UTICAJ PRIRODNIH PROIZVODA NA IMUNOLOŠKI SISTEM LJUDI

Mr Dragan Gaćeša1, Jelena Biočanin. dipl. farm. tehn.2

1-Fakultet za bezbjednost i zaštitu, Banja Luka, 2-Zdravstveni centar Kruševac

Rezime: Misija ekološke paradigme podrazumeva uspostavljanje sklada između ljudskog bića i prirode kroz radikalnu izmenu vladajućeg sistema vrednosti i preoblikovonje antropocenrične svesti i etike u ekocentrične forme i sadržaje svih oblika realizacije programskih zadataka, na svim nivoima. Da bi se realizovao koncept odrzive zajednice, tj. obezbedila budućnost i sprečila planetarna katastrofa koju produkuje društvo rizika, neophodno je izvršiti dakle, duboki preobražaj svih polja na kojima počiva današnji društveni obrazac. Tradicionalni koncept razvoja, fokusiran na proizvodnji materijalnih dobara i eksternoj eksplotaciji prirodnih resursa približio se samom kraju. Koncept globalnih, regionalnih i nacionalnog interesa i eko-bezbednost označava jedinstvo elemenata na kojima se zasnivaju osnovne potrebe nacija ili država, uključujući nacionalni integritet, samoočuvanje, ekonomsku sigurnost, vojnu bebednost, zdravlje i kvalitet života. Vitalni nacionalni interes predstavlja pogodnost, dobit i korist od posebnog značaja za opstanak i n ne može biti predmet pregovaranja i ustupaka, dok se radi njegove zaštite mogu angažovati svi raspoloživi resursi i kapaciteti. Strategija naconalnih interesa je najvažniji normativni dokument svake države ili nacije, uz poštovanje pravno-normativnih dokumenata i preporuka međunarodnih organizacija. Opasni NHB udesi predstavljaju iznenadno i nekontrolisano oslobadjanje opasnih i štetnih materija u radnu i životnu sredinu. Požari, eksplozije, visoki pritisak i naglo oslobadjanje kontaminanata prouzrokuju velike žrtve, povrede, razaranja, materijalnu štetu i degradaciju životne sredine za duže vreme sa nesagledivim posledicama. Obezbedjenje od udesa zahteva kompleksne mere (monitoring, zaštita, uklanjanje posledica) i reagovanje tj. “odgovor” na udes prema unapred pripremljenim planovima odbrane i zaštite u miru, neposrednoj ratnoj opasnosti i u ratu. U procesu opasnog transporta neophodno je organizovati i sprovoditi propisane mere bezbednosti i zdravlja na radu i adekvatnu NHB zaštitu. Pored osposobljenog kadra i savremene tehnologije, neophodna je hermetizacija procesa proizvodnje, kvalitetna filtroventilacija i korišćenje sredstava za ličnu i kolektivnu hemijsku zaštitu. Nagli razvoj tehnike i tehnologije iz svih oblasti života omogućio je proizvodnju mnogih proizvoda za koje čovjek često u startu nije ni svjestan da će, pored koristi, biti štetni za životnu sredinu i zdravlje ljudi.. Imajući u vidu da je životna sredina sve više zagađena, te činjenicu da se virusi kao najjeftinije oružje mogu proizvoditi po principu genetičkog inženjeringa sa ciljem vršenja biološkog terorizma, imunološki sistem ljudi je od presudnog značaja za suprotsavljanje raznim vrstama bolesti. Cilj ovog rada je da ukaže na izvore i oblike ugrožavanja životne sredine, pa time i imunološkog sistema ljudi. Poseban akcenat stavljen je na obradu načina funkcionisanja imunološkog sistema i vrste prirodnih sredstava (ljekovitog bilja i pčelinjih proizvoda) koji mogu pomoći njegovom očuvanju i jačanju. U cilju rane dijagnostike, blagovremene i adekvatne medicinske zaštite neophodno je da osim lekara medicine ra-da i toksikologa i drugi profili stručnjaka budu detaljnije upoznati sa hemizmom i patofiziološkim dejstvi-ma opasnih smeša i jedinjenja kao i kliničkom slikom, prvom pomoći i opštim principima lečenja, nakon udesa i velikog broja povređivanja. Radna mesta, na kojima su ljudi izloženi u pripremi, utovaru, transportu i istovaru opasnih materija treba označiti kao mesta sa posebnim uslovima rada, što povlači striktno pridržavanje zakonskih propisa, u okviru eko-bezbednosti. Savremeni izazovi, rizici i pretnje, koji

su po svojoj prirodi transacionalni i transteritorijalni, zahtevaju globalni „odgovor“ međunarodne i državne zajednice ekološkoj bezbednosti u postmodernom ambijentu. U tome, znanje predstavlja vrhunsku vrednost efikasno realizovanih i definisanih ciljeva i postavljenih zadataka, u okviru procene morbiditeta kao posledica devastacije na životnu sredinu. Kada je u pitanju kvalitet života, zdravlja i ishrane, misija ekološke paradigme podrazumeva uspostavljanje sklada između ljudskog bića i prirode kroz radikalnu izmenu vladajućeg sistema vrednosti i preoblikovonje antropocenrične svesti i etike u ekocentrične forme i sadržaje programa na svim nivoima eko-obrazovanja. Tradicionalni koncept razvoja, fokusiran na proizvodnji materijalnih dobara i eksternoj eksplotaciji prirodnih resursa približio se samom kraju. Njegov dalji podsticaj postaje apsurdan, jer je korist koju omogućuje sve manja a posledice degradacije prirode sve veće. Da bi se realizovao koncept odrzive zajednice, tj. obezbedila budućnost i sprečila planetarna katastrofa, koju produkuje društvo rizika, neophodno je izvršiti dakle, duboki preobražaj svih polja na kojima počiva današnji društveni obrazac. Ključne reči: Imunološki sitem, ljekovito bilje, pčelinji proizvodi, biljni preparati, autoimune bolesti, zdravlje.

