UNIVERZITET U TRAVNIKU

Fakultet za menadžment i poslovnu ekonomiju

SEMINARSKI RAD

Tema: Utjecaj prirodnih i energetskih resursa na razvoj države

Mentor: Student:

Dr.sc. Sadik Bahtić,docent Nuhagić Amel, 1577/12-IX

Travnik,2013 god.

Sadržaj

UVOD...................................................................................................................3

PRIRODNI RESURSI – Pojmovi, definicija i podjela.........................................4

MINERALNI RESURSI.......................................................................................5

UTICAJ EKSPLOATACIJE MINERALNIH SIROVINA NA ŽIVOTNU SREDINU..............................................................................................................8

OBNOVLJIVI ENERGETSKI IZVORI...............................................................9

ZEMLJIŠTE KAO RESURS..............................................................................10

VODENI RESURSI............................................................................................11

ŠUMSKI RESURSI............................................................................................12

OSTALI PRIRODNI RESURSI.........................................................................13

ZAKLJUČAK.....................................................................................................14

LITERATURA....................................................................................................16

2

UVOD

Prorodni resursi su opšte dobro i zajedničko bogatstvo. Njihovo korišćenje, privredna

primjena i ekonomsko vrijednovanje treba da budu planski usmjereni i namjenski

konstrolisani.

Bez obzira na vrstu, strukturu i pojedinačne količine, oni su osnov za predstojeći

privredni i ekonomski razvoj svake zemlje, tako i Bosne i Hercegovine. Naravno, postoji i dio

prirodnih resursa koji mora ostati izvan ekonomskih i privrednih tokova i koji treba da bude

sačuvan za sadašnje i buduće generacije, a to posebno važi za one resurse koji se teško

obnavljaju i neobnovljive prirodne resurse.

Pristup prirodnim resursima mora da obuhvati definisanje politike i strategije njihovog

održivog korišćenja, kao i definisanje zakonodavno-pravnog okvira za njihovo efikasno

sprovođenje.

Prirodnim resursom obično nazivamo sve ono što potiče od Zemlje - zemljište, biljke,

životinje, vodu, drvo, naftu, metale i ostalo. Sve ih koristimo u vrlo različite svrhe, kao što je:

proizvodnja najraznovrsnijih proizvoda važnih za svakodnevni život,

dobijanje električne energije,

gajenje usjeva,

vožnju automobila,

građevinske radove...

Sve što jedemo, koristimo ili kupujemo predstavlja ili prirodni resurs ili je nastalo od

njega. Prirodni resursi su svuda oko nas, a zbog sve većih i rastućih potreba, mi ih vrlo brzo

iskorištavamo. Mnogi prirodni resursi se iscrpljuju brže nego što mogu biti zamjenjeni novim.

Iz tog razloga mora se obratiti pažnja na tu činjenicu da će se neki od njih u potpunosti

iscrpjeti ukoliko ne smanjimo potrošnju, što je ozbiljan problem, zato što živi svijet na Zemlji

zavisi od ovih resursa.

3

1. PRIRODNI RESURSI – Pojmovi, definicija i podjela

Elementi prirode se dijle na:

Prirodne resurse (izvore) - odnose se na prirodna dobra koja su u funkciji tj.

privedena korišćenju.

Prirodni uslovi - prirodni faktori su elementi geografske sredine (klima,

reljef, zemljište, sunčeva toplota, atmosferske padavine, blizina vode za navodnjavanje) koji

se ne mogu neposredno koristiti, ali bez njihovog učešća neke proizvodnje nisu moguće. Oni

ispoljavaju svoj uticaj nezavisno od volje čovijeka, a samo je pitanje u kojoj mjeri će to on

iskoristiti u stvaranju novih vrijednosti.

Prirodna dobra koja se još ne koriste predstavljaju rezerve.

Prirodni potencijal predstavljaju prirodni resursi sa rezervama prirodnih dobara i

prirodnih uslova koja čovijeku mogu biti od koristi ili to već jesu, tj. mineralne sirovine, vode,

zemljište sa vegetacijom i prirodni uslovi.

Prirodno bogatstvo je opisna vrijednosna odrednica za prirodni potencijal.

