1. UVOD

Globalne odnose proučavaju i geopolitika i međunarodni odnosi. Svaka disciplina proučava ih sa svog aspekta, koristeći svoj framework i izvlačeći zaključke kroz znanstveni pristup proučavanju problematike. Geopolitički odnosi u svijetu ostaju u znaku sukoba interesa koji definišu geopolitiku. Borba interesa danas se vodi drugim sredstvima. Svako proučavanje globalnih odnosa mora proučavati centre moći i njihove odnose. Savremeni centri moći prvog reda važnosti u svijetu su SAD, Kina, Rusija i Europska unija. U centre moći drugog reda važnosti spadaju Indija i Japan. Najvažniji centar moći uopšte su SAD, koje najznačajnije utječu na novi svjetski poredak. Odnosi SAD-a i drugih važnih aktera svjetskog poretka, te međusobni odnosi ostalih centara moći, temeljni su činioci koji utiču na savremene međunarodne i geopolitičke odnose. Američka globalna politika, te odnosi SAD-a i «ostalih koji nešto znače», ostaće glavni u definisanju svjetskog poretka u sljedećih nekoliko decenija. Manje vjerovatno je moguće globalno povezivanje najvažnijih aktera protiv unipolarizma. Globalne međunarodne i geopolitičke odnose u slučaju ponovne uspostave neke vrste multipolarizma najviše će oblikovati međusobni odnosi savremenih najvažnijih centara moći u svijetu, te centara moći drugog reda važnosti.

2. EVROPSKA UNIJA

Evropska unija (skraćeno: EU) je unija (zajednica) dvadeset osam evropskih država, koje su, prije svega, locirane na teritoriji Evrope. Unija je oformljena pod sadašnjim imenom Ugovorom o Evropskoj uniji (više poznatim pod imenom Mastrihtski ugovor)1992. godine. Mnogi aspekti EU su postojali i prije potpisivanja ovog ugovora, preko raznih organizacija oformljenih pedesetih godina dvadesetog vijeka.

Političke aktivnosti Evropske unije se ispoljavaju u mnogim sferama, od politike zdravstva i ekonomske politike do inostranih poslova i odbrane. U zavisnosti od razvijenosti svake zemlje ponaosob, organizacija Evropske unije se razlikuje u različitim oblastima. EU je definisana kao federacija u monetarnim odnosima, agrokulturi, trgovini i zaštiti životne sredine; konfederacija u socijalnoj i ekonomskoj politici, zaštiti potrošača, unutrašnjoj politici; i kao međunarodna organizacija u spoljnoj politici. Glavna oblast na kojoj EU počiva je jedinstveno tržište koje se bazira na carinskoj uniji, jedinstvenoj moneti (usvojenoj od strane 12 članica), zajedničkoj agrokulturnoj politici i zajedničkoj politici u sferi ribarstva.

29. oktobra 2004, predsjednici i premijeri evropskih država donijeli su prvi ustav Evropske unije, koji trenutno čeka ratifikaciju pojedinačno svake zemlje potpisnice.

2.1. Status Evropske Unije

Evropska unija je najmoćnija regionalna organizacija koja trenutno u svijetu postoji. Kao što se iz prethodnog može vidjeti, u nekim oblastima gdje su države članice svoj suverenitet prepustile Evropskoj uniji, može se reći da je Evropska unija federacija ili konfederacija. Unija nema pravo da premjesti dodatna ovlašćenja drugih članica na sebe bez dopuštenja određene članice. Isto tako, određeni broj članica rukovodi samostalno svojim politikama od nacionalnog interesa, kao što su inostrani poslovi, odbrana, valuta.

Zahvaljujući ovakvom ustrojstvu, Evropska unija se ne može definisati ni kao internacionalna organizacija ni kao konfederacija ili federacija. Moglo bi se reći da je sui generis cjelina.

Trenutni i budući status Evropske Unije je predmet velike političke pažnje unutar nekih članica EU.

2.2. Pravna osnova Evropske Unije

Pravna osnova Evropske unije su ugovori između njenih članica. Oni su donošeni tokom godina. Prvi takav ugovor je Ugovor u Parizu (1951) kojim je oformljena Evropska zajednica za ugalj i čelik između šest evropskih zemalja. Ovaj ugovor je istekao prije donošenja docnijih ugovora. Sa druge strane, Rimski ugovor (1957) i dalje traje, poslije njega je donesen Mastrihtski ugovor (1992), koji je Evropsku uniju konstituisao pod tim imenom. Najviše amandmana na Rimski ugovor se ticalo pristupa 10 novih članica 1. Maja 2004.

Članice EU su se nedavno dogovorile oko teksta Evropskog Ustava koji će, ako se ratifikuje od strane članica, postati prvi zvanični ustav EU zamjenjujući sve dotadašnje ugovore.

Ako Ustav ne prođe prilikom ratifikacije svih članica, onda bi bilo neophodno ponovo otvoriti pregovore u vezi njegovog donošenja. Većina političara i državnih zvaničnika se slažu oko toga da je sadašnji pred-ustav nije odgovarajući za trenutnih 28 država članica (kao i za buduće). Stariji političari (naročito u Francuskoj) imaju stav da ako ustav ne ratifikuje nekoliko članica treba nastaviti bez njih.

3. RUSKA FEDERACIJA

Ruska Federacija ili Rusija je država na istoku Evrope i sjeveru Azije. Površinom je najveća država na svijetu (oko 11,5% zemaljskog kopna), ali je većina državnog teritorija slabo naseljena pa po broju stanovnika zauzima deveto mjesto. Glavni grad je Moskva.

Rusija je najveća od svih nezavisnih država nastalih raspadom Sovjetskog Saveza. Danas je vodeća zemlja u Zajednici Nezavisnih država, ODKB, Šangajske organizacije za saradnju. Igra značajnu ulogu na svjetskoj sceni, članica je G8, stalna članica Ujedinjeni narodi i članica grupe BRIC.

3.1. Feredalna struktura

Federalna struktura Rusije je složena i obuhvaća 89 federalnih subjekata s različitim razinama autonomije. Najveću autonomiju ima 21 autonomna republika (to su npr. Čečenija,Tatarstan ili najveća Saha (Jakutija)). Osim njih, postoji i 10 autonomnih okruga i 1 autonomna oblast. Većina ovih autonomnih jedinica osnovana je za vrijeme komunizma u skladu s tadašnjom politikom o nacionalnostima koja je svakoj većoj nacionalnosti davala pravo na domicilni teritorij.

Ostatak državnog teritorija podijeljen je na upravne jedinice koje imaju manje formalne autonomije. To su 49 oblasti, 6 krajeva i 2 federalna grada (Moskva i Sankt

Peterburg). Godine 2000. ustanovljena je nova razina upravne podjele - 7 federalnih okruga od kojih svaki obuhvaća više federalnih subjekata. Vode ih izaslanici koje imenuje federalni predsjednik.

3.2. Privreda

Petnaest godina nakon propasti komunizma ruska privreda se približila ekonomijama srednje razvijenih zemalja zapada. Danas ona ima visoku stopu rasta BDP-a (u 2004. 7,1% godišnje) i relativno visoku inflaciju (oko 11,7%). Ipak, i danas su u Rusiji uočljivi ostaci starog, komunističkog sustava.

