نويسنده در ادامه . است رای ايج در ی آوششی ب

رين دل جناح رقيب، باز هم به موض اران دي وع اساسی يارگيری از ين ونظر دارد شان را هياهوهای اي ه دوران اي ورد جامع ثال در م ی م

سامح و گفت م ا گوی فرهنگ و دنی، تساهل، ت رين خواست «ه مهمتابی می »در آشورهای اسالمی ) ملعون(رايان غرب گ د ارزي ن . آن اي

اطرات د خ اری دو (تجدي ی و همك كوهمند همراه اح از دوران ش جن : آند تا آنجا آه چنان ادامه پيدا می هم) رقيب

واره خود نگربانان شريعت به عنوان س علما« را موظف همه می ديد «ديدند آه با طرح و تبليغ اين امر در سطح جامع برخورد ش

د اب ».بكنن شف حج امی توجي آ ود تم ا وج اره ب ه در ب اتی آ ی آن هت ه اصورت گرف ود آ وردار ب ساسيتی برخ ان ح ف«ز چن ای طي ه

٨٣

ن های مت ها و عملكرد با انديشه »مختلف روحانيون فاوت سياسی در اي )٩٤(» . داشتند»بتا مشابهیگيری نس موضع«قضيه

انی روشن ه بي سنده ب ر نوي ا ت اح واسطه ي ين دو جن تی ب ی آشای می وری پ ن تئ ر اي ا رقيب ب ارزه ب تمرار مب ه اگر در اس شارد آ ف

اه غرب ه گرايی رضا ش وفقيتی دست يافت ه م د ب ل ان ن دلي ه اي ا ب ، تنهه وده است آ ديدی «ب ورد ش ه برخ طح جامع رده»در س د آ ران و اگ

ه ی نيمه ديد «ی دوم توجه نكند و بخواهد فتيل ن برخوردهای ش را »ايروزی فقط آم داوم پي يچ ای از اساس ی پائين بكشد، ت رای ه دام از ب آ

ست صور ني ب مت ق و رقي اح رفي ی از ،دو جن ش مهم ه بخ را آ چه «طرف به جای دو انرژی نيروهای »برخورد شديد در سطح جامعه شده اهد شد آه به صرف اين خو م آ پر و پای هم بپيچند و ظاهرا ه .باهم دعوا آنند

رده ش را رو آ سنده آس م نوي د ه ادآوری دوران ،بع ا ي ب ی علما را به عنوان سنگربانان شريعت همه »آمون اوليه «درخشان

ك ادآوری ي ا ي رده، ب ه آ ساسيت«آاس رايط ح شان را » ش ی، اي فعلشه رغم اندي رد علي ا و عملك او ه ای متف یت ه ه سياس ان ب ع«ش موض

د دعوت می »گيری نسبتا مشابه ل زم . آن رای تكمي ه ب های موفقيت ينه هم مرحله به دوران و الزاما در اين دوران در آن اين سياست مرحل

.دهد سنگرهای رقيب را فتح آرده، به پيشروی ادامه میاه در« ا ش تن در دوران رض ين رف ی از ب ر «پ اآم ب م ح نظه ن و د رابط تی دي رب »ول عارهای غ رخالف دوره ش ه ب ی گرايان )٩٤(».از حمايت و پشتيبانی حكومت برخوردار شدقاجار

از در رابطه با شعارهای غرب ه ب م خواهم گرايان ،نوشت هش ن بخ د در اي ازه بدهي ا اج الم ام اهان اس ه دوران ش ار ب اه قاج پن

اهی ب دازنگ سنده را يان اراحتی نوي ا ن وردن را م، ت رهم خ ه از ب ی بط .م بهتر وارسيده باشتی دين و حكومتسن

وعی اما اين آه چرا دوران سلسله ه ن ه ی حكومتگر قاجار ب با هاتوپي له و مدين يعه ی فاض ری ش در ی رهب د از دوران ص بع

٨٤

ر می ا اسالم تعبي م نگاهی می شود، ب ه رابطه ه يم ب ن و آن ين دي ی ب :اجار در دوران طاليی حكومت شاهان قحكومت

اب شهوری در آت اك«دالرام م ه »رگ ت ر رابط ه ب ا تكي ی باه قاجار ی رهبری شيعه و شاهان اسالم ويژه سد می پن اگر …«: نوي

فوی د دوران ص رتجدي شد ب ن ن ار ممك ت قاج تگاه حاآمي ،ای دست ومتی حاآمي ت صفوی، حك تگاه حكوم ن دس ده از بط ذهبی برآم م

اريخ ،رپا داشت هرها و روستاهای ايران ب مستقل در ش سانی حتا ت نوين دوران ران اي ستقل در اي ذهبی م ك حكومت م ود ي ه وج ه ب اور آ ب

يش يش از پ ود ب رده »روحانيت «ندارند، بر رشد نف راف آ د اعت » .ان)٩٥ (

ول و از ق عيد(و هم ی ) س سی م سد نفي ذهبی «: نوي ت م سياسه روح ) صفويان. (آور نبود چندان زيان صفويهی دوره نيون اهرگز ب

ر ودجوی و آزارگ داده آن آزادی راس ردم ن ال م ان و م ر ج ه ب د آ انستند د، خود می قاجارها چون به سر آارآمدن …دست درازی آنند دان

د ايشان را مشروع و بحق نمی پادشاهی آه مردم ايران ين ،دانن ه هم باز ت از آغ ردم جه ر م د، ب اخته بودن ود س شتيبان خ انيون را پ روح ) ٩٦(» .چيره آردندا در دوره«و ا ام یی قاجاره ون آزادی ب ه چ رانجامی ب س

د شرعان دادن روه مت ود وگ شتيبانی خ ه پ شان را ب ت، اي رای دول بت اال گرف ه ب ش فتن د، آت ی برگزي د سياس ان . مقاص ناد آن زم در اس

) ٩٧(» توان يافت انگيز در اين زمينه می مطالب شگفتهمه نزديك، تاريخی اين ی با آن تجربه بنابراين رهبری شيعه

»شكل«آه در رابطه با تغيير و تحول در ای جز همان رفتاری چارهه ه جامع وای جامع ی در محت ه تغييرات ا ب ه الزام د آ م راه خواه هه گوشه . ندارد ،برد ی رينگ و به همين دليل با آشاندن جناح رقيب ب

رهم خوردن اعالم خطر جدی ن و دولت هرابط « از ب خط و »ی ديشان اصل دهن شيده، آين ری ی را آ ر آليت رهب ی ناروشنی را در براب

. گذارد به نمايش میشيعه

٨٥

صويری از ه ت ت چ ست؟ روحاني ت چي ا واقعي رهم «ام بن و حكومت خوردن رابطه ه دارد »ی دي ه بهان ه ب ی آشف حجاب آ

يش از رضا شاهی ه ب ا [ سال ٦٥ دوباره با علم آردن موضوعی آ تته اس ]زمان نوشتن مقاله ی بصيرت منش ت، آن را از دورانش گذش

واقع حساسيت شرايط بدل آرده است؟ به به گروآشی از جناح رقيب ان سياست فرهنگی غرب «در رابطه با دازی چه چشم »گراي در ان

ه ،ه قرار داده است آه رسما و عمال برابر رهبری شيع ه بهان ا ب ی حتشابه ها گيری موضع« سخن از ،آه شده نگاری هم تاريخ سبتا م »ی ن

ديد«و ت»ش تمرار آلي رای اس يعه ب ری ش ه« رهب ن و رابط ی دي !راند؟ می»حكومت

ورد « غ در م اه تبلي لطنت رضا ش از س ا آغ ان«ب »آزادی زنات«در ه »مطبوع ت و ب ه ياف شتری ادام راحت بي دريج از ص ت

ود می در اب مآب نويسندگان تجدد . برخوردار شد ين وانم د تدا چن آردنن نيست ل دي انعی در مقاب دها و . آه تجددمآبی، م ين ادعايی را بع چن

ا پس از ر شريات حت دادی از ن اب، تع افتن آشف حج ميت ي رار س تك و نيز اين امر ناشی از بيم حكومت از پذيرش انگ ضد اسالم . ردندآ

ی نش مردم ی (واآ ف دوم ول طي ه ق ا ب روه ي ا گ شار ه ای ف ه) ه ب )٩٤). (بود(ی روحانيان خصوص از ناحيه

ت ر حكوم اآم ب روزی ح ات ام ه ادبي ر ب ش را اگ ن بخ اين روسالمیا ه اي اتی آ ا جريان شور می در رابطه ب ا در آ ذرد، زه گ

يم ه آن ن مضمون ،ترجم ا اي د شد ب زی خواه ا واژه چي ه ب ايی و البت ه : ای آخوندی و حوزه

ه [ ضاحی آ وس و افت اه ميكون انپس از دادگ ه دلدر جه ل ب يرا محكوميت سران جمهوری اسالمی ل به عنوان عامالن و آم ا ن قت ه

رلين و ترورهای رهبران آردها در رستوران ميكونوس و در شهر به بخش ،پيش آمد ری تجدد مآب « از اين آ ی طيف ( شيعه »رهب يعن

ون و شاآريم ) نی طيف اوليع(به آمك ما ) دوم ن ادا ،آمد، ممن ا اي اماح و هم مرز مشخصی دارد هاو اطوار ری جن اينطور نيست آه رهبه برای ارتكاب چنين رفتاری آ ]![ای با هر دليل شرعی و عقلی رقيب

٨٦

ی سنتی تا بينهايت بتواند به اين رفتارش ادامه داده، حتا رابطه ،داردن و ح ادي ه رض ت را آ ود كوم م زده ب ه ه اه ب رميمش (ش ا ت و م

. دوباره مخدوش آند»شا مآبی تجدد«با ) ايم آردهامال [ م حواسشان آ ا مطبوعات جناح چپ ه ه م جمع باشد آم داده »مطبوعات «از اول اين اجازه را به ) طيف اول (خودمان ا اي تا را از شند م رون بك وس بي اه ميكون اه دادگ ی، چ ا نم ازه ام وانيم اج تاب بدهيم آ ن طن ا عروه (ه اي وثقی ي ه را) ال رای نجات جان آليت آ ب

المیح وس و كومت اس اه ميكون ل دادگ اه وي ين از چ زوای ب ی ان المللا ( دار طيف اول و حكومت اسالمی به طناب ،بافته بوديم ه البته ن ) آگان . تبديل آنندآزادی « هم حواسشان جمع باشد آه »نويسندگان تجدد مآب «[

