71

Koke

lj, T.

i dr

., U

ticaj

aer

odin

amič

kih k

očni

ca n

a re

ntab

ilnos

t gađ

anja

pov

ršin

skih

cilje

va s

amoh

odni

m v

išece

vnim

lans

erom

rake

ta, p

p. 7

1–90

UTICAJ AERODINAMIČKIH KOČNICA NA RENTABILNOST GAĐANJA POVRŠINSKIH CILJEVA SAMOHODNIM VIŠECEVNIM LANSEROM RAKETA

Kokelj R. Tugomir, Vojna akademija, Beograd, Milinović P. Momčilo, Jeremić M. Olivera, Mašinski fakultet Univerziteta u Beogradu

Sažetak:

Problem uticaja aerodinamičkih kočnica (AKR) na rentabilnost gađa-nja artiljerijskih površinskih ciljeva samohodnim višecevnim lanserom ra-keta (SVLR), iako odavno prisutan, nije do sada eksplicite razmatran. S ci-ljem rešavanja tog problema razmatrani su međusobni uticaji zakona ras-turanja, zakona uništenja ciljeva, njihovih prosečnih dimenzija, dimenzija rentabilnog cilja za gađanje jednim oruđem, broja ispaljenih projektila po oruđu, rasporeda njihove vatre po cilju i cene koštanja. U radu, ovaj pro-blem razmatran je za Samohodni Višecevni Lanser Raketa (LRSV) 128 mm M77, poznatiji pod nazivom „OGANЈ“, pri gađanju laganorotirajućom krilno stabilisanom, nevođenom raketom sa aerodinamičkim kočionim de-flektorima na različitim dometima. Ključne reči: nevođena raketa, artiljerija, aerodinamičke kočnice, baca-či raketa, gađanje greške pogodaka, rentabilni površinski cilj.

Uvod anas se samohodni višecevni lanseri raketa (LRSV), poznatiji kao MLRS, nalaze u naoružanju svih savremenih armija i predstavlja-

ju važno sredstvo u podršci jedinica kopnene vojske. Namenjeni su za na-nošenje snažnih vatrenih udara iznenadnom i kratkotrajnom vatrom po ci-ljevima (objektima dejstva), raspoređenim na većoj površini i dubini borbe-nog rasporeda. S ciljem dostizanja što veće efektivnosti LRSV, efikasnosti i povećanja preciznosti svake pojedine rakete, u zavisnosti od zemlje pro-izvođača, konstruktori su primenjivali različita rešenja.*

Napomena: Rad je nastao u okviru naučnog projekta „Rentabilni izbor novih tehnologija i koncepcija odbrane kroz društvene promene i strateške orijentacije Srbije“ (III 47029), koji fi-nansira Ministarstvo za nauku i tehnološki razvoj Republike Srbije.

D

UDC: 623.419.01 OBLAST: Mašinstvo, Matematika

tugomir.kokelj@sbb.rs

72

VOJN

OTE

HN

IČK

I GLA

SN

IK (M

ILIT

AR

Y T

EC

HN

ICA

L C

OU

RIE

R),

2011

, Vol

. LIX

, No.

3 U Vojsci Srbije danas se u operativnoj upotrebi nalazi LRSV 128 mm M77 [1], poznatiji pod nazivom „OGANJ“, koji za izvršavanje namenskih zadataka koristi trenutno-fugasnu raketu 128 mm M77, sa posebnim ka-rakteristikama, u odnosu na slična rešenja u stranim armijama. Kako bi se povećala preciznost ove rakete, konstruktori su u sklopu mlaznika, na pr-stenu stabilizatora ugradili aerodinamičke kočnice rakete (slika 1), koje se sastoje od dva duža i dva kraća deflektora, poznata kao aerodinamičke kočnice (AKR). Aerodinamičke kočnice se otvaraju u parovima, dve kraće 2KK, dve duže 2KD, ili sve četiri istovremeno 4K. Otvaraju se nakon izla-ska rakete iz lansirne cevi, tako što se mehanizam za njihovo oslobađanje, prethodno tempira, odnosno bira unapred, njihovu kombinaciju.

Slika 1 – Тrenutno-fugasna raketa 128 mm M77 sa upaljačem UTU M77:

1. upaljač, 2. bojna glava, 3. raketni motor

Mehanizam za tempiranje u sklopu pripreme, (biranja), kombinacije

parova, aerodinamičkih kočnica rakete (slika 2), nalazi se na lansirnoj ku-tija i njime se upravlja iz kabine lansirnog vozila. Koristi se za gađanje na dometima manjim od maksimalnog (slika 3), ili za bilo koje željene dome-te ako se priprema vrši sa različitim tabličnim uglovima (slika 4). Osnovni položaj mehanizma za otvaranje AKR-a je položaj „N“, čijim izborom koč-nice ostaju zatvorene u toku leta rakete. Tada raketa ima režim leta isti kao i bez kočnica.

73

Koke

lj, T.

i dr

., U

ticaj

aer

odin

amič

kih k

očni

ca n

a re

ntab

ilnos

t gađ

anja

pov

ršin

skih

cilje

va s

amoh

odni

m v

išece

vnim

lans

erom

rake

ta, p

p. 7

1–90

1

2

3

4

5 Slika 2 – Mehanizam AKR-a:

1. pogonska ručica, 2. zupčasta letva, 3. zakretni prsten, 4. mikroprekidač, 5. radijalne vođice

Zauzimanje položaja AKR-a ima „sličnu artiljerijsku ulogu“ pri gađanju kao i promena barutnog punjenja kod klasične artiljerije, ali se njihovo dejstvo ispo-ljava tokom cele trajektorije, a ne samo na uspostavljanju početne brzine, kao kod promene barutnih punjenja u klasičnoj artiljeriji. Upotrebom mehanizma za otvaranje aerodinamičkih kočnica (AKR) kod nevođenih raketa, mogu se reali-zovati različiti dometi ali i različite visine balističkih putanja [2] (slika 3 i 4).

Moguće su sledeće varijante upotrebe: a) sa otvorene četiri aerodinamičke kočnice rakete (AKR u položaju 4K) .... dejstvuje se na dometima .... od 2.000 do 13.015 m b) sa otvorene dve duže aerodinamičke kočnice rakete (AKR u položaju 2KD) .... dejstvuje se na dometima .... od 3.000 do 13.911 m c) sa otvorene dve kraće aerodinamičke kočnice rakete (AKR u položaju 2KK) .... dejstvuje se na dometima .... od 4.000 do 18.644 m d) sa zatvorenim aerodinamičkim kočnicama rakete (AKR u položaju N) dejstvuje se na svim raspoloživim dometima od 5.000 do 20.652 m

Slika 3 – Grafikon za izbor aerodinamičkih kočnica (AKR) pri gađanju LRSV 128 mm M77

sa trenutno-fugasnom raketom 128 mm M77

74

VOJN

OTE

HN

IČK

I GLA

SN

IK (M

ILIT

AR

Y T

EC

HN

ICA

L C

OU

RIE

R),

2011

, Vol

. LIX

, No.