Na današnju sliku prvrede je utjecala i brza privatizacija nekih profitabilnih državnih preduzeća početkom devedesetih. Njih je preuzela nekolicina preduzetnika povezana s tadašnjom političkom elitom (oligarsi). U posljednje vrijeme neki su oligarsi bili prisiljeni odreći se kontrole nad svojim preduzećima, a neki su i zatvoreni ili su emigrirali. Veliki koncerni i dalje dominiraju ruskom privredom, a država najavljuje mjere za poticanje malog i srednjeg preduzetništva.

Danas se ruska privreda uglavnom temelji na dva stuba: izvozu energenata i sirovina te rastućoj domaćoj potrošnji. Tradicionalna sovjetska metalurgija i s njom povezana proizvodnja mašina, automobila i aviona preživljavaju zahvaljujući visokim carinama koje sprječavaju uvoz jeftinijih i kvalitetnijih inostranih proizvoda. Mnoge fabrike preorijentisale su se na saradnju sa zapadnim kompanijama i licencnu proizvodnju stranih proizvoda (inomarke).

Propast sovjetskog centralnog planiranja dovela je i do izrazite neravnoteže u razvoju pojedinih regija. Najviše stranih investicija i najbrži rast imaju Moskva i Peterburg. Razlike u prosječnom dohotku stanovnika prestonice i provincija su i do deset puta.

3.3. Vladmir Putin

Putin je rođen u Lenjingradu (danas Sankt Peterburg). Diplomirao je pravo na univerzitetu u Lenjingradu 1975. godine i potom je regrutiran u KGB. Od 1985. do 1990. je radio u Istočnoj Njemačkoj.

Nakon ujedinjenja Njemačke Putin je vraćen u SSSR u Lenjingrad, gdje je u junu 1990. godine dobio posao na Lenjingradskom univerzitetu na katedri za inostrane poslove. U junu 1991. postaje šef Međunarodnog odbora u Uredu gradonačelnika Sankt Petersburga. U augustu 1996. godine seli u Moskvu gdje postaje član administracije predsjednika Borisa Jeljcina. Bio je šef FSB-а (jedne od službi nasljednica KGB-a) od juna 1998. do augusta 1999. godine, a također je radio kao sekretar u službi sigurnosti od maja do augusta 1999. godine. Putina je Boris Jeljcin postavio na mjesto premijera u Vladi Rusije u augustu 1999. godine. Putin je postao peti ruski premijer u manje od 18 mjeseci. Tada niko nije očekivao da će javnosti nepoznati Putin na tom mjestu ostati duže od njegovih prethodnika.

Jeljcinovi glavni protivnici, gradonačelnik Moskve Jurij Lužkov i bivši premijer Jevgenij Primakov su već bili u kampanji za predsjedničke izbore. Putin je ubrzo izgradio reputaciju čuvara reda i zakona te nepopustljivog borca za ruske interese u ratu u Čečeniji, zbog čega je postao najpopularniji političar u zemlji.

Iako nije bio član ni jedne stranke, podržao je stranku "Jedinstvo" koja je na izborima za Dumu u decembru 1999. godine osvojila najveći broj glasova.

31. decembra 1999. godine Jeljcin, neočekivano, podnosi ostavku i imenuje Putina privremenim predsjednikom. Predsjednički izbori su održani 26. Maja 2000, a Putin je pobjedio u prvom krugu. Drugi mandat na mjestu predsjednika mu je trajao do 2008.

Putin je bio predsjednik vlade Rusije od 2008., do 2012., kada se vratio na čelo države. Na to mjesto je došao zamijenivši Dmitrija Medvedeva. Viktor Zubkov je samo privremeno obavljao dužnost premijera u maju 2012.

4. BOSNA I HERCEGOVINA

Bosna i Hercegovina (skraćeno: BiH) je država u jugoistočnom dijelu Evrope, smještena na zapadu Balkanskog poluostrva. Sa sjevera, zapada i jugo-zapada graniči sa Hrvatskom, a sa istoka sa Srbijom. Na jugo-istoku graniči sa Crnom Gorom.

Glavni grad zemlje je Sarajevo. Nezavisnost je stekla 1. marta 1992. godine nakon odluke građana BiH referendumom o samoopredjeljenju. Prema međunarodnim procjenama iz 2006. godine, broj stanovništva iznosio je 4.498.976, po prvim preliminarnim rezultatima Popisa stanovništva iz 2013. godine 3.791.662.

Bosna i Hercegovina je regionalno i međunarodno poznata po svojim prirodnim ljepotama i kulturnom naslijeđu, svojoj kuhinji, eklektičnoj i jedinstvenoj muzici, arhitekturi i svojim festivalima, od kojih su neki jedni od najvećih i najuglednijih takve vrste u jugoistočnoj Evropi.

BiH je dom za tri etničke grupe, ili službeno, konstitutivna naroda, termin jedinstven samo za Bosnu i Hercegovinu. Bošnjaci su najbrojniji od njih, a tu su i Srbi i Hrvati. Bez obzira na etničku pripadnost, državljani Bosne i Hercegovine se često od strane drugih identifikuju kao Bosanci. Pojmovi Hercegovac i Bosanac se održavaju na osnovu regionalne, a ne etničke razlike, pri čemu se granice regije Hercegovine ne mogu precizno definirati. Osim toga, zemlja se jednostavno nazivala "Bosna" sve do austrougarske okupacije krajem 19. vijeka.

Potencijalni je kandidat za članstvo u Evropskoj uniji i kandidat za članstvo u NATO-u od aprila 2010. godine, kada je potpisala Akcioni plan za članstvo na samitu u Talinu. Osim toga, članica Vijeća Evrope od aprila 2002. godine i jedna od članica osnivača Mediteranske unije od njenog osnivanja u julu 2008. godine.

4.1. POLITIKA BOSNE I HERCEGOVINE

Bosna i Hercegovina je po svom državnom uređenju jedinstvena u svijetu. Njeno uređenje je republičkog karatera, iako BiH ne funkcioniše niti se definiše kao republika zbog složenosti jedinica na koje se dijeli (entiteti i kantoni). Nezavisnost je stekla 5. aprila 1992., nakon što se referendumom o nezavisnosti odvojila od SFRJ, iz koje su prethodno istupile Slovenija, Hrvatska i Makedonija. Vlada se po trenutnom ustavu počela sastavljati od 14. decembra 1995. godine nakon potpisivanja Daytonskog mirovnog sporazuma, koji je zaustavio rat. Glavni grad zemlje je Sarajevo. U Bosni i Hercegovini djeluje i visoki predstavnik koji se nalazi na čelu kancelarije Visokog predstavnika (OHR - Office of the High Representative) a kojeg bira Evropski parlament. Trenutni visoki predstavnik u Bosni i Hercegovini je Valentin Inzko iz Austrije.