ان ه »زن عارهايی آ ا ش سوان« و ي دن ن ت تم ر »جمعي سانی نظي و آ اه ی اين ضعيفه ر، شيرين عبادی، شهال الهيجی، و بقيه مهرانگيز آا

ا می رای نجات م ا ب ه تنه د، اوال آ ی از گرداب دهن اه لعنت ان دادگ همه دازد آ تباه بين ه اش انيون را ب عنوان شده است، ثانيا نبايد آقايان روح

رلين آقايانی نظير حجت مثال رانس ب تفاسير االسالم اشكوری در آنفان و حق يات ثابت و تفسير ن دلبخواهی از آ ورد زن رآن در م اشدنی قشان شرياتو حقوق ا ن ا ب د، ي دد بدهن آب تج ان م شوری زن ارج آ خ

ه ام بافت رده، تم ن بيست و چندسال مصاحبه آ ا را در اي رای بهای م !!] پنبه آنندی دين و حكومت ترميم رابطه

طيف هايی آه با حضور تمام سران دو در نشست بعد هم البد شخيص مصلحت ( ع ت يس مجم ری و رئ ا رهب وری ت از رياست جمه

وه يس ق ت و رئ ات و امني ر اطالع ام و وزي ت نظ ضائيه و تولي ی قشكيل می ) فآستان قدس رضوی و ديگران اين دو طي ن ت شود، از اي

م رای آب پشت آه محك شان را فعال ب الی طيف دوم زده، اي دست اهك وری خن تاده خ ن فرس دان اوي ه زن ا ب رده، ب ار رضايت آ د، اظه ان

د، خاصيت ه بی ها را آ گروآشی از رهبری طيف دوم، بعضی تر بودنرده ه آ ا ،تبرئ دد« ام وهمين طيف تج آب مت ر (»م ثال حضرت اآب م

٨٧

د و ارا) گنجی دان و تبعي ه سال زن ه دهسال و ن نفصال از خدمات ب . محكوم آننددولتی و مطبوعاتی

ي « اتر و س ددگرايان از تئ ت تج زاری در جه وان اب ه عن نما بی رويج ب ستند ت ود ج ابی س اه ١٧ در. حج دن ١٣٠٥تيرم ت تم جمعي

سوان هن ه بهان ه ب د آ ار و درصدد برآم سط افك ارف و ب رويج مع ی ت به معرض نان، تئاتری با عنوان تمدن نسوان تهذيب اخالق و ترقی ز

ن شعارها . مايش بگذارد ن وای اي ان در در ل عادی سازی حضور زنه آنان و بخصوص تحر »سست آردن اعتقادات «جالس و م ان ب يك آنر . ظر بود مورد ن حجابی بی ن خب شار اي ای سرشناس به دنبال انت علم

آبادی، سيد اهللا فيروز حسن مدرس، آيت اهللا سيد از جمله آيت (تهران تيانی م آش رزا هاش انی و مي د بهبه ه)محم يس در نام ه رئ ای خطاب ب

ستوفی وزرا م كا ال دند لممال ايش ش ن نم وگيری از اي تار جل » . خواس)٩٤(

ی دا م ی پي كل ناموس ضيه ش ر ق ا ديگ ن ج د و اي دد «آن تجحجابی بزاری در جهت ترويج بیگرايان، از تئاتر و سينما به عنوان ا

ي جويند می »سود ه از هم رهن است آ زار و و بر ما واضح و مب ن اب. سود بجوييم » برتر در جهت ترويج حجاب «ابزارهای تكميلی ديگر

افع و رهبری و رو و صد البته ه طور جدی من حانيت شيعه شخصا بد های بلند مدت پيروزی ين ، حكومت اسالمی را در نظر دارن ه هم ب

ت م وق ت ه روز جه رام پي ان را ح ه یخودش وقتی و لحظ ای م ای هی ود نم ه خ اال آ د و ح رعی آنن ب ش د، واج ايی( در قدرتن ل آف ) به دانند می ف، آه برای محكم آردن پاي ومتگران دو طي درت حك های ق

شن و الس ج سرت، مج ه، آن خنرانی، آتابخان ينما، س اتر، س از تئاز اش ون، گ و، تلويزي ه، رادي ه، مجل ادمانی، روزنام اتوم كش آور، ب

آبی تجدد«برقی و ديگر اسباب ه، » م سات روضه، تعزي ار جل در آنفارت، حزب ر، س فره، منب سجد، اهللا، توره س امی، م ای آموزشی نظ

ه و تفاده… تكي ا اس ی ب ايان از سنتی يعن ده ش ه و جدي ای قديم در هها همه به اين دليل اما اين ،های قدرت خودشان استفاده آنند يهتحكيم پا

انی آشتی«است آه سياست را ده است »ب تفاده از هر ديگر آم و اس

٨٨

ي ه غرب لهوس م آ در ه را ای ـ هرچق تكباری »تجدد مآب « و گ و اسه اشكاالت . د ـ اساسا اشكالی ندارد باش ود آ ی ب ه دوران وط ب فقط مرب

ود »آمی«ی بين دين و حكومت رابطه ناميزان و غيرمتعارف شده ب …و

ان« ورد آزادی زن ات در م راحت تبليغ دريح از ص ه ت بد و وردار گردي شتری برخ ن بي شريات در اي ی از ن ه در برخ زمين

اره ايی اش یه د م ال . ش ه« در ١٣٠٦در س ل روزنام ين ی حب »المتار . درج شد رفع حجاب ) واجب بودن (داليلی بر وجوب حمايت درب )٩٤(» .شد گرايان می موجب تشويق غرباز آشف حجاب

ادآوری ن ي ه در اي ی آنچ د م ا تاآي ه ه ود، رابط شخص ش ی مان، تبليغات و ص مطبوعات، تش « رابطه در »راحتويق غرب گراي

سه ا با طرح آشف حجاب، درضمن مقاي »طيف دوم «ای تطبيقی ب : به اين مفهوم آه،اين دوره و زمانه است

ه [ اال آ ددمآب«ح ات تج ا »مطبوع المی ب ت اس در حكومان تشويق غرب «و » تبليغات« به »صراحت« د »گراي مشغولند، باي

: حواسشان را آامال جمع آنند، به چند دليليد (خان قلدر در دوران رضا [ ول س ی روح آه به ق : اهللا خمين

شيم از دس هرچه ما می سر است آ در و پ ن پ ری شيعه ) ت اي در رهبود شاه. موضع حكومت اسالمی قرار نداشت ين . آس ديگری ب ه هم ب

م ل ه ار «دلي ی(درب ا ب ايی ب ت) حي رد می»از آشف حجاب حماي . آان دوم هم بايد توجه داشته باشد طيف ا در زم ه م ه درست است آ آ

ارتش و قوای نظامی و انتظامی و اما آليت ،رضا شاه قدرتی داشتيم اه ت و دادگ ات و امني داران و وزارت اطالع پاه پاس الب و س ای انق ه

اه دادگاه اه های روحانيت و دادگ های مطبوعات و های نظامی و دادگاه دربست در اخت اد مستضعفان و ديگر ارآان حكومتی بني يار رضا شن دوران و تحت توجهات عا . بود ه اما در اي ی عصر و نايب لي ی ول

ه ام خامن ضرت ام ری ح م رهب ام معظ شان مق ق اي د(ای برح ه ذم ) لت رده اس رق آ ال ف اع آ رای اوض ا ب ت و م تمرار حكوم اس

المی ی اس ف دوم ما طي رای ش ه ب ی آ م خيل ا ه ر ه خوب است و اگ

٨٩

آلی زحمت ،شويد می »فيكون آن«هم با ما حواستان جمع نباشد شما دام مثال وقتی مجبور بوده . ايم ايم و عرق ريخته آشيده سانی را اع ايم آ

ژه اند، به چن قلدر بوده آنيم و اين محكومان و ملعونان د نفر نيروی وير ايم نياز داشته ا روی تخت تعزي شانيم، ي آه ايشان را تا ميدان تير بكانيم ا. بخواب ی برايبن ت م م ن عناي ا ه ه م د آ تقرار فرمايي رای اس و ب

ران «استمرار حكومت اسالمی در يهن اسالمی اي ی خون دل »م آلورده م خ وده .اي ور ب ا مجب ما حت رس ش م از ت دی «اي ك درص ای ي ه

و نتوانيم ، رقمی آنيم مان را چند ده بانكی های يواشكی حساب »حيا بیرآت ا ش ی ب ه راحت رب راه ا ب ه در غ ايی آ ی و هنداخته م، تلفن اي

سی ی و فاآ يم اراينترنت ته باش اط داش دون . تب مايان ب فانه ش ا متاس امه «توجه به حساسيت دوران و وهم « در »ای انقالب الزامات مرحل ت

ات ات و تبليغ ی »مطبوع رب م ای غ ا در جاپ د و در پ گذاريصل ی سرف ا را م چ م ف م ای مختل ای ه ی از آاره ا را آل د و م گيري . داريد باز می تحت توجهات حضرت ولی عصرمان اساسی

ی [ ال م م خي ايد ه ه ش د آ ران ام«آني المی اي رای اس »القتوان مچ صدراعظمش شبيه آشور استكباری آلمان است آه ب بالنسبت

ل( وت آه د از را) هلم ت١٦بع وردن گرف ال خون دل خ رای س و بره (چند برگ اسكناس ناقابل پشت سبز ل زنجي د قت ثال چن ا م ه ) ای ي ب

سی و مطبوعاتش آشاند دادگاه ه سالم ( و آبروی حضرت عي ) اهللا علي ]؟!را پيش سر و همسر برد

رب« ات غ ی تبليغ ود ب ه س ان ب ابی گراي بحج ه موج د آ شد » حكم اسالمی حجاب «برخی از علما به دفاع از ه . بپردازن از جمل

ال ه در س اری آ د ا آث دند، باي ته ش اه نگاش ای اول حكومت رضاش ز هدای »طومار عفت « يا »العفايف وسيله«ی لهرسا ه در ابت رد آ اد آ ي

. در رشت منتشر شد١٣٠٧سال سنده« اله نوي ن رس ی، ی اي ی جيالن ف نجف يخ يوس اج ش ح

ه وجوب حجاب را مورد تاآيد ر ادل رار داد و عالوه ب ه ق ی شرعی باری فساد و بی سخنان دانشمندان غربی مخالف د و ب تناد ج بن ست اس