Prirodni resursi se mogu podijeliti prema pripadnosti na prirodne resurse:

atmosfere (vjetar, kiša, sunčanost,...)

litosfere-zemljine kore (mineralne sirovine i zemljište)

hidrosfere (kopnene vode i okeani)

biosfere (flora i fauna)

Prema trajanju, prirodni resursi mogu biti:

neobnovljivi resursi (mineralne sirovine)

obnovljivi resursi (zemljište, vode, flora i fauna na kopnu i moru, kao i neki

nemetali npr. šljunak i pesak, kao i morske soli)

4

2. MINERALNI RESURSI

Mineralni resursi spadaju u grupu neobnovljivih resursa, to su iscrpljivi resursi i zbog

toga je potrebno njihovo racionalno korišćenje tj. štednja, koje se u savremeno vrijeme

ostvaruje: reciklažom, supstitucijom i uvozom.

Korišćenje mineralnih resursa izaziva veliko zagađenje životne sredine i praćeno je

slijedećim pojavama:

velika degradacija zemljišne površine

velika količina otpada

velika količina otpadnih voda

naftne mrlje.

Mineralne sirovine su mineralne materije neorganskog ili organskog porjekla koje, pri

određenom stupnju razvoja tehnike i tehnologije, mogu ekonomično da se koriste u prirodnom

stanju ili nakon prerade. Minerali predstavljaju različita postojana hemijska jedinjenja.

Postoje ograničeni dijelovi zemljine kore u kojima je sadržaj nekog elementa znatno

veći od njegovog prosječnog sadržaja u zemljinoj kori i njih nazivamo ležišta mineralnih

sirovina.

Sirovine koje sadrže minerale metala nazivaju se rude. Rude mogu biti:

Monometalične – one koje sadrže samo jedan metal;

Polimetalične ili kompleksne – one koje sadrže više metala.

Mineralne komponente u jednoj sirovini mogu se svrstati u pet grupa i to:

1. Osnovne korisne komponente - mineralni nosioci elemenata zbog kojih se

mineralna sirovina eksploatiše.

2. Korisne komponente - korisni mineralni pratioci osnovnih korisnih minerala,

njima se povećava ekonomska vrijednost sirovina.

3. Korisne primjese - korisni elementi koji se javljaju u malim količinama, npr.

plemeniti metali u rudama obojenih metala, gde se najčešće izdvajaju u koncentrate osnovnih

korisnih metala i povećavaju ekonomsku vrijednost.

4. Nekorisne komponente - minerali stenske mase i ostali minerali koji u datom

trenutku nemaju ekonomsku vrijednost.

5

5. Štetne primjese - elementi čije prisustvo preko određenog sadržaja u sirovini ili

koncentratima otežava ili čak onemogućava njihovo korišćenje, npr. arsen, sumpor u

ugljevima itd.

Primarna prerada rude se vrši procesom koji se naziva koncentracija. Koncentracijom

se iz rude izdvajaju korisne komponente i primjese u jedan ili više odvojenih proizvoda, koji

se nazivaju koncentrati. Nekorisne komponente i štetne primjese čine odvojen proizvod tj.

jalovinu. Mesto gde se jalovina odlaže je jalovište.

Mineralne sirovine, prema tehnološkoj klasifikaciji mogu biti metalični i nemetalični.

Metalične mineralne sirovine se dijele na:

rude obojenih metala,

rude crnih metala,

rude plemenitih metala,

rude rjetkih metala,

rude rjetkih i rasejanih metala.

Nemetalične mineralne sirovine imaju veliku i raznovrsnu primjenu i to :

u hemijskoj industriji i poljoprivredi,

u građevinarstvu i industriji građevinskih materijala,

u staklarskoj i livačkoj industriji,

u keramičkoj i vatrostalnoj inustriji,

abrazivni materijali,

drago kamenje.

Energetske sirovine tj. goriva, služe za dobijanje toplotne energije i drugih vidova

energije. S obzirom na agregatno stanje dijele se na:

čvrsta goriva (ugalj, drvo...),

tečna goriva (nafta),

gasovita goriva (prirodni gas),

geotermalni fluidi - oni spadaju u grupu obnovljivih energetskih izvora.