4.2. PRIVREDA BOSNE I HERCEGOVINE

Uz Makedoniju, Bosna i Hercegovina je bila najsiromašnija republika u SFRJ. Poljoprivreda je uglavnom bila u privatnim rukama, ali posjedi su bili mali i neprofitabilni, dok se hrana uglavnom uvozila. I danas se vide posljedice centralnog planiranja privrede, a glavna je nevolja prevelik broj radnika u industriji. Za vrijeme socijalizma u BiH je forsirana teška i vojna industrija, pa je republika imala velik dio jugoslavenskih vojnih postrojenja. Tri godine ratovanja uništile su bosansku privredu i infrastrukturu, pa je proizvodnja pala za 80%. Nakon 1995., proizvodnja se malo oporavila 1996-98., ali rast se znatno usporio 1999 godine. BDP je i dalje duboko ispod razine 1990 godine. Nezaposlenost je 2002 godine iznosila 40%. Teško je tačno ocijeniti stanje privrede, jer iako oba entita obavljavaju svoje statistike, statistike za cijelu državu su ograničene. Osim toga, službene statistike se ne bave sivom ekonomijom, koja je vrlo prisutna u cijeloj zemlji i u svim segmentima društva. Prema procjenama iz 2003. godine BDP iznosi otprilike $24.31 milijardi, a raste 3,5% godišnje. BDP po glavi je $6.100. Po sektoru, 13% BDPa otpada na poljoprivredu, 40.9% na industriju, te 46.1% na servisne djelatnosti. 40% radnika je nezaposleno. Konvertibilna marka ili KM je nacionalna valuta uvedena 1998. godine, a vezana je za euro.

Glavni poljoprivredni proizvodi Bosne i Hercegovine su: žito, kukuruz, te razne vrste voća i povrća. Glavne industrijske grane su: proizvodnja čelika, uglja, željeza, automobilska industrija, tekstilna industrija, proizvodnja duhana, namještaja i prerada nafte.Glavni partneri za izvoz iz Bosne I Hercegovine, ali I glavne zemlje uvoznice

su Hrvatska (17,22%), Srbija (14,1%), Njemačka (13,6%), Italija (12,56%),Slovenija (9,15%) i Austrija (6,18%) (procjena iz 2008.).

4.3. PRISTUPANJE EVROPSKOJ UNIJI

Pristupanje Evropskoj uniji strateški je prioritet Bosne i Hercegovine. Osnovni pravci i aktivnosti vanjske politike podrazumijevaju dalje približavanje i institucionalizaciju odnosa sa EU u skladu sa Procesom stabilizacije i pridruživanja, zaključivanje Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju sa EU, te njegova potpuna primjena. Aspiracija BiH za sticanjem punopravnog članstva u EU zasnovana je na širokom političkom konsenzusu. Donesene su: Deklaracija o specijalnim odnosima s EU iz 1998. godine, odluke Vijeća ministara BiH i Rezolucija Parlamentarne skupštine BiH iz 1999. godine, kao i Izjava predsjednika političkih stranaka. Godine 2003. Parlamentarna skupština BiH usvojila je Zaključke prema kojima, između ostalog, postoji potpuni politički konsenzus da je članstvo BiH u EU najveći mogući prioritet.

Proces evropskih integracija zahtijeva sveobuhvatno prilagođavanje politika, institucionalnog okvira i pravnog sistema s ciljem dostizanja evropskih standarda u svim oblastima. Nadalje, proces pravne harmonizacije i prihvatanja evropskih standarda podrazumijeva opsežne unutrašnje reforme, opću konsolidaciju sistema, snažniji privredni razvoj i intenzivnije vanjskopolitičko djelovanje u oblastima koje utiču na dinamiku odnosa BiH i EU. Perspektiva članstva u EU izuzetno je snažan poticaj za nastavak već započetih reformi u BiH i pokretač procesa koji treba da omogući stvaranje ekonomske, pravne, organizacione i socijalne strukture sposobne za djelovanje u skladu s pravilima EU. S ciljem ubrzanog procesa uključivanja BiH u evropske integracione tokove, neophodna je aktivna uloga svih segmenata društva.

Bosna i Hercegovina učestvuje u Procesu stabilizacije i pridruživanja, zajedno sa ostalih pet zemalja Zapadnog Balkana. Zagrebački samit u novembru 2000. godine stavio je pečat na Proces stabilizacije i pridruživanja dobijajući slaganje regiona da postavi jasan set ciljeva i uslova. Potvrđena je spremnost zemalja regiona za provođenje neophodnih reformi u kontekstu evropskih integracija. U junu 2003. godine, Solunski samit EU o Zapadnom Balkanu potvrdio je i ojačao podršku EU evropskoj perspektivi zemalja Zapadnog Balkana. Samit je podržao «Solunsku agendu», koja sadržava mjere iz predpristupnog procesa i preuzeo obavezu da je zajednički provede.

U junu 2006. godine, Evropsko vijeće je ponovno potvrdilo jasnu evropsku perspektivu zemalja Zapadnog Balkana i njihovu budućnost u Evropskoj Uniji, podsjećajući da će napredak svake zemlje i ubuduće zavisiti od individualnih zasluga u ispunjavanju uslova i zahtjeva postavljenim Kopenhaškim kriterijima i Procesom stabilizacije i pridruživanja, uključujući punu saradnju sa Međunarodnim krivičnim sudom, te održavanjem dobrih dobrosusjedskih odnosa.

Proces stabilizacije i pridruživanja, osnažen Solunskom agendom, pokazao se kao djelotvoran politički okvir za djelovanje EU na Zapadnom Balkanu. Kao dio procesa proširenja, on će i dalje ostati okvir za evropski put ovih zemalja sve do njihovog budućeg pristupanja.

5. ODNOSI RUSIJE I EVROPSKE UNIJE

Saradnja između EU i Rusije je najprije ostvarena na ekonomskom planu. Usvajanje ,,Medium-Term Strategy for the Development of Relations between Russian Federation and the EU” je bio ruski odgovor na inicijativu EU. Iako njihova saradnja nije odmah zaživjela, odnos između EU i Rusije je bivao sve bolji. Na samitu EU na Krfu, 1994. godine, prihvaćen je nacrt „Ugovora o partnesrtvu između EU i Rusije“. Rusija je ovaj dokument vidjela kao priliku za uspostavljanje stabilne osnove za dalju saradnju sa Zapadnom Evropom. Ugovorom je, na političkom polju, omogućeno da čelnici EU, putem svojih radnih grupa u Moskvi, dobijaju sve relevantne informacije. Na ekonomskom polju je ostavljena mogućnost za uspostavljanje zone slobodne trgovine između EU i Rusije, mada do toga u praksi nije došlo. EU i Rusija su, uz povremena sukobljavanja oko određenih pitanja, uspjele da relativno lako i brzo pređu preko problema i razlika koje su ih nekada razdvajale. Danas je Ruska federacija značajan partner Evropske Unije. „U odnosima realnijeg sagledavanja ruskih objektivnih vrijednosti i mogućnosti djelovanja, ali i trajne želje euroatlantskih saveznika da Rusija ipak na neki način ostane involvirana u europski prostor, odnosi Rusije sa Zapadom temelje se na obostranim kalkulacijama i svojevrsnom novom međusobnom iscrpljivanju i propitivanju realnih dosega djelovanja.“U oblasti ekonomije, gotovo 40% cjelokupne međunarodne trgovine se ostvaruje između Rusije i država-članica EU. Potpisan je i „Ugovor o trgovini“, kojim je olakšan pristup gotovo čitavom zapadnoevropskom tržištu. Takođe, EU je u okviru svojeg programa tehničke pomoći (TAIEX) izdvojila oko 1,5 milijardi eura za zajedničke projekte sa Rusijom, a njih je iz godine u godinu sve više. Saradnja je postignuta i u okviru spoljne politike i bezbjednosti. Saradnja u ovoj oblasti, o kojoj se govori u Sporazumu iz 1994. godine, produbljena je decembra 1995. godine, na sastanku u Madridu. Tada je usvojana „Strategija za buduće odnose EU i Rusije”, a 1999. godine je uslijedilo usvajanje okvirnog dokumenta u Kelnu. Odnos između Rusije i EU je kasnije nadograđivan usvajanjem ugovora i strategija, kako u okviru EU, tako i u okviru NATO-a. Između ostalog, odnosi su ojačani u oblasti energetike, zaštite životne sredine, obrazovanja i saobraćaja. Napredak je ostvaren i u okviru političkog dijaloga, zajedničkog djelovanja u suzbijanju organizovanog kriminala i trgovine narkoticima, kao i radnji koje se odnose na pranja novca.