THE INFUENCE OF NATURAL PRODUCTS

ON THE HUMAN IMMUNE SYSTEM Abstract: The mission of ecological paradigm involves the establishment of harmony between human beings and nature through a radical change of governing values and changing the shape of anthropocentric awareness and ethics in the ecocentric form, and the content of all forms of realization of program tasks, on all levels. In order for the concept of sustainable communities to be realized, i.e. to ensure the future goal and prevent a planetary disaster, which is produced by the risk society, it is necessary to create a deep transformation of all fields on which the current social pattern is based. The traditional concept of development, focused on the production of material goods and external exploitation of natural resources has come to an end. The concept of global, regional and national interest and also eco-security means the unity of elements which are based on the basic needs of the nation or the state, including the national integrity, self preservation, economic security, military security, health and the quality of life. The vital national interest is the convenience, profit and benefit of particular importance for survival and can not be a subject of negotiations and concessions, while for its protection all available resources and capacities can be engaged. The strategy of national interest is the most important normative document of every state or nation, with all due respect to legal-normative documents and recommendations of international organizations. Dangerous incidents represent a sudden and uncontrolled release of hazardous and harmful substances in the work place and also the environment. Fires, explosions, high pressure and sudden release of contaminants cause a great sacrifice, injury, destruction, material damage and degradation of the environment for a long time with unforeseeable consequences. Incident security requires complex measures (monitoring, protection, elimination of consequences) and the response, i.e. "Answer" to the accident according to the pre-prepared plans for defense and protection of peace, the immediate war danger and war itself. In the process of hazardous transportation, it is necessary to organize and implement the prescribed security measures and work place health risks, and the adequate protection of NHB. In the addition to the qualified staff and modern technology, it is necessary to implement hermeticity in the process production, quality filter ventilation holes and the use of funds for personal and collective chemical protection. Sudden development of technology in all areas of life enabled the production of many products for which people are often not completely aware that, in addition to its usefulness, it can be harmful to the environment and the human health. Bearing in mind that the pollution of the environment is on the increase, and the fact that viruses are becoming the cheapest form of weapons, which can be produced by means of genetic engineering with the aim of performing biological terrorism, the human immune system is of crucial importance for the fight of various kinds of diseases. The aim of this paper is to point out the sources and forms of endangering the environment, and thus the human immune system. Special emphasis is placed on the processing method of functioning of the immune system and types of natural resources (medicinal plants and bee products) that can aid in their preservation and improvement. With the aim of early diagnosis, timely and adequate medical protection, next to the doctors of medicine and toxicologysts it is also necessary to inform other

profiles of experts, so they are more familiar with the hemizm and pathophysiological effects of hazardous compounds and mixtures as well as with the clinical picture, first aid and general principles of treatment, after the incidents and also after the large number of injuries. Jobs, in which people are exposed in the preparation, loading, unloading and transport of hazardous substances should be defined as places with special conditions, which draws strict adherence to legal regulations, in the eco-security. Contemporary challenges, risks and threats, which are by their nature transactional and trans-teritorial, require a global "answer" of the international and national community to the ecological security in the postmodern environment. In that, knowledge is of supreme value of effectively realized and defined goals and set tasks, in the evaluation of morbidity as a result of the devastation on the environment. When it comes to quality of life, health and nutrition, the mission of ecological paradigm involves the establishment of harmony between human beings and nature through a radical change of governing values and changing the shape of anthropocentric awareness and ethics in the eco-centric form, and the content of all forms of realization of program tasks, on all levels of eco-education. The traditional concept of development, focused on the production of material goods and external exploitation of natural resources has come to an end. Its further incentive becomes absurd, because the benefits that it brings are on the downfall, and the consequence of degradation of nature on the increase. In order for the concept of sustainable communities to be realized, i.e. to ensure the future goal and prevent a planetary disaster, which is produced by the risk society, it is necessary to create a deep transformation of all fields on which the current social pattern is based. Key words: immune system, medicinal herbs, bee products, herbal preparations, autoimmune diseases, health.

''U suštini je odlučujuća tačka budućeg razvoja čovečanstva usklađivanje sa prirodnim procesima, od kojih svi zavisimo''

Strong Uvod

Burni tehnološko-tehnički razvoj iz svih naučnih i proizvodnih oblasti omogućio je

proizvodnju brojnih proizvoda za koje čovjek često u startu nije ni svjestan da će, pored koristi, biti štetni za životnu sredinu i zdravlje živih bića. Tako, npr. čovjek je izmislio pesticide da bi sa manje fizičkog rada sebi obezbijedio znatno veće količine hrane, nuklearnu energiju radi sve veće potrebe za energijom, prevozna sredstva koja koriste motore na naftne derivate da bi za kratko vrijeme stizao svuda, televizore, kompjutere i mobilne telefone kako bi većinu svojih poslova mogao obavljati sa znatno manje fizičkog i umnog rada, određene građevinske materijale (stiropor, montažne zidove i dr.) uz pomoć kojih brže može sagraditi stanbene i poslovne objekte i td.

U cilju obezbjeđenja pravilne ishrane sve brojnijeg stanovništva, pored navedenih pesticida, izmišljeni su rashladni uređaji, razne vrste aditiva, konzervansa i nezdrava plastična i druga ambalaža, kako bi se obezbijedile potrebne rezerve za duži period. Sve to doprinosi zagađenju osnovnih komponenata životne sredine (vazduh, voda, zemljište), što sve skupa postepeno slabi naš imunološki sistem i izaziva rak i druge autoimune bolesti, o čemu će biti više riječi u narednom tekstu.

1. Uzroci ugrožavanja imunološkog sistema ljudi Savremeni način života omogućen rapidnim razvojem tehnike i tehnologije, te sve veći porast

stanovništva u svijetu i potreba za njegovom prehranom i potrebama življenja, rađaju i nove uzroke koji narušavaju imunološki sistem čovjeka i drugi živih bića na planeti Zemlji. Ovi uzroci su brojni, a mi ćemo ukratko obraditi samo one za koje smatramo da su najvažniji. Među takve

spadaju prekomjerno radioaktivno zračenje, pesticidi i drugi hemijski proizvodi, mikroorganizmi i ostali uzroci koji narušavaju imunološki sistem čovjeka.

