UTWÓR MULTIMEDIALNYJAKO ELEKTRONICZNABAZA DANYCH

Joanna Szyjewska-Bagińska

Bydgoszcz– Szczecin 2010

UTWÓR MULTIMEDIALNYJAKO ELEKTRONICZNABAZA DANYCH

Recenzja naukowaProf. dr hab. Ewa Ferenc-Szydełko

Redakcja i korektaAneta Dąbrowska-Korzus

Redakcja technicznaCzesław Rygielski

Redaktor prowadząca Monika Frąckowiak

Lucyna Miller

© Copyright by Oficyna Wydawnicza BRANTA 2009

Oficyna Wydawnicza BRANTA 85-959 Bydgoszcz, ul Królowej Jadwigi 18tel./fax (052) 322 89 19, (052) 322 75 34e-mail: oficyna@branta.com.plwww.ksiegarnia.branta.com.pl

Wydanie IArk. druk. 13,75.Druk ukończono w styczniu 2010 r.Skład i łamanie: Scriptor DTP, Adam Korzus, tel. 509 811 817www.scriptor-dtp.plDruk i oprawa:

ISBN 978-83-61668-96-1

– Rok założenia 1990

ż

Projekt okładki

ł

© Copyright by Joanna Szyjewska-Bagińska 2009

ńskiegoWydzia u Prawa i Administracji Uniwersytetu SzczeciąKsi ka wydana przy finansowym wsparciu

ńCONTACT Poznatel. 061 868 60 29

spis treści

Wykaz skrótów ............................................................................................................................................................................ 9

Wstęp .................................................................................................................................................................................................... 11

Rozdział 1rozwój techniki a prawo autorskie – wprowadzenie ................................................................ 15

1. Rozwój technologii informacyjnej a ewolucja prawa własności intelektualnej ......... 151.1. Pojęcie multimediów i ich zastosowanie ......................................................................................... 171.2. Pojęcie elektronicznej bazy danych ...................................................................................................... 201.3. Dzieło multimedialne a elektroniczna baza danych ................................................................ 22

2. Przepisy prawne regulujące ochronę dzieła multimedialnego będącego elektroniczną bazą danych ........................................................................................................... 24

Rozdział 2Dzieło multimedialne będące elektroniczną bazą danych .................................................................... 27

1. Pojęcie dzieła multimedialnego ....................................................................................................................... 271.1. Cyfrowa forma zapisu dzieła multimedialnego ........................................................................... 281.2. Kombinacja i synteza różnych środków przekazu w dziele multimedialnym .... 321.3. Interaktywność i nielineralność dzieła multimedialnego ..................................................... 401.4. Program komputerowy sterujący dziełem multimedialnym .............................................. 431.5. Definicja dzieła o cechach multimedialnych ................................................................................. 46

2. Baza danych a inne utwory składające się z wielu elementów ................................................ 472.1. Baza danych a inne zbiory wymienione w artykule 3

ustawy o prawie autorskim ......................................................................................................................... 472.2. Baza danych a dzieła połączone .............................................................................................................. 492.3. Baza danych a utwór zbiorowy ................................................................................................................ 502.4. Baza danych a utwór współautorski ..................................................................................................... 51

3. Elektroniczna baza danych spełniająca cechy utworu .................................................................... 533.1. Pojęcie zbioru ...................................................................................................................................................... 533.2. Dobór, układ lub zestawienie elementów składowych bazy danych ......................... 543.3. Niezależność elementów składowych bazy danych ................................................................ 573.4. Indywidualna dostępność elementów składowych bazy danych ................................... 593.5. Program komputerowy sterujący elektroniczną bazą danych .......................................... 613.6. Definicja elektronicznej bazy danych spełniającej cechy utworu ................................ 62

4. Definicja utworu multimedialnego będącego elektroniczną bazą danych ....................... 63

Rozdział 3Utwór multimedialny będący elektroniczną bazą danych na tleprzesłanek utworu w ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych ........................... 66

1. Pojęcie twórczości w prawie polskim .......................................................................................................... 662. Pojęcie indywidualnego charakteru utworu w prawie polskim ................................................ 68

2.1. Specyfika dzieła multimedialnego będącego elektroniczną bazą danych ................... 712.2. Twórczy dobór elementów dzieła multimedialnego

będącego elektroniczną bazą danych ................................................................................................. 72

6

2.3. Oryginalne zestawienie i prezentacja elementów dzieła multimedialnegobędącego elektroniczną bazą danych ............................................................................................... 73