: و مخصوصا نوشت

٩٠

ستم و چ « د ني دان مرجعيتی نگارنده با اين آه اهل حل و عق نه ر در هفت دارم، اگ ضيه در محضر ن ار ق ا چه ر طرح )ال( سه ي احق

رف و تن ش راض و رف واميس و اع ه ن ع ب سمت آن راج ود، دو ق شاذون …اگر مامون از . ريختن آبروی مسلمين خواهد بود ا م بودم و ي

ور و ي رع ان ی ) وزارت(ا از ش شر م ازه ن ارف اج ت مع داد، آن وقتم و می حاليه توليد شده، می …مفاسد امروزه را آه از ا گف تم، ت نوش

د و بف ده بدان رم خوانن د ش ب و مفاس ه معاي ه چ د آ ين «آور از هم همنه ايران، بلكه ) البته( به ظهور و بروز آمده آه »اندازه آزادی نسوان

ر ين و س الم را ننگ ه اس وده زي ب ت(ر نم ين (» ).اس ه چ ا از نقط ه )٩٤(”منش است بصيرت

اه ارف رضا ش فانه وزارت مع ازهمتاس ن اج شر اي ه ی ن گونسلمين نمی مسائل را واميس م ا ن د در رابطه ب داده (ده ا ن ه ) است ي آ

افر را پرست ما شيخ ناموس ارف رضا خان آ بتواند مچ وزارت معه از گرفته، مفاسد شرم سوان هم «آوری را آ دازه آزادی ن و (»ين ان

ا اصالح ی الزام دهب) طلب روز آم ور و ب ر ه ظه ر بزي الم را س و اس !آرده، افشا نمايد

ه ن مرحل اريخ دراي ساس ت اری ی ح صبانی نگ سنده ع ، نويی فان م ود و چون متاس سموم اصالحهش ران و در جو م ين ته در هم

به طلبی تباه محاس نفس می ناشی از اش د ی طيف دوم ت د آن ، نفسش بناريخی و با رو آردن چن آيد می ند ت ه «د س سخنان « و »ی شرعی ادل

الف ی مخ شمندان غرب ی دان ساد و ب اری ف د و ب كاالت »بن ه اش بر »همين اندازه آزادی نسوان «ای آه در اثر ناموسی ان « دامنگي متقي ی اصالح آب پاآی را روی دست همه باره ، يك بر آشور شده »حاآم

ان، ربطلب ات غ ان، مطبوع ی گراي ه چ وهم و هم ای مت ف ه ی طياری می) حرام ی نمك به (ها دومی م آ رای محك زد و ب ا رو ري آردن ب

ه در محضر د آس ناموسی آ ی «چن »حاج شيخ يوسف نجفی جيالنه م ی آن حل و فصل شده است و هم ا ه سلمين ه واميس م ه ن وط ب مرب

ت، و وده اس ر آن ب اذون از ذآ يخ، م ات ،هاست حضرت ش ن جناي ايببخشيد رضا (طيف دوم ی اعمال خالف عفت جه نتي ناموسی را تنها

٩١

اه ابی ) ش یارزي ف دوم م ان طي وی ده م ت د و محك ساسيت آن ه ح آد می ،آند شرايط را درك نمی شار خونش را آوب تن ف اال رف ام ب ا انتق ت !طلبان بگيرد طلبی و اصالح از ابواب اصالح

ن جناي سنده اي ر نوي ه نظ راب ر اصالح ات ناموسی اآث در اثده طلبی و رفرميزاسيون باند تبه روز آم ه ب ه و آار طيف دوم ب ی هم

ن ناشی از تجدد طلبی و غرب آور اين مفاسد و معايب شرم گرايی ايت ف اس ه ،طي ه نتيج م آ سوان اش ه دازه آزادی ن ين ان ان( هم و ) زن

رده ه اسالم پشت آ ه ب ه ناجوانمردان اثير جو ، مردانی است آ تحت تديهيات »چی مطبوعات« مشتی »غرب گرايی « مزدور در اساس و ب

الم ان، اس وق زن ان، حق ات، آزادی زن ا آزادی، انتخاب ه ب در رابطدن، ارگران، تم رده آ ره شك آ شان و غي د تجدد، آزادی دگراندي ا ،ان ي

ه ی يعنی واليت بطه با اصول اساسی اسالم حكومتی مثال در را مطلق .اند ما و اگر پرداخته به افقيه

يد وای س ام از فت ا اله م ب د ه ی روح بع ا در رابطاهللا خمين ه بن واب اي ان و اب تيان و مجوس ر زردش شانی نظي ه«دگراندي »فرق

: آند آه مرتد فكری و ذهنی اعالم میطلبان را هم اصالحان ،ی اصالح طلبی واجب است جهاد با فرقه [ با شرط آه خفق

د بگيرند و ديگر د ا فضولی نكنن ان طيف اول ر آاره ا زن اذ ( و ب العيچرخ سواری طيف اره با چ ايشان زنا نكنند و چارپای سواری ) باهللا

ايش اول فرق آند، و طيف دوم ماشينش را يكوری سوار شود و دوپد ه را بر يك طرف چ اده و !! ارچرخ بزن ه پي د آ اگر طيف اول را دي

پنچر است، پياده شود ا مثال است و ماشينش خدای ناآرده دست دوم ي ينش را قف و ماش ذارد و س ف اول بگ ار طي ست در اختي درب

و لباسشان باشد »طيف اول «های تر از سقف خانه هاشان آوتاه خانهبچسبانند ای وصله و روی لباسشان ا فرق داشته باشد با طيف اول حتم

د و در شخص آن ف اول م شان را از طي ه اي خنرانیآ ای س ه ج ا ب هتادنصل دوات فرس تاحتي. دست نزنن ا قيام م ت ان ه ا خودش ال دناط ب

و بدانند آه تنها در آنف ی طيف اول با سر بدوند رهنمودهای داهيانه د شد حمايت طيف اول است آ رين سرازير خواهن واال ،ه به بهشت ب

٩٢

های بهشت دروازهپشت آه تا قيامت در سرمای زمهرير اتاق انتظار ا راه و منتظر خواهند ماند د شد، و تنه خسر الدنيا و واآلخرت خواهن

اره نجا ه دوب ي تشان اين است آ ر و رئ ارك رهب ان مب ه دام س مجمع بد ام برگردن صلحت نظ شخيص م ستانی و از سرنوشت شاهای دب ت ان

اتمی ن شخصيت عالی و ا پرزيدنت خ در اسالمی ز شخص اي درس ق !!!] تا فرحزاد… و برو…عبرت بگيرند

ت ا١٤٠٠و درس اب س ربن خط ن عم يش از اي ين ل پ دوموع افاضاتش يفهخل ين ن امبر در يكی از هم شين پي و ی مسلمين و جان

اره ه در ب شان البت ودی دگراندي ردن …«: فرم راه آ دد گم در صسلمانی ا م الم ي منان اس د، دش ال او برنياين ان و م ه ج راض ب ا اع ي

ند ذمی. جاسوسان را ياری ندهند اس مخصوص بپوش د لب ا ها باي ه ب آته اوت داش سلمانان تف هم د و خان هی ذمی باش ر خان د مشرف ب ی نباي

ا صدای مسلمانان باشد، در آليساها ناقوس نزنند، آتاب های خود را بد، و راب نخورن ام ش الء ع د، در م سلمانان نخوانن د در حضور م بلن

شوند، و اسلحه خوك های خود را جلو مردم نياورند، بر اسب سوار ن ) ٩٨(» …دبر ندارن

ه يد روحو س ين رابط ی در هم ت اهللا خمين ان مج«: نوش وسته ابی داش ه آن آت د آ ام پازن د بن وخته ان د را س تهان ری داش د و پيغمب ان

ن نام آه او را آشته زردشت ا اي ه «اند و جهاد ب ا واجب است ت »فرقد ه مسلمان شوند يا جزيه قبول آنن ا شرايط، و از جمل ن شرايط ب ی اي

ر اين است سلمانان آه با زنان مسلمان زنا نكنند و آفار را ب اسرار مسازند ف ن شان وواق واری اي ای س واری غيچارپ ای س ر از چارپد سلمانان باش ر م ی ه وند، يعن وار ش ه س ز يكطرف ا ني رآن چارپ و ب

) ٩٩(» .جانب بزنند دوپای خود را بر يك غآه حاال ديگر حسابی دا (…شيخ يوسف نجفی جيالنی «اما ود رده ب ی) آ د ب اره رون ی درب ه نظعفت ه ب دايی ر او آ دارس ابت از م

د با صدای رسا آه صفحه «: آغاز شده بود، نوشت ر آن ران را پ ی ايادران ! ای پدران : گويم می ان را ! ای م ان را (دخترهايت ) فقط دخترهات

ا در حال آوچكی ه و ب پاآدامنی و عفت بياموزيد، و آنها را سر برهن

٩٣

ه مدرسه خيز با فرم شهوت بداخالقی و ه ب د موسس آن نمی ای آ دانياران ( تا معلمات ، و به مدرسه هم آه فرستاديد آيست، نفرستيد آموزگ

سنجيده ) زن ا را ن ايق آنه وده و حق ار ننم ا را را اختي ت آنه و ديان )٩٤(» مسپاريد،ايد، اطفالتان را به دست ايشان هاحراز نكرد

دارم ب ت ن اد دوس ن زي ه م ف ن ا البت يخ يوس ی ش ی جيالن جفرم شهوت : [ه سرشاخ بشوم و بنويسم آ محضردار مگر بداخالقی و ف

ه ؟ و مگر نمی ! فقط زنانه است؟ يا مثال فقط دخترانه است خيز شود آسلمان ) هللااستغفراال( ردان م د از »مآب تجدد «پسران و م ا تقلي م ب ه

بپوشند وشان را روی شلوارشان زير شلواری ،مايكل جكسون ملعون رم ا ف هوت«ب ز ش رای »خي د و ب ردد آنن ات« ت سوان و معلم »نسوان «ی شرعی ايجاد آنند و آار اين مساله ا »جماعت ن ه را الزام ب

سل ا غ يوخ از درد م ن ش ه اي ات آ شانند؟ هيه ردن بك ت «آ جماع !]سابند فقط آشك خودشان را می و خبر ندارند»نسوان

!بگذريمرای امه در اد نويسنده م ب اری محك از يك فهرست طوالنی آ

»محسنات حجاب «تی را آه متوليان اسالم حكومتی در شرح رسااليئا«و ران س تن دخت ه رف شان »ت مدرس واد شدن ك و باس ك ي دل و ي