Кrv- vrsta ćelijeКоstna sržLimfni čvoroviТimusSlezenаКоža i sluzniceАdenoidiКrajniciОstali tjelesni organi

Slika 1. Tjelesni organa od značaja za imunološki sistem ljudi

a) Prekomjerno (ne)jonizujuće zračenje Radioaktivno zračenje može poticati od prirodnih i vještačkih izvora. Prirodni izvori

radioaktivnog zračenja potiču od uranijuma - 238, torijuma - 232, rubidijuma - 87 i kalijuma - 40, nakon što kosmički i Sunčevi zraci aktiviraju ove materije. Ovakvih izvora zračenja nije skoro pošteđen niko i oni nisu posebno štetni po naše zdravlje. Svakako da je za ljude i ostali živi svijet opasnije radioaktivno zračenje koje dolazi iz vještačkih izvora, a naročito od:

- nukelearnih ekspolozija – upotreba oružja sa osiromašenim uranijumom, što je ostavilo tragove na naše stanovništvo u toku proteklog rata (porast oboljelih i umrlih od karcinoma);

- akcidenata na nuklearnim reaktorima (primjer Černobila 1986. godine čija je radioaktivna prašina zahvatila oko pola Evrope, kao i naše područje);

- odlaganja nuklearnog otpada. Danas u Evropi postoji 159 aktivnih nuklearnih reaktora koji proizvode energiju, dok je 58 ukinuto (17 u Njemačkoj, 12 u Engleskoj, 11 u Francuskoj i td.). Osnovni problem je u tome što se radioaktivni otpad ne odlaže onako kako bi to trebalo1 , već se ilegalno prevozi i nepropisno odlaže na teritorije drugih zemalja ili se istovara iz brodova u morske i okeanske dubine. Slučaj odlaganja nuklearnog otpada registrovan je 2003. godine u Republici Srpskoj u Orahovi kod Gradiške, a može se pretpostaviti da ga ima daleko više, što zaslužuje posebno istraživanje.

Opšte je poznato da prekomjerno zračenje u velikoj mjeri narušava imunološki sistem ljudi, gdje naročito strada kostna srž, timus, epitel želuca i crijeva, gonade, štitna žlijezda i drugi organi.

b) Pesticidi- naši (ne)prijatelji Pesticidi su savremeno zlo čovječanstva, nastalo, prije svega, kao produkt lijenosti ljudi. Uz

pomoć njih se mogu, sa malo fizičkog rada, proizvoditi veće količine nezdrave hrane za prehranu mnogobrojnog stanovništva koje je u svijetu, za samo posljednjih 50 godina, poraslo za više od tri puta (sada u svijetu ima preko šest milijardi ljudi). Upotrebljavaju se za uništenje insekata, korova, valjkastih glista, glodara i sl. S obzirom da ubijaju navedene životinje i biljke, pesticidi imaju veoma štetne posljedice po zdravlje ljudi, jer preko zemlje ulaze u sastav biljaka koje rastu na njoj, pa tako i u hranu koju jedemo, vodu koju pijemo i vazduh koji udišemo. Pored pesticida koji se masovno upotrebljavaju, veoma štetne posljedice po slabljenje imunološkog sistema ljudi imaju toksični metali (arsen, kadmijum, nikl, šestovalentni hrom, berilijum, živa, olovo i drugi), zatim razni gasovi iz industrijskih postrojenja i motornih vozila, ulja iz trafoa i hidraulične 1 Kvalitetno odlaganje radioaktivnog otpada podrazumijeva njegovo izolovanje u staklo, a potom u metalnu burad koja se zakopavaju u granitne stijene na dubini od 750 metara, što košta veoma mnogo.

tečnosti, azbest, razni rastvarači i mnogi drugi hemijski proizvodi kao što su aditivi, konzervansi i sl. Za neke od ovih materija naučno je dokazano da izazivaju rak kod čovjeka (arsen, azbest, kadmijum, berilijum, niklova jedinjenja, šestovalentni hrom, vinil hlorid i dr.), dok su mnogi drugi svrstani u potencijalne kancerogene. O njihovoj štetnosti govore i podaci iz medicinskih statistika da broj oboljelih i umrlih od karcinoma i autoimunih bolesti stalno raste.

Jedini način da se riješimo ovog savremenog zla je da se što veći broj ljudi u vlastitoj režiji bavi proizvodnjom organske – zdrave hrane (bez primjene pesticida i vještačkog gnojiva). Na ovaj način će se omogućiti da se larve blagovremeno uoče na biljkama i otklone a potom unište, tako da neće biti potrebe za upotrebom pesticida. Međutim, ako 10% ljudi proizvodi hranu za ostale i obrađuje više hektara zemlje, oni su prinuđeni da upotrebljavaju pesticide. Isto tako, neophodno je da se umjesto materijala za koje je naučno potvrđeno da štete našem zdravlju, proizvode novi materijali na prirodnoj bazi koji će moći udovoljiti našim potrebama (npr. upotreba presovane komuše umjesto staklene vune ili stiropora, upotreba gline i pljeve za podove umjesto katrana, gradnja elektrana na vjetar i sunce umjesto nuklearnih i td.). Dakle, moramo se vraćati izvornoj prirodi, jer je to jedini način da opstanemo. Očuvanje ozonskog omotača i sprečavanje globalnog otopljavanja je pitanje svih pitanja. Ni štetni pesticidi nam neće spasiti biljke od paklenih vrućina.

Slika 2. Enormna upotreba pesticida i uticaj na morbiditet stanovništva

c) Problemi sa mikroorganizmima U mikroorganizme spadaju virusi, bakterije, protozoe i gljivice. Oni su oduvijek predstavljali

problem za čovječanstvo i ako kao posljedicu posmatramo smrtnost ljudi, oni su najopasniji od svih drugih izvora ugrožavanja zdravlja ljudi. I sam Paster je na kraju svoga životnog vijeka rekao da će virusi biti posljednja živa bića na planeti Zemlji. Nekada su planetom harali kuga (Yersinia), kolera (Vibrio cholerae), i drugi mikroorganizmi koji su odnosili milione života. I na današnjem razvoju medicine koja je otišla daleko, još uvijek postoje određeni mikroorganizmi za koje ona nema lijeka. U takve mikroorganizme spadaju Hepatitis C virus (HCV), koji izaziva hepatocelularni karcinom, Parvo B-19 virus, koji izaziva anaplastičnu anemiju, Polioma virus BK, koji izaziva hemoragični cistitis, bolest centralnog nervnog sistema (CNS), poremećaj govora i vida i mentalnu retardaciju i Polioma virus JC koji izaziva progresivnu multifokalnu encefalopatiju. Pored hepatitisa C, naučno je dokazano da i neki drugi virusi izazivaju rak kod čovjeka.