3. Inne elementy twórcze dzieła multimedialnegobędącego elektroniczną bazą danych ........................................................................................................ 743.1. Architektura dzieła multimedialnego będącego

....................................................................................................................... 763.2. Program komputerowy wykorzystany w dziele multimedialnym

będącym elektroniczną bazą danych ................................................................................................ 803.3. Grafika komputerowa dzieła multimedialnego

będącego elektroniczną bazą danych ............................................................................................... 813.4. Systemy indeksacji i tezaurusy dzieła multimedialnego

będącego elektroniczną bazą danych ............................................................................................... 833.5. Tytuł dzieła multimedialnego będącego elektroniczną bazą danych ...................... 853.6. Interaktywność i system wewnętrznych powiązań w dziele multimedialnym

będącym elektroniczną bazą danych ................................................................................................ 864. Utwory i inne przedmioty samoistnej ochrony składające się na dzieło multimedialne

będące elektroniczną bazą danych ................................................................................................................ 894.1. Tekst wykorzystany w dziele multimedialnym

a utwory wyrażone słowem i artystyczne wykonania ........................................................ 904.2. Obraz nieruchomy umieszczony w dziele multimedialnym

a utwory plastyczne, fotograficzne i kartograficzne ............................................................. 944.3. Postać fikcyjna wykorzystana w dziele multimedialnym ................................................. 974.4. Obrazy ruchome wykorzystane w dziele multimedialnym

a utwór audiowizualny i wideogram ................................................................................................ 1004.5. Ścieżka dźwiękowa dzieła multimedialnego a utwór muzyczny,

słowno-muzyczny i fonogram ............................................................................................................... 1035. Twórczość i indywidualny charakter utworu multimedialnego

będącego elektroniczną bazą danych jako całości .......................................................................... 1066. Przesłanka ustalenia utworu multimedialnego

będącego elektroniczną bazą danych ........................................................................................................ 1087. Przesłanka wartości i przeznaczenia utworu multimedialnego

będącego elektroniczną bazą danych ........................................................................................................ 1108. Przesłanka sposobu wyrażenia utworu multimedialnego

będącego elektroniczną bazą danych .......................................................................................................... 112

Rozdział 4podmiot prawa autorskiego do utworu multimedialnegobędącego elektroniczną bazą danych .................................................................................................................... 114

1. Uwagi wprowadzające ......................................................................................................................................... 1142. Podmioty uczestniczące w procesie tworzenia utworu multimedialnego

będącego elektroniczną bazą danych ........................................................................................................ 1153. Utwór multimedialny będący elektroniczną bazą danych

jako utwór pracowniczy ...................................................................................................................................... 1173.1. Twórca pracowniczego utworu multimedialnego

będącego elektroniczną bazą danych ............................................................................................... 1203.2. Współtwórcy pracowniczego utworu multimedialnego

będącego elektroniczną bazą danych ............................................................................................... 1223.3. Pracodawca jako podmiot uprawniony z tytułu autorskich praw majątkowych

do utworu będącego wkładem do utworu multimedialnegobędącego elektroniczną bazą danych ............................................................................................. 127

3.4. Pracodawca jako podmiot pierwotnie uprawnionyz tytułu autorskich praw majątkowych do programu komputerowego włączanegodo utworu multimedialnego będącego elektroniczną bazą danych ......................... 136

4. Producent (wydawca) utworu multimedialnegobędącego elektroniczną bazą danych ......................................................................................................... 139

Spis treści

elektroniczną bazą danych

5. Utwór multimedialny będący elektroniczną bazą danychstworzony na specjalne zamówienie ....................................................................................................... 145

6. Podmiot uprawniony do utworu multimedialnegobędącego elektroniczną bazą danych ..................................................................................................... 156

Rozdział 5treść prawa autorskiego do utworu multimedialnegobędącego elektroniczną bazą danych

1.Uwagi wprowadzające ........................................................................................................................................... 1592. Autorskie prawa majątkowe do utworu multimedialnego

będącego elektroniczną bazą danych ......................................................................................................... 1602.1. Prawo utrwalania i zwielokrotniania utworu multimedialnego

będącego elektroniczną bazą danych ............................................................................................... 1642.2. Prawo obrotu oryginałem lub egzemplarzami, na których utrwalono

utwór multimedialny będący elektroniczną bazą danych ................................................ 1672.3. Prawo rozpowszechniania utworu multimedialnego

będącego elektroniczną bazą danych w inny sposób .......................................................... 1692.4. Prawo dokonywania opracowań utworu multimedialnego

