T. C. YÜZÜNCÜ YIL ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ ARKEOLOJİ ANABİLİM DALI

URARTU SİLAHLARI: KILIÇ, HANÇER VE

BIÇAKLAR

DOKTORA TEZİ

Hanifi BİBER

VAN–2005

T. C. YÜZÜNCÜ YIL ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ ARKEOLOJİ ANABİLİM DALI

URARTU SİLAHLARI: KILIÇ, HANÇER VE

BIÇAKLAR

DOKTORA TEZİ

Hazırlayan Hanifi BİBER

2. Danışman Doç. Dr. Ünsal YALÇIN

Danışman Prof. Dr. Veli SEVİN

VAN–2005

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ ......................................................................................................... IV

KISALTMALAR............................................................................................ VI

1. GİRİŞ : ....................................................................................................... 1

1.1. KONUNUN ÖNEMİ VE AMACI : ............................................................................................. 1

1.2. KAYNAK VE ARAŞTIRMALAR : ............................................................................................ 2

1.3. YÖNTEM VE DÜZEN: ................................................................................................................ 5

1.4. TERMİNOLOJİ :........................................................................................................................ 10 1.4.1. KILIÇ : .................................................................................................................................. 10 1.4.2 HANÇER : ............................................................................................................................. 12 1.4.3. BIÇAK : ................................................................................................................................ 12

2. ANAHATLARIYLA KILIÇ VE HANÇERLERİN YAKIN DOĞU’DAKİ GELİŞİMİ : ................................................................................................... 14

3. KATALOG : ............................................................................................. 24

3.1. KILIÇLAR : ................................................................................................................................ 25

3.2. HANÇERLER :........................................................................................................................... 94

3.3. BIÇAKLAR :............................................................................................................................. 100

3.4. KINLAR : .................................................................................................................................. 136

4. TİPOLOJİ : ............................................................................................ 156

4.1. KILIÇLAR : .............................................................................................................................. 156 I. TİP : KABZASI FLANŞLI ÇİFT AĞIZLILAR: ....................................................................... 156 II. TİP : KABZASI ÇERÇEVELİ ÇİFT AĞIZLILAR: ................................................................ 157 III. TİP : MAKARA KABZALI ÇİFT AĞIZLILAR:................................................................... 157 IV. TİP : KABZASI DÖKÜM KAPLAMALI ÇİFT AĞIZLILAR: ............................................. 158 V. TİP : GENİŞ NAMLULU ÇİFT AĞIZLILAR:........................................................................ 158 VI. TİP : KABZASI FLANŞLI TEK AĞIZLILAR: ..................................................................... 158

4.2. HANÇERLER :......................................................................................................................... 159 I. TİP : HİLAL TEPELİKLİLER: ................................................................................................. 159 II. TİP : FLANŞLI KABZALILAR: ............................................................................................. 159

4.3. BIÇAKLAR:.............................................................................................................................. 159 I. TİP : DÜZ SAPLILAR: ............................................................................................................. 159 II. TİP : KAVİSLİ- KAMBUR SIRTLILAR: ............................................................................... 160

III

III. TİP : SAP DEMİRLİLER: ...................................................................................................... 160 IV. TİP : OVAL ASMA HALKALILAR: .................................................................................... 160 V. TİP : ORAK FORMLULAR: ................................................................................................... 161

4.4. KINLAR: ................................................................................................................................... 161 I.TİP : KIN PABUCU PARALEL KENARLILAR: ..................................................................... 161 II. TİP : KIN PABUCU ÜÇGENİMSİ FORMLULAR: ............................................................... 161 III. TİP : SİLİNDİRİK FORMLULAR: ........................................................................................ 161

5. DEĞERLENDİRME : ............................................................................. 163

5.1. TİPOLOJİK DEĞERLENDİRME: ........................................................................................ 164

5.2. METALURJİK DEĞERLENDİRME: ................................................................................... 173

5.3. TARİHLENDİRME: ................................................................................................................ 175

6. SONUÇ.................................................................................................. 180

7. KAYNAKLAR : ...................................................................................... 183

8. ÖZET ..................................................................................................... 193

9. SUMMARY ............................................................................................ 194

10 ÇİZİM LİSTESİ...................................................................................... 195

11. RESİM LİSTESİ ................................................................................... 200 LEVHALAR

IV

ÖNSÖZ Köklü kültür birikimine sahip bir millet, güçlü bir ekonomi ve güçlü silahlarla

donatılmış bir ordu, devlet olabilmenin temel şartlarıdır. Bu, bugün olduğu gibi eski

çağ için de geçerli olmuştur.

Hele, uluslararası hukukun olmadığı, demokrasinin adının bile geçmediği

Eski Ön Asya dünyasında, güçlü ve düzenli bir ordu bu şartların başında gelmiştir.

Devlet ekonomisinin, her yıl düzenli olarak tekrarlanan askeri seferlerden sağlanan

ganimetler ve egemenlik altına alınan daha güçsüz devletlerden elde edilen yıllık

vergilerle düzenlendiği bu tür sistemlerin başlıca güvencesi hep ordu olmuştur. Bu

orduların sahip oldukları silahların daha etkin kullanılabilir ve daha sağlam olmaları

yönündeki arayışlar ise teknolojinin gelişmesine katkı sağlamıştır. Bu olgu

değişmeden günümüze değin ulaşmıştır.

Henüz ateşli silahların kullanılmaya başlanmadığı Demir Çağ savaşlarında

yakın savaş silahları çok önemli bir yere sahipti.

M. Ö. 9.- 7. yüz yıllar arasında, başkent Tuşpa (bu gün Van Kalesi) merkezli

bir devlet olarak Eski Ön Asya coğrafyasında boy göstermiş Urartular devlet

olabilmeyi, hiç şüphesiz güçlü ordular ve bu orduların kullandığı üstün silahlara

borçludurlar.

Urartular yaklaşık 50 yıldan beri çok çeşitli yönleriyle araştırılmaktadır.

Ancak onların, saldırı silahlarından kılıç ve hançerler, henüz hiç araştırılmamış bir

konu olarak ortada durmaktadır.

Bu nedenle tez konusu olarak, Urartu eserleri arasında önemli bir yere sahip

olmakla birlikte, hak ettiği ilgiyi görememiş kılıç, hançer ve bıçaklar seçilmiştir.

Çalışmamız Urartu kılıç, hançer ve bıçakları konusundaki bilgi eksikliğini kısmen

gidermek ve Urartu kültürünün bu yönünün daha iyi tanınmasına katkı sağlamayı

amaçlamaktadır.

“Urartu Silahları: Kılıç, hançer ve bıçaklar” konusunu çalışmamızı öneren, bu

tezin her aşamasında bilgi ve deneyimlerini benimle paylaşan, kaynak temininde

hiçbir yardımı esirgemeyen çok değerli danışman hocam Prof. Dr. Sayın Veli

SEVİN’e en içten saygı ve şükranlarımı sunarım.

V

İncelenen silahların teknik analizlerinin yapılmasına olanak sağlayan ve

sonuçlarının yorumlanmasında bize yol gösteren, Bochum Bergbau Müzesi’nden,

teknoloji danışmanı hocam Doç. Dr. Sayın Ünsal YALÇIN’a teşekkür ederim.

Müzelerdeki çalışmalarımız esnasında gösterdikleri yakın ilgi ve yardımlar

için; Van Müze Müdür Vekili A. Mete TOZKOPARAN’a, Müze Araştırmacısı U.

Emre KÖSE’ye, Erzurum Müze Müdürü Mustafa ERKMEN ve arkeolog Gülper

ARGUN’a, Elazığ Müzesi’nden arkeolog Serdar OKUR ve Müze Araştırmacısı

Gülsüm AYTAÇ’a, Malatya Müzesi’nden Müze Araştırmacısı Necdet KELEŞ’e,

Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi’nden arkeolog Zehra TAŞKIRAN’a ve

İstanbul Arkeoloji Müzesi’nden Müdür Yardımcısı Zeynep KIZILTAN ile arkeolog

Yaşar ANILIR’a , Sadberk Hanım Müzesi Müdürü Çetin ANLAĞAN ve arkeolog

Tanju ANLAĞAN’a, ayrıca özel koleksiyonunda çalışmamıza izin veren

koleksiyoner Haluk PERK’e minnet borçluyum.

Müze çalışmalarımıza yaptıkları destek ve her türlü yardımlarından dolayı

Yrd. Doç. Dr. Rafet ÇAVUŞOĞLU’na, katalogda yer alan silahların çizimlerini

gerçekleştiren arkeolog (M. A.) Asena KIZILARSLANOĞLU’na, çizimlere katkı

yapan Arş. Gör. (M. A.) Davut YİĞİTPAŞA’ya, yardımlarını gördüğüm tüm bölüm

elemanlarımıza, ayrıca çalışmalarım boyunca bana sabır ve anlayış gösteren aileme

teşekkür ederim.

Hanifi BİBER

VAN-2005

VI

KISALTMALAR Abramishvili 2003 : Rostom Abramishvili, “Towards Dating The Remains of The

Late Bronze Age And of The Period of Wide Adoption of Iron,

Discovered at The Samtavro Brial Ground”, Problems of

Caucasian Bronze-Iron Age Archeology, Tiflis, 2003, 12-26.

a.g.e. : Adı geçen eser

a.g.m. : Adı geçen makale

a. y. : Aynı yazar

Belli 1996 : Oktay Belli, “1994 Yılı Aşağı ve Yukarı Anzaf Urartu

Kaleleri Kazısı”, XVII. Kazı Sonuçları Toplantısı-I Ankara,

1996, 379-408.

Belli 1998 : Oktay Belli, : Anzaf Kaleleri ve Urartu Tanrıları, İstanbul,

1998.

Belli ve bşk. : Oktay Belli- Ali Dinçol-Belkıs Dinçol, “Royal Inscriptions of

Bronze Artifacts from the Upper Anzaf Fortress at Van”,

Anatolica XXX, 2004, 1-14

Bilgi 2002 :Önder Bilgi, “Vehbi Koç Vakfı Sadberk Hanım Müzesi

Tarafından Yeni Elde Edilen Metal Silahlar/Recently Acquired

Metal Weapons by the Vehbi Koç Foundation Sadberk Hanım

Museum”, Palmet IV, (Sadberk Hanım Müzesi Yıllığı),

İstanbul, 2002.

Bilgi 2004 : Önder Bilgi, “Pre-Classical Age/Klasik Çağ Öncesi”,

Anatolia, Cradle of Castings-Anadolu, Dökümün Beşiği,

İstanbul, 2004, 47-112.

bkz. : Bakınız

cm. : Santimetre

Çilingiroğlu 1997 : Altan Çilingiroğlu, Urartu Krallığı, Tarihi ve Sanatı, İzmir

1997

Çiz. No : Çizim no

E. D. Ç. : Erken Demir Çağ

VII

Ed. Fak. : Edebiyat Fakültesi

Env. No : Envanter no

Gen. : Genişlik

İ. T. Ç. : İlk Tunç Çağ

Kleiss 1988 : Wolfram Kleiss, “Die Kleinfunde”, Bastam II, Ausgrabungen

in den Uraträischen Anlagen 1977-1978, (Yay. Haz., Wolfram

Kleiss), Berlin, 1988, 155-164.

König I : Friedrich Wilhelm König, Handbuch der Chaldischen

Inschriften I, Graz, 1955.

König II : Friedrich Wilhelm König, Handbuch der Chaldischen

Inschriften II, Graz, 1957.

Krş. : Karşılaştırınız

Martirosyan 1964 : A. Arutjun Martirosyan, Armeny v Epokhv Bronzy Rannego

Zheleza, Erevan, 1964.

Mev. : Mevcut

M. Ö. : Milattan önce

m. : metre

O. D. Ç. : Orta Demir Çağ

O. T. Ç. : Orta Tunç Çağ

Piotrovski 1955 : Boriss B. Piotrovski, Karmir-Blur-III, Archeologičeskie

Raskopki v Armenii, No.5, Erevan, 1955.

Piotrovski 1969 : Boriss B. Piotrovski, The Ancient Civilization of Urartu,

(Çev.: James Hogarth), Geneva, 1969.

Piotrovski 1970 : Karmir-Blur,Leningrad, 1970.

Res. No.: : Resim no

Sevin 2003a : Veli Sevin, Eski Anadolu ve Trakya. Başlangıcından Pers

Egemenliğine Kadar, İstanbul, 2003.

Sevin 2003b : Veli Sevin, Anadolu Arkeolojisi, (3. baskı), İstanbul, 2003.

Sevin ve bşk. : Veli Sevin- Aynur Özfırat-Ersin Kavaklı, “1997-1998

Van/Altıntepe Urartu Nekropolü Kazıları”, 21. Kazı Sonuçları

Toplantısı-1, Ankara, 2000, 421-434.

Uz. : Uzunluk

VIII

Wartke 1990 : Ralf-Bernhard Wartke, Toprakkale. Untersuchungen zu den

Metallobjektin im Vorderasiatischen Museum zu Berlin,

Berlin, 1990.

Wartke 1991 :Ralf-Bernhard Wartke, “Production of Iron Artifacts”, Urartu.

A Metalworking Center in the First Millennium B.C.E., (Yay.

Haz.: Rivka Merhav), Jerusalem 1991, 321-331

Wartke 1993 :Ralf-Bernhard Wartke, Uratu das Reich am Ararat, Mainz,

1993.

y. : Yaklaşık

Yay. Haz. : Yayına hazırlayan

Yıldırım 1989 : Recep Yıldırım, “Elazığ Müzesinde Bulunan Birkaç Urartu

Kılıcı”, Fırat Üniveritesi Dergisi (Sosyal Bilimler), 1989, 3,

279-288.

Yıdırım 1991 : “Urartian Belt Fragments from Burmageçit, Now on Display

in Elazığ Museum”, Anatolian Iron Ages-II, (Yay. Haz.: A.

Çilingiroğlu-D. H. French), Oxford, 1991, 131-148.

YYÜ. : Yüzüncü Yıl Üniversitesi

1

1. GİRİŞ :

1.1. KONUNUN ÖNEMİ VE AMACI : İnsanoğlunun var oluşundan bugüne kadar yaşamında barınma, yeme-içme,

ibadet, eğlenme v.b. hep bazı vazgeçilmezleri olmuştur. Kendini savunma ya da savaş da bu vazgeçilmezlerden biridir. Bu olgunun sonucu olarak silahlar onun yaşamı boyunca hep var olagelmiştir.

Başlangıçta, doğada kolaylıkla bulunan taş, ağaç v.b. malzemelerden üretilen basit yapılı silahlar, insanoğlunun geçirdiği ilerlemeler doğrultusunda ve gelişen teknolojilere paralel olarak bir aşama kaydetmiştir. Taştan yapılmış basit bir el baltasından, karmaşık teknolojilerle üretilmiş tunç kabzalı, demir namlulu kılıçlar, hançerler, mızraklar, baltalar, ok uçları, kalkanlar, miğferler v.b. silahlara gelinceye dek adım adım takip edilebilen bu değişim aynı zamanda insanoğlunun geçirdiği aşamaların, gerek silah tiplerinde ve gerekse üretim tekniklerinde açıkça izlenebilmesine olanak vermektedir. Bu gelişim elbette ki tüm uygarlıklarda aynı oranda başarılı olmamıştır. Kimileri bunun zirvesine ulaşırken kimileri ise büyüklükleri ve olanakları ile orantılı olarak fazla ilerleme kaydedemeden yerel kalmışlardır. Bu durum silah tipleri ile üretim yöntemlerinde farklılıklara neden olmuş ve sonuçta çok zengin silah tiplerinin ortaya çıkmasına olanak sağlamıştır.

Uygarlıklar arasındaki bu farklılıklar bize antik çağ dünyasını kolaylıkla izleyebilme ve değerlendirme imkânı vermektedir. Üretilen silahların tipleri ve tekniklerine bakarak, uygarlıkların birbirinden farkı, benzerlikler, etkileşmeler, etkilenmenin yönü, metalurjinin gelişimi, kullanılan malzemenin çeşitliliği v.b konularda değerlendirmeler yapılabilmekte, böylelikle eski çağ dünyası hakkında çok daha detaylı bilgilere ulaşılabilmekte ve silahların ait olduğu dönemler hakkında tarihlendirme yapılabilmektedir.

Bu çalışmanın konusunu M.Ö. 1. bin yılda, Doğu Anadolu, Kuzeybatı İran ve Kafkasya’nın bir bölümünde egemen olmuş, çağdaşı Assur İmparatorluğu ile birlikte söz konusu bölgede önemli gelişmelere imza atmış Urartu Krallığı’nın kullandığı silahlardan bir bölümünü meydana getiren kılıç, hançer ve bıçakların araştırılması oluşturmaktadır.

Sınırları II. Sarduri (M.Ö. 760-730) dönemindeki en geniş haliyle kuzeyde Ermenistan ve Güney Gürcistan’a, Kuzeybatıda Erzincan’a, güneydoğuda Urmiye Gölü’nün güney-güneydoğu kıyıları, batıda Fırat Nehri, güneyde Toroslar’a, doğuda da Hazar Denizi’ne kadar yayılan engebeli ve çok zor bir coğrafi yapıya sahip bölgede uzun süre ayakta kalabilmiş ve Assur İmparatorluğu gibi bir gücün karşısında direnebilmeyi başarmış olan Urartular, bunu elbetteki mimari yaratıcılıkları ve üstün su mühendisliği yanında en verimli şekilde kullandıkları madenden üretilmiş silahlara ve bu silahlarla donatılmış ordulara borçludur. İşpuini ve oğlu Minua döneminde yeni baştan ele alınarak tüm donanımıyla yenilenen bu orduda mızrak, kılıç, hançer, kalkan, miğfer v.b. ağır ve hafif silahlar kullanmıştır.

Yaşadığı çağın metal üretimi ve teknolojisinde tartışmasız bir üstünlüğe sahip Urartular bu üstünlüğü en iyi şekilde silah üretiminde sergilemişlerdir. Özellikle demirin genellikle takılarda kullanıldığı Erken Demir Çağı’ndan sonra, onun üstün

2

kesici özelliğinin keşfedilmesiyle birlikte tunç kabzalarla desteklenmiş kılıç, hançer ve bıçak gibi silahlar demirden üretilmeye başlanmıştır. Ancak, demirin toprak altında diğer malzemelere göre daha kolay tahrip olabilmesi günümüze ulaşan bu türde silahların sayısının az olması sonucunu doğurmuştur. Bu nedenle, şu anda yurt içi ve yurt dışı müzelerinde binlerle ifade edilebilecek Urartu eserleri arasında kılıç, hançer ve bıçaklar oldukça az sayıdadır.

Bu çalışmada, şimdiye kadar yapılan arkeolojik kazılarda çıkarılmış az sayıdaki örnek dışında, Kültür ve Turizm Bakanlığı’ndan alınan izinler çerçevesinde araştırılan Van, Erzurum, Elazığ, Malatya, Ankara Anadolu ile İstanbul Arkeoloji Müzeleri’ndeki örneklerden hareketle Urartu kılıç, hançer ve bıçaklarının bir katalogunun oluşturulması, genel özelliklerin tespiti ve silah tiplerinin belirlenmesi amaçlanmaktadır. Bunun sonucunda Urartu medeniyetinin Ön Asya uygarlıkları arasındaki yeri, bölge kültürüne katkıları ve etkilediği ya da etkilendiği kültürlerin ortaya konulmasına çalışılacaktır. Ayrıca, söz konusu silahlardan alınan parçaların Almanya-Bochum Bergbau Müzesinde yaptırılan metalurjik araştırma ve incelemelerinin sonuçlarına göre Urartu silah metalurjisi, yararlanılan madenlerin özellikleri ve uygulanan üretim teknikleri konusunda yeni bilgi ve sonuçlara ulaşılmaya gayret gösterilecektir.

Urartu kılıç, hançer ve bıçakları konusunda yapılan çalışmalar yok denecek kadar azdır. Urartu’nun fazla tanınmayan bu yönünün araştırılması ve tek bir çalışmada topluca ele alınarak büyük bir eksikliğin giderilmesini amaçlaması nedeniyle bu tez büyük önem arz etmektedir.

1.2. KAYNAK VE ARAŞTIRMALAR : Urartu Uygarlığı üzerine özellikle son elli yıldan beri kapsamlı araştırmalar ve kazılar gerçekleştirilmektedir. Ancak Urartu silahları konusunda bu güne değin fazla bir çalışma yapılmamıştır. Bu uygarlığa ilişkin kitaplarda silah konusuna daima genel bir biçimde değinilmiştir. Ancak bunlarda da daha çok miğferler, kalkanlar, sadaklar, ok ve mızrak uçları gibi silahlara yer verilmiştir.

Doğrudan Urartu kılıç, hançer ve bıçakları üzerine herhangi bir monografik çalışma henüz yayınlanmış değildir. Özellikle bu konunun ele alındığı tek bir makale bulunmaktadır.1 Ancak çeşitli dönemlerde yapılmış Urartu kale ve nekropol kazılarına ilişkin raporlarda, özellikleriyle ilişkili herhangi bir değerlendirmeye girilmeden bu türden kılıç, hançer ve bıçaklardan da söz edilmektedir. Örneğin Taner Tarhan Van Kalesi,2 Ralf-Bernard Wartke Toprakkale,3 Piotrovski Karmir-Blur,4

1 Recep Yıldırım, “Elazığ Müzesinde Bulunan Birkaç Urartu Kılıcı”, Fırat Üniversitesi Dergisi (Sosyal Bilimler), 3, 1989, 279-288. 2 M.Taner Tarhan-Veli Sevin, “Van Kalesi ve Eski Van Şehri Kazıları-1989”, XII. Kazı Sonuçları Toplantısı-II, Ankara, 1990, 429-456. 3 R. Bernard Watke, Toprakkale. Untersuchungen zu den Metallobjektin im Vorderasiatischen Museum zu Berlin, Berlin, 1990. 4 Boris B. Piotrovski, Karmir-Blur-III, Archeologičeskie Raskopki v Armenii, No.5, Erevan, 1955. 42.; a.y., Karmir-Blur, Leningrad, 1970. Res. 51-53.; a.y. ; The Ancient Civilization of Urartu, (Çev.: J. Hogarth), Geneva, 1969, Res. 87.

3

Wolfram Kleiss Bastam,5 Baki Öğün Dedeli Nekropolü,6 Richard D. Barnett Iğdır/Melekli Nekropolü,7 Esajan Erevan Kolumbariumu,8 Cengiz Işık Habibuşağı Nekropolü,9 Veli Sevin Van/Altıntepe Nekropolü’nde10 ele geçen kılıç, hançer ve bıçaklardan, Oktay Belli de değişik yayın ve raporlarda Yoncatepe ve Yukarı Anzaf Kalesi’nde bulunmuş hançer, bıçak ve yazıtlı bir Urartu kınından11 bahsetmektedirler.

R. Abramishvili’nin “Towards Dating The Remains of the Late Bronze Age and of the Period of Wide Adoption of Iron, Discovered at The Samtavro Burial Ground” adlı makalesinde,12 Kafkasya’da Samtavro mezarlarında bulunan silahlar arasındaki Urartu dönemi kılıçları işlenmiştir. Yine Kafkasya’da ele geçen silahlarla ilgili olarak O. Lordkipanidse,13 G. Kossack14 ve Barnett ve Watson’ın15 yayınları ve editörlüğünü I. Gambaschidze, A. Hauptmann, R. Slotta ve Ü. Yalçın’ın yaptığı “Georgien Schätze aus dem Land des Goldenen Vlies” adlı sergi kataloğu16 bulunmaktadır.

Bir kaç örneği verilmeye çalışılan makaleler dışında, genel olarak Urartu Uygarlığı’na ait yayınlar içinde de Urartu silahlarına değinilmiştir. Örneğin Veli Sevin “Eski Anadolu ve Trakya” isimli kitabında17 “Urartu Ordusu ve Silahları” başlığı altında Urartu kılıç ve hançerlerinden söz etmektedir. Bunlara ek olarak genel anlamda silahları konu edinen ya da bölge kültürlerine ait kılıç, hançer ve bıçakların ele alındığı, silah tipolojilerinin verildiği çok sayıda kaynak da bulunmaktadır. Sözgelimi, R. Maxwell-Hyslop’un Iraq VIII’de

5 Wolfram Kleiss, “Die Kleinfunde”, Bastam-I, Ausgrabungen in den Urartäischen Anlagen 1972-1975, (Yay. Haz.: W. Kleiss), Berlin, 1979, 151-182.; a.y., “Die Kleinfunde”, Bastam II, Ausgrabungen in den Uraträischen Anlagen 1977-1978, (Yay. Haz.; W. Kleiss), Berlin, 1988, 155-164. 6 Baki Öğün, “Die Urartäischen Bestattungensbräuche”, Studien Zur Religion und Kultur Kleinasiens, Leiden, 1978, 639-648. 7 Richard D. Barnett, “The Urartian Cemetery at Igdyr”, Anatolian Studies 13, 1963, 153-198. 8 A. Esajan- L. N. Bijagov-G. Amajakjan-A. G.Kanecjan, Biajnskaja Grobnica v Erevana (Arkheologičeskie PamjatnikiArmenii, 15, Urartskie Pamjatniki) , Erevan 1991. 9 Cengiz Işık, “Habibuşağı Nekropolü”, Belleten LI, 200, 1987, 549-564. 10 Veli Sevin-Aynur Özfırat-Ersin Kavaklı, “1997-1998 Van/Altıntepe Urartu Nekropolü Kazıları”, 21. Kazı Sonuçları Toplantısı-1, Ankara, 2000, 421-434. 11 Oktay Belli, “1994 Yılı Aşağı ve Yukarı Anzaf Urartu Kaleleri Kazısı”, XVII. Kazı Sonuçları Toplantısı-I Ankara, 1996, 379-408.; Oktay Belli-Alpaslan Ceylan, “2001 Yılı Aşağı ve Yukarı Anzaf Urartu Kaleleri Kazısı”, 24. Kazı Sonuçları Toplantısı-2, Ankara, 2003, 393-404.; Oktay Belli- Ali Dinçol- Belkız Dinçol, “Royal Inscriptions of Bronze Artifacts From the Upper Anzaf Fortress at Van”, Anatolica XXX, 2004, 1-14. 12 Rostom Abramishvili, “Towards Dating The Remains of The Late Bronze Age And of The Period of Wide adoption of Iron, Discovered at The Samtavro Brial Ground”, Problems of Caucasian Bronze-Iron Age Archeology, Tiflis, 2003. 13 Otar Lordkipanidse, Archäologie in Georgien. Von der Altsteinzeit zum Mittelalter, Heidelberg, 1991. 14 Georg Kossack, “Tli Grab 85 Bemerkungen zum Beginn des Skythezeitlichen Formenkreises im Kaukasus”, Beiträge zur Allgemeinen und Vergleichenden Archäologie, 5, München, 1983. 15 Richard D. Barnett-W. Watson, “Russian Excavations in Armenia”, Iraq XIV-2, 1952, 132-147. 16 Irine Gambaschidze, Andreas Hauptmann, Rainer Slotta, Ünsal Yalçın, Georgien Schätze aus dem Land des Goldenen Vlies, Bochum, 2001. 17 Veli Sevin, Eski Anadolu ve Trakya. Başlangıcından Pers Egemenliğine Kadar, İstanbul, 2003.

4

yayınladığı “Daggers and Swords in Western Asia. A Study from Prehistoric Times To 600 B.C.” adlı makale18 söz konusu çalışmaların en önemlisidir. Kafkasya’daki silahlarla ilgili olarak: Martirosyan’ın “Armeny v Epokhv Bronzy Rannego Zheleza” (Tunç Çağı ve Erken Demir Çağında Armenya) adlı kitabı,19 Konstantin Picchelauri’nin “Waffen der Bronzezeit aus Ost-Georgian” adlı çalışması,20 Schaeffer’in “Stratigraphie Comparee et Chronologie de l’Asie Ocidentale” adlı eseri,21 Mnatsakanian’ın “Bronze Age Culture on Lake Sevan Coast Armenia” adlı yayını22 yararlanılan kaynakların diğerlerini oluşturmaktadır. Kuzeybatı İran bölgesinin silah gelişimi için R. Pleiner,23 R. H. Dyson,24 Medvedskaya,25 ve Maxwell-Hyslyop ile Hodges’in birlikte yayınladıkları26 makalelerden yararlanılmış, Marlık,27 Taliş,28 ve Hasanlu29 kazı raporları gözden geçirilmiştir.

Anadolu kültürlerindeki silahları tanımak amacıyla Hititlerle ilgili olarak; W. Orthmann,30 M. Darga,31 O. R. Gurney,32 R. M. Boehmer,33 ve A. Geiger’in34 çalışmaları ve “Hititler ve Hitit İmparatorluğu. 1000 Tanrılı Halk” adlı sergi katalogu’ndan,35 Frig küçük buluntuları, özellikle Frig bıçakları konusunda

18 Rachel Maxwell-Hyslop, “Daggers and Swords in Western Asia. A Study from Prehistoric Times To 600 B.C.”, Iraq VIII, 1946, 1-65. 19Arutjun A. Martirosyan, Armeny v Epokhv Bronzy Rannego Zheleza, 1964. 20 Konstantin Picchelauri, Waffen der Bronzezeit aus Ost-Georgian, Espelkamp, 1997. 21 Claude F. A. Schaeffer, Stratigraphie Comparee et Chronologie de l’Asie Ocidentale, London 1948. 22 A. O. Mnatsakanian, Bronze Age Kulture on Lake Sevan Coast Armenia, Moskova, 1960. 23 Radomir Pleiner, “The Beginnings of The Iron Age in Ancient Persia”, Annals of The Náprstek Museum 6; Praq, 1967. 9-72. 24 Robert H. Dyson, “Notes on Weapons and Chronology in Northern Iran Around 1000 B.C.”, Dark Ages and Nomads c. 1000 B.C. Studies in Iranian and Anatolien Archeology, İstanbul, 1967, 32-45. 25 Inna N. Medvedskaya, Iran: Iron Age I, (Çev.: Pavlovich), Oxford, 1982. 26 Rachel Maxwell-Hyslyop - M. Hodges, “Three Iron Swords From Luristan”, Iraq 28, 1966, 164-178. 27 Ezat O. Nagehban, Marlık. The Complete Excavation Report, Pennsylvania, 1966. 28 Ernie Haerinck, “The Iron Age in Guilan-Proposal for a Chronology”, Bronze Working Centers of Western Asia, c. 1000-539 B.C., (Yay. Haz. J. Curtis), London, 1988. 29 Robert H. Dyson, “Problems of Protohistoric Iran as Seen From Hasanlu”, Journal of Near Eastern Studies, XXIV, 1965, 193-217.; a.y.; “Notes on Weapons and Chronology in Northern Iran Around 1000 B.C.”, Dark Ages and Nomads c. 1000 B.C. Studies in Iranian and Anatolien Archeology, İstanbul, 1967, 32-45.; O. W. Muscarella; “Warfare at Hasanlu in the Late 9th Century B.C.”, Expedition, 31, 1989, 24-36. 30 Winfred Orthmann, Untersuchungen zur Spathethitischen Kunst, Bonn, 1971. 31 A. Muhibbe Darga, Hitit Sanatı ,İstanbul, 1992. 32 Oliver R. Gurney, Hititler (Çev.: Pınar Arpaçay), Ankara, 2001. 33 Reiner M. Boehmer, Die Kleinfunde aus der Unterstadt von Boğazköy Grabungskampagen 1970-1978, Berlin, 1979. 34 Armgart Geiger, “Ein Schwert aus dem Tempelviertel der Oberstadt von Boğazköy-Hattuša”, İstanbuler Mitelungen 43, 1994, 213-217. 35 Hititler ve Hitit İmparatorluğu-Die Hethiter und ihr Reich Das Volk Der 1000 Götter,( Kusnt-und Ausstellungshalle der Bundesrepublik Deutschland GmbH), Bonn, 2002.

5

Mcclellan,36 Doğu Anadolu’nun Erken Demir Çağı silahları konusunda ise V. Sevin37 ve O. Belli’nin38 yayınlarından faydalanılmıştır.

Urartu’nun çağdaşı Assur kılıç, hançer ve bıçakları ile ilgili Madhloom’un “The Chronology of Neo-Assyrian Art” adlı eseri39 de önemli kaynaklardan birini oluşturmaktadır.

Ayrıca özellikle Urartu bölgesinde olmak üzere tüm Anadolu’da yürütülen arkeolojik kazı ve araştırmaların takip edilmesi konusunda, Kazı Sonuçları Toplantısı, Araştırma Sonuçları Toplantısı, Arkeometri Sonuçları Toplantısı ile Belleten gibi süreli yayınlar diğer müracaat kaynakları olmuştur.

1.3. YÖNTEM VE DÜZEN: Çalışma Düzeni :

Bu çalışmaya öncelikle konunun derinlemesine kavranabilmesi için, silahlar konusunda hazırlanmış bizden önceki etütlere ulaşılmaya çalışılarak başlanmıştır. Bu amaçla Yüzüncü Yıl Üniversitesi, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi ve Erzurum Atatürk Üniversitesi kütüphaneleri ile Ankara’da bulunan İngiliz Arkeoloji Enstitüsü ve Amerikan Araştırmaları Enstitüsü kitaplıkları, İstanbul’da bulunan Alman Arkeoloji Enstitüsü, Hollanda Arkeoloji Enstitüsü ve Fransız Arkeoloji Enstitüsü kitaplıklarında çalışmalar yapılmış ve seçilen kitapların fotokopileri çektirilmiştir. Ayrıca internet ortamında taramalar yapılmış, Bilkent Üniversitesi kütüphanesinden bazı kaynaklara ulaşılmıştır.

Daha sonra Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü’nden alınan izin çerçevesinde; Van Müzesi, Ahlat Müzesi, Erzurum Müzesi, Elazığ Müzesi, Malatya Müzesi, Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi ve İstanbul Arkeoloji Müzeleri ile Sadberk Hanım Müzesi ve Haluk Perk Özel Koleksiyonu’nda araştırmalarda bulunulmuştur. Konumuz kapsamına giren kılıç, hançer ve bıçaklar tespit edilip bunların envanter bilgileri alınmış, resimleri çekilmiş ve estampajları çizilmiştir.

Van Müzesi’ndeki amorf durumda silahlardan demir ve tunç parçalar alınarak Almanya-Bochum’da bulunan Bergbau Müzesine gönderilerek metalurjik araştırmalar ve incelemeler yaptırılmıştır.

Söz konusu tüm bu etütler sonucunda elde edilen bilgi ve belgeler ışığında çalışma ortaya konulmuştur. Bu çalışmada aşağıdaki düzene uyulmuştur.

Tez Yazım Düzeni :

Giriş bölümünde konunun önemi ve amacı, kaynak ve araştırmalar ile yöntem ve düzen konusunda bilgiler verilmiştir. Daha sonra, konu ile ilgili yayınlarda karşılaşılan farklı tanımlamaları asgari düzeye indirebilmek ve kullanılan

36 J. Mcclellan, The Iron Objects from Gordion, A Typological and Functional Analysis, Michigan, 1975. 37 Veli Sevin-Ersin Kavaklı, Bir Erken Demir Çağ Nekropolü Van-Karagündüz, an Early Iron Age Cemetery, İstanbul, 1996.; Veli Sevin-Aynur Özfırat-Ersin Kavaklı, “Van-Karagündüz Höyüğü Kazıları (1997 Yılı Çalışmaları), Belleten LXIII, 238, 2000, 847-867. 38 Oktay Belli-Erkan Konyar, Doğu Anadolu Bölgesi’nde Erken Demir Çağ Kale ve Nekropolleri- Early Iron Age Fortresses and Necropolises in East Anatolia, İstanbul, 2003. 39 Tarık A. Madhloom, The Chronology of Neo-Assyrian Art, Londra, 1970.

6

terminolojiyi belirlemek amacıyla “Terminoloji” başlığı altında bir bölüm oluşturulmuştur.

İkinci bölümde kılıç ve hançerlerin başlangıçtan Demir Çağı sonuna kadar Yakın Doğu’daki gelişimi ana hatlarıyla irdelenmeye gayret gösterilmiştir. Anadolu ile birlikte Güney Kafkasya, Kuzeybatı İran, Mezopotamya ve kısmen de Avrupa’daki gelişim izlenmeye çalışılmıştır. Ancak anılan bölgelerde kılıç ve hançer gelişimi bazı ortak özellikler taşımakla birlikte, çoğu kez değişik kültürlerin yerel özelliklerini barındıran bir çeşitlilik arz etmektedir. Hiç şüphesiz bunların her birini böyle bir çalışmanın sadece bir bölümünde tek tek ele alıp incelemek olanaklı değildir. Bu nedenle konumuz kapsamındaki silahların gelişiminde daha çok ortak ve genel özellikler ön plana alınmış, ayrıntılardan kaçınılmıştır. Tezimizin esasını oluşturan Urartu Devleti’nin egemen olduğu Van Gölü merkezli bölge ile bu bölgeyle yakın ilişkili kültürlerde, özellikle de Demir Çağı kültürlerindeki gelişime ağırlık verilmiştir.

Üçüncü bölümde müzelerdeki araştırma ve çalışmalar sonucunda tespit edilen materyal arasından seçilenler ile bu güne kadar Urartu merkezlerinde yapılan kazılarda ele geçirilmiş ve yayınlanmış olan 69 adet kılıç, 6 hançer, 36 bıçak ve 20 kını içeren katalog kısmına yer verilmiştir.

Katalogda eserin adı, cinsi, buluntu yeri, bu gün bulunduğu yer, müze envanter no, müzeye geliş şekli, eğer kazı buluntusu ise kazı envanter no, çizim no, resim no, ölçüleri ve yayınlandığı yer gibi bilgiler verilmiş ve eserin tanımı yapılmıştır.

Katalog şablonu aşağıdaki gibidir: Katalog No: Adı: Cinsi: Tip No: Buluntu Yeri: Bu gün Bulunduğu Yer: Müze Envanter No: Müzeye Geliş Şekli: Kazı Envanter No: Çizim No: Resim No: Ölçüleri: Yayınlar: Tanımı:

7

Dördüncü bölümde katalogda yer alan silahlar ışığında ayrı alt başlıklar altında kılıç, hançer ve bıçaklar ile kılıç ya da hançer kınlarının tipolojileri tespit edilmeye çalışılmıştır.

Çalışmanın esas amacını oluşturan “değerlendirme” bölümünde Urartu kılıç, hançer ve bıçakları ile kınlarının tipolojik ve metalurjik değerlendirilmesi yapılmış, çağdaş kültürlerdeki benzer silahlarla karşılaştırmalarda bulunulmuştur. Yine bu bölümde eserlerin tarihlendirilmesi yapılmıştır.

Yapılan tüm karşılaştırmalar ve değerlendirmeler ışığında, Urartu silahlarının çağdaş kültürlerle farklılıkları ya da benzerlikleri, Ön Asya dünyası içindeki yeri ve taşıdıkları önem “sonuç” bölümünde ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Çalışmanın sonunda konuyla ilgili kaynaklar, çizim listesi ve fotoğraf listesi verilmiş ve çalışma çizim ve fotoğraf levhalarıyla tamamlanmıştır.

Bölge Kronolojisi ve Yöntem : Bilindiği üzere Doğu Anadolu, Kuzeybatı İran ve Güney Kafkasya

kronolojileri konusunda farklı görüş ve öneriler bulunmaktadır. Çalışmamız boyunca yapacağımız değerlendirme ve karşılaştırmalarda bu farklılıkların yaratacağı sorunları gidermek amacıyla tek tip bir kronoloji kullanılmasının uygun olacağı düşünülmüştür.

Bu konudaki ilk çalışma Hasanlu kazılarıyla ilgili olarak Dyson tarafından yapılmıştır. Hasanlu yapı katlarına göre şekillendirilmiş Kuzeybatı İran kronolojisi şöyledir:

DÖNEM HASANLU TARİH

Demir I V M.Ö.1450-1250

Geçiş Dönemi IVC M.Ö.1250-1100

Demir II IVB M.Ö.1100-800

Geçiş Dönemi IVA M.Ö.800-750/700

Demir III IIIB M.Ö.750/700-600

Demir I olarak adlandırılan birinci evre geçişlerle birlikte M.Ö. 1450-1100 tarihleri arasına verilmektedir. Bu dönem Kuzeybatı İranda’ki Hasanlu V ile temsil edilmektedir. Bir geçiş dönemini izleyerek beliren Demir II periyodu M.Ö. 1100-800 yılları arasına tarihlenir. Bu evreyi ilkinden ayıran en belirgin özelliklerden biri “Grey Ware” diye tanımlanan yeni bir çanak-çömlek tipinin ortaya çıkmasıdır. Hasanlu’nun IV. yapı katında izlenebilen bu evre, Hasanlu hafirlerince Urartular tarafından yıkıldığı tarih olarak benimsenen 800 yıllarına kadar indirilmektedir.40 Kuzeybatı İran’ın Demir Çağları’nın sonuncusu olan ve bir geçiş evresini izleyerek ortaya

40 Hasanlu IV’ün tahribi hakkında yeni öneriler için bkz.: Inna Medvedskaya, Who Destroyed Hasanlu IV ?”, Iran XXVI, 1988., 1-14.; Krş.: R. Dyson - Oscar White Muscarella, “Constructing the Chronology and Historical Implications of Hasanlu IV”, Iran XXVII, 1989, 1-27.

8

çıktığı savunulan Demir III ise M. Ö. 800 ile 600 yılları arasına tarihlendirilmektedir.41

Son yıllarda Güney Kafkasya ve Ermenistan’da, Amerikan, Alman, İtalyan ve Ermeni bilim adamlarınca yeni projeler gerçekleştirilmiş, Horom kazıları ve Alagöz (Aragaths) Dağı çevresinde yüzey araştırmaları yapılarak bölge kronolojisi üzerine önerilerde bulunulmuştur. Özellikle Avetisyan ve arkadaşları tarafından, Tsakahovit Ovası ve çevresinde yer alan Tsakahovit, Berdidosh, Gegharot, Ashot Yerkat, Aragatsi-berd, Mirak, Shakaberd ve Hnaberd gibi kale ve yerleşimler ile Ermenistan’daki diğer merkezlerde yapılan kazı ve araştırmaların sonuçlarına göre Güney Kafkasya (Ermenistan bölgesi) için teklif edilen kronoloji aşağıdaki gibidir:

DÖNEM MERKEZLER TARİH

Geç Tunç Çağı Lchashen, Horom,Aparan,

Gegharot, Metsamor, Artik (grup 1-2) Karashamb, Lori-Berd

M.Ö.1500-1150

Erken Demir Çağ I Artik (grup 3), Dvin (yanmış tabaka)

M.Ö.1150-1000

Erken Demir Çağ II Horom,Elar,Keti,Metsamor M.Ö.1000-800

Orta Demir Çağ-Urartu Erebuni, Karmir-Blur, Oshakan, Aramus, Argiştihinili

M.Ö. 800-600

Orta Demir Çağ-Post-Urartu-Akamenid

Erebuni, Armavir M.Ö. 600-500

Bu kronolojiye göre Geç Tunç Çağı M.Ö. 1500-1150 arasındadır. İki evreli olarak düşünülen Erken Demir Çağ’ın I. evresi M.Ö. 1150- 1000, II. evre ise M.Ö. 1000-800 yılları arasına tarihlendirilmektedir. M.Ö. 800-500 yılları arasına verilen Orta Demir Çağı da kendi içinde Urartu Dönemi (M.Ö. 800-600) ve Post-Urartu ve Akamenid Dönemi (M.Ö. 600-500) olarak ikiye ayrılmaktadır.42 Aşağıda ele alınacak Van bölgesi kronolojisinde de görüleceği gibi, Ermenistan bölgesi için önerilen kronoloji Van bölgesi kronolojisine Erzurum bölgesinden daha yakındır. 41 Geniş bilgi için bkz.: Robert H. Dyson, “Problems of Protohistoric Iran as Seen From Hasanlu”, Journal of Near Eastern Studies XXIV, 1965, 193-217.; a.y.; “Rediscovering Hasanlu”, Expedition, 31,1989, 6, (Tablo)., ayrıca bkz.: Oscar W. Muscarella, “North-Western Iran: Bronze Age to Iron Age”, Anadolu Demir Çağları 3, (Yay. Haz.: A. Çilingiroğlu-D.H. French), Ankara, 1994, 139-155. 42 Pavel Avetisyan- Ruben Badalyan- Adam Simith, “Preliminary Report on the 1998 Arhaeological Investigations of Project Aragats in the Tsakahovit Plain, Armenia”, Studi Micenei Ed Egeo-Anatolici, XLII/1, 2000, 23., Tablo 1.; Ruben Badalyan- Adam Simith- Pavel Avetisyan, “The Emergence of Sociopolitical Complexity in Sothern Caucasia: An Interim Report on the Research of Project Aragats”, Archaeology in the Borderlands, Investigations in Caucasie and Beyond, (Yay. Haz.: A. Simith-K. Rubinson), Los Angeles, 2003, 149, Tablo 7:2.¸Piccelauri1997; 80.