Poseban problem za čovječanstvo predstavlja mogućnost proizvodnje virusa putem genetičkog inženjeringa, koji se mogu selektivno usmjeravati na uništenje određenih kategorija ljudi, životinja ili biljaka. Najbolji primjer takvog mikroorganizma je sida (AIDS), koji je usmjeren na uništavanje imunološkog sistema. Sudbina čovječanstva sada nažalost zavisi od savjesti ljudi koji ovakve viruse imaju pod kontrolom, a njihova snaga i količina su takvi da se živi svijet na planeti sa njima može uništiti sedam puta.2

d) Ostali uzroci U ostale uzroke slabljenja imunološkog sistema ljudi spadaju slaba higijena, stresne situacije,

nepravilna i preobilna ishrana, fizička neaktivnost, siromaštvo i beznađe i dr. 2. Funkcionisanje imunološkog sistema čovjeka

Imunološki sistem podrazumijeva otpornost čovjeka prema bolestima. Postavljen je tako da

funkcioniše kao najbolje organizovana armija. Imunološki sistem čovjeka čine sljedeći organi: krv, kostna srž, limfni čvorovi, grudna žlijezda timus, koža i sluznice, slezina, adenoidi i krajnici, te ostali organi i svako od njih ima posebnu ulogu u odbrani organizma od najezde antigena.

Krv je tečnost našeg života. Sastoji se od krvne plazme u kojoj se nalaze eritrociti (crvena krvna zrnca), leukociti (bijela krvna zrnca) i krvne pločice koje su bitne za zgrušavanje krvi. S obzirom da su za naš imunitet posebno važni leukociti, odnosno limfociti kao njihov sastavni dio, na ovom mjestu će se posebna pažnja posvetiti njima. Limfociti imaju ključnu ulogu za otpornost organizma. Sačinjavaju ih limfociti B, limfociti T i NK limfociti ili prirodne Kiler ćelije – ubice.

- B ćelije služe za proizvodnju proteina antigena, čija je uloga da prepoznaju neprijatelja u organizmu, pa vojno-policijski rečeno, imaju ulogu obavještajca. One funkcionišu tako što, kada sretnu neprijatelja, počinju da se dijele i okružuju ga, a potom signaliziraju ćelijama ubicama da ga neutrališu. Ukoliko dođe do greške u prepoznavanju, pa se vlastite ćelije zamjenu sa ćelijama neprijatelja, kod nas dolazi do određenih vrsta autoimunih bolesti.

- T ćelije imaju ulogu da ubijaju neprijatelje koji se nađu u našem organizmu. Postoje T ćelije pomagači i T ćelije ubice. Uloga T ćelija pomagača je da dešifruju osobine neprijatelja, nakon čega luče molekul „limfokin“ kojim stimulišu druge ćelije i pozivaju ih na uzbunu. T ćelije ubice djeluju u situacijama kada naša antitijela ne mogu da stignu do mikroorganizama (virusa, bakterija) koji su zauzeli našu ćeliju. Oni tada ubijaju zauzetu ćeliju koja je inficirana mikroorganizmom. Prilikom djelovanja, T ćelije moraju prethodno razlikovati normalne ćelije od onih u kojima se neprijatelj krije, što rješavaju uz pomoć MHC molekula sa kojima raspolažu. Kada lociraju zauzete ćelije, T ćelije ubice probijanjem membrane zauzete ćelije luče kroz rupu sekret, nakon čega započinje curenje iz ćelije koja potom izumire.

- Uloga prirodnih NK (Natural kiler) ćelija je da ubijaju ćelije karcinoma i ćelija koje su nosioci virusa. One sadrže otrovne supstance koje ubrizgavaju u ove ćelije.

Kostna srž uz timus spada u centralni organ imunološkog sistema. Ona se nalazi, naročito, u dugim skeletnim kostima. Za nju se slobodno može kazati da je fabrika za proizvodnju krvnih ćelija. U kostnoj srži se nalaze tzv. ćelije „matice“ koje proizvode krvne ćelije, kao što matica u pčelinjem društvu proizvodi mlade pčele. Veoma negativan uticaj na koštanu srž može imati radioaktivno zračenje, što je potvrđeno prilikom bacanja atomske bombe na Hirošimu i Nagasaki u Japanu.

Limfni čvorovi (žlijezde) nalaze se u predjelu vrata ispod ušiju, pazuha i u predjelu oko genitalija. Oni su povezani sa limfnim sudovima, dok se limfociti nalaze u svim dijelovima tijela. Njihova funkcija je da otkrivaju mikroorganizme koji su prodrli u naš organizam što odrađuju B ćelije, a potom ih ubijaju T ćelije i NK ćelije. Pored ove uloge, funkcija limfnih čvorova je da stvaraju nove ćelije. 2 Jović, R., Savić, A.: Bioterorizam, Institut za političke studije, Beograd, 2004.

Za grudnu žlijezdu timus se može slobodno kazati da je škola za obuku limfocita. Nakon što se proizvedu u koštanoj srži, limfociti se šalju u timus na obuku koja traje tri sedmice. Na ovoj obuci limfociti se uče kako da prepoznaju mikroorganizme u našem tijelu, a potom da ih ubiju.

Nakon proizvodnje u kostnoj srži i obuci u timusu, limfatične ćelije odlaze u druge organe tijela gdje, vojnički rečeno, imaju ulogu graničara i oružanih snaga u borbi protiv mikroorganizama i raznih oblika antigena koji napadaju naš organizam.

Koža i sluznice čine prvu odbrambenu liniju našeg organizma od prodora mikroorganizama. Kožu čine epidermis i dermis. Epidermis je prvi sloj sa nekoliko slojeva gusto zbijenih ćelija

koje sadrže vodonepropisnu bjelančevinu (keratin) koja je otporna na sve spoljne uticaje. Dermis je unutrašnji sloj koji se sastoji od vezivnog tkiva, krvnih sudova, folikula dlaka, te žlijezda lojnica i znojnica. Lojnice premazuju kožu masnim slojem čiji je PH 3 do 5, tako da se povećava kiselost koja sprečava ulazak mikroorganizama u naše tijelo.