U procesu primarne prerade rude izdvaja se koncentrat metala koji čini veći dio i

jalovina koja predstavlja gubitak. Prilikom ovog procesa postoje slijedeći troškovi: fiksni

(nisu zavisni od proizvodnje) i varijabilni (zavisni od proizvodnje) troškovi. Varijabilni

troškovi su direktno proporcionalni proizvodnji. Donji granični sadržaj metala u rudi je

6

minimalni sadržaj metala pri kome je eksploatacija rude ekonomski opravdana. Ekonomski je

opravdana ako se stvori prihvatljiva minimalna dobit.

Parametri kvaliteta mineralnih sirovina od kojih zavisi njihova cijna su:

Sadržaj korisnih komponenti - sadržaj metala u koncentratu je najvažniji

pokazatelj kvaliteta.

Sadržaj korisnih primjesa - korisne primese u koncentratima povećavaju

njegov kvalitet a samim tim i cijnu npr. plemeniti metali, platina, selen, paladijum,

germanijum u koncentratima bakra.

Sadržaj štetnih primjesa - umanjuju kvalitet koncentrata a time i njegovu cijnu.

Za sve rude i koncentrate metala definisani su maksimalno dozvoljeni sadržaji štetnih

primjesa, za neke to znači manju cijnu, dok je za neke to "prag" upotrebljivosti iznad koje

koncentrat nije upotrebljiv pa samim tim nema ni cijnu. Štetne primjese mogu negativno da

utiču na proces i kvalitet dobijenog metala, kao i životnu sredinu.

Sadržaj vlage - štetna je u svim rudama i koncentratima, povećava troškove

transporta koncentrata do topionice i povećava troškove topljenja u topionici.

Istraživanje ležišta ruda je složen poduhvat koji zahteva velika finansijska ulaganja,

njegove osnovne faze su:

osnovna geološka istraživanja,

regionalna geološka istraživanja,

poludetaljna geološko-rudarska istraživanja,

detaljna geološko-rudarska istraživanja.

7

3. UTICAJ EKSPLOATACIJE MINERALNIH SIROVINA NA ŽIVOTNU SREDINU

Iskorišćavanjem jednog prirodnog resursa, djelimično ali dugotrajno, sa tendencijom

rasta, uništavamo druge prirodne resurse. To je direktna i odmah vidljiva šteta na samom

početku eksploatacije rude. Ostale štete manifestuju se kroz zagađivanje životne sredine.

Jalovine rudnika metala izložene su neprekidnom dejstvu vjetra. U njima se odvijaju

hemijski procesi rastvaranja većine prisutnih minerala teških metala i spirala njihovih jona u

vodotokove, čime se ugrožavaju, a negde i u potpunosti uništavaju biljke i životinje. Erozijom

odlagališta i jalovišta od strane površinskih voda ili od atmosferskih padavina, takođe, nastaju

ozbiljna zagađenja vodotokova. Kod nailaska velikih voda plavi se priobalno, po pravilu,

kvalitetno poljoprivredno zemljište i trajno zagađuje štetnim jonima teških metala.

Eolska erozija (erozija delovanjem vetra) flotacijskih jalovišta izaziva zagađenje

prašinom, u krugu prečnika od nekoliko desetina kilometara.

U novije vreme su propisi u oblasti zaštite životne sredine znatno strožiji. Trošak za

zaštitu životne sredine postaje realna ekonomska kategorija, prisutna u svim tehno-

ekonomskim elaboratima za otvaranje rudnika, ali i pored preuzimanja svih mjera zaštite,

apsolutna sigurnost nije zagarantovana. Havarije na flotacijskim jalovištima ne mogu se

apsolutno isključiti, zbog mogućih elementarnih nepogoda ili katastrofa, pa i mogućeg

ljudskog propusta.

Drugi veliki zagađivač životne sredine su rudnici lignita i termoelektrane u kojima

lignit sagorjeva radi proizvodnje elektroenergije. Pošto u našim termoelektranama sagorevaju

niskokvalitetni ligniti sa velikim sadržajem pepela, količine pepela su velike. Zagađivanje

okoline može biti vrlo intenzivno, a ponekad i vrlo opasno za ljude i životinje. Problem

deponovanja pepela iz termoelektrana je daleko složeniji i skuplji od deponovanja flotacijskih

jalovina.