9

Erzurum-Bayburt yöresinde 1990 yılından beri Büyüktepe ve Sos Höyük gibi yerleşim alanlarında kazılar yapan ve yüzey araştırmaları gerçekleştiren A. Sagona bölge kronolojisi hakkında bazı önerilerde bulunmuştur.43 Sagona’nın kronolojisi şöyledir:

DÖNEM SOS HÖYÜK TARİH

Geç Tunç Çağı Sos III M.Ö.1500-1000

Erken Demir Çağı Sos IIA M.Ö.1000-800/750

Geç Demir Çağı Sos IIB M.Ö.800/750-300

Buna göre Geç Tunç Çağı M.Ö. 1500-1000 yılları arasına tarihlendirilmektedir. Demir Çağları ise iki evrelidir. Sos IIA tabakasına karşılık gelen Erken Demir Çağ M.Ö. 1000-800/750 yılarına, Geç Demir Çağı ise 800/750-300 arasına verilmektedir ki bu dönem Sos IIB katına denk düşmektedir. Önerilen tarihlerden de anlaşılacağı üzere Erzurum bölgesinin Demir Çağları Van bölgesi ve Güney Kafkasya için teklif edilen kronolojilerden çok farklıdır.

Van Bölgesi Demir Çağları için en son çalışma V. Sevin tarafından yapılmıştır. Ernis-Evditepe, Karagündüz Höyük ve Nekropolü’nden elde edilen malzemeler ve bölgenin diğer Erken Demir Çağ merkezleri ışığında önerilen bu kronoloji ise şöyledir:

DÖNEM MERKEZLER TARİH

Geç Tunç Çağı Sütey M.Ö.1500-1300/1250

Erken Demir I Dilkaya (Mezar 1), Ernis (Erken Evre), Karagündüz (2, 6/7, 4 nolu mezarlar, Hakkari (M2 mezarı)

M.Ö.1300/1250-1000

Erken Demir II Dilkaya (oda mezarlar 1-2), Yoncatepe (M1, M3 mezarları), Ernis (Geç evre), Karagündüz (1, 3, 5, 8, 10 nolu mezarlar)

M.Ö.1000-800

Orta Demir Çağ (Urartu) Van Kalesi, Anzaf, Körzüt, Patnos

M.Ö. 800-625

Post-Urartu Dönemi

Akamenid

Yeşilalıç 2 Kalesi, Karagündüz Höyüğü, Van Kalesi Höyüğü

M.Ö. 625-450

Geç Demir Çağ M.Ö. 450-330

43 Bkz.: Antonio Sagona- Claudia Sagona, “The Upper Levels at Sos Höyük, Erzurum: A Reinterpretation of the 1987 Campaign”, Anatolia Antiqua (Eski Anadolu) XI, 2003, 104, Tablo 1.; ayrıca bkz.: A. Sagona, “Sos Höyük and the Erzurum Region in Late Prehistory: A Provisional Chronology for Northeast Anatolia”, Chrolonogies des Pays du Caucase et de L’Euphrate aux IVe-IIIe Millenaires, Anatolica XI, Paris, 2000, 229-373.

10

İlk dönem Erken Demir Çağ olarak adlandırılmakta ve yaklaşık M.Ö. 1300/1250-800 yılları arasına tarihlendirilmektedir. Bölgedeki Erken Demir Çağ nekropollerinden en önemlisi olan Karagündüz’deki mezarların kendi içinde gösterdiği mimari ve malzeme farklılıkları ile radyokarbon analiz sonuçlarına göre iki evreye ayrılmaktadır. Erken Demir I evresi M.Ö. 13. yüzyıl ortaları ile 1000 yılları arasına, Erken Demir II evresi ise M.Ö. 1000-800 yıllarına tarihlendirilmektedir. Tamamen Urartu Dönemi ile sınırlı ikinci döneme Orta Demir Çağ denilmekte ve M.Ö. 800-625 yıllarına verilmektedir.44 Van-Yeşilalıç 2 Kalesi, Karagündüz Höyüğü ve Van Kalesi Höyüğü’ndeki stratigrafiye göre, Orta Demir Çağ’ı izleyen Post-Urartu dönemi Urartu tabakalarından hemen sonra gelmekte (M.Ö. 625-450) ve bölgenin Demir çağları M.Ö. 450-330 arasına tarihlendirilen Geç Demir Çağı’yla sonlanmaktadır.45

Anlaşılacağı üzere Doğu Anadolu ve Kuzeybatı İran kronolojileri genel anlamda birbirlerine benzemektedir. Erzurum yöresi ve Ermenistan’da Demir Çağları’nın başlangıcı ise bu iki bölgeye kıyasla biraz daha geçtir (bkz.: Tablo 1). Ancak söz konusu kronolojik sorunların derinlemesine irdelenmesi tezimizin sınırları dışında kalmaktadır. Biz bu konuda V. Sevin’in Van Gölü Havzası için önerdiği yeni kronolojiyi izlemenin doğru olacağı kanısındayız.

1.4. TERMİNOLOJİ : İster tarih öncesi, isterse de tarihi dönemlere ait olsun silahlarla ilgili yayınlarda kullanılan terminolojiler çoğu kez birbirinden çok farklıdır. Nitekim Urartu silahlarından kılıç, hançer ve bıçaklarlar ile kınlarla ilgili de farklı terminolojiler söz konusudur. Bu nedenle; tarafımızdan yapılacak tanımlamaların anlaşılabilir olması için, çalışma boyunca, genel terminolojiye uygunluğu da göz önünde bulundurularak, kullanılacak terminoloji aşağıdaki şekilde verilmiştir.

1.4.1. KILIÇ : Sözlük anlamı olarak “Bele asılarak taşınan, tutmaya yarayan bir kabza ile

kesme ve delme işlevini gören namlu kısmından oluşan silah” anlamına gelmektedir. Namlunun uzunluk ve şekline göre pala ve meç gibi alt grupları vardır. Ancak burada detaylara girilmemiş, tüm çeşitler “kılıç” adıyla tanımlanmıştır.

44 Detaylı bilgi için bkz.: Veli Sevin, “Pastoral Tribes and Early Settlements of the Van Region, Eastern Anatolia”, A Viev From The Highland Archaeological Studies in Honour of Charles Burney, (Yay. Haz.: A. Sagona), Peeters, 2004, 179-203. 45 Bkz.: Veli Sevin, Aynur Özfırat, Ersin Kavaklı; “Van-Karagündüz Höyüğü Kazıları (1997 Yılı Çalışmaları)”, Belleten LXIII, 238, 2000, 847-867. Ayrıca bölgenin Erken Demir Çağı başlangıcı için bkz.:Altan Çilingiroğlu, “Van Gölü Havzasında Demir Çağlarının Başlangıcının Tarihi”, Anadolu Demir Çağları I, (Yay. Haz. A. Çilingiroğlu), İzmir, 1987, 108-115.; a.y., “Migration in the Lake Van Basin. East Anatolia in the Late 2nd Millennium B.C. and the Foundation of a Kingdom”, Migration und Kulturtransfer, Atken des Internationalen Kolloqiums 23.-26. November 1999-Berlin (Yay. Haz.: R. Eichmann-H. Parzinger), Bonn, 2001, 371-381.; Ayrıca krş.: Veli Sevin, “Son Tunç/Erken Demir Çağ Van Bölgesi Kronolojisi. Kökeni Aranan Bir Devlet”, Belleten LXVIII, 252, 2005, Tablo 2.

11

KILICIN BÖLÜMLERİ: Kılıçlar, kabza ve namlu olmak üzere iki bölümden meydana gelmektedir

(Çizim 1a). Ayrıca kullanılmadığı zamanlar içinde korunup saklandıkları bir kınları bulunmaktadır (Çizim 1b).

Kabza : Arapça bir kelime olan kabza; tutmak,

avuca almak fiilinden “tutulan bölüm, tutamak yeri”

anlamına gelmektedir. Kılıcın sivri ucunun aksi tarafın

da, bir el ayası uzunluğundaki 10-15 cm.lik kısımdır.

Kesici işlemin dışında bırakılır. Bu kısım namlunun

yapılmış olduğu madenden olabildiği gibi farklı da

olabilmektedir. Kabza üzerinde gerekli işlemler yapıldıktan

sonra ahşap, kemik, boynuz, fildişi, v.b. maddelerle kakma

ve kaplama olarak süslenebilmektedir. Kabza; tepelik, sap

ve balçak bölümlerinden oluşmaktadır. Üzerine geçirildiği namlu

sapının, aynı zamanda da kılıcın en arka kısmına “tepelik”

adı verilmektedir. Genellikle sapın devamı olan bir çıkıntı ve bunun ucuna geçirilmiş bir başlıktan oluşmaktadır. Başlık çoğunlukla tunçtan bazen de demirden olabilmektedir. Küresel, yarı küresel, konik v.b. tipleri bulunmaktadır.

Namlu ile kabzanın birleştiği bölüme “balçak” adı verilmektedir. Bir yandan sap ile namluyu sağlam bir şekilde birbirine tutturmak öte yandan da eli karşı darbelerden korumak gibi işlevi bulunan bu bölüme “siperlik” de denmektedir. Bu bölüm Urartu kılıçlarında bazen kabzanın iki kenarı buyunca uzanan ve ahşap, fildişi ve kemik gibi kakma ve kaplama elemanlarını tutturmak amacıyla, genellikle namludan farklı, bazen de aynı madenden yapılmış, “çerçeve” adıyla tanımlanan eklentileri kabzaya sabitleme işlevini de yerine getirmektedir. Kabzanın balçak bölümü ile tepelik arasındaki kısmına ise “kabza sapı” adı verilmektedir. Urartu kılıç ve hançerlerinden bazılarında kakma elemanlarının tutturulması için sap ve omuz kenarları dövülerek yükseltilmiştir ki bu tip kabzalar “kakma yuvalı (flanşlı)” adıyla tanımlanmıştır. Kabza sapının orta kısmında genellikle, düz kabzalarda iki yana doğru sivri birer çıkıntı, yuvarlak yapılı kabzalarda ise orta kısım çevresini dolanan, silindirik bir çıkıntı bulunmaktadır. “Kavrama çıkıntısı” olarak adlandırılan bu bölüm kılıcı daha iyi tutabilmek ve elden çıkmasını engellemek işlevi taşımaktadır. Makaralı kabzalarda, kabza sapının ortasına gelen, makara bölümünün üst kısmı kavrama çıkıntısı görevini de yerine getirmektedir. (Çiz.2).

Namlu: Sözlük anlamı olarak, silahların esas kesme ve delme görevini yerine getiren öldürücü bölümü demektir. Kabzanın dibinden, yani balçak’ın bitiminden başlar ve genellikle sivri bir uçla sonlanır. Uzunluğu ve genişliği konusunda standart ölçüler yoktur. Orta kısmı genellikle daha kalın yapılıdır. Bu bölümde diklemesine uzanan, bazen tek, bazen de birden çok çıkıntıya “namlu omurgası” adı verilmektedir. Bazı yayınlarda bu omurgaların, “kenar” anlamını karşılayan “zıh”

12

kelimesiyle tanımlandığı da görülmektedir.46 “Namlu ağzı” olarak adlandırılan ve kesme işlevini yerine getiren iki yan tarafı ise namlunun orta kısmına göre daha ince ve keskindir. Bu durum “inceltilmiş” ibaresiyle tanımlanmaktadır. Düz, içbükey veya dışbükey olmak üzere değişik formda namlu ağızları mevcuttur. Namlunun, aynı zamanda da kılıcın en son noktasına “namlu ucu” denilmektedir. Çoğu zaman sivri olan namlu uçları, bazen de yuvarlak hatlı olabilmektedir. Bu tür uçlara “kör namlu”47 denilmektedir. Namlular genellikle yaprak, üçgen ya da paralel kenarlı formlara sahiptir (Çiz. 1a)

Kın : Kılıcın kullanılmadığı zamanlarda içerisinde muhafaza

edildiği zarflara verilen addır. Kınlar, kabzanın balçak

altında kalan bitiş noktasından başlayarak namlu

ucuna kadar olan uzunluktadır. Urartu kınları genellikle

uç kısmında yer alan tunç, bazen de demirden üretilmiş

“kın pabucu” adıyla tanımlanan bölüm ile uç kısımları

kın pabucunun içine giren “V” şeklindeki “kenarlık-kın yuvaları”

nın kavradığı, her iki yüzdeki ahşap kaplamalardan oluşur. Kın

pabuçları üzerinde çoğu zaman deriden yapıldığı tahmin edilen

kayış veya atkı ile boyuna asılmasını sağlayan, tunçtan çeşitli

formlarda “askı halkaları” bulunmaktadır. Pabuçların

dipleri bazen açık bazen de kapalıdır. Kapalı örneklerde

namlu ucunun dışarı sarkmasını önlemek ve belki de bir püskül bağlamak üzere tunç ya da demirden “tıkaçlar”, açık dipli örneklerde ise yuvarlak kesitli ince madeni atkılar kullanılmıştır. Kının, pabuç dışında kalan bölümünün bir kumaş ya da deri ile sarılarak güçlendirilmiş olması mümkündür (Çizim 1b).

1.4.2 HANÇER : Türkçe sözlük anlamı olarak genellikle ucu eğri ve sivri, kabzalı kesici silah

demektir. Ancak Urartu hançerleri daha çok düz ve kambur namluludur. Hançerler kılıçlara nazaran daha kısadır. Bir kabza ve bir namludan oluşmaktadır. Kabza ve namlu düzenlemeleri kılıçlarla aynıdır. Hançer kesici ve delici silah olarak çeşitli form ve biçimlerde kullanılmıştır. Belde ve genellikle bir kuşak içinde taşınırlar.

1.4.3. BIÇAK : Sözlük karşılığı olarak kesici ve delici silah-alet demektir. Bir sap ve bir

namludan oluşmaktadır. Sap kısmı bazen ahşap, fildişi ya da benzer başka bir malzemeden yapılarak sap demirine geçirilmiş, bazen de namluyla birlikte üretilen

46 Çetin Anlağan-Önder Bilgi, Protohistorik Çağ Silahları, İstanbul, 1989.29-37. 47 Maxwell-Hyslop, a.g.m., tip 7; 16.

13

sapın üzeri, perçinlerle tutturulan, çeşitli kaplama elemanları ile süslenmiştir. Namlu çok değişik formlarda olabilmektedir. En ayırt edici özellik tek ağızlı namlunun kalın bir sırtlı ve keskin ağızlı olmasıdır.

14

2. ANAHATLARIYLA KILIÇ VE HANÇERLERİN YAKIN DOĞU’DAKİ GELİŞİMİ : Bu çalışmada ele alınacak Urartu saldırı silahlarından kılıç, hançer ve bıçaklar’a geçmeden önce, söz konusu silahların ortaya çıkışı ve ana hatlarıyla gelişimi, uygarlık tarihi içinde çok önemli bir dönüm noktası olan maden kullanımı ve silahlarla bağlantılı olarak teknolojik aşamaları irdelemenin yerinde olacağı kanaatindeyiz.

İnsanın kullandığı en ilkel silahlar başlangıçta savunma amaçlıdır. Daha doğayı tanımaya yeni başladığı Paleolitik Çağ’da, önce kendisini yabani hayvanlardan koruyabilmek için silaha ihtiyaç duymuştur. Bu dönemin yaşam tarzı olan avcılık-toplayıcılığın temel enstrümanlarından biri silahtır. Dönemin silah yerine geçen aletleri, taş, ağaç ya da obsidyenden yapılan ve mızrak işlevi gören aletler ile kesici ve delicilerdi. Binlerce yıllık geçmişe sahip Anadolu topraklarında yapılan arkeolojik kazılarda bu tür aletlerin sayısız örneği ortaya çıkarılmıştır. İnsanoğlu, giderek konut yapmayı, tahıl üretimini ve çanak-çömlekçiliği keşfederek, kentleşmeye başlamıştır. Diğer bir deyişle geçici barınaklardan kalıcı köysel yaşama geçişi gerçekleştirmiştir. Bu dönemde de gerek yabani hayanlardan ve gerekse düşmanlardan korunabilmek için savunma ön plandadır. Bu olgu mimariye savunma duvarlı yerleşim alanlarıyla yansımıştır. Buna koşut olarak, kullanılan silahların yapım malzemeleri ve tiplerinde de değişimler ve gelişimler olmuş, yeni teknolojiler ortaya çıkmıştır. Örneğin, insanoğlunun gelişme sürecindeki en önemli değişimin yaşandığı Neolitik Çağ’da el aletleri yerini daha gelişkin silahlara bırakmıştır. Günümüzden yaklaşık 9000 yıl öncesine ait Çatalhöyük’te bulunmuş kemik saplı, çakmak taşı hançerler1 bunun en güzel örneğini yansıtmaktadır.

Aşağı yukarı aynı dönemlerde madenin keşfi ve giderek üretimine geçilmesi silah teknolojisinde ilerideki zamanlarda ortaya çıkacak büyük gelişmelerin bir habercisidir.2 Ancak bu erken dönemde henüz bakırdan kılıç ve hançer türü silahlar üretilmiş değildir.

M.Ö. 5. bin yıla gelindiğinde maden kullanımı bütün Yakındoğu’da köklü değişimlere uğramıştır. Bu dönemde bakırın tel haline gelebilme özelliği keşfedilmiş olmasına karşın alaşımların kullanımı ve bunlardan teknolojide yararlanılabilmesi ancak prestij ürünleri ve takıların yapıldığı 4. bin yılın sonlarına doğru keşfedilmiştir. Daha önceden sadece bazı süs eşyalarının üretiminde yararlanılan madenden artık

1 James Mellaart, Çatalhöyük. Anadolu’da Bir Neolitik Kent ,(Çev.: G. B. Yazıcıoğlu), İstanbul, 2003, Res. 88.; Ian Hodder, “Renewed Work at Çatalhöyük”, Neolitic in Turkey, The Cradle of Civilization, (Yay. Haz. M. Özdoğan-N. Başgelen), İstanbul, 1999, Levhalar 135, Res.6.; Veli Sevin; Eski Anadolu ve Trakya: Başlangıcından Pers Egemenliğine Kadar, İstanbul, 2003, 57. 2 Yakındoğu’da en eski metal olan bakır, mineral kaynakları açısından oldukça verimli olan Anadolu’da ortaya çıkmıştır. Bakırın ısıtılarak (tavlanarak) dövüldüğünde daha kolay şekil aldığının fark edilmesiyle gerçek madenciliğin temeli atılmıştır. Diyarbakır-Çayönü (8200-7500), Aksaray-Aşıklı Höyük (7800-7600) ve yine aynı döneme ait Urfa-Nevali Çori yerleşmesinde bulunan bakır boncuk örnekleri Dünya’da ilk metalin Anadolu’da, Neolitik Çağ’da işlendiğini belgeleyen en önemli buluntulardır. Bkz.: Önder Bilgi-Hadi Özbal-Ünsal Yalçın, “Casting of Copper-Bronze, Bakır-Tunç Döküm Sanatı”, Anatolia, Cradle of Castings-Anadolu, Dökümün Beşiği, (Yay. Haz.: Ö. Bilgi), İstanbul, 2004, 8.

15

silahlar da yapılmaya başlamıştır. Daha çok statüyü temsil eden bu silahlar muhtemelen törensel amaçlıydı. Söz gelimi Malatya-Arslantepe VIA tabakasındaki “saray kompleksi” buluntuları arasında yer alan arsenikli bakırdan yapılmış, bazılarının kabzası gümüş kakmalı 9 adet kılıç ile bakır-gümüş alaşımlı hançer3, silah teknolojisinin ulaştığı aşamayı gösteren en önemli belgelerdendir.4

Yakındoğu’nun M.Ö. 3. bin yılın başlarına tarihlenen en ilkel ve en yaygın hançerleri tunçtan yapılmış, saplı ve basit namlulu türdedir. Genellikle dar yapılı, kısa namlulu bu hançerler, muhtemelen savunma silahı olarak çok kullanışlıydı. Ancak ahşap ya da kemik gibi malzemelerin çevrelediği sap kısımları biraz uzun olduğundan çarpışmalarda kırılma ihtimali fazlaydı. Erken örneklerinde omurga yoktur. Ancak biraz geç aşamalarda namlu ortasında omurgalara yer verilmiştir. Avrupa’da Doğu İspanya, İngiltere, Yukarı İtalya, Sicilya Fransa v.b. yerlerde de bilinen bu tip hançerler Yakındoğu’da Anadolu,5 İran,6 Mezopotamya ve Kıbrıs’a kadar yayılan geniş bir coğrafya da görülmektedir.7 Tüm Batı Asya’daki benzer tipler erken 3. bin yılda, değişik bölgelerdeki ustaların birbirleriyle yakın ilişki içerisinde olduğunu, bir başka deyişle kültürel etkileşimin varlığını gösterir. Ancak her bölgenin kendine özgü lokal tiplerinin varlığı da göz ardı edilmemelidir.

Hemen hemen aynı zamanlarda daha sağlam bir silah ve daha dayanıklı bir sap elde edilebilmesi amacıyla perçinler kullanılmaya başlamıştır. Namlu formlarında değişiklikler görülür. Omuzlar yuvarlak, köşeli veya eğimli, namlu gövdesi ise düz ya da omuzdan itibaren omurgalıdır. Kenarlar düz, dışbükey veya içbükey olabilmektedir. Genellikle sivri, bazılarının ise yuvarlak (kör) uçlu oluşu, delici-dürtücü özelliği bulunmayan, kesici-yarıcı bir hançer gibi kullanıldıklarını göstermektedir. Anadolu’daki erken temsilcileri arasında Sakçagözü,8 Alacahöyük,9 Troya I, Bayındırköy-Yortan Nekropolü, Alişar, Hashüyük ve Kayapınar,10 daha sonraki dönemlerde de Kültepe11 ve Boğazköy12 örnekleri sayılabilir. Hyksos Döneminde Mısır’da ve Orta Minos Dönemi’nde Girit’te görülen bu tip13 Kıbrıs’ta da

3 Alba Palmieri, “Excavations at Arslantepe (Malatya)”, Anatolian Studies XXXI, 1981; 107. Res. 3:1-4., 109.; Gian Maria Di Nocera.- Alberto M. Palmieri, “Doğu Anadolu Madenciliği”, ArkeoAtlas 2, 2003, 39. 4 Önder Bilgi, “Pre-Classical Age/Klasik Çağ Öncesi” Anatolia, Cradle of Castings-Anadolu, Dökümün Beşiği, (Yay. Haz.: Ö. Bilgi) İstanbul, 2004, 56, 50. Malatya-Arslantepe’de bulunmuş bu kılıçların M.Ö. 24. yüzyıla tarihlendirilmesi gerektiğine inanır. Aynı bölümde Samsun-İkiztepe’de bulunmuş hançerleri ise 27. yüzyıla tarihlendirir. 5 David B. Stronach, “The Development and Diffusion of Metal Types in Early Bronze Age Anatolia”, Anatolian Studies, VII, 1957, 90., Fig. 2/1-2.; Ç. Anlağan-Ö. Bilgi, Protohistorik Çağ Silahları, İstanbul, 1989, 25-37. 6 Inna N. Medvedskaya, Iran: Iron Age I (Çev.: Pavlovich), Oxford, 1982, Res. 12:1-7. 7 Rachel Maxwell-Hyslop, “Daggers and Swords in Western Asia A Study From Prehistoric Times to 600 B.C.”, Iraq, VIII, 1946, 3, Tip I. 8 G. D. Summers, “Metalwork in Gaziantep Museum Said to Be A Hoard From The Region of Sakçagözü”, Anatolian Studies XLI, 1991, 185-191, Res. 6-14. 9 Andreas Müler-Karpe, “Anatolische Bronzeschwerter und Südosteuropa”, Festschrift für Otto-Herman Frey zum 65. Geburstag, Hitzeroth, 1994, Res. 1:2. 10 Stronach a.g.m.; 92-96., Tip 2. 11 Tahsin Özgüç, “Kültepe’de 1953 Yılında Yapılan Kazılar”, Anatolian Studies XVIII, 69 1954; 371. Res. 24-28. 12 Müler-Karpe a.g.m., 434-435., Res. 1:7, 2:2, 3a-b.; R. M. Boehmer, Die Kleinfunde aus der Unterstadt von Boğazköy. Grabungskampagnen 1970-1978, Berlin, 1979., Lev. II: 2510-2514. 13 Maxwell-Hyslop a.g.m., 7-8, Tip 3.

16

yaygındır. Kuzey Mezopotamya’da Şagar Bazar,14 Kuzey Suriye’de Ras Şamra, Filistin’de Jericho (Eriha) örnekleri bilinmektedir. Kökeninin muhtemelen Sümer’e dayandığı ve sonradan Filistin, Suriye, Fenike ve Kıbrıs içlerine kadar yayıldığı düşünülür.15 Bu tip değişik formlarıyla 3. bin yılın başlarından 2. bin yılın ortalarına kadar devam ettirilmiştir.16 Özellikle Anadolu’da da yaygın kullanılan başka bir versiyonu ise teknolojik olarak ilerlemiş bir aşamanın temsilcileridir. Bu tip namluda; gövdenin üst bölümü geniş, orta kısımda içbükeydir; namlu uca doğru tekrar genişler. Bu türde namlular yaprak formlu ve düz kenarlıların avantajlarını bir araya getirir. Gövde ortası omuzdan aşağıya doğru geniş bir omurgaya sahiptir. Özellikle Hitit maden ustaları arasında gözde olan bu tip ve diğer versiyonlar, ticaret yolu ile Suriye ve Filistin’e,17 M.Ö. 13. ve 12. yüzyıllarda da Kuzeybatı İran ve Taliş Bölgesi18 içlerine kadar yayılmıştır.

Gelişen toplum yapısı, devletler, ordular, teknoloji ve maden ustalarının el becerileri, kılıç, hançer ve bıçak gibi silahların hem nitelik hem de niceliklerinde olumlu yönde gelişmeleri birlikte getirmiştir. Erken dönemlerde ahşaptan tutamaklar namlu omuzları üzerine perçinlerle tutturulurken İlk Tunç Çağı’nın ilerleyen aşamalarında gündeme madeni “kabza” gelmiştir ki bu teknolojik yönden önemli bir gelişime işaret etmektedir. Anadolu’da en erken örnekleri arasında M.Ö. 2600’lere tarihlendirilen Samsun-İkiztepe arsenikli bakır hançerleri19 sayılabilir. Bu uygulama giderek 3. bin yılın sonlarına doğru daha da gelişmiş ve yaygınlaşmıştır. Bu tür kabzalı hançerlerin en güzel temsilcileri Alaca Höyük’teki prens mezarları’nda görülebilir.20

Yakın Doğu’da M.Ö. 2. bin yılın başlarında repertuara bir başka kılıç ve hançer tipi girmiştir. Kabza ve namlusu tek parça döküm tekniğinde üretilen, kakma yuvalı (flanşlı) kabzalarıyla dikkati çeken bu silahlar, döküm tekniği ve gelişen silah tipinin ileri bir aşamasını yansıtmaktadırlar. Yakındoğu’nun bazı kültürlerinde ve Avrupa’da da kullanılan bu tip kabzalarda, kabza kenarları yükseltilerek kakma yuvalı (flanşlı) hale getirilmekte ve buraya ahşap, kemik, fildişi veya çabuk bozulabilen diğer materyallerden kakma ya da kaplama elemanları aplike edilmektedir. Bazen bu sistemi daha da sağlamlaştırmak için kabza veya namlu omuzlarında perçinlere yer verilmektedir. Kabza-namlu geçişinde, ait olduğu uygarlığa göre değişebilen formlarda balçak bulunmaktadır. Balçak, kabza ve namlu birleşimini takviye etmek ve eli korumak amacıyla yapılmıştır. Namlular çoğu zaman üçgen, yaprak veya düz formlu ve keskin omurgalıdır. İyice inceltilmiş namlu ağızlarına sahiptirler ve sivri uçludurlar. Perçinlerle desteklenmiş kabzası kakma yuvalı (flanşlı) kılıç ve hançerlerin erken örnekleri Kuzey Suriye ve Filistin’dendir.21

14 Max E.L. Mallowan, “The Excavations at Tall Chagar Bazar and an Archeological Survey of The Habur Region Second Campaign,1936”, Iraq IV-2, 1937, 91-101. Res. 13: 2-4. 15 Maxwel-Hyslop a.g.m., 7-8.; Kıbrıs ve Girit örnekleri için bkz.: Keith Branigan; “Byblite Daggers in Cyprus and Crete”, American Journal of Archaelogy,70,2, 1966, 123-126. 16 Maxwell-Hyslop, a.g.m., Tip 3-23. 17 a.g.m.; 14-15, Lev.II: 12. 18 Claude F. A. Schaeffer, Stratigraphie Comparée et Chronologie de l’Asie Ocidentale, (III et II Millénaires ), London, 1948, Çiz.. 219: 2-4., 224: A, B, D, E. 19 Bilgi 2004; 50. 20 Oktay Belli, “Pre-Islamic Period/İslâm Öncesi”, Anatolia, Cradle of Castings-Anadolu, Dökümün Beşiğ, (Yay. Haz.. Ö. Bilgi), İstanbul, 2004, 225. 21 Maxwel-Hyslop, a.g.m., 33-34, Lev. IV: 31A,

17

Kökeni Ege olan, balçağı bir ya da iki kabartılı benzer tipte kılıç ve hançerler Girit’te Orta Miken III döneminden Geç Miken Ia dönemine kadar devam ettirilmiştir. Geç Miken döneminde ise yarı küresel tepelik ve hilal biçimli balçaklar ortaya çıkmıştır.

Kabzası kakma yuvalı (flanşlı) tek parça döküm kılıç ve hançerlerin bir diğer tipinde perçin kullanılmamıştır. Kabza ve namlunun birleştiği yerde, bir başka deyişle omuz kısmında kakma yuvaları (flanşlar) dövülüp yassılaştırılarak birer tırnak çıkıntısı haline sokulmuş ve ahşap kaplama sapa bu tırnaklar sayesinde raptedilmiştir. Mehtemelen M. Ö. 19. yüzyıla ait erken örnekleri Suriye’de Ras Şamra ve Tell Açana’da,22 Mezopotamya’da Şagar Bazar’da23 görülen“tırnaklı” denilebilecek bu tip Ege’de Orta Miken III döneminde bilinmekte ve Mikenai’de 5. kuyu mezarında ortaya çıkarılan erken bir kılıç örneğinde görülmektedir; ancak bu tipin gelişkin temsilcileri Ege’de yoktur.

Orta Anadolu, Güneydoğu Anadolu ve Doğu Anadolu’da bu güne kadar yapılmış arkeolojik kazılardan kabzaları kakma yuvalı kılıç ve hançer ele geçmemiştir. Anadolu Medeniyetleri Müzesi ve Sadberk Hanım Müzesi’ne satın alma yoluyla kazandırılmış birkaç örneğin kökeni ise bilinmez.24 Tarafımızdan yapılan müze çalışmalarında, Van, Elazığ, Erzurum ve İstanbul Arkeoloji Müzeleri’nde ve hatta özel koleksiyonlarda,25 satın alma olduğu için menşei belli olmayan çok sayıda örneğin varlığı tespit edilmiştir.

Genellikle flanşlı kabzaları perçinsiz kılıç ve hançerler Kuzeybatı İran’da Kuzistan, Azerbaycan ve Luristan26 ile İran Talişi’nde27 de yaygın bir kullanım alanı bulmuştur. Bunlar tırnaklı ve hilal balçaklı olmak üzere iki ana gruba ayrılırlar. İlk gruba giren örnekler 2. bin yılın başlarında Suriye ve Filistin’de görülenlerin bir devamı niteliğindedir. Arkeolojik olarak tarihlenebilen en erken örnekleri M.Ö. 13. yüzyıl ortalarında Elam’daki Tchoga Zambil ve Hasanlu V’te ele geçirilmiştir. Bunlardan tek parça döküm tekniğinde üretilmiş28 tırnaklı tipte hançer ve kılıçların İran’a Erken Demir Çağ’da (Demir I) ulaştığı anlaşılmaktadır. Bu tip kılıç ve hançerlerin namluları uzun yapılı ve düz kenarlı olup, kaideden uca doğru daralmaktadır. Bazılarının kabza kaidesi iki yandan girintilidir. Hasanlu IV’te ve Luristan bölgesindeki örneklerin bazılarında kare yapılı kabza kaideleri mevcuttur. Çoğunluğu satın alma olan bu türden kakma yuvalı hançerlerin bir çoğu yazıtlıdır. Örneğin bunlardan, M.Ö. 12. -11. yüzyıllara tarihlenen bir örnekte İsin Hanedanı kralı 22 a.g.m., 37-38. 23 Mallowan a.g.m., Res.13: 6. 24 M. Aykut Özet, “Anadolu Medeniyetleri Müzesinden Bir Grup Hançer ve Mızrak Ucu”, Anadolu Medeniyetleri Müzesi 1987 Yıllığı, Ankara, 1989, Kat. No.: 13-14., Res. 12-13.; Önder Bilgi, “Vehbi Koç Vakfı Sadberk Hanım Müzesi Tarafından Yeni Elde Edilen Metal Silahlar”, Palmet IV, 2002, 29-31., Kat. No.: 18-20. 25 İstanbul’da Haluk Perk Koleksiyonu ve Van’da Yücel Aşkın Koleksiyonu. 26 L. Vanden Berghe, Het Archeologisch Onderzcek Naar de Bronscaltuur van Luristan. Opgravingen in Pusht-i Kuh I Kalwali en War Kabud 1965 en 1966, Brussel, 1968, Çiz. 1/4.; Medvedskaya a.g.e., Tip I, II ve III. Res. 1-19.; Schaeffer a.g.e., Res. 265: 16-18.; Robert H. Dyson , “Notes on Weapons and Chronologyin Northern Iran Around 1000 B. C.”, Dark Ages and Nomads c. 1000 B.C. Studies in Iranian and Anatolian Archaeology (Yay. Haz.: M. J. Mellink), İstanbul, 1964; Res. 1: 4-5, 2: 1-4. 27 Schaeffer a.g.e., Res. 217: 1,14. 28 İran kakma yuvalı (flanşlı) hançerlerinin tek parça döküm tekniğiyle mi yoksa sap üzerine döküm tekniğiyle mi üretildiği konusunda farklı görüşleriçin bkz.: K. Rachel Maxwell-Hyslop-H. W. M. Hodges, “A Note on the Significance of the Technique of “Casting on” as Applied to a Group of Daggers from North-West Persia”, Iraq, 26, Part I, 1964, 19-22.

18

Marduk-Nadin Ahhe (M.Ö. 1100-1083) adı geçmektedir.29 Özellikle kuzeybatı İran ve Azerbeycan’da daha çok kullanılmış gibi görünen ikinci türdeki hançerler hilal biçimli balçaklarıyla diğerlerinden ayrılırlar. Bu tiplerin dışında, İran’da hilal tepelikli, hilal balçaklı, kabza tutamağı düz kenarlı ya da boğumlu, namlusu köşeli omuzlara sahip ve omurgalı bir başka hançer tipi de kullanılmıştır.30

Hilal balçaklı hançerlerin görüldüğü bir diğer bölge ise Hakkâri’dir. 1999 yılında, Hakkâri kent merkezinde, Hakkari Kalesi eteklerinde tesadüfen ele geçirilen steller üzerindeki kabartmalarda da tek parça döküm tekniğinde yapılmış madeni kabzalı, hilal balçaklı hançerlerin güzel örnekleri izlenebilmektedir. Geç Tunç/Erken Demir Çağ’a tarihlendirilen bu steller üzerinde betimlenen yarı çıplak erkek figürlerinin bellerinde, kemere takılı durumda, kabzaları perçin görünümlü kabaralarla süslü hançerler görülür. Balçağı iki ucu açık hilal biçimli hançerlerin yaprak formlu, omurgalı ve kan oluklu namluları sivri uçla sonlanmaktadır.31 Söz konusu steller üzerinde betimlenen sap delikli baltalar ise Kuzey Mezopotamya örneklerini hatırlatmaktadır. Bu durum, M.Ö. 2. bin yılın ortalarında bu bölgenin daha çok Mezopotamya ile Kuzeybatı İran ve Transkafkasya kültürleri arasında bir geçiş noktası olduğunu göstermektedir.

M.Ö. 2. bin yılın ortalarından sonra başta Van bölgesi olmak üzere demir yoğun olarak kullanım alanı bulmuştur. Bu gelişme yakın Doğu’daki devletlerin yapılarında ve buna bağlı olarak orduların kullandığı silah teknolojisi ve tiplerinde de köklü değişimlere neden olmuştur. Başlangıçta sadece prestij ürünlerinde kullanılan demir giderek silahlarda vazgeçilmez bir metal durumuna gelmiştir.

Bu gelişime paralel olarak Kuzeybatı İran’da da kabza ve namlusu dövülerek biçimlendirilmiş tek parça demirden kakma yuvalı örnekler ortaya çıkmıştır. Bu tip hançerlerin bazılarında kabza kenarlarında ince tunç levha halinde bir şerit kaplama bulunmaktadır32 ki bu uygulamanın örneklerine, daha sonra değineceğimiz Urartu kılıç ve hançerlerinde de rastlanılmaktadır. İran’da Orta Demir (Demir II) Çağ’a tarihlenen hançerlerin bir diğer grubu ise bimetalik (iki metalli) kılıç ve hançerlerdir. Bunlardan Chagoula Derre’de bulunmuş tunç kabzalı ve demir namlulu iki örnek farklı bir uygulama olarak “makara” tepeliklidir. Bunlardan biri tunç balçağa sahiptir. Diğer bir örnekte ise yaba (çatal) şeklinde kabza kaidesi (balçak) bulunmaktadır.33 Erken örneklerini Hitit İmparatorluk Çağı’nda gördüğümüz34 kabzaları tunçtan namluları ise demirden bimetalik silahların, özellikle demirin gündelik hayatta sıkça kullanılmaya başlanmasından itibaren arttığı görülmektedir.

29 Medvedskaya a.g.e., 70., ayrıca bkz.: Hanne Lassen- Vagn F. Buchwald, “A Bronze Sword From Luristan With A Proto-Arabic Inscription”, Anatolian Iron Age-II, (Yay. Haz. A. Çilingiroğlu-D. H. French), Oxford, 1991, 44., Lev.04.1.1. 30 Medvedskaya a.g.e., Tip IV, 72-73, Fig. 9:20-23. 31Veli Sevin-Aynur Özfırat-Ersin Kavaklı, “1997-1999 Hakkâri Kazıları”, 22. Kazı Sonuçları Toplantısı I, 2001, 357-358.;Veli Sevin-Aynur Özfırat, “Hakkâri Stelleri: Doğu Anadolu’da Savaşçı Çobanlar İlk Not”, Belleten LXV 243, 2002, 508, Res. 6-19.; Veli Sevin, “Doğu Anadolu Orta ve Son Tunç Çağı”, ArkeoAtlas, 3, 2003, 123, 125. 32 Oscar White Muscarella, Bronze and Iron. Ancient Near Eastern Artifacts in The Metropolitan Museum of Art, New York, 1988. 54, Res. 64. 33 Medvedskaya, a.g.e., Tip VI, VII. 75, Fig. 9: 28-30. 34 Ünsal Yalçın, “Iron Technology in Antiquity”, Anatolia, Cradle of Castings-Anadolu, Dökümün Beşiği, (Yay. Haz.: Ö. Bilgi), İstanbul, 2004, 224.

19

Demir Çağ’da Urartu ile birlikte Yakın Doğu’nun en güçlü devletlerinden biri olan Assur’da kılıç ve hançerler gerek savaş ve gerekse prestij eşyası olarak çok önemli bir yere sahip olmuştur. Ancak Nimrud (Kalhu), Khorsabad (Dur-Sarrukin) ve Koyuncuk (Ninive) gibi başkentlerde yapılan kazılarda ele geçirilen silahlar tümüyle yayınlanmış değildir. Yayınlanan birkaç parça kılıç ve hançer kabzasının flanşlı türde olduğu görülür.35 Buna karşılık saray kabartmaları sayesinde ayrıntılı denilebilecek bilgilere ulaşılabilinir. Assur’da kılıçlar bir kın içinde ve bir kayış veya şeritle omuzdan asılı durumda ve daima solda taşınırdı.36 Daha çok kabartmalardan bilinen kılıçların kısa veya uzun tipleri mevcuttu. Assur kılıçları yarı küresel tepelikli ve genellikle yuvarlak kabzalıdır. Kabza kaidesi üzerinde aslan veya boğa gibi iki hayvan başı, kının uç kısmında ise bazen çifte aslan başı, bazen de karşılıklı duran iki hayvan ile bezelidir. Erken döneme ait bazı kınların uç kısmında ise çift spiral yer almaktadır. Genellikle törensel amaçlı olan bu bezemeli kılıçlar krallar ve soylular tarafından kullanılmıştır. Kılıçların demir namluları dönemine göre geniş veya dar olabilmektedir, yaprak, üçgen, kavisli v.b. formlara sahiptirler. Düz yapılılar yanında bir veya daha çok omurgaya sahip olanlar da bulunmaktadır. Hançerler ise bazen kın içinde ve beldeki kemere takılı durumda taşınmıştır. Assur’ca “Patru” adıyla bilinen hançerler daha çok törensel amaçlıdır ve ritüellerde kullanılmıştır. Tunçtan yapılmış yuvarlak kabzalı ve muhtemelen kakmalı kabzalar genellikle kare kaidelidir. Kabzaların, flanşlı ya da flanşsız, düz kenarlı ve iç bükey tutamaklı tipleri mevcuttur. Namlular demirdendir ve kullanım amacına göre düz, dışbükey kenarlı ya da kavislidirler. Assur kabartmalarında kral veya apotropaik figürler tarafından kullanıldığı görülen çift hançerlerin kınlarının uçları hayvan başı şeklinde sonlanmaktadır ve püsküllüdürler.37

Urartu ile aşağı-yukarı çağdaş bir diğer uygarlık olan Geç Hitit Dönemi merkezlerinde yapılan kazılar, silah tipolojisinin belirlenmesine az sayıda örnekle de olsa katkıda bulunmuştur. Ancak burada da ana kaynak bizzat silahların kendisi değil ve fakat ortostadlar üzerindeki kabartmalardır. Malatya-Aslantepe, Zincirli/Sam’al ve özellikle Kargamış/Cerablus’ta ortaya çıkarılmış ortostatlar üzerinde yer alan çok sayıdaki figür üzerinde kılıç ve hançer betimleri yer almaktadır. Söz konusu ortostatlarda betimlenen kılıç ve hançerlerin bazen beldeki geniş kemere takılı olarak ya da elde taşındığı, bazen de bir kayış veya enli bir şeritle omuza asılmak suretiyle kullanıldığı görülmektedir. Kemere takılı durumdaki kılıçlar Hitit İmparatorluk Çağı’ndan beri bilinen geleneksel türde hilal tepelikli, yuvarlak tutamaklıdır; namlu omuzları dik köşeli ve kalın, bazen de tek omurgalı ve kıvrık uçludur. Bir kayışla omuza asılmış ikinci türdeki kılıçlar ise oldukça uzun yapılıdır. Yarı küresel tepelikli, uzun-yuvarlak tutamaklı olup, yuvarlak omuzludurlar. Kınları namluyla ilişkili olarak uzun yapılı, iki yan tarafında boylamasına birer yiv ile bezelidirler. Uç kısımları ise düzdür.38

35 Max E. L. Mallowan, Nimrud and its Remains, 2, 1966, 404, Res. 333b.; R. Pleiner - J. K. Bjorkman, “The Assyrian Iron Age. The History of Iron in the Assyrian Civilization”, Proceedings of the American Philosophical Society, 118, N0:3, 1974, 288, Res 2: 1-2. 36 Pauline Albenda, The Palace of Sargon, King of Assyria, Paris, 1986. Lev.: 18, 44, 45, 4749,70,89, 97,102, 37 Geniş bilgi için bkz.; Tarık A. Madhloom, The Chronology of Neo-Assyrian Art, London, 1970. 38 Tüm Geç Hitit dönemi ortostatları ve bunların stilistik analizleri için bkz.: Winfred Orthmann, Untersuchungen zur Spathethitischen Kunst, Bonn, 1971.; A. Muhibbe Darga, Hitit Sanatı ,İstanbul, 1992.