będącego elektroniczną bazą danych ............................................................................................... 1723. Ograniczenia autorskich praw majątkowych do utworu multimedialnego

będącego elektroniczną bazą danych ......................................................................................................... 1743.1. Dozwolony użytek osobisty utworu multimedialnego

będącego elektroniczną bazą danych .............................................................................................. 1823.2. Dozwolony użytek publiczny utworu multimedialnego

będącego elektroniczną bazą danych ............................................................................................... 1854. Autorskie prawa osobiste do utworu multimedialnego

będącego elektroniczną bazą danych ........................................................................................................ 1904.1. Prawo do autorstwa oraz oznaczenia utworu multimedialnego

będącego elektroniczną bazą danych swoim nazwiskiem lub pseudonimemalbo do udostępniania go anonimowo ............................................................................................. 194

4.2. Prawo do nienaruszalności treści i formy oraz rzetelnego wykorzystaniautworu multimedialnego będącego elektroniczną bazą danych ................................. 197

4.3. Prawo do decydowania o pierwszym udostępnieniu publicznościutworu multimedialnego będącego elektroniczną bazą danych ................................ 199

4.4. Dozwolone dysponowanie autorskimi prawami osobistymi ......................................... 201

Zakończenie ................................................................................................................................................................................. 206

Bibliografia ................................................................................................................................................................................... 209

Spis treści 7

WYKAZ SKRÓTÓW

art. artykuł cL „Communication Law”cW „Copyright World”EIPR „European Intellectual Property Review”eNt.L.r. „Entertaiment Law Review”DzU „Dziennik Ustaw” ibidem tamże iic „International Review of Industrial Property and Copyright Law” ip Worldwide „Intellectual Property Worldwide” KPP „Kwartalnik Prawa Prywatnego” lit. literam.in. między innymi MP „Monitor Prawniczy” NP „Nowe Prawo” np. na przykład Nr, nr numerOSA „Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych”OSN „Orzecznictwo Sądu Najwyższego”OsNc „Orzecznictwo Sądu Najwyższego, Izba Cywilna i Administracyjna oraz Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych”OSP „Orzecznictwo Sądów Polskich” OSPiKA „Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych”PG „Przegląd Gospodarczy” PiP „Państwo i Prawo”Poz. pozycja PPH „Przegląd Prawa Handlowego” PUG „Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego”

10 Wykaz skrótów

RIDA „Revue Internationale du Droit d’Auteur”RPEiS „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny”s. strona SN Sąd NajwyższyUstawa ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. Z 2006 r., Nr 90, poz. 631 z późn. zm) TPP „Transformacje Prawa Prywatnego”z. zeszyt ZNUJ PWiOWI „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace z Wynalazczości i Ochrony Własności Intelektualnej”

WstĘp

Rozwój technologii informacyjnej pociąga za sobą powstawanie nowych dóbr niematerialnych, między innymi dzieł multimedialnych. Polska ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych zawiera klasyczną treściową defini-cję utworu, co sprawia, że przedmiotem ochrony objęte zostają wszelkie uze-wnętrznione przejawy działalności twórczej człowieka, o ile mają indywidualny charakter. Jest to ochrona na zasadach ogólnych. Równolegle istnieją regulacje dotyczące nowszych kategorii utworów: audiowizualnych, programów kompu-terowych, elektronicznych baz danych chronionych na zasadach szczególnych. Zadaniem, jakie postawiono w pracy, jest wykazanie, czy tradycyjny model ochrony przewidziany dla wszystkich rodzajów utworów oraz stosowanie nie-których przepisów szczególnych są wystarczające dla ochrony utworu multime-dialnego będącego elektroniczną bazą danych.

Głównym źródłem trudności jest złożony charakter przedmiotu ochrony – utworu multimedialnego, a także różnorodność wytworów określanych mia-nem „multimedialnych”. W skład utworu multimedialnego wchodzą bowiem inne dobra prawnie chronione, takie jak: baza danych, program komputerowy, utwory literackie, naukowe, kartograficzne, plastyczne, fotograficzne, muzyczne i słowno-muzyczne, audiowizualne, przedmioty praw pokrewnych oraz materia-ły niepodlegające ochronie. Składniki te nawet po włączeniu do nowej całości, jaką jest utwór multimedialny, podlegają samoistnej ochronie. Proces powsta-wania utworu multimedialnego jest wynikiem zbiorowego wysiłku wielu osób, ale jedynie część ich pracy ma charakter twórczy. Rodzi to problem ustalenia podmiotu uprawnionego do powstałej całości, również z uwagi na to, że czyn-ności tych osób nie mają charakteru samodzielnego, lecz są wspomagane pracą nowoczesnych urządzeń technicznych oraz oprogramowaniem komputerowym. Ponadto angażowany jest wysiłek organizacyjny, a także zaplecze techniczne i ekonomiczne.