ه دست می زبان نوشته د، ب د و اضافه ان ا رساالت می ده ه حتم د آ آنسوان از حجابی و مدر بی در ذم ديگری هم تن جماعت ن سوی سه رف

سنده »توليد«علمای اعالم ا نوي ام آن از ذآر شده است، ام دات ن توليد خودداری می و نويسندگانشان فقط برای طوالنی نشدن بحث د . آن بع

ه می اعالمهم احتياطا ر ی فهرست دقيق آند آه تهي ات ت ستلزم تحقيق مه ن زمين شتری در اي ی و بي ت ی ناموس سوانی اس شت . ن ام ه ط ن فق

ودن عريضه پراهميت »توليد« رای خالی نب ای اعالم را ب ن علم ايه باشد، ،آند پشت سرهم رديف می ا گفت ه علم زادی ب تا هم دست مري

!! نشان داده باشد طيف دوم بههم ضرب شستیی از راه« ادی يك رويج و ع ای ت ی ه ازی ب ابی، آزاد س حج

ام می گذاردن اقليت ه انج ا حمايت نظمي ت و گرف های مذهبی بود آه بند ه د. آنان اجازه داشتند آزادانه لباس بپوش ن زمين اعتراضاتی از ر اي

٩٤

ی ورت م ا ص ب علم ت جان ه از جم،گرف زارش نظمي ابق گ ه مط ی لال اه س دران در خردادم ت و آم ١٣٠٩مازن ی د رف ك زن ب اب ي حج

دران ،آليمی در معابر مورد اعتراض علما واقع شد اما حكومت مازنشتيبان ن زن پ ل اي ستاز عم ا را وارد ندان راض علم رد و اعت » .ی آ

)٩٤( حجابی او را در و گزارش بی اتفاقا داستان اين زن آليمی من

وانم و برای ی مرآز اسناد ايران پيدا آردم اد منتشر شده اسن اين آه بتسه ی مقاي ت وقت و حای تطبيق ين نظرات دول ی ب كومت اسالمی فعل

ه خالی از لطف می ل آن به دست بدهم، به نق حاآم بر ايران پردازم آ . نيست

ه در يس نظمي ی از رئ ت گزارش ه حكوم دران ب ی مازندران اء (مازن زارش علم اثير گ اال تحت ت اريخ خرداد) احتم اه در ت مه بی …«: خورشيدی آمده است ١٣٠٩ در حجاب در اطراف زنی آ

ه، ك ورق م در ي اء ه ان علم ی از آقاي ده و جمع شاهده ش ابر م معوگيری وده ) زا(جل ا نم ه تقاض وع را از نظمي ن موض ه اي ذا ب د، ل ان

وده شعبه ات نم ه تحقيق راپرت داده است …ی پليس دستور داده شد آم ضعيفه ه اس ا«آ بال در »آن ه و ق ه معروف ه نصرت آليمي شهور ب م

ی ه م االی معروف انم ب زل خ د من ن . باش روض و در اي ا مع راپورت ) ١٠٠(» .نمايد خصوص آسب تكليف می

ی نظميه پاسخ مت مازندران هم در همين رابطه به اداره حكوی د م يس …«: ده يس پل ای رئ ی آق صور م ت و ت ام دق ا تم ه ب نم آ آ

ان ذآر آقاي ه ت اج ب ا دارد، محت ر آج ه در ه روز نظمي ه ام ی آ مراقبتاء نباشد ه (ممكن است. علم د) آ ك نظر را رعايت نماي ط ي ی ،فق ول

ات ام مالحظ ه تم ت آ امور اس ه م دنظمي ت آن ذهب، . را رعاي مشده و نمی زار ن ی ضعيفه . شود سياست، اخالق و غيره آه ابدا فروگ

رود برای دخول می هرآجا هم . آزاد است آليميه آه در آشف حجاب رت هيچ معاش ممانعتی نبوده و نيست و قانون هم قانونا او به يك خانه

سلمه ع نمی زن مسلمه را با غيرم د من يس مخص . آن يس پل ه رئ وصا بر ) آه(الزم است تذآر داده شود اين مسائل آمتر روی آاغذ بيايد بهت

٩٥

ت، امروزه اداره ،است را دول شكي زي ه ت يس و ی نظمي ا پل ه ب ل داده آرق دارد ی سابق گزمه ی ف اور ساری اصالنی . خيل ای ي و چنانچه آقيس ستند رئ ع ه ر مطل دران بهت رم مازن ارات، محت ه انتظ از نظمي

ی اين . ديگری هست ا مسائل و رديف آن قابل ذآر نيست و ايران در هيچ مجلس شورای ملی ) و( قانون اساسی چون ،مذهبی آه باشند هر ه

وق آن ضی در حق شده، نظ تبعي ل ن ا قائ ی و ه م آليم ه اس د ب ه نباي ميارات ديگران ايد بی مسلمان با اين اظه ه ش ا غرضی آ وده ي اطالع ب

ند ود،داشته باش ره و خالف نظم شرآت نم ا سوء اخالق از ه آس يا ق ق ر طب د ب د، باي روز نماي دب وگيری نماي رت. نون جل ن راپ ه از اي ن

) ١٠١(» .نشد) استنباط(خالف نظم و نه سوء اخالقی در شهر ه خي ت آ د گف اه باي ا ش ه در دوران رض سانی آ ی از آ ه ل ب

وعی ودهن ت ب د دول ان آارمن وذ مالي اثير نف فانه از ت د، متاس ار برآان نو ماندگی جامعه بجز نبرد با عقب - دولت به همين دليل هم . اند هنماند

ی س گراي ل و واپ ن جه داران اي راد - پاس ه اف ت آ وده اس ور ب مجبه خودش را هم به نوعی وق هم ارغ از ،ی ملت را تربيت آرده، حق ف

رده هر دين و باوری انون نك اری خالف ق ه آ د، گوشزد تا جايی آ ان . نمايد

ش ری در بخ نش ديگ صيرت م د ب ه، حمي ل از مقال ه دلي ب برای محكم آاری و دو قبضه ،خمی آه ازجناح اصالح طلبان دارد ز

ت ردن خيان ی آ الس ب ه در مج ايی آ ت علم رآت و جناي ابی ش حج :نويسد آردند، می می

ی« سانی د نم انيون، آ ان روح ه در مي رد آ ار آ وان انك ر تی الس ب رآت مج ابی ش ی(حج د)م ا ،آردن ی تعدادش ود ول دك ب . ن ان

تی ين درس ه همچن ن واقع ده از اي ا مان ه ج ناد ب ر حضور ،اس ی ب مبنن انيون در اي دادی از روح م تع الس و مراس ه مج د و گون ورد تردي م

ال ضا خ وارد بع ضی م ا در بع ع است و حت رادی ف واق ه اف سبت ب ن )٩٤(» .نمايی شده است بزرگ

:يد آهخواهد بگو البد نويسنده میبا اين تحقيقات تاريخی

٩٦

ه [ دد، البت ی و تج ا ترق ه ب انيونی آ د روح در آن دوران بودنود موافق بودند، اما تعدادشان خيل ی ی آم ب ال خيل و اصال حضور فع

م در آن دوران از اصالح ان معم ضا خالف «طلب د و بع ورد تردي مايی بزرگ « نسبت به اين گونه اصالح طلبان و است »واقع شده »نمطلبان و حتا آيفيت آه نسبت به آميت اصالح درست مثل حاال ،استشان زرگاي ی ب ايی م شان نم ود و اي هش ان هم ك بش خ«ا ي ورا »پ ف

وين هم و تازه از زندان اآيد نشينند و جيكشان هم درنمی سرجاشان می ی ادر م ه ص ه بياني د آ ن «: آنن دان اوي ين مه(زن م ) چ دی ه ای ب ج

»!از اوين نترسيم« يا مثال ».نيسته بع ردن تازيان د آ ا بلن م ب رعی د ه انگزار ،ی ش ر و بني رهب

ی حضرت ا جمهوری اسالمی ام خمين ه (م ه اهللا علي ه )زحمت ه هم ی به ماست می تكليف انايش د آ ثال آن ه م د واال آ سه آنن ا را آي حاج «ه

ان ی فالحي بق وزارت »عل ر اس ت وزي ت حكوم ات و امني اطالع تحت تعقيب توران ميكونوس های رس وان آمر قتل آه به عن اسالمی را درت يك دست آنيم المللی است، رئيس جمهور می پليس بين تا معنی ق

داتان آن ! علماء را دريابيد د و خ يس جمهور وقت خود داني ن رئ و اي !عصر اصالح طلبی

ی « ام خمين ه ) ره(ام ه جنب ز ب ر ني ن موضوع ی ديگ ی از اياره رده اش د آ ی ب[: ان شن ب الس ج رآت در مج ابیح رای ش يش ]ج پ

د علمای شهرها می د می ]و[رفتن د [گفتن دام ضعيف ]شرآت آني هرآد رآت می القلب بودند، ش بودند و ضعيف وی بودن دام ق د و هرآ آردن

رآت[ ی]ش د نم ش[» .آردن ن بخ ذاریدر اي ز گ ه پرانت ا هم از ه )٩٤ (]منش است بصيرت

ی ههم ماهيت هم ) زحمته اهللا عليه (خوشبختانه، امام خمينی [ين هستيد و اين شما متوهم شناخته است طلبان را به خوبی می اصالح

ه ی می و ما آه قوی هستيم، به خوبالقلبيد آه ضعيف و ضعيف يم آ دان است آه در آار اقويا دخالت آنند و به ضعفا نيامده »!چه بايد آرد؟ «

ان تر و احسن و برای خود ايشان، اصلح ل هم ه درست مث ر است آ ته ز اول حكومت درخشان جمهوری اسالمی سال ١٨ ام ب ای ام ر عب ي

٩٧

شان شين اي هذمد(و جان ام )ل صلحت نظ شخيص م ع ت يس مجم و رئد و ت از اين شوخی و دس بشتابند) عليهاهللا ته حمز( زه بردارن های بيم

نمكی و اينقدر نمك نريزند آه حاجی ده خودشان را بيخود لوس نكنند .]رستاد خدمتشان خواهيم ف را»با نمك«

ا ه ب د در رابط ات ناق ات نظري رای اثب سنده ب م نوي د ه بع :آورد آه محمود طالقانی نمونه می از سيدموضوع اصالح طلبی