20

Kılıçlardaki bu iki farklı tip Geç Hitit Sanatı üsluplarında ayrı ayrı izlenebilmektedir. Örneğin erken uslupta işlenmiş ortostatlarda hemen hemen tümüyle Büyük Hitit İmparatorluk Çağı özellikleri devam ettirilmektedir. Sözgelimi Malatya-Aslantepe Aslanlı Kapı kabartmalarındaki figürler,39 Hitit İmparatorluk Çağı’na ait Boğazköy Kral Kapısı Kabartması’ndaki tanrı figürü40 ve Yazılıkaya kabartmalarındaki tanrıların bellerindeki hilal tepelikli ve kıvrık uçlu kılıçlardan taşımaktadırlar.

Kalhu’nun (Nimrud) yeni bir Assur başkenti olarak kurulması ve giderek gelişip büyümesiyle Assur İmparatorluğu’nun Geç Hitit sanatı üzerinde etkilerinin hissedilmeye başlandığı M.Ö. 9. yüzyılın ortalarından itibaren işlenmiş ortostatlarda betimlenen kabartmalarda ise geleneksel Hitit özelliklerinden yavaş yavaş uzaklaşılmaya başlanıldığı izlenebilmektedir. Bu dönem kabartmalarındaki figürlerin bellerinde daha çok düz namlulu hilal balçaklı kılıçlar görülmektedir. Sözgelimi Zincirli/Sam’al İçkale güney kapısındaki sola yürüyen iki erkek figürü,41 sola ilerleyen kral figürü42 ve aslan başlı adam figürü43 bu türden kılıç taşımaktadır. Aynı stile tarihlendirilen heykeller için de durum aynıdır. Zincirli/Sam’al, İçkale J yapısında ele geçirilmiş, çift aslanlı kaide üzerinde duran “Kral Heykeli”ndeki44 figürün belinde de hilal tepelikli, hilal balçaklı, keskin omurgalı düz bir kılıç yer almaktadır.

M.Ö. 8. yüzyılın ortalarında Assur İmparatorluğu’nda III. Tiglat-Pileser’in tahta çıkışından sonra başlayan döneme tarihlendirilen ortostatlarda geleneksel Hitit özelliklerinden iyice uzaklaşıldığı ve tümüyle Assur ve giderek Arami etkilerinin ön plana çıktığı görülmektedir. Bu etki kılıç ve hançer tiplerinde de kendini göstermektedir. Söz konusu ortostatlarda betimlenen, özellikle yönetici figürleri geleneksel hilal tepelikli ve ucu kıvrık Hitit kılıç ve hançerlerinin aksine bambaşka bir tip olan, bir kayışla omuzdan asılan, yarı küresel tepelikli, yuvarlak tutamaklı ve kınları boylamasına iki yivle bezeli uzun kılıçlar taşımaktadır. Bu çağ üslubunun en güzel örnekleri Kargamış’ta ele geçirilmiştir. En çarpıcı örnekleri “Kral Burcu” ortostatlarındaki, Kargamış yöneticileri Yariris ve Kamanis’in betimlendiği kabartma45 olmak üzere, daha çok yönetici ve soyluların betimlendiği diğerlerinde46 yer alan krali figürlerin tamamına yakını omzundan asılı kayışla taşınan bu tipte kılıçlarla resmedilmiştir. Aşağıda ele alacağımız Urartu örneklerini anımsatan bu tür kılıçlar aynı zamanda, Demir Çağı’nda Anadolu’da yepyeni bir kılıç repertuarının gelişmiş olduğuna işaret etmektedir.

Anadolu, Mezopotamya , İran v.b bölgelerin dışında ve fakat bunlardan sürekli etkilenmiş olan Transkafkasya’daki gelişim ise daha farklıdır. Yerel özellikleri ağır basan bir karaktere sahip Transkafkasya kılıç ve hançerleri Önasya’daki gelişmeleri hep geriden takip etmiştir. Sözgelimi Önasya’da M.Ö. 4. bin yılın sonları

39 Orthmann a.g.e., Lev. 40:A/5a;A/8; Darga a.g.e., Res. 233.; Veli Sevin, Anadolu Arkeolojisi,(3. baskı), İstanbul, 2003, 197. 40 Darga, a.g.e., Res. 129.; Sevin 2003b, 180. 41 Orthmann , a.g.e, Lev. 57: B/4.; Darga 1992, Res. 265. 42 Darga a.g.e, Res. 264. 43 Orthmann, a.g.e., Lev. 60: B/25.; Darga, a.g.e, 270. 44 a. g. e.; Res. 268. 45 Orthmann, a.g.e., Lev. 31: G/5.; Darga, a.g.e., Res. 272. 46 Orhmann, a.g.e., Lev. 31: G/1-4.

21

ve 3. bin yılın hemen başlarında kullanılmaya başlanan saplı hançerler Transkafkasya’da yaklaşık 500 yıllık bir gecikmeyle, M. Ö. 3. bin yılın ortalarından sonra görülmeye başlanmıştır. Yakındoğu’da M.Ö. 3. bin yıl ortalarında oldukça yaygın sapları perçinli kılıç ve hançerler ise ancak 3. bin yılın sonlarında ortaya çıkmış ve 2. bin yıl ortalarına kadar kullanılmıştır.47 Orta Anadolu’da Erken Tunç Çağı ortalarında görülen uzun kılıçların (rapier) Transkafkasya’da Trialeti Kurganları’nda, Saduga, Mravaltskali, Lilo, Tetri Kvebi ve Samtavro’da güzel temsilcileri ele geçirilmiştir. Ancak bunların en erken örneği olan Saduga uzun kılıcı dahi M.Ö. 2. bin yılın başlarına tarihlendirilmektedir. Daha yerel özellikler taşıyan ve Ege orijinallerinden etkilenip etkilenmediği konusunda farklı görüşler bulunan bu uzun kılıçlarda Orta Anadolu’dakilerden farklı olarak omuzlarda perçinlere yer verilmemiştir.48

Yakın Doğu’da M.Ö. 2. bin yılın başlarından sonra repertuara giren, kabza ve namlusu tek parça döküm tekniğinde üretilen, kabzası flanşlı (kakma yuvalı) kılıç ve hançerlerin Transkafkasya da’ki kullanımı M.Ö. 1500’lerden sonra gerçekleşmiştir. Özellikle İran örneklerini hatırlatan içbükey kenarlı, flanşlı (kakma yuvalı) kabzalarda genellikle perçin kullanılmamıştır. Balçak kısımları düzdür. Namluları ise düz ya da dışbükey kenarlı ve çoğunlukla sivri uçlu olup, omurgalı veya omurgasız örnekleri mevcuttur.49 M.Ö. 2. bin yılın üçüncü çeyreğinde, kabzası flanşlı(kakma yuvalı) kılıç ve hançerlerin yerini tunç kabzalı yeni bir tip alır. Aslında flanşlı (kakma yuvalı) türlerin gelişkin bir tipi durumundaki bu kılıç ve hançerlerin omuzları dik köşeli ve namluları da daha üçgen yapılıdır. Merkezi Kafkasya’da bu dönemden sonra kullanılan bütün kılıç ve hançerlerin gelişimi model olarak bu formu izler.50 M.Ö.1. bin yılın ilk çeyreğinde demir silahların, özellikle de tunç kabzalı, demir namlulu bimetalik kılıçların üretiminde büyük bir artış vardır. Yerel tiplerin devam etmiş olmasına karşılık özellikle Kafkasya’nın, Urartu etkisini hisseden Samtavro, Musi-yeri gibi bölgelerinde Urartu özellikleri taşıyan kılıç ve hançerler ele geçmiştir.51

Görülüyor ki, Yakın Doğu’da kılıç ve hançer gibi saldırı silahlarının bazı türleri, özellikle M.Ö. 3. bin yılın başlarından itibaren ortak bir atadan türemiş gibi bir görünüm arz ederler ve geniş bir coğrafyaya yayılmış durumda ortaya çıkarlar. Bu, bölgelerarası ortak gelişmelerden Van bölgesi nasıl etkilenmiştir ? Bu gelişimdeki yeri nedir?

Van bölgesindeki en erken hançerlerin ortaya çıkış yeri ve tarihi bilinmez. Çok iyi araştırılmış ve iyi bir stratigrafi veren Dilkaya ve Karagündüz kazıları ile Van Kalesi ve Çelebibağ Höyükleri’ndeki küçük sondajlarda da Erken Transkafkasya tabakalarında tunçtan silahlara rastlanılmamıştır.

47 Ingo Motzanbäcker, Sammlung Kossnierska Der Digoriche Formenkreis Der Kaukasischen Bronzezeit, Berlin, 1996, 70-71, Çiz. 35:1, 2, 4, 5. 48 Mikheil Abramishvili, “Transcaucasian Rapiers and the Problem of their Origin”, Lux Orientis, Archäologie zwischen Asien und Europa, Festschrift Für Harald Hauptmann zum 65. Geburtstag” (Yay. Haz.: R. M. Boehmer ve J. Maran), Rahden/Westf, 2001, 1-8. 49 Konstantin Picchelauri, Waffen der Bronzezeit aus Ost-Georgian, Espelkamp, 1997, 22, Lev. 50: 740-752.; Medvedskaya, a.g.e., Res. 11: 1-5, 7-11 50 Picchelauri, a.g.e., 22, Lev. 50: 753-762. 51 Örnekler için bkz.; Georg Kossack, Beiträge Zur Allgemenien und Vergleichenden Archäologie, München, 1983, Çiz. 32.; Otar Lordkipanidse, Archäologie in Georgien. Von der Altsteinzeit zum Mittelalter., Heidelberg, 1991, Abb. 39:19-20.; Picchelauri, a.g.e., Lev. 61: 944-948.

22

Bölgenin pastoral bir yaşamın söz konusu olduğu Orta Tunç Çağı ise daha çok nekropollerden tanınmaktadır. Özellikle Van Gölü’nün batısında yoğunlaşan bu nekropollerde henüz herhangi bir kazı yapılmış değildir. Bu nedenle de kazı buluntusu olan herhangi bir silah bulunmamaktadır. Ancak Van Müze Müdürlüğü’nde arkeolog olarak görev yapmış olduğum 1990-2000 yılları arasında satın alma yoluyla müzeye kazandırılmış, buluntu yeri belli olmayan çok sayıda tunç hançerin varlığı tarafımızdan bilinmektedir. Bu türde silahların en erken ve en basit temsilcileri büyük bir olasılıkla Transkafkasya’daki gibi İlk Tunç Çağı sonlarında ortaya çıkmış olmalıdır.52 Bunlardan Trialeti örnekleriyle karşılaştırılabilecek, sapında tek delik bulunan omurgasız, geniş namlulu, örneklerin ise M.Ö. 2. bin yılın ilk yarısına ait oldukları söylenebilir. Bunlara ilaveten ince- uzun yapılı ve kan oluklu tiplerin de Geç Tunç Çağı’na ait oldukları anlaşılmaktadır.

Hakkari il merkezinde, 1998 ve 1999 yıllarında gerçekleştirilen arkeolojik kazılarda ortaya çıkarılan M1 ve M2 Mezarlarında da hançerlere rastlanılmıştır. M1 mezarında ele geçirilen kısa saplı, yuvarlak omuzlu, omurgalı iki adet tunç hançer, bölgenin Orta ve Son Tunç Çağı hançerleri için çok önemli bilgi veren birer belge niteliğindedir.53

Bölgenin Tunç Çağları konusundaki bilgi yetersizliğine karşın Erken Demir Çağ’ı daha iyi bilinmektedir. En erken evrelerinden itibaren demirin yoğun şekilde kullanılmaya başlandığı bu dönemde silah teknolojisinde önemli değişiklikler olmuştur. M.Ö. 2. bin yılın son çeyreğinde, özellikle Doğu Anadolu yüksek yaylasının Assur yazılı kaynaklarından Uruatri ve Nairi olarak bahsedilen beylik ya da krallıklar arasında paylaşıldığı bilinir. Ancak, pastoral yaşam tarzı nedeniyle bu küçük beylikler daha çok nekropollerinden tanınır. Bu nekropollerden Ernis (Ünseli), Karagündüz, Yoncatepe ve Hakkari M2 mezarında tümüyle demirden yapılmış hançerler ele geçmiştir. Genellikle tunçtan yapılmış erken örneklerini Anadolu’da Tunç Çağı’ndan bildiğimiz, çağdaş örnekleri ise Kuzeybatı İran’da Gilan bölgesi Erken Demir Çağı mezarlarında ele geçmiş, sapsız namlu türündeki bu hançerler iki ağızlı, tek omurgalı ve küt uçludurlar. Karagündüz’de Erken Demir II Dönemi’ne ait 10 no’lu oda mezarda ele geçirilmiş iki örneğin yuvarlak omuzları üzerinde, ahşap kabzanın perçinlenmesi için delikler bulunmaktadır.54 Erken Demir I Dönemi’ne ait 2 no’lu oda mezarda bulunan diğer bir hançerin perçin delikli ve omurgalı namlusu ise ahşap kabzanın her iki yüzüne yerleştirilmiş demir kaplamalarıyla oldukça dikkat çekicidir.55 Hilal biçimli tepeliği bulunan bu hançerin biraz farklı ve gelişmiş benzerleri, Yoncatepe M3 mezarından bir hançer56 ve Van Müzesi’nde etüdlük eserler arasında bulunan bir diğer hançerdir.57 Kabza ve namlusu tek parça demirden

52 Picchelauri, a.g.e., 21, Lev. 48: 652-678. 53 Veli Sevin-Aynur Özfırat-Ersin Kavaklı, “1997-1999 Hakâri Kazıları”, 22. Kazı Sonuçları Toplantısı 1.,2001, 358., Res. 11. 54 Veli Sevin-Ersin Kavaklı, Bir Erken Demir Çağ Nekropolü Van/Karagündüz-An Early Iron Age Cemetery, İstanbul, 1996, 34, Res. 22. 55 a.g.e., , 36, Res. 23. 56 Oktay Belli-Erkan Konyar, Doğu Anadolu Bölgesi’nde Erken Demir Çağ Kale ve Nekropolleri, İstanbul, 2003, 75, Çiz. 55, Res.39. 57 a.g.e., 48-51, Çiz. 38:2, Res. 25.(Bu yayında yanlışlıkla Ernis (Ünseli) buluntusu olarak değerlendirilmiştir.); ayrıca krş.: Veli Sevin, “Urartu Oda-Mezar Mimarisinin Kökeni Üzerine Bazı Gözlemler”, Anadolu Demir Çağlari I, (Yay. Haz.. A. Çilingiroğlu) İzmir, 1997. Bu makalede, incelenen Ernis buluntuları arasında söz konusu hilal tepelikli hançerin bulunmadığı görülmektedir.

23

dövme tekniğiyle yapılmış bu iki örnek aşağıda ele alacağımız Urartu Krallığı dönemi hilal tepelikli hançerlerinin prototipi durumundadır.

Şu ana kadar çok genel hatlarıyla verilmeye çalışılan Yakın Doğu kılıç ve hançerlerinin gelişimi izlendiğinde; silah üretiminde bakır, tunç ve demir kullanılmının başlaması ile genel olarak silah tiplerinin Yakın Doğu’nun hemen tüm uygarlıklarında aynı tarihlerde (Kafkasya Bölgesi hariç) başlayarak devam etmiş olduğu görülmektedir. Özellikle erken dönemlerde farklı coğrafyalarda da olsa çok yakın silah tipleri kullanılmıştır. Ancak maden teknolojisinin ilerlemesi, uygarlıkların kültür birikimlerinin artması ve gelişen bürokratik devlet sistemleri sonucunda her uygarlık kendine özgü silah tipleri oluşturmaya başlamış gibi görünmektedir. Özellikle Assur ve Geç Hitit Krallıkları bu yeni gelişmelerin en güzel örneklerini sunarlar. Bu gelişimde Urartu’nun yeri ise değerlendirme bölümünde ele alınacaktır.

24

3. KATALOG : Aşağıdaki katalog bölümünde Urartu uygarlığına ilişkin 69 kılıç ve kılıç

namlusu, 6 hançer ve hançer namlusu, 36 bıçak ve 20 kın olmak üzere toplam 131

adet eser bulunmaktadır (Grafik 1). Katalogdaki eserlerden 55’i satın alma, hibe ve

müsadere yoluyla müzelere kazandırılmış olanlardır. 22’si kale, 52’si mezarlar ve 2

adeti de höyüklerde ele geçirilmiştir (Grafik 2). Bunlardan 88 adeti Van, Erzurum,

Elazığ, Malatya, İstanbul Arkeoloji Müzelerinde ve İstanbul Üniversitesi, Edebiyat

Fakültesi Laboratuar’ı ile Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi,

Arkeoloji Bölümü Laboratuarı’nda birebir çalışılarak incelenmiş ve kataloga dahil

edilmiştir. Geri kalan 43 adeti ise yayınlardan derlenmiştir. Orijinalini görmeden

incelediğimiz eserlerin tanımlamaları ve ölçüleri ilgili yayınlarda zaman zaman açık

olarak verilmemiştir. Bu gibi durumlarda eserlerin tanımlamaları ve bazen ölçüleri

tarafımızdan değerlendirilmiştir. 1

Katalogda yer alan eserlerin demir aksamları tümüyle dövme tekniğinde, tunç

olanlar ise bazen döküm, bazen de dövme ve döküm teknikleri birlikte kullanılarak

üretilmişlerdir. İncelenen bıçaklar genellikle demirden ve daima tek ağızlıdır. Kın

pabuçlarından demirden olanlar dövme tekniğinde, tunçlar ise döküm ve dövme

teknikleri birlikte kullanılarak üretilmiştir.

1 Kataloga dahil edilen kılıç, hançer ve bıçakların buluntu merkezleri için bkz.: harita 2.

25

3.1. KILIÇLAR : Katalog No : 1

Adı : Kılıç

Cinsi : Demir-Tunç

Tip No : 4.1.IA1.

Buluntu Yeri : Burmageçit Köyü-Tunceli

Bu gün Bulunduğu Yer: Elazığ Müzesi

Müze Envanter No : 85.1.73.

Müzeye Geliş Şekli : Müsadere

Kazı Envanter No : ___

Çizim No : 3

Resim No : 1-2

Ölçüleri : Mevcut uzunluk : 24.5 cm.,

namlu genişliği . 5.0 cm.

Yayınlar : Yıldırım 1989, Şekil 2.

Tanımı : Kabzasıyla birlikte tek parça demirden yapılmıştır. Uzun dikdörtgen kabza sapının kenarları tunç şerit il çerçevelendirilmiş kakma yuvalı (flanşlı)dır. Çerçeve şeritleri klipslerle sapa tutturulmuştur. Orta kısmında sivri bir kavrama çıkıntısı mevcuttur. Kabza kaidesini oluşturan balçak üzerinde yaklaşık 0.5 cm. kalınlığında ortası açık tunç kelepçeler yer almaktadır. Kakma elemanları düşmüştür. İkisi kabza sapı, ikisi de balçak üzerinde dört adet tunç perçin çivisi vardır. Tepeliği ince-uzun bir çıkıntı halindedir; başlığı eksiktir. Düşük omuzlu namlu kırık olup çok az bir bölümü kalmıştır. İki ağızlı olduğu anlaşılan namlu, balçak arasından geçip uca kadar uzanan keskin bir omurgaya sahiptir.

26

Katalog No : 2

Adı : Kılıç

Cinsi : Demir-Tunç-Gümüş

Tip No 4.1.IA1.

Buluntu Yeri : Doğu Anadolu

Bu gün Bulunduğu Yer: Staatliche Museen zu Berlin-

Museum für Vor-und Frühgeschichte.

Berlin/Almanya

Müze Envanter No : ______

Müzeye Geliş Şekli : ______

Kazı Envanter No : ______

Çizim No : 4

Resim No : 3

Ölçüleri : Uzunluk. 46.8 cm.

Yayınlar : Kossack 1983; 32/4.;

Wartke 1991; Res. 5.;

Wartke 1993, Res. 26.

Tanımı : Kabzasıyla birlikte tek parça demirden yapılmıştır. Uzun dikdörtgen kabzanın kenarları kalınlaştırılmış ve etrafı gümüş şerit ile çerçevelendirilmiştir. Kakma yuvalı (flanşlı)dır. Orta kısmında sivri bir kavrama çıkıntısı bulunmaktadır. Kabza kaidesini oluşturan balçak üzerinde, omuzu iki yandan kavrayan, ortası açık tunç kelepçeler yer almaktadır. Kakma elemanları düşmüştür. Tepeliği ince-uzun dikdörtgen çıkıntı halindedir; başlığı eksiktir. Düşük omuzlu namlu, inceltilmiş iki ağızlı ve sivri uçludur; ortası yassı omurgalıdır. Ucunda, uç kısmı açık omurgalı tunç kın pabucu bulunmaktadır.

27

Katalog No : 3

Adı : Kılıç

Cinsi : Demir-Tunç-Gümüş

Tip No 4.1.IA1.

Buluntu Yeri : Bilinmiyor

Bu gün Bulunduğu Yer: Museum of the Ancient Orient

Berlin/Almanya

Müze Envanter No : MVI-XIc-4752.

Müzeye Geliş Şekli : ____

Kazı Envanter No : ____

Çizim No : ___

Resim No : 4

Ölçüleri : Uzunluk. 46.2 cm.

Yayınlar : Watke 1991; Res.: 6.

Tanımı : Kabzasıyla birlikte tek parça demirden yapılmıştır. Uzun dikdörtgen kabzanın kenarları kalınlaştırılmış ve etrafı gümüş şerit ile çerçevelendirilmiştir. Kakma yuvalı (flanşlı)dır. Orta kısmında sivri bir kavrama çıkıntısı bulunmaktadır. Kabza kaidesini oluşturan balçak üzerinde, omuzu iki yandan kavrayan, ortası açık, üzeri yivli tunç kelepçeler yer almaktadır. Kakma elemanları düşmüştür. Tepeliği ince-uzun dikdörtgen çıkıntı halindedir; başlığı eksiktir. Yüksek omuzlu namlu, omuzda geniş uca doğru daralan, inceltilmiş iki ağızlı ve omurgalıdır. Namlu ucunda omurgalı tunç kın pabucu bulunmaktadır.

28

Katalog No : 4

Adı : Kılıç

Cinsi : Demir-Tunç

Tip No 4.1.IA1.

Buluntu Yeri : Van-Altıntepe Nekropolü

Bu gün Bulunduğu Ye : YYÜ. Fen-Edebiyat Fak.

Arkeoloji Bölümü laboratuvarı

Müze Envanter No : ___

Müzeye Geliş Şekli : ___

Kazı Envanter No : TAN. KM. 26.26.

Çizim No : 5

Resim No : 5

Ölçüleri : Mevcut uzunluk: 43.0 cm.,

Mev. namlu gen.: 4.0 cm.

Yayınlar : ___

Tanımı : Kabzasıyla birlikte tek parça demirden yapılmıştır. Uzun dikdörtgen kabzanın kenarları kalınlaştırılmış ve kenarları tunç şerit ile çerçevelendirilmiştir. Kakma yuvalı (flanşlı)dır. Orta kısmında sivri bir kavrama çıkıntısı bulunmaktadır. Kabza kaidesini oluşturan balçak üzerinde demir kelepçe mevcuttur. Kabza sapı ve balçak üzerinde olması gereken kakma elemanları düşmüştür. Düşük omuzlu namlu uca doğru daralan, inceltilmiş iki ağızlı ve sivri uçludur. Namlunun her iki yüzünde de keskin bir omurga bulunmaktadır.2

2 Namlunun sivri ucu Kat. No.:19’un (Kazı Env. No.: TAN. KM. 26.22.) namlu ucuna bitişiktir.

29

Katalog No : 5

Adı : Kısa Kılıç

Cinsi : Demir

Tip No : 4.1.IA1.

Buluntu Yeri : Bilinmiyor

Bu gün Bulunduğu Yer: Elazığ Müzesi

Müze Envanter No : 76.18.160.

Müzeye Geliş Şekli : Satın alma

Kazı Envanter No : ___

Çizim No : 6

Resim No : 6

Ölçüleri : Uzunluk: 40.0 cm.,

Namlu gen.: 5.5 cm.

Yayınlar : ___

Tanımı : Kabzasıyla birlikte tek parça demirden yapılmıştır. Uzun dikdörtgen kabza sapının kenarları kalınlaştırılmış kakma yuvalı (flanşlı)dır. Ortasında sivri bir kavrama çıkıntısı bulunmaktadır. Kabza kaidesini oluşturan balçağın kelepçeleri düşmüştür. Ancak iki yanda, kelepçe yuvasını oluşturan, 0.7 cm.lik dörtgen girintiler bulunmaktadır. Kakma elemanları düşmüş olup, bunları tutan kabza sapı üzerinde iki, balçak üzerinde dört adet perçin yer almaktadır. Dörtgen çıkıntı şeklindeki tepeliğin başlığı eksiktir. Düşük omuzlu namlu, uzun dikdörtgen formlu, iki ağızlı, sivri uçlu ve omurgalıdır.

30

Katalog No : 6

Adı : Kısa Kılıç

Cinsi : Demir-Tunç

Tip No : 4.1.IA1

Buluntu Yeri : Burmageçit köyü-Tunceli

Bu gün Bulunduğu Yer : Elazığ Müzesi

Müze Envanter No : 85.1.6.

Müzeye Geliş Şekli : Müsadere

Kazı Envanter No : ___

Çizim No : 7

Resim No : 7

Ölçüleri : Uzunluk : 38 cm.,

Namlu genişliği : 3.5 cm.

Yayınlar : Yıldırım 1989.; Şekil 3.

Tanımı : Kabzasıyla birlikte tek parça demirden yapılmıştır. Aşağıya doğru kısmen daralan, uzun dikdörtgen kabza sapının ve balçağın kenarları kalınlaştırılmış kakma yuvalı (flanşlı)dır. Flanşların üzeri demir şerit ile çerçevelendirilmiştir. Ortasında sivri bir kavrama çıkıntısı bulunmaktadır. Kabza kaidesini oluşturan balçağın kelepçeleri düşmüştür. Ancak kelepçe yuvası işlevini gören girintiler görülmektedir. Kakma elemanları düşmüş ancak, kabza sapında bir, balçak üzerinde iki adet tunç perçin çivisi bulunmaktadır. Üçgenimsi çıkıntı halindeki tepeliğin başlığı eksiktir. Düşük omuzlu namlu, uca doğru daralan, iki ağızlı ve sivri uçludur. Üzerinde birbirine paralel üç adet silme (kan oluğu) yer almaktadır. Ağız kenarları kırık ve kısmen deforme olmuştur.

31

Katalog No : 7

Adı : Kısa Kılıç

Cinsi : Demir

Tip No 4.1.IA1.

Buluntu Yeri : Erivan Kolumbariumu

-Erivan/Ermenistan

Bu gün Bulunduğu Yer : ___

Müze Envanter No : ___

Müzeye Geliş Şekli : ___

Kazı Envanter No : ___

Çizim No : 8

Resim No : ___

Ölçüleri : Uzunluk: 42.0 cm., namlu gen.: 5.7 cm.

Yayınlar : Esajan ve bşk. ; Lev.:X/2.;

Biscione ; 121, Çiz. 7/1.

Tanımı : Kabzasıyla birlikte tek parça demirden yapılmıştır. Uzun dikdörtgen kabza sapının ve omzun kenarları kakma yuvalı (flanşlı)dır. Kabzasıyla birlikte tek parça demirden yapılmıştır. Kavrama çıkıntısı ve balçak kelepçeleri yoktur. Kabza kaidesini oluşturan balçak üzerinde iki, kabza sapı üzerinde bir adet perçin yer almaktadır. Kakma elemanları düşmüştür. Tepeliği kısa dörtgen çıkıntı halindedir; başlığı eksiktir. Köşeli omuzlara sahip namlu, inceltilmiş iki ağızlı ve sivri uçludur; ortası yassı silmelıdır.

32

Katalog No : 8

Adı : Kısa Kılıç

Cinsi : Demir-Tunç

Tip No : 4.1.IA1.

Buluntu Yeri : Dedeli-Patnos/Ağrı

Bu gün Bulunduğu Yer : ___

Müze Envanter No : ___

Müzeye Geliş Şekli : ___

Kazı Envanter No : ___

Çizim No : 9

Resim No : ___

Ölçüleri : Uzunluk: 39.7 cm.,

Namlu gen.: 4.6 cm.

Yayınlar : Öğün; Res.: 41.;

Işık ; Res.: 27, Çiz.: 12.

Tanımı : Kabzasıyla birlikte tek parça demirden yapılmıştır. Uzun dikdörtgen kabza sapının ve omzun kenarları kalınlaştırılmış kakma yuvalı (flanşlı)dır. Ortasında kavrama çıkıntısı bulunmaktadır. Kabza kaidesini oluşturan balçak üzerinde, iki yandan omuzu kavrayan, ortası açık tunç kelepçeler yer almaktadır. Kakma elemanları düşmüştür. Dörtgen çıkıntı şeklindeki tepeliğin başlığı eksiktir. Düşük omuzlu namlu, uzun dikdörtgen formlu, iki ağızlı ve omurgalıdır. Uç kısmında omurgasız, düz yapılı bir kın bulunmaktadır.

33

Katalog No : 9

Adı : Kılıç-Tunç

Cinsi : Demir

Tip No : 4.1.IA1.

Buluntu Yeri : Karmir-Blur/Ermenistan

Bu gün Bulunduğu Yer: ___

Müze Envanter No : ___

Müzeye Geliş Şekli : ___

Kazı Envanter No : ___

Çizim No : ___

Resim No : 8

Ölçüleri : Uzunluk: 47.6 cm., namlu gen.: 3.5 cm.

Yayınlar : Barnett-Watson; Res.: 14

Tanımı : Kabzasıyla birlikte tek parça demirden yapılmıştır. Kabzanın üst yarısı ve tepeliği eksiktir. Uzun dikdörtgen kabza sapının kenarları tunç şerit ile çerçevelendirilmiştir. Kabza kakma yuvalı (flanşlı)dır. Sap üzerinde bir, balçak üzerinde iki adet perçin yer almaktadır. Düşük omuzlu namlu ince-uzun yapılı, düz kenarlı, ucu üçgen yapılıdır. Karmir-Blur’da, ilk bulunduğu yıllarda formu iyi anlaşılamamış gibi görünen bu kılıç IIA1 tipinde olmalıdır.

34

Katalog No : 10

Adı : Kısa Kılıç

Cinsi : Demir-Tunç

Tip No : 4.1.IA1.

Buluntu Yeri : Toprakkale/Van

Bu gün Bulunduğu Yer : Staatliche Museen zu Berlin-

Vorderasiatischen Museum,

Berlin/Almanya

Müze Envanter No : ____

Müzeye Geliş Şekli : ____

Kazı Envanter No : ____

Çizim No : 10

Resim No : ___

Ölçüleri : Mevcut uzunluk. 25.8, namlu gen.: 4.5 cm.

Yayınlar : Wartke 1990; Kat. Nr. 234, 123, Lev.: 38a,

Re: 30/d; Wartke 1993; Res.: 25

Tanımı : Kabzasıyla birlikte tek parça demirden yapılmıştır. Kabzanın omuzdan yukarıdaki sap ve tepeliği eksiktir. Kabza kaidesini oluşturan tunç balçağın tek kelepçesi mevcuttur. Düşük omuzlu namlu, iki ağızlı ve omurgalıdır, ucu eksiktir.

35

Katalog No : 11

Adı : Kısa Kılıç Namlusu

Cinsi : Demir-Tunç

Tip No : 4.1.IA1.

Buluntu Yeri : Toprakkale-Van

Bu gün Bulunduğu Yer : Vorderasiatischen Museum zu Berlin

Berlin/Almanya

Müze Envanter No : ___

Müzeye Geliş Şekli : Toprakkale Kazısından

Kazı Envanter No ___

Çizim No : 11

Resim No : ___

Ölçüleri : Mevcut uzunluk: 19.5 cm.,

Namlu gen.: 3.1 cm.

Yayınlar : Wartke 1990; 122-123,

Kat. Nr. 233, Res.:30/c.

Tanımı : Demirden yapılmıştır. Kabzanın balçaktan yukarısı ve namlunun uç kısmı kırıktır. Kabza kaidesini oluşturan balçak üzerinde ortası açık tunç kelepçeler yer almaktadır. Namlu, paralel kenarlı, iki ağızlı ve omurgalıdır.

36

Katalog No : 12

Adı : Kılıç

Cinsi : Demir

Tip No : 4.1.IA1.

Buluntu Yeri : Bilinmiyor

Bu gün Bulunduğu Yer : Van Müzesi

Müze Envanter No : Envantersiz (Etüdlük 13)

Müzeye Geliş Şekli : Bilinmiyor

Kazı Envanter No : ___

Çizim No : 12

Resim No : 9

Ölçüleri : Uzunluk : 44 cm., genişlik : 6.2 cm.

Yayınlar : ___

Tanımı : Kabzasıyla birlikte tek parça demirden yapılmıştır. Uzun, dikdörtgen yapılı kabzanın perçin deliğinden yukarısı kırıktır. Perçin izlerinden kakma yuvalı (flanşlı) olduğu anlaşılmaktadır. Kakma elemanları düşmüştür. Balçak kısmı üzerinde iki adet demir perçin çivisi bulunmaktadır. Düşük omuzlu namlunun ağız kenarları ve uç kısmı kırıktır. İki ağızlı ve yayvan omurgalıdır.

37

Katalog No : 13

Eserin Adı : Kılıç

Cinsi : Demir-Tunç-Kemik-Gümüş

Tip No : 4.1.IA2.

Buluntu Yeri : Bilinmiyor

Bu gün Bulunduğu Yer: Adana Müzesi

Müze Envanter No : Envantersiz

Müzeye Geliş Şekli : Bilinmiyor

Kazı Envanter No : ___

Çizim No : 13

Resim No : ___

Ölçüleri : Uzunluk: 67.0 cm., namlu gen.: 3.0 cm.

Yayınlar : Işık ; 561, Çiz. 13.

Tanımı : Kabzasıyla birlikte tek parça demirden yapılmıştır. Uzun dikdörtgen kabzanın kenarları kalınlaştırılmış ve etrafı gümüş şerit ile çerçevelendirilmiştir. Kakma yuvalı (flanşlı)dır. Orta kısmında sivri bir kavrama çıkıntısı bulunmaktadır. Kabza kaidesini oluşturan balçak üzerinde, omuzu iki yandan kavrayan, ortası açık tunç kelepçeler yer almaktadır. Kabza sapı ve balçak üzerine ikişer adet yarı küresel başlıklı perçinle tutturulmuş kemik kaplamalar bulunmaktadır. Perçin başları gümüş kaplamalıdır. Tepeliği ince-uzun bir çıkıntı halinde; yarı küresel başlıklıdır. Bu bölümde de bir adet perçin bulunur. Düşük omuzlu namlu, ince-uzun yapılı ve paralel kenarlıdır. Ağız kenarları yıpranmıştır. Balçak açıklığında başlayıp uca doğru devam eden keskin omurgalıdır. Ucunda, omurgalı kın pabucu bulunmaktadır.

38

Katalog No : 14

Adı : Kılıç

Cinsi : Demir-Tunç

Tip No : 4.1.IA2.

Buluntu Yeri : Bilinmiyor

Bu gün Bulunduğu Yer: Elazığ Müzesi

Müze Envanter No : 76.18.159.

Müzeye Geliş Şekli : Satın alma

Kazı Envanter No : ___

Çizim No : 14

Resim No : 10

Ölçüleri : Mevcut uzunluk : 50.0 cm.,

Namlu genişliği : 2.5 cm.

Yayınlar : ___

Tanımı : Kabzasıyla birlikte tek parça demirden yapılmıştır. Dörtgen yapılı kabza sapının omuzdan yukarısı eksiktir. Sapın kenarları kalınlaştırılmış ve yan yüzleri tunç şerit ile çerçevelenerek kabza oluşturulmuştur. Kabza kenarları kalınlaştırılmış kakma yuvalı (flanşlı) olup, yan yüzleri ince tunç şerit ile çerçevelendirilmiştir. Balçak üzerinde tunçtan, ortası açık, omuzu iki yandan kavrayan, iki kenarı yivli ortası çukur 1.0 cm. kalınlığında kelepçeler yer almaktadır. Olması gereken kakma parçaları düşmüştür. Ancak bir adet perçin deliği görülebilmektedir. Namlu aşırı derecede yıpranmış vaziyette, iki parça halindedir. Düşük omuzlu namlu, omuzda geniş, uca doğru daralan formludur. İnceltilmiş iki ağızlı ve her iki yüzde de omurgalıdır.

39

Katalog No : 15

Adı : Kılıç

Cinsi : Demir-Tunç

Tip No : 4.1.IA2.

Buluntu Yeri : Bilinmiyor

Bu gün Bulunduğu Yer : Elazığ Müzesi

Müze Envanter No : 76.18.157.

Müzeye Geliş Şekli : Satın alma

Kazı Envanter No : ___

Çizim No : 15

Resim No : 11

Ölçüleri : Mevcut uzunluk : 33.5 cm.,

Namlu genişliği : 3.0 cm.

Yayınlar : ___

Tanımı : Kabzasıyla birlikte tek parça demirden yapılmış olup, dörtgen yapılı kabza sapının ortasından yukarısı eksiktir. Kabza kenarları kalınlaştırılmış ve yan yüzleri tunç şerit ile çerçevelendirilmiştir. Kakma yuvalı (flanşlı)dır. Kabza kaidesini oluşturan balçak üzerinde tunçtan, ortası açık, omuzu iki yandan kavrayan, iki kenarı yivli ortası çukur 1.0 cm. kalınlığında kelepçeler yer almaktadır. Balçak kısmında ahşap ya da kemik kakma elemanlarını tutan iki adet perçin izi mevcuttur, ancak kakma elemanları düşmüştür. Gövdenin bir bölümü ve ucu eksik namlu, düşük omuzlu, inceltilmiş iki ağızlı ve her iki yüzde de keskin omurgalıdır.

40

Katalog No : 16

Adı : Kılıç

Cinsi : Demir-Tunç

Tip No : 4.1.IA2.

Buluntu Yeri : Bilinmiyor

Bu gün Bulunduğu Yer: Elazığ Müzesi

Müze Envanter No : 76.18.158.

Müzeye Geliş Şekli : Satın alma

Kazı Envanter No : ___

Çizim No : 16

Resim No : 12

Ölçüleri : Mevcut uzunluk : 26.5 cm.,

Namlu genişliği : 2.5 cm.

Yayınlar : ___

Tanımı : Kabzasıyla birlikte tek parça demirden yapılmış olup, dörtgen yapılı kabza sapının orta kısmından yukarısı eksiktir. Kabzanın kenarları kalınlaştırılmış ve yan yüzleri tunç şerit ile çerçevelendirilmiştir. Kakma yuvalı (flanşlı)dır. Kabza kaidesini oluşturan balçak üzerinde tunçtan, ortası açık, omuzu iki yandan kavrayan, 1.0 cm. kalınlığında kelepçeler yer almaktadır. Balçak kısmında ahşap ya da kemik kakma elemanlarını tutan iki adet perçin izi mevcuttur, ancak kakma elemanları düşmüştür. Düşük omuzlu namlunun yarıya yakın kısmı eksiktir. Omuzda geniş, uca doğru daralan yapılıdır. İnceltilmiş iki ağızlı ve her iki yüzde de keskin omurgalıdır.

41

Katalog No : 17

Adı : Kılıç

Cinsi : Demir-Tunç

Tip No : 4.1.IA2.

Buluntu Yeri : Van/Altıntepe Nekropolü

Bu gün Bulunduğu Ye : YYÜ. Fen-Edebiyat Fak.

Arkeoloji Bölümü laboratuvarı

Müze Envanter No : ___

Müzeye Geliş Şekli : ___

Kazı Envanter No : TAN. KM. 26.21.

Çizim No : 17

Resim No : 13

Ölçüleri : Mevcut uzunluk: 30.0 cm.,

Mevcut namlu gen.: 2.5 cm.

Yayınlar : ___

Tanımı : Kabzasıyla birlikte tek parça demirden yapılmıştır. Uzun dörtgen yapılı kabzanın kenarları kalınlaştırılmış ve yan yüzleri tunç şerit ile çerçevelendirilmiştir. Balçak üzerinde, omuzu iki yandan kavrayan, yaklaşık 1.0 cm. kalınlığında, ortası açık tunç kelepçeler yer almaktadır. Kabza ve balçak üzerinde olması gereken kaplama parçaları düşmüştür. Namlu fazla tahrip olmuş durumdadır ancak, ince uzun yapılı olduğu anlaşılmaktadır. Kabza kenarına bitişik durumda, tunçtan oval yapılı, muhtemelen kın pabucuna ait bir parça bulunmaktadır.

42

Katalog No : 18

Adı : Kılıç Namlusu

Cinsi : Demir

Tip No : 4.1.IA2.

Buluntu Yeri : Bilinmiyor

Bu gün Bulunduğu Ye : Van Müzesi

Müze Envanter No : 73.9.10.

Müzeye Geliş Şekli : Satın alma

Kazı Envanter No : ___

Çizim No : 18

Resim No : 14

Ölçüleri : Uzunluk : 35 cm., genişlik : 3.4 cm.

Yayınlar : ___

Tanımı : Kabzasıyla birlikte demirden yapılmıştır. Kabzanın büyük bir bölümü eksiktir. Omuzdan namluya geçişte her iki kenarda, balçak kelepçelerine ait yaklaşık 0.7 cm. lik, girinti şeklinde dörtgen yuvalar mevcuttur. Omuz üzerinde demir soket ve bunun içine geçirilmiş tunçtan bir perçin bulunmaktadır. Omuzda geniş uca doğru daralan bir forma sahiptir. Yuvarlak (kör) uçludur. İnceltilmiş iki ağızlı, her iki yüzde de omuzda başlayıp uca kadar devam eden keskin omurgalıdır.