Treći po redu veliki zagađivač životne sredine je proizvodnja i transport nafte.

Zagađenje naftom najviše nastaje u njenom pomorskom ili rečnom transportu.

Prema tome, racionalna potrošnja i štednja mineralnih resursa je neminovnost iz dva

osnovna razloga:

1. mineralni resursi su neobnovljivi i kao takvi imaju ograničene rezerve,

8

2. smanjenom eksploatacijom mineralnih resursa umanjuje se zagađenje i štetne

posledice po životnu sredinu.

4. OBNOVLJIVI ENERGETSKI IZVORI

Obnovljiva energija se obnavlja približno istom brzinom kojom se eksploatiše. U

obnovljive energetske izvore spadaju:

hidroenergija,

geotermalna energija,

solarna (sunčeva) energija,

energija vjetra,

energija biomase,

energija plime i talasa.

Korišćenje obnovljivih energetskih izvora je od izuzetnog značaja za svaku zemlju.

Značaj se ogleda u štednji neobnovljivih energetskih izvora i zaštita životne sredine.

Energetska stabilnost i sigurnost se mogu ostvariti štednjom neobnovljivih energetskih

izvora na račun većeg korišćenja obnovljivih i štednjom i racionalizacijom potrošnje.

Postoje 4 grupe rešenja za smanjenje štetnih gasova:

1. Energetska efikasnost;

2. Obnovljivi izvori energije;

3. Geološko skladištenje ugljendioksida i

4. Nuklearna energija.

Ugljendioksid se skladišti u dubokim geološkim formacijama (slatkovodni i slani

akviferi i ležišta nafte, gasa i uglja). Odlike geološkog skladiranja CO2 su: čistoća, sigurnost,

dugoročna perspektiva, energetska bezbjednost, ekonomičnost, efikasnost i prihvatljivost

javnog mjenja.

9

5. ZEMLJIŠTE KAO RESURS

Zemljište kao resurs ima značajnu ulogu, naročito sa dva životno i privredno važna

aspekta. Prvi je poljoprivredno zemljište, drugi je građevinsko zemljište. Postoji i treći, koji se

preklapa sa šumskim resursima, a to je šumsko zemljište. Obradivo zemljište predstavlja

suštinsku osnovu poljoprivredne proizvodnje u Bosni i Hercegovini.

Zemljište kao građevinski resurs veoma je bitno za prostorno planiranje i izgradnju na

svim nivoima (nacionalnom, regionalnom i lokalnom). Plansko korišćenje ovog resursa

predstavlja preduslov razvoja uslovljenog urbanim funkcijama i preduslov za poboljšanje

veza između gradskih i seoskih područja. Kroz ovakav pristup moguć je intenzivniji planski

razvoj mreže javnog transporta, zatim revitalizacija ruralnih ekonomija, razvoj rekreativnih i

vikend zona za potrebe urbanog stanovništva, zaštita i unapređenje prirodnog i kulturnog

nasljeđa i naročito razvoj održivog turizma.

10

6. VODENI RESURSI

Vodni resursi zahtjevaju posebnu pažnju s obzirom na životni značaj vode kao

materije. Vodni resursi obuhvataju resurse površinskih i podzemnih voda. Resursi podzemnih

voda naročito su bitni, jer preko 80% pitke vode potiče od podzemnih voda. Za mnoga naselja

u predstojećem periodu neophodno je obezbediti dovoljne količine pitke vode, ali i

organizovati konstantnu kontrolu njihovog kvaliteta u izvorištima. Osim toga, veliki značaj sa

privrednog aspekta imaju površinske akumulacije, bitne kako za vodosnabdevanje tako i za

proizvodnju električne energije.

U kompletnoj strategiji upravljanja vodnim resursima važno mjesto ima i strategija

borbe protiv površinskih voda i poplava, koje često uzrokuju velike ekonomske,

poljoprivredne i druge posljedice. Vodni resursi imaju veze i sa drugim privrednim granama,

kao što su turizam, ribolov, riječni saobraćaj i drugo, a koje su pogodne za malo

preduzetništvo. Brojne reke i jezera Bosne i Hercegovine predstavljaju istaknute turističke

destinacije koje svojom atraktivnošću otvaraju prostor za prateće uslužne djelatnosti.