ده در زندگی نامه « ز آم انی ني ود طالق ه ) است (ی سيد محم آال صد ١٣١٨در س ار، ق ه اجب ه ب بانی آ ا پاس ری ب ت درگي ه عل ب

)٩٤(» .افتادبرداشتن چادر زنی را داشت، به زندان ا می منش شايد بصيرت ه تلويح د آ د بگوي يد : خواه ود س محم

م انی ه ر د طالق اتی حاض شكيالتی و عملي ر ت حنه از عناص ی ر صود مبارزه با بی سيار جوان ب د (حجابی بود و چون در آن زمان ب ) البه ی در نقش طلب ان ب ه زن ايی آ ك می ه ه اي حجاب را آت د و ب شان زدن

ر م »نظميه« الزاما با آردند و فحاشی می شدند، یی رضاشاهی درگيتا سرفصل به حكومت و البد اين مبارزه ،گرفت اش را پی می مبارزه

ستوه يعنی «رسيدن طيف اول ادامه داشت و ايشان د ن حضرت مجاهای مشروعه برای اينكه يادی هم از »محمود طالقانی اهللا سيد آيت علم

د از انقالب مشروطه آرده مجلس اول بع يعنی خواه صدر مشروطيت شان ی اي ه تاس د، ب وض باش ل در ع نای مب س س ت مجل ای راح ه

و » غرب گرايی ضد «نشست، تا اصالت ين می روی زم شاهنشاهیددش را دن و تج د تم ت در دورض يدن حكوم روزی رس ه پي ان ب

. به اثبات برسانداسالمیيد ا س سنگر ب ه هم رادی آ ش از اف انی در نق ود طالق محم

ا مبارز ه صحنه »تجددگرايی «ه ب ا آشف حجاب رضا ب ارزه ب ی مبه شاهی د نمون د، چن ده بودن م در آم ناد محرم ه ه اس ی آشف حجاب ان

ه مرآز اسناد ايران ری ياد شده است آ ران تحت حاآميت رهب در اييعه ت ش يده اس اپ رس ه چ د . ب ن نق ش اي ن بخ ناد در اي ن اس ل اي نق . خالی از لطف نيستفانتزی

٩٨

سع فهان م تاندار اص انع اس ت ود ق ه حكوم ی ب در گزارشفهان شت٦ در اص اه ارديبه ی١٣١٥م سد م ه…«: نوي ی از قري

ی الع م ده اط ن بن ی اي رون، ملك اد آ د ميرآب ه(دهن يد) آ سين و س حده ت ورزي اب مخالف شف حج ه آ سبت ب ی ن سن ميرعالي رزا ح و مي

د مخالف آسايش اه ار می نماين ادی رفت ام حت ،الی و نظم آب ا درب حم ) ١٠٢(» …اند زنانه رفته و فحاشی نموده

شكر تاد ارتش سرل در روستای هريس از آذربايجان، آفيل سرغامی یض ه م ه وزارت خارج سد ب ك …«: نوي ل پزش دی قب چن

ه »آالن براغوش «بهداری ود آ وده ب ور شكايت نم شكر مزب ه ل … به ) ماليان( م به مشارااليه هجوم و با چوب او را زده، خادم ی او را ه

وده روح نم د مج انوا…ان صد خ ال پان ريس دارای اق م ٨ر ه ر معم نف ) ١٠٣(» …باشند خوان و غيره می از قبيل روضهسواد بی

ز زد در گ داری ي ل فرمان ه آفي ری آ رای وزارت ارش ديگ بش اريخ آ ته١٣٢٠ آذر ٢٠ور در ت ت نوش ده اس اد …«: ، آم از مف

ت ی دادخواس تنباط م ين اس ديمی چن دن تق ور برگرداني ه منظ ود آ شان در آوچه حجاب است و مثل ادوار گذشته ابر عمومی ، زن ا و مع ه

ا چادرهای ادر شب ب اب مشكی و چ وان و نق د و های ال حرآت نماينرار داده، خرده زنان بی ورد تمسخر و لعن و استهزاء ق حجاب را م

صديق د و ت يم دهن اب را تعم د و حج ابق را تجدي عيت س رده وض خی روز ف م ئون ام دن و ش رخالف تم ه ب ن روي ه اي د آ ) آن روز(رمايي

شور است ی.آ صور م ديمی ت ه دادخواست تق ی از رود آ م يك ه قل بزد ها خوان روضه » … نوشته است ی سابق باشد آه به زبان زنان ي

)١٠٤ ( صيرت ر ب وی ديگ نش از س هم شا در ادام ری ی اف ايش، گ ه

م ين ه شديد ع چن زوم ت ر ل د ب رای تاآي اتب ف دوم، در بملي ه طي رعليوان ت عن بش تح شی از مطل ات«بخ شديد عملي ه»ت ار ادام ی رفت

صرحه« ام م الف احك ريم مخ ران آ ال »ی ق ين مث اه را چن رضاشی ال « :آورد م از س ا آغ شف ١٣١٤ب رای آ ت ب ت دول د فعالي رون

ان ی گفته به. به اوج رسيد حجاب ن دوره، »تجددمآب « يكی از زن اي

٩٩

ه تن از بانوان ٣٠ت نوروز از تعطيال پس ی هماهنگ، طی يك برناماينان از حمايت آامل . های تهران حضور يافتند بدون چادر در خيابان )٩٤. (دولت برخوردار بودند

ه خيل اال آ ين ح ل هم ت مث ی درس ف دوم ای ی از طي ها حمايت چه »تجددمآب« وم نيست ب سانی معل رلين، آ رانس ب در آنف

شان اصال آنند و غيرت اسالمی تماشا می ها را آشوری رقص خارج ان به جوش نمی وی دهن «آيد تا در آشور استكباری آلم آن دولت »ت

ر گنجی فقط يكی . نندو ملت بز ل اآب ل شناخت ،شان مث ه دلي ه ب البتار ،نيسم حاآم بر نظام حكومت اسالمی مكا رس، تم د و ض می از ت آن

د نمی حضور در جلسه جز زمان سخنرانی الن را يكی . ياب م س شان هی ان م ی دوتاش ا يك رده، ام رك آ ضاحا ت ن افت د و اي صر تمرگن ت ع

ی اصالح ا م ان تماش اب را توام شف حج ی و آ د طلب ب ،آنن ی ت ا آ ت …و . عرق آند»اپوزيسيون برانداز«

ال « اه س روردين م ی ١٣١٤در ف رح عمل ابق ط غر مط اصه صف ،يراز در مجلس جشنی در يكی از مدارس ش حكمت دختران ب

ايستاده، پس از خواندن دآلمه و سرود، به ورزش ژيمناستيك مشغول دع به. شدند انيون شيراز، محم لی طوری آه گفته شده، دوتن از روح

دام مجلس ن اق ه اي راض ب ی در اعت رزا صدرالدين محالت يم و مي حكد رك گفتن ذآور را ت س از آن م سام و پ يد ح يری از ا س ال اس دين ف ل

راض رو دام اعت ن اق ه اي ك سخنرانی ب يراز در ي ناس ش انيون سرش ح )٩٤(» . دستگير و تبعيد شدنمود آه به دنبال آن

ای از علمای طيف دوم عنتی آه عدهدرست مثل همين برلين ل س ف اول در مجل د و طي رآت آردن ف دوم ش رور طي شن و س جرعكس مجبور شد د ـ ب رده بودن رك نك سه را ت ه جل انی را آ دولت آن

.رضا شاه ـ دستگير و ايضا تبعيد آنداه « ت ش الع از موافق س از اط ه پ ا برنام ی ب ای ب ابی، ه حج

دايی می «: گريست و گفت اهللا قمی ضمن نطقی آيت د اسالم، ف و خواه به دنبال سخنان ».بر مردم است آه قيام آنند و من حاضرم فدا بشوم

١٠٠

ا و اصناف م ابرهشهدوی علم ا مخ ايی مراتب خشم ی تلگراف ب و ه ) ٩٤(» .اسالمی ابراز داشتندانزجار خود را از اين اقدام ضد

دادی از رجال پس از مشو اهللا قمی سرانجام آيت «و رت با تعانيون صميم گو روح اب و ت شف حج وگيری از آ رای جل ه ب ت آ رف

د سافرت آن ران م ه ته اپو ب اه گف استعمال آاله ش ا رضا ش و و ت و ب گد اريخ . نماي فر در ت ن س اه ٩اي ت١٣١٤ تيرم ام گرف ت . انج در اهمي

ود سفر آيت ايی ب ه اهللا قمی بايد خاطرنشان آرد آه وی از جمله علم آ )٩٤(» .رفت به استقبال او نمیدر هنگام سفرهای شاه به مشهد

ای شيعه توان تنها می معنی اين حرف د اين باشد آه ديگر علمام س ر فرهایدر هنگ ای ديگ شهد و جاه ه م اه ب اه ش تقبال ش ه اس ب

ر اند و برای طول عم آورده اند و از ايشان استقبال به عمل می رفته میالم اه اس اه ش ی پن ا م رده دع ور آ اه را آ منان ش شم دش د و چ ان

…اند و خواسته میيم تبعيد آيت به هرحال « ات، هتك حرمت زع اهللا قمی به عتب

سياری از ی قم، محب ی علميه حوزه د آردن ب اوانی وس و تبعي ا، ت علم» .پرداختندا پيش از رسميت يافتن آشف حجاب حتبود آه روحانيون

)٩٤( ال ه هرح ر و ب دانی آ د و زن تن تبعي شار گذاش ت ف دن و تح

شان ه اي ت آ اوانی اس م ت ف دوم ه دم درك و طي ل ع ه دلي عيت ب ضهای ماه عسلپردازند و انشااهللا آه ی آليت اسالم در حكومت می ويژهی ال قبل د س المی ـ همانن وری اس يس جمه ام تاس ل از در هنگ ا قب ه

ا انقالب شكوهمند اسال ن علم د شود و اي ل آن دوران ـ تجدي می و اوايا، ت چی زير دم مردم، مطبوعات از اين آه بيشتر از اين ا، جددمآب ه ه

ی زده غرب ا و قرت م و ه ام ه د و تم د ش شيمان خواهن د، پ ا آتش آنن ه به حمايت از رياست ی طيف اول ی مرضيه غمشان را با همان شيوه ی ف اول م ور طي د، جمه ی گذارن از م شان را گ م زبان د ه د و بع گيرن