3

Slika 4 – Mogućnost izbora položaja AKR i uticaj tablične slike rasturanja na preciznost

pri gađanju cilja na istoj daljini gađanja

Metode izbora rentabilnog površinskog cilja Artiljerijski cilj [3] jeste svaki element borbenog rasporeda neprijate-

lja (objekat), koji je celishodno i rentabilno gađati artiljerijom. Pod ciljem (slika 5) se podrazumeva zemljišna ili vodena površina pravougaonog oblika na kojoj su raspoređeni elementarni ciljevi. Centar pravougaonika je centar površinskog cilja, kraća stranica je dubina, a duža širina.

Slika 5 – Artiljerijski cilj

75

Koke

lj, T.

i dr

., U

ticaj

aer

odin

amič

kih k

očni

ca n

a re

ntab

ilnos

t gađ

anja

pov

ršin

skih

cilje

va s

amoh

odni

m v

išece

vnim

lans

erom

rake

ta, p

p. 7

1–90

Cilj se sme gađati ako se nalazi u granicama dometa oruđa i u grani-cama zone sigurnosti. Određen je ako su o njemu poznate: koordinate, dimenzije i pravac prostiranja na zemljištu (vodi), zatim, vrsta, njegova aktivnost i stepen utvrđenosti, te njegov centar, koji se u skladu sa nave-denim faktorima bira radi optimalnog gađanja. Svrha artiljerijskog gađa-nja jeste da se na cilju dobije potreban broj pogodaka, dovoljan da se po elementima cilja ostvare željeni materijalni i drugi efekti.

Veza između broja ispaljenih projektila i rasporeda njihovih padnih tačaka podleže zakonima verovatnoće. Celishodno je, dakle, veličine cilja podesiti tim zakonima koji diktiraju mogućnost i rentabilnost upotrebe arti-ljerijske vatre.

Broj projektila koji se lansira i broj projektila koji padnu na odabrani cilj nije isti i zavisi od toga kako se međusobno odnose sam cilj i slika rasturanja, kao verovatna površina u koju upadaju pogoci, a čije su koor-dinate padnih tačaka (pogodaka) slučajna promenljiva u teoriji verovatno-će. Takođe, zavisi od toga da li srednji pogodak (centar svih padnih tača-ka) prolazi kroz centar cilja. Uobičajena slika padnih tačaka koja podleže statističkim zakonima raspodele slučajnih veličina, ima oblik elipse i nor-mirana je po |Gausovom zakonu, na osam verovatnih skretanja oko sred-njeg pogotka u dva pravca, koji naravno ne moraju biti ista i gde se sma-tra da je smešteno 99,7 posto svih slučajnih događaja tj. veličina koje se mere, lit. [8]. Srednji pogodak oko koga se grupišu padne tačke pri gađa-nju i željena tačka oko koje se deluje na cilj, ne moraju, takođe, da se po-klapaju. Odavde slede poznati pojmovi tačnosti i preciznosti gađanja.

U artiljerijskoj praksi postoje brojni postupci pripreme početnih eleme-nata i korekture srednjeg pogotka, koji omogućavaju da se on dovede i odr-žava na centru cilja. Ti postupci predstavljaju popravku integrisanog uticaja tačnosti i preciznosti u greškama, koje su se javile kao odstupanja od centra cilja i ne razmatraju detaljno uzroke odstupanja po njihovom poreklu.

Ako se postavi pitanje šta je rentabilan cilj, onda bi on mogao da bu-de svaki koji bi bio jednak ukupnoj slici rasturanja oruđa i raketa LRSV. Zapravo, svi lansirani projektili trebalo bi da padnu po celoj površini cilja. To bi značilo da se slika zakona rasturanja po veličini poklopi sa slikom cilja. Zakon rasturanja i zakon uništenja cilja međusobno su povezani efi-kasnošću bojne glave i drugim faktorima, koji znatno usložnjavaju ovu jednostavnu i poželjnu hipotezu za izbor rentabilnog cilja. Moglo bi se ta-kođe hipotetički usvojiti da se centar cilja poklapa sa srednjim pogotkom svih ispaljenih raketa, što znači da se prekrivenost površinskog cilj reali-zuje rasturanjem projektila koje podleže poznatom, već pomenutom, Ga-usovom zakonu procentualne raspodele broja pogodaka, merenom u dva pravca [8].

Rasturanja putanja projektila ima brojne uzroke, pa se samim tim i greške, prema poreklu, mogu grupisati u meteorološke, balističke i siste-

76

VOJN

OTE

HN

IČK

I GLA

SN

IK (M

ILIT

AR

Y T

EC

HN

ICA

L C

OU

RIE

R),

2011

, Vol

. LIX

, No.

3 matske [8]. Njihov krajnji efekat direktno se manifestuje na preciznost ar-tiljerijske vatre (gađanja),1 dok će tačnost zavisiti od posluge i oruđa.

Vrednosti rasturanja raketa [2] znatno su veće od rasturanja prilikom gađanja klasičnom artiljerijom [4], i uzroci rasturanja nisu isti na aktivnom i pasivnom delu putanje leta rakete [2]. Osnovni uzroci povećanog rastu-ranja raketa [5, 6] su u jačini i pravcu (ekscentricitetu) dejstva sile poti-ska, razlici u obliku i masi rakete, odstupanju totalnog impulsa raketnog motora, dinamičkoj ekscentričnosti, vibracijama i trzanjima lansirnog oru-đa, u promenama u meteorološkim uslovima, posebno u aktivnoj fazi, [8]. Greške pripreme početnih elemenata gađanja poseban su faktor koji uti-če na tačnost, iako elementi lansiranja pomenuti u prethodnom tekstu po-red uticaja na preciznost, takođe imaju uticaja i na tačnost.

Međusobni odnos verovatnih skretanja po daljini (Vd) i po pravcu (Vp), kao statističke konačne ocene za gađanje za TF raketu 128 mm M77 u zavisnosti od daljine gađanja i položaja AKR, prikazan je na slici 6. To su dakle funkcije daljine i za svaku se moraju precizno odrediti unapred.