Treba napomenuti postojanje značajnog potencijala podzemnih voda za dalje

istraživanje i eksploataciju.

11

7. ŠUMSKI RESURSI

Šumski resursi obezbeđuju biološke preduslove zdravijih uslova životne sredine, a u

ekonomskom djelu predstavljaju osnovu za drvnu industriju. Takođe, obezbeđuju sirovine za

obnovljive i ekološki zdrave proizvode, imaju ulogu u ekonomskom razvoju, ali i globalnom

okruženju ugljenika i vodnom bilansu. Šume su bitne i za ekološke, zaštitne,

turističkorekreativne, zdravstvene, kulturne i druge usluge.

U skladu sa trendovima evropske i svetske šumarske politike, šumarska politika Bosne

i Hercegovine mora naći ravnotežu između ekonomske, ekološke, socijalne i kulturološke

funkcije. U sklopu upravljanja šumskim resursima neophodno je ostvarenje niza ciljeva među

kojima su: povećanje površina pod šumama; racionalno korišćenje proizvodnog potencijala

šumskih područja; uspostavljanje sistema zaštita šuma, uključujući bespravnu sječu i

bespravnu gradnju; osnivanje i razvoj udruženja privatnih šumovlasnika; osnivanje malih i

srednjih preduzeća za obavljanje poslova u šumarstvu.

Ekonomski je interesantno korišćenje nedrvnih šumskih resursa, dok je sa turističkog

aspekta važno održavanje sistema zaštite i unapređenje stanja šuma u zaštićenim prirodnim

cjelinama. U sklopu gazdovanja šumskim resursima posebnu pažnju treba posvetiti

gazdovanju populacijama divljači, kao i prisutnoj šumskoj flori.

12

8. OSTALI PRIRODNI RESURSI

Vazdušni resursi predstavljaju egzistencijalni preduslov zdravlja nacije.

Obezbeđivanje kvaliteta vazduha kroz smanjenje i prevenciju industrijskog i drugih vrsta

zagađenja, uz povećanje šumskih površina značajnih za stvaranje novih količina vazduha,

predstavlja prioritet delovanja u upravljanju ovim prirodnim resursima.

Biljni resursi mogu pokazivati veliku raznolikost flore i vegetacije. Osim značaja koje

biljne vrste imaju za poljoprivredu, drvnu industriju i proizvodnju hrane, postoje i brojne

ljekovite i aromatične biljke koje se koriste za proizvodnju ljekova i medicinskih preparata.

Životinjski svet odlikuje se raznovrsnošću faune, naročito divljači, ptica, rijetkih i

zaštićenih životinjskih vrsta. Dio raznolike faune ima staništa u zaštićenim prirodnim dobrima

i nacionalnim parkovima. Njihovo očuvanje i povećanje broja jedinki određenih vrsta važno

je kako za postojeće ekosisteme, tako i za raznovrsnost opšte turističke ponude, posebno za

organizovana, atraktivna lovišta. Pažnju takođe privlači i riblji fond, kako u delu privrednog,

tako i u delu sportskog ribolova, koji pruža mogućnosti rekreativnih, ali i drugih, ekonomski

značajnih aktivnosti.

Stočarski resursi zavisno od stanja i stepena obezbjeđenosti drugih prirodnih resursa,

nudi mogućnost unapređenja, koje između ostalog direktno proističe iz povećanih potreba u

urbanim centrima za odgovarajućim količinama kvalitetnog i zdravog mesa.

Voćarstvo je takođe zavisno od stanja i stepena objezbeđenosti drugih prirodnih

resursa. Ono takođe direktno proističe iz savremenih potreba u razvijenim centrima.