Za očuvanje kože veoma je bitna stalna higijena i premazivanje kremama u kojima se nalaze ekstrakti biljaka koje posjeduju svojstvo antiseptičnosti i regenerativnosti kože (bokvica, žalfija, neven, gavez, kamilica i dr.).

Sluznice se nalaze u nosu, ustima, polnom organu, čmaru – dakle svim spoljnim šupljinama. One su manja odbrana od kože. Sluznice nosa i usta potrebno je, naročito zimi, inhalirati smjesom u čijem sastavu se nalazi med, propolis, kamilica, bor i druge antiseptične biljke. Naročito je bitna kamilica koja u sebi posjeduje azulen koji je nezamjenjiv za obnovu i održavanje sluznice.

Pored kože i sluznica, kao prve odbranbene linije organizma, bitna je i konjuktiva (suzenje očiju), adekvatna tjelesna temperatura, količina kiseonika, vitaminska snabdjevenost organizma (naročito vitamin C, zatim A, E i B kompleks), hormonska ravnoteža, komplement, tj. enzimski sistem kojeg čini 20 serumskih proteina koji izazivaju zapaljenske reakcije i direktno ubijaju mikroorganizme, te interferoni - supstance koje proizvode razne vrste ćelija koje su inficirane virusima. Oni imaju antivirusni i protivtumorski efekat, tako da se koriste u liječenju nekih malignih bolesti.

I ako se smatra da je njen značaj u organizmu manje važan, slezina ima višestruku ulogu koja se sastoji u:

- proizvodnji limfocita, eritrocita, trombocita i granulocita, i - gutanju i varenju starih i oštećenih eritrocita, tako da se može kazati da je ona glavni čistač

krvi. Ćelije makrofagi (čistači) kojih u slezini ima mnogo, pretvaraju hemoglobin u bilirubin koji se, potom, venskom cirkulacijom šalje u jetru, gdje se vrši njegova selekcija. Višak bilirubina se izbacuje iz jetre ( u protivnom dolazi do žutice), a zadržava se željezo kao sastavni dio bilirubina i šalje u tanko crijego gdje se obavlja varenje, te u koštanu srž gdje se proizvode krvne ćelije. Uloga slezine je važnija za mlađe osobe kod kojih su imunološki organi manje razvijeni nego kod odraslih.

Adenoidi su limfoidno tkivo koje se izdiže sa sluzokože zadnjeg dijela nosnog kanala. Skupa sa krajnicima obrazuju prsten limfoidnog tkiva. Njihova uloga je da spriječe prodor mikroorganizama u organizam kroz nos. Da bi efikasno obavljali svoju funkciju, bitno je da se očuva nosna sluznica, što se najbolje postiže inhaliranjem medom, propolisom i kamilicom.

Krajnici (tonzile) su limfoidno tkivo. Ima ih dva i smješteni su na ulazu u ždrijelo, po jedan sa svake strane, ispod mekog nepca a iznad korijena jezika. Jezični (treći) krajnik smješten je na zadnjoj strani jezika. Zajedno sa prethodna dva krajnika i adenoidima obrazuje prsten limfoidnog tkiva. Ovo tkivo ima funkciju da sprečava prodor mikroorganizama kroz usta i grlo.

U ostale tjelesne organe koji imaju ulogu u jačanju otpornosti organizma spadaju Pejerove ploče, slijepo crijevo i difuzno tkivo. Pejerove ploče su nakupine limfocita u tankom crijevu koje sadrže limfne čvorove u kojima se nalazi oko 50% B ćelija koje proizvode imunoglobulin A (sprečava prodor mikroorganizama kroz sluznice), te zona T ćelija ubica. Ista nakupina se nalazi i u slijepom crijevu (crvuljku). Difuzno tkivo se nalazi u sluznici probavnog trakta i disajnog

sistema. U njemu su razasute T ćelije, te nešto manje B ćelije. Funkcija im je borba protiv mikroorganizama koji se nađu u ovim tjelesnim šupljinama.

3. Značaj ljekovitog bilja i pčelinjih proizvoda na jačanje imunološkog sistema Imajući u vidu da imunološki sistem ljudi slabi, prvenstveno, zbog narušene prirodne

ravnoteže,3 čovjek se u ishrani i življenju uopšte, treba vratiti upotrebi onih materija koje je stvorila priroda, a ne vještačka hemija. Tu mislimo na upotrebu organski proizvedene hrane (bez tretiranja vještačkim đubrivima i pesticidima), zatim samoniklog ljekovitog bilja koje raste na čistim ekološkim prostorima (ne plantažirano koje se, u pravilu, tretira pesticidima) i čistih pčelinjih proizvoda koji mogu pomoći u jačanju imunološkog sistema ljudi ( matična mlječ, pčelinji otrov, propolis, polenov – cvjetni prah, med, mumio). Pčelinji proizvodi su nešto što je najzdravije, jer pčela iz prirode uzima samo ono što je izvorno čisto i organski ispravno. Tamo gdje je velika zagađenost, pčela ne može ni opstati, što je slučaj u SAD gdje u 30 od ukupno 50 država nema pčela.

Slika 3. Savršenstvo i sklad prirode, ljepote i zdravlja

Da bi se imunološki sistem očuvao i ojačao, veoma je bitno da se koristi ljekovito bilje i

pčelinji proizvodi koji stimulišu imunološki sistem, koji posjeduju mnogo vitamina C, koja posjeduju antiseptična svojstva, jačaju organizam, pospješuju metaboličke procese, čiste organizam i smiruju nervni sistem.

a) Stimulatori imunološkog sistema Imunološki sistem kod čovjeka stimulišu određene vrste biljaka i pčelinjih proizvoda, a

posebno: 3 Posljednji narodi koji su počeli obolijevati od raka su bili Hunci, koji žive u dolini planinskog masiva Himalaji. Zbog čiste prirode, oni svoje voće prilikom upotrebe nisu prali (npr. jabuka, kruška i dr.). Dolaskom asfaltnog puta, i oni su dobili pesticide kako bi svoju zemlju lakše obrađivali. Primjenom ove savremene „blagodeti“ i oni su kao i ostali na planeti zaradili rak i druge autoimune bolesti. Vrijedno je napomenuti i Amiše, protestante koji su u XVII vijeku doselili iz Švajcarske u SAD. Iako u bogatoj Americi imaju sve, oni ne prihvataju savremene proizvode (vozila na motorni pogon, pesticide i drugu hemiju, televizore i mobilne telefone, pa čak ni struju), ali za to žive veoma zdravo.