Rozpatrując te zagadnienia, odwołano się w pracy do dorobku nauk poza-prawnych – informatyki oraz teorii estetyki i kulturoznawstwa.

Celem monografii jest udzielenie odpowiedzi na pytanie, w jakim zakresie na gruncie polskiej ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych podlega-

12 Wstęp

ją ochronie utwory multimedialne, a także jakie dodatkowe przesłanki muszą spełniać, aby można było stosować przepisy szczególne przewidziane dla elek-tronicznych baz danych oraz dla utworu zbiorowego. Wyszczególniono również elementy i cechy utworu multimedialnego, w których może przejawiać się twór-czość i indywidualny charakter, wymagane od utworów prawa autorskiego. Do-datkowo podjęto próbę udzielenia odpowiedzi na pytania o to, kto jest podmio-tem wyposażonym w autorskie prawa majątkowe do utworu multimedialnego oraz jaki jest zakres i jaka podstawa prawna przysługujących mu praw. W pracy wskazano na różne sytuacje, w których powstaje utwór multimedialny. Poruszo-no zagadnienie zakresu nabywanych praw do części składowych utworu mul-timedialnego na podstawie umowy o pracę i innych umów cywilnoprawnych zawieranych przez producenta utworu multimedialnego z twórcami. Przyjęto hi-potezę, że po spełnieniu określonych warunków producent utworu multimedial-nego może być producentem utworu zbiorowego w rozumieniu art. 11 ustawy o prawie autorskim, nabywającym autorskie prawa majątkowe do całości w spo-sób pierwotny, a także producentem bazy danych w rozumieniu przepisów usta-wy o ochronie baz danych.

Omawiając problematykę treści autorskich praw majątkowych, zwróco-no uwagę na brak możliwości eksploatacji utworu multimedialnego na wszyst-kich odrębnych polach eksploatacji utworów, wymienionych w art. 50 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Dodatkowo poruszono zagadnie-nie odmiennego zakresu dozwolonego użytku ustanowionego dla innych utwo-rów, elektronicznych baz danych i programów komputerowych. Korzystanie z utworu multimedialnego będącego elektroniczną bazą danych, z uwagi na jego strukturę, prowadzi do eksploatacji wszystkich jego części składowych, co do których zakres dozwolonego użytku jest różny, niekiedy wzajemnie się wyklu-czający. Zwrócono uwagę na problem kwalifikacji czynności osób korzystają-cych z utworu multimedialnego w granicach dozwolonego użytku osobistego, w kontekście wyłączenia zastosowania tego użytku wobec programów kompute-rowych. Sformułowana na gruncie art. 77² i art. 75 ust. 1 ustawy o prawie autor-skim hipoteza zakłada, że przyjęta dotychczas w doktrynie wykładnia sformuło-wania: „osoba, która legalnie weszła w posiadanie” programu komputerowego, nie przystaje do utworów multimedialnych będących elektronicznymi bazami danych. Postarano się wyjaśnić to pojęcie, uwzględniając specyfikę utworu mul-timedialnego.

Zaprezentowane w poszczególnych rozdziałach rozważania służyć mają udowodnieniu tezy pracy, że część utworów multimedialnych można zaliczyć do kategorii elektronicznych baz danych. Nie jest również wykluczona sytuacja, że dobra te są utworami zbiorowymi w rozumieniu art. 11 ustawy o prawie au-torskim. Taka kwalifikacja umożliwia stosowanie do nich przepisów szczegól-nych dotyczących podmiotu uprawnionego do powstającej całości oraz wpływa na treść przysługujących mu praw.

13Wstęp

W rozprawie zastosowano historyczną, porównawczą oraz dogmatycz-ną metodę badawczą. Materiał badawczy stanowią obowiązujące akty prawne, a zwłaszcza ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach po-krewnych (DzU z 2006 r., Nr 90, poz. 631 z późn zm.), ustawa z dnia 27 lip-ca 2001 r. o ochronie baz danych (DzU Nr 128, poz. 1402 z późn. zm.), ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. kodeks cywilny (DzU Nr 16, poz. 93 z późn. zm.) oraz ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. kodeks pracy (DzU z 1998 r., Nr 21, poz. 94 z późn. zm.), jak również akty nieobowiązujących już ustaw o prawie autor-skim z dnia 29 marca 1926 r. oraz z 10 lipca 1952 r.