Slika 6 – Međusobni odnos verovatnih skretanja po daljini (Vd) i po pravcu (Vp)

za TF raketu 128 mm M77 u zavisnosti od daljine gađanja i položaja AKR

1 Tačnost artiljerijske vatre podrazumeva da udaljenje srednjeg pogotka od centra cilja (tačke za koju su određeni početni elementi) ne sme biti veće od 1Vd x 1Vp tablične slike ras-turanja koja odgovara daljini za koju su sračunati početni elementi.

Preciznost artiljerijske vatre podrazumeva da najmanje 75% pogodaka treba da padne u prostoriju dimenzija 2Vd x 2Vp tablične slike rasturanja koja odgovara daljini za koju su sračunti po-četni elementi čiji se centar poklapa sa centrom cilja (tačkom za koju su određeni početni elementi).

Iz navedenih definicija zaključuje se da su osnovni kriterijumi koji definišu preciznost i tačnost artiljerijske vatre:

– Preciznost – odstupanje pojedinih pogodaka od srednjeg pogotka; – Tačnost – odstupanje srednjeg pogotka od određene tačke na cilju (centra cilja).

0102030405060708090

100110120130140150160170180190200210220230240250260270280290300310320

0 1000 2000 3000 4000 5000 6000 7000 8000 9000 10000 11000 12000 13000 14000 15000 16000 17000 18000 19000 20000 21000

Daljina gađanja (m)

Ver

ovat

no s

kret

anjn

e po

dal

jini (

Vd)

i po

pra

vcu

(Vp)

u (m

)

Vp AKR "N" Vd AKR

Vd AKR

Vd AKR

Vp AKR

Vd AKR "N"

Vp AKR "2KD"Vp AKR

77

Koke

lj, T.

i dr

., U

ticaj

aer

odin

amič

kih k

očni

ca n

a re

ntab

ilnos

t gađ

anja

pov

ršin

skih

cilje

va s

amoh

odni

m v

išece

vnim

lans

erom

rake

ta, p

p. 7

1–90

Upoređivanjem slika rasturanja dobijenih analizom podataka (slika 6), [2] i [3], pri gađanju sa LRSV, na različitim daljinama, dolazi se do pozna-tih zaključaka karakterističnih za nevođenu raketnu artiljeriju [8], koji se mogu dati sledećim stavovima.

– Na manjim daljinama gađanja (Dg) znatno je veće verovatno skre-tanje po daljini (Vd) u odnosu na skretanje po pravcu (Vp), ukoliko nema upotrebe pomenutih AKR.

– Odnos verovatnog skretanja po daljini i po pravcu nije postojan, već se menja sa promenom daljine Dg i to na sledeći način:

– verovatno skretanje po daljini (Vd) sa povećanjem daljine Dg se postepeno smanjuje;

– verovatno skretanje po pravcu (Vp) sa povećavanjem daljine Dg se postepeno povećava i na određenoj, najčešće maksimalnoj, Dg, izjed-načava se sa Vd (Vd=Vp).

– Slika rasturanja oblika elipse, koju definišu verovatna skretanja po pravcu i daljini u skladu sa Gausovim zakonom, s obzirom na navedeno ponašanje u funkciji daljine, različitog je oblika na pojedinim daljinama Dg. Zbog takvog promenljivog oblika i dimenzija slike rasturanja, izbor rentabilnog cilja za gađanje oruđem LRSV složen je analitički zadatak.

Upotreba AKR obezbeđuje da i na manjim dometima slika rasturanja bu-de proporcionalnija po pravcu i dometu, što znači da postoje dometi, (daljine gađanja), kod kojih je verovatno skretanje po pravcu i daljini približno isto.

Slika 7 – Zakoni rasturanja i uništenja za za top i raketni lanser

78

VOJN

OTE

HN

IČK

I GLA

SN

IK (M

ILIT

AR

Y T

EC

HN

ICA

L C

OU

RIE

R),

2011

, Vol

. LIX

, No.

3 Na slici 7 prikazan je uporedni odnos zakona rasturanja i uništenja cilja gađanog na istom dometu od 18 km, sa topom 130 mm M46 projektilom TF- M79 i sa oruđem LRSV 128 mm M77, raketom TF 128 mm M77 i na isti cilj pravougaonog oblika dimenzija 150 x 100 m. Ovo, naravno, nije opravdano sa aspekta rentabilnosti, ali služi za poređenje razmatranih veličina.

Sa slike se vidi koliko je puta na datoj daljini gađanja veća i drugači-ja slika ukupnog rasturanja za klasično i raketno artiljerijsko oruđe.

Izbor rentabilnog cilja za gađanje jednim raketnim oruđem LRSV 128 mm M77 [6] razmatran je za dejstvo po cilju trenutno-fugasnom ra-ketom 128 mm M77 sa upaljačem UTU M77, bez upotrebe AKR. Ovde će biti predstavljen jedan od praktičnih i krajnje pojednostavljen, idealizo-van model provere, šta je rentabilan artiljerijski cilj, onako kako se koristi za analizu u realnim rodovskim uslovima upotrebe. Model podrazumeva upotrebu tabličnih, artiljerijskih podataka, a ne precizne konstruktorske podatke, niti detaljne, matematičke, verovatne interpretacije. Dakle, neće se razmatrati elipsa pogodaka, već pravougaonici koji je opisuju kao ve-rovatni ciljevi na površini gađanja. Takođe, neće se razmatrati složene in-tegralne interpretacije odstupanja, odnosno verovatnih skretanja, već je-dinične elementarne površine sa konstantnim verovatnoćama usrednje-nim po Gausovom zakonu, u skladu sa njihovim rasporedom na uobiča-jenoj slici pogodaka. Pošto je dejstvo po cilju svrha gađanja, mora se po-ći od praktičnih zahteva koji proizilaze iz zakona uništenja cilja, bez anali-ze efikasnog radijusa dejstva bojeve glave, niti pak efekta preklapanja ra-dijusa njenog efikasnog delovanja. Iz tabličnih kriterijuma efikasno prekri-vene površine bojnim efektom, upotrebom navedenog broja raketnih pro-jektila palih na cilj, potrebno je približno proračunati kako zakoni rastura-nja pogodaka omogućavaju da se odredi najrentabilniji cilj. Zatim će se približno oceniti i uporediti da li je utrošak raketa veći sa upotrebom AKR ili bez upotrebe ovog mehanizma.