- Korijen biljke žen-šen (Panax ginsgeng i druge vrste žen-šena), koji podsjeća na čovjeka. Krijepi i jača organizam čovjeka i otklanja umor.

- Biljka ehinacija ( Echinacea purpurea L.) u sebi posjeduje supstance koje podstiču rast limfatičnih (T i B) ćelija.

- Matična mlječ, za koju je naučno dokazano da uništava više vrsta mikroorganizama, od čega: Infusoria, Amoebia, Paramecium caudatum, Strephilococcus auereus, Streptococcus Heamolyticum, Staphilococcus Corynebacterium diphteriae, Influenzoe i dr. Koristi se protiv leukemije, limfosarkoma, karcinoma Erliha i adenokarcinoma, a preventivno djeluje i protiv ostalih karcinoma.

- Mumio, kao proizvod divljih pčela nalazi se u pećinama Kavkaskog masiva, Nepala, Indije i dr. na nadmorskoj visini od 2000-3000 metara. Zbog posjedovanja fulvične (do 3,5% ili više nego bilo koji drugi prirodni element) i humične kiseline, kumarina, obilja minerala, vitamina i aminokiselina, izuzetan je za jačanje imunološkog sistema ljudi.

- Pčelinji otrov (Apis toksin), koji povećava broj leukocita, alfa i beta globulina u serumu, te broj zaštitnih antitijela, što utiče na jačanje imunološkog sistema ljudi.

- Ulje iz ajkuline jetre, koje u sebi posjeduje do 10% alkilglicerola (supstance koja izuzetno jača imunološki sistem), dok poslije nje najviše ove supstance ima u majčinom mlijeku (0,2%). Zbog ove supstance ajkule gotovo da ne obolijevaju od karcinoma (jedna na 25.000, a kada je u pitanju čovjek odnos je 1:3).

b) Prirodni izvori askorbinske kiseline Za jačanje imunološkog sistema ljudi vitamin C je izuzetno bitan, na što je posebno ukazao

dvostruki dobitnik Nobelove nagrade Amerikanac Lajnus Poling, koji je tvrdio da se sa većim dozama ovog vitamina (10 g dnevno i više) može liječiti čak i karcinom. Vitamin C veoma je bitan za jačanje krvnih sudova i njihovo održavanje u elastičnom stanju, što je odlična preventiva za kardiovaskularne bolesti (hipertenzija, infarkt miokarda i dr.). Svakako da je vitamin C daleko kvalitetniji iz prirodnih izvora, nego onaj koji je dobijen sintetskim putem.

Najviše vitamina C se nalazi u sljedećim biljkama: - Plod šipka (Rossa canina), kojeg u 100 g ima čak i do 3.000 mg. Najbolji je kada je u

smrznutom stanju. Specifičnost šipka je da prilikom kuvanja ne gubi C vitamin, tako da je čaj najizdašniji nakon trećeg kuvanja istog ploda.

- Plod pasjeg trna, koji na 100 g posjeduje do 1.200 mg vitamina C. - Plod ribizle (Ribes), koji ima do 1.000 mg vitamina C na 100 g. - Paprika (Capsicum annuum) u kojoj na 100 g ima do 800 mg vitamina C. U ostale dobre izvore vitamina C spadaju naročito: - Zeleni plod oraha (Juglans regia), - Agrumi, odnosno južno voće (limun, grejpfrut, narandža, mandarina, nektarina i dr.) i druge

biljke. c) Antiseptici U antiseptične biljke spadaju: - Biljke iz porodice Aliuma, kao što su njegovo veličanstvo bijeli luk (Alium sativum), divlji

bijeli luk – crijemuša (Alium ursinum), crveni luk (Alium cepa) i druge vrste lukova, koje imaju snažno antiseptično djelovanje, posebno bijeli luk uz pomoć kojeg se može liječiti preko 70 bolesti, a između ostalog, on zaustavlja i rast kancerogenih ćelija, što je i naučno potvrđeno;

- Herba bosiljka (Ocimum basilicum), koji se zbog svojih antiseptičnih svojstava koristi u vodoopskrbnim objektima, sa ciljem da sa početne stanice neutrališe mikroorganizme u vodi;

- List žalfije (Salvia officinalis), koja ima snažna antiseptična svojstva, tako da se u velikoj mjeri koristi u industriji suhomesnatih proizvoda. SAD svake godine otkupe velike količine žalfije iz Hercegovine, za koju tvrde da je, uz albansku, najbolja u svijetu;

- Herba majčine dušice (Thimus serphilum), timijana (Thimus vulgaris) i vranilove trave (Origanum vulgare), čija dugotrajnija upotreba pomaže u eliminisanju bakterije Pseudomonas.

- List uve (Arctostaphilos uva ursi) je odlična biljka za čišćenje mikroorganizama iz urogenog trakta, a koristi se u vidu čaja. Ona je prva biljka koju je zvanična medicina upotrijebila u ljekovite svrhe.

- Propolis kao pčelinji proizvod je poslije bijelog luka najbolje prirodno antiseptično sredstvo. Blagovremena upotreba neutrališe sljedeće mikroorganizme: Streptococcus haemoliticus, Staphilococus – Salmonelu tiphi, Salmonelu paratiphi, Bacilus anthracis, Micobacterium tuberculosis, Microsporum lanosum, Microsporum trichophitan, Candida – parapsilosin, albicans, tropicalis, pseudopicalis, guliermondi, crusei, Torulopsisgloeosa, Holmi, Molshvana, Torulogis glearata, Trichosparon intestena, Paramecium caudatum , Stulonichia mutilus, Stentor coeruleum, Amoebia limaks, Euglena viridis, Copeda dimidiata protociliata, Trichomonas vaginalis i Influenzae (virus gripa).