Rusija je primljena u MMF i Svjetsku banku 1992. godine, a nešto kasnije je uključena i u grupu G-7. U početku je Jeljcinova politika bila usmjerena na SAD i Klintonovu administraciju, očekujući od njih ponajviše ekonomsku pomoć. Međutim, bez obzira na pomoć koju su SAD u početku pružile, ekonomska situacija u Rusiji se ubrzano pogoršavala, a narod je bio sve nezadovoljniji i osporavao je Jeljcinovu okrenutost ka Americi.

Zahladjenje odnosa sa SAD-om rezultiralo je okretanjem ruskih interesa ka EU. To je dovelo do potpisivanja gore pomenutog ,,Sporazuma o partnerstvu i saradnji“, na Krfu 1944. Međutim, ne prevelika ažurnost da se Sporazum implementira, kao i rat u Čečeniji, od 1994. do 1996. godine, stopirali su planiranu saradnju, tako da je isti stupio na snagu tek 1. decembra 1997. godine. Takođe smo pomenuli i da je EU u Kelnu, 1999.godine, usvojila novi dokument, tj. ,,Zajedničku strategiju za Rusiju“, kako bi se pružila pomoć Rusiji u njenom vraćanju u porodicu evropskih država. Kao odgovor na evropsku inicijativu, Rusija je usvojila dokument koji nosi naziv ,,Medium-Term Strategy for Development of Relations Between the Rusian Federation and the EU“.

Odnose izmedju savremene Rusije i Evrope možemo posmatrati preko analize geografskih, ekonomskih i političkih faktora.

Geografski faktor

Glavno obilježje moderne Rusije je to što se ona prostire na dva kontinenta, azijski koji obuhvata 12.5 miliona km2 i evropski kojem pripada 4.6 miliona km2. Baš u tom evropskom dijelu se nalaze najveći ruski gradovi, odnosno centri ruske kulture i privrede, sa modernim saobraćajnicama i drugim stvarima koje krase i ostale velike evropske gradove. Azijski dio predstavlja centar za eksplotaciju različitih prirodnih resursa, kao što su ruda, nafta i drvni potencijali (gdje se posebno izdvaja Sibir). Evropski dio Rusije, sa dominantnim evropskim civilizacijskim uticajem, pokretač je razvoja azijskog dijela, koji u ovom slučaju ima karakteristike provincije.

U poređenju sa Carskom Rusijom, ili pak SSSR-om, možemo zaključiti da je savremena Rusija u fizičko-geografskom smislu mnogo više evropska zemlja. Gledajući odnos stanovništva evropskog dijela Rusije i nekadašnjih evropskih članica SSSR-a, Litvanije, Letonije, Estonije, Ukrajine, Bjelorusije i Moldavije, zaključujemo da Rusija danas obuhvata više od polovine stanovništva. Dakle, u odnosu na SSSR, evropska Rusija je zadržala oko 60% stanovništva, a u Aziji svega jednu trećinu. U azijskom dijelu se evropske tekovine i obrisi kulture prihvataju uz velike oscilacije, tj. u maloj mjeri se usvajaju novi pogledi, dok se ,,azijska“ tradicija i kultura i dalje njeguju.

Politička indetifikacija sa centrom je karakteristična za većinu teritorija današnje Rusije, izuzev pojedinih djelova gdje dominira muslimansko stanovništvo. Konkretno, to su teritorije Čečenije, Kavkaza i Jakuta, o kojima će biti riječi u dijelu vezanom za politički faktor.

Ekonomski faktor

Veza Rusije i Evrope sa ekononomskog stanovišta veoma je značajna za obje strane. Rusija, pored SAD-a, ima najveći privredni značaj za Evropu. Razlog za to je njen izvoz, koji je dva puta veći od njenog uvoza. Takođe, sami prirodni potencijali Rusije čine je veoma privlačnom za zemlje zapadne Evrope. Najveći ruski saradnici su Njemačka, Bjelorusija i Ukrajina Želja Evropljana, prvenstveno Francuza, za ostvarivanjem privredno-poilitičke veze sa Njemačkom u potpunosti je odgovarala Rusiji. Ona je u tome

vidjela šansu za ostvarivanje svojih interesa. Naime, radilo se o želji za stvaranjem koncepta Evro-Afrike, prvenstveno radi medjusobne koristi, ali i radi želje da se Evropa politički distancira od SAD-a. To je bilo potrebno kako evropski kontinent ne bi zapao pod totalnu političku, a kasnije i upravljačku palicu Amerike. Ovo su bili prvi koraci ka stvaranju današnje EU koja je nastala na temeljima jedne ekonomske organizacije. Nakon propalog plana za stvaranje Evro-Afričkog koncepta, krajem pedesetih godina, Evropa je nadomjestila nedostatak resursa kroz saradnju sa Rusijom. Rusija je bila dobar izbor iz vise razloga. Prvenstveno treba pomenuti njen geografski položaj i veze sa Evropom preko Istočne evropske nizije. Ova nizija obiluje svim vrstama saobraćajnica i infrastruktura: autoputevima, gasovodima, prugama, rečnim putevima i avio saobraćajem, a svi oni u velikoj mjeri doprinose boljoj povezanosti Evrope i Rusije na polju trgovine. Značajni trgovinski centri su Sankt Peterburg i Kaljingrad na Baltičkom moru, Murmansk i Arhangelskna na Bijelom i Barencovom moru, kao i Taganrog, Rostov i Novorosijsk na Crnom i Azurskom moru. Ovo su ujedno i najvažnije luke Rusije. ,,Otuda je upravo ekonomski Rusija sa svojim kolosalnim resursima i potencijalom, prava šansa za uzajamnu dopunu sa privredom Evrope koja ima kapital i znanje.'' Dakle, Evropa i Rusija ne mogu jedna bez druge. Evropa ne može bez Rusije zbog jeftine radne snage i velikog prostora za eksploataciju, dok Rusija saradnju sa Evropom vidi kao dobru priliku za slanje svojih stručnjaka u različite evropske centre na usavršavanje.