!ماموريت تمام شد! جيزه! آه فضولی موقوفآنند ديگر فضولی نمی

١٠١

١٠٢

فهرست اسناد

٤جوادی، ص سيد اصغر حاج شناخت، دآتر علی ـ خائنی آه از نو بايد ١ ٦ و ٥ ـ همانجا صص ٢ ٤ ـ همانجا، ص٣ ١٠٤گری و ترقی خواهی، مهدی قاسمی، ص ـ شيعه٤ ١١ ـ همانجا، ص٥ ٤٣ ـ خائنی آه از نو بايد شناخت، ص٦ ١٢ تا ١١ ـ همانجا، ص ٧اري ٥٩٢ ـ امت و امامت، علی شريعتی، ص ٨ ل از مالحظاتی در ت ه نق ران، ص ، ب خ اي

١٢٨ ٤٠٣ تا ٤٠٢ ـ امت و امامت، علی شريعتی، مجموعه آثار، صص ٩ ١٢خواهی، ص گری و ترقی ـ به نقل از شيعه١٠ ١٦٣ تا ١٦٢ ـ تاريخ اجتماعی ايران، مرتضی راوندی، جلد دوم، صص ١١ ١٣٧٩، مردادماه ١٧٥ی پر، روشن، نشريه ـ سايه١٢ ١٣٧٨ آذرماه ،١٦٧ی پر، روشن، نشريه ـ سايه١٣ ٢٠٠١ مارس ٢٢ی اينترنتی ايران امروز، ـ به نقل از نشريه١٤شريه ! ترين انقالب جهان ـ سكسی ١٥ ل از ن ه نق د برقعی، ب ران دآتر محم ی اي ی اينترنت

١٣٨٠ماه امروز، چهارم فروردينال ١٦ دادهای س ه روي اهی ب ماره ١٣٧٩ ـ نگ دن، ش اپ لن ان چ ل از آيه اه، نق ی ، تيرم ١٣٧٩ اسفند ٢٥ ،٨٤٩ ١٤ ـ شيعی گری و ترقی خواهی، ص ١٧ ٥٩٢ ـ امت و امامت، ص١٨ ١٢ ـ خائنی آه از نو بايد شناخت، ص١٩ه ٢٠ ه ـ تنبي ه و تنزي ه االم ا مقدم ائينی، ب ه محمدحسين ن ه، عالم ت المل انی، ی آي اهللا طالق ٨صت، آيت ٢١ انی صص ـ اسالم و مالكي ل از ا ٢٢٤ و ٢٢٣اهللا طالق د ، نق سالم شناسی جل ٧٧، ص٢ب ٢٢ الم، حبي دگاه اس رمايه از دي ار و س ت، آ دار، صص ـ مالكي ، ٩٧،٢١٧اهللا پاي

ر اسالم ، به نقل از مقدمه٢٦٤ تا ٢٦١، ٢٣١،٢٣٢ د دوم، صص ای ب ا ٧٦شناسی، جل ت٧٧ ٣٤٦الدين شفا، ص ـ به نقل از تولدی ديگر، شجاع٢٣ ببعد١٤وشفسكی، آريم آشاورز، ص ـ اسالم در ايران، ايلياپاولوويچ پطر٢٤ی هيجدهم، پيگولوسكايا و ديگران، ص ـ تاريخ ايران از دوران باستان تا پايان سده ٢٥١٦٥

١٠٣

ی ٢٦ ر عل الم، دآت اريخ اس اض، ص ـ ت ر في اعی ١٠٢اآب اريخ اجتم ل از ت د، نق ه بع ب ٢١ تا ٢٠ايران، جلد دوم، صص

٢٠٢ تا ٢٠١ بهرام چوبينه، صص ـ بيست و سه سال رسالت، علی دشتی، ويرايش٢٧ الصفا شناسی، جلد اول، به نقل از تاريخ طبری و روضه ای بر اسالم ـ مقدمه٢٨ ـ تاريخ اجتماعی ايران، مرتضی راوندی، جلد دوم٢٩ ٤٠٣ ـ اسالم ايرانی و حاآميت سياسی، باقر مومنی، ص٣٠ ٤٢، ص اهللا سيد محمود طالقانی ـ پرتوی از قرآن، جلد اول، آيت٣١ ١٤٠ ـ همانجا، ص ٣٢د دوم، صص ٣٣ ی، جل ا تهران دی خانباب ران، مه بش چپ اي ه جن اهی از درون ب ـ نگ ٤١٠ تا ٤٠٩ ٣٨ تا ٣٧ ـ رو در رو با تاريخ، علی ميرفطروس، صص٣٤ستان ٣٥ ائيز و زم ارم، پ ان، سال چه ت، مهرگ دون آدمي ـ آشفتگی در فكر تاريخی، فري

٢٢١، ص ١٣٧٤ ١٠٩٣بری، جلد سوم، ابوالقاسم پاينده، ص ـ تاريخ ط٣٦ه ـ بخشی از نامه ٣٧ دان، نام ان ی ابوبكر، به مرت ا و پيم د ه های سياسی حضرت محم

٤٠٥و اسناد صدر اسالم، ص ) ص( ٦ ـ خائنی آه از نو بايد شناخت، ص ٣٨ ی مرتضی مطهری ـ دو قرن سكوت، چاپ نهم، با مقدمه٣٩ ٧٨دی بازرگان، ص ـ پادشاهی خدا، مهندس مه٤٠ ٧٤ ـ همانجا، ص ٤١ ٤٤، ص ١٣٧٨ ـ حاآميت در قرآن، باقر مومنی، آرش، مهر و آبان ٤٢ ٥١ ـ پادشاهی خدا، ياد شده، ص ٤٣ ٥٢ ـ همانجا، ص ٤٤ ١٣٦٧ی پر، تيرماه اهللا خمينی، نقل از نشريه ی نهضت آزادی به آيت ـ نامه٤٥ ٤٠٤ تا ٤٠٣، صص٢٦عه آثار ـ امت و امامت، علی شريعتی، مجمو٤٦ ٦ ـ خائنی آه از نو بايد شناخت، ص٤٧ ٥٠خواهی، ص ـ شيعی گری و ترقی٤٨ين و ـ گفت ٤٩ ی فرهنگ گوی ب ا الملل دن، شماره شجاع …ه ان چاپ لن فا، آيه دين ش ی ال ١٣٧٩ فروردين ١١، ٨٠٠اه ٢٨ ( ٦٠ی ، ايران فردا، شماره ترسد، سرمقاله ـ جناح راست بيهوده می ٥٠ مهرم

اهللا سحابی مهندس عزت) ١٣٧٨ ٥ ـ خائنی آه از نو بايد شناخت، ص ٥١ ١٢٢ ـ پوستين وارونه، دآتر حسين رزمجو، ص ٥٢ ٢١٤ و ١٠٩ ـ همانجا، صص٥٣ ٣٣٤ ـ نگاهی ازدرون به جنبش چپ ايران، ص٥٤ ١٨٧ تا ١٨٦اهللا خمينی، صص االسرار،سيد روح ـ آشف٥٥ی، ٦٩شناسی، جلد دوم، ص اسالمای بر ـ مقدمه ٥٦ ، به نقل از تاريخ فخری، اين طقطق

الصفا الذهب و روضه تاريخ طبری، مروج

١٠٤

٧٢ ـ تاريخ اجتماعی ايران، جلد دوم، ص٥٧ ٤ ـ خائنی آه از نو بايد شناخت، ص ٥٨ ١٩ ـ همانجا، ص ٥٩ ٣٢٢ تا ٣١٨ ـ مذهب عليه مذهب، علی شريعتی، صص ٦٠ ٣٩ن وارونه، دآتر حسين رزمجو، ص ـ نقل از پوستي٦١ ٥٠ تا٤٩ ـ گفتگوها، علی ميرفطروس، صص ٦٢ ٢١ تا ٢٠ ـ اسالم ايرانی و حاآميت سياسی، باقر مومنی، صص ٦٣ آريم آشاورز. ـ اسالم در ايران، پطروشفسكی٦٤ ٨٠٠ها، آيهان چاپ لندن، شماره المللی فرهنگ گوی بين و ـ گفت٦٥ ٢٨٦ تا ٢٨٥استاد مجتبی مينوی، صص ـ تاريخ و فرهنگ، ٦٦ ١٣٧٨، مهر و آبان ٧٢ ـ به نوبت ايستادگان مرگ، مهدی اصالنی، آرش ٦٧ه ـ خاطرات يك زندانی، از زندان ٦٨ اری، ترجم های جمهوری اسالمی، دآتر رضا غف

١٣٧٧ی سوم، شهريور ی پيوند، هلند، سال دوم، شماره الف سامان، نقل از نشريهشريه ١٣٦٧ابستان ـ آشتار ت ٦٩ ل از ن ان، نق د، سال ، يرواند آبراهامي د چاپ هلن ی پيون

١٣٧٨، شهريور ٢٣ی سوم، شماره ٢٣٧ ـ فريدون سه پسر داشت، عباس معروفی، ص٧٠ ١٨٦ تا١٨٥ها، مهدی خانبابا تهرانی، صص ها و گفته ـ چهره٧١يدروح ٧٢ ای س تن فتواه دانيان، ـ م ام زن ل ع رای قت ی، ب تاهللا خمين اطرات آي اهللا از خ

١٣٧٩، اسفندماه ١٨٢شماره ” پر“علی منتظری، نقل از نشريه حسين ـ همانجا٧٣ صفحه خمينی” گلشن“ی اينترنتی ـ نقل از مجله٧٤ه ٧٥ د ملكی ـ نام ر محم ران، پس از انقالب (ی دآت شگاه ته يس دان ين رئ ر ) اول ه اآب ب

شريه گنجی، نشريه ارم، دی ی اميد زنجان، به نقل از ن د، سال چه د، چاپ هلن اه ی پيون م١٣٧٩ ات ٧٦ ری، نفخ عيد ميرمطه شی در ـ س س، پژوه ر ” نقص“االن ی، پ ان فارس ی زب ذات ١٣٧٩، تيرماه ١٧٤ ٨ ـ تاريخ و فرهنگ، استاد مجتبی مينوی، ص ٧٧ ٦٧ها، علی ميرفطروس، ص ـ ديدگاه٧٨المی، ٧٩ ت اس ون حكوم اتمی، تلويزي د خ يد محم و١٨ ـ س ل از ١٩٩٧امبر ن ه نق ، ب