Geografski položaj Bosne i Hercegovine je doveo do toga da je bosansko voćarstvo u ranijim

periodima bilo poznato po kvalitetnom voću i proizvodima od voća i izvan granica naše

zemlje. U savremenim uslovima neophodno je povratiti i ponovo uspostaviti organizovanu

proizvodnju, nastup na tržištu, brendiranje proizvoda za organizovan tržišni plasman, naročito

na probirljivom tržištu, kao što je današnje svetsko tržište. Potencijalno najveći značaj u ovom

trenutku imaju razvijena proizvodnja malina, zatim šljiva, ribizli, borovnica, što pruža

mogućnost za upošljavanje i ostvarivanje prosperitetnijih životnih uslova, posebno za

stanovništvo seoskih i prigradskih područja.

Nacionalni parkovi takođe predstavljaju deo prirodnih bogatstava svake zemlje, pa

tako i Bosne. U njima se, na jednom području, u definisanim granicama, nalazi veliki broj

različitih prirodnih resursa, koji su pod posebnim režimom zaštite, održavanja i korišćenja.

13

14

ZAKLJUČAK

Na putu ka dobrom ekonomskom razvoju svaka država, pa tako i Bosna i Hercegovina

polazi od raspoloživih prirodnih resursa. Pri tome, dio navedenih prirodnih resursa neminovno

se mora koristiti za potrebe privrede i ekonomskog rasta, ali se jedan dio mora sačuvati za

sadašnje i buduće generacije. Iako u poređenju sa drugim zemljama, po prirodnim resursima u

ekonomskom smislu, Bosna ne pripada posebno bogatim zemljama, postoji obaveza i

odgovornost racionalnog gazdovanja i upravljanja raspoloživim prirodnim resursima u skladu

sa politikom i strategijom njihovog održivog korišćenja.

U zavisnosti od raspoloživih prirodnih resursa pojedini od navedenih prirodnih resursa

imaju veći ili manji resursni potencijal i generalno nedovoljnu plansku i stratešku

iskorišćenost. Ovo zahteva definisanje jasnih sektorskih politika i strategija, uz pronalaženje

pravih mehanizama za njihovu implementaciju. U pojedinim slučajevima, za određene

prirodne resurse, neophodno je definisanje institucionalnih i pravnih okvira, potrebna je

organizaciona infrastruktura za primjenu, kao i za strateško i operativno upravljanje.

Moramo obratiti pažnju na činjenicu da će se neki od prirodnih resursa u potpunosti

iscrpjeti ukoliko ne smanjimo potrošnju, što je ozbiljan problem, jer živi svet zavisi od ovih

resursa. To se odnosi na stanje prirodnih resursa koji su neophodni za opstanak i razvoj života

na planeti, a čine ih: biološki sistemi Zemlje, zemljište, podzemne i površinske vode,

atmosfera, okeani i dr.

Koji se dijelovi prirode javljaju kao prirodni resursi zavisi, između ostalog, od

dostignutog nivoa razvijenosti tehnike i tehnologije, od ekonomskih mogućnosti i

cjelishodnosti korišćenja, i stepena istraženosti i poznavanja resursa.

Obnovljivi resursi su svi prirodni resursi koji se troše sporije nego što se regenerišu.

Obnovljivi resursi uključuju vazduh, vode i biomasu. Ipak, neki od njih mogu postati

neobnovljivi, ukoliko se brže troše od ciklusa obnavljanja (npr. podzemne vode).

Neobnovljivim resursima smatraju se prirodni resursi koji ne mogu ponovo nastajati,

kao što su fosilna goriva, u koja spadaju ugalj, nafta i prirodni gas, razne vrste kamena,

metali, uran i drugi materijali i minerali.

U generalnom osvrtu na prirodne resurse Bosne može se konstatovati postojanje

širokog područja za privredne aktivnosti, ulaganja domaćeg i stranog kapitala, razvoj malog

preduzetništva, davanja koncesija. Brojni konkretni pojedinačni projekti mogu Bosni donijeti

15

ekonomski rast i razvoj usmjeren na poboljšanje uslova rada i privređivanja, a time i viši

životni standard.

Prirodni resursi Bosnu moraju imati ispunjenu ekonomsku, socijalnu, razvojnu i

upravljačku dimenziju, kako bi bili na dobrobit sadašnjim, ali i budućim generacijama.

16

LITERATURA

1. http:// www.economy.co.yu

2. http://www.wikipedia.org/

3. Kadrija Hodžić: Uvod u ekonomiju,Tuzla 2006. God

17

18

19