Politički faktor

Najosjetljivije, a ujedno i najbitnije je pitanje političkog odnosa između Rusije i Evrope. Ono je uslovljeno velikim američkim uticajem na zemlje Zapadne Evrope, tj. prisustvom SAD-a na evropskom tlu. Rusija je zbog toga prinuđena da u određenoj mjeri usklađuje svoju zvaničnu politiku sa Vašingtonom. Prioriteti ruske politike u Evropi su zaštita teritorijalnog integriteta Rusije, kao i integriteta njenog saveznika Bjelorusije, sa kojom je u državnoj uniji. Evropska Unija njihov odnos reguliše kroz dijalog oko političkih i bezbjedonosnih pitanja i mjera za njihovo lakše sprovođenje. EU zahtijeva od Rusije da svoje zakonodavstvo prilagodi standardima EU, pri čemu se posebno misli na carine. Glavne nedoumice između EU-a i Rusije su pitanje Kosova i Čečenije. Takođe, važno je pomenuti i slučaj u kojem je Kaljiningrad samostalno sarađivao sa EU, na polju socijalnih i ekonomskih pitanja. Rusija se protivila nezavisnosti Kosova prvenstveno iz razloga jer je na svojoj teritoriji imala sličnu situaciju, tj. pitanje Čečenije. Rat u Čečeniji je započet zbog terorističkih napada širom Rusije, za koje je Kremlj optuživao čečenske teroriste. Ruska Vlada je navela da je ovaj rat povela i zbog očuvanja cjelovitosti ruske federacije, protiv marioneta neprijateljskih sila. Međutim, postoje i mišljenja da je osnovni cilj napada na Čečeniju istrebljivanje muslimanskog življa, kao i kontrola nad teritorijom za koju se smatra da je most između Evrope i bogatih kaspijskih rezervi nafte na Kavkazu.

Posebno dobre odnose Rusija je razvila sa Njemačkom i Francuskom. ,,O tome govore izuzetno prisni odnosi koje su lično zasnovali trojica evropskih lidera Putin, Šreder i Širak u prvoj polovini 2000-ih, a potom nastavili Putin i Medvedev sa Merkelovom i Sarkozijem.'' Uprkos dobrim odnosima sa dvije evropske zemlje, Rusija se snažno zalaže protiv NATO-ovog stremljenja da primi Ukrajinu u svoje članstvo, jer smatra da bi to dovelo do destabilizacije u samoj Ukrajini i regionu. Saradnja sa drugim zemljama regulisana je ugovorima, kao što su Šangajski, BRIK, Carinska unija itd. Širenje EU na istok, uključujući i Baltik, predstavljalo je opasnost za Rusiju. Ona je time mogla biti izolovana iz evropskih integracionih procesa, a kao prvi korak ka tome Rusi su vidjeli Šengenski režim. Takođe, Zajednička evropska spoljna i bezbjednosna politika (CFSP) izazivala je u Rusiji suprotstavljena mišljenja. S jedne strane CFSP je za jednu grupu autora viđena kao izvjestan ustupak SAD-a Evropljanima, uz to da SAD ostaje glavni svjetski lider, dok je radikalnija struja na CFSP gledala kao na početak multipolarnosti međunarodne zajednice.

5.1. PUTINOVA RUSIJA

1999. godine Evropska Unija i Rusija su, makar deklarativno, svoje odnose podigle na nivo „strateškog partnerstva“. Međutim, ponovna intervencija ruskih vojnih snaga u Čečeniji učinila je da se uzdizanje saradnje na viši nivo uspori. Mnogi autori smatraju da je pitanje Čečenije glavni kamen spoticanja u odnosima EU i Rusije. Vladimir Putin je 2000. godine zamijenio Jeljcina na mjestu predsjednika Rusije. Sa njegovim dolaskom dolazi i do preokreta u odnosima EU i Rusije. Putin je odmah uspostavio vezu sa EU, a najavio je i njihovu dalju saradnju. EU je takodje izrazila želju za stvaranjem čvršćih veza, ali i zabrinutost zbog situacije u Čečeniji. Odnos EU prema Rusiji se može okarakterisati kao „dual track“ politika. EU je s jedne strane insistirala na poštovanju pravila međunarodnog humanitarnog prava, a sa druge strane nije željela da izgubi Rusiju kao važnog ekonomskog i strateškog partnera. Putin je EU vidio kao partnera sa kojim treba treba da ostvari saradnju ne samo na ekonomskom i politčkom, već i na bezbjednosnom planu. U cilju jačanja saradnje sa Evropskom Unijom, oformljeno je posebno tijelo pod imenom Intergovernmental Coordination Committee.

,,Energy Dialogue between Russia and the EU“ je dokument koji je usvojen 2000 godine, na inicijativu Romana Prodija. Ovaj dokument je produbio i omogucio dalju saradnju u zajedničkom rješavanju spornih pitanja iz oblasti energetike, očuvanja energenata, racionalicionalizacije proizvodnje, poboljšanja infrastrukture za transport energenata, kao i mogućnosti ulaganja kompanija iz EU u ruske kompanije koje se bave energetikom. Evropa se oslanja na Rusiju koja posjeduje najveće zalihe gasa, a njene kompanije se u Evropi smatraju dobrodošlim. Ipak, moraju se postovati stroga pravila EU, posebno ona koja se tiču regulacije cijena. Takođe, zadnja decenija je protekla u razmiricama između Rusije,Ukrajine i Bjelorusije. Rusija gradi gasovode

kako bi zaobišla tranzitnu naciju, Ukrajinu, u isto vrijeme pritiskajući je da preda kontrolu nad gasovodima Evropskoj Uniji. Na skorašnjem samitu, decembra 2012. godine, Putin i EU lideri nijesu uspjeli da prevaziđu velike razlike po pitanju Sirije, imigracije i niza drugih problema. Prva Putinova posjeta Briselu, posle reizbora u maju, nije mnogo doprinijela rješavanju osnovog problema energetike. Rusija je bila bijesna na EU zbog njenih pokušaja da liberalizuje tržiste energije i natjera dominantne dobavljače, kao što je Gazprom, da prodaju infrastrukturu, sprječavajuci kontrolu nad mrežom distribucije. Na ovom samitu, tridesetom po redu u dugom petnaestogodisnjem nizu pregovora, Putin je nove EU zakone, posebno one koje se ticu energije nazvao „necivilizovanim“. Putin je u Briselu izjavio da EU ima pravo da odlučuje, ali da je iznenađen time da njihove odluke imaju retroaktivno dejstvo, misleći na činjenicu da se zakonske regulacije odnose na postojeće gasovode. Putin je izrazio i zabrinutost po pitanju odnosa prema Rusima u Evropi, kao i kršenju njihovih prava. Što se tiče Visa free rezima, on je naišao na odobravanje obje strane, a najavljen kao veoma vazan cilj razvoja odnosa EU i Rusije. Na kraju samita, predsjednik EU, Herman Van Rompuj, istakao je da je samit bio pozitivan i kontruktivan, posebno naglašavajući jačinu trgovačkih veza s Rusijom. Najavio je i novu, dublju saradnju sa ovom zemljom. Putin se složio i naglasio da je partnerstvo sa EU faktor koji stimuliše ekonomiju Rusije, kao i da se nada da će dva partnera postati još više međusobno zavisni.