43

Katalog No : 19

Adı : Kılıç Namlu Parçası

Cinsi : Demir-Tunç

Tip No : 4.1.IIA2.

Buluntu Yeri : Van/Altıntepe Nekropolü

Bu gün Bulunduğu Ye : YYÜ. Fen-Edebiyat. Fak.

Arkeoloji Bölümü laboratuvarı

Müze Envanter No : ___

Müzeye Geliş Şekli : ___

Kazı Envanter No : TAN. KM. 26.22.

Çizim No : 19

Resim No : 15

Ölçüleri : Mevcut uzunluk:21.5 cm.,

Namlu genişliği: 3.0 cm.

Yayınlar : ___

Tanımı : Tek parça demirden namlu parçasıdır. Kabzası tümüyle, namlusu kısmen eksiktir. İnce, uzun yapılı, düz kenarlı, uca doğru daralan, sivri uçlu bir forma sahiptir. Her iki yüzde keskin omurgalı olduğu anlaşılmaktadır.3

3 Uç kısmına bitişik durumda Kat. Ko. 4’e (Kazı Env. No.: 26.26.) ait namlu ucu bulunmaktadır.

44

Katalog No : 20

Adı : Kılıç Namlusu Parçası

Cinsi : Demir

Tip No : 4.1.IA2.

Buluntu Yeri : Van/Altıntepe Nekropolü

Bu gün Bulunduğu Yer : İstanbul Üniversitesi,

Ed. Fak. Laboratuarı

Müze Envanter No : ___

Müzeye Geliş Şekli : Van/Altıntepe Kazısından

Kazı Envanter No : TAN KM.21.2

Çizim No : 20

Resim No : 16

Ölçüleri : Mevcut uzunluk : 25.3 cm.,

Genişlik : 3.0 cm.

Yayınlar : ___

Tanımı : Tek parça demirden yapılmış namlu parçasıdır. Kabzası ve namlunun uç kısmı eksiktir. İki ağızlıdır. Her iki yüzde de yüksek ve keskin birer omurga bulunmaktadır.

45

Katalog No : 21

Adı : Kılıç

Cinsi : Demir-Tunç

Tip No : 4.1.IB.

Buluntu Yeri : Bilinmiyor.

Bu gün Bulunduğu Yer: Van Müzesi

Müze Envanter No : 14.32.75.

Müzeye Geliş Şekli : Satın alma

Kazı Envanter No : ___

Çizim No : 21

Resim No : 17-18

Ölçüleri : Uzunluk : 48.0 cm.,

Namlu genişliği : 2.5 cm.

Yayınlar : ___

Tanımı : Kabzasıyla birlikte tek parça demirden yapılmıştır. Uzun dikdörtgen kabzanın kenarları kalınlaştırılıp tunç şerit ile çerçevelendirilmiştir. Kabza kakma yuvalı (flanşlı)dır. Ortasında sivri bir kavrama çıkıntısı bulunmaktadır. Üst kısmında işlevi tam anlaşılamayan çıkıntılı tunç bir kelepçe mevcuttur. Kabza kaidesini oluşturan balçak üzerinde 1.0 cm. kalınlığında , iki yandan omuzu kavrayan tunç kelepçeler bulunmaktadır. İkisi kabza sapı biri de balçak üzerinde üç adet perçin deliği mevcuttur. Kakma elemanları düşmüştür. Sivri çıkıntı şeklindeki tepeliğin başlığı eksiktir. Düşük omuzlu namlu, kavisli, iki ağızlı, omurgalı ve sivri uçludur.

46

Katalog No : 22

Adı : Kılıç

Cinsi : Demir- Tunç-Gümüş

Tip No : 4.1.IIA.

Buluntu Yeri : Bilinmiyor

Bu gün Bulunduğu Yer: Van Müzesi

Müze Envanter No : 73.7.37.

Müzeye Geliş Şekli : Satın alma

Kazı Envanter No : ___

Çizim No : 22

Resim No : 19-20

Ölçüleri : Mevcut uzunluk : 18.2 cm.,

Mev. namlu gen. : 3.0 cm.

Yayınlar : ___

Tanımı : Kabzasıyla birlikte tek parça demirden yapılmıştır. Büyük oranda kırık olan sapı dikdörtgen formludur. Tunçtan, 1.0 cm. kalınlığındaki dört ayrı levhanın, sapın iki yüzüne perçinlenmesiyle çerçeve oluşturulmuştur. Kabza kaplamalıdır. Ortasında sivri bir kavrama çıkıntısı bulunan kabzanın kenarları ince bir gümüş şerit ile çerçevelenmiştir. Kabza kaidesini oluşturan balçak üzerinde ortası açık ve iki yandan omuzu kavrayan, 1.0 cm. kalınlığında tunç kelepçeler yer almaktadır. Kaplama elemanları düşmüştür. Düşük omuzlu namlunun ancak 9 cm.lik bölümü mevcuttur.

47

Katalog No : 23

Eserin Adı : Kılıç

Eserin Cinsi : Demir-Tunç

Tip No : 4.1.IIA.

Buluntu Yeri : Van-Van-Kalecik Nekropolü

Bu gün Bulunduğu Yer: YYÜ. Fen-Edebiyat Fak.

Arkeoloji Bölümü laboratuarı

Müze Envanter No : ___

Müzeye Geliş Şekli : ___

Kazı Envanter No : Ka.10.4/04.25.

Çizim No : 23

Resim No : 21

Ölçüleri : Uzunluk : 70.0 cm., namlu gen.: 3.5 cm.

Yayınlar : ___

Tanımı : Kabzasıyla birlikte tek parça demirden yapılmıştır. Sapı dikdörtgen formludur. Tunçtan, 1.0 cm. kalınlığındaki dört ayrı levhanın, sapın iki yüzüne perçinlenmesiyle çerçeve oluşturulmuştur. Kabza kakma yuvalı (flanşlı)dır. Ortasında sivri bir kavrama çıkıntısı bulunmaktadır. Kabza kaidesini oluşturan balçak üzerinde, ortası açık ve iki yandan omuzu kavrayan, 1.0 cm. kalınlığında tunç kelepçeler yer almaktadır. Kabza sapı üzerinde bir, balçak üzerinde iki adet perçin vardır. Düşük omuzlu namlu, ince-uzun yapılı, paralel kenarlı ve sivri uçludur. Her iki yüzde birer omurga bulunmaktadır. Kabza sapı ve omuzlar üzerinde ahşap kaplama izleri, namlu üzerinde de ahşap kın kaplamasının izleri mevcuttur.

48

Katalog No 24

Eserin Adı Kılıç Kabzası

Eserin Cinsi Demir-Tunç

Tip No : 4. 1.IIA.

Buluntu Yeri : Van/Altıntepe Nekropolü

Bu gün Bulunduğu Yer: YYÜ. Fen-Edebiyat Fak.

Arkeoloji Bölümü laboratuarı

Müze Envanter No ___

Müzeye Geliş Şekli ___

Kazı Envanter No TAN. KM. 26.25.

Çizim No 24

Resim No : 22

Ölçüleri Mevcut uzunluk : 11.6 cm.,

Genişlik: 2.6 cm.

Yayınlar ___

Tanımı : Namlusu eksik olup, sadece balçak kısmı da olmayan kabza mevcuttur. Sapı dikdörtgen yapılıdır. Tunçtan, 1.0 cm. kalınlığındaki dört ayrı levhanın sapın iki yüzüne perçinlenmesiyle çerçeve oluşturulmuştur. Ortasında sivri bir kavrama çıkıntısı bulunmaktadır. Kaplama elemanları düşmüştür. Sap üzerinde iki adet demir perçin çivisi yer almaktadır. Tepeliği sivri çıkıntı şeklindedir, başlığı eksiktir.

49

Katalog No : 25

Adı : Kılıç Kabzası

Cinsi : Demir-Tunç

Tip No : 4. 1.IIA.

Buluntu Yeri : Van/Altıntepe Nekropolü

Bu gün Bulunduğu Yer: YYÜ. Fen-Edebiyat Fak.

Arkeoloji Bölümü laboratuvarı

Müze Envanter No : ___

Müzeye Geliş Şekli : ___

Kazı Envanter No : TAN. KM. 21.1.

Çizim No : 25

Resim No : 23

Ölçüleri : Mevcut uzunluk : 13 cm.,

Kabza genişliği: 3.0 cm.

Yayınlar : ___

Tanımı : Namlusu tümüyle kırık olup, sadece kabza mevcuttur. Uzun dörtgen yapılıdır. Tunçtan, 1.0 cm. kalınlığındaki dört ayrı levhanın sapın iki yüzüne perçinlenmesiyle çerçeve oluşturulmuştur. Kabza kaidesini oluşturan balçak üzerinde, her iki yandan omuzu kavrayan, ortası açık, yaklaşık 1.0 cm. kalınlığında tunç kelepçeler bulunmaktadır. Sapın uzantısı halinde, çıkıntı şeklindeki tepeliğin başlığı eksiktir. Kakma elemanları düşmüştür.

50

Tanımı : Kabzasıyla birlikte tek parça demirden yapılmıştır. Sapı ince-uzun dikdörtgen formludur. Tunçtan ve demirden 0.5 cm kalınlığında tunç levhaların atlamalı olarak üst üste perçinlenmesiyle kabza oluşturulmuştur. Ortasında sivri bir kavrama çıkıntısı bulunmaktadır. Kaplama elemanlarını tutturmaya yarayan iki adet perçin izi vardır. Kabza kaidesini oluşturan balçak üzerinde 1.0 cm. kalınlığında, iki yandan omuzu kavrayan tunç kelepçeler bulunmaktadır. Kabza sapı üzerinde bir, balçak üzerinde iki adet demir perçin çivisi bulunmaktadır. Üçgen yapılı tepelik tunçtan, konik formlu bir başlığa sahiptir. Düşük omuzlu namlu, inceltilmiş iki ağızlı, fazla keskin olmayan omurgalı ve sivri uçludur. Namlu üzerinde kına ait ahşap kalıntıları görülebilmektedir.

Katalog No : 26

Adı : Kılıç

Cinsi : Demir-Tunç

Tip No : 4. 1.IIA

Buluntu Yeri : Bilinmiyor

Bu gün Bulunduğu Yer: Van Müzesi

Müze Envanter No : 10.15.96.

Müzeye Geliş Şekli : Satın alma

Kazı Envanter No : ___

Çizim No : 26

Resim No : 24-24

Ölçüleri : Mevcut uzunluk : 72.5 cm.,

Namlu genişliği : 3.8 cm.

Yayınlar : ___

51

Katalog No : 27

Adı : Kılıç

Cinsi : Demir-Tunç

Tip No : 4.1.IIB.

Buluntu Yeri : Habibuşağı-Baskil/Elazığ

Bu gün Bulunduğu Yer Elazığ Müzesi

Müze Envanter No : 82.2.3.

Müzeye Geliş Şekli : Habibuşağı Kazısından

Kazı Envanter No : Hbu 82.II

Çizim No : 27

Resim No : 26-27

Ölçüleri : Uzunluğu73.0 cm.,

Namlu genişliği :4 cm.

Yayınlar : Işık, Res. 25-26.

Tanımı : Kabzasıyla birlikte tek parça demirden yapılmıştır. Atkılı kabza çerçevesi, balçakla birlikte tek parça olarak, yaklaşık 0.5 cm. kalınlığında tunçtan dökülmüştür. Üzeri balık kılçığı şeklinde çentik bezelidir. Kabza, çerçeveye alttan üste doğru giydirilerek oturtulmuştur. Sapı dar ve dikdörtgenimsi yapılıdır. Ortasında sivri bir kavrama çıkıntısı bulunmaktadır. Kabza kaidesini oluşturan balçak üzerinde, yaklaşık 1.0 cm. kalınlığında, iki yandan omuzu kavrayan, ortası açık tunç kelepçeler bulunmaktadır. Kabzanın ahşap, kemik veya fildişinden bir malzeme ile kaplandığını gösteren, biri sap, ikisi balçak üzerinde üç adet perçin çivisi mevcuttur. Kakma elemanları düşmüştür. Üçgen çıkıntı şeklindeki tepeliğin başlığı eksiktir. Düşük omuzlu namlu katlanmış vaziyette ve iki parçadır; inceltilmiş iki ağızlı, omurgalı ve sivri uçludur.

52

Katalog No : 28

Adı : Kılıç

Cinsi : Demir-Tunç

Tip No : 4.1.IIB.

Buluntu Yeri : Bilinmiyor

Bu gün Bulunduğu Yer : İstanbul Arkeoloji Müzeleri

Müze Envanter No : 87.7.

Müzeye Geliş Şekli : Satın alma

Kazı Envanter No : ___

Çizim No : 28

Resim No : 28-30

Ölçüleri : Uzunluk :65.0 cm.,

Namlu genişliği : 3.5 cm.

Yayınlar : Özdem (Yay. Haz..), 224.

Tanımı : Kabzasıyla birlikte tek parça demirden yapılmıştır. Atkılı kabza çerçevesi, balçakla birlikte tek parça olarak, yaklaşık 0.5 cm. kalınlığında tunçtan dökülmüştür. Kabza, bu çerçeveye alttan üste doğru giydirilerek oturtulmuştur. Dikdörtgen formlu sapın ortasında sivri bir kavrama çıkıntısı bulunmaktadır. Kabza kaidesini oluşturan balçak üzerinde, yaklaşık 1.0 cm. kalınlığında, iki yandan omuzu kavrayan, arası açık tunç kelepçeler bulunmaktadır. Kabzanın tüm yüzeyini kaplayan ahşap, kemik veya fildişi kaplamaları düşmüştür. Ancak sapın üst yarısı üzerinde bir adet demir perçin çivisi bulunmaktadır. Tepeliği üçgen çıkıntı halindedir; başlığı eksiktir. Katlanmış durumdaki namlu, düşük omuzlu, uca doğru daralan ince-uzun formlu, inceltilmiş iki ağızlı, keskin omurgalı ve sivri uçludur.

53

Katalog No : 29

Adı : Kılıç

Cinsi : Demir-Tunç

Tip No : 4.1.IIB.

Buluntu Yeri : Bilinmiyor

Bu gün Bulunduğu Yer: İstanbul Arkeoloji Müzeleri

Müze Envanter No : 87.6.

Müzeye Geliş Şekli : Satın alma

Kazı Envanter No : ___

Çizim No : 29

Resim No : 31-33

Ölçüleri : Uzunluk :61.5 cm.,

Namlu genişliği : 3 cm.

Yayınlar : Özdem (Yay. Haz.), 224.

Tanımı : Kabzasıyla birlikte tek parça demirden yapılmıştır. Atkılı kabza çerçevesi, balçakla birlikte tek parça olarak, yaklaşık 0.5 cm. kalınlığında tunçtan dökülmüştür. Kabza, bu çerçeveye alttan üste doğru giydirilerek oturtulmuştur. Çerçevenin bir kenarı tümüyle diğerinin ise yarısı kırıktır. Dikdörtgen formlu sapın ortasında sivri bir kavrama çıkıntısı bulunmaktadır. Kabza kaidesini oluşturan balçak üzerinde, yaklaşık 1.0 cm. kalınlığında, iki yandan omuzu kavrayan, ortası yarı dairesel atkılı tunç kelepçeler bulunmaktadır. Kabzanın tüm yüzeyini kaplayan, ahşap, kemik veya fildişi kaplamaları düşmüştür. Ancak ikisi kabza sapı, ikisi de balçak üzerinde olmak üzere demirden dört adet perçin çivisi bulunmaktadır. Üçgen tepeliğin başlığı eksiktir. Katlanmış durumdaki namlu, düşük omuzlu, uca doğru daralan, ince-uzun formlu, inceltilmiş iki ağızlı, keskin omurgalı ve sivri uçludur.

54

Katalog No : 30

Adı : Kılıç

Cinsi : Demir-Tunç

Tip No : 4.1.IIB.

Buluntu Yeri : Karmir-Blur (Oda 13)/Ermenistan

Bu gün Bulunduğu Yer:

Müze Envanter No : ___

Müzeye Geliş Şekli : ___

Kazı Envanter No : ___

Çizim No : 30

Resim No : ___

Ölçüleri : Uzunluk: 72 cm., namlu gen.: 4.5 cm.

Yayınlar : Bernatt-Watson, Res.: 14;

Kossack, Res.: 32/5.

Tanımı : Kabzasıyla birlikte tek parça demirden yapılmıştır. Kabzanın üst yarısı eksiktir. Ancak balçakla birlikte yaklaşık 0.5 cm. kalınlığında tunçtan dökülmüş çerçeveli olduğu anlaşılmaktadır. Kabza, bu çerçeveye alttan üste doğru giydirilerek oturtulmuştur. Dikdörtgen yapılı sapın orta kısmında sivri bir kavrama çıkıntısı bulunmaktadır. Kabza kaidesini oluşturan balçak üzerinde tunç kelepçeler yer almaktadır. Kaplama elemanları düşmüştür. Düşük omuzlu namlu uzun yapılı, paralel kenarlı, inceltilmiş iki ağızlı ve yassı omurgalıdır. Ucunda omurgalı, uç kısmı dış bükey yapılı ve kapalı tunç kın pabucu bulunmaktadır.

55

Katalog No : 31

Adı : Kılıç

Cinsi : Demir-Tunç

Tip No : 4.1.IIB.

Buluntu Yeri : Dmanisi/ Orta Gürcistan

Bu gün Bulunduğu Yer: Staatlisches Museum Georgiens

Müze Envanter No : 6-33/7

Müzeye Geliş Şekli : ___

Kazı Envanter No : ___

Çizim No : 31

Resim No : ___

Ölçüleri : Mevcut uzunluk: 11.7 cm.,

Namlu gen.: 3.1 cm.

Yayınlar : Picchelauri, Kat. No: 947,

Lev.:61/947.

Tanımı : Kabzasıyla birlikte tek parça demirden yapılmıştır. Kabzanın tepeliği eksiktir (?). Kabza çerçevesi, kelepçesiz balçakla birlikte tek parça halinde tunçtan dökülmüştür. Kabza, bu çerçeveye alttan üste doğru giydirilerek oturtulmuştur. Çerçeve kabza sapının alt ve üst bölümünde birer düz atkıyla, balçağı ise orta kısımda yarım dairesel atkıyla bağlantılıdır. Hem dikdörtgen kabza sapı, hem de balçak üzerinde birer perçin bulunmaktadır. Hafifçe köşeli omuzlara sahip namlunun sadece balçağa yakın kısmı mevcut, büyük bir bölümü eksiktir.

56

Katalog No : 32

Adı : Kılıç

Cinsi : Demir

Tip No : 4.1.IIB.

Buluntu Yeri : Bilinmiyor

Bu gün Bulunduğu Yer: Van Müzesi

Müze Envanter No : Envantersiz

Müzeye Geliş Şekli : Bilinmiyor

Kazı Envanter No : ___

Çizim No : 32

Resim No : 34

Ölçüleri : Uzunluk : 51 cm., genişlik : 3.8 cm.

Yayınlar : ___

Tanımı: Kabzasıyla birlikte tek parça demirden yapılmıştır. Kabza, üst kısmı geniş, omuza doğru daralan, dışbükey kenarlı, uzun dikdörtgen yapılıdır. Tepeliği eksiktir. Muhtemelen namlu sapına giydirilmiş olan tunç kabza çerçevesi tümüyle yerinden çıkıp düşmüştür. Biri sap üzerinde ikisi de omuz kısmında olmak üzere üç adet demir perçin çivisi bulunmaktadır. Uç kısmından katlanmış, düşük omuzlu namlu omuzda geniş uca doğru daralan, yayvan omurgalı bir forma sahiptir.

57

Katalog No : 33

Eserin Adı : Kısa Kılıç

Cinsi : Demir-Tunç

Tip No : 4.1.IIB.

Buluntu Yeri : Bilinmiyor.

Bu gün Bulunduğu Yer: Erzurum Müzesi

Müze Envanter No : 28.92.

Müzeye Geliş Şekli : Satın alma

Kazı Envanter No : ___

Çizim No : 33

Resim No : 35-36

Ölçüleri : Uzunluk : 33.5 cm.,

Namlu genişliği . 2.8 cm.

Yayınlar : ___

Tanımı : Kabzasıyla birlikte tek parça demirden yapılmıştır. Atkılı kabza çerçevesi, balçakla birlikte tek parça olarak, yaklaşık 0.5 cm. kalınlığında tunçtan dökülmüştür. Demir sap bu çerçeveye alttan üste doğru giydirilerek oturtulmuştur. Dikdörtgen formlu sapın ortasında sivri bir kavrama çıkıntısı bulunmaktadır. Kabzanın kaidesini oluşturan balçak üzerinde, yaklaşık 1.0 cm. kalınlığında, iki yandan omuzu kavrayan, ortası açık tunç kelepçeler bulunmaktadır. Kabzanın tüm yüzeyini kaplayan ahşap, kemik veya fildişi kaplamaları düşmüştür. Ancak sapın üst yarısı üzerinde, birisi tunçtan yarım küre başlıklı dört adet, omuzda ise tunç çerçeveler üzerinde iki adet demir perçin çivisi bulunmaktadır. Tepelik kısmı yoktur. Yüksek omuzlu namlu omuzda geniş, uca doğru daralarak sivrilen üçgen forma sahiptir. İnceltilmiş iki ağızlı, keskin omurgalı ve sivri uçludur.

58

Katalog No : 34

Adı : Kısa Kılıç Namlusu

Cinsi : Demir

Tip No : 4.1.IIB.

Buluntu Yeri : Bilinmiyor

Bu gün Bulunduğu Yer : Van Müzesi

Müze Envanter No : 55.176.74.

Müzeye Geliş Şekli : Müsadere

Kazı Envanter No : ___

Çizim No : 34

Resim No : 37

Ölçüleri : Uzunluk : 28.8 cm.,

Genişlik :4.3 cm.

Yayınlar : ___

Tanımı : Kabzasıyla birlikte demirden yapılmıştır. Kabzanın dörtgen yapılı kısa bir bölümü mevcuttur. Sap üzerinde bir adet perçin izi mevcuttur. Düşük omuzlu namlu, omuzda geniş uca doğru daralan üçgen formludur. İnceltilmiş iki ağızlı, keskin omurgalı ve kısmen kırık sivri uçludur.

59

Katalog No : 35

Adı : Kısa Kılıç Namlusu

Cinsi : Demir

Tip No : 4.1.IIB.

Buluntu Yeri : Bilinmiyor

Bu gün Bulunduğu Yer : Van Müzesi

Müze Envanter No : Envantersiz

Müzeye Geliş Şekli : Bilinmiyor

Kazı Envanter No : ___

Çizim No : 35

Resim No : 38

Ölçüleri : Mevcut uzunluk : 22.2 cm.,

Genişlik : 3.0 cm.

Yayınlar : ___

Tanımı : Demirden yapılmıştır. Kabzası tümüyle, omuz bölümü ise kısmen kırıktır. Uca doğru daralan üçgen formlu, inceltilmiş iki ağızlı, omurgalı ve sivri uçludur.

60

Katalog No : 36

Adı : Kılıç

Cinsi : Demir-Tunç

Tip No : 4.1.IIIA.

Buluntu Yeri : Van/Altıntepe Nekropolü

Bu gün Bulunduğu Yer: İstanbul Üniversitesi,

Ed. Fak. Laboratuarı

Müze Envanter No : ___

Müzeye Geliş Şekli : ___

Kazı Envanter No : TAN. KM. 5.1.

Çizim No : 36

Resim No : 39-41

Ölçüleri : Uzunluğu : 55 cm., namlu genişliği : 3.5 cm.

Kın uzunluğu : 11 cm., kın genişliği :3.6 cm.

Yayınlar : Tuğrul-Başaran, Res. 1-8.

Tanımı: Kabzasıyla birlikte demirden yapılmıştır. Kabza sapı ince-uzun dikdörtgen formludur. Tunç levhaların sapın iki yüzüne perçinlenmesiyle çerçeve oluşturulmuştur. Ortası kavrama çıkıntılı kabza sapının üst yarısı kakma yuvalı (flanşlı), altı ise iki yandan yarım silindirik biçimli eklentilerin perçinlenmesiyle oluşturulmuş makara formludur. Kabza kaidesini oluşturan balçak üzerinde iki yandan omuzu kavrayan 1.0 cm. kalınlığında, ortası açık tunç kelepçeler yer almaktadır. Kabza sapı ve balçak üzerinde olması gereken kakma elemanları düşmüştür. Ancak balçak üzerinde bir adet tunç başlıklı perçin mevcuttur. Sapın uzantısı olan dörtgenimsi tepeliğin başlığı eksiktir. Düşük omuzlu namlu katlanmış olup, iki parçadır. Omuzda geniş, uca doğru kısmen daralmaktadır. İki ağızlı ve yayvan omurgalı namlu üzerinde, kına ait olan ahşap parçaları ve iki kenarda “V” formlu demir kenarlıklar yer almaktadır. Ucunda, omurgalı tunç kın pabucu mevcuttur. Restore edilmiştir.

61

Katalog No : 37

Adı : Kılıç

Cinsi : Demir-Tunç

Tip No : 4.1.IIIA.

Buluntu Yeri : Bilinmiyor

Bu gün Bulunduğu Yer: İstanbul Arkeoloji Müzeleri

Müze Envanter No : 78.54.

Müzeye Geliş Şekli : Satın alma

Kazı Envanter No : ___

Çizim No : 37

Resim No : 42-43

Ölçüleri : Uzunluk : 65 cm.,

Namlu genişliği : 3.8 cm.

Yayınlar : Özdem (Yay. Haz.), 225.

Tanımı : Kabzasıyla birlikte tek parça demirden yapılmıştır. Kabza donanımının tüm parçaları tunçtan, ayrı ayrı dökülmüş ve namlu sapı üzerinde perçinlerle birleştirilmiştir. Önce orta kısmı kavrama çıkıntılı, 1.0 cm. kalınlığındaki dört ayrı tunç levha, sapın iki yüzüne perçinlenmiş, daha sonra kabza alt yarısına yarı silindirik yapılı iki ayrı parça eklenerek, makara bölümü oluşturulmuştur. Kabza kaidesini oluşturan balçak üzerinde, 1.0 cm. kalınlığında, iki yandan omuzu kavrayan, ortası açık tunç kelepçeler yer almaktadır. Kabza sapı ve balçak üzerindeki kakma elemanları düşmüştür. Ancak bir adet, tunçtan yarım küresel başlıklı perçin çivisi yerinde durmaktadır. Tepeliği üste doğru kademeli olarak daralan dörtgen çıkıntı şeklinde olup, başlığı eksiktir. Düşük omuzlu namlu katlanmış vaziyettedir. Omuz kısmında geniş, uca doğru daralarak sivrilen bir forma sahiptir. İnceltilmiş iki ağızlı, omurgalı ve sivri uçludur.

62

Katalog No : 38

Adı : Kılıç

Cinsi : Demir-Tunç

Tip No : 4.1.IIIA.

Buluntu Yeri : Bilinmiyor

Bu gün Bulunduğu Yer: Van Müzesi

Müze Envanter No : Envantersiz

Müzeye Geliş Şekli : Bilinmiyor

Kazı Envanter No : ___

Çizim No : 38

Resim No : 44

Ölçüleri : Mevcut uzunluk : 30.5 cm.,

Namlu genişliği : 4.0 cm.

Yayınlar : ___

Tanımı : Kabzasıyla birlikte tek parça demirden yapılmıştır. Kabza donanımının tüm parçaları tunçtan, ayrı ayrı dökülmüş ve namlu sapı üzerinde perçinlerle birleştirilmiştir. Önce orta kısmı kavrama çıkıntılı, 1.0 cm. kalınlığındaki dört ayrı tunç levha, sapın iki yüzüne perçinlenmiş, daha sonra kabza alt yarısına yarı silindirik yapılı iki ayrı parça eklenerek, makara bölümü oluşturulmuştur. Kabza kaidesini oluşturan balçak üzerinde, 1.0 cm. kalınlığında, iki yandan omuzu kavrayan, ortası açık tunç kelepçeler yer almaktadır. Kabza ve balçak üzerindeki kakma elemanları düşmüştür. Düşük omuzlu namlunun yarısına yakın kısmı kırıktır. Omuzda geniş, uca doğru daralan bir yapıya sahiptir. Her iki yüzde de omurga izi görülmektedir.

63

Katalog No : 39

Adı : Kılıç Kabzası

Cinsi : Demir-Tunç

Tip No : 4.1.IIIB.

Buluntu Yeri : Bilinmiyor

Bu gün Bulunduğu Ye : Van Müzesi

Müze Envanter No : Envantersiz

Müzeye Geliş Şekli : Bilinmiyor

Kazı Envanter No : ___

Çizim No : 39

Resim No : 45

Ölçüleri : Mevcut uzunluk: 11.5 cm.,

Kabza genişliği : 2.3 cm.

Yayınlar : ___

Tanımı : Namlusu tümüyle kırık olup, sadece kabzası mevcuttur. Kabza donanımı, kavrama çıkıntısı işlevini de gören, orta kısımdaki silmeli atkısı ile birlikte tunçtan, iki parça halinde dökülmüş ve sapın iki tarafına oturtulmuştur. Balçak büyük oranda kırıktır. Kaplama elemanları düşmüş olup, yalnızca iki adet tunç perçin çivisi kalmıştır. Tepeliği uca doğru daralan üçgenimsi yapılıdır, başlığı eksiktir.

64

Katalog No : 40

Adı : Kılıç

Cinsi : Demir-Tunç

Tip No : 4.1.IIIB.

Buluntu Yeri : Van /Altıntepe Nekropolü

Bu gün Bulunduğu Yer: Van Müzesi

Müze Envanter No : Envantersiz

Müzeye Geliş Şekli : Ören yeri bekçisi tarafından

Kazı Envanter No : ___

Çizim No : 40

Resim No : 46

Ölçüleri : Mevcut uzunluğu : 24.0 cm.,

Namlu genişliği . 4 cm.

Yayınlar : Belli-Konyar; 2003a; Res. 25, 51, Çiz. 38:3.4

Tanımı : Kabzasıyla birlikte tek parça demirden yapılmıştır. Tunç kabza donanımı iki parça halinde dökülerek kabzanın her iki yüzüne oturtulmuştur. Ortasındaki sivri kavrama çıkıntısıyla iki bölüme ayrılan kabza sapının üst yarısı kakma yuvalı, altı ise makara formludur. Kabza kaidesini oluşturan kakma yuvalı balçak üzerinde, ortası yarı dairesel bağlantılı, omuzu iki yandan kavrayan, 1.0 cm. kalınlığında tunç kelepçe yer almaktadır. Kabza sapı ve balçaktaki kakma elemanları düşmüştür. Yalnızca birer adet perçin yerinde durmaktadır. Tepeliği uca doğru daralan üçgenimsi yapılıdır, başlığı eksiktir. Yarısı kırık olan, düşük omuzlu namlu iki ağızlı ve keskin omurgalıdır. Restore edilmiştir.

4 Yazarlar tarafından yanlışlıkla Ernis/Evditepe’ye mal edilen kılıç gerçekte Van-Altıntepe Nekropolü ören yeri bekçisi Kasım Atırak tarafından nekropol yakınlarında, yüzeyde bulunmuş ve İstanbul Üniversitesi, Ed. Fak., Van Bölgesi Tarih ve Arkeoloji Araştırma Merkezi’ne getirilmiştir. Bu durum dönemin Araştırma Merkezi Müdürü ve Van/Altıntepe Kazısı bilimsel başkanı Veli Sevin tarafından da doğrulanmaktadır. Söz konusu kılıç V. Sevin, “Son Tunç/Erken Demir Çağ Van Bölgesi Kronolojisi, Kökeni Aranan Bir Devlet: Urartu”, Belleten LXVIII, 252, 2005, 361’de tanımlanan Ernis-Evditepe’de ele geçen maden buluntular arasında da görülmemektedir.

65

Katalog No : 41

Adı : Kılıç

Cinsi : Demir-Tunç

Tip No : 4.1.IIIC1.

Buluntu Yeri Bilinmiyor

Bu gün Bulunduğu Yer Elazığ Müzesi

Müze Envanter No : 76.12.37.

Müzeye Geliş Şekli : Satın alma

Kazı Envanter No : ___

Çizim No : 41

Resim No : 47

Ölçüleri : Uzunluk : 62.0 cm.,

Namlu genişliği :3.2 cm.

Yayınlar : ___

Tanımı : Kabzasıyla birlikte tek parça demirden yapılmıştır. Tunç kabza donanımı sap üzerine tek parça olarak dökülmüştür. Ortasındaki sivri kavrama çıkıntısıyla iki bölüme ayrılan kabza sapının üst yarısı kakma yuvalı, altı ise makara formludur. Kabza kaidesini oluşturan kakma yuvalı balçak üzerinde, ortası açık ve iki yandan omuzu kavrayan, 1.0 cm. kalınlığında tunç kelepçeler yer almaktadır. Her iki yüzde olması gereken kakma elemanları bu gün mevcut değildir. Ancak kabza sapı üzerinde bir, balçakta iki adet demir perçin çivisi bulunmaktadır. Tepeliği uca doğru daralan üçgenimsi çıkıntı şeklinde olup, başlığı eksiktir. Düşük omuzlu namlu, omuzda geniş, uca doğru daralarak sivrilen bir forma sahiptir. İnceltilmiş iki ağızlı, keskin omurgalı ve sivri uçludur.

66

Katalog No : 42

Adı : Kılıç

Cinsi : Demir-Tunç

Tip No : 4.1.IIIC1.

Buluntu Yer : Patnos-Ağrı

Bu gün Bulunduğu Ye : Van Müzesi

Müze Envanter No : 13.6.78.

Müzeye Geliş Şekli : Müsadere

Kazı Envanter No : ___

Çizim No : 42

Resim No : 48

Ölçüleri : Uzunluk : 59.0 cm.,

namlu genişliği : 3.0 cm.

Yayınlar : ___

Tanımı : Sapıyla birlikte tek parça demirden yapılmıştır. Tunç kabza donanımı sap üzerine tek parça olarak dökülmüştür. Ortasındaki sivri kavrama çıkıntısıyla iki bölüme ayrılan kabza sapının üst yarısı kakma yuvalı, altı ise yaklaşık 2.0 cm. çapında makara formludur. Kabza kaidesini oluşturan kakma yuvalı balçak üzerinde, ortası açık ve iki yandan omuzu kavrayan, 1.0 cm. kalınlığında tunç kelepçeler yer almaktadır. Her iki yüzde olması gereken kakma elemanları bu gün mevcut değildir. Ancak bunları tutan kabza sapında bir, balçak üzerinde tunç başlıklı iki adet demir perçin çivisi bulunmaktadır. Üçgenimsi yapılı tepelik, disk şeklinde, tunçtan başlığa sahiptir. Düşük omuzlu namlu, omuzda geniş, uca doğru daralar formlu ve inceltilmiş iki ağızlıdır. Ucu kırıktır. Her iki yüzünde de birer omurga bulunmaktadır.

67

Katalog No : 43

Adı : Kılıç

Cinsi : Demir-Tunç

Tip No : 4.1.IIIC1.

Buluntu Yeri : Bilinmiyor

Bu gün Bulunduğu Yer: Van Müzesi

Müze Envanter No : 14.136.99.

Müzeye Geliş Şekli : Müsadere

Kazı Envanter No : ___

Çizim No : 43

Resim No : 49-50

Ölçüleri : Mevcut uzunluk :24.5 cm.,

Namlu genişliği : 3.7 cm.

Yayınlar : ___

Tanımı : Kabzasıyla birlikte tek parça demirden yapılmıştır. Tunç kabza donanımı sap üzerine tek parça olarak dökülmüştür. Ortasındaki sivri kavrama çıkıntısıyla iki bölüme ayrılan kabza sapının üst yarısı kakma yuvalı, altı ise yaklaşık 2.0 cm. çapında makara formludur. Kabza kaidesini oluşturan kakma yuvalı balçak üzerinde, ortası açık ve iki yandan omuzu kavrayan, 1.0 cm. kalınlığında tunç kelepçeler yer almaktadır. Her iki yüzde olması gereken kakma elemanları bu gün mevcut değildir. Ancak bunları tutan kabza sapında bir adet demir perçin çivisi, balçak üzerinde biri yarı küresel tunç başlıklı iki adet demir perçin çivisi bulunmaktadır. Tepeliği uzun, dikdörtgen çıkıntı şeklindedir; başlığı eksiktir. Yarısına yakın bir bölümü eksik olan namlu, düşük omuzlu, omuzda geniş, uca doğru daralan bir yapıya sahiptir. İki ağızlıdır. İki yüzünde de keskin birer omurga bulunmaktadır.

68

Katalog No : 44

Adı : Kılıç

Cinsi : Demir-Tunç

Tip No : 4.1.IIIC1.

Buluntu Yeri : Bilinmiyor

Bu gün Bulunduğu Yer: Van Müzesi

Müze Envanter No : Envantersiz

Müzeye Geliş Şekli : Bilinmiyor

Kazı Envanter No : ___

Çizim No : 44

Resim No : 51

Ölçüleri : Mevcut uzunluk : 17.0 cm.,

namlu genişliği : 3.7 cm.

Yayınlar : ___

Tanımı : Kabzasıyla birlikte tek parça demirden yapılmıştır. Tunç kabza donanımı sap üzerine tek parça olarak dökülmüştür. Ortasındaki sivri kavrama çıkıntısıyla iki bölüme ayrılan kabza sapının üst yarısı kakma yuvalı, altı ise, yaklaşık 2.0 cm. çapında makara formludur. Kabza kaidesini oluşturan kakma yuvalı balçak üzerinde, ortası açık ve iki yandan omuzu kavrayan, 1.0 cm. kalınlığında tunç kelepçeler yer almaktadır. Her iki yüzde olması gereken kakma elemanları bu gün mevcut değildir. Ancak kabza sapında tunçtan, yarı küresel başlıklı bir adet demir perçin çivisi, balçak üzerinde biri tunç başlıklı iki adet demir perçin çivisi bulunmaktadır. Tepeliği uzun, dikdörtgen çıkıntı şeklindedir; başlığı eksiktir. Namlu, düşük omuzlu, iki ağızlı ve omurgalıdır. Büyük bir bölümü eksik olup, yalnızca 5.0 cm.lik bir kısmı mevcuttur.

69

Katalog No : 45

Adı : Kılıç

Cinsi : Demir-Tunç

Tip No : 4.1.IIIC1.

Buluntu Yeri : Musi-yeri - Gürcistan

Bu gün Bulunduğu Yer :

Müze Envanter No : ___

Müzeye Geliş Şekli : ___

Kazı Envanter No : ___

Çizim No : 45

Resim No : ___

Ölçüleri : ___

Yayınlar : Martirosyan 1964, 226, Res. 86;

Kossack, Res. 32/3.

Tanımı : Kabzasıyla birlikte tek parça demirden yapılmıştır. Tunç kabza donanımı sap üzerine tek parça olarak dökülmüştür. Ortasındaki sivri kavrama çıkıntısıyla iki bölüme ayrılan kabza sapının üst yarısı kakma yuvalı, altı ise makara formludur. Kabza kaidesini oluşturan kakma yuvalı balçak üzerinde, ortası düz atkı bağlantılı, iki yandan omuzu kavrayan, tunç kelepçeler yer almaktadır. Balçakta, kakma elemanlarını tutan üç adet perçin yer almaktadır. Tepeliği üçgen çıkıntılı olup, yarı küresel başlıklıdır. Düşük omuzlu namlu uzun yapılı, omuzda geniş uca doğru daralan formlu ve iki ağızlıdır. Uç kısmı eksiktir.

70

Katalog No : 46

Adı : Kılıç

Cinsi : Demir-Tunç

Tip No : 4.1.IIIC1.

Buluntu Yeri : Karmir-Blur-Ermenistan

Müze Envanter No : ___

Müzeye Geliş Şekli : ___

Kazı Envanter No : ___

Çizim No : 46

Resim No : 52

Ölçüleri : Uzunluk 73.0 cm., namlu gen. 4.8 cm.

Yayınlar : Piotrovski 1955, Res. 32;

Piotrovski 1969; Res.87;

Kossack, Res. 32/1.

Tanımı : kabzasıyla birlikte tek parça demirden yapılmıştır. Tunç kabza donanımı sap üzerine tek parça olarak dökülmüştür. Ortasındaki sivri kavrama çıkıntısıyla iki bölüme ayrılan kabza sapının üst yarısı kakma yuvalı, altı ise makara formludur. Kabza kaidesini oluşturan kakma yuvalı balçak üzerinde, ortası açık ve iki yandan omuzu kavrayan, tunç kelepçeler yer almaktadır. Her iki yüzde olması gereken kakma elemanları bu gün mevcut değildir. Sap üzerinde bir, omuz üzerin ise iki adet yarı küresel başlıklı perçin yer almaktadır. Dikdörtgen çıkıntı şeklindeki tepeliğin ucunda yarı küresel formlu başlık bulunmaktadır. Düşük omuzlu namlu ince-uzun yapılı, paralel kenarlı, inceltilmiş iki ağızlı ve sivri uçludur. Keskin omurgalıdır.

71

Katalog No : 47

Adı : Kılıç

Cinsi : Demir-Tunç

Tip No : 4.1.IIIC1.

Buluntu Yeri : Karmir-Blur-Ermenistan

Bu gün Bulunduğu Yer : Ermenistan Devlet Tarih Müzesi

Müze Envanter No : ___

Müzeye Geliş Şekli : Karmir-Blur kazısından

Kazı Envanter No : ___

Çizim No : ___

Resim No : 53

Ölçüleri : Uzunluk 73.0 cm,

Namlu genişliği: 3.8 cm.

Yayınlar : Piotrovski 1970, Res. 51.

Tanımı : Kabzasıyla birlikte tek parça demirden yapılmıştır. Tunç kabza donanımı sap üzerine tek parça olarak dökülmüştür. Ortasındaki sivri kavrama çıkıntısıyla iki bölüme ayrılan kabza sapının üst yarısı kakma yuvalı, altı ise makara formludur. Kabza kaidesini oluşturan kakma yuvalı balçak üzerinde, ortası açık ve iki yandan omuzu kavrayan, tunç kelepçeler yer almaktadır. Her iki yüzde olması gereken kakma elemanları bu gün mevcut değildir. Kabza sapı üzerin iki perçin yer almaktadır. Dikdörtgen çıkıntı şeklindeki tepeliğin ucunda yarı küresel formlu başlık bulunmaktadır. Düşük omuzlu namlu ince-uzun yapılı, paralel kenarlı, inceltilmiş iki ağızlı ve sivri uçludur. Keskin omurgalıdır. Tepeliği kısa, üçgenimsi çıkıntı şeklindedir; başlığı eksiktir. Düşük omuzlu namlu ince-uzun yapılı, paralel kenarlı, inceltilmiş iki ağızlı ve sivri uçludur. Keskin omurgalıdır. Kılıçla birlikte, omurgalı tunç kın pabucu bulunmuştur.

72

Katalog No : 48

Adı : Kılıç

Cinsi : Demir-Tunç

Tip No : 4.1.IIIC1.

Buluntu Yeri : Karmir-Blur-Ermenistan

Bu gün Bulunduğu Yer : Ermenistan Devlet Tarih Müzesi

Müze Envanter No : ___

Müzeye Geliş Şekli : Karmir-Blur kazısından

Kazı Envanter No : ___

Çizim No : ___

Resim No : 54

Ölçüleri : Uzunluk: 65.0 cm.,

Namlu genişliği: 4.4 cm.