Prema teoriji gađanja [9], zakonom uništenja cilja za LRSV M77 bez AKR predviđeno je da na svakih 38 m širine i 20 m dubine cilja treba da padne po jedna raketa da bi cilj bio efikasno pokriven. Kada se uporede veličine skretanja koje opisuju rasturanje raketa po daljini sa veličinom elementarnog cilja u koji treba da upadne bar jedna raketa, duž daljine gađanja (slika 7) iz praktične artiljerijske statističke analize zaključuje se da bi u jednu dužinu rasturanja, 1Vd, površinskog cilja, trebalo da padne 4 do 15 pogodaka, zavisno od dometa, radi efikasnog prekrivanja bojnim dejstvom. Uočava se da su karakteristike rasturanja po daljini takve da je potreban veći utrošak raketa za ovakvu prekrivenost na manjim, nego na većim daljinama gađanja, pre svega zbog izdužene slike pogodaka, tj. nepovoljnog odnosa Vd i Vp. Iz toga se može zaključiti da je LRSV M77 rentabilnije, koristiti na maksimalnom dometu, gde će zbog navedenog svojstva i utrošak municije biti manji.

79

Koke

lj, T.

i dr

., U

ticaj

aer

odin

amič

kih k

očni

ca n

a re

ntab

ilnos

t gađ

anja

pov

ršin

skih

cilje

va s

amoh

odni

m v

išece

vnim

lans

erom

rake

ta, p

p. 7

1–90

Kada se uporede veličine rasturanja sa širinom elementarnog cilja (slika 7), i primeni princip jedne rakete na 38 metara širine skretanja, za-ključuje se da bi u jedan pojas slike rasturanja po pravcu širine 1Vp tre-balo da padne jedan do tri pogodaka, u skladu sa veličinama tabličnog Vp na tim dometima. Sintezom gornja dva stava dolazi se do zaključka da je na daljinama gađanja preko dve trećine dometa potrebno da u sva-ki deo slike rasturanja veličine 1Vd x 1Vp treba da padnu bar po četiri po-gotka da bi se uslov efikasnosti ispunio na celoj slici rasturanja.

Ako se kao jedinični cilj usvoji element slike 1Vd x 1Vp, sa najmanjom mogućom verovatnoćom broja padnih tačaka od 2%, pretpostaviće se da će za takav jedinični cilj biti potrebne bar četiri rakete da bi bio efikasno prekriven bojnim dejstvom, s obzirom na njegovu tabličnu veličinu za do-mete koji će se razmatrati. Dakle, suma svih ispaljenih raketa moraće da zadovolji broj svih elementarnih ciljeva, po Gausovom zakonu raspodele verovatnoće. Mereno duž dometa, postoje četiri pojasa ispred i četiri poja-sa iza cilja. Dakle, četvrtom pojasu širine koji ima osam elementarnih cilje-va verovatnoće pogotka 2%, potrebne su 32 rakete, što je samo 2% od ukupnog broja svih raketa upalih na cilj veličine 8Vd x 8Vp. Pošto je vero-vatnoća ove širine 2% da bi se u njoj obezbedio pad od 32 pogotka, po-trebno je realizovati Bp pogodaka, gde je: Bp=32/0,02=1600. Tada mora biti ispaljeno Np raketa, gde je: Np=Bp/0,997, tj., Np=1600/0,997=1605, u skladu sa verovatnoćom ukupne Gausove raspodele. Iz pristupa problemu postavlja se pitanje: Da li je rentabilan cilj za oruđe LRSV M77 jednak slici rasturanja pogodaka? Ovakva hipoteza nije uobičajena pri razmatranju efi-kasnosti artiljerijske vatre. Takvo gađanje je vrlo nerentabilno, pošto daje ogromnu gustinu vatre oko centra pogodaka.

Ipak, ona ima teorijski značaj kada se ispituju karakteristike raketa, tj. njihovo rasturanje uz hipotezu da je sumarna greška pripreme počet-nih elemenata (po pravcu i daljini) jednaka nuli. Kao što se vidi iz prime-ra, slika rasturanja tretiraće se uprošćeno kao pravougaonik, a ne kao elipsa, odnosno biće podeljena po principu mreže pravougaonika veličine 8Vd x 8Vp (slika 8) ili manjih. Postavljaju se hipoteze da rentabilni cilj ima dimenzije:

– (1) 8Vd x 8Vp, – (2) 6Vd x 6Vp, – (3) 4Vd x 4Vp i – (4) 2Vd x 2Vp

i ispituje po kojoj je od ovih hipoteza najpovoljniji koeficijenat iskorišćenja (Ki) raketa koji predstavlja odnos između utroška raketa za gađanje (Urg) i potrebnog broja pogodaka (Bp), kada bi se usvojila ravnomerna prekri-venost pogodaka po cilju navedena u prethodnom primeru.

U skladu sa normalnim Gausovim zakonom raspodele pogodaka po daljini i pravcu, za svaku od hipoteza o veličini cilja biće usvojena kao

80

VOJN

OTE

HN

IČK

I GLA

SN

IK (M

ILIT

AR

Y T

EC

HN

ICA

L C

OU

RIE

R),

2011

, Vol

. LIX

, No.

3 drugačija a takođe i odgovarajuća verovatnoća njegovog pogađanja (sli-ka 8 – veličina Vpog). Za svaku mrežnu dužinu (pojas širine po dometu), za 8Vd, 6Vd, 4Vd i 2Vd, broj raketa koje treba da upadnu u tu traku, na-veden po prethodnom modelu, deli se sa odgovarajućom verovatnoćom pogađanja koju Gausov zakon dodeljuje toj širini. Na taj način izračunato je koliko projektila treba da upadne u površine različitih veličina, usvojene kao rentabilno gađani ciljevi (tabela 1).

Slika 8 – Rentabilan cilj za oruđe LRSV M77

Rezultati proračuna po navedenim hipotezama prikazani su u tabeli 1.

Tabela 1

Hipoteze za odabir rentabilnog cilja za oruđe LRSV M77

Broj raketa po elementarnom cilju (Vd x Vp) dobijen po hipotezi Broj

hipoteze Utrošak raketa

Površina rentabilnog

cilja Vd x Vp (2) (3) (4)

(1) 1600 8 x 8 = 64 (1600 : 358) x 36 = 161 (1600 : 122) x 16 = 210 (1600 : 64) x 4 = 100

(2) 358 6 x 6 = 36 (358 : 358) x 36 = 36 (358 : 122) x 16 = 47 (358 : 64) x 4 = 22

(3) 122 4 x 4 = 16 (122 : 122) x 16 = 16 122 : 64) x 4 = 7.6

(4) 64 2 x 2 = 4 (64 : 64) x 4 = 4

Na osnovu podataka iz tabele može se zaključiti da se po trećoj hi-potezi, kada je cilj veličine 4Vp x 4Vd, postiže najveći koeficijent iskoriš-ćenja gađanja. To znači da ova hipoteza ima najveću rentabilnost, pa se može reći da je rentabilni cilj za oruđe LRSV M77 dimenzija 4Vd x 4Vp, a za dejstvo po njemu treba da se lansira 122 rakete, pri čemu je vero-vatnoća pogađanja takvog cilja je 67,24%. To znači da će u cilj upasti 82 od 122 ispaljene rakete zadovoljavajući uslov da u jedinične površine naj-manje verovatnoće upadnu bar četiri rakete.