- Med kao osnovni proizvod pčela neutrališe sljedeće mikroorganizme: Staphilococcus aureus heamoliticus, Streptococcus piogenes, Corinobacterium diphtherie, Escherichia coli, Proteus vulgaris, Pseudomonas piocinaeos, Klebsiella pneumoniae, Shigella fleksner, Bacillus anthracis, Bacillus mesentericus, Candida albicans, Paramaecium caudatum, Stclonichia mzfilus, Stentor coeruleum, Cepeda dimidiata protociliata (parazit u žabi), Euglena viridis, Amoebia limax, Roteria chilomonas, Trichomonas vaginalis, Penicillinum notatum Njestling, Aspergillus candillus Link, Botritus micheli, Aspergillus flavus Link, Penicillinum solitum Njestling, Olodesporium Ling, Oidium lactis Fresen. Zbog svoga kvaliteta, med treba biti svakodnevna hrana čovjeka. I najzdraviji čovjek treba da jede dnevno jedan gram meda po kg svoje težine.4

- Matična mlječ. Dobro očuvana matična mlječ uništava više mikroorganizama od čega naročito: Infusoriu, Amoebiu, Paramecium caudatum, Staphilococcus auereus, Streptococcus Heamolyiticum, Coryinobacterium diphteriae, Influenzoe i dr.

d) Tonične biljke U tonične biljke, koje jačaju i okrepljuju cjelokupni organizam, spadaju tzv. „gorčice“: - Korijen lincure (Gentiana lutea), koji izuzetno jača organizam. Njena gorčina je izuzetno

jaka, tako da se osjeti u omjeru od 1:15.000. Zbog svojih svojstava, za njom je velika potražnja, tako da prijeti opasnost od istrebljenja;

- Herba trave ive (Teucrium montanum), za koju narod kaže: „trava iva od mrtva pravi živa“; - Herba kičice (Centaurium umbelatum), najbolja biljka za jačanje želuca, - Herba pelina (Artemisia absnithum); - List, korijen i sjeme koprive (Urtica dioica), koja je najbolja za jačanje i čišćenje krvi. Zbog

visokog sadržaja željeza, kopriva ima izuzetna svojstva za otklanjanje posljedica radioaktivnog zračenja.

Pored toga što jačaju i okrepljuju organizam, gorčice veoma povoljno djeluju na pospješenje metaboličnih procesa jer aktiviraju žuč i druge sokove za varenje hrane.

Od pčelinjih proizvoda za ovu funkciju najbolji su matična mlječ i mumio. e) Pospješivači metaboličkih procesa Dobro varenje hrane, odnosno razmjena materija u organizmu (metabolizam) najbolja je

preventiva za sprečavanje začeća mnogih bolesti. U tu svrhu mogu se efikasno upotrijebiti sljedeće vrste ljekovitih biljaka i pčelinjih proizvoda:

- List nane (Mentha piperita), za koju je opšte poznato da považe varenje hrane. 4 Kada se u svijetu tragalo za najstarijim ljudima i utvrđivanju načina njihove ishrane, u Saudijskoj Arabiji je pronađen Said Ben Gaziba, star 149 godina. Bio je potpuno bistre glave i veoma zdrav za svoje godine, tako da je dnevno pješačio i po 10 km. Kada su ga pitali šta jede, izjavio je da je njegova stalna hrana samo med i hljeb, a piće voda.

- Herba hajdučke trave (Achilea millefolium), je univerzalna za mnoge bolesti, a posebno pomaže metaboličke procese u organizmu.

- Razne vrste svježih salata, posebno onih koje u sebi posjeduju sumporne heterozide, kao što su: ren (Armoracia cohlearia), rotkva (Raphanus sativus), bijeli i crveni luk, slačica (Brasica), biber i druge;

- med i dr. Svi oni su ujedno i odlični čistači organizma. f) Čistači ljudskog organizma Da bi se mogli uspješno boriti protiv neke bolesti, moramo prije svega očistiti organizam od

nagomilanih otrova koji su najčešće i prouzrokovali određenu bolest, ili je mogu uzrokovati ubuduće. Kao odlični čistači otrova iz organizma, mogu se koristiti:

- Ugljen od drveta lipa (Tilia). Koristi se tako da se 1 čajna kašičica ugljenovog praha popije sa 1 dl mlijeka. Ovaj prah ima takva svojstva da za sat vremena veže za sebe otrove koji su se nagomilali u organizmu. Nakon toga treba popiti čaj od kore krušine ili sene, što će omogućiti da se sakupljeni otrovi kroz feces izbace iz organizma.

- Kuhinjska so. Koristi se tako da se dvije čajne kašike kuhinjske soli popiju sa 2 dl vode, što će kasnije prouzrokovati da se na, otprilike, svako pola sata do sat pije 1 dl vode. Unešena so će za sebe vezati otrove iz organizma kao što magnet sakuplja na sebe željeznu piljevinu, a potom će ih kroz urin izbaciti iz organizma nakon čega ćemo se osjećati lagani kao pero. Napomena: Ovu terapiju ne smiju koristiti lica koja imaju povišen krvni pritisak, bolesne bubrege, dijabetes i sl .

- Hladno cijeđeno suncokretovo ulje. Koristi se tako da se stavi u usta jedna supena kašika ulja i muća kroz zube 15-20 min. Nakon toga se bijela smjesa sa ubijenim bakterijama i otrovima ispljune i zubi dobro operu zubnom pastom. Na ovaj način se mogu efikasno spriječiti mnoge bolesti.

- Kora krušine (Rhamnus frangula) u vidu čaja ili tinkture je odlično sredstvo za eliminisanje zatvora (opstipacije), koji je uzrok nagomilavanja otrova u organizmu. Uslov je da kora mora odstajati godinu dana ili da se suši sat vremena na temperaturi od 100 oC. Pored krušine, veoma efikasno se može koristiti i list sene koji se može kupiti u biljnim apotekama.

- Herba rastavića (Equisetum arvense) je odlična biljka za čišćenje urogenog trakta, jer pospješuje mokrenje. Koristi se u vidu čaja.