Yayınlar : Piotrovski 1970, Res. 52.

Tanımı : Kabzasıyla birlikte tek parça demirden yapılmıştır. Tunç kabza donanımı sap üzerine tek parça olarak dökülmüştür. Ortasındaki sivri kavrama çıkıntısıyla iki bölüme ayrılan kabza sapının üst yarısı kakma yuvalı, altı ise makara formludur. Kabza kaidesini oluşturan, kakma yuvalı balçak üzerinde ortası açık ve iki yandan omuzu kavrayan, tunç kelepçeler yer almaktadır. Balçakta kakma elemanını tutan tek perçin görünmektedir. Disk şeklinde tepeliğe sahiptir. Yüksek omuzlu namlu, ince-uzun yapılı, paralel kenarlı, inceltilmiş iki ağızlı ve sivri uçludur.

73

Katalog No : 49

Adı : Kılıç

Cinsi : Demir-Tunç

Tip No : 4.1.IIIC1.

Buluntu Yeri : Samtavro, Mccheta,

(Mezar no:55-121’in yolu)5-

Doğu Gürcistan

Bu gün Bulunduğu Yer:

Müze Envanter No : ___

Müzeye Geliş Şekli : ___

Kazı Envanter No : ___

Çizim No : 47

Resim No : ___

Ölçüleri : Mevcut uz.: 14 cm, namlu gen.:3.1 cm.

Yayınlar : Picchelauri, Kat. No.: 944, 50, Lev.: 61/944. Abramisvili 2001, Lev.:1/99.

Tanımı : Sapıyla birlikte tek parça demirden yapılmıştır. Tunç kabza donanımı sap üzerine tek parça olarak dökülmüştür. Ortasındaki sivri kavrama çıkıntısıyla iki bölüme ayrılan kabza sapının üst yarısı kakma yuvalı, altı ise makara formludur. Kabza kaidesini oluşturan, kakma yuvalı balçak üzerinde ortası açık ve iki yandan omuzu kavrayan, tunç kelepçeler yer almaktadır. Kabza üzerindeki kakma elemanları düşmüştür; ancak bir adet perçin mevcuttur. Üçgen çıkıntı şeklindeki tepeliğin ucunda ortası konik, yarı küresel yapılı başlık bulunmaktadır. Düşük omuzlu namlunun çok küçük bir bölümü mevcuttur.

5 Pichelauri 1997’de buluntu yeri mezar no 55 olarak kayıtlı iken, Abramishvili 2003’te mezar 121’in yolu ifadesi geçmektedir.

74

Katalog No : 50

Adı : Kılıç

Cinsi : Demir-Tunç

Tip No : 4.1.IIIC1.

Buluntu Yeri : Samtavro, Mccheta, (Mezar no: 112)-

Doğu Gürcistan

Bu gün Bulunduğu Yer: ___

Müze Envanter No : ___

Müzeye Geliş Şekli : ___

Kazı Envanter No : ___

Çizim No : 48

Resim No : ___

Ölçüleri : Mevcut uzunluk: 13.4 cm,

Namlu genişliği: 2.9 cm.

Yayınlar : Picchelauri, Kat. No.: 945,

50, Lev.: 61/945.

Abramisvili 2003; Lev.: 1/98.

Tanımı : kabzasıyla birlikte tek parça demirden yapılmıştır. Tunç kabza donanımı sap üzerine tek parça olarak dökülmüştür. Ortasındaki sivri kavrama çıkıntısıyla iki bölüme ayrılan kabza sapının üst yarısı kakma yuvalı, altı ise makara formludur. Kabza kaidesini oluşturan, kakma yuvalı balçak üzerinde ortası açık ve iki yandan omuzu kavrayan, tunç kelepçeler yer almaktadır. Kabza üzerindeki kakma elemanları düşmüştür; ancak bir adet perçin mevcuttur. Dörtgen çıkıntı şeklindeki tepelik, ortası konik yapılı, yarı küresel başlığa sahiptir. Düşük omuzlu namlunun çok küçük bir bölümü mevcuttur.

75

Katalog No : 51

Adı : Kılıç

Cinsi : Demir-Tunç

Tip No : 4.1.IIIC1.

Buluntu Yeri : Samtavro, Mccheta (Mezar no: 79)-

Doğu Gürcistan

Bu gün Bulunduğu Yer: ___

Müze Envanter No : ___

Müzeye Geliş Şekli : ___

Kazı Envanter No : ___

Çizim No : 49

Resim No : ___

Ölçüleri : Mevcut uz.: 11.5 cm,

Namlu gen.: 2.9 cm.

Yayınlar : Picchelauri, Kat. No.: 946, 50,

Lev.: 61/946.

Abramisvili 2003; Lev.1/97.

Tanımı : Kabzasıyla birlikte tek parça demirden yapılmıştır. Tunç kabza donanımı sap üzerine tek parça olarak dökülmüştür. Ortasındaki sivri kavrama çıkıntısıyla iki bölüme ayrılan kabza sapının üst yarısı kakma yuvalı, altı ise makara formludur. Kakma yuvasının yarısı ve tepeliği eksiktir. Kabza kaidesini oluşturan, kakma yuvalı balçak üzerinde ortası yarı dairesel atkı bağlantılı tunç kelepçeler yer almaktadır. Kabza üzerindeki kakma elemanları düşmüştür; ancak balçak üzerinde iki adet perçin bulunmaktadır. Yüksek omuzlu namlunun çok küçük bir bölümü mevcuttur.

76

Katalog No : 52

Adı : Kılıç

Cinsi : Demir-Tunç

Tip No : 4.1.IIIC1.

Buluntu Yeri : Van/Altıntepe Nekropolü

Bu gün Bulunduğu Yer: İst.Ün.Ed.Fak.Laboratuvarı

Müze Envanter No : ___

Müzeye Geliş Şekli : ___

Kazı Envanter No : TAN. Yüzey 2.

Çizim No : 50

Resim No : ___

Ölçüleri : Mevcut uzunluk : 17.0 cm.,

Mev. namlu genişliği :2.0 cm.

Yayınlar : ___

Tanımı : Kabzasıyla birlikte tek parça demirden yapılmıştır. Tunç kabza donanımı sap üzerine tek parça olarak dökülmüştür. Ortasındaki sivri kavrama çıkıntısıyla iki bölüme ayrılan kabza sapının üst yarısı kakma yuvalı, altı ise makara formludur. Kabza kaidesini oluşturan, kakma yuvalı balçak üzerinde ortası açık tunç kelepçeler yer almaktadır. Her iki yüzde olması gereken kaplama elemanları bu gün mevcut değildir. Kabza ve balçak kısmında, kakma elemanını tutan tunç başlıklı birer perçin bulunmaktadır. Dikdörtgen çıkıntı şeklinde kısa bir tepeliğe sahiptir; başlığı eksiktir. Düşük omuzlu namlunun ağız kenarları ve ucu kırık olup sadece 7 cm.lik bir bölümü kalmıştır.

77

Katalog No : 53

Adı : Kılıç

Cinsi : Demir

Tip No : 4.1.IIIC1.

Buluntu Yeri : Bilinmiyor.

Bu gün Bulunduğu Yer: Van Müzesi

Müze Envanter No : 2.2.80.

Müzeye Geliş Şekli : Satın alma

Kazı Envanter No : ___

Çizim No : 51

Resim No : 55-56

Ölçüleri : Uzunluk : 53.5 cm.,

Namlu genişliği : 3.0 cm.

Yayınlar : ___

Tanımı : Tümüyle demirden yapılmıştır. Ortasındaki sivri kavrama çıkıntısıyla iki bölüme ayrılan kabza sapının üst bölümü derin kakma yuvalı, altı ise makara formludur. Kabza kaidesini oluşturan, kakma yuvalı balçak üzerinde ortası açık, üzerleri yivli, omuzu iki yandan kavrayan demir kelepçeler yer almaktadır. Her iki yüzde olması gereken kakma elemanları bu gün mevcut değildir. Kakmalar perçinlerle değil sıkıştırma suretiyle yerleştirilmiştir. İnce-uzun, dörtgen çıkıntı şeklindeki tepeliğin ucunda konik yapılı bir başlık mevcuttur. Düşük omuzlu namlu, omuzda geniş, uca doğru daralan üçgen formludur. İnceltilmiş iki ağızlı ve sivri uçludur. Her iki yüzünde de keskin birer omurga bulunmaktadır.

78

Katalog No : 54

Adı : Kılıç

Cinsi : Demir-Tunç

Tip No : 4.1.IIIC2.

Buluntu Yeri : Nazargora(Chaschuri-

Şida-Kartli)-Gürcistan

Bu gün Bulunduğu Yer : ___

Müze Envanter No : ___

Müzeye Geliş Şekli : ___

Kazı Envanter No : ___

Çizim No : 52

Resim No : 57

Ölçüleri : Uzunluk: 65.9 cm.,

Namlu genişliği : 3.4 cm.

Yayınlar : Gambaschidze ve bşk.(Yay. Haz.),

405, Kat. No.:369.;

Ramishvili; 168, Lev. VII: 984.

Tanımı : Kabzasıyla birlikte tek parça demirden yapılmıştır. Tunç kabza donanımı sap üzerine tek parça olarak dökülmüştür. Ortasındaki sivri kavrama çıkıntısıyla iki bölüme ayrılan kabza sapının üst bölümü kakma yuvalı, altı ise dörtgen prizmatik yapılıdır. Kabza kaidesini oluşturan, kakma yuvalı balçak üzerinde ortası açık tunç kelepçeler yer almaktadır. Balçak üzerinde fildişi kakma parçaları mevcuttur. Üçgen çıkıntı şeklindeki tepeliği konik yapılı başlığa sahiptir. Düşük omuzlu namlu, ince-uzun formlu, paralel kenarlı, inceltilmiş iki ağızlı, sivri uçlu ve keskin omurgalıdır. Kınıyla birlikte bulunmuştur.

79

Katalog No : 55

Adı : Kılıç

Cinsi : Demir-Tunç

Tip No : 4.1.IIIC2.

Buluntu Yeri : Samtavro, Mccheta (Mezar 123)-

Doğu Gürcistan

Bu gün Bulunduğu Yer: ___

Müze Envanter No ___

Müzeye Geliş Şekli : ___

Kazı Envanter No : ___

Çizim No : 53

Resim No : ___

Ölçüleri : Mevcut uzunluk: 66 cm.,

Namlu gen.: 3.3 cm

Yayınlar : Kossack, Res. 32/2.;)

Abramishvili 2003; Lev.:1/117.

Tanımı : Kabzasıyla birlikte tek parça demirden yapılmıştır. Tunç kabza donanımı sap üzerine tek parça olarak dökülmüştür. Ortasındaki sivri kavrama çıkıntısıyla iki bölüme ayrılan kabza sapının üst bölümü kakma yuvalı, altı ise dörtgen prizmatik yapılıdır. Kabza kaidesini oluşturan, kakma yuvalı balçak üzerinde ortası açık tunç kelepçeler yer almaktadır. Üçgen çıkıntı şeklindeki tepeliği konik yapılı başlığa sahiptir. Düşük omuzlu namlu ince-uzun yapılı, paralel kenarlı, inceltilmiş iki ağızlı ve keskin omurgalıdır; ucu eksiktir.

80

Katalog No : 56

Adı : Kılıç Namlusu

Cinsi : Demir

Tip No : 4.1.IIIC2.

Buluntu Yeri : Bilinmiyor

Bu gün Bulunduğu Yer : Van Müzesi

Müze Envanter No : 58.57.74.

Müzeye Geliş Şekli : Müsadere

Kazı Envanter No : ___

Çizim No : 54

Resim No : 58

Ölçüleri : Uzunluk :64 cm.,

Genişlik : 3.8 cm.

Yayınlar : ___

Tanımı : Demirden yapılmıştır. Muhtemelen tek parça döküm tekniğinde olan kabzası kırılmıştır. Sap üzerinde bir adet perçin izi mevcuttur. Namlu omuzlarından biri köşeli diğeri yuvarlak yapılıdır. Omuzda geniş, uca doğru daralarak sivrilen üçgen formlu namlu, inceltilmiş iki ağızlı ve sivri uçludur.

81

Katalog No : 57

Adı : Kılıç Namlu Parçası

Cinsi : Demir

Tip No : 4.1.IIIC2.

Buluntu Yeri : Erivan Kolumbariumu

Erivan-Ermenistan

Bu gün Bulunduğu Yer : ___

Müze Envanter No : ___

Müzeye Geliş Şekli : ___

Kazı Envanter No : ___

Çizim No : 55

Resim No : ___

Ölçüleri : Mevcut uzunluk: 58.0 cm.(?),

Namlu genişliği : 5.8 cm.(?)

Yayınlar : Esajan ve bşk., Lev. X/1;

Biscione, 121, Çiz.: 7/1. (Çizim)

Tanımı : Demirden yapılmıştır. Kabzası ve namlunun üst yarısı yoktur. Mevcut olan kısmı üç parçalıdır. Uzun yapılı, düz kenarlı, iki ağızlı ve sivri uçludur. Birbirine paralel üç omurga (kan oluğu)ya sahiptir. Namluyla birlikte omurgalı bir kın bulunmuştur.

82

Katalog No : 58

Adı : Kılıç

Cinsi : Demir-Tunç

Tip No : 4.1.IVA.

Buluntu Yeri : Bilinmiyor

Bu gün Bulunduğu Yer: Van Müzesi

Müze Envanter No : 73.7.38.

Müzeye Geliş Şekli : Satın alma

Kazı Envanter No : ___

Çizim No : 56

Resim No : 59

Ölçüleri : Mevcut uzunluk : 14.6 cm.,

mevcut namlu genişliği : 2.5 cm.

Yayınlar : ___

Tanımı : Kabzasıyla birlikte tek parça demirden yapılmıştır. Kabzanın balçaktan yukarısı eksiktir. Kabza donanımı sap üzerine tek taraflı tunç levha halinde dökülmüştür. Diğer yüzde demir kabza üzerine doğrudan kaplama elemanı oturtulmuş olmalıdır (?). Kakma yuvalı balçak üzerinde, iki yandan omuzu kavrayan, 1.0 cm. kalınlığında tunç kelepçeler yer almaktadır. Kakma elemanları düşmüştür, ancak iki adet perçin izi mevcuttur. Düşük omuzlu namlu büyük oranda kırıktır.

83

Katalog No : 59

Adı : Kılıç

Cinsi : Demir-Tunç

Tip No : 4.1.IVB.

Buluntu Yeri : Burmageçit Köyü-Tunceli

Bu gün Bulunduğu Yer : Elazığ Müzesi

Müze Envanter No : 85.1.5.

Müzeye Geliş Şekli : Müsadere

Kazı Envanter No : ___

Çizim No : 57

Resim No : 60

Ölçüleri : Mevcut uzunluk : 32.0 cm.,

Namlu genişliği . 5.0 cm.

Yayınlar : Yıldırım 1989, Şekil 1.

Tanımı: Kabzasıyla birlikte tek parça demirden yapılmıştır. Kabza donanımı, sap üzerine, tunç levha halinde tek parça döküm tekniğiyle yapılmıştır. Uzun dikdörtgen sapı kenarlıklıdır. Orta kısmında sivri bir kavrama çıkıntısı mevcuttur. Düz balçak üzerinde her iki kenardan omuzu kavrayan yaklaşık 0.5 cm. kalınlığında ortası açık kelepçeler yer almaktadır. Kabzanın kaplama parçaları düşmüş olup, ikisi kabza sapı, ikisi de balçakta olmak üzere dört adet demir perçin çivisi yer almaktadır. İnce-uzun, dörtgen çıkıntı şeklindeki tepeliğin ucunda konik yapılı tunç bir başlık mevcuttur. Düşük omuzlu namlunun yarıya yakın kısmı kırıktır. Omuzda geniş, uca doğru kısmen daralan yapıda ve inceltilmiş iki ağızlıdır. Her iki yüzünde de balçak açıklığında başlayan keskin birer omurga bulunmaktadır.

84

Katalog No : 60

Adı : Kılıç

Cinsi : Demir-Tunç-Fildişi

Tip No : 4.1.IVC.

Buluntu Yeri : Bilinmiyor

Bu gün Bulunduğu Yer: Van Müzesi

Müze Envanter No : 14.137.99

Müzeye Geliş Şekli : Müsadere

Kazı Envanter No : ___

Çizim No : 58

Resim No : 61-62

Ölçüleri : Mevcut uzunluk : 29.5 cm.,

Namlu genişliği : 3.2 cm.

Yayınlar : ___

Tanımı : Kabzasıyla birlikte tek parça demirden yapılmıştır. Tunç kabza donanımı, kabza sapı üzerine düz levha halinde, balçak üzerine kakma yuvalı olarak tek parça dökülmüştür. Sapı, ince-uzun dikdörtgen formludur. Ortasında sivri bir kavrama çıkıntısı mevcuttur. Balçak üzerinde, iki yandan omuzu kavrayan, 1.0 cm. kalınlığında tunç kelepçeler yer almaktadır. Sap üzerindeki kaplama elemanları düşmüştür. Balçak üzerinde ise fildişi kakma elamanının parçaları yer almaktadır. Kabza sapı ve balçak üzerinde ikişer adet, yarı küresel başlıklı perçin bulunmaktadır. Birinin başlığı düşmüş olan perçinler tunçtan olup, silindirik demir soketler içine çakılmış vaziyettedir. Balçak kelepçeleri arasında başlayıp fildişi kakma içinde de devam eden yarı dairesel bir girinti mevcuttur. Üzeri, perçinle tutturulmuş tunç levha kaplı üçgen çıkıntı şeklindeki tepelik, tunçtan yarı küresel bir başlığa sahiptir. Düşük omuzlu namlu, uca doğru daralan formludur. İnceltilmiş iki ağızlı ve fazla keskin olmayan omurgalıdır. Yarısına yakın bir bölümü eksiktir.

85

Katalog No : 61

Adı : Kılıç Namlusu

Cinsi : Demir-Tunç

Tip No : 4.1.V.

Buluntu Yeri : Bilinmiyor

Bu gün Bulunduğu Yer Van Müzesi

Müze Envanter No : 58.6.74.

Müzeye Geliş Şekli : Müsadere

Kazı Envanter No : ___

Çizim No : 59-60

Resim No : 63-64

Ölçüleri : Namlu uzunluğu: 40 cm.,

Namlu genişliği : 5.8 cm.

Yayınlar : ___

Tanımı : Kabzası eksik olan kılıcın namlusu demirden yapılmıştır. Uzun dikdörtgen yapılı, düşük omuzlu namlu, kırık olan uç kısmına doğru çok az daralan, paralel kenarlı forma sahiptir. İnceltilmiş iki ağızlı ve omurgasızdır. Omuz üzerinde kabzayı ya da kaplama elemanlarını tutmaya yarayan iki perçin izi görülmektedir. Kat. No: 121’de kayıtlı kının içinde bulunmuştur.

86

Katalog No : 62

Adı : Kınlı Kılıç

Cinsi : Demir

Tip No 4.1.V.

Buluntu Yeri : Samtavro, Mccheta (Mezar 243)

-Doğu Gürcistan

Bu gün BulunduğuYer: ___

Müze Envanter No : ___

Müzeye Geliş Şekli : ___

Kazı Envanter No : ___

Çizim No : 61

Resim No : ___

Ölçüleri : ___

Yayınlar : Lordkipanidse, 79-80.

Çiz..: 39/19.;

Abramishvili 2003; Lev.: 1/69

Tanımı : Tümüyle demirden yapılmıştır. Sapı düzgün olmayan kenarlara sahip, kısa dikdörtgenimsi yapılıdır. Namlunun omuz kenarları iç bükey yapılıdır ve üzerinde iki perçin deliği bulunmaktadır. Kın içinde kalmış olan namlu gövdesinin, uca doğru daralan, üçgen yapıya sahip olduğu anlaşılmaktadır. Kını Kat. No. 129’da kayıtlıdır.

87

Katalog No : 63

Adı : Kınlı Kılıç

Eserin Cinsi : Demir

Tip No 4.1.V.

Buluntu Yeri : Samtavro,Mccheta (Mezar 293)

-Doğu Gürcistan

Bu gün Bulunduğu Yer : ___

Müze Envanter No : ___

Müzeye Geliş Şekli : ___

Kazı Envanter No : ___

Çizim No : 62

Resim No : ___

Ölçüleri : ___

Yayınlar : Lordkipanidse, 79-80,

Res.: 39/20.;

Picchelauri, Kat. No.: 948,

50, Lev. 61/948.;

Abramishvili 2003; Lev. 1/68.

Tanımı : Tümüyle demirden (?) yapılmıştır. Kabza sapı düz kenarlı, dikdörtgen formludur; kavrama çıkıntıları ve balçak yoktur. Kabza kaidesini oluşturan balçak düz yapılıdır. İkisi sap, ikisi de balçak üzerinde dört perçin yer almaktadır. Kısa dörtgen çıkıntı şeklindeki tepeliği yarı küresel başlıklıdır. Namlusu kın içinde kalmıştır ancak paralel kenarlı olduğu anlaşılmaktadır. Kını Kat. No:113’te kayıtlıdır.

88

Katalog No : 64

Adı : Kınlı Kılıç Namlusu

Cinsi : Demir-Tunç

Tip No 4.1.V.

Buluntu Yeri : Bilinmiyor

Bu gün Bulunduğu Yer Van Müzesi

Müze Envanter No : Envantersiz

Müzeye Geliş Şekli : Bilinmiyor

Kazı Envanter No : ___

Çizim No : 63

Resim No 65

Ölçüleri Namlu uzunluğu : 47.5 cm,

Namlu genişliği : 5.8 cm.

Yayınlar : ___

Tanımı : Kabzası kırık olan kılıcın namlusu demirden, kını tunçtan yapılmıştır. Yuvarlak omuzlu namlu, omuzda geniş, uca doğru kısmen daralan, çift ağızlı, geniş ve kalın formludur. Oksitlenme nedeniyle kınla birleştiği için uç kısmı görülemiyor. Omuzda kabzayı veya kaplamaları tutmaya yarayan iki perçin yer almaktadır. Kını Kat. No:127’de kayıtlıdır.

89

Katalog No : 65

Adı : Kılıç

Cinsi : Demir

Tip No 4.1.V.

Buluntu Yeri : Iğdır Nekropolü (5. nokta)-Iğdır

Bu gün Bulunduğu Yer: Gürcistan Devlet Müzesi

Müze Envanter No : ___

Müzeye Geliş Şekli : Iğdır Nekropolü kazısından

Kazı Envanter No : ___

Çizim No : 64

Resim No : ___

Ölçüleri : Uzunluk: 45 cm.,

Namlu gen.: 6.5 cm.

Yayınlar : Barnet, 187, Çiz.: 37/1 (Çizim)

Tanımı : Tümüyle demirden yapılmıştır. Kabzası, tepesi dış bükey yapılı dörtgen formludur. Namlu düz kenarlı, inceltilmiş iki ağızlı, sivri uçlu ve omurgalıdır.

90

Katalog No : 66

Adı : Kılıç Namlu Parçası

Cinsi : Demir

Tip No 4.1.V.

Buluntu Yeri : Bilinmiyor

Bu gün Bulunduğu Yer : Van Müzesi

Müze Envanter No : Envantersiz

Müzeye Geliş Şekli : Bilinmiyor

Kazı Envanter No : ___

Çizim No : 65

Resim No : 66

Ölçüleri : Mevcut uzunluk 32.5 cm.,

Genişlik : 5.0 cm.

Yayınlar : ___

Tanımı : Demirden yapılmıştır. Namlunun bir bölümü ve kabzası kırıktır. Paralel kenarlı, inceltilmiş iki ağızlı ve sivri uçludur. Birbirine paralel üç omurgaya (kan oluğu) sahiptir.

91

Katalog No : 67

Adı : Kılıç Namlusu

Cinsi : Demir

Tip No 4.1.VI.

Buluntu Yeri : Van/Altıntepe Nekropolü

Bu gün Bulunduğu Yer : YYÜ. Fen-Edebiyat Fak.

Arkeoloji Bölüm laboratuvarı

Müze Envanter No : ___

Müzeye Geliş Şekli : ___

Kazı Envanter No : TAN.KM. 26.24.

Çizim No : 66

Resim No : 67

Ölçüleri : Mevcut uzunluğu: 25.0 cm,.

Mev. nam. gen.: 6.0 cm.

Yayınlar : ___

Tanımı : Demirden yapılmıştır. Kabzası ve namlunun uç kısmı eksiktir. Ağız kenarları kırık olmakla beraber, iki ağızlı ve omurgalı olduğu anlaşılmaktadır. İki parçadır.

92

Katalog No : 68

Adı : Kılıç

Cinsi : Demir

Tip no : 4.1.VIA.

Buluntu Yeri : Burmageçit Köyü-Tunceli

Bu gün Bulunduğu Yer: Elazığ Müzesi

Müze Envanter No : 85.1.4

Müzeye Geliş Şekli : Müsadere

Kazı Envanter No : ____

Çizim No : 67

Resim No : 68

Ölçüleri : Uzunluk : 47.0 cm.,

namlu genişliği 3.5 cm.

Yayınlar : Yıldırım 1989, Şekil 4.

Tanımı: Kabzasıyla birlikte tek parça demirden yapılmıştır. Kabza, iç bükey formludur. Kenarları hafif kalınlaştırılmış kakma yuvalı (flanşlı)dır. Üzerinde kaplama parçalarını tutmaya yarayan üç adet perçinin izi yer almaktadır. Namlu, uca doğru sivrilen, hafif kavisli, sırt kısmı daha kalın, tek ağızlı bir forma sahiptir.

93

Katalog No : 69

Adı : Kılıç

Cinsi : Demir-Tunç

Tip no : 4.1.VIB.

Buluntu Yeri : Burmageçit köyü-Tunceli

Bu gün Bulunduğu Yer: Elazığ Müzesi

Müze Envanter No : 85.1.8.

Müzeye Geliş Şekli : Müsadere

Kazı Envanter No : ____

Çizim No : 68

Resim No : 69

Ölçüleri : Uzunluk :46.0 cm.,

namlu genişliği : 3.6 cm.

Yayınlar : Yıldırım 1989, Şekil 5.

Tanımı : Kabzasıyla birlikte tek parça demirden yapılmıştır. Kabzanın tepe kısmı yuvarlak, uzunca gövdesi iç bükey, formludur. Kenarları hafifçe kalınlaştırılmış kakma yuvalıdır. Üzerinde ahşap ve kemik benzeri kakma elemanlarını tutmaya yarayan yarı küresel başlıklı üç adet tunç perçin yer almaktadır. Namlu, uca doğru sivrilen, hafif kavisli, sırt kısmı daha kalın, tek ağızlı bir forma sahiptir. İki parça halindedir. Sivri ucu çok az eksiktir.

94

3.2. HANÇERLER : Katalog No : 70

Adı : Hançer

Cinsi : Demir

Tip No 4.2.IA.

Buluntu Yeri : Karmir-Blur (oda 10)

-Ermenistan

Bu gün BulunduğuYer: ___

Müze Envanter No : ___

Müzeye Geliş Şekli : ___

Kazı Envanter No : ___

Çizim No : 69

Resim No : ___

Ölçüleri : Uzunluk: 30.0 cm., namlu gen.: 4.6. cm.

Yayınlar : Barnett-Watson, 139., Çiz. 11.;

Kossack, 150, Çiz. 32/7.

Tanımı : Kabzasıyla birlikte tek parça demirden yapılmıştır. Kabza sapı dikdörtgen yapılı olup, hilâl formlu tepeliğe sahiptir. Üzerinde dört adet perçin bulunmaktadır. Düşük omuzlu, omzunda iki perçin bulunan namlu, uca doğru daralan üçgen formlu, iki ağızlı, geniş omurgalı ve sivri uçludur.

95

Katalog No : 71

Eserin Adı : Hançer

Eserin Cinsi : Demir

Tip no : 4.3.I.

Buluntu Yeri : Van/Altıntepe Nekropolü

Bu gün Bulunduğu Yer: YYÜ. Fen-Edebiyat Fak.

Arkeoloji Bölüm laboratuvarı

Müze Envanter No : ___

Müzeye Geliş Şekli : ___

Kazı Envanter No : TAN. KM. 26.20.

Çizim No :

Resim No : 70

Ölçüleri : Mevcut uzunluk : 22.8 cm,

Namlu genişliği. : 2.5 cm.

Yayınlar : ___

Tanımı : Demirden yapılmıştır. Kabzanın dikdörtgen formlu olduğu anlaşılmaktadır. Namlu iki ağızlı, düz kenarlı, ve sivri uçludur. Ağız kenarları aşınmış ve kötü durumdadır.

96

Katalog No : 72

Adı : Hançer Namlu Parçası

Cinsi : Demir

Tip No : 4.2.IA.

Buluntu Yeri : Van/Altıntepe Nekropolü

Bu gün Bulunduğu Yer : YYÜ. Arkeoloji Bölüm Lab.

Müze Envanter No : ___

Müzeye Geliş Şekli : ___

Kazı Envanter No : TAN-KM 20.3.

Çizim No : 71

Resim No : 71

Ölçüleri : Mevcut uzunluk : 9.5 cm.,

Genişlik : 2.2 cm.

Yayınlar : ___

Tanımı : Demirden yapılmıştır. Namlunun uç kısma doğru küçük bir bölümüdür. Paralel kenarlı, inceltilmiş iki ağızlı ve sivri uçludur. Restore edilmiştir.

97

Katalog No : 73

Adı : Hançer

Cinsi : Demir

Tip No : 4.2.IB.

Buluntu Yeri : Karmir-Blur/Ermenistan

Bu gün Bulunduğu Yer:

Müze Envanter No : ___

Müzeye Geliş Şekli : ___

Kazı Envanter No : ___

Çizim No : 72

Resim No : ___

Ölçüleri : Uzunluk: 28.8 cm.

Yayınlar : Barnett-Watson, Res.: 11.

Tanımı : Sapıyla birlikte tak parça demirden yapılmıştır. Kabzalı tiptedir. Hilal tepelikli ve uzun dikdörtgen saplıdır. Sapın orta kısmını çevreleyen kelepçe benzeri bir bilezik bulunmaktadır. Tepelik üzerinde üç, omuzda dört perçin mevcuttur. Kaplamaları düşmüştür. Namlu gövdesi kavisli-kambur yapıya sahip, tek ağızlı ve yuvarlak (kör) uçludur. Ağız kenarı iç bükey, sırtı dış bükey yapılıdır.

98

Katalog No : 74

Adı : Hançer

Cinsi : Demir

Tip No : 4.2.II.

Buluntu Yeri : Van/Altıntepe Nekropolü

Bu gün Bulunduğu Yer : YYÜ. Fen-Edebiyat Fak.

Arkeoloji Bölümü laburatuvarı

Müze Envanter No : ___

Müzeye Geliş Şekli : ___

Kazı Envanter No : TAN-KM 9.6.

Çizim No : 73

Resim No : 72

Ölçüleri : Uzunluk : 28.5 cm.,

Genişlik : 4.1 cm.

Yayınlar : Sevin ve bşk., 430, Çiz. 7:11.

Tanımı : Sapıyla birlikte tek parça demirden yapılmıştır. Kabzalı tiptedir. Sapı içbükey kenarlıdır. Kenarları kalınlaştırılmış kakma yuvası (flanş)lıdır. Kakmaları düşmüştür. Üzerinde iki adet demir perçin çivisi bulunmaktadır. Namlu gövdesi , kavisli-kambur yapıya sahip, ağız kenarı ince ve kabzaya uygun olarak hafif içbükey, sırtı ise kalın ve dışbükeydir. Sivri uçludur. Restore edilmiştir.

99

Katalog No : 75

Adı : Hançer Namlusu

Cinsi : Demir

Tip No : 4.2.II.

Buluntu Yeri : Van/Altıntepe Nekropolü

Bu gün Bulunduğu Yer : YYÜ., Fen-Edebiyat Fak.

Arkeoloji Bölüm laboratuvarı

Müze Envanter No : ___

Müzeye Geliş Şekli : ___

Kazı Envanter No : TAN-KM 20.10.

Çizim No : 74

Resim No : 73

Ölçüleri : Mevcut uzunluk : 14.7 cm.,

Genişlik : 3.8 cm.

Yayınlar : ___

Tanımı : Demirden yapılmıştır. Namlunun uç kısma doğru yaklaşık yarısıdır. Uca doğru daralan üçgen formlu ve sivri uçludur.

100

3.3. BIÇAKLAR : Katalog No : 76

Adı : Bıçak

Cinsi : Demir

Tip No : 4.3.I.

Buluntu Yeri : Van Kalesi Höyüğü

Bu gün Bulunduğu Yer : İstanbul Ün., Ed. Fak., Van Bölgesi Tarih ve Arkeoloji Arş. Merkezi

Müze Envanter No : ___

Müzeye Geliş Şekli : ___

Kazı Envanter No : ___

Çizim No : 75

Resim No : ___

Ölçüleri : Uzunluk : 19.0 cm., genişlik :2.0 cm.

Yayınlar : Tarhan-Sevin, 454, Res. 22/5.

Tanımı: Sapıyla birlikte tek parça demirden yapılmıştır. Sapı ince-uzun dikdörtgen formludur. Üzerinde üç adet demir perçin çivisi mevcut olup, kaplamaları düşmüştür. Sap namlu geçişi düzdür. Tek ağızlıdır. Namlu dörtgen yapılı, sırtı kalın ve düz, ağız kenarı ise keskinleştirilmiş dış bükey yapılıdır. Ucu hafifçe yukarı dönüktür.

101

Katalog No : 77

Adı : Bıçak

Cinsi : Demir

Tip No : 4.3.I.

Buluntu Yeri : Bilinmiyor

Bu gün Bulunduğu Yer : Van Müzesi

Müze Envanter No : Envantersiz

Müzeye Geliş Şekli : Bilinmiyor

Kazı Envanter No : ___

Çizim No : 76

Resim No : 74

Ölçüleri : Uzunluk : 21.2 cm.,

Genişlik : 2.6 cm.

Yayınlar : ___

Tanımı : Sapıyla birlikte tek parça demirden yapılmıştır. Sapı ince-uzun dikdörtgen formludur. Üzerinde üç adet demir perçin çivisi mevcut olup, kaplamaları düşmüştür. Tek ağızlıdır. Namlunun sırtı kalın ve düz, ağız kenarı ise ince ve uca doğru daralmaktadır. Uç kısmı kırıktır.

102

Katalog No : 78

Adı : Bıçak

Cinsi : Demir

Tip No : 4.3.I.

Buluntu Yeri : Toprakkale-Van

Bu gün Bulunduğu Yer: Vorderasiatischen Museen zu Berlin

Berlin/Almanya

Müze Envanter No : ___

Müzeye Geliş Şekli : ___

Kazı Envanter No : ___

Çizim No : 77

Resim No : ___

Ölçüleri : Uzunluk: 16.0 cm,

Namlu genişliği : 2.2 cm.

Yayınlar : Wartke 1990; Kat. No. 140, 108, Res.: 24e.

Tanımı : Sapıyla birlikte tek parça demirden yapılmıştır. Sapı uzun-dikdörtgen yapılı olup, üzerinde üç perçin yer almaktadır. Kaplamaları düşmüştür. Namlu, sapından daha dar yapılıdır. Tek ağızlıdır. Ağız kenarı ince ve iç bükey, sırtı daha kalın ve hafif dış bükey yapılıdır. Namlunun uca doğru yaklaşık yarısı kırıktır.

103

Katalog No : 79

Adı : Bıçak

Cinsi : Demir

Tip No : 4.3.I

Buluntu Yeri : Burmageçit Köyü-Tunceli

Bu gün Bulunduğu Yer : Elazığ Müzesi

Müze Envanter No : 85.1.7.

Müzeye Geliş Şekli : Müsadere

Kazı Envanter No : ___

Çizim No : 78

Resim No : 75

Ölçüleri : Uzunluk : 23.0 cm.,

Genişlik : 2.8 cm.

Yayınlar : Yıldırım 1989; Şekil 6.

Tanımı : Sapıyla birlikte tek parça demirden yapılmıştır. Sapı uzun, dikdörtgen formludur. Üzerinde iki adet demir perçin çivisi mevcut olup, kaplamaları düşmüştür. Namlu, tek ağızlı, sırtı kalın ve dış bükey, ağız kenarı ince ve düz yapılıdır. Uç kısmı kırıktır.

104

Katalog No : 80

Adı : Bıçak

Cinsi : Demir

Tip No : 4.3.I.

Buluntu Yeri : Van/Altıntepe Nekropolü

Bu gün Bulunduğu Yer : İstanbul Üniversitesi,

Ed. Fak. Laboratuvarı

Müze Envanter No : ___

Müzeye Geliş Şekli : ___

Kazı Envanter No : TAN-KM 35.33.

Çizim No : 79

Resim No : 76

Ölçüleri : Uzunluk : 13.5 cm.,

Genişlik : 1.2 cm.

Yayınlar : ___

Tanımı : Sapıyla birlikte tek parça demirden yapılmıştır. Sapı uzun dikdörtgen yapılı olup, üzerinde bir adet demir perçin çivisi bulunmaktadır. Kaplamaları düşmüştür. Sapın devamı olan namlu tek ağızlı, sırtı düz kenarlı ve uca doğru incelen yapılıdır. Ağız kenarı ve uç kısmı kırıktır. Restore edilmiştir.

105

Katalog No : 81

Adı : Bıçak

Cinsi : Demir

Tip No : 4.3.I.

Buluntu Yeri : Van/Altıntepe Nekropolü

Bu gün Bulunduğu Yer : YYÜ. Fen-edebiyet Fak.

Arkeoloji Bölümü laboratuvarı

Müze Envanter No : ___

Müzeye Geliş Şekli : ___

Kazı Envanter No : TAN-KM 7.12.

Çizim No : 80

Resim No : 77

Ölçüleri : Uzunluk : 23 cm.,

Genişlik : 2.3 cm.

Yayınlar : ___

Tanımı : Sapıyla birlikte tek parça demirden yapılmıştır. Sapı uzun dikdörtgen yapılı olup, üzerinde iki adet demir perçin çivisi bulunmaktadır. Kaplamaları düşmüştür. Namlu, tek ağızlı, uca doğru sivrilen üçgen yapılıdır. Sırt kısmı hafif kalın, ağız kenarı ise keskinleştirilmiştir. Sivri uçludur. Restore edilmiştir.

106

Katalog No : 82

Adı : Bıçak sapı

Cinsi : Demir

Tip No : 4.3.I.

Buluntu Yeri : Van/Altıntepe Nekropolü

Bu gün Bulunduğu Yer : YYÜ. Fen-edebiyat Fak.

Arkeoloji Bölümü laboratuvarı

Müze Envanter No : ___

Müzeye Geliş Şekli : ___

Kazı Envanter No : TAN-KM 3.3.

Çizim No : 81

Resim No : 78

Ölçüleri : Mevcut uzunluk : 13.2 cm.,

Genişlik : 3.0 cm.

Yayınlar : ___

Tanımı : Demirden yapılmıştır. Namlusu büyük oranda kırık olup, sadece sap bölümüdür. Uzun dikdörtgen yapılıdır. Üzerinde kaplama izleri ve iki adet perçin bulunmaktadır. Kaplamaları düşmüştür.

107

Katalog No : 83

Adı : Bıçak

Cinsi : Demir

Tip No : 4.3.IIA.

Buluntu Yeri : Van-Y. Anzaf Kalesi

Bu gün Bulunduğu Yer : Van Müzesi

Müze Envanter No : 16.1.94.

Müzeye Geliş Şekli : Y. Anzaf Kalesi Kazısından

Kazı Envanter No : YAK 94/02/50

Çizim No : 82

Resim No : 79

Ölçüleri : Uzunluk : 20.0 cm., genişlik : 2.5 cm.

Yayınlar : Belli 1996; 391. Res. 11, Çiz. 13.

Tanımı : Sapıyla birlikte tek parça demirden yapılmıştır. Sapı arka kısma doğru genişleyen, iç bükey kenarlı yapıya sahiptir. Üzerinde kaplamayı tutan bir adet perçin izi bulunmakta ancak, kaplamaları düşmüştür. Namlu, kavisli-kambur formlu, tek ağızlı ve yukarı dönük uçludur. Sırtı kalın ve dış bükey, keskinleştirilmiş ağız kenarı ise iç bükey yapılıdır. Restore edilmiştir.

108

Katalog No : 84

Adı : Bıçak

Cinsi : Demir

Tip No : 4.3.IIA.

Buluntu Yeri : Bastam Kalesi-oda 5/İran

Bu gün Bulunduğu Yer: ___

Müze Envanter No : ___

Müzeye Geliş Şekli : ___

Kazı Envanter No : ___

Çizim No : 83

Resim No : ___

Ölçüleri : ___

Yayınlar : Kleiss 1988, Çiz. 1/1.,Lev. 37/1

Tanımı : Sapıyla birlikte tek parça demirden yapılmıştır. Sapı arka kısma doğru genişleyen, iç bükey kenarlı yapıya sahiptir. Üzerinde bir adet perçin (deliği) mevcuttur. Kaplamaları düşmüştür. Namlu, kavisli-kambur formlu, tek ağızlı ve yukarı dönük uçludur. Ağız kenarı ince ve sapın devamı olarak iç bükey yapılıdır. Sırt kısmı ise kalın ve saptan sert açıyla genişleyen hafif dış bükey yapılıdır.

109

Katalog No : 85

Adı : Bıçak

Cinsi : Demir

Tip No : 4.3.IIA.

Buluntu Yeri : Norşuntepe Höyüğü-Elazığ

Bu gün Bulunduğu Yer : Elazığ Müzesi

Müze Envanter No : 73.16.99.

Müzeye Geliş Şekli : Norşuntepe Kazısından

Kazı Envanter No : Nrşt.73.-150b.

Çizim No : 84

Resim No : 80

Ölçüleri : Uzunluk: 19.7 cm.,

namlu gen.: 2.5 cm.

Yayınlar : Hauptmann, Res.: 32/3.;

Schmidt, 61, Çiz. lev. 54: 709,

Re Lev.VII:709.

Tanımı : Sapıyla birlikte tek parça demirden yapılmıştır. Sapı arka kısma doğru genişleyen, iç bükey kenarlı yapıya sahiptir. Kaplamaları düşmüştür. Namlu tek ağızlı, kavisli-kambur formludur. Sırtı daha kalın ve düz, ağız kenarı ise ince ve iç bükey yapılıdır. Restore edilmiştir.

110

Katalog No : 86

Adı : Bıçak

Cinsi : Demir

Tip No : 4.3.IIA.

Buluntu Yeri : Karmir-Blur-Oda 10/Ermenistan

Bu gün Bulunduğu Yer: ___

Müze Envanter No : ___

Müzeye Geliş Şekli : ___

Kazı Envanter No : ___

Çizim No : 85

Resim No : ___

Ölçüleri : Uzunluk: 25.6 cm.

Yayınlar : Barnett-Watson, Çiz. 11

Tanımı : Sapıyla birlikte tek parça demirden yapılmıştır. Sapı, ince-uzun dikdörtgen formludur. Üzerinde beş adet perçin bulunmaktadır. Kaplamaları düşmüştür. Namlu tek ağızlı, kavisli-kambur formludur. Sırtı kalın ve saptan sert açıyla genişleyen düz kenarlıdır. Ağız kenarı ise ince ve sapın devamı olarak iç bükey yapılıdır. Yukarı dönük sivri uçludur.

111

Katalog No : 87

Adı : Bıçak sapı

Cinsi : Demir

Tip No : 4.3.IIA.