81

Koke

lj, T.

i dr

., U

ticaj

aer

odin

amič

kih k

očni

ca n

a re

ntab

ilnos

t gađ

anja

pov

ršin

skih

cilje

va s

amoh

odni

m v

išece

vnim

lans

erom

rake

ta, p

p. 7

1–90

Oruđe LRSV 128 mm M77 ima tehničku karakteristiku da može za vrlo kratko vreme da lansira 64 rakete po jednom cilju. Kako su za ren-tabilni cilj potrebne 122 rakete, jedno oruđe neće moći jednovremeno da ostvari vatru po rentabilnom cilju, jer će morati da utroši drugo dopunsko vreme da još jednom napuni i lansira dopunskih 58 raketa do 122 renta-bilne. Zato je korisno utvrditi kolike su dimenzije rentabilnog cilja ako se lansiraju samo 64 rakete koje se nalaze na lanseru, a pri tom se koriste AKR. Iz sprovedenog razmatranja (tabela 1) vidi se da bi rentabilni cilj za utrošak od 64 rakete‚ sa koliko raspolaže lanser, imao dimenzije 2Vd x 2Vp, jer bi se rentabilnost realizovala sa brojem raketa sa kojima lanser raspolaže. Ova hipoteza izvedena je uz idealne pretpostavke o gađanju celokupne površine rasturanja i izvedenog jediničnog cilja na rentabilnom dometu, koji iznosi dve trećine od maksimuma.

Konstruktivno rešenje oruđu LRSV M77 obezbeđuje dva punjenja (jedno u lanseru a drugo u punjaču), a postojeća automatizacija omogu-ćava mu lansiranje raketa (po 32 komada iz svakog punjenja) sa istog vatrenog položaja za samo šest i po minuta. Navedeno konstruktivno re-šenje u suprotnosti je sa zahtevima izvođenja savremenih borbenih dej-stava, jer se oruđe (jedinica LRSV) nakon ispoljenog dejstva veoma lako otkriva i postaje ranjivo na kontrabatiranje. Navedeni nedostatak delimič-no se može prevazići upotrebom AKR kojima se obezbeđuje rentabilno gađanje na različitim daljinama bez dopunske pripreme.

Uticaj izbora AKR na rentabilnost gađanja Specifičnost LRSV, tj. njegove rakete M77, kada gađa ciljeve na raz-

ličitim dometima sa kombinacijom AKR znatno menja zaključke o kvalite-tu artiljerijske raketne vatre, pošto je slika rasturanja znatno drugačija ne-go pri gađanju bez AKR sa istim raketnim oruđem. Radi sagledavanja uti-caja izbora aerodinamičkih kočnica na rentabilnost gađanja razmatraće se međusobni uticaji između zakona rasturanja, zakona uništenja cilja, dimenzija rentabilnog cilja, broja ispaljenih projektila i raspored vatre po cilju. Sa aspekta borbene upotrebe, kao dopunski uticaji (slika 8) razma-trani su međusobni odnosi površina (dimenzija) prosečnog artiljerijskog cilja i rentabilnog cilja za gađanje oruđem LRSV, odnosi površina (dimen-zija) prosečnog artiljerijskog cilja i veličina tabličnih slika rasturanja pri gađanju oruđem LRSV, i utrošak raketa za uništenje cilja po metru kva-dratnom [11].

Navedeno razmatranje predstavlja osnovu za dalju analizu uticaja iz-bora aerodinamičkih kočnica na rentabilnost gađanja. Razmatrane su dve varijante, i to:

82

VOJN

OTE

HN

IČK

I GLA

SN

IK (M

ILIT

AR

Y T

EC

HN

ICA

L C

OU

RIE

R),

2011

, Vol

. LIX

, No.

3 Prva – kada se sa istog vatrenog položaja iz istog oruđa (pod istim uslovima) gađa cilj sa različitim tabličnim uglom (elevacijom) na istoj daljini gađanja, a te trajektorije su posledica izbora kombinacija AKR (slika 4 i slika 10).

Druga – kada se sa istog vatrenog položaja iz istog oruđa (pod istim uslovima) gađa cilj sa istim tabličnim uglom (elevacijom) na različitim daljinama gađanja, a te daljine su posledica izbora kombinacija AKR (slika 3 i slika 11).

Na osnovu brojnih grafičkih podataka i podataka iz Tablica gađanja oruđa [2] (slika 4 i tabela 2) zaključuje se da je na određenim daljinama gađanja moguće sa istog vatrenog položaja istim oruđem (pod istim uslo-vima) gađati cilj sa različitim tabličnim uglom (elevacijom) na istoj daljini gađanja, uz slobodu izbora položaja AKR. Naravno, uslovi gađanja sa AKR nemaju na ekvivalentnim dometima ista verovatna skretanja po pravcu i daljini, kao i gađanja bez upotrebe AKR [2]. Bez obzira na to što se radi o istom dometu, jedinični cilj veličine 1Vd x 1Vp za različite kom-binacije AKR-a i bez AKR-a neće biti isti.

Slika 9 – Rentabilan cilj za oruđe LRSV M77 i utrošak raketa

To znači da minimalni broj raketa koji treba da upadne u najnepo-voljniju zonu veličine 1Vd x 1Vp, čija je verovatnoća samo 2%, može biti veći ili manji od četiri rakete. Ovo zavisi od toga koliko je za svaku kombi-naciju AKR jedinična površina veća ili manja od razmatrane. Karakteri-stično je da na rentabilnom dometu koji iznosi dve trećine od maksimu-

83

Koke

lj, T.

i dr

., U

ticaj

aer

odin

amič

kih k

očni

ca n

a re

ntab

ilnos

t gađ

anja

pov

ršin

skih

cilje

va s

amoh

odni

m v

išece

vnim

lans

erom

rake

ta, p

p. 7

1–90

ma, upotreba AKR-a uvek smanjuje jedinično verovatno skretanje po pravcu Vp i daljini Vd. U daljem postupku biće razmatrana količina is-paljenih raketa, bez uzimanja u obzir njihovog potrebnog broja u odno-su na navedeno smanjenje. Čak i u ovakvim uslovima pokazaće se ve-ća rentabilnost upotrebe AKR-a, zbog smanjenja ukupne veličine cilja.