5.2. BEZBJEDONOSNA SARADNJA

Važno polje saradnje između Rusije i EU je svakako i političko-bezbjednosna saradnja. Ova saradnja se njeguje kroz učestvivanje na redovnim godišnjim sastancima eksperata o pitanjima koja se tiču razoružanja, proliferacije nuklearnog naoružanja i njegove kontrole. Ovakvi sastanci umnogome doprinose razvoju mira i bezbjednosti, kako u Evropi, tako i u svijetu. Politička saradnja je trenutno fokusirana na Balkan i Bliski istok. Situacija sa Kosovom pokazala je zajedničke interese EU i Rusije. Ovi interesi su bazirani na Povelji UN i stabilnosti regiona Balkana, a u suprotnosti su sa interesima Amerike. Zajedno sa SAD, Rusija i EU su ucestvovale u resavanju pitanja Palestine i Izraela. Teroristički napadi na SAD, 2001. godine, još više su doprinijeli intenzivnoj saradnji EU i Rusije. I jedna i druga strana su prepoznale terorizam kao jedan od ključnih problema sa kojima se savremni svijet suočava i dogovorile su se i da pojačaju saradnju u toj sferi. Saradnja bi se ogledala u:• kontinuiranoj razmjeni relevantnih informacija• zabrani postavljanja terorističkih kampova na svojoj teritoriji• blokiranju računa pripadnika terorističkih grupacija• hapšenju i osuđivanju izvršitelja, organizatora, pomagača i sponzora terorističkih akata Čecenija predstavlja posebno pitanje u odnosima EU i Rusije i oko njega postoji veliko razilaženje u mišljenjima. Rusija insistira na tome da sukobe na tom području

treba posmatrati kao borbu protiv čečenskih terorista, dok je Brisel prema ovakvom stavu krajnje skeptičan. Nakon 2000. godine, Rusija je izrazila želju da učestvuje u rješavanju tzv. soft security izazova. 2001. godine je predloženo da ruske snage doprinesu upravljanju krizama, kao i da učestvuju u mirovnim misijama Unije. Nakon samita lidera EU u Nici, počelo se razmišljati o mogućnostima zajedničkog sprovođenja mirovnih operacija. Rusiji je dozvoljeno da učestvuje u nevojnoj operaciji EU u Bosni i Hercegovini. Ova misija je imala simbolican znacaj značaj za Rusiju, koja nije mogla značajnije doprinijeti uspješnosti operacije. Ipak, pokazala je zainteresovanost da ucestvuje u kreiranju bezbjedosne politike sa EU, učestvujuci zajedno u vojnim i nevojnim akcijama.

Predsednik Evropskog parlamenta (EP) Martin Šulc izjavio je da sa Rusijom postoji "zategnuta situacija" koja ne sme da izmakne kontroli.On je, u intervjuu bečkom dnevniku "Kurir", kazao da je Rusija članica Saveta bezbednosti UN sa pravom veta i u obavezi je da brani međunarodno pravo i da nema slobodu da ga krši.

"Kada se tako nešto dogodi onda se mora reći: dosta je bilo, tako ne može dalje. Put ka sankcijama je bio dug, ali su na kraju bile neizbežne. Rusija je naša susedna zemlja i ne može se za jedan dan, čarobnim štapićem, promeniti. Vladimir Putin uz to ima jaku podršku stanovništva, zbog čega moramo da pronađemo 'modus vivendi' ", objasnio je Šulc.On je rekao da zbog toga podržava put nemačkog šefa diplomatije Franka-Valtera Štajnmajera i da se moraju povući granice, ali istovremeno ostaviti vrata otvorena za pregovore.Kao nemački socijaldemokrata, kako je kazao, on je za put Vilija Branta - promene kroz približavanje, jer što je demokratija bliža autoritarnom režimu ona postaje opasnija po režim.Takođe je Šulc istakao da je Rusija u suštini partner EU i da to treba i signalizirati, ali da partnerstvo funkcioniše samo na ravnopravnoj osnovi. Na pitanje da li je uznemiren zbog Putinovog pokušaja da kreditima izradi desničarsku mrežu u Evropi, on je kazao da ga raduje što su je "antigrađanski, antidemokratski i antipluralistički stav desničarsko-populističkih partija" isplivao na videlo.

"Taj 'putinizam' koji je oličenje obnavljanje nacionalnih veličina naspram dekadencije zapadnog sveta nailazi na plodno tlo desničarskih populista. To me ne čudi. Međutim, nervira me hladnokrvnost kojom deluju dve strane. Mora se građanima u našim zemljama reći da te osobe trenutno pokazuju svoje pravo lice. Gospođa Mari Le Pen ne želi nikakve demokratske strukture, ona želi autoriratnu državu. Ko glasa za tu stranku dobija putinizam", podvukao je šef EP.

Što se EU tiče Šulc je naglasio da je ona bila višedecenijsko obećanje poboljšanja uslova života za sve građane. "To obećanje i dalje postoji, ali se ne poštuje. Mladim ljudima EU ne nudi više stabilnosti i bezbednosti, već nudi deregulisana tržišta i poludele banke, koje spekulišu i rasipaju narodnu imovinu", podvukao je on. Šulc je istakao da EP puno toga čini da deluje protiv toga, kao što je nametanje bankarske unije, da reguliše da ulagači i vlasnici banaka snose odgovornost za preuzete rizike, a

ne kao do sada poreski obveznici. "Međutim, začuđujuće te mere za rešenje krize nikada ne prolaze, ali zato prodire kriza, što me zabrinjava", kazao je predsednik EP.

Kada je reč o investicionom planu predsednika Evropske komisije Žan-Kloda Junkera sa 315 milijardi evra ulc je rekao da se radi o ogromnoj brojki, koja nije dovoljna, već samo početak, za promenu kursa, koji je potreban.

"Do sada smo u Evropi vodili ekonomsko-teoretske debate. Pitanje je da li ispravna teza da održiva konsolidacija budžeta vodi ka vraćanju poverenja investitora. To je teza koju zastupa nemačka kancelarka Angela Merkel. Odgovor je "ne". Zbog toga je Junkerov plan da postoji novac, koji nije namenjen za spekulacije, već realnu privredu", objasnio je on.Ruski predsednik Vladimir Putin je u četvrtak pozvao svog ukrajinskog kolegu, Petra Porošenka, i ponudio mu plan koji bi doveo do punog povlačenja svog teškog naoružanja sukobljenih strana. Kijev je, međutim. taj predlog odbio, a da nije ponudio nijedan natrag, piše Itar Tass. Ranije u nedelju, savetnik ukrajinskog predsednika, Juri Birjukov je saopštio da je ukrajinska vojska dobila naređenje da otvori vatru iz teškog naoružanja na pozicije narodnih milicija u zoni vojne operacije na jugoistoku Ukrajine.Stoga, ukrajinske snage su u nedelju granatirale Donjeck, Grilovku i druge pozicije vojske DNR oko 50 puta, navodi se u saopštenju Ministarstva odbrane samoproglašene Donjecke Narodne Republike.

"Osam pripadnika narodne milicije je ubijeno, a 32 je ranjeno", navodi se u saopšenju i dodaje da je narodna vojska sprema da odbaci dalje napade ukrajinske vojske. Oleg Gubanov, gradonačelnik Grilovke, saopštio je da su dve osobe poginula i da je preko 16 ljudi ranjeno u granatiranju. Sa druge strane, vlasti u Donjecku su prenele da je pet osoba stradalo u novom ukrajinskom granatiranju.

Zapadne zemlje koriste ukrajinsku krizu da "izoliraju Rusiju, uguše ekonomiju i svrgnu Vladimira Putina", optužio je u srijedu glasnogovornik ruskog predsjednika Dmitrij Peskov u intervju za jedne ruske novine.

''Da to nije bio Krim ili istok Ukrajine, "oni bi našli nešto drugo"', izjavio je Peskov za tjednik Argumenty i Fakty. ''Uvjeren sam da nas se Zapad neće moći osloboditi'', dodao je on i precizirao da bi "izolacija Rusije bila greška".