Buluntu Yeri : Van/Altıntepe Nekropolü

Bu gün Bulunduğu Yer : İstanbul Üniversitesi,

Ed. Fak. Laboratuarı

Müze Envanter No : ___

Müzeye Geliş Şekli : ___

Kazı Envanter No : TAN-KM 3.7.

Çizim No : 86

Resim No : 81

Ölçüleri : Mevcut uzunluk : 13.2 cm.,

Genişlik : 3.0 cm.

Yayınlar : ___

Tanımı : Demirden yapılmıştır. Namlusu büyük oranda kırıktır. Sapı, arka kısma doğru genişleyen, hafif iç bükey kenarlı, ince-uzun yapılıdır. Kaplaması düşmüştür. Sap üzerinde üç adet perçin izi bulunmaktadır. Kavisli-kambur formlu bıçak sapı olduğu anlaşılıyor. Restore edilmiştir.

112

Katalog No : 88

Adı : Bıçak Sapı

Cinsi : Demir

Tip No : 4.3.IIB.

Buluntu Yeri : Bilinmiyor

Bu gün Bulunduğu Yer : Van Müzesi

Müze Envanter No : Envantersiz

Müzeye Geliş Şekli : Bilinmiyor

Kazı Envanter No : .____

Çizim No : 87

Resim No : 82

Ölçüleri : Mevcut uzunluk : 14.5 cm., genişlik : 3.8 cm.

Yayınlar : ___

Tanımı : Demirden yapılmıştır. Namlusu büyük oranda eksiktir. Sapı arkaya doğru genişleyen, içbükey kenarlı, ince-uzun yapılıdır. Üzerinde iki adet demir perçin çivisi bulunmaktadır. Kaplaması düşmüştür. Namlunun kalan kısmından kavisli (kambur) formlu olduğu anlaşılmaktadır.

113

Katalog No : 89

Adı : Bıçak

Cinsi : Demir

Tip No : 4.3.IIB.

Buluntu Yeri : Van/Altıntepe Nekropolü

Bu gün Bulunduğu Yer : YYÜ. Fen-Edebiyat Fak.,

Arkeoloji Bölümü laboratuvarı

Müze Envanter No : ___

Müzeye Geliş Şekli : ___

Kazı Envanter No : TAN-KM 2.9.

Çizim No : 88

Resim No : 83

Ölçüleri : Uzunluk : 13.5 cm., genişlik : 2.3 cm.

Yayınlar : ___

Tanımı : Sapıyla birlikte tek parça demirden yapılmıştır. Sapı kısa ve düz kenarlı dikdörtgen formludur. Üzerinde iki adet demir perçin çivisi bulunmaktadır. Kaplamaları düşmüştür. Namlu tek ağızlı, omuzda geniş, uca doğru sivrilen, sırtı dış bükey ağız kenarı iç bükey yapılı, kavisli-kambur formdadır. Sivri uçludur.Restore edilmiştir.

114

Katalog No : 90

Adı : Bıçak

Cinsi : Demir

Tip No : 4.3.IIB.

Buluntu Yeri : Toprakkale-Van

Bu gün Bulunduğu Yer: Vorderasiatischen Museen zu Berlin,

Berlin-Almanya

Müze Envanter No : ___

Müzeye Geliş Şekli : Toprakkale Kazısından

Kazı Envanter No : ___

Çizim No : 89

Resim No : ___

Ölçüleri : Uzunluk. 12.5 cm,

Namlu gen.: 2.2 cm. (?)

Yayınlar : Wartke 1990; Kat. No. 134, 108, Çiz. 24b.

Tanımı : Sapıyla birlikte tek parça demirden yapılmıştır. Kısa dikdörtgen saplıdır. Namlu kavisli-kambur formludur. Tek ağızlı ve hafif sivri uçludur. Ağız kenarı ince ve saptan itibaren iç bükey, sırtı ise kalın ve dış bükey yapılıdır.

115

Katalog No : 91

Adı : Bıçak

Cinsi : Demir

Tip No : 4.3.IIB.

Buluntu Yeri : Toprakkala-Van

Bu gün Bulunduğu Yer: Vorderasiatischen Museen

zu Berlin, Berlin-Almanya

Müze Envanter No :

Müzeye Geliş Şekli : Toprakkale Kazısından

Kazı Envanter No : ___

Çizim No : 90

Resim No : ___

Ölçüleri : Uzunluk: 15.6 cm., namlu uz.: 10.5 cm.,

namlu gen:: 2.8 cm.

Yayınlar : Wartke 1990; Kat. No.: 132, 108,

Çiz. 24a, Lev. XXXIIIb.

Tanımı : Sapıyla birlikte tek parça demirden yapılmıştır. İnce-uzun dikdörtgen saplıdır. Namlu kavisli-kambur formludur. Tek ağızlı ve yuvarlak (kör) uçludur. Sırtı kalın ve dış bükey, ağız kenarı ise ince ve saptan itibaren iç bükey, yapılıdır.

116

Katalog No : 92

Adı : Bıçak

Cinsi : Demir

Tip No : 4.3.IIC.

Buluntu Yeri : Toprakkale-Van

Bu gün Bulunduğu Yer: Vorderasiatischen Museen

zu Berlin, Berlin-Almanya

Müze Envanter No : ___

Müzeye Geliş Şekli : Toprakkale Kazısından

Kazı Envanter No : ___

Çizim No : 91

Resim No : ___

Ölçüleri : Uzunluk: 21.0 cm.,

Namlu uz.. 9.5 cm., namlu gen.: 2.0 cm.

Yayınlar : Wartke 1990; Kat. No. 141, 108,

Çiz. 24f., Lev. XXXIIId.

Tanımı : Sapıyla birlikte tek parça demirden yapılmıştır. Sapı oldukça ince ve uzun,yapılı, namlu kavisli-kambur formludur. Tek ağızlıdır. Sırtı kalın ve dış bükey, ağız kenarı ise ince ve saptan itibaren iç bükey, yapılıdır. Ucu kırıktır (?).

117

Katalog No : 93

Adı : Bıçak

Cinsi : Demir

Tip No : 4.3.IIIA.

Buluntu Yeri : Kayalıdere-Varto/Muş

Bu gün Bulunduğu Yer : Erzurum Müzesi

Müze Envanter No : 273.

Müzeye Geliş Şekli : Kayalıdere Kazısından

Kazı Envanter No : KD.65.(13)

Çizim No : 92

Resim No : 84

Ölçüleri : Uzunluk : 17.5 cm., genişlik . 2 cm.

Yayınlar : ___

Tanımı : Tek parça demirden yapılmıştır. Sap demiri uca doğru daralan, ince-uzun dikdörtgen formludur. Üzerinde bir adet demir perçin izi bulunmaktadır. Kaplamaları düşmüştür. Uzun dörtgen formlu namlunun sırtı kalın ve hafif iç bükey, ağız kenarı ise ince ve dış bükey yapılıdır. Ucu kırıktır.

118

Katalog No : 94

Adı : Bıçak

Cinsi : Demir

Tip No : 4.3.IIIA.

Buluntu Yeri : Erivan Kolumbariumu

/Ermenistan

Bu gün Bulunduğu Yer: ___

Müze Envanter No : ___

Müzeye Geliş Şekli : ___

Kazı Envanter No : ___

Çizim No : 93

Resim No : ___

Ölçüleri : Mevcut uzunluk: 8.0 cm.,

Namlu gen.: 1.9 cm.

Yayınlar : Esajan ve bşk., Lev. X/10.;

Biscione, 121, Çiz. 7/10.

Tanımı : Tek parça demirden yapılmıştır. Sap demiri uca doğru daralan, dikdörtgen formludur. Kaplamaları düşmüştür. Namlu sırtı hafif iç bükey yapılı, ağız kenarı ise ve dış bükey yapılıdır. Namlu omuzda geniş, uca doğru daralan formludur ancak, uç kısmına doğru yaklaşık yarısı eksiktir.

119

Katalog No : 95

Adı : Bıçak

Cinsi : Demir

Tip No : 4.3.IIIA.

Buluntu Yeri : Iğdır Melekli Nekropolü/Iğdır

Bu gün Bulunduğu Yer: Gürcistan Devlet Müzesi

Müze Envanter No : ___

Müzeye Geliş Şekli : Iğdır Melekli Nekropol Kazısından

Kazı Envanter No : ___

Çizim No : 94

Resim No : ___

Ölçüleri : Mevcut uzunluk: 10.5 cm.,

Namlu gen.:2.2 cm.

Yayınlar : Barnett, 186, Res. 38/6. (Çizim)

Tanımı : Tek parça demirden yapılmıştır. Sap demiri kısa üçgen yapılı, namlu uzun dikdörtgen formludur. Namlu sırtı düz, ağız kenarı ise dış bükey yapılıdır. Uca doğru yarısı eksiktir.

120

Katalog No : 96

Adı : Bıçak

Cinsi : Demir

Tip No : 4.3.IIIA.

Buluntu Yeri : Iğdır Melekli Nekropolü/Iğdır

Bu gün Bulunduğu Yer: Gürcistan Devlet Müzesi

Müze Envanter No : ___

Müzeye Geliş Şekli : Iğdır Melekli Nekropol Kazısından

Kazı Envanter No : ___

Çizim No : 95

Resim No : ___

Ölçüleri : Mevcut uzunluk: 11.2 cm.,

Namlu gen.: 2.2 cm.

Yayınlar : Barnett, 186, Re: 38/7. (Çizim)

Tanımı : Tek parça demirden yapılmıştır. Sap demiri kısa dörtgen yapılı, namlu uzun dikdörtgen formludur. Namlu sırtı düz, ağız kenarı ise dış bükey yapılıdır. Uç kısmı eksiktir.

121

Katalog No : 97

Adı : Bıçak

Cinsi : Demir

Tip No : 4.3.IIIA.

Buluntu Yeri : Iğdır Melekli Nekropolü/Iğdır

Bu gün Bulunduğu Yer: Gürcistan Devlet Müzesi

Müze Envanter No : ___

Müzeye Geliş Şekli : Iğdır Melekli Nekropolü Kazısından

Kazı Envanter No : ___

Çizim No : 96

Resim No : ___

Ölçüleri : Mevcut uzunluk : 14.5 cm.,

Namlu genişliği : 2.2 cm.

Yayınlar : Barnett 1963; 186, Res.: 38/8.

Tanımı : Tek parça demirden yapılmıştır. Sap demiri kısa, arkaya doğru daralan üçgenimsi yapılı, namlu uzun dörtgen formludur. Sırt kısmı kalın ve düz, ağız kenarı ise ince ve hafif dış bükey yapılıdır. Sivri uçludur.

122

Katalog No : 98

Adı : Bıçak

Cinsi : Demir

Tip No : 4.3.IIIA.

Buluntu Yeri : Van-Van-Kalecik Nekropolü

Bu gün Bulunduğu Yer: YYÜ. Fen-Edebiyat Fak.

Arkeoloji Bölümü laboratuvarı

Müze Envanter No : ___

Müzeye Geliş Şekli : ___

Kazı Envanter No : Ka. 10.15/04.36.

Çizim No : 97

Resim No : 85

Ölçüleri : Uzunluk : 15.8 cm.,

Namlu genişliği.: 2.2 cm.

Yayınlar : ___

Tanımı : Tek parça demirden yapılmıştır. Sap demiri kısa üçgenimsi yapılıdır. Üzerinde bir adet demir perçin bulunmaktadır. Namlu sırtı iç bükey yapılı, ağız kenarı ise dış bükey yapılıdır. Sivri uçludur.

123

Katalog No : 99

Adı : Bıçak

Cinsi : Demir

Tip No : 4.3.IIIB.

Buluntu Yeri : Toprakkale-Van

Bu gün Bulunduğu Yer: Vorderasiatischen Museen zu Berlin,

Berlin-Almanya

Müze Envanter No : ___

Müzeye Geliş Şekli : Toprakkale Kazısından

Kazı Envanter No : ___

Çizim No : 98

Resim No : ___

Ölçüleri : Uzunluk. 15.0 cm.,

Namlu genişliği : 2.5 cm.

Yayınlar : Wartke 1990; Kat. No.: 138,

108, Res.: 24d.

Tanımı : Tek parça demirden yapılmıştır. Sap demiri, ince-uzun dikdörtgen yapılı, namlusu hafif kavislidir. Namlunun uca doğru yarısı kırıktır. Saptan namluya geçişte kalın, balçak benzeri bir korkuluk bulunmaktadır. Ağız kenarı ince ve iç bükey, sırtı kalın ve dış bükey yapılıdır. Uç kısmı kırıktır.

124

Katalog No : 100

Adı : Bıçak

Cinsi : Demir

Tip No : 4.3.IIIB.

Buluntu Yeri : Toprakkale-Van

Bu gün Bulunduğu Yer: Vorderasiatischen museen zu Berlin,

Berlin-Almanya

Müze Envanter No : ___

Müzeye Geliş Şekli : Toprakkale Kazısından

Kazı Envanter No : ___

Çizim No : 99

Resim No : ___

Ölçüleri : Uzunluk : 20.1 cm.,

Namlu genişliği : 1.8 cm.

Yayınlar : Wartke 1990; Kat. No. 143, 108, Res.. 24h.

Tanımı : Tek parça demirden dövme tekniğiyle yapılmıştır. Sap demiri ince-uzun dikdörtgen yapılı, namlu uca doğru kısmen daralan hafif kavisli yapıdadır. Sırt kısmı kalın ve dış bükey, ağız kenarı ince ve hafif iç bükey yapılıdır. İki parçadır.

125

Katalog No : 101

Adı : Bıçak

Cinsi : Demir

Tip No : 4.3.IIIC.

Buluntu Yeri : Van/Altıntepe Nekropolü

Bu gün Bulunduğu Yer : YYÜ. Fen-Edebiyat Fak.,

Arkeoloji Bölümü laboratuvarı

Müze Envanter No : ___

Müzeye Geliş Şekli : ___

Kazı Envanter No : TAN-KM 2.5.

Çizim No : 100

Resim No : 86

Ölçüleri : Mevcut uzunluk : 12.3 cm.,

Genişlik : 1.8 cm.

Yayınlar : ___

Tanımı : Tek parça demirden yapılmıştır. Sap demiri kısa dörtgen yapılıdır. Omuz kısmında bir adet demir perçin izi mevcuttur. Namlu sırtı dış bükey, ağız kenarı iç bükey yapılı, hafif kavisli forma sahiptir. Uç kısmı yuvarlak (kör)yapılıdır. Restore edilmiştir.

126

Katalog No : 102

Adı : Bıçak

Cinsi : Demir

Tip No : 4.3.IIIC.

Buluntu Yeri : Van-Kalecik Nekropolü

Bu gün Bulunduğu Yer : YYÜ. Fen-Edebiyat Fak.,

Arkeoloji Bölümü laboratuvarı

Müze Envanter No : ___

Müzeye Geliş Şekli : ___

Kazı Envanter No : Ka.10.18/04.39.

Çizim No : 101

Resim No : 87

Ölçüleri : Uzunluk : 13.0 cm., genişlik: 1.8 cm.

Yayınlar : ___

Tanımı : Tek parça emirden yapılmıştır. Sap demiri ince ve kısa, arkaya doğru daralan üçgenimsi yapılıdır. Namlu sırtı kalın ve dış bükey, ağız kenarı ince ve iç bükey yapılı, hafif kavisli forma sahiptir. Uç kısmı yuvarlak (kör) ve yukarı dönüktür.

127

Katalog No : 103

Adı : Bıçak

Cinsi : Demir

Tip No : 4.3.IIIC.

Buluntu Yeri : Van-Kalecik Nekropolü

Bu gün Bulunduğu Yer : YYÜ. Fen-Edebiyat Fak.,

Arkeoloji Bölümü laboratuvarı

Müze Envanter No : ___

Müzeye Geliş Şekli : ___

Kazı Envanter No : Ka.10.17/04.38.

Çizim No : 102

Resim No : 88

Ölçüleri : Uzunluk : 12.3 cm.,

Genişlik .1.9 cm.

Yayınlar : ___

Tanımı : Tek parça demirden yapılmıştır. İnce ve kısa sap demiri, arkaya doğru daralan üçgenimsi yapılıdır. Ahşap v.b. sap kaplaması düşmüştür, ancak kalıntıları görülmektedir. Namlu sırtı kalın ve dış bükey, ağız kenarı inceltilmiş ve iç bükey yapılı, hafif kavisli forma sahiptir. Ucu hafif yuvarlak (kör)yapılı ve yukarı dönüktür.

128

Katalog No : 104

Adı : Bıçak

Cinsi : Demir

Tip No : 4.3.IIIC.

Buluntu Yeri : Toprakkale-Van

Bu gün Bulunduğu Yer: Vorderasiatischen Museen zu Berlin

Berlin-Almanya

Müze Envanter No : ___

Müzeye Geliş Şekli : Toprakkale Kazısından

Kazı Envanter No : ___

Çizim No : 103

Resim No : ___

Ölçüleri : Uzunluk: 16.7 cm, namlu gen.: 3.2 cm.

Yayınlar : Wartke 1990; Kat. No. 146, 109, Res. 24 l.

Tanımı : Tek parça demirden yapılmıştır. Sap demiri uca doğru daralan üçgenimsi yapılıdır. Namlusu dikdörtgen formludur. Omuz üzerinde bir adet perçin bulunmaktadır. Ağız kenarı ince, sırtı ise kalın yapılıdır. Yuvarlak (kör) uçludur.

129

Katalog No : 105

Adı : Bıçak

Cinsi : Demir

Tip No : 4.3.IIIC.

Buluntu Yeri : Patnos/Ağrı

Bu gün Bulunduğu Yer : Van Müzesi

Müze Envanter No : ___

Müzeye Geliş Şekli : Emanet

Kazı Envanter No : ___

Çizim No : 104

Resim No : 89

Ölçüleri : Uzunluk : 15.6 cm.,

Genişlik .2.5 cm.

Yayınlar : ___

Tanımı : Tek parça demirden yapılmıştır. ince ve kısa sap demiri, arkaya doğru daralan üçgenimsi yapılıdır. Üzerinde ahşap kaplama izleri ve bir adet perçin deliği mevcuttur. İki parça halindeki namlunun sırtı kalın ve dış bükey, ağız kenarı ise ince ve iç bükey yapılıdır. Hafif kavisli forma sahiptir. Uç kısmı çok az kırık olup, yukarı dönüktür.

130

Katalog No : 106

Adı : Bıçak

Cinsi : Demir

Tip No : 4.3.IV.

Buluntu Yeri : Bilinmiyor

Bu gün Bulunduğu Yer : Van Müzesi

Müze Envanter No : Envantersiz

Müzeye Geliş Şekli : Bilinmiyor

Kazı Envanter No : ___

Çizim No : 105

Resim No : 90

Ölçüleri : Uzunluk : 26.3 cm,

Namlu genişliği : 2.9 cm.

Yayınlar : ___

Tanımı : Tek parça demirden yapılmıştır. Sapı uzun dikdörtgen yapılıdır. Üzeri yanlamasına kabartma yivli, yuvarlak kesitli, oval yapılı asma halkasına sahiptir. Kavisli namlunun, sırtı kalın ve dış bükey, ağız kenarı ince ve iç bükeydir. Ucu hafif kırıktır.

131

Katalog No : 107

Adı : Bıçak

Cinsi : Demir

Tip No : 4.3.V.

Buluntu Yeri : Van-Kalecik Nekropolü

Bu gün Bulunduğu Yer : YYÜ. Fen-Edebiyat Fak.,

Arkeoloji Bölümü laboratuvarı

Müze Envanter No : ___

Müzeye Geliş Şekli : ___

Kazı Envanter No : Ka.10.14/04.35.

Çizim No : 106

Resim No : 91

Ölçüleri : Uzunluk :16.0 cm.,

Genişlik 3.0 cm.

Yayınlar : ___

Tanımı:x Tek parça demirden yapılmıştır. Sapı kısa dörtgen yapılıdır. Namlunun sırtı kalın ve dış bükey, ağız kenarı ince ve iç bükey yapılıdır. Yuvarlak (kör) uçludur. Yay şeklinde, tam kavisli bir forma sahiptir.

132

Katalog No : 108

Adı : Bıçak Namlusu

Cinsi : Demir

Tip No 4.3.

Buluntu Yeri : Van/Altıntepe Nekropolü

Bu gün Bulunduğu Yer İstanbul Üniversitesi,

Ed. Fak. Laboratuarı

Müze Envanter No : ___

Müzeye Geliş Şekli : ___

Kazı Envanter No : TAN-TM 3.8.

Çizim No : 107

Resim No : 92

Ölçüleri : Mevcut uzunluk : 13.6 cm.,

Genişlik : 2.0 cm.

Yayınlar : ___

Tanımı : Demirden yapılmıştır. Sapı kırıktır. Namlu, uca doğru incelen üçgen formludur. Sırtı kalın, ağız kenarı ince yapılıdır. Sivri uçludur. Restore edilmiştir.

133

Katalog No : 109

Adı : Bıçak Namlusu

Cinsi : Demir

Tip No 4.3.

Buluntu Yeri : Kayalıdere-Varto/Muş

Bu gün Bulunduğu Yer: Erzurum Müzesi

Müze Envanter No : 322

Müzeye Geliş Şekli : Kayalıdere Kazısından

Kazı Envanter No : ___

Çizim No : 108

Resim No : 93

Ölçüleri : Mevcut uzunluk : 13.5 cm.,

Genişlik . 2.8 cm.

Yayınlar : ___

Tanımı : Demirden yapılmıştır. Sap kısmı kırıktır. Namlu omuz kısmında geniş, uca doğru daralmaktadır. Sırtı kalın ve hafif dış bükey, ağız kenarı ise ince ve iç bükey yapılıdır. Uca doğru kavisli olarak daralmaktadır. Yukarı dönük yuvarlak (kör) uçludur.

134

Katalog No : 110

Adı : Bıçak Namlusu

Cinsi : Demir

Tip No : 4.3.

Buluntu Yeri : Van-Kalecik Nekropolü

Bu gün Bulunduğu Yer : YYÜ. Fen-Edebiyat Fak.,

Arkeoloji Bölümü Laboratuarı

Müze Envanter No : ___

Müzeye Geliş Şekli : ___

Kazı Envanter No : Ka.10.16/04.37.

Çizim No : 109

Resim No : 94

Ölçüleri : Mevcut uzunluk : 11.3 cm.,

Genişlik . 2.5 cm.

Yayınlar : ___

Tanımı : Demirden yapılmıştır. Sap kısmı eksiktir.. Omuza yakın üç adet perçin çivisi bulunmaktadır. Ortasından kırık ve iki parçadır. Sırtı düz, ağız kenarı hafif içbükey yapıda, uca doğru sivrilen üçgenimsi formludur. Yukarı dönük yuvarlak (kör) uçludur.

135

Katalog No : 111

Adı : Bıçak Namlusu

Cinsi : Demir

Tip No 4.3.

Buluntu Yeri : Van-Kalecik Nekropolü

Bu gün Bulunduğu Yer: YYÜ. Fen-Edebiyat Fak.,

Arkeoloji bölümü Laboratuarı

Müze Envanter No : ___

Müzeye Geliş Şekli : ___

Kazı Envanter No : Ka.11.8/04.46.

Çizim No : 110

Resim No : 95

Ölçüleri : Mevcut uzunluk: 10.0 cm., genişlik: 2.2 cm.

Yayınlar : ___

Tanımı : Demirden yapılmıştır. Sapı ve namlunun ucu eksiktir. Namlu omuz kısmında geniş, uca doğru daralmaktadır. Sırtı kalın ve dış bükey, ağız kenarı ise ince ve iç bükeydir.

136

3.4. KINLAR :

Katalog No : 112

Adı : Kın

Cinsi : Demir

Tip No : 4.4.I.

Buluntu Yeri : Van-Kalecik Nekropolü

(Mezar 10)-Van

Bu gün Bulunduğu Yer : YYÜ. Fen-Edebiyat Fak.,

Arkeoloji Bölümü laboratuvarı

Müze Envanter No : ___

Müzeye Geliş Şekli : ___

Kazı Envanter No : Ka. 10.5/04.26.

Çizim No : 111

Resim No : 96

Ölçüleri : Pabuç uzunluğu: 10.5 cm.,

Mevcut uzunluk: 50.0 cm.

genişlik: 3,5 cm-3.2. cm.

Yayınlar : ___

Tanımı : Demirden yapılmıştır. Ağız kenarında geniş uç kısma doğru hafif daralmaktadır. Ağız kenarları kırık, ucu düz yapılıdır. İnce bir demir levhanın katlanarak uzun kenarlarının üst üste bindirilmesi ve perçinlerle tutturulması yöntemiyle şekillendirilmiştir. Her iki yüzde de omurgalıdır. Ahşap kaplamalar çürümüş olup, parçalar halinde “V” yapılı demir kenarlıklar pabucun yanında ele geçmiştir.6

6 Kat. No.: 23’te kayıtlı kılıçla aynı mezarda bulunmuştur.

137

Katalog No : 113

Adı : Kın

Cinsi : Demir-Tunç

Tip No : 4.4.I.

Buluntu Yeri : Nazargora (Mezar 319),

(Chaschuri/Shida Kartli)-Gürcistan

Bu gün Bulunduğu Yer : ___

Müze Envanter No : ___

Müzeye Geliş Şekli : ___

Kazı Envanter No : ___

Çizim No : 112

Resim No : 97

Ölçüleri : Uzunluk : 53.6 cm, Pabuç genişliği: 4.1 cm,

Yayınlar : Gambaschidze ve bşk.. 405, Kat. No: 369.

Tanımı : Uç kısımdaki tunç kın pabucu, orta bölüm de ahşap kaplama ve bunları tutan demir kenarlıklar ile en üst bölümdeki kelepçe işlevi gören tunçtan geniş yapılı bilezik benzeri bölümden oluşmaktadır. Kın pabucu tunç levhanın katlanarak uzun kenarların üst üste bindirilmesiyle oluşturulmuştur. Uzun dikdörtgen yapılı, uç kısmı dış bükey hatlı, omurgalı forma sahiptir. “V” kesitli kenarlıklardan biri tam diğerinin yarısı kırıktır ve her iki yandan ahşap kaplamaları kavramaktadırlar. Tunç kelepçe ile kın pabucu arasında yer almaktadırlar. Kının ahşap kaplamaları üzerinde deri ve dokuma parçalarına rastlanmıştır.

138

Katalog No : 114

Adı : Kın

Cinsi : Demir (?)7

Tip No : 4.4.I.

Buluntu Yeri : Samtavro, Mccheta-Doğu Gürcistan

Bu gün Bulunduğu Yer : ___

Müze Envanter No : ___

Müzeye Geliş Şekli : ___

Kazı Envanter No : ___

Çizim No : 113

Resim No : ___

Ölçüleri : ___

Yayınlar : Lordkipanidse 1991; 79-80,

Çiz. 39/20.

Picchelauri 1997; Kat. No.: 948,

50, Lev.: 61/948

Abramishvili 2003; Lev. 1/68.

Tanımı . Kılıcın üzerindedir. Namlunun her iki kenarında kabza kaidesinden başlayıp kın pabucunun içine kadar uzanan kenarlıklar ile uç kısımdaki dikdörtgen kın pabucundan oluşmaktadır. Kın pabucu yassı levhanın katlanarak uzun kenarlarının üst üste bindirilmesiyle oluşturulmuştur. Ortası üç omurgalı olup, uç kısmı kırıktır.

7 Abramishvili 2003, 25’te verilen lestede 68 numarada, demir olduğu belirtilmektedir. Ancak tepeliğin ve kının yapısı tunç olduğu izlenimi uyandırmaktadır.

139

Katalog No : 115

Adı : Kın Pabucu

Cinsi : Tunç

Tip No : 4.4.I.

Buluntu Yeri : Bilinmiyor

Bu gün Bulunduğu Yer : Van Müzesi

Müze Envanter No : 8.106.78.

Müzeye Geliş Şekli : Satın alma

Kazı Envanter No : ___

Çizim No : 114

Resim No : 98

Ölçüleri : Uzunluk : 12 cm.,

genişlik : 3.4-3.0 cm.

Yayınlar : ___

Tanımı : Tunçtan yapılmıştır. Ağız kenarında geniş uç kısma doğru çok az daralan, paralel kenarlı, dikdörtgen formludur. Ağız kenarı ve uç kısmı düz yapılıdır. Tunç levhanın katlanarak uzun kenarlarının üst üste bindirilmesi ve perçinlerle tutturulması yöntemiyle şekillendirilmiştir. Her iki yüzünde de keskin bir omurga bulunmaktadır. Gövde kenarları daha yüksek ve bombeli yapılıdır.

140

Katalog No : 116

Adı : Kın Pabucu

Cinsi : Tunç

Tip No : 4.4.I.

Buluntu Yeri : Van/Altıntepe Nekropolü

Bu gün Bulunduğu Yer : Van Müzesi

Müze Envanter No : 9.34.98.

Müzeye Geliş Şekli : Altıntepe Nekropolü Kazısından

Kazı Envanter No : TAN.KM 6.6.

Çizim No : 115

Resim No : 99

Ölçüleri : Uzunluk : 10.8 cm.,

genişlik : 2.9-2.4 cm.

Yayınlar : ___

Tanımı : Tunçtan yapılmıştır. Ağız kenarında geniş uç kısma doğru çok az daralan, paralel kenarlı, dikdörtgen formludur. Ağız kenarı ve ucu düz yapılıdır. Tunç levhanın katlanarak uzun kenarlarının üst üste bindirilmesi ve perçinlerle tutturulması yöntemiyle şekillendirilmiştir. Her iki yüzünde de keskin bir omurga bulunmaktadır. Gövde kenarları daha yüksek ve bombeli yapılıdır.

141

Katalog No : 117

Adı : Kın Pabucu

Cinsi : Tunç

Tip No : 4.4.I.

Buluntu Yeri : Bilinmiyor

(Van/Altıntepe Nekropolü ?)

Bu gün Bulunduğu Yer : Van Müzesi

Müze Envanter No : 14.141.99

Müzeye Geliş Şekli : Müsadere

Kazı Envanter No : ___

Çizim No : 116

Resim No : 100

Ölçüleri : Uzunluk : 11.2 cm.,

genişlik : 3.0 cm-2.8 cm.

Yayınlar : ___

Tanımı : Tunçtan yapılmıştır. Ağız kenarında geniş uç kısma doğru çok az daralmaktadır. Ağız kenarı düz yapılıdır. İki adet perçin çivisi bulunmaktadır. Tunç levhanın katlanarak uzun kenarlarının üst üste bindirilmesi ve perçinlerle tutturulması yöntemiyle şekillendirilmiştir. Her iki yüzünde de keskin bir omurga bulunmaktadır. Gövde kenarları daha yüksek ve bombeli yapılıdır. Üst kenarında asma halkasına ait perçin parçaları, uç kısmında ise demirden yapılmış tıkaç parçası bulunmaktadır. Kısmen ezik ve deforme olmuştur.

142

Katalog No : 118

Adı : Kın Pabucu

Cinsi : Tunç

Tip No : 4.4.I.

Buluntu Yeri : Yukarı Anzaf Kalesi

(Oda 11)-Van

Bu gün Bulunduğu Yer : ___

Müze Envanter No : ___

Müzeye Geliş Şekli : ___

Kazı Envanter No : ___

Çizim No : 117

Resim No : 101

Ölçüleri : Uzunluk : 11.5 cm.

Yayınlar : Belli ve bşk., 5-6, Res. 8-10.

Tanımı : Tunçtan yapılmıştır. Ağız kenarında geniş uç kısma doğru çok az daralmaktadır. Ağız kenarı ve ucu düz yapılıdır. Tunç levhanın katlanarak uzun kenarlarının üst üste bindirilmesi ve perçinlerle tutturulması yöntemiyle şekillendirilmiştir. Her iki yüzünde de keskin bir omurga bulunmaktadır. Gövde kenarları daha yüksek ve bombeli yapılıdır. Bir yüzünde iki satırlık çivi yazısı yer almaktadır: 1.dHal-di-i-e e-ú-ri-i-e mIš-pu-ú-i-ni- (še) 2. ( m ) dSar5-ru-ri-e-hi-ni-še-uš(tú)-ni “Tanrı Haldi’ye, efendiye İşpuini, Sarduri oğlu adadı.”

143

Katalog No : 119

Adı : Kın Pabucu

Cinsi : Tunç

Tip No : 4.4.I.

Buluntu Yeri : Bilinmiyor

(Van/Altıntepe Nekropolü ?)

Bu gün Bulunduğu Yer : Van Müzesi

Müze Envanter No : 14.140.99.

Müzeye Geliş Şekli : Müsadere

Kazı Envanter No : ___

Çizim No : 118

Resim No : 102

Ölçüleri : Uzunluk : 9.7 cm.,

genişlik : 3.1-2.8 cm.

Yayınlar : ___

Tanımı : Tunçtan yapılmıştır. Ağız kenarında geniş uç kısma doğru çok az daralan, paralel kenarlı, dikdörtgen formludur. Ağız kenarı ve uç kısmı düz yapılıdır. Tunç levhanın katlanarak uzun kenarlarının üst üste bindirilmesi ve perçinlerle tutturulması yöntemiyle şekillendirilmiştir. Her iki yüzünde de keskin bir omurga bulunmaktadır. Gövde kenarları daha yüksek ve bombeli yapılıdır.

144

Katalog No : 120

Eserin Adı : Kın Pabucu

Cinsi : Tunç

Tip No : 4.4.I.

Buluntu Yeri : Bilinmiyor

Bu gün Bulunduğu Yer : Van Müzesi

Müze Envanter No : 55.90.76(I)

Müzeye Geliş Şekli : Satın alma

Kazı Envanter No : ___

Çizim No : 119

Resim No : 103

Ölçüleri : Uzunluk : 12.0 cm.,

genişlik : 3.2-2.8 cm.

Yayınlar : ___

Tanımı : Tunçtan yapılmıştır. Ağız kenarında geniş uç kısma doğru çok az daralan, paralel kenarlı, dikdörtgen formludur. Ağız kenarı ve uç kısmı düz yapılıdır. Tunç levhanın katlanarak uzun kenarlarının üst üste bindirilmesi ve perçinlerle tutturulması yöntemiyle şekillendirilmiştir. Her iki yüzünde de keskin bir omurga bulunmaktadır. Gövde kenarları daha yüksek ve bombeli yapılıdır.

145

Katalog No : 121

Adı : Kın Pabucu

Cinsi : Tunç

Tip No : 4.4.I.

Buluntu Yeri : Bilinmiyor

Bu gün Bulunduğu Yer : Van Müzesi

Müze Envanter No : 55.90.76(II)

Müzeye Geliş Şekli : Satın alma

Kazı Envanter No : ___

Çizim No : 120

Resim No : 104

Ölçüleri : Uzunluk : 12.9 cm.,

genişlik : 3.4-3.2 cm.

Yayınlar : ___

Tanımı : Tunçtan yapılmıştır. Ağız kenarında geniş uç kısma doğru çok az daralmaktadır. Ağız kenarı ve ucu düz yapılıdır. Kalın bir tunç levhanın katlanarak uzun kenarlarının üst üste bindirilmesi ve perçinlerle tutturulması yöntemiyle şekillendirilmiştir. Her iki yüzünde de omurga bulunmaktadır. Gövde kenarları daha yüksek ve bombeli yapılıdır.

146

Katalog No : 122

Adı : Kın

Cinsi : Tunç

Tip No : 4.4.I.

Buluntu Yeri : Bilinmiyor

Bu gün Bulunduğu Yer : Van Müzesi

Müze Envanter No : 58.6.74.

Müzeye Geliş Şekli : Müsadere

Kazı Envanter No : ___

Çizim No : 121

Resim No : 105-106

Ölçüleri : Uzunluk: 39.0 cm.,

Pabuç uzunluğu: 17.5 cm.,

Pabuç gen.: 6.5 cm.-5.5 cm.

Yayınlar : ___

Tanımı : Kın pabucu, üstte geniş uca doğru hafif daralan. paralel kenarlı, dikdörtgen formludur. Alt uçları kın pabucunun içine giren “V” yapılı tunç kenarlıkların üst uçlarının bir yüzünde dikdörtgen girintiler bulunmaktadır. Kın pabucu tunç levhanın katlanarak uzun kenarlarının üst üste bindirilmesi ve perçinlerle tutturulması yöntemiyle oluşturulmuştur. Bir yüzünde üç adet omurga bulunmakta, diğer yüzü ise düz yapılıdır. İki yan kenar daha yüksek ve bombeli yapıdadır. Omurgasız yüzün üst kısmında ince tunç telden yarım daire şeklinde taşıma kayışı halkası bulunmaktadır. Ucu açık olup, iki perçin yer almaktadır.

147

Katalog No : 123

Eserin Adı : Kın Pabucu

Eserin Cinsi : Tunç

Tip No : 4.4.I.

Buluntu Yeri : Bilinmiyor

Bu gün Bulunduğu Yer : Van Müzesi

Müze Envanter No : Envantersiz (Etüdlük 3)

Müzeye Geliş Şekli : Bilinmiyor

Kazı Envanter No : ___

Çizim No : 122

Resim No : 107

Ölçüleri : Mevcut uzunluk : 10.5 cm.,

genişlik : 5.0 cm-4.3 cm.

Yayınlar : ___

Tanımı : Tunçtan, döküm ve dövme tekniğiyle yapılmıştır. Ağız kenarları kırıktır. İçinde demir namlu parçası bulunmaktadır. Ağızda geniş uca doğru daralan dikdörtgen formludur. İnce tunç levhanın katlanarak uzun kenarlarının üst üste bindirilmesi ve perçinlerle tutturulması yöntemiyle şekillendirilmiştir. Her iki yüzünün orta kısmında da gövde boyunca, uzunlamasına dört adet silme bulunmaktadır. İki yan kenar gövde ortasına göre daha yüksek ve bombeli yapıdadır. Uç kısmı düz kenarlı ve açıktır.

148

Katalog No : 124

Adı : Kın Pabucu

Cinsi : Tunç

Tip No : 4.4.II.

Buluntu Yeri : Bilinmiyor

(Van/Altıntepe Nekropolü ?)

Bu gün Bulunduğu Yer : Van Müzesi

Müze Envanter No : 14.139.99.

Müzeye Geliş Şekli : Müsadere

azı Envanter No : ___

Çizim No : 123

Resim No : 108

Ölçüleri : Uzunluk : 12.5 cm.,

genişlik : 3.4-2.1 cm.

Yayınlar : ___

Tanımı : Tunçtan yapılmıştır. Ağız kenarında geniş uç kısma doğru iyice daralan, üçgenimsi yapılıdır. Ağız kenarı ve ucu düzdür. Ağız kenarlarından biri kırıktır. Tunç levhanın katlanarak uzun kenarlarının üst üste bindirilmesi ve perçinlerle tutturulması yöntemiyle şekillendirilmiştir. Her iki yüzünde de keskin bir omurga bulunmaktadır. Gövde kenarları daha yüksek ve bombeli yapılıdır.

149

Katalog No : 125

Adı : Kın Pabucu

Cinsi : Tunç

Tip No : 4.4.II.

Buluntu Yeri : Bilinmiyor

Bu gün Bulunduğu Yer : Van Müzesi

Müze Envanter No : 8.105.78.

Müzeye Geliş Şekli : Satın alma

Kazı Envanter No : ___

Çizim No : 124

Resim No : 109

Ölçüleri : Uzunluk : 13.1 cm.,

genişlik : 3.5-2.5 cm.

Yayınlar : ___

Tanımı : Tunçtan yapılmıştır. Ağız kenarında geniş uç kısma doğru iyice daralan, üçgenimsi yapılıdır. Ağız kenarı düz yapılıdır. Tunç levhanın katlanarak uzun kenarlarının üst üste bindirilmesi ve perçinlerle tutturulması yöntemiyle şekillendirilmiştir. Perçin çivileri düştüğü için katlama yeri açılmış durumdadır. Altı sıra halinde ikişerli perçin delikleri mevcuttur. Uç kısımdaki perçin çivisi yerinde durmaktadır. Her iki yüzünde de omurga bulunmaktadır. Gövde kenarları daha yüksek ve bombeli yapılıdır. Uç kısmında demir namlunun ucu veya başka bir demir malzeme parçası bulunmaktadır.

150

Katalog No : 126

Adı : Kın Pabucu

Cinsi : Tunç

Tip No : 4.4.II.

Buluntu Yeri : Bilinmiyor

Bu gün Bulunduğu Yer : Van Müzesi

Müze Envanter No : 73.9.5.

Müzeye Geliş Şekli : Satın alma

Kazı Envanter No : ___

Çizim No : 125

Resim No : 110

Ölçüleri : Uzunluk : 9.7 cm.,

genişlik : 3.1-2.3 cm.

Yayınlar : ___

Tanımı : Tunçtan, tek parça döküm tekniğinde yapılmıştır. Diğer örneklere göre oldukça kalın yapılıdır. Ağız kısmında geniş uca doğru daralan üçgenimsi forma sahiptir. Ağız kenarı düz, uç kısmı açık ancak içe dönük ve yuvarlak hatlıdır. Uç kısmında iki adet perçin deliği bulunmaktadır. Her iki yüzde de omurgalıdır.

151

Katalog No : 127

Adı : Kın Pabucu

Cinsi : Demir

Tip No : 4.4.II.

Buluntu Yeri : Van/Altıntepe Nekropolü

Bu gün Bulunduğu Yer : İstanbul Üniversitesi

Edebiyat Fak. laboratuvarı

Müze Envanter No : ___

Müzeye Geliş Şekli : ___

Kazı Envanter No : TAN.KM 26.15.

Çizim No : 126

Resim No : 111

Ölçüleri : Uzunluk : 11.9 cm.,

genişlik : 3.7-2.7 cm.

Yayınlar : ___

Tanımı : Demirden yapılmıştır. Ağız kenarında geniş uç kısma doğru daralan üçgenimsi formludur. Her iki ucu da düzdür. Demir levhanın katlanarak uzun kenarlarının üst üste bindirilmesi ve perçinlerle tutturulması yöntemiyle şekillendirilmiştir. Her iki yüzde de keskin bir omurga bulunmaktadır. Restore edilmiştir.

152

Katalog No : 128

Adı : Kın

Cinsi : Tunç-Demir

Tip No : 4.4.II.

Buluntu Yeri : Bilinmiyor

Bu gün Bulunduğu Yer : Van Müzesi

Müze Envanter No : Envantersiz (Etüdlük 1)

Müzeye Geliş Şekli : Bilinmiyor

Kazı Envanter No : ___

Çizim No : 127

Resim No : 112

Ölçüleri : Mevcut uzunluk : 25.0 cm.,

genişlik : 6.0-4.5 cm.

Yayınlar : ___

Tanımı : Tunçtan yapılmıştır. Ağız kenarları kırık ve eksiktir. İçinde demir namla bulunmaktadır. Namlu kenarlarına bitişik vaziyette “V” formlu demir kenarlıklar mevcuttur. Ağızda geniş uca doğru daralan üçgenimsi formludur. Tunç levhanın katlanarak uzun kenarlarının üst üste bindirilmesi ve perçinlerle tutturulması yöntemiyle şekillendirilmiştir. Her iki yüzde de dört adet silme bulunmaktadır. Kının iki yan kenarı gövde ortasına göre daha yüksek ve bombeli yapıdadır. Uç kısmı düz ve açık yapılıdır. İki adet perçin mevcuttur.

153

Katalog No : 129

Adı : Kın Pabucu

Cinsi : Tunç

Tip No : 4.4.II.