Tabela 2 Uticaj položaja AKR na odabir rentabilnog cilja na istoj daljini gađanja

i različitim tabličnim uglovima za oruđe LRSV M77

Stvaran uticaj položaja AKR, sa aspekta borbene upotrebe, direktno se odražava na dimenzije rentabilnog cilja za oruđe LRSV (slika 10). Potreban broj projektila (N) za izvršenje zadatka [7], pri istoj (željenoj) verovatnoći po-gađanja (Vpog=67,24%) rentabilnog cilja dimenzija 4Vd x 4Vp, a u zavisno-sti od tablične slike rasturanja (položaja AKR) izračunava se po formuli

31044××

=Vpog

VpVdN (1)

uz pretpostavku da se gađa najpovoljniji položaj cija na zemljišnoj površi-ni kada se dejstvom jedne bojne glave može prebrisati površina od pribli-žno 1000 m2.

Pri gađanju na istoj daljini gađanja i različitim tabličnim uglovima, u zavisnosti od položaja aerodinamičkih kočnica raketa (AKR), potreban broj projektila (N) za izvršenje zadatka je:

e) sa otvorene četiri aerodinamičke kočnice rakete (AKR u položaju 4K)

raketaVpog

VpVdN 79619,784,672

56459444≅=

×××=

×= 103

f) sa otvorene dve duže aerodinamičke kočnice rakete (AKR u polo-žaju 2KD)

raketaVpog

VpVdN 90303,904,672

55469444≅=

×××=

×=

84

VOJN

OTE

HN

IČK

I GLA

SN

IK (M

ILIT

AR

Y T

EC

HN

ICA

L C

OU

RIE

R),

2011

, Vol

. LIX

, No.

3 g) sa otvorene dve kraće aerodinamičke kočnice rakete (AKR u po-ložaju 2KK)

raketaVpog

VpVdN 159905,1584,672

534126444≅=

×××=

×=

h) sa zatvorenim aerodinamičkim kočnicama rakete (AKR u položaju N)

raketeVpog

VpVdN 193956,1924,672

534153444≅=

×××=

×=

Slika 10 – Dimenzije rentabilnog cilja za oruđe LRSV M77 u zavisnosti od položaja AKR

na istoj daljini gađanja i različitim tabličnim uglovima

Sa slike 10 i na osnovu proračuna vidi se da prilikom gađanja na is-toj daljini koja je omogućena izborom bilo koje kombinacije AKR, pri istoj verovatnoći pogađanja, slika rasturanja se drastično smanjuje u korist položaja AKR „4K“. Takođe, potreban broj projektila (Np) za izvršenje za-datka je samo 79 raketa u odnosu na položaj AKR „N“ (193 rakete). Od-nos površina rentabilnog cilja dimenzija 4Vd x 4Vp za AKR „N“ koji je PC= 129744 m2 i AKR „4K“ koji je PC = 52864 m2, dakle 2,45 puta je ma-nji pri gađanju sa sve četiri aerodinamičke kočnice.

To je približno jednako odnosu potrebnog broja projektila za izvršenje vatrenog zadatka pri gađanju bez AKR „N“. Tada je potrebno Np = 193 ra-

85

Koke

lj, T.

i dr

., U

ticaj

aer

odin

amič

kih k

očni

ca n

a re

ntab

ilnos

t gađ

anja

pov

ršin

skih

cilje

va s

amoh

odni

m v

išece

vnim

lans

erom

rake

ta, p

p. 7

1–90

kete u odnosu na gađanje sa maksimalno otvorenim AKR „4K“, gde je Np = 79 raketa. Dakle, odnos je isti i iznosi 2,45 puta manje raketa. Za-ključuje se da, u skladu sa borbenim mogućnostima, treba koristi položaj AKR „4K“, na ispaljenim raketama kao rentabilnu meru gađanja.

Važno je uočiti i sledeće efekte koji nisu detaljnije razmatrani. Ukup-ni cilj koji je rentabilan za gađanje je oko 2,45 puta manji pri upotrebi AKR, ali je za njega potrebna i manja gustina vatre od četiri rakete po najnepovoljnijoj jediničnoj površini. To znači da pored korelacije ukupnog broja raketa prema ukupnoj površini cilja, treba izmeniti i početne hipote-ze o tome koliko raketa treba da prekrije jediničnu površinu, 1Vd x 1Vp. Pošto je i ova veličina u korelaciji 2,45, to će se za istu gustinu vatre još jednom prepoloviti potreban broj raketa. Ako se umesto četiri rakete po jediničnoj površini sada usvoji 2,45 puta manji broj raketa tj., 1,63 rakete, odnosno približno dve rakete, novi broj raketa za svaku od napred raz-matranih opcija biće duplo manji. Dakle, upotrebom AKR-a rentabilnost se povećava po dva osnova, a samo zbog smanjenja verovatnog skreta-nja po pravcu Vp i po dometu Vd. Prvi osnov je, zbog smanjenja dimenzi-ja površinskog cilja, a drugi, zbog smanjenja gustine vatre po jediničnoj površini.

Tabela 3 Uticaj položaja AKR na različitim daljinama gađanja i istom tabličnim uglovima na odabir

rentabilnog cilja za oruđe LRSV M77

Slika 11 – Dimenzije rentabilnog cilja za oruđe LRSV M77 u zavisnosti od položaja AKR na različitim daljinama gađanja pod istom tabličnim uglom

86

VOJN

OTE

HN

IČK

I GLA

SN

IK (M

ILIT

AR

Y T

EC

HN

ICA

L C

OU

RIE

R),

2011

, Vol

. LIX

, No.