ی اينترنتی گلشن روزنامه ، همانجا١٩٨٦ ژوئن ١٠ ـ سيد محمد خاتمی، آيهان چاپ تهران، ٨٠ ، همانجا١٩٩٨ ماه مه ٢٣ ـ سيدمحمد خاتمی، تلويزيون حكومت اسالمی، ٨١ ، همانجا١٣٦٧ اسفند ١٦ ـ سيدمحمد خاتمی، آيهان چاپ تهران، ٨٢ ١٨١ی پر علی منتظری، به نقل از نشريه اهللا حسين تای آي صفحه١٦٠٠ ـ خاطرات ٨٣شريه ی نهضت آزادی به آيت ـ نامه ٨٤ ل از ن ه نق ر شماره اهللا خمينی، ب اه ٣٠ی پ ، تيرم

١٣٦٧ ه واالشراف مسعودی و ٤٢ ـ تاريخ اجتماعی ايران، جلد دوم، ص ٨٥ ل از التنبي ، به نق

اآبر فياض تاريخ اسالم دآتر علی

١٠٥

٨ تا٧از نو بايد شناخت، صص ـ خائنی آه ٨٦ه، ـ محمدحسين بهشتی، رئيس ديوان عالی آشور، سخنرانی در حسينيه ٨٧ ٣٠ی احمدي

٤٢١الدين شفا، ص شجاع” تولدی ديگر“، نقل از ١٣٥٩آبان ان جمهوری اسالمی (ای ـ سيدعلی خامنه ٨٨ ا طالب ) رئيس جمهور آن زم دار ب در دي

٤٢٢همانجا، ص ، ١٣٦٣ شهريور ٢٦ی قم، فيضيهونی، ـ آاظم اآرمی، وزير آموزش و پرورش، در مصاحبه ٨٩ ان ٢٣ی راديو تلويزي آب

٤٢٢، همانجا، ص ١٣٦٣وی، نخست ٩٠ سين موس يد ح ر ـ س ان حكومت اسالمی(وزي ا )آن زم صاحبه ب ، در م

٤٢٢، همانجا، ص ١٣٦٣ شهريور ٢٦ی آيهان، روزنامه ٩٠ين آوب، ص ـ دو قرن سكوت، عبدالحسين زر٩١ ١١٠ ـ تاريخ اجتماعی ايران، جلد دوم، ص ٩٢ ٣٨٥ ـ نگاهی از درون به جنبش چپ ايران، ص ٩٣ان سال هشتم، ٩٤ نش، مهرگ ـ روند آشف حجاب و واآنش روحانيان، حميد بصيرت م

١٣٧٨، بهار ١شماره ١٢٧ ـ رگ تاك، دالرام مشهوری، جلد اول، ص٩٥اعی و سيا ٩٦ اريخ اجتم ران، در دوره ـ ت د سی اي سی، جل عيد نفي ، ص ٢ی معاصر، س ، نقل از رگ تاك٣٨ ٣٩ ـ همانجا، ص ٩٧ ٦٢ تا ٦١ ـ تاريخ اجتماعی ايران، جلد دوم، صص٩٨ الدين شفاء ـ به نقل از تولدی ديگر، شجاع٩٩ ٢٨٨ ص …ی آشف حجاب، خشونت و فرهنگ، ـ اسناد محرمانه١٠٠ ٢٨٨ تا ٢٨٧ ـ همانجا، صص ١٠١ ٦٩، ص ١٣٧١چاپ اول، تهران، ) ١٣١٣ ـ١٣٢٢( ـ همانجا، ١٠٢ ٣٩ ـ همانجا، ص١٠٣ ٣٢٣ ـ همانجا، ص ١٠٤

١٠٦

اعالميه جهانی حقوق بشر

)٤٥٧ تا ٤٥٣نقل از فرهنگ علوم، موسی نباتی، صص(

ه مجمع عمومی سازمان م ) ١٣٢٨ آذر ١٩ (١٩٤٨در دهم دسامبر ل متحد، اعالمي ی ل

.جهانی حقوق بشر را به شرح زير تصويب آرد

ديباچه

انواده ضای خ ام اع ی تم ت ذات ت و آرام ايی حيثي ه شناس ا آ شری، و از آنج ی بان “ ذير آن شكيل ” حقوق يكسان و انتقال ناپ ان ت اساس آزادی و عدالت و صلح را در جه

دهد، میده ی و تحقير حقوق بشر، منتهی به اقدامات وحشيانه از آنجا آه عدم شناسائ ای ش

شر، در است آه روح بشريت را به عصيان واداشته، و پيدايش دنيايی آه در آن، افراد بده بيان و عقيده آزاد، و از ترس و فقر فارغ باشند، به عنوان باالترين آمال بشر اعالم ش

است،ه از آنجا آه اساسا حقوق انسانی شر ب ا ب رد ت انون حمايت آ ا اجرای ق د ب را باي

عنوان آخرين عالج، به قيام بر ضد ظلم و فشار مجبور نشود، ها، بايد تشويق شود، از آنجا آه گسترش روابط دوستانه، ميان ملت

ام و شر، و مق ی ب وق اساس ه حق ود را ب ان خ د، ايم ل متح ردم مل ه م ا آ از آنجس رد ان رده ارزش ف الم آ شور اع ددا در من رد و زن، مج وق م ساوی حق د و انی، و ت ان

ر، وضع تصميم راسخ گرفته د و در محيطی آزادت اعی آمك آنن شرفت اجتم ه پي اند آه ب زندگی بهتری به وجود آورند،

ده از آنجا آه دولت د ش انی و رعايت واقعی های عضو، متعه رام جه ه احت د آ ان های اساسی را با همكاری سازمان ملل متحد تامين آنند،حقوق بشر، و آزادی

وق و آزادی ن حق ه اي سبت ب ا از آنجا آه حسن تفاهم مشترآی، ن رای اجرای . ه ب آامل اين تعهد، آمال اهميت را دارد،

ام مجمع عمومی، اين اعالميه رای تم ی جهانی حقوق بشر را، آرمان مشترآی، به ملل اعالم می ی مردم و آليه راد و هم ا جمع اف ه را آند ت ن اعالمي اع، اي ان اجتم ی ارآ

يله ه وس ن دائما مد نظر داشته باشند، و آوشش آنند آه ب ه اي رام ب ت، احت يم و تربي ی تعلين حقوق و آزادی ی، شناسايی و اجرای ها، توسعه يابد، و با تدابير تدريجی ملی و ب الملل

اتی آن ی و حي ه د واقع ا، چ ردم ه ين م ه در ب ضو، و چ ل ع ضای مل ود اع ان خ ر مي باشند، تامين شود، ها می آشورهايی آه در قلمرو آن

١٠٧

ی ١ ا م ه دني شر آزاد ب راد ب ام اف م ـ تم ا ه وق، ب ت و حق اظ حيثي د و از لح آينرادری ، دارای عقل و وجدان می همه. برابرند ا روح ب ديگر، ب ه يك باشند، و بايد نسبت ب . آنندرفتار

ی) ١( ـ ٢ يچ هرآس م دون ه د ب ژاد، توان ث ن ايز ـ مخصوصا از حي ه تم گونده ذهب، عقي ان، م نس، زب گ، ج ده رن ر عقي ا ه ی، ي ت، ی سياس ين ملي ر و همچن ی ديگ

ه وق و آلي ام حق ر، از تم ت ديگ ر موقعي ا ه روت، والدت، ي اعی، ث ع اجتم ی وض .مند شود ده است، بهرهی حاضر ذآر ش هايی آه در اعالميه آزادی

ه ) ٢ ( ضی ب يچ تبعي الوه، ه ی، بع ر وضع سياس ی ب ه مبتن د آ د آم ل نخواه عمق دارد؛ خواه اداری و قضايی يا بين ه آن تعل المللی آشور يا سرزمينی باشد آه شخص ب

اين آشور مستقل، تحت قيمومت يا غير خودمختار بوده، يا حاآميت آن، به شكلی محدود .باشدشده

. ـ هر آس حق زندگی، آزادی و امنيت شخصی دارد٣ توان در بردگی نگاه داشت و داد و ستد بردگان ـ به هر شكلی ـ احدی را نمی ٤

.آه باشد ـ ممنوع استه ـ احدی را نمی ٥ ه ظالمان رار دارد آ توان تحت شكنجه يا مجازات يا رفتاری ق

.نسانيت و شئون بشری يا موهن باشدو يا برخالف اسان ـ ٦ ـ هرآس حق دارد آه شخصيت حقوقی او، در همه جا ـ به عنوان يك ان

.در مقابل قانون، شناخته شودسويه ـ ٧ دون تبعيض و بال د ـ ب ـ همه در برابر قانون مساوی هستند و حق دارن

وند وردار ش انون، برخ ت ق ه حق . از حماي اقض هم ه ن صی آ ر تبعي ل ه د در مقاب دارنه اعالميه د، ب ه عمل آي ين تبعيضی ب ی حاضر باشد، و بر عليه هر تحريكی آه برای چن

.مند شوند طور مساوی، از حمايت قانون بهرهرار می ٨ ورد تجاوز ق د، و آن ـ در برابر اعمالی آه حقوق اساسی فرد را م ده

ده باشد، هرآس ی قانون اساس حقوق، به وسيله ناخته ش رای او ش انون ديگری، ب ی، يا ق .حق رجوع موثر به محاآم ملی صالحه را دارد

.تواند خودسرانه، توقيف، حبس، يا تبعيد شود ـ احدی نمی٩ ستقل ـ هرآس، با مساوات آامل، حق دارد آه دعوايش، به وسيله ١٠ اه م ی دادگی صفانه و و ب ه، من ود طرفان يدگی ش ا، رس اره . علن اهی، درب ين دادگ وق و و چن ی حق

.الزامات او، يا هر اتهام جزايی آه به او مربوط شده است، اتخاذ تصميم بنمايدا آاری متهم شده باشد، بی هرآس آه به بزه) ١( ـ ١١ گناه محسوب خواهد شد؛ ت

ه ه در آن، آلي اع ينی تضم وقتی آه در جريان يك دعوای عمومی آ رای دف های الزم، ب .از او تامين شده باشد، تقصير او قانونا، محرز شود

يچ) ٢ ( اب آن ه ع ارتك ه در موق ی، آ ام عمل دم انج ا ع ام، ي رای انج س، ب آد شد الملل، جرم شناخته نمی عمل، به موجب حقوق ملی يا بين وم نخواه . شده است، محك