Buluntu Yeri : Bilinmiyor

Bu gün Bulunduğu Yer : Van Müzesi

Müze Envanter No : Envantersiz (Etüdlük 2)

Müzeye Geliş Şekli : Bilinmiyor

Kazı Envanter No : ___

Çizim No : 128

Resim No : 113

Ölçüleri : Mevcut uzunluk : 15.5 cm.,

genişlik : 5.5 cm-4.0 cm.

Yayınlar : ___

Tanımı : Tunçtan yapılmıştır. Ağız kenarları ve uç kısmı kırıktır. İçinde demir namlu parçası bulunmaktadır. Ağızda geniş uca doğru daralan üçgenimsi formludur. Kenarlıklar namlu omzuna kadar uzanmaktadır. Pabuç, tunç levhanın katlanarak uzun kenarlarının üst üste bindirilmesi ve perçinlerle tutturulması yöntemiyle şekillendirilmiştir. Bir yüzünün orta kısmında gövde boyunca, uzunlamasına dört adet silme bulunmakta, diğer yüzü kısmen tahrip olmuştur. İki yan kenar gövde ortasına göre daha yüksek ve bombeli yapıdadır.

154

Katalog No : 130

Adı : Kın

Cinsi : Demir (?)

Buluntu Yeri : Samtavro, Mccheta-Doğu Gürcistan

Bu gün Bulunduğu Yer : ___

Müze Envanter No : ___

Müzeye Geliş Şekli : ___

Kazı Envanter No : ___

Çizim No : 129

Resim No : ___

Ölçüleri : ___

Yayınlar : Lordkipanidse, Çiz.: 39/19.;

Abramishvili 2003; Lev. 1/69.

Tanımı : Namlu omuzlarında başlayıp kın pabucu içine kadar devam eden kenarlıklar ve kın pabucundan oluşmaktadır. Kın pabucu üste geniş uca doğru daralan üçgenimsi yapılıdır. Ağız kenarında yarım daire şeklinde taşıma kayış halkası bulunmaktadır.

155

Katalog No : 131

Eserin Adı : Kın Pabucu

Eserin Cinsi : Demir

Buluntu Yeri : Bilinmiyor

Bu gün Bulunduğu Yer : Van Müzesi

Müze Envanter No : 2.2.80.

Müzeye Geliş Şekli : Satın alma

Kazı Envanter No : ___

Çizim No : 130

Resim No : 114

Ölçüleri : Uzunluk : 20 cm.,

genişlik : 2.9-1.7 cm.

Yayınlar :

Tanımı : Demirden yapılmıştır. Ağız kenarı geniş, uca doğru daralan, silindirik-üçgenimsi formludur. Demir levhanın katlanarak uzun kenarlarının üst üste bindirilmesi ve perçinlerle tutturulması yöntemiyle yapılmıştır. Ağız kenarları kırık, uç kısmı ise enlemesine beş yivli ve kapalıdır.

156

4. TİPOLOJİ :

Bu çalışmada özellikle konik ya da yarı küresel tepelik, kavrama çıkıntısı ve Urartu’ya özgü kelepçeli balçak yapısıyla “Klasik Urartu Tipi” denilebilecek kılıçlar ile hançer, bıçak ve kınları ayrı ayrı ele alınmış ve her biri kendi içinde tiplere ayrılmıştır. Bunlara Tunceli/Burmageçit Mezarlarında bulunmuş ünik iki kılıç eklenmiştir. Urartu kılıç, hançer ve bıçaklarının tipolojisi yapılırken öncelikli olarak kabza formları dikkate alınmıştır. Kabza formları aynı, namlu yapılarının ise farklı olduğu durumlarda alt gruplandırmalara gidilmiştir.

4.1. KILIÇLAR :

I. TİP : KABZASI FLANŞLI ÇİFT AĞIZLILAR: Kabza ve namlu demirden, tek parça dövme tekniğiyle yapılmıştır. Kabza

kenarları dövülüp yükseltilerek kakma yuvaları (flanş) oluşturulmuştur. Orta kısmında sivri birer kavrama çıkıntısı bulunur. Kabza kenarlarına, ince bir tunç levha ile kaplanarak çerçeve geçirilmiştir. Balçak kısmında, kenar çerçeveleri ile kakma elemanlarını sağlamlaştırmak amacıyla iki yandan omuzu kavrayan, ortası açık kelepçeler yer alır. Kabza sapı ve balçak üzerinde yer alan kakma yuvaları, kabzanın daha zengin görünüm alması ve elin daha iyi kavrayabilmesini olanaklı kılmak için kullanılan ahşap, kemik, fildişi v.b. çabuk bozulabilen kakma elemanlarını yerine oturtabilme amacına yöneliktir. Bu tip kabzalarda genellikle kakma elemanlarını daha da sağlamlaştırmak için kabza ve omuz üzerinde değişen sayılarda perçinlere yer verilir. Kabzanın uzantısı olarak, dikdörtgen çıkıntı şeklindeki tepelik, konik ya da yarı küresel başlıklıdır. Demir namlu düşük omuzlu, inceltilmiş iki ağızlı ve sivri uçludur. Her iki yüzde, balçak açıklığı içinde başlayıp uca kadar devam eden keskin birer omurga bulunur. Namlu genişliği 2.5 cm. ile 6.0 cm. arasında değişir. IA TİPİ : Bu tipte tunç levha çerçeveler sadece yan yüzleri kaplamaktadır. Levhanın bazı bölümlerinde yer alan klipsler kakma yuvası içine katlanarak levhayı kabzaya sabitlemektedir. IA1 Tipi: Kabza aynı olmakla birlikte, yaklaşık 5.0 cm. genişliğindeki enli namlu yapısıyla IA2 tipinden ayrılır. (Kat. No: 1-12, Res. No: 1-9, Çiz. No: 3-12). IA2 Tipi: Kabza türü aynı olmakla birlikte, balçak üzerinde yer alan yivler ve genişliği 2.5- 3.5 cm. arasında değişen daha dar ve uzun yapılı namlu formuyla IA1 tipinden ayrılır. (Kat. No:13-20, Res. No: 10-16, Çiz. No: 13-20). IB TİPİ: Kabza kenarlıkları üzerindeki tunç çerçeveler IIA tipine göre daha kalın ve kabzanın tüm kenarlarını kaplamaktadır. İki ağızlı ve sivri uçlu namlunun kavisli formuyla da IA örneklerinden ayrılır. (Kat. No: 21, Res. No: 17-18, Çiz. No: 21).

157

II. TİP : KABZASI ÇERÇEVELİ ÇİFT AĞIZLILAR: Kabza düzenlemeleri önceki tipten tümüyle farklıdır. Kabza kenarlarına

yaklaşık 1.0 cm. genişliğinde tunçtan bir çerçeve oturtulmuşur. Orta kısmında sivri birer kavrama çıkıntısı bulunur. Kabza üzerinde çerçeveleri iki yandan kavrayan, ortası açık kelepçeler, arka kısmında, dikdörtgen çıkıntı halinde, ucu konik ya da yarı küresel başlıklı tepelik yer alır. Kabza ve balçak, kemik, fildişi ve ahşap benzeri elemanlarla kaplamalıdır. Bunlar perçinlerle tutturulmuştur. Demir namlu, kabzayla birlikte tek parça dövme tekniğinde yapılmıştır. Omuzda geniş, uca doğru daralır. İnceltilmiş iki ağızlı ve sivri uçludur. Genişliği 3.0 cm. ile 4.0 cm. arasında değişen namlunun her iki yüzünde omurga yer alır. IIA TİPİ: Kabza çerçeveleri, dört ayrı tunç levhanın kabzanın her iki tarafına oturtularak perçinlerle tutturulmasıyla oluşturulmuştur. Bazılarının üzeri ince bir gümüş (Kat. No: 22, Res. No: 19-20, Çiz. No: 22) kaplama ile kaplanmıştır. Çoğu örnek kaplamasızdır (Kat. No: 23-26, Res. No: 21-23, Çiz. No: 23-26). Bu tipin bir örneğinde (Kat. No: 26, Res. No: 24-25, Çiz. No: 26) tunç levhaların üzerine aynı yapıda demirden bir levha daha oturtulmuştur. Kaplama şeridi kullanılmamıştır. IIB TİPİ: Bu alt tipte kabza çerçeveleri, üstten her iki kenarı birleştiren atkı ve balçaklarla birlikte tunçtan, tek parça döküm tekniğinde üretilmiş ve kabza ile omuzlar üzerine giydirilmiştir (Kat. No: 27-35, Res. No: 26-38, Çiz no: 27-35). Bir örnekte ise balçağın orta kısmı yarım daire şeklinde atkı bağlantılıdır (Kat. No: 29).

III. TİP : MAKARA KABZALI ÇİFT AĞIZLILAR: Bu tip örneklerde, kabza sapının ortasında yer alan kavrama çıkıntısı ile ikiye ayrılan kabzanın üst yarısı kenarlıklı ve ahşap, kemik veya fildişi kaplamalı ya da kakmalı olurken, alt yarısı makara şeklinde silindirik bir elemana sahiptir. Kabzanın uzantısı şeklindeki tepeliğin ucunda konik ya da yarı küresel başlık bulunmaktadır. Kabza, omuzu her iki yandan kavrayan tunç balçak kelepçeleri ile sonlanmaktadır. Balçak arası bazen açık, bazen de yarım daire şeklinde atkı bağlantılıdır. İnce-uzun demir namlu, düz kenarlı inceltilmiş iki ağızlı ve sivri uçludur. Ortasında her iki yüzde de keskin bir omurga yer alır. IIIA TİPİ: Kabza yapısı ana şablona uygundur. Ancak bu alt tipte kabza kenarlıkları ayrı ayrı levhalar halinde dökülmüş ve kabzanın her iki yüzüne perçinlerle tutturulmuştur. Daha sonra, yine ayrı ayrı dökülmüş yarım makara formlu iki eleman, kabza alt yarısının iki yüzüne oturtulmuştur. Makara biçimli bu eklentiler bazen demir (Kat. No: 36, Res. No: 39-41, Çiz. No: 36.) bazen de tunçtandır (Kat. No: 37-38, Res. No: 42-44, Çiz. No: 37-38). IIIB TİPİ : Bu grupta kabza donanımı tunçtan, döküm tekniğinde iki ayrı parça olarak üretilmiş ve kabzanın her iki yüzüne oturtulmuştur. Örneklerden birinde silindirik kısım daha dar ve kavrama çıkıntıları üzerinde yer almaktadır. Bu bölümün hem alt hem de üst kısmında kaplama levhaları bulunur (Kat. No: 39, Res. No: 45, Çiz. No: 39). Diğer örneklerde ise kenarlıklarla birlikte dökülen makara bölümü sapın alt kısmındadır. Üst bölümde yine kakma elemanı bulunur (Kat. No: 40, Res. No: 46, Çiz. No: 40). IIIC TİPİ: Kabza formu diğer III. tip örneklerle aynıdır. Ancak burada tunç kabza donanımı, kabza üzerine tek parça döküm tekniğinde (Casting on) üretilmiştir. IIIC1 Tipi : Tek parça döküm tekniğinde üretilmiş bu kabza düzeninde, kabza sapının alt yarısı makara formludur. (Kat. No: 41-53, Res. No: 47-56, Çiz. No: 41-

158

51). Kat. No: 53’te kayıtlı örnek tümüyle demirden, dövme tekniğiyle yapılmış olması yönüyle diğerlerinden farklıdır (Res. No.: 55-56, Çiz. No.: 51). IIIC2 Tipi : Genel düzenleme olarak IIIC1 ile aynıdır. Ancak bu alt tipte kabza sapının alt yarısı makara şeklinde değil dörtgen prizmatik bir yapıya sahip oluşuyla IIIC1 örneklerinden ayrılır (Kat. No. 54-55, Res. No: 57, Çiz. No: 52-53).

IV. TİP : KABZASI DÖKÜM KAPLAMALI ÇİFT AĞIZLILAR: Bu tipe giren örneklerde tunç kabza donanımı, demir kabza üzerine balçakla

birlikte tek parça olarak dökülmüştür. Orta kısmında sivri bir kavrama çıkıntısı, balçak üzerinde de kelepçeler yer alır. Ancak bu tipte kabza düz yapılıdır. Hem kabza sapı hem de omuzlar üzerinde perçinlerle tutturulmuş kaplama ve/veya kakma elemanları bulunmaktadır. Diğer tiplerde olduğu gibi, kabzanın arka ucunda yarı küresel başlıklı tepelik yer alır. Düşük omuzlu namlu, omuzda geniş uca doğru daralan, inceltilmiş iki ağızlı ve omurgalı forma sahiptir

IVA TİPİ : Bu alt tipte tunç kabza donanımı, levha halinde, kabzanın sadece bir yüzü üzerine dökülmüştür. Diğer yüzde demir kabza üzerine doğrudan kaplama elemanı oturtulmuştur (?). Omuzu kavrayan ortası açık balçak kelepçeleri ayrıca dökülmüştür (Kat. No: 58, Res. No: 59, Çiz. No: 56).

IVB TİPİ : Bu grupta kabza üzerine tek parça dökülen tunç kabza donanımı kenarlıklı, balçağı ise düzdür. Kabzanın her iki yüzü ve omuzlar tümüyle kaplamalıdır. Demir namlu biraz daha geniş yapılıdır (Kat. No: 59, Res. No: 60, Çiz. No: 57).

IVC TİPİ : Tunç kabza donanımı demir kabza üzerine sap kısmında levha halinde, balçak üzerinde kakma yuvalı olarak tek parça halinde dökülmüştür. Kabza üzerinde perçinlerle tutturulmuş kaplama elemanları yer alır. Namlu paralel kenarlıdır (Kat. No: 60, Res. No: 61-62, Çiz. No: 58).

V. TİP : GENİŞ NAMLULU ÇİFT AĞIZLILAR: Katalogda mevcut örneklerden sadece birinde mevcut olan kabza, ya levha

halinde dökülmüş veya demir levha kaplamalıdır. Kabza sapı paralel kenarlı, düz sonlanan balçak ise hafif köşeli omuzlara sahiptir Kabza sapı ve balçakta kaplama elemanlarını tutan perçinler yer alır (Kat. No: 63). Bu tipte demir namlu yaklaşık 6.0 cm. genişliğinde, omuzda geniş uca doğru hafifçe daralan oldukça geniş yapılıdır. İnceltilmiş iki ağızlı ve sivri uçludur. Omurgasız, omurgalı ve kan oluklu örnekleri bulunur (Kat. No: 61-67, Res. No: 63-67, Çiz. No: 59-66).

VI. TİP : KABZASI FLANŞLI TEK AĞIZLILAR: Kabza ve namlu tek parça dövme tekniğinde, demirden yapılmıştır. Kabza

kenarları dövülerek kalınlaştırılmak suretiyle yükseltilmiş ve kakma yuvaları (flanş) oluşturulmuştur. Kakma yuvaları, kabzanın daha zengin görünüm alması ve elin daha iyi kavrayabilmesini olanaklı kılmak için kullanılan ahşap v.b. kakma elemanlarını yerine oturtabilme amacına yöneliktir. Kabza ve omuz üzerinde değişen sayılarda perçinlere yer verilir. Balçak bulunmaz.

159

Kabza ile tek parça dövme tekniğinde üretilen namlu tek ağızlı olup, sırt kısmı dış bükey, ağız kenarı ise iç bükey (kavisli) yapıdadır. Namlu iki yandan kabzaya göre biraz daha daralmakta ve uca doğru incelmektedir. Sivri uçludur. Omurga bulunmaz. Genişlik 3.5-4.0 cm. arasında değişir. VIA TİPİ : Kabzanın her iki kenarı da iç bükey, arka kısmı ise hafif düz bir yapı arz etmektedir. Tepeliksiz ve balçaksızdır. Namlu tek ağızlı ve sivri uçludur. (Kat. No 68, Res. No: 68, Çiz. No: 67) VIB TİPİ : Kabzanın üst kısmının dairesel oluşuyla IA tipinden ayrılır. Diğer tüm özellikler aynıdır. (Kat. No: 69, Res. No: 69, Çiz. No: 68).

4.2. HANÇERLER : Urartu hançer tipolojisi kılıçlara göre oldukça sınırlıdır. Tipoloji kabza yapılarındaki farklılıklara göre yapılmıştır. Hançer namlular iki veya tek ağızlı olabilmektedir.

I. TİP : HİLAL TEPELİKLİLER: Namlu kabzayla birlikte, demirden tek parça dövme tekniğinde yapılmıştır.

Kabza hilâl tepelikli ve uzun dikdörtgen formludur. IA Tipi : Uzun dikdörtgen kabza sapının arka kısmı hilal tepeliklidir. Sap ve

omuz üzerinde kaplama elemanlarını tutturmak için perçinlere yer verilmiştir. Düşük omuzlu namlu, uca doğru daralan üçgenimsi formludur. Namlu gövdesi üçgen formlu, inceltilmiş iki ağızlı ve sivri uçludur. Gövdede yayvan bir omurga bulunur (Kat. No. 70, Çiz. No: 69).

IB Tipi : Tepeliği IA tipine göre biraz daha küresel yapılıdır. Kabza sapı ince-uzun yapılı, orta kısmında geniş, bilezik benzeri bir levha yer almaktadır. Hem tepelik, hem de sapın alt kısmında üçer adet perçin bulunur. Namlu, bıçakların bir tipinde olduğu gibi kavisli(kambur) formludur Kat. No.: 73, Çiz. No: 72).

II. TİP : FLANŞLI KABZALILAR: Kabza ve namlu demirden, tek parça dövme tekniğinde yapılmıştır. Kabza

kenarları dövülüp kalınlaştırılarak kakma yuvası (flanş) oluşturulmuştur. Kabza sapı iç bükey kenarlıdır. Üzerinde perçinlere yer verilmiştir. Namlunun sırtı kalın ve dış bükey, ağız kenarı ise ince ve iç bükeydir. Sivri uçludur(Kat. No. 74, Res. No: 72, Çiz. No: 73).

4.3. BIÇAKLAR: Urartu bıçakları daima tek parça demirden üretilmişlerdir. Tek ağızlı bir namlu ve bunun gerisindeki irili ufaklı sap çıkıntılarından oluşurlar. Sapın iki yüzüne perçinlenen kaplamalı ya da ahşap sapa sokularak tutturulan sap demirlidirler. Bıçakların tipolojisi sap tipleri ve namlu formlarındaki farklılıklara göre yapılmıştır.

I. TİP : DÜZ SAPLILAR: Sapı ve namlusu tek parça demirdendir. Sap kısmı düz kenarlı, uzun dikdörtgen yapılıdır. Her iki yüzünde de kaplamalara yer verilmiştir. Kaplamaları

160

tutturmak için birden çok perçin bulunur. Dikdörtgen namlu, tek ağızlıdır. Sırtı kalın, dış bükey veya düz kenarlı, ağızı ise iç bükey, dış bükey kenarlı olabilmektedir (Kat. No.: 76-82, Res. No.: 74-78, Çiz. No.: 75-81).

II. TİP : KAVİSLİ- KAMBUR SIRTLILAR: Sapı ve namlusu tek parça demirdendir. Sap kısmı düz veya iç bükey kenarlıdır. Üzerinde ahşap, fildişi veya kemik benzeri kaplamalar bulunur. Bunları tutturmak için birden çok perçine yer verilmiştir. En belirgin özelliği sap-namlu geçişinde keskin açıyla oluşturulan kavis-kamburdur. Namlu tek ağızlıdır. Ağız kenarı ince ve iç bükey, sırtı ise kalın ve çoğunlukla dış bükeydir. Yukarı dönük sivri uçludur. IIA TİPİ: Sapı, orta kısmı dar, her iki tarafa doğru genişleyen, iç bükey kenarlı forma sahiptir. Bazı örneklerde kaplamaları tutturmak için perçinlere yer verilmiştir. Sap-namlu geçişi bazen sert açıyla, bazen de daha yumuşak (kavisli) olabilmektedir. Ancak her durumda kambur formludur. Namlu ağzı inceltilmiş, iç bükey, sırtı ise kalın dış bükey kenarlı, yukarı dönük sivri uçludur (Kat. No.: 83-88, Res. No.: 79-82, Çiz. No.: 82-87). IIB TİPİ: Genel form olarak diğer IIA tipi örnekleriyle aynıdır ancak, bu alt grupta sap daha kısa ve düz kenarlı forma sahiptir. Sap-namlu geçişi keskin açılı ve kavislidir. Namlu inceltilmiş iç bükey ağız ve kalın dış bükey sırtlıdır. Sivri ya da yuvarlak (kör) uçlu olabilmektedir (Kat. No.: 89-91, Res. No.: 83, Çiz. No.: 88-90). IIC TİPİ: Genel form olarak kambur yapılıdır. Ancak sapın ince ve oldukça uzun yapılı olmasıyla ayrılmaktadır (Kat. No.: 92, Çiz. No.: 91).

III. TİP : SAP DEMİRLİLER: Sap ve namlu tek parça demirdendir. Sapı namluya göre dar ve bazen kısa bazen de uzun yapılıdır. Perçinli örnekleri vardır. Sap ahşap benzeri kaplamalı veya bu tür bir malzemenin içine sokulan tipte olabilmektedir. Tek ağızlı namlu, bazen düz dikdörtgen bazen de kavisli forma sahiptir.

IIIA TİPİ: Bu tip örneklerde sap demiri dar ve uzundur. Namlu sırtı ve ağzı dövülerek genişletilmiştir. Düz formlu namlunun, keskinleştirilmiş ağız kenarı hafif dış bükey yapılıdır (Kat. No.: 93-98, Res. No.: 84-85, Çiz.No.: 92-97).

IIIB TİPİ: Sap demirinin dar ve uzun yapısıyla IIIA tipine benzemektedir. Bir örnekte (Kat. No.: 99, Çiz. No.: 98) omuz kısmında balçak işlevi gören korkuluk bulunmaktadır. Kavisli namlusuyla IIIA tipinden ayrılır. Namlu sırtı kalın ve dış bükey, ağız kenarı ise ince ve iç bükey yapılıdır (Kat. No.: 99-100, Çiz. No.: 98-99).

IIIC TİPİ: Genel form olarak IIIB tipiyle benzerdir. Ancak sap demiri önceki gruba göre daha kısadır. Ahşap benzeri bir sapın içine sokulmaktadır. Namlu sırtı kalın ve dış bükey, ağız kenarı ise ince ve iç bükey yapılı, kavisli forma sahiptir. Delici özelliği olmayan yuvarlak (kör) uçludur (Kat. No.: 101-105, Res. No.: 86-89, Çiz. No.: 100-104).

IV. TİP : OVAL ASMA HALKALILAR: Katalogda tek örnekle yer alan bu tipte, ince dikdörtgen yapılı sapın arka kısmı, oval halka şeklinde, üzeri yivli bir asma halkasına sahiptir. Kavisli namlunun

161

sırtı kalın ve dış bükey, ağız kenarı ise ince ve iç bükey yapılıdır. Sivri uçludur (Kat. No.: 106, Res. No.: 90, Çiz. No.: 105).

V. TİP : ORAK FORMLULAR: Sapı, arka kısmı yuvarlatılmış geniş dörtgen yapılıdır. Namlu geniş yapılı ve kavisli forma sahiptir. Sırtı kalın ve dış bükey, ağız kenarı ise ince ve iç bükeydir. Yuvarlak (kör) uçludur. (Kat. No.: 107, Res. No.: 91, Çiz. No.: 106).

4.4. KINLAR: Urartu kılıç ve hançerlerine ait kınlarda üretim malzemesi olarak çoğunlukla tunç kullanılmıştır. Ancak nadir olarak demir, bazen de her iki metalin birlikte kullanılmış olduğu örnekler de vardır. Kınlar, tipolojik yönden bazı farklılıklar göstermesine karşılık, işlevsel olarak birbirini tekrar etmektedir. Ahşap gövde ve madeni kın pabucu olmak üzere iki ana bölümden oluşmaktadırlar. Gövde ahşap v.b. kaplamalar (Res. No.: 41, 97) ile bunları iki yandan kavrayan, ağızdan kın pabucuna kadar uzanan, “V” kesitli madeni “kenarlıklar”dan meydana gelmiştir (Res. No: 97, 105). Silah namlusunun keskin ağızları yuva işlevi gören bu kenarlıklar içinde hareket eder. Gürcistan’da bulunmuş tek bir örnekte (Kat. No.. 113, Res. No.: 97, Çiz. No.: 112) kın gövdesinin ağız kenarını yassı bilezik benzeri “kın başlığı” çevreler. Ancak bu tür başlığın başka bir benzeri yoktur.

Kın pabucu kının en uç bölümünü oluşturur; genellikle tunç levhanın katlanarak, uzun kenarların üst üste bindirilmesi ve perçinlerle tutturulması yöntemiyle üretilmişlerdir. Tunçtan tek parça döküm tekniğinde ve demirden dövme tekniğinde üretilmiş örneklerine de rastlanmaktadır.

I.TİP : KIN PABUCU PARALEL KENARLILAR: Kın pabuçları ya tamamen paralel kenarlı, uzun dikdörtgen formludur veya uç

kısmı ağız kenarına nazaran biraz daha dardır. Pabucun uzun kenarları gövde ortasına göre daha yüksek ve bombelidir. Gövde çoğunlukla bir veya birden çok omurgalıdır. Uç kısmı, namlu ucunun kından dışarı sarkmasını önlemek amacıyla, pabuca perçinlerle tutturulmuş bir tıkaç ya da yuvarlak kesitli ince madeni atkılarla kapalıdır. Dar ve geniş örnekleri bulunmaktadır. Pabuç uzunluğu dar olanlarda 10.0 cm ile 13.0 cm. arasında değişmekte, geniş örneklerde ise 18.0 cm.’e kadar ulaşmaktadır. Dar yapılı olanların genişliği 2.5 cm. ile 4.0 cm arasında değişmekte, geniş yapılılarda ise 6.0 cm. yi bulmaktadır (Kat .No.: 112-123, Res. No.: 96-107, Çiz. No.: 111-122).

II. TİP : KIN PABUCU ÜÇGENİMSİ FORMLULAR: Bu tipte kın pabucu ağız kenarında geniş, uca doğru belirgin şekilde daralmaktadır. Üretim tekniği diğer örneklerle tümüyle aynıdır. Gövdenin orta kısmında çoğunlukla tek omurga bulunur. Kın pabucunun ölçüleri I. tip örneklerle yakındır (Kat. No.: 124-130, Res. No.: 108-113, Çiz. No.: 123-129).

III. TİP : SİLİNDİRİK FORMLULAR: Demir levhanın katlanarak uzun kenarların üst üste bindirilmesiyle oluşturulmuştur. Ağız kenarında geniş, uca doğru belirgin olarak daralmaktadır.

162

Basık silindirik formludur. Ucu, üzerinde enlemesine beş yiv bulunan bir tıkaç ile kapalıdır. Bu tipte, kenarlıkların kullanılıp kullanılmadığı açık değildir. (Kat. No.: 131, Res. No.: 114, Çiz. No.: 130).1

1 Tarafımızdan yapılan bu kın tipolojisi dışında, Oktay Belli tarafından kın olarak değerlendirilen uzun, silindirik yapılı bir başka obje grubu bulunmaktadır. Ancak bunların kılıç kını olduğuna işaret eden kesin bilgilere sahip değiliz. Çünkü Urartu kınları arasında bu güne kadar böyle tek parça bir kın sistemi tespit edilmiş değildir. Bilinen Urartu kınları daima kompozit bir yapı arz eder. Bu nedenle O. Belli tarafından kın olarak kabul edilen bu eser şimdilik bir kın tipi olarak değerlendirilmemiştir. Krş.: Oktay Belli, “Beschriftete Bronzegegenstände des Konigs Išpuini im Museum von Gaziantep”, Hittite and other anatolian and Near Eastern Studies in Honour of Sedat Alp, Ankara, 1992, 48, Çiz. 2, Res. 1, 2.

163

5. DEĞERLENDİRME : Van Gölü ve çevresinde 50 yıldan beri yapılmakta olan arkeolojik araştırma ve kazılar Urartu uygarlığının oluşması ve üstün bir düzeye ulaşmasında, M. Ö. 2. bin yılın ikinci yarısında yaşamış Uruadri ve Nairi Beylikleri’nin katkısı olduğunu göstermiştir. Urartu kültürünü tümüyle bu uygarlıkların varisi olarak düşünmek elbette ki mümkün değildir. Ancak yarı göçebe aşiret düzeninde yaşayan bu kültürlerin gelenek ve görenekleri ile sanat dallarından hiç değilse bazıları Urartu’da devam ettirilmiştir. Söz gelimi ölü-gömme geleneklerinde, mezar mimarisinde ve çanak-çömleklerde bazı değişim ve gelişimler olmakla beraber, Urartu öncesi dönemden izler görülebilmektedir. Urartu’nun gerçek anlamda bir devlet kimliğine bürünmesi, önce krallığın Van ovasına taşınması, sonra da dini inanışlardan sanata, sosyal düzenden üretime ve ordunun yapılanmasına kadar pek çok unsurun katı kurallara bağlanmasıyla mümkün olmuştur. Bu kurallardan büyük bölümü İşpuini ve oğlu Minuanın M. Ö. 9. yüz yılın sonlarında gerçekleştirdikleri reformlarla belirlenmiştir. Bu reformlar sonucunda pek çok yeni ve kalıcı uygulama düzenlenmiştir. Yeni ve güçlü bir devletin parlamasına neden olan bu yeniliklerde bölgenin Son Tunç/Erken Demir Çağ kültürünün etkisi oldukça sınırlıdır. Devlet olabilmenin en bilirgin gereklerinden biri olan düzenli, güçlü bir ordu Urartu öncesinde söz konusu değildi. Söz gelimi, Assur Kralı III. Salmanasar’ın (M. Ö. 858-824) Urartu’ya karşı giriştiği seferlerinin betimlendiği Balawat Kapısı kabartmalarında; dağlar üzerinde savaşan, kısa eteklikli, başlarında sorguçlu miğfer, bir ellerinde kalkan, diğerinde de mızrak taşıyan Urartulu askerler gerçek bir ordu görünümünden uzaktırlar.1 Düzenli ordu İşpuini ve Minua’nın reformlarıyla gerçekleştirilen yeniliklerin başında geliyordu. Savaşların hiç eksik olmadığı böyle zorlu bir coğrafya da Urartu Devleti’nin kalıcı olabilmesi hiç şüphesiz etkili silahlarla donatılmış güçlü bir orduyla mümkün olabilmiştir. Tam monarşik bir devlet düzenine sahip Urartu toplumunun hiyerarşik yapısı içinde ordu tartışılmaz bir konumdadır. Silahlı gücünün önemli bir bölümünü ise adını “silah, kılıç” anlamına gelen “šure”’den alan “šurele” sınıfı meydana getirmektedir. Bu sınıf krallık sarayının silahlı koruyucusu görevini yürüten askerlerden oluşmaktadır. Haldi tapınaklarında kurban kesme imtiyazına sahip šurele sınıfı, Urartu toplumunda kılıç taşıyabilen, etkin bir gruplardan biridir.2

Urartu Krallığının varlık nedeni olan bu yüksek sınıfın kılıç ve hançerlerinde hızlı bir gelişim ve değişim izlenebilmektedir. Bu durum söz konusu eserlerin tiplerinde ve üretim tekniklerinde de açıkça görülebilmektedir.

1 L. W. King, Bronze Reliefs from the Gates of Shalmaneser King of Assyria, London. 1915, Lev.: XI, XII, XXXVII. ; Rivka Merhav; “Utilitarian and Votive Armor-Shields”, Urartu, A Metalworking Center in the First Millennium B.C.E., (Yay. Haz.: R. Merhav), Jerusalem, 1991, 135, Res.: 10. 2 Urartu toplum yapısı hakkında geniş bilgi için bkz.: Igor M. Diakonoff, “Sacrificies in the City of Teišebá (UKN 448)- Lights on the Social History of Urartu”, Archaeologische Mitteilungen aus Iran, 24, 1991, 13-102. Ayrıca Urartuca šure/šuri sözcüğünün anlamı için bkz.: Zafer Derin-Altan Çilingiroğlu, “ Armour and Weapons”, Ayanis I, Roma, 2001. 157-158.; Mirjo Salvini, “Royal Inscriptions on Bronze Artifacts”, Ayanis I, Roma, 2001, 275.

164

5.1. TİPOLOJİK DEĞERLENDİRME: KILIÇLAR:

Aşağıdaki tipolojik değerlendirme öncelikle Urartulu karakteri konusunda hiçbir kuşku bulunmayan, klasik silahlar göz önünde bulundurularak yapılmıştır. Urartu’nun batı sınırında ele geçen iki ünik kılıcın değerlendirmesi de metnin sonuna eklenmiştir. Urartu kılıçları genel olarak kısa namlulu, uzun namlulu ve eğik namlulu olmak üzere gruplara ayrılabilir. Ancak tümünde ortak özellik gelişmiş bir kabza düzenine sahip olmalarıdır. Bu nedenle de tipolojik sınıflandırma yapılırken, namlu formları değil, hızlı bir gelişime uğradığı anlaşılan kabza düzenlemeleri esas alınmıştır. Yalnızca kabza düzenlemeleri tam olarak tespit edilemeyen ve genişlikleri 6.0 -6.5 cm. arasında değişen namlu grubu farklı tip olarak değerlendirilmiştir.

Klasik denilebilecek Urartu kılıçlarının 4.1.I. tipine giren örnekler (Kat. No.:

1-21, Res. No.: 1-18; Çiz. No.: 3-21), Tunç Çağı ve Erken Demir Çağı’ndan bildiğimiz bir özellik olan kakma yuvalı (flanşlı) kabza yapısına sahiptir. Ancak Urartular’la başlayan özgün bir uygulama olarak, yeni elemanlarla zenginleştirililen kabza sistemine tepelik, kavrama çıkıntısı ve balçak gibi unsurlar eklenmiştir. Böylelikle klasik Urartu kılıcı belirmiştir. Gerek flanşlar üzerine geçirilen tunç, zaman zaman da gümüş (Kat. No.: 2-3) şerit çerçeveler ve gerekse balçak üzerinde yer alan, döküm tekniğinde üretilmiş kelepçeler, kılıçların bimetalik duruma gelmesini sağlamıştır.

Her ne kadar Anadolu’da ve çevre kültürlerde erken Demir Çağ öncesine tarihlenen bimetalik silahlar bulunmakta ise de, Hasanlu IV’ten bir örnek dışında3 bu türde komplike bir kabza sistemi, öncülü bulunmayan ve ilk olarak Urartu kültürüyle karşımıza çıkan bir gelişimdir. Bu türün Urartu merkezi bölgesinde yer alan, başta Toprakkale, Van/Altıntepe Nekropolü ve Van-Kalecik Nekropolü olmak üzere, batıda Elazığ, kuzeyde ise Karmir-Blur gibi merkezlerde karşımıza çıkması yaygın bir kullanımın varlığını gösterir. Van Müzesi’nde bulunan bu tipte bir başka kılıç (Kat. No.: 21, Res. No.: 17-18, Çiz. No.: 21) kakma yuvasını çerçeveleyen tunç şeridin daha geniş yapılı olması, kabzanın üst kesimindeki, balçak kelepçelerini andıran kelepçe ve eğri namlusuyla dikkat çekicidir.

Uzmanlık alanlarında iyice kalifiye olan Urartu silah ustaları, ürettikleri silahların sağlamlığı ve estetik kaygılarla giderek farklı uygulamalar denemeye başlamış ve böylelikle daha karmaşık kılıç ve hançerler belirmiştir. Öncelikle yakın muharebe silahı olarak kullanılan kılıç ve hançerlerin kabza yapılarının güçlendirilmesi yoluna gidilmiş ve bu amaçla, yaklaşık 0.5 cm. kalınlığında, 1.0 cm. genişliğindeki tunç levhalar kabzanın her iki yüzüne eklenerek çerçeve oluşturulmuştur (Tip no.: 4.1.II.).

Bu tipin teknolojik gelişim açısından biraz daha erken örneklerinde (Tip No.: 4.1.IIA, Kat. No.: 22-26), demir namlunun uzantısı durumundaki ince-uzun kabzanın iki yüzüne oturtulan tunç levhalarla oluşturulan çerçevelerin sapa sabitlenmesi için perçinlerin yanında, önceki ince örneklerin aksine, etli ve dayanıklı kelepçeler

3 Oscar White Muscarella, “Warfare at Hasanlu in the Late 9th Century BC.”, Expedition, 31, 1989, 27, Res: 5a.; a.y., Bronze and Iron, New York, 1988, 54. No. 64.

165

kullanılmıştır. Bu stilde gerek çerçeve levhası ve gerekse kelepçeler kabza üzerine ayrı ayrı parçalar halinde yerleştirilmiş (IIA Tipi, Kat. No.: 22-26, Res. No.: 19-25, Çiz. No.: 22-26), bazen de üzeri ince gümüş levhalarla kaplanmıştır (Kat. No.:22, Res. No.: 17-18 ). İleri bir aşamada (Tip No.: 4.1.IIB) tunç kabza çerçeveleri balçak kelepçeleriyle birlikte, tek parça döküm tekniğinde üretilmeye başlamış, böylelikle adeta bir zarf şeklinde hazırlanan donanım demir kabza üzerine sokularak giydirilmiştir (Kat. No.: 27-31, 33, Res. No.: 26-33, 35-36, Çiz. No.: 27-31, 33).

Bu türde kabzalara sahip kılıçlar, Urartu Devleti’nin en batı ucundaki Elazığ/Habipuşağı’ndan başlamak üzere, Doğu Anadolu ve Ermenistan/Karmir-Blur’a değin tüm Urartu topraklarında ele geçmiştir.

Urartu kılıçlarının 4.1.III. tipi, en komplike ve dolayısıyla teknolojik olarak ileri bir aşamanın ürünüdür. Temel tip olarak, kavrama çıkıntısıyla ikiye ayrılmış kabza sapının üst yarısı kenarlıklı veya kakma yuvalı dikdörtgen yapı arz ederken, alt yarısı makara şeklindedir. Kanaatimizce, kendi içinde biraz daha erken olan örneklerde (4.1.IIIA tipi), kabza elemanlarının her bir parçası ayrı ayrı üretilmiş ve birbirlerine perçinler yardımıyla tutturulmuşlardır (Kat. No.: 36-38, Res. No.: 39-44, Çiz. No.: 36-38). Bu tipin daha ileri aşamasında (4.1.IIIB tipi) kabza iki ayrı parça olarak dökülmüş ve sapın iki yüzüne oturtulmuştur (Kat. No.:39-40, Res. No.: 45-56, Çiz. No.: 39-40).

Urartu kılıçlarının gerek tipolojik ve gerekse teknolojik açıdan en mükemmel örnekleri 4.1.IIIC tipidir. Burada kabza donanımı, demir sap üzerine, tunçtan tek parça olarak dökülmüştür.4 (Kat. No.: 41-55, Res. No.: 47-57, Çiz. No.: 41-53). Bu teknikle üretilmiş kılıçlar Yakın Doğu’da başka hiçbir kültürde görmediğimiz kalite ve gösterişe sahiptir. Katalogumuzda tek örnekle temsil edilen bir kılıç ise (Kat. No.: 53, Res. No.: 55-56, Çiz. No.: 51) kabzasıyla birlikte tümüyle demirden dövme (?) tekniğinde üretilmiş olması açısından dikkat çekicidir.

Urartu Krallığı’nın yönetim merkezi Van (Tuşpa) bölgesinde daha yoğun olmak üzere, Elazığ, Ağrı/Patnos ve Ermenistan/Karmir-Blur ile Krallığı’n sınırları dışında, Transkafkasya’da Musi-yeri, Nazargora ve Samtavro mezarlarında yaygın olarak ele geçen bu tür kılıç ve hançerler, silah üretimin tam anlamıyla devlet erkinin yönetim ve denetimi altında yapıldığını ortaya koymaktadır. Bunlar aynı zamanda Urartu ordusunun ulaşmış olduğu üstün gücün de bir göstergesidir.

Sap üzerine tek parça döküm tekniğinde üretilmiş tunç kabzaların bir diğer

tipinde (4.1.IV. tipi) bu kez kabza, 4.1.IIIC tipinde olduğu gibi makaralı değil, düz levha şeklinde, dikdörtgen yapılıdır (Kat. No.:58-60, Res. No.: 59-62, Çiz. No.: 56-58). Ancak tepelik, kavrama çıkıntılı kabza sapı ve balçak kelepçeleri klasik Urartu formunun tekrarıdır.

Urartu kılıçları arasında 4.1.V. tipi olarak adlandırdığımız grubun (Kat. No.:

61-67, Res. No.: 63-67, Çiz. No.: 59-66) kabza yapısı bilinmediğinden, tipolojik sınıflamaya namlu formlarından hareketle gidilmiştir. Bu tipte namlu, 6.0-6.5 cm. civarındaki genişliğiyle dikkat çekicidir. Uzun ve kısa tipleri bulunan namlular

4 “Casting on” tekniği.

166

oldukça kalın ve ağır yapılıdır. Tümüyle demirden5 (?) üretilmiş olduğu bildirilen kılıcın kabzası (Kat. No.: 63, Çiz. No.: 62) tek parça gibi görünmektedir. Eğer çizim hatalı değilse, kavrama çıkıntısız ve balçaksız olması (?) klasik Urartu kabza formuna uymamakla birlikte gerek tepeliği ve gerekse kının formu bu konuda şüpheye yer bırakmamaktadır.

Tunceli/Burmageçit’te ele geçirilen kılıçlardan ikisi (4.1.VI tipi, Kat. No.: 68-

69, Res. No.: 68-69, Çiz. No.: 67-68), tümüyle demirden dövme tekniğiyle üretilmiştir. Kabza kenarları dövülerek yükseltilmiş ve kakma yuvaları (flanşlar) oluşturulmuştur. Bu yuvaların içine ise kemik, fildişi ve çoğu zaman ahşaptan kakma elemanları yerleştirilmiştir. Balçaksız, tepeliksiz ve tek ağızlı türdedir. Yakın Doğu’daki erken örnekleri M. Ö. 2. bin yılın başlarından itibaren görülmekte olan kabzası flanşlı tipte kılıç ve hançerler M. Ö. 1. bin yıl başlarına kadar kullanılmıştır. Erken örnekleri tümüyle tunçtan üretilmiş bu tip kabzalara sahip kılıçlar, 2. bölümde de ifade edildiği gibi, Anadolu dışında Doğu Akdeniz (Levant) bölgesi, Kuzeybatı İran ve Kafkasya’da yaygın bir tip olarak yoğun kullanım görmüştür. Anadolu’da kazılardan ele geçirilmiş olanların azlığına karşın, satın alma yoluyla müzelere veya özel koleksiyonlara kazandırılmış bu türde çok sayıda örneğin varlığı bilinmektedir.6

Katalogumuzdaki bu tip silahların en dikkat çekici özelliği Urartu Krallığı’ndaki kılıçların klasik bimetalik yapısının aksine, tümüyle demirden olmalarıdır. Bu, henüz tanımadığımız (Geç Hitit/Malatya ve Kummuhu gibi) farklı bir kültürden kaynaklanmıyorsa, Doğu Anadolu Erken Demir Çağ özelliğinin farklı bir çeşitlemesi gibi kabul edilebilir. Bu görüşten hareketle, Tunceli/Burmageçit’te ele geçen söz konusu örnekler, bu tip kabza yapılı silahların Orta Demir Çağı’nda kısa da olsa bir süre kullanılmış olduğunu gösterir. Ayrıca Assur’un önemli başkentlerinden Kalhu (Nimrud)’da ele geçen flanşlı kabzalara sahip kılıç ve hançerler,7 bu iki kültür arasında sanatın bir çok dalında görülen etkileşimin bir başka göstergesi olabilir.