3 Primenom izraza (1), pri gađanju na različitim daljinama gađanja ali pri istom tabličnom uglu, pri istoj verovatnoći pogađanja, u zavisnosti od položaja aerodinamičkih kočnica raketa (AKR), potreban broj projektila (N) za izvršenje zadatka je:

a) sa otvorene četiri aerodinamičke kočnice rakete (AKR u položaju 4K)

raketaVpog

VpVdN 81142,814,672

62455444≅=

×××=

×=

b) sa otvorene dve duže aerodinamičke kočnice rakete (AKR u polo-žaju 2KD)

raketеVpog

VpVdN 92468,90674,672

55458444≅=

×××=

×=

c) sa otvorene dve kraće aerodinamičke kočnice rakete (AKR u po-ložaju 2KK)

raketaVpog

VpVdN 170851,1694,672

86483444≅=

×××=

×=

d) sa zatvorenim aerodinamičkim kočnicama rakete (AKR u položaju N)

raketаVpog

VpVdN 210255,2104,672

94494444≅=

×××=

×=

Kao i u prethodnim slučajevima i ovde je usvojena ista gustina vatre, tj. četiri rakete. Ukupan broj ispaljenih raketa biće još manji od navede-nog pod a) do d), proporcionalno smanjenju površine jediničnog cilja 1Vd x 1Vp u korelaciji sa normativom efikasne površine za dejstvo jednom ra-ketom [9], [10], [12], [13]. Taj broj nije razmatran u ovom delu rada, ali se lako može odrediti ako se na svakom dometu izračuna jedinični cilj i njegova površina kada se gađa bez kočnica, i uporedi sa repernim bro-jem raketa od (4) pa zatim uporedi sa referentnom površinom pri gađanju sa kočnicama AKR, na tom istom dometu. Takva studija pokazala bi veo-ma povoljne rezultate u smislu još većeg smanjenja broja raketa i dopri-nosa rentabilnom gađanju upotrebom AKR.

Zaključak Na osnovu izvršene analize i proračuna uticaja izbora aerodinamič-

kih kočnica (AKR) na rentabilnost gađanja artiljerijskih površinskih ciljeva samohodnim višecevnim lanserom raketa (LRSV), dolazi se do sledećih zaključaka u vezi sa činjenicama o borbenoj efikasnosti i rentabilnosti po-trošnje raketa.

87

Koke

lj, T.

i dr

., U

ticaj

aer

odin

amič

kih k

očni

ca n

a re

ntab

ilnos

t gađ

anja

pov

ršin

skih

cilje

va s

amoh

odni

m v

išece

vnim

lans

erom

rake

ta, p

p. 7

1–90

– Brzina reagovanja na različitim dometima za tzv. gađanje po dubi-ni istim rafalom moguće je upotrebom AKR-a sa minimalnom potrošnjom municije, ali samo na određenim daljinama gađanja.

– Pri gađanjima na istom dometu upotreba AKR-a obezbeđuje rafalu minimalnu potrošnju raketa izborom optimalnih trajektorija po maksimalnoj visini leta, što obezbeđuje prelet preko prepreka različitih visina. Ovo je po-sebno važno, uz činjenicu da je potrošnja raketa i do dva i po puta manja na istoj daljini. Ako gustina vatre po površinskom cilju ne zahteva potpuni rafal, smanjiće se broj rakete upotrebom AKR-a i vreme izvršenja zadatka, što je posebno važno za dužinu boravka oruđa na vatrenom položaju.

– Uticaj položaja AKR na odabir rentabilnog cilja za oruđe LRSV M77 je veoma velik. Pri dejstvu na istoj daljini gađanja različitim tabličnim uglovima poželjno je koristi položaj AKR „4K“.

– Pri dejstvu na različitim daljinama gađanja pod istom tabličnim uglom neophodno je pronaći optimalno rešenje između dimenzija renta-bilnog cilja, položaja AKR i daljine gađanja.

– Oruđem LRSV M77 (u zavisnosti od položaja AKR) nije rentabilno gađati ciljeve koji se nalaze na daljinama manjim od dve trećine dometa.

– Nezavisno od uticaja izbora AKR, vatrene mogućnosti oruđa zavi-se od tablične preciznosti (rasturanja), tačnosti pripreme početnih eleme-nata za gađanje, oblika i karakteristika cilja i efekta neutralisanja koji se želi postići određenim dejstvom bojne glave.

Literatura [1] Pravilo Lanser raketa samohodni višecevni 128 mm M77, Uprava artilje-

rije, VIZ, BG, 1998. [2] Privremene tablice gađanja za LRSV-128 mm M77, UA-193, Beograd, 1989. [3] Artiljerijsko pravilo gađanja, Uprava artiljerije, Vojna štamparija, Beo-

grad, 1991. [4] Tablice gađanja za Top 130 mm M46, Uprava artiljerije, VIZ, 1984. [5] Kokelj, T., Priprema i izvršenje artiljerijskih bojnih gađanja sa višecev-

nim bacačem raketa 128 mm M-63 ’PLAMEN’– skripta, Vojna štamparija, Kruše-vac, 1997.

[6] Kokelj, T., Priprema i gađanje samohodnim višecevnim lanserom raketa 128 mm M77 ’OGANj’– skripta MO VA, Vojna štamparija, Beograd, 2009.

[7] Kokelj, T., Zbirka rešenih zadataka iz Teorije artiljerijskog gađanja, UA-225, Vojna knjiga 1160, VIZ, Beograd, Ševac, 1999.

[8] Milinović, M., Osnovi projektovanja raketa i lansera, Univerzitet u Beo-gradu, Mašinski fakultet, Beograd 2002.

[9] Živanov, Ž., Teorija gađanja, udžbenik za vojne škole i artiljerijske jedi-nice, UA-216, VIZ Beograd, 1979.

[10] Sekulović, J. D., Đurković P. V., Milošević B. M., Pozicioniranje, orijen-tisanje i određivanje daljine do cilja na samohodnom višecevnom raketnom lan-

88

VOJN

OTE

HN

IČK

I GLA

SN

IK (M

ILIT

AR

Y T

EC

HN

ICA

L C

OU

RIE

R),

2011

, Vol

. LIX

, No.

3 sirnom sistemu korišćenjem GPS i elektronskih karata, Vojnotehnički glasnik, vol. 58, broj 3, pp. 32-46, ISSN 0042-8469, UDC 623+355/359, Beograd 2010.

[11] Ćuk, V. D., Korekcija putanje žiroskopski stabilisanog projektila prime-nom proporcionalne navigacije, Vojnotehnički glasnik (Military Technical Courier), vol. 58, broj 1, pp. 5-12, ISSN 0042-8469, UDC 623+355/359, Beograd 2010.

[12] Holclajtner, S. M., Jeremić, M. O., Milinović P. M., Simulacija rafala vi-šecevnog bacača raketa, Vojnotehnički glasnik (Military Technical Courier), vol. 58, broj 2, pp. 5-25, ISSN 0042-8469, UDC 623+355/359, Beograd 2010.

[13] Kokelj, T., Regodić, D., Tačnost potpune pripreme početnih elemenata posrednog gađanja, Vojnotehnički glasnik (Military Technical Courier), vol. 53, broj 2, pp. 140-156, ISSN 0042-8469, UDC 623+355/359, Beograd 2005.