Barack Obama je u utorak u svom godišnjem govoru o stanju nacije pred Kongresom kazao da su sankcije oslabile Rusiju, koja je sada "izolirana" i čija "ekonomija je u dronjcima"

Glasnogovornik Vladimira Putina je kazao da je ruska ekonomija pod kontrolom "uprkos nelegalnim sakcijama" koje su uvele zapadne zemlje i koje su dovele do smanjenja cijena nafte, što je izazvalo pad vrijednosti rublje. EU će ostati odlučna prema Moskvi, uključujući sankcije, odlučili su u ponedjeljak europski ministri vanjskih poslova. U ožujku, šefovi država i vlada EU morat će odlučiti hoće li obnoviti prvi paket sankcija uvedenih na početku ukrajinske krize.

6. UTICAJ BILATERALNIH NESUGLASICA EU I RUSIJE NA DOMAĆE TRŽIŠTE

Čuveni svjetski antiglobalist Noam Chomsky ocijenio je kako će sudbina Srbije i ostalih balkanskih zemalja ovisiti od ishoda sukoba Rusije i Zapada, kao i od opstanka EU, prenosi novinska agencija Patria. Chomsky je naglasio kako su obje strane u ukrajinskom sukobu svjesne opasnosti daljnje eskalacije sukoba, te istaknuo kako se nada da će naći načina kako smanjiti napetost.

- Ne zna se ni hoće li EU opstati, a rezultat trenutnog konflikta između Rusije i Zapada jednako je predvidiv. Sudbina Balkana će ovisiti upravo od razvoja ovih neizvjesnih događaja, rekao je Chomsky u intervjuu za jubilarno izdanje lista "Nin". On je ukazao kako se EU nalazi u opasnosti, ali da „europski projekt ima i određene vrline, zahvaljujući kojima će možda i prevladati trenutne tinjajuće krize“. Chomsky je naglasio kako neoliberalne politike štednje tijekom recesije, koju provode Njemačka i financijske institucije, daju katastrofalne rezultate, posebno u manje razvijenim zemljama. Stoga, kako je rekao, nije iznenađenje gubitak vjere u glavne političke stranke i samu EU u pojedinim zemljama.

- Ljevičarske stranke u Grčkoj i Španjolskoj, Syriza i Podemos, blizu su stjecanja konkretne političke moći, a njihova politika zasniva se na suprotstavljanju neoliberalnoj ofanzivi, koja je zapravo oblik žučnog kasnog rata koji vodi krupni kapital, rekao je Chomsky. Govoreći o američkom ratu protiv Islamske države, Chomsky je ocijenio kako je politika Washingtona prema toj ekstremističkoj skupini – nekorektna.

Ruski stavovi u Savetu za implementaciju mira, međunarodnom telu koje je odgovorno za sprovođenje Dejtonskog sporazuma, proteklih godina često su bili suprotstavljeni stavovima ostalih članica tog tela. Zvaničnici Evropske unije nisu se naročito obazirali na opstrukcije političara iz Bosne i Hercegovine koji uživaju podršku Ruske Federacije. Zapad se, prema tvrdnjama pojedinih analitičara, „probudio“ tek nakon što se Rusija u Savetu bezbednosti Ujedinjenih nacija (UN) otvoreno suprotstavila evroatlantskim procesima u BiH. Kriza u Ukrajini i novi odnosi između Zapada i Rusije probudili su duhove Hladnog rata i na Balkanu, gde su sukobljene strane intenzivirale borbu za što bolju geostratešku poziciju.

Politički analitičar Zekerijah Smajić kaže da sam geopolitički položaj Rusije, njen

konstantni ekonomski rast od 1999. godine, i politička i pravoslavna istorija geostrateškog naslednika bivšeg Sovjetskog Saveza, određuju rusku poziciju kako na globalnoj pozornici, tako i na Balkanu. „Biti veliki na međunarodnoj sceni, podrazumeva obavezu delovanja i na kriznim područjima kao što je prostor bivše Jugoslavije. Pitanje je samo da li je to delovanje konstruktivno ili destruktivno“, kaže Smajić za Dojče vele. On tvrdi da je Rusija - u ekonomskom zamahu i sa Vladimirom Putinom na čelu - odlučila da iznova definiše svoju međunarodnu politiku, koja je za vreme Borisa Jeljcina bila „nedosledna, kratkovida, vrlo često i karikaturalna“. Smajić je ubeđen da je EU nakon proglašenja nezavisnosti Krima uvela nepromišljene sankcije protiv Rusije, koje su štetne i po samu Evropsku uniju.Rusija iskoristila pogrešan pristup EU balkanskim državama?„Rusija nije BiH 'izabrala' za dnevnopolitička potkusurivanja sa EU, već je kao superiorna velesila iskoristila priliku da pokaže godinama inferiornoj EU da se, zbog vlastitih problema i drugih globalnih prioriteta, Bosnom i Hercegovinom bavila površno i pogrešno. Dok je EU dve decenije ulagala u državne institucije, u parazitozno civilno društvo, vrlo skromnu infrastrukturu i more drugih pogrešnih investicija, ruski kapitalci, koordinirani iz Kremlja, ulagali su u ekonomski strateške sektore kao što su Rafinerija u Brodu, bivši lanac OMV, Bosnalijek itd. Nisam siguran da su i dan-danas zvaničnici EU u Sarajevu i Briselu shvatili da krivica nije do vrlo ambiciozne ruske politike, koja ima viziju i strategiju ekonomskog 'osvajanja', već do zvaničnog Brisela koji se godinama bavio pogrešnim prioritetima i pogrešnim igračima na našoj političkoj sceni“, kaže Smajić.

Zekerijah Smajić smatra da je zaokret EU prema BiH još uvijek primarno-retoričke naravi, koji se u poslednje vreme pogrešno konotira kroz „Nemačko-britansku inicijativu“. „Zašto pogrešno? Savet Evropske Unije je pola godine pre ove Inicijative utvrdio novi strateški pristup prema BiH koji je u februaru ove godine jednoglasno usvojen, nakon što je propalo četvorogodišnje nepotrebno i strateški potpuno pogrešno insistiranje na presudi Evropskog suda za ljudska prava u Strazburu u predmetu Sejdić-Finci. Tada su prvi put nakon završetka rata u prvi plan delovanja EU postavljeni ekonomija i socijalna pravda, te dva dosadašnja vrlo važna poglavlja za svaku zemlju u tranziciji, a to su vladavina zakona i funkcionalnost države. Tada usvojeni 'Novi pristup EU prema BiH' inicirali su prvo ministri spoljnih poslova Nemačke i Austrije, zatim Švedska i na kraju Hrvatska i Slovenija. Nemačka i Britanija su, dakle, samo reaktivirale novi pristup iz februara, dajući mu dugo priželjkivanu konkretizaciju“, kaže Smajić.

Direktor banjalučkog Centra za međunarodne odnose Miloš Šolaja podseća da su Rusija i Zapadni Balkan „nedovršena priča“ i da Sjedinjene Američke Države i EU „ne žele jaku Rusiju“ niti ruski uticaj na Balkanu. „Jasno je i da je period post-hladnoratovske saradnje i usklađenosti Rusije i njihovih spoljnih politika prošao. Rusija se u velikoj meri oporavila zahvaljujući ogromnoj sirovinskoj bazi i cenama sirovina na svetskom tržištu. Ekonomska pozicija traži i svoj politički izraz i stoga je Rusija sve prisutnija u evropskoj politici, ali i isto tako i širom sveta“, kaže Šolaja u komentaru za Dojče vele.