W kwestiach wątpliwych odwołano się również do przepisów unijnych, zwłaszcza dyrektyw Rady Wspólnot Europejskich Nr 96/9 z dnia 11 marca 1996 r. o prawnej ochronie baz danych, Nr 91/250 z dnia 14 maja 1991 r. o ochronie prawnej programów komputerowych oraz dyrektywy 2001/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 maja 2001 r. w sprawie harmoni-zacji niektórych aspektów praw autorskich i pokrewnych w społeczeństwie in-formacyjnym.

Rozważaniom poddane zostały poglądy prezentowane w polskiej doktry-nie. W ograniczonym zakresie poddano analizie również poglądy prezentowane w nauce angielskiej, niemieckiej i amerykańskiej. Mają one na celu, w głównej mierze, egzemplifikację możliwych rozwiązań prawnych.

W pracy zaprezentowano także orzecznictwo polskich sądów cywilnych: Sądu Najwyższego oraz sądów apelacyjnych. W kwestiach odnoszących się do tematyki utworów multimedialnych będących elektronicznymi bazami danych przywołane zostały również tezy sądów zagranicznych.

Struktura niniejszej dysertacji nawiązuje do klasycznego schematu zobo-wiązaniowego, uwzględniając zagadnienia przedmiotu ochrony, podmiotów oraz treści praw.

Rozdział pierwszy ma charakter historyczno-wprowadzający. Wskazuje na podstawowe zagadnienia związane z rozwojem nowych wytworów myśli ludz-kiej oraz stopniową ewolucję prawa własności intelektualnej.

Wobec mnogości i zróżnicowanego charakteru dzieł multimedialnych na plan pierwszy wysuwa się kwestia określenia cech charakterystycznych tych dóbr oraz w dalszej kolejności ich porównania do elektronicznych baz danych. Wyszcze-gólnienie przesłanek wspólnych dla obu tych wytworów umożliwia zaklasyfi-kowanie części dzieł multimedialnych do kategorii elektronicznych baz danych oraz w konsekwencji stosowanie regulacji szczególnych zawartych w ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Problematyce tej poświęcony jest rozdział drugi.

W trzecim rozdziale poddano analizie utwór multimedialny będący elek-troniczną bazą danych na tle przesłanek definicji utworu zawartej w art. 1 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Ze szczególną wnikliwością opisane zostały specyficzne elementy i części składowe dzieła multimedialnego,

14 Wstęp

w których może przejawiać się efekt twórczej pracy o indywidualnym charakte-rze. Omówiono również przesłankę ustalenia utworu.

Kwestie podmiotowe stanowią tematykę rozważań rozdziału czwartego. Podjęto rozważania dotyczące powstawania utworu multimedialnego będącego elektroniczną bazą danych w stosunku pracy, statusu twórcy – pracownika oraz pracodawcy, jako podmiotu uprawnionego do utworu pracowniczego z tytułu autorskich praw majątkowych na podstawie art. 12 ust. 1 oraz art. 74 ust. 3 usta-wy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Poddano analizie sytuację, gdy pracodawca jest jednocześnie producentem utworu zbiorowego i nabywa prawa na podstawie art. 11 ustawy. Przedstawiona została również sytuacja, w której podstawą nabycia praw do poszczególnych części składowych utworu multime-dialnego od twórców są inne umowy: o dzieło, licencyjne oraz dotyczące prze-niesienia autorskich praw majątkowych.

Treść prawa do utworu multimedialnego będącego elektroniczną bazą da-nych stanowi przedmiot rozważań rozdziału piątego. Poddano analizie treść autorskich praw majątkowych do utworu oraz ich ograniczenia wynikające z przepisów o dozwolonym użytku osobistym i publicznym. Szczególną uwagę poświęcono kwestii zakresu dozwolonego korzystania z utworu multimedialne-go wobec faktu, że łączy się to ze zwielokrotnianiem programu komputerowego stanowiącego jego integralną część składową. Zakres dozwolonego użytku elek-tronicznej bazy danych będącej utworem oraz programu komputerowego jest różny. Omówione zostały również autorskie prawa osobiste do utworu multime-dialnego oraz zakres dozwolonego dysponowania tymi prawami.

Praca uwzględnia stan prawny na dzień 1 września 2009 r.

Niedostępne w wersji demonstracyjnej.

Zapraszamy do zakupu pełnej wersji książki.