COST-EFFECTIVENESS CRITERION FOR OPTIMAL FIRING AT SURFACE TARGETS BY MLRS UNGUIDED ROCKETS WITH BALLISTIC AERODYNAMIC BRAKES

FIELD: Mechanical engineering, Mathematics

Summary:

A problem of selecting an artillery target while firing from a multiple launch rocket system (MLRS) is not considered frequently in literature. A solution to that problem involves a good agreement among many ele-ments such as shooting dispersion law of distribution, destruction target laws, dimensions of target, and the rate of fire. In this paper, the problem is discussed only for a 128 mm multiple launch rocket system (MLRS) M77, known as "OGANJ”, with an unguided wrap around low-spin stabili-zed rockets with deflectors - aerodynamic brakes for ballistic trajectory control. The paper considered the advantages and disadvantages of the brakes in live fire using the proximity artillery service methodology.

Introduction

For the realization of artillery support tasks, the MLRS OGANJ M77 uses a special HEF, 128 mm unguided rocket, model M77, desig-ned with properties not similar to ammunition solutions in former Eastern Armies of the GRAD type MLRS. In order to deliver fast and effective ripple fire to different ranges from the same mounting and to same ranges but along different trajectories, system designers have used ballistic aerodynamic brakes, integrated on the supporting ring of the rocket fins, in a form of programmable air interceptors. The system consists of two short and two long interceptors, i.e. air obstacles, used in pairs when opened, at the beginning and during the rocket flight. The mission is possible by using two short or two long or four short and long interceptors, for a group of rockets in the ripple. During the ungui-ded rocket flight, there are different ballistic trajectories for a group of fired rockets. The interceptor combination is activated from the cabin of

89

Koke

lj, T.

i dr

., U

ticaj

aer

odin

amič

kih k

očni

ca n

a re

ntab

ilnos

t gađ

anja

pov

ršin

skih

cilje

va s

amoh

odni

m v

išece

vnim

lans

erom

rake

ta, p

p. 7

1–90

the self-propelled launching vehicle by a special mechanism for mec-hanical brakes, by a remote control. The interceptors take position af-ter the rocket leaves the launching tube. Before firing, the brake setting is done based on the given range, the battlefield terrain shape and the firing tables for indirect fire. Ballistic aerodynamic brakes have a similar function in the rocket artillery as powder charges have in the classic ar-tillery when gun –howitzers are used. The difference is that aerodyna-mic brakes perform their function along the whole trajectory while powder charges effect is constrained only to initial velocity. This mec-hanism in low-spin stabilized unguided rockets enables different tra-jectories by height and by range from the same launching position.

Methodology of the cost-effectiveness criterion for firing at surface targets

Surface target dimensions should be related to dispersion proba-bility and rocket accuracy in the MLRS ripple fire. This is the initial con-dition for the cost-effectiveness criterion evaluations for artillery fire with rockets designed with aerodynamic brakes. The ratio between the dispersion probability by range and the dispersion probability by direc-tion is the function of range, and for this type of rockets it is also the function of types and a number of aerodynamic brakes during flight. Using air brakes, it is possible to achieve approximately the same dis-persion probability in two directions around the target point, by range and by direction. This means a circular shape of dispersion, which is very important for firing efficiency at small ranges. The paper presents one complete simplified proximity model for efficient consumption of ammunition used for surface targets. The efficient consumption of roc-kets in riple fire is compared for ranges where rockets have optimal performances, and where they can be used with and without aerodyna-mic brakes. The model takes data from artillery firing tables, without using detailed manufacturers data and without the theory of accuracy probability estimations and calculations. This model is the basis for further detailed analyses of aerodynamic effects of brakes of the inter-ceptor type on artillery firing errors, as well as for the cost-effective-ness criterion in artillery rocket ripple fire. The paper considered the practical use of two models of aerodynamic brakes in MLRS live fire.

Effects of aerodynamic brakes on the cost-effectiveness criterion

In the first case, a fixed mounting position and fixed target hori-zontal ranges are used, realized by a combination of various elevation range angles, and aerodynamic brakes during a rocket flight. This case achieves different trajectories for the same ranges. This case is ap-plied for surmounting different heights of obstacles on the terrain and also for confusing enemy radars. This method provides the OTOT (on time on target) method of firing by using the battery organization of rip-ple fire from different launchers with an appropriate fire control system.

90

VOJN

OTE

HN

IČK

I GLA

SN

IK (M

ILIT

AR

Y T

EC

HN

ICA

L C

OU

RIE

R),

2011

, Vol

. LIX

, No.

3 In the second case, the same mounting position and the same elevation angle are used, but surface targets are distributed at different ranges, from the minimum to the maximum range, in four groups. The ranges are chosen by using aerodynamic brakes, arming their inter-ceptors before fire.

Conclusions

Based on the previous analysis of air brakes efficiency, applied on unguided rockets, the following conclusions can be derived.

Fast live ripple fire at different ranges with the same ripple charge of a launcher is possible by using aerodynamic brakes with the mini-mum consumption of rockets while firing at surface targets. That is possible only at the given ranges optimally chosen from the firing ta-bles. This case is not recommended for the optimum usage of aerodi-namic brakes combination, because it is necessary to find out an opti-mum solution between target dimensions, dispersion and ranges, for an optimum arming of interceptors - air brakes on the rocket.

Firing at same ranges with variable trajectories and their optimum heights provides 2.5 times less consumption of rocket ammunition for the same range than firing with rockets without breaks. This procedure needs additional time for launcher elevation changes. The best posi-tion of aerodynamic brakes for this case is 4k, which means four inter-ceptors opened during flight. It is not recommended, from the cost-ef-fectiveness criterion, to fire at targets at the ranges shorter than 2/3 of the maximum range. All applications of aerodynamic brakes promise new research into the old idea of how to improve ripple fire of unguided MLRS, dictated on the battlefield by firing time conditions expressed in the atttitude: fire as fast as possible. Important possibilities in further research have to be considered in the light of new fire control achieve-ments, that is what we can get if the method OTOT can be applicable in the sequence ripple fire by using aerodynamic brakes and the auto-matic elevation changes concept. Further research will give the an-swers. Key words: unguided rocket, artillery, aerodynamic brakes, MLRS, fi-ring, firing errors, surface target

Datum prijema članka: 12. 05. 2009. Datum dostavljanja ispravki rukopisa: 06. 10. 2010. Datum konačnog prihvatanja članka za objavljivanje: 08. 10. 2010.