„Zapadni Balkan je prostor u kojem se nalaze države koje još nisu postale ni članice NATO-a, ni EU. Istovremeno, obeležen je mnogim tradicionalniom vezama s Rusijom poput pravoslavnih, panslovenskih ili odnosima iz vremena socijalizma, pretežno ekonomskim. Činjenica je da su zemlje, koje još nisu postale deo evroatlantskih integracija, usmerile Rusiju ka realizaciji svog snažnog prisustva i uticaja u tom geopolitičkom prostoru. Taj uticaj zasnovan je na pojačanoj ulozi ekonomskog prisustva Rusije, pre svega u energetskom sektoru, delimično i u drugim privrednim granama. S druge strane, potreba za novcem koji je odmah bio na raspolaganju i novim radnim mestima omogućila je Rusiji i njenim predstavnicima da utiču na ekonomiju, a potom i na politička kretanja. Uz potrebu za kapitalom, tradicionalna naklonost lokalnih političkih aktera bila je dobra osnova za privatizaciju i investicije u balkanskom prostoru, a Rusija nastoji da to što efikasnije iskoristi“, kaže Šolaja.

On podseća da je i evropski pristup državama zapadnog Balkana doprinio jačanju ruskog uticaja u regiji. „Standard evroatlantskih integracija - da ulaganja počinju da cvetaju tek kad neka zemlja uđe u NATO - otvorio je znatan manevarski prostor Rusiji. Ovaj region je gladan novca i investicija i Rusija je toga svesna. Ona vešto investira, daje kredite i sve ide brže nego što NATO i drugi zapadni subjekti trenutno mogu da odgovore. Činjenica je i da je Rusija pojačala akcije spoljne politike u raznim delovima sveta. Rusija se vraća i kao akter vojne industrije, vojnog povezivanja s drugim zemljama. Partnerstvo sa balkanskim državama joj je veoma važno. U širem smislu, Balkan je čak i predvorje evropskih politika i zato mnoge evropske države naglašavaju te svoje razlike u odnosu na Rusiju. Ovdašnje male države i dalje se oslanjaju na neku od velikih sila i nema sumnje da će neke od njih iskoristiti jačanje ruskog uticaja“, kaže Šolaja.

"Ako EU nastavi da oklijeva sa prijemom novih članica, Rusija će nastaviti da širi svoj uticaj. Zemlje Zapadnog Balkana moraju u što kraćem roku postati dio EU, a EU mora da spusti ljestvicu za prijem i da prestane da oklijeva", kazala je Biserko na promociji knjige "Farbanje demokratije", autora Borisa Varge. Ona je optužila i Zapad i Rusiju za sadašnju krizu u Ukrajini i ocijenila da Zapad nije dovoljno uložio u stabilizovanje demokratije u Ukrajini, dok Rusija podržava separatističke tendencije u toj zemlji i u njima aktivno učestvuje.

"Nije bilo za očekivati da će Rusija mirno gledati približavanje Ukrajine Zapadu i NATO-u. Ali, ulazak Rusije na Krim pokazuje njenu ranjivost, a ne njenu snagu. NATO i EU su u ekspanziji posljednjih decenija, a Moskva na NATO gleda kao na neprijateljsku organizaciju koju treba ukinuti", ocijenila je Biserko. Prema njenim riječima, Poljska, Slovačka, Mađarska, Rumunija, Srbija, Azerbejdžan a možda i Crna Gora su zemlje koje su posebno ugrožene u najnovijim tenzijama između velikih sila. Ona je ocijenila da se pokazalo da je liberalna demokratija "na dugačkom štapu" kada je riječ o zemljama istočne Evrope.

"Pogrešna je bila procjena da će postkomunističke zemlje postati preko noći neoliberalne demokratije. Neke od tih zemalja teže povratku na nekadašnje autoritarne

sisteme, a sama Rusija teži revizionizmu", kazala je Sonja Biserko. Autor knjige Boris Varga rekao je da se od 28 bivših zemalja istočnog bloka, samo njih 12 integrisalo u EU. Prema njegovim riječima, Rusija je 2008. godine konsolidovala autoritarni režim i vratila se na stanje iz 1989. godine.

"Krim, istočna i južna Ukrajina i Zakarpatje to su potencijalna žarišta u Ukrajini. Ali, to se sve moglo predvidjeti i znalo se da je Rusija spremna da uradi nešto simetrično Kosovu, ali što će njima odgovarati", kazao je Varga. On je ocijenio da u zoni interesa nekadašnjeg Sovjetskog Saveza postoje brojni "zamrznuti konflikti". Novinarka Seška Stanojlović je naglasila da je EU predugo oklijevala da primi zemlje Zapadnog Balkana u svoje članstvo i u NATO. Prema njenim riječima, od 2004. godine unutar EU opao je entuzijazam za njeno proširenje, zbog krize unutar same Unije. Politikolog Duško Radosavljević ocijenio je da se Rusijom u Srbiji rijetko ko ozbiljno bavi domenom javne politike. Politikolog Pavel Domonji smatra da u Srbiji postoje pretpostavke za razvoj "rđave političke legure".

7. ZAKLJUČAK

Rusija sada pruža direktnu podršku Republici Srpskoj i predsjedniku Miloradu Dodiku, smatra izvjestan broj političkih analitičara nakon nastupa ruskog ambasadora Vitalija Čurkina u UN.

Rusija je bila uzdržana prilikom glasanja u Savjetu bezbednosti o produženju mandata misiji EUFOR-a u BiH, ali je jači efekat ostavila Čurkinova izjava da je "neprihvatljivo da se BiH spolja gura u pravcu EU". Čurkin je prilikom rasprave o misiji EUfOR-a precizirao da "ima loših primjera kod kojih se nekoj zemlji na osnovu pritiska spolja nameće pravac integracije u EU". Erih Ratfelder, dopisnik njemačkog "Tagescajtunga" iz Sarajeva, ocjenjuje da Rusija nije više samo retorički na srpskoj strani na Balkanu.

"Nova strategija vidljiva je i kroz političku podršku Dodiku, ne samo u pitanjima koja imaju direktne veze sa politikom u BiH, nego i politici koja bi, dugoročno gledano, vodila otcjepljenju Republike Srpske od BiH", smtara on. Ratfelder navodi za Dojče vele da je još u maju 2014. došlo do nesuglasica unutar Savjeta za implementaciju mira (PIC) u BiH, te da Rusija "više nije bila spremna da garantuje suverenitet i teritorijalni integritet BiH".

"To što je Rusija odbila da pruži podršku produženju mandata trupama EUFOR-a uklapa se u sliku o novoj strategiji", tvrdi Ratfelder.

Za Tobijasa Flesenkempera, eksperta za Balkan iz Evropskog instituta CIfE u Nici, glasanje Rusije predstavlja signal da ona ima potencijal da pozitivno ili negativno utiče na tok događaja na Balkanu.

"Rusija je do sada, čak uzevši u obzir i tu uzdržanost prilikom glasanja, podržavala put BiH ka EU. Nove izjave Vitalija Čurkina povod su za zabrinutost, jer se između redova može pročitati da to više nije tako", smatra on.

Flesenkemper, ipak, tvrdi da "uvjerljiva većina" građana BiH i stranaka koje sada pregovaraju o formiranju nove vlasti podržava proces evropskih integracija. U njemačkom Ministarstvu inostranih poslova pozdravljaju to što je mandat evropske vojne misije EUFOR u BiH produžen za još godinu dana, ali "žale što ovoga puta sve članice Savjeta bezbjednosti UN nisu aktivno podržale tu misiju".