ق به همين طريق، هيچ مجازاتی، شد دان تعل ع ارتكاب جرم، ب ه در موق يدتر از آنچه آ . ی احدی، اعمال نخواهد شد گرفت، درباره می

ات خود، ١٢ ا مكاتب اه ي انوادگی، اقامتگ دگی خصوصی، امور خ ـ احدی در زنه . ی خودسرانه، واقع شود نبايد مورد مواخذه و شرافت و اسم و رسمش، نبايد مورد حمل

١٠٨

ورد حمايت هرآس. قرار گيرد داخالت و حمالت، م ه م ن گون ل اي حق دارد آه در مقاب .قانون قرار گيرد

رور ) ١( ـ ١٣ ور و م ه عب ه در داخل هر آشوری، آزادان هرآس حق دارد آ .و محل اقامت خود را انتخاب نمايد. آند

رك ) ٢ ( ه آشور خود ـ را ت د، هرآس حق دارد، هر آشوری ـ و از جمل آن .يا به آشور خود، بازگردد

ب، شكنجه و آزار، پناهگاهی جستجو ) ١( ـ ١٤ هرآس حق دارد در برابر تعقي .و در آشورهای ديگر، پناه اختيار آند. آند

ا ) ٢ ( ر جرم عمومی و غيرسياسی، ي ی ب ا مبتن ب، واقع در موردی آه تعقي .توان از اين حق استفاده آرد ملل متحد باشد، نمیرفتارهايی مخالف با اصول و مقاصد

.هرآس حق دارد دارای تبعيت باشد) ١( ـ ١٥ ت، احدی را نمی ) ٢ ( ر تابعي توان خودسرانه، از تابعيت خود، يا از حق تغيي . محروم آرد

يچ ) ١( ـ ١٦ دون ه ه مح هر زن و مرد بالغی، حق دارند ـ ب دوديت، از نظر گوند انواده بدهن شكيل خ د و ت ام مدت . نژاد، مليت، يا مذهب ـ با همديگر زناشويی آنن در تم

ه ه ازدواج، دارای زناشويی و هنگام انحالل آن، زن و شوهر، در آلي وط ب ی امور مرب .حقوق مساوی هستند

.ازدواج بايد با رضايت آامل زن و مرد، انجام شود) ٢ (ت ) ٣ ( ق دارد از حماي ت و ح اع اس ی اجتم ی و اساس ن طبيع انواده، رآ خ

.مند شود جامعه و دولت بهره .هر شخص، منفردا، يا به طور اجتماع، حق مالكيت دارد) ١( ـ ١٧

.توان خودسرانه، از حق مالكيت، محروم آرد احدی را نمی) ٢ (ره ـ هرآس ١٨ ذهب، به ر، وجدان و م ه از آزادی فك د شود حق دارد آ ن . من اي

ده و ار عقي ضمن آزادی اظه ين مت ده؛ همچن ا عقي ذهب، ي ر م ضمن آزادی تغيي ق، مت حد هرآس می . و نيز شامل تعليمات مذهبی و اجرای مراسم دينی است . باشد ايمان می توان

.ر عمومی، برخوردار شوداز اين حقوق، منفردا يا مجتمعا، بطور خصوصی يا به طوان دارد ١٩ ده و بي ه از . ـ هرآس حق آزادی عقي ور، شامل آنست آ و حق مزب

د ته باش يم و اضطرابی نداش د خود، ب ار، و در . داشتن عقاي و در آسب اطالعات و افك . اخذ و انتشار آن، بتمام وسايل ممكن، و بدون مالحظات مرزی، آزاد باشد

ه، مجامع و جمعيت ) ١( ـ ٢٠ سالمت هرآس حق دارد آزادان شكيل های م ز ت آمي . دهد

. توان مجبور به شرآت در اجتماعی آرد آس را نمی هيچ) ٢ (ه در اداره ) ١( ـ ٢١ ق دارد آ رآس ح واه ه ود، خ شور خ ومی آ ور عم ی ام

.اب شده باشند، شرآت جويدمستقيما و خواه با وساطت نمايندگانی آه آزادانه انتخهرآس حق دارد آه با تساوی شرايط، به مشاغل عمومی آشور خود، ) ٢ (

.نايل آيدردم است اساس و منشاء قدرت حكومت، اراده ) ٣ ( ه . ی م د ب ن اراده، باي اي

ه طور ادواری صورت وسيله ه از روی صداقت و ب راز شود، آ ذيرد ی انتخاباتی اب . پ

١٠٩

ر آن، ا روشی نظي ی، ي انتخابات، بايد عمومی و با رعايت مساوات باشد، و با رای مخف .انجام گيرد، آه آزادی رای را تامين آند

اعی دارد و مجاز است ٢٢ ـ هر آس به عنوان عضو اجتماع، حق امنيت اجتم اجتماعی و فرهنگی حقوق اقتصادی و. المللی ی مساعی ملی و همكاری بين آه به وسيله

ابع ی مقام و نمو آزادانه خود را آه الزمه شكيالت و من ا رعايت ت ی شخصيت اوست ـ ب .هر آشور ـ به دست آورد

د، شرايط ) ١( ـ ٢٣ ه انتخاب آن ار خود را آزادان د، آ ار آن هر آس حق دارد آل بي د ودر مقاب تار باش ود خواس ار خ رای آ صفانه و رضايت بخشی، ب ورد من اری، م ك

.حمايت قرار گيردهر آس حق دارد آه بدون هيچ تبعيضی، در مقابل آار مساوی، اجرت ) ٢ (

.مساوی، دريافت دارندی ) ٣ ( ار م ه آ ر آس آ ع ه شی، ذينف صفانه و رضايت بخ زد من ه م د، ب آن

د اش را ـ موافق شئون شود آه زندگی او و خانواده می و . انسانی ـ تامين آن .آن را در صورت لزوم، با هر نوع وسايل ديگر حمايت اجتماعی، تكميل نمايد

هر آس حق دارد آه برای دفاع از منافع خود، با ديگران، اتحاد تشكيل ) ٤ ( .ها نيز شرآت آند دهد و در اتحاديه

ه محدويت ـ هر آس حق استراحت و فراغت و ٢٤ ريح دارد و بخصوص ب تف . باشد های ادواری، با اخذ حقوق، ديحق می معقول ساعات آار و مرخصی

ود و ) ١( ـ ٢٥ اه خ المتی و رف دگانی و س طح زن ه س ق دارد آ رآس ح ماعی، اش را، از حيث خوراك و مسكن و مراقبت خانواده ی و خدمات الزم اجتم های طب

د امين آن م. ت ين حق ه وگی، چن اری، نقص اعضاء، بي اری، بيم ع بيك ه در مواق دارد آارج از اراده ل خ ه عل ه ب ری آ وارد ديگ ام م ا در تم ری، ي رار پي ائل ام سان، وس ی ان

.ای برخوردار باشد معاش، از دست رفته باشد، از شرايط آبرومندانهصوص ) ٢ ( ت مخ ك و مراقب ه از آم د آ ق دارن ان، ح ادران و آودآ ی م

د . مند شوند بهره ند، حق دارن ده باش ا آم ه دني آودآان، چه با ازدواج، چه بدون ازدوج، ب .نوع حمايت اجتماعی برخوردار باشند آه همه از يك

ره ) ١( ـ ٢٦ رورش، به د شود هرآس حق دارد آه از آموزش و پ آموزش و . مندايی و ات ابت ه تعليم وط ب ه مرب ا حدودی آ ل ت رورش، الاق انی پ د مج اساسی است، باي

روی آموزش حرفه . آموزش ابتدايی اجباری است . باشد ل، ب ای بايد با شرايط تساوی آام .مند شوند تا همه، بنا به استعداد خود بتوانند از آن بهره. همه باز باشدسانی ) ٢ ( صيت ان ه شخ ود آ دايت ش وری ه د ط رورش، باي وزش و پ آم

اند هرآس را، بحد آامل وق و آزادی . رشد آن برس ه حق رام ب شر را تقويت و احت های بد مخالف و دوستی . آند ه عقاي رام ب اهم، گذشت، احت آموزش و پرورش، بايد با حسن تف

ين توسعه بين تمام ملل جهان و جمعيت ذهبی و همچن ا م ل ی نعاليت های نژادی ي های مل .متحد را در حفظ صلح، تسهيل آند

ران، ) ٣ ( ه ديگ سبت ب رورش، ن وزش و پ وع آم اب ن ادر، در انتخ در و م پ .اولويت دارند

١١٠

د ) ١( ـ ٢٧ . هرآس حق دارد آزادانه، در زندگی فرهنگی و اجتماعی شرآت آن .و در پيشرفت علمی و دستاوردهای آن، سهيم باشد. از فنون و هنرها برخوردار شود

از حمايت منافع مادی و معنوی آثار علمی، فرهنگی هر آس حق دارد ) ٢ ( .يا هنری خود، برخوردار شود

اعی و ٢٨ اظ اجتم ه از لح د آ ی را بخواه راری نظم ق دارد برق رآس ح ـ هامين و آن بين ه المللی، حقوق و آزادی هايی را آه در اين بيانيه ذآر شده است، ت ا را ب ه

. ی عمل درآورد مرحلهای وظيفه دارد آه رشد آزاد و آامل شخصيت هرآس در مقابل جامعه) ١( ـ ٢٩

.او را ميسر سازدتفاده از آزادی ) ٢ ( وق و اس رای حق رآس در اج ابع ه ط ت ود، فق ای خ هدوديت يله مح ه وس ه ب ت آ ايی اس ايی و ه امين، شناس ور ت ه منظ صرا، ب انون، منح ی ق

وق و آزادی رای رعايت مقتضيات صحيح اخالقی و نظم های مراعات حق ديگران و ب .ی دموآراتيك، وضع شده است عمومی و رفاه همگانی، در شرايط يك جامعه

وق و آزادی ) ٣ ( ن حق يچ موردی، نمی اي ا، در ه رخالف مقاصد و ه د ب توان . اصول ملل متحد، اجرا شود

ررات حاضر، نباي ٣٠ ك از مق يچ ي ی ـ ه ه متضمن حق سير شود آ د طوری تفوق و آزادی برای دولتی، يا جمعيتی، يا فردی باشد آه به موجب آن، بتواند هريك از حق

. های مندرج در اين بيانيه را از بين ببرد و يا در راه آن فعاليتی بكند

١١١