- List breze (Betula) ima istu funkciju kao i rastavić. - puno zrno žitarica, posebno ječam; - med i dr. g) Stimulatori nervnog smirenja Stresovi, kao naši svakodnevni saputnici, posebno u postratnom periodu, često su uzročnici

mnogih bolesti. Najbolja prirodna sredstva koja mogu pomoći u smirenju nerava su: korijen biljke odoljena (Valeriana officinalis), herba kantariona (Hipericum perforatum), cvijet kamilice (Matricaria chamomila) i med.

Slika 4. Ljekovito bilje i pčelinji proizvodi- spas i zdravlje svih 4. Načini pripreme biljnih preparata Najjednostavniji biljni preparati za izradu koje svako može pripremiti su čajevi i tinkture.

Način spravljanja čaja zavisi od vrste biljke i njenog dijela. Kada su u pitanju cvjetovi, oni se prelijevaju ključalom vodom i ostave da odstoje 3-5 minuta. Listovi moraju odstajati 10 minuta, dok se korijenje i kora kuvaju na blagoj vatri oko pola sata, a zatim ostave da odstoje dok se ne umlače, nakon čega se procijede i upotrebljavaju. Čaj se pije tri puta dnevno po 1-2 dl i u njega se dodaju pčelinji proizvodi (med, propolis, polenov prah, mlječ i dr.).

Tinkture se pripremaju tako da se u teglu od 2 l stavi 100 – 200 gr suvog dijela biljke, a potom se zalije sa 1 l dobre prirodne rakije i ostavi da odstoji tri sedmice. Najbolje je da tegla stoji na suncu ili pored tople peći i da se dnevno nekoliko puta promućka. Nakon toga, rakija u kojoj je ekstrahovana biljka procjedi se kroz gazu, a potom potrebna količina sipa u bočicu sa kapaljkom. Koristi se dnevno 3 puta po 30 kapi u čaši čiste vode u koju se dodaju pčelinji proizvodi.

Priprema ostalih preparata zahtjeva složeniju tehnologiju rada, za čije obrazlaganje u ovom radu nema dovoljno prostora. Zaključak

U uslovima stalnog zagađenja i degradacije životne sredine, očuvanje imuniteta ljudi zavisi

prvenstveno od toga koliko poštujemo prirodne zakone i vrednosti. Imajući u vidu da imunološki sistem ljudi slabi, prvenstveno, zbog narušene prirodne ravnoteže,5 čovjek se u ishrani i življenju uopšte, treba vratiti upotrebi onih materija koje je stvorila priroda, a ne vještačka hemija. To podrazumijeva da se moramo odreći svega onoga za što su nauka i praksa dokazali da šteti ljudima i ostalim živim bićima, a pritom da pokušamo pronaći nove prirodne proizvode sa kojima će se moći ostvariti naše životne potrebe.

Dakle, moramo se vraćati izvornoj prirodi, uz korišćenje savremenih dostignuća koja neće imati štetnih, ili bar ne previše štetnih posljedica po naše zdravlje i zdravlje drugih živih bića.

Zar način življenja Hunca i Amiša to najbolje ne potvrđuje? Literatura 1. Krstić, Lj. Medicinska virusologija, Beograd, 2000. 2. Filip, B. Kako pobediti rak, „Aranačala“, Beograd, 2000.

5 Posljednji narodi koji su počeli obolijevati od raka su bili Hunci, koji žive u dolini planinskog masiva Himalaji. Zbog čiste prirode, oni svoje voće prilikom upotrebe nisu prali (npr. jabuka, kruška i dr.). Dolaskom asfaltnog puta, i oni su dobili pesticide kako bi svoju zemlju lakše obrađivali. Primjenom ove savremene „blagodeti“ i oni su kao i ostali na planeti zaradili rak i druge autoimune bolesti. Vrijedno je napomenuti i Amiše, protestante koji su u XVII vijeku doselili iz Švajcarske u SAD. Iako u bogatoj Americi imaju sve, oni ne prihvataju savremene proizvode (vozila na motorni pogon, pesticide i drugu hemiju, televizore i mobilne telefone, pa čak ni struju), ali za to žive veoma zdravo.

3. Gaćeša, D. Ljekovito bilje i pčelinji proizvodi u funkciji zaštite zdravlja ljudi, JU „Književna zadruga“, Banja Luka, 2005.

4. Grupa autora: Imunologija, peto, potpuno promijenjeno izdanje, Medicinska naklada, Zagreb, 1998.

5. Grupa autora: Enciklopedija – životna sredina, održivi razvoj, Ekolibri, Beograd, 2003. 6. Grupa autora: Komunalna higijena, Prometej, Novi Sad, 2002. 7. Grupa autora: Medicinska bakteriologija, IŠP „Savremena administracija“, Beograd, 2005. 8. Jovanović, T., Paunović, K. Osnovi radiološke zaštite, Naša knjiga, Beograd, 2005. 9. Jović, R., Savić, A. Bioterorizam, Institut za političke studije, Beograd, 1994. 10. K.P. Balickij, A. L. Voroncova. Ljekovite biljke i rak, Nauka, Beograd, 1994. 11. Mirić, M., Šobajić, S. Zdravstvena ispravnost namirnica, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva,

Beograd, 2002. 12. Mladenov, S.,Radosavljević, M. Apiterapija, lečenje pčelinjim proizvodima i osnovi pčelarstva,

Novi Sad, 1999. 13. Poling, L. Živeti duže i osećati se bolje – uz pomoć vitamina, ID ESOTHERIA, Beograd, 2008. 14. Tucakov, J. Lečenje biljem, BIGZ, Beograd, 1983. 15. Vilfort, R. Ljekovito bilje i njegova upotreba, IKP Mladost, Zagreb, 1978. 16. Biočanin, R., Danelišen, D., Panić, S. Kvantifikovanje uticaja na životnu sredinu, XXXV

Savetovanje sa međunarodnim učešćem - Zaštita vazduha 2007, 06-07. novembar 2007, Beograd. 17. Biočanin R. Nastavni materijal, Panevropski univerzitet „APEIRON“ Banja Luka, 2009. 18. Gaćeša D. Uticaj životne sredine na imunološki sistem ljudi, I Naučno-stručna konferencija

„Ekološka bezbednost, rizici i zdravlje na radu“, 29-30. maj 2009. Čačak