Urartu kılıçlarının kabzalarında metal aksamın dışında, yukarıda da zaman zaman değinilen kaplama ve kakma elemanları kullanılmıştır. Bunlar elin kabzayı daha rahat kavrayabilmesine olanak sağlayacak şekilde, kemik (Kat. No.: 13, Çiz. No.: 13), fildişi (Kat. No.: 54, 60, Res. No.: 57, 62, Çiz. No.: 52, 58) ya da ahşap (Kat. No.: 22, 26, 36, Res. No.: 19, 25, 39, Çiz. No.: 22, 26, 36) gibi organik maddelerle kaplanmıştır. Kaplama sırasında kullanılan perçinler, 4.1.IA tipinde kabzaya açılmış deliklerden doğrudan doğruya geçirilen ince-uzun bir pim görünümündedir. İleri aşamada bu ilkel türün yerine, demir bir soket içine alınarak raptedilen, yarı küresel başlıklı tunç pim türü ortaya çıkmıştır (Çiz.. No.: 131). 5 Rostom Abramishvili, “Towards Dating The Remains of The Late Bronze Age And of The Period of Wide Adoption of Iron, Discovered at The Samtavro Brial Ground”, Problems of Caucasian Bronze-Iron Age Archeology, Tiflis, 2003, 25’te, 68 numarada “demir kılıç” olarak geçmektedir. 6 M. Aykut Özet, “Anadolu Medeniyetleri Müzesinden Bir Grup Hançer ve Mızrak Ucu”, Anadolu Medeniyetleri Müzesi 1987 Yıllığı, Ankara, 1989, Kat. No.: 13-14., Fig. 12-13.; Önder Bilgi, “Vehbi Koç Vakfı Sadberk Hanım Müzesi Tarafından Yeni Elde Edilen Metal Silahlar”, Palmet IV, 2002, 29-31., Kat. No.: 18-20.; İstanbul’da Haluk Perk Koleksiyonu ve Van’da Yücel Aşkın Koleksiyonu. 7 Max E. L. Mallowan, Nimrud and its Remains, 2, 1966, 404, Res. 333b.; Radomir Pleiner - Judith K. Bjorkman, “The Assyrian Iron Age. The History of Iron in the Assyrian Civilization”, Proceedings of the American Philosophical Society, 118, N0:3, 1974, 288, Res 2: 1, 2.

167

Böylelikle ağır kullanımlar sırasında pimlerin yuvalarından çıkıp kabza düzenini etkilemesinin önüne geçilmeye çalışılmıştır. Bu türde gelişmiş pim anlayışı IB tipinden itibaren (Kat. No.: 18, 22, 43, 44, 60, Res. No.: 14, 20, 50, 51, 62, Çiz. No.: 18, 22, 4344,58) görülmektedir. Ancak daha geç dönemlerde erken pim türünün kullanıldığı örnekler de bulunmaktadır. Pimlerin nadiren gümüş başlıklı olanları da mevcuttur (Kat. No.: 13, Çiz no.: 13). Urartu çağdaşı Yakın Doğu kültüründe kılıçların bel hizasında ve törensel sahnelerdeki bazı ikonografik zorlamaların dışında, vücudun sol tarafında taşınmış olduğunu gösteren çok sayıda betimli örnek bulunmaktadır.8 Ancak, Urartu sanatında bu türden betimli eser sayısı bir kaçı geçmemektedir. Yukarı Anzaf Kalesi’nde ele geçirilmiş tunç kalkan üzerinde yer alan tanrılar geçidi ve savaş sahnesi9 bu konudaki en önemli belgelerden birini oluşturmaktadır. Bu adak kalkanı üzerinde betimlenen tüm tanrı figürlerinin taşıdıkları kılıçlar, bellerinde ve vücutlarının daima sol tarafındadır (Çiz. No.: 132). Bu gün Van Müzesi bahçesinde sergilenen, boğa üzerinde Urartu tanrısının betimlendiği Adilcevaz kabartması (Res. No.: 115-116, Çiz. No.: 133) bir diğer örnektir. Burada resmedilen tanrı, belinde ve vücudunun sağ tarafında bir kılıç taşımaktadır. Kılıcın sağ tarafta gösterilişi, eserin sağ kapı bloğu olması dolayısıyla, tanrının sol profilden verilmesinin getirdiği ikonografik bir zorunluluktan kaynaklanmış gibidir. Bu gün Tiflis Müzesi’nde sergilenen ve Van’dan gittiği bilinen, baş ve ayakları eksik taş heykel10 üzerinde de bir kılıç görülmektedir. Kılıç vücudun sol tarafında ve bir asma kayışıyla omuzdan asılı vaziyette olup, ayaklara kadar uzanmaktadır (Res. No.: 117). Bu tür figürlerin resmedildiği bir diğer eser, Urartu Münih Prähistorische Staatssammlung’taki altın madalyon’da11 ise, aslan üzerindeki tanrı figürü vücudunun sol tarafında bir kılıç taşırken, karşısındaki figürün kılıcı sağdadır (Res. No.: 118). Van Müzesi’nden bir adak levhası üzerinde de, yine aslan üzerindeki tanrı figürünün belinde, sol tarafta bir kılıç taşıdığı görülmektedir (Res. No.: 119). Bu az sayıdaki örneğe karşın Urartu’da da, kullanım kolaylığı açısından kılıçların vücudun sol tarafında taşınmış olduğu anlaşılmaktadır.

Urartu kılıçlarının beldeki kemere sokulu vaziyette mi yoksa bir taşıma kayışıyla omuzda mı taşındığı konusunda elimizde kesin kanaat belirtebilmemize olanak sağlayacak kanıtlar yoktur. Ancak, katalogumuzda 122 (Res. No.: 106, Çiz. No.: 121)ve 130 (Çiz. No.: 129) numarada kayıtlı iki örnekte, kınlar üzerinde asma halkaları bulunmaktadır. Ayrıca Anzaf kalkanı üzerinde resmedilen Urartu tanrılarının göğüsleri üzerinde, sağ omuzdan belin sol tarafına doğru çapraz durumda askı kayışları görülmektedir (Res. No.: 120). Boyları yaklaşık 75 cm. ye ulaşan uzun Urartu kılıçlarının kemere sokulu vaziyette taşınmış olması da pek kullanışlı olmasa

8 Assur’da kılıç taşıma biçimleri için bkz.:Tarık A. Madhloom, The Chronology of Neo-Assyrian Art, London, 1970, Lev.: XXXIV/1, 2., XXXV/1,3., XXXVIII/b, XLV/1; XLVI/1, 4, 5.; Max E. L. Mallowan-L.G. Davies, Ivories in Assyrian Style, London, 1970, Lev. V/8, VII/17, XX-XXI.; Pauline Albenda, The Palace of Sargon, King of Assyria, Paris, 1986. Lev.: 18, 44, 45, 47, 49, 70, 89, 97, 102.; Geç Hitit örnekleri için bkz.: Winfried Orthmann, Untersuchungen zur Spathethitischen Kunst, Bonn, 1971, Lev.:4, 5, 28, 31, 35, 38, 40, 48, 53,58,59,; A. Muhibbe Darga, Hitit Sanatı, İstanbul, 1992, Res. 129, 233, 265, 272. 9 Oktay Belli, Anzaf Kaleleri ve Urartu Tanrıları, İstanbul, 1998, Çiz. 17. 10 Georg W. Tsereteli, Urartskie Pamyatniki Museya Gruzii, Tiflis, 1939, Lev. XXX: 24a, XXXI: 24b.; Ursula Seidl, Bronzekunst Urartus, Mainz, 2004, 125, Lev. 36c. 11 Ralf-Bernhard Wartke, Urartu das Reich am Ararat, Mainz, 1993, Res. 68.

168

gerekir. Bu nedenle Urartu kılıçlarından, en azından uzun olanlarının Assur ve Geç Hitit Dönemi’nde de rastlanıldığı şekliyle, deri veya benzeri bir malzemeden üretilmiş kayışlarla omuzdan asılarak taşındığı söylenebilir. Nitekim Tiflis Müzesi’ndeki torsoda da uzun kılıcın eğik durmasını sağlayan bir tokanın varlığı görülmektedir.

Tunceli/Burmageçit kılıçlarından bazıları (Kat. No.:1, 5, 6, 59) gerek tipolojik ve gerekse teknolojik açıdan, klasik Urartu kılıç ve hançerlerinden farklıdır. Urartular’ın, Malatya, Elazığ ve Tunceli bölgelerine büyük önem verdikleri, hem yazılı belgeler hem de arkeolojik kalıntılardan anlaşılmaktadır. Urartular’ın bu bölgeyle M. Ö. 8. yüzyıl başlarından itibaren ilgilendikleri ve Kral Minua (y. M: Ö. 810-785) döneminde, en azından Bingöl ve Tunceli/Burmageçit bölgesini ele geçirdikleri12 bilinmektedir. Bölgedeki Urartu egemenliği I. Argişti13 (y. M. Ö. 785/80-760) ve II. Sarduri14 (M. Ö. 760-730) dönemlerinde daha da güçlenerek devam etmiş, ancak, II. Sarduri’nin M. Ö. 743 yılında, koalisyon ortaklarıyla birlikte Assur Kralı Tukulti-apil-Eşarra’ya (III. Tiglatpleser) (M. Ö. 745-727) Halpa’da (Adıyaman/Gölbaşı) yenilmesinden sonra II. Rusa (y. M. Ö. 685-645) çağında zayıflayarak sona ermiştir. Bu durumu, bölgede yer alan başta Palu ve Harput olmak üzere, Bağın, Mazgirt, Kaleköy, Perisu Kalesi, Norşuntepe, Genefik, Habipuşağı, Haroğlu, Baskil/Kaleköy ve Maltepe Kalesi gibi merkezler15 ile Tunceli/Burmageçit mezarları16 göstermektedir.

Bir nevi eyalet sisteminin olduğu Urartu topraklarının merkeze bağlı valiler tarafından yönetildiği bilinmektedir. Urartu yazıtları incelendiğinde, bu bölgeye atanmış vali olarak “Titia(ni)”17 ve “Zaia(ni)” 18 adlarına, sadece Elazığ (Şebeteria-Alzi-Suppa) bölgesi ile ilgili olarak iki kez rastlanılmaktadır. Bu durum, Urartu eyalet sistemi içerisinde bölgenin çok önemli bir merkez ve ayrıcalıklı bir konuma sahip olduğunu belgelemektedir.

Burmageçit kılıçlarının tipolojisi incelendiğinde 4.1.VI tipi dışındakilerin, kabzalarının flanşlı yapısı itibariyle, yukarıda da değinildiği gibi, Anadolu, Kuzeybatı İran ve Kafkasya’nın Geç Tunç ve Erken Demir Çağ özelliğini devam ettirmiş oldukları anlaşılmaktadır. Ancak, balçağın öteki Urartu silahlarındakinden daha kısa tutulması ve üzeri yivli kelepçelerin dar yapısı genel şablondan biraz farklı görünmektedir. Diğer Urartu merkezlerinde hiç karşılaşılmayan bu yapı, belki de bölgenin ayrıcalıklı konumundan kaynaklanmış olmalı; silahların üretiminde, bir anlamda daha serbest çalışılmasına, genel Urartu silah tipolojisinden farklı, bölgenin yerel özelliklerinin de yansıtıldığı farklı tiplerin yaratılmasına neden olmuş olabilir. 12 Friedrich Wilhelm König, Handbuch der Chaldischen Inschriften I, Graz, 1955, 63, 25. 13 Friedrich Wilhelm König, Handbuch der Cchaldischen Inschriften II, Graz, 1957, 90, 80 nolu yazıt. 14 König II, a.g.e., 130-132, 104 nolu yazıt. 15 Veli Sevin, “Malatya-Elazığ-Bingöl İlleri Yüzey Araştırması, 1985”, IV. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 1986, 283. 16 Recep Yıldırım, “Elazığ Müzesinde Bulunan Birkaç Urartu Kılıcı”, Fırat Üniveritesi Dergisi (Sosyal Bilimler), 1989, 3, 279-288., a.y., “Urartian Belt Fragments from Burmageçit, Now on Display in Elazığ Museum”, Anatolian Iron Ages-II, (Yay. Haz.: A. Çilingiroğlu-D. H. French), Oxford, 1991, 131-148.; Oktay Belli, “Der Beschriftete Bronzehelm des Königs Minua aus der Festung Burmageçit bei Tunceli”, Nimet Özgüç’e Armağan, Aspects of Art and Iconography: Anatolia and its Neighbors, Studies in Honor of Nimet Özgüç, (Yay. Haz.: M. J. Mellink, E. Porada, T. Özgüç), Ankara, 1993, 61-67. 17 König, II, a.g.e., 82, 73. 18 Margaret R. Payne-Veli Sevin; “A New Urartian Inscription from Elazığ/Bahçecik, Eastern Turkey”, Studi Micenei ed Egeo-Anatolici, XLIII/1, 2001, 113-115.

169

Fazla sayıda örnek olmamakla birlikte, bu türde kılıçların -eğer farklı bir kültüre ait değillerse- Urartu Devleti’nin batı eyaletlerindeki farklı bir atölyede üretilmiş olması da mümkündür. Bazı Urartu kılıçları, Gürcistan’da Nazargora (Shida Kartli), Samtavro ve Musi-yeri’de mezarlarda ele geçmiştir. Söz konusu eserlerin bu mezarlara nasıl ulaştığı konusu açık değildir. Urartu’nun kuzey yayılımı kesin olarak bilinmemekle beraber, coğrafi yapı itibariyle, Ardahan Platosu’nun kuzeyini sınırlayan ve günümüzde Gürcistan ile sınır teşkil eden Kuzey Anadolu Dağ silsilesinin bir parçası durumundaki Yalnızçam Dağları doğal sınır oluşturmuş olmalıdır. Gerek dağlık yapı ve gerekse sık ormanlarla kaplı bu bölgenin Demir Çağları’ndaki olanaklarla, bir savaş ortamında geçilmesi pek mümkün görünmemektedir. Urartu Dönemi’ne ait, en kuzeyde ele geçen tek bir yazıtın da, anılan dağların güneyinde, Ardahan İli’ne bağlı, Hanak ilçesi, Ortakent köyünün 2 km. kuzeydoğusunda ele geçmiş olması bu fikri destekler mahiyettedir. Uratu Kralı I. Argişti’ye (y. M. Ö. 785/80-760) ait bu yazıtta19 özetle “ …Minua oğlu Argişti’nin sefere çıktığı,… Tariu ülkesini ele geçirdiği,… Huşa ve Bia ülkesine kadar ilerlediği, 6 kale ve 50 şehri yerle bir ettiği…” nden bahsedilmektedir. Gürcistan’da, Samtavro, Nazargora ve Musi-yeri mezarlarında bulunan kılıçlar, gerek tipolojik yapı ve gerekse malzeme ve üretim tekniği açısından, Urartu merkezi bölgesinde ele geçmiş 4.1.IVC tipi örneklerinin aynısıdır.20

Transkafkasya’da kılıç ve hançerlerden başka Urartu’daki örneklerle çok yakın benzerlik gösteren bazı eserler de ortaya çıkarılmıştır. Özellikle Gürcistan/Samtavro mezarlarında bulunan, iğne, fibula ve stilize ejder başlı bilezikler (?), bu türden eserlerdir.21 Urartularınki ile yakın benzerlik içeren bir kısım eserin Transkafkasya’da ele geçmiş olması konusunda farklı görüşler ortaya atılmıştır:

D. Muskhelishvili bu benzerliğin temelinde bir Urartu göçü veya Urartu’yla bağlantılı etnik grupların varlığını öne sürer.22 Tsetskhaledze tüm Urartulu özelliklerin Gürcistan’a hem doğrudan hem de dolaylı olarak geldiğine inanır23 ve bu eserlerin ele geçirildiği mezarlar yerel soylulara aitse, Batı İran ve Urartu ile bağlantılı etnik gruplardan hediye olarak gelmiş olmasının düşünülebileceği üzerinde durur.24 Kanaatimizce, Urartu ustalarının elinden çıktığı anlaşılan bu Gürcistan bölgesi kılıçları, antik çağ Yakın Doğu kültüründe sıkça karşılaşılan, krallar arası iyi niyet göstergesi olarak kabul edebileceğimiz hediye ve hatta çeyiz armağanı gönderme geleneğinin bir yansımasıdır. Gerçekten de Urartu yazıtları incelendiğinde en büyük ilgi alanının ülkenin kuzey ucundaki Transkafkasya olduğu kolaylıkla anlaşılır. Bu nedenle, katalogumuzda yer verilen Gürcistan kaynaklı kılıç ve

19 Ali M. Dinçol-B. Dinçol, “Die Urartaeische Inschrift aus Hanak (Kars)” Sedat Alp’a Armağan, Hittite and other Anatolian and Near Eastern Studies, (Yay. Haz.: H. Otten, E. Akurgal, H. Ertem, A. Süel), Ankara, 1992, 109-117.- 20 Bkz.: Abramishvili 2003, a.g.m.,Lev. 1/68, 69, 97-99, 111, 116, 117. 21, a.g.m., Lev. 1/31-35. 22 Gocha R. Tsetkhaledze, “The Culture of Ancient Georgia in the First Millenium BC and Greater Anatolia: Diffusion or Migration ?” Archaeology in the Borderlands, Investigations in Caucasia and Beyond, (Yay. Haz.: A. T. Simith, K. Rubinson), Los Angeles, 2003, 231. 23 a.g.m., 231. 24 236.

170

hançerler, Urartu krallarının Gürcistan bölgesi yönetici ve/veya soylularına gönderdiği hediyeler olarak nitelenebilir. Flanşlı Urartu kılıçları’nın Assur’la bağlantılı olabileceği konusunda görüşler ileri sürülmüştür.25 Ancak eldeki somut verilerle bu görüşlere katılmak mümkün değildir. Çünkü küçük, yarı küresel veya konik tepelik, kavrama çıkıntılı sap ve kelepçeli balçak sisteminden oluşan kabzalarıyla Urartu kılıçları “Urartu tipi” denilebilecek, klasik bir forma sahiptirler ve çağdaş kültürlerin kılıçlarından kolaylıkla ayırt edilebilmektedirler. Bununla birlikte Anzaf kalkanı ve Adilcevaz kabartması üzerindeki kılıçlar, Assur tasvirleri üzerinde yer alan büyük yarı küresel tepelikli kılıçları tekrarlamaktadır. Bu durum, Urartu tasvir sanatında genel olarak var olan Assur etkisinin bir yansıması olarak değerlendirilmelidir. Öyle görünüyor ki Urartu savaşçıları ne tür kılıç kullanırlarsa kullansınlar sanatçılar, ikonografya yasalarına bağlı kalarak Asur örneklerini taklit etmek zorunda kalmışlardır.

Katalogumuzda yer alan silahların buluntu yerleri incelendiğinde (Grafik 2)

% 40’lık bir bölümünün mezarlardan ele geçtiği görülmektedir. Örneğin Kat. No.: 1, 4, 6, 7, 8, 17, 19, 20, 23-25, 27-29, 31, 36, 37, 40, 45, 49, 50- 52, 54, 55, 57, 59, 62, 63, 65, 67-69 numarada kayıtlı kılıçlar mezar buluntusudur. Bunlardan 27, 28, 29, 36 ve 37 numarada kayıtlı olanların namluları ikiye katlanmış durumdadır. Bu, Urartu’da mezarlara bırakılan armağanlar arasında kılıçlara da yer verildiğini belgelemektedir. Buna karşın, Haldi tapınaklarına armağan edilen eserler arasında çok sayıda kalkan, miğfer, sadak, ok ve mızrak ucu gibi silah bulunmasına rağmen, şimdilik kılıç veya hançere rastlanmamıştır. Bu durum, tanrı Haldi kültünde kılıca yer verilmemiş olduğu gibi bir izlenim uyandırmaktadır.

HANÇERLER: Az sayıda örneği ele geçen Urartu hançerlerinin resmedildiği betimli Urartu

eserine de ne yazık ki rastlanılmamaktadır. Bu nedenle hançerler konusunda çok sağlıklı bilgilere sahip değiliz. Ancak yine de birkaç hançer tipinin varlığı açıktır.

Urartu hançerlerinin bir türü (4.2.I Tipi), uzun sapın parçası olan “hilâl” biçimli tepeliğe sahiptir (Kat. No.: 70, 73, Çiz. No.: 69, 72). Anadolu’da Hitit İmparatorluk Çağı’nda yaygın kullanılan ve Geç Hitit Dönemi’nde de bir süre devam ettirilmiş bu türde tepeliğin Doğu Anadolu’da, Erken Demir Çağ örnekleri bilinmektedir. Bunların en güzellerinden biri Karagündüz Nekropolü’nde, K2 mezarında bulunmuştur (Res. No.: 121).26 Bir diğer örnek Yoncatepe Nekropolü M3 mezarında ele geçmiştir (Res. No. 122).27 Bugün Van Müzesi’nde bulunan bir diğer hançer de benzer yapıda hilal tepeliğe sahiptir (Re No.: 123). Kat. No.: 70’de kayıtlı, Karmir-Blur’da bulunmuş hilal tepelikli hançer, M.Ö. 2. bin yıl ortalarından itibaren, Kuzeybatı İran ve Kafkasya kültürlerinde, Orta Anadolu’da Hitit, Güney Anadolu’da Geç Hitit, Doğu Anadolu’da da Erken Demir Çağ kültürlerinde var olan bir tepelik tipinin ender de olsa Urartu’da devam ettiğini göstermektedir. Bu hançer, iki ağızlı,

25 Bkz.: Rachel Maxwell-Hyslop, “Daggers and Swords in Western Asia. A Study from Prehistoric Times To 600 B.C.”, Iraq VIII, 1946, 44.; A. A. Martirosyan, Armeny v Epokhv Bronzy Rannego Zheleza, Erevan, 1964, 211. 26 Veli Sevin-E. Kavaklı, Bir Erken Demir Çağ Nekropolü Van/Karagündüz-An Early Iron Cemetery, İstanbul, 1996, Res. 22. 27 Oktay Belli-Erkan Konyar, Doğu Anadolu Bölgesi’nde Erken Demir Çağı Kale ve Nekropolleri, İstanbul, 2003, Res. 55.

171

sivri uçlu ve üçgen formlu namlu yapısıyla da Erken Demir Çağ örneklerini hatırlatmaktadır. Örneğin Ernis Nekropolü’nde ele geçen bir hançer namlusu28 (Res. No.: 124) Kat. No.: 70’e kayıtlı hançerin namlusuyla oldukça benzerdir. Kat. No.: 73’te kayıtlı hançerin namlusu, kambur sırtlı olması yönüyle bıçakların 4.3.II tipiyle aynı yapıdadır.

4.2.II. tipine giren hançer ise (Kat. No.: 74, Res. No.: 72, Çiz. No.: 73) kılıçlarda da karşılaştığımız flanşlı kabza yapısını tekrarlamaktadır. Bu hançerin namlusu Urartu bıçakları arasında çok sayıda örneğini gördüğümüz, tek ağızlı ve kavisli namlu formunu tekrarlamaktadır.

BIÇAKLAR:

Urartu bıçakları konusunda klasik bir tipten söz etmek mümkün değildir. Erken dönemlerden itibaren Eski Yakın Doğu kültürlerinde karşılaşılan tipler Urartu’da da tekrar edilmiş gibidir. Örneğin en çok kullanılmış gibi görünen “düz saplı” Urartu bıçak tipinin (4.3.I. Tipi, Kat. No.: 76-82, Res. No.: 74-78, Çiz. No.: 75-81) benzerlerine Rus Talişi’nde M. Ö. 2. bin yılın sonlarında29 ve Kargamış yakınlarındaki Deve Höyük’te M. Ö. 1. bin yılda30 rastlanılmaktadır. Bir başka yaygın Urartu bıçak tipi “kambur sırtlılar”dır (4.3.II tipi, Kat. No.: 83-92, Res. No.: 79-83, Çiz. No.: 82-91). Bu tipin benzer örneklerini Erken Demir Çağı’nda Şeytan Dağ’da31 ve Doğu Anadolu’da Norşuntepe’nin Erken Demir Çağ tabakalarında32 görmek mümkündür. Aynı höyükte bulunan ve Urartu Çağı’na tarihlenen bıçak (Kat. No.: 85) bu tipin Urartu’da devam ettiğini belgeleyen en güzel örnektir. Yine bu tipin yakın benzerlerinin, hemen hemen çağdaş Frig kültüründe de oldukça sık kullanıldığı anlaşılmaktadır.33 Transkafkasya’da, Tiflis’in güneyinde yer alan ve M. Ö. VI.-V. yüz yıllara tarihlenen Besthasheni mezarlarında ele geçen örnekler34 ise kambur sırtlı bıçakların Geç Demir Çağ içlerine kadar kullanıldığını göstermektedir. 4.3.III tipi sap demirli bıçaklar (Kat. No. 93-105, Res. No.: 84-89, Çiz. No.: 92-104), Urartuların kullandığı bir başka yaygın bıçak türünü oluşturmaktadır. Kendi içinde uzun sap demirli ve kısa sap demirli olmak üzere iki gruba ayrılmaktadır. Bu türün Anadolu’da ve Transkafkasya’da da yakın benzerlerine rastlanmaktadır. 4.3.IV tipi, asma halkalı bıçağın (Kat. No.: 106, Res. No.: 90, Çiz. No.: 105) Urartu’da ender kullanıldığı belirgindir. Bu türde en dikkat çekici özellik dörtgen 28 Veli Sevin, “Urartu Oda-Mezar Mimarisinin Kökeni Üzerine Bazı Gözlemler”, Anadolu Demir Çağları-Anatolian Iron Ages, 24-27 Nisan 1984 tarihleri arasında İzmir’de yapılan “I. Anadolu Demir Çağları Sempozyumu” bildirileri, İzmir 1997, Lev. IV:Resim 6/4. 29 Claude F. A. Schaeffer, Stratigraphie Comparée et Chronologie de l’Asie Ocidentale, (III et II Millénaires ), London, 1948, Çiz..236/7. 30 P. R. S. Moorey, Cemeteries of First Millennium B.C. at Deve Hüyük, Near Carchemish, Salvaged by T. E. Lawrence and C. L. Wooley in 1913, Oxford, 1980, 58, Çiz. 9/159, 162. 31 Radomir Pleiner, “The Beginnings of the Iron Age in Ancient Persia”, Annals of the Náprstek Museum 6, Praq, 1967, Çiz. 3/14. 32 Klaus Schimidt, Norşuntepe Kleinfunde II, Mainz, 2002, 61, Lev. 54/107. 33 J. Mcclelan, The Iron Objects from Gordion. A Typological and Fonctional Analysis, Michigan, 1975, Lev. 6, 7. 34 B. A. Kuftin, Archaeological Excavations in Trialeti I, An Attempt to Periodize Archaeological Materials, Tiflis, 1941, 45, Çiz. 43/3, 4.; Schaeffer 1948, Çiz 287/9, 11.

172

sapın arkasında yer alan, oval yapılı asma halkasıdır. Sırtı kalın ve dış bükey, ağız kenarı ise ince ve iç bükey namlulu bu bıçağın bir benzeri ise, yine bir başka Urartu merkezi Armavir-Blur’da ele geçmiştir.35

Katalogumuzda tek örnekle temsil edilen “orak formlu” bıçağın (4.3.V, Kat. No.: 107, Res. No.: 91, Çiz. No.: 106) çok yakın bir benzeri Van/Karagündüz Höyüğü’nde, E 104.1 stratigrafik biriminde bulunmuştur (Res. No.: 125). Her iki bıçağın üzerinde de mevcut ahşap kalıntıları, bazı bıçakların kın benzeri bir muhafaza içinde saklandıklarına işaret etmektedir. Bu ilişki bir Urartu bıçak tipinin Krallığın yıkılışından sonra, Geç Demir çağı’nda da kullanılmış olduğunu göstermektedir.

KINLAR: Urartu kılıçları kullanılmadıkları zaman kınları içerisinde muhafaza

edilmişlerdir. Birçok Urartu merkezinde yapılan kazıda, kılıçlarla birlikte çok sayıda kın ya da kın pabucu ele geçmiştir (Kat. No.: 2, 3, 8, 13, 23, 30, 36, 47, 53, 54, 63, 64). Urartu kınları; kenarlıklarla tutturulmuş ahşap bir gövde (Res. No.: 39, 97) ile uç kısımda yer alan madeni kın pabucundan oluşur. Kenarlıklar, kısmen pabucun içine giren ve namlu ağızlarına yuva oluşturan “V” kesitli elemanlardır. Hem tunç hem de demir örnekleri mevcuttur. Anlaşılacağı üzere Urartu kılıç kınları tunç, demir ve ahşap gibi maddelerden yapılmış kompozit bir yapıdadır. Sadakları andıran yek pare bir kın sistemi mevcut değildir.

Kın pabuçları çoğu zaman tunçtan, bazen de demirden üretilmişlerdir. Tunçtan kın pabuçları, bir levhanın katlanarak uzun kenarlarının birbiri üzerine bindirilmesi ve perçinlerle tutturulması yöntemiyle oluşturulmuştur. Demir pabuçlar ise dövme tekniğinde üretilmiş ve aynı yöntem kullanılmıştır. Uzunlukları 10.0 cm ile 18.0 cm. arasında değişmektedir. Genişlikleri namlu genişliğiyle bağlantılı olarak 2.5 cm. ile 6.0 cm. arasındadır. Üzerlerinde daima madeni levhaya direnç kazandırmak amacıyla yerleştirilmiş bir ya da birden çok kabarık silme bulunmaktadır. Uç kısımlarında zaman zaman, kılıç ucunun dışarı sarkmasını engellemek için bir tıkaç ya da yuvarlak kesitli madeni atkılar bulunur.

Urartu kınlarında üç tip mevcuttur: yassı paralel formlular (Kat. No.: 112-123, Res. No.: 96-107, Çiz. No.: 111-122), yassı üçgenimsi formlular (Kat. No.: 124-130, Res. No.: 108-113, Çiz. No.: 123-129) ve yuvarlak silindirik formlular (Kat. No.: 131, Res. No.. 114, Çiz. No.: 130).

Kın pabuçları üzerinde, çoğu zaman deriden yapıldığı tahmin edilen kayış veya atkı ile boyuna asılmasını sağlayan, çeşitli formlarda, tunç askı halkaları bulunmaktadır (Kat. No.: 117, 122, 130, Res. No.: 100, 106, Çiz. No.: 116, 121, 129). Kınların pabuç dışında kalan bölümü, bir başka deyişle gövde kısmı deri ya da kumaş ile kaplı olmalıdır. Nitekim Kat. No.: 113’te kayıtlı, Gürcistan/Nazargora mezarlığında, bir erkek mezarında kılıçla birlikte bulunmuş kın üzerinde kumaş parçaları ele geçmiş olması bu duruma işaret etmektedir. Muhtemelen bir ucu pabuç üzerindeki asma halkasına geçirilen taşıma kayışının diğer ucu da bu deri veya kumaş muhafazanın üst kısmına tutturulmaktadır.

35 Arutjun A. Martirosyan, Urartskie Pamyatniki I, Argištichinili, Erevan 1974, Çiz. 89a/1.

173

5.2. METALURJİK DEĞERLENDİRME: Urartu kılıç, hançer ve bıçaklarının metalurjik özellikleri konusunda bu güne kadar münferit birkaç çalışma dışında kapsamlı araştırmalar yapılmış değildir. Bu çalışmada, katalogda yer alan silahlardan seçilen, boyutları 1.0 cm. ile 3.0 cm. arasında değişen toplam 12 örnek alınmış ve bunların, Bochum Madencilik Müzesi (Deutsches Bergbau-Museum Bochum) laboratuarlarında analizleri yapılmıştır. Analizi yapılan örneklerin sayılarının az olması, örneklerin iyi korunmuş malzemeden alınmamış olmasıyla bağlantılıdır. Bu durum, genel yorum yapılmasını sınırlı kılmaktadır. Buna rağmen elde edilen sonuçlar bazı önemli teknolojik ipuçları vermektedir. Çalışma kapsamındaki Urartu silahlarının teknolojik ve metalurjik niteliklerini saptamak amacıyla analizleri yaptırılan örnekler şunlardır:

1- Tunç perçin başlığı : Kat. No.: 36, Örnek no.: TR-33/101 2- Tunç kabza parçası : Kat. No.: 38, Örnek no.: TR-33/104 3- Tunç kabza parçası : Kat. No.: 22, Örnek no.: TR-33105 4- Tunç kın parçası : Kat. No.: 115, Örnek no.: TR-33/102 5- Tunç kın Parçası : Kat. No.: 122, Örnek no.: TR-33/103 6- Tunç kın parçası : Kat. No.: 124, Örnek no.: TR-33/106 7- Tunç kın parçası : Kat. No.: 123, Örnek no.; TR-33/107 8- Demir kın parçası : Kat. No.: 130, Örnek no.: TR-33/108 9- Demir bıçak parçası : Kat. No.. 80, Örnek no.: TR-33/109 10- Demir kılıç namlu parçası: Kat. No.. 36, Örnek no.: TR-33/110 11- Demir kılıç namlu parçası: Kat. No.: 64, Örnek no.: TR-33/111 12- Demir bıçak parçası : Kat. No.: 88, Örnek no.: TR-33/114

İlk yedi örneğin kimyasal analizi yapılmıştır. Bunlardan bir tanesi perçin

başlığı, ikisi kabza parçası ve diğerleri ise kın parçalarından alınmıştır. Öncelikli incelemelerde örneklerin tamamının tunç olduğu anlaşılmıştır. Daha sonra tuncun ana maddesi olan bakırla alaşım oluşturabilecek ve onunla yakın ilişkili 14 elementin varlığı tespit edilmeye çalışılmıştır (Tablo 2). Tunç alaşımı içinde ana madde olan bakır oranlarına bakıldığında, aşırı korozyonlu iki örnekte % 65 ve 68, diğer beş örnekte ise % 83 ile 88 arasında değişen oranlarda olduğu görülmektedir.36 Tuncun diğer ana maddesi kalay oranı ise ikisi dışında % 9.9 ile % 11 arasında değişen miktarlardadır. % 3.1 ile en düşük oran perçin başlığında (Kat. No.:36, Örnek no.: TR-33/101) tespit edilmiştir. Bu durum, Urartuların , zor elde edilen ve çok değerli bir metal olan kalayı, perçin gibi çok fazla önem arz etmeyen objelerde sınırlı oranda kullanmış olduğuna ve/veya kalay oranı düşük tuncun daha kolay işlenebilme özelliği nedeniyle tercih edilmiş olabileceğine işaret edebilir. Bir diğer örnekte ise (Kat. No.: 22, Örnek no.: TR-33/105) kalay % 15.4 ile en yüksek orandadır. Bu 36 Düşük bakır değerleri malzemenin seri korozyonundan kaynaklanmaktadır. Korozyondaki bakırın bir kısmı CuO, CuCl2 ve benzeri tuz bileşimleri olarak bulunmaktadır. Çizelgede ise bakırla birlikte bulunan O (Oksijen), Cl (Klor), C (Karbon) ve H2O (Su) gibi katyonlar verilmemiştir ve dolayısıyla analiz toplamları % 73.6 ve 75.8 ile düşük kalmıştır.

174

orandaki kalay, bakırın rengini ve parlaklığını etkilemiş ve daha sarı bir renge dönüştürmüştür. Bu da, söz konusu kılıcın bir prestij ürün olduğunu gösterir. Zaten anılan kılıcın kabza sisteminin bir başka değerli metal gümüş bir çerçeve içine alınmış olması da buna işaret etmektedir.

Diğer önemli elementlerin dağılımına bakıldığında; demirin % 0.1-0.7 oranında; çinkonun iki örnekte oldukça sınırlı diğerlerinde ise yine % 0.1-0.7 oranında; kurşunun bir örnekte % 1.7 ile belirgin diğer örneklerde ise % 0.5’in altında; arsenik bir örnekte (Kat. No.: 124, Örnek no.: TR-33/106) % 0.8 ile en yüksek, diğer örneklerde ise oldukça düşük oranda bulunduğu görülmektedir. Gümüş hemen tüm örneklerde sınırlı oranda bulunmaktadır (bkz. Tablo 2).

Elementlerin tunç içindeki dağılımından, malzeme kaynağının tek kökenli olmadığı anlaşılmaktadır. Bu, silahlarda kullanılan tuncun, büyük olasılıkla eski (hurda) malzemeden eritilerek yeniden değerlendirildiğine işaret etmektedir. Özellikle kurşun ve çinkonun varlığı bu yorumu kuvvetlendirmektedir. Nitekim bu uygulamanın Urartu’da sıkça başvurulan bir yöntem olduğu bilinmektedir.37

Analizlerden çıkarılan bir başka sonuç ise tunç malzemenin tamamının döküm tekniğinde üretilmiş olmasıdır.

Kılıç ve bıçaklardan alınan demir örneklerin mikro yapıları incelenmiştir.

Önce parlak kesitleri yapılan örnekler mikroskop altında gözlemlenerek, mikro yapıları ve içerdikleri karbon oranları tespit edilmiştir. Alınan örneklerden sadece ikisinde metal çekirdeğin varlığı belirlenmiş, diğerlerinin ise tamamen korozyona uğradığı anlaşılmıştır.

Demir kın parçasının (Kat. No.: 131, Örnek no.. TR-33/108) karbon içerikli demir, yani çelik olduğu ve karbon oranının % 0.4-0.5’i bulduğu anlaşılmıştır. İçinde bulunan cüruf kalıntılar dövme sırasında incelip sıra halinde dizilmişlerdir (Res. No.: 126-127). Kat. No.: 80, örnek no.: TR-33/109 (Res. No.: 128), Kat. No.: 36, örnek no.: TR-33/110 ve Kat. No.: 64, örnek no.: TR-33/111 (Res. No.: 1129) ise tamamen korozyona uğramış, metal kısmı oldukça düşük oranda korunmuştur. Tamamında dövme tekniğinde üretildiklerini kanıtlayan çekiç izleri görülebilmektedir. Kat. No. 88, örnek no.: TR-33/114’te kayıtlı bıçak sapı % 0,3-0.9 oranında karbon içermektedir. Cüruf kalıntıları çok azdır. Bu durum malzemenin kalitesini göstermektedir. Karbon oranı farklı malzemeler birlikte dövülmüş, yani bir çeşit Şam çeliği “damast” tekniğinde üretilmiştir. Ayrıca, demir ustası malzemeyi yaparken soğuk su veya başka bir özel sıvıya daldırarak sertleşmesini sağlamıştır (Resim 130-134).

Demir örneklerin çoğunluğu korozyonlu olduğu için gözlemler sınırlı kalmıştır. Metal kısmı nispeten sağlam kalmış olan iki örnekten Kat. No.: 131’in daha kolay dövülebilen, içinde cüruf kalıntıları bulunan çelikten üretildiği, Kat. No.: 88’in ise daha kaliteli ve karbon içeriği farklı, en az iki ayrı çelikten yapıldığı anlaşılmıştır. Adı geçen ilk malzemenin bir kın parçası, ikinci malzemenin ise bir bıçaktan alınmış olması, sonuçlar açısından ayrı bir önem taşımaktadır. Laboratuar sonuçlar, demirci ustalarının daha az önemli gördükleri kın yapımında kullandıkları demirin (veya çeliğin) kalitesinde fazla seçici olmadıkları izlenimi vermektedir. Namlularda kullanılan çeliğin kalitesinde ise seçici olmuşlar, cüruftan daha arınmış metal kullanmışlardır. Her ne kadar bu gözlem sadece araştırılan iki örnek için

37 Prof. Dr. Veli Sevin ile yapılan özel görüşmeler.

175

geçerli olsa da, kısıtlı da olsa bir yorum yapmamıza olanak sağlar. Metalin içindeki cüruf inkludlar renn fırını cürufu olup, izabe sonunda kazanılan demirin içinde kalan kalıntılardır. Dolayısıyla kullanılan çeliğin renn fırınında üretildiği anlaşılmaktadır ki bu beklenen sonuçtur38.

5.3. TARİHLENDİRME: Bu güne kadar, Yukarı Anzaf Kalesi’nde ele geçirilmiş bir adet tunç kın pabucu39 dışında, Urartu kılıç ve hançerlerinden yazıtlı olanına rastlanılmamıştır. Bu nedenle diğer birçok Urartu eserinin tarihlendirilebilmesi çivi yazılı örnekler yoluyla kolayca mümkün olabilmekteyken, kılıç ve hançerler için aynı durum söz konusu değildir. Ancak, Urartu saldırı silahlarında izlenebilen tipolojik ve teknolojik farklılıklar bu konuda önemli bilgiler barındırmaktadır. KILIÇLAR:

4.1.I tipi kılıçlar (Kat. No.: 1-21, Res. No.: 1-18, Çiz. No.: 3-21) Son Tunç Çağı’da tümüyle tunçtan üretilmiş örnekleri ve Erken Demir Çağ’da Yakın Doğu kültürlerinin bir kısmında var olan kakma/kaplama yuvalı (flanşlı) kabza yapısına sahiptir. Ancak, tepelik, kavrama çıkıntısı ve omuzu iki yandan kavrayan,“U” şeklindeki balçak kelepçeleri ile oluşturulan kabza sistemi tipolojik ve teknolojik açıdan önemli farklılıklar arz etmektedir. Tipolojik değerlendirme bölümünde de işaret edilen, kabza düzenlemelerindeki kavrama çıkıntıları ve kelepçeli balçak yapısı, ileriki dönemlerde daha da klasikleşecek “Urartu kabza sistemi”nin başlangıç aşamasını oluşturmaktadır. Flanşların üzerinin tunç şeritlerle kaplanması ve balçağa eklenen tunç kelepçeler yoluyla bimetalik yapı kazanan bu kılıçlar çok önemli bir değişikliğin göstergesi olarak değerlendirilmelidir. 4.1.IA1 tipine giren, namluları daha geniş kılıçlar (Kat. No..1-12) bu grubun en erken örneklerini oluştururken, 4.1.IA2 tipine girenler (Kat. No.: 13-17) kavrama çıkıntılı, balçakları kelepçeli, tepelikli kabza sistemi yanında, ince-uzun namlu formuyla da Urartu kılıç sisteminin iyice oturmaya başladığını belgeleyen örnekler olarak biraz daha geç bir döneme işaret etmektedirler. Burmageçit’te kaçak kazılar sonucu ele geçmiş bu tipteki Urartu kılıçlarıyla (Kat. No.: 1, 5, 6) ilgili bir makalede, Anadolu ve Kafkasya’da bulunmuş, çok da uygun olmayan eserlerle analojiler kurularak, adı geçen silahlar için M. Ö. 8. yüz yıl önerilmiştir.40 Aynı yazara ait bir başka makalede de, Burmageçit mezarlarında bulunmuş kemerler, I. Argişti (y. M. Ö.785/80-760) ve II. Sarduri (y. M. Ö. 760-730)41 dönemlerine tarihlendirilmiştir.

Yine aynı mezarlarda, diğer eserlerle birlikte bulunan tunç miğfer üzerinde tek satır halindeki çivi yazısında Minua’nın adı geçmektedir. O. Belli tarafından, bu miğferin Minau (y. M. Ö. 810-785) döneminde üretildiği ancak buraya, Karmir-Blur’daki gibi, bir başka yerden taşınmış olduğu iddia edilmektedir. Burmageçit 38 Renn Teknolojisi icin bkz.: Ünsal Yalçın, “Zur Technologie der frühen Eisenverhüttung”, Arbeits- und Forschungsberichte zur Sächsischen Denkmalpflege, Bd. 42, 2000, 307-316, Lev. 13. 39 Oktay Belli- Ali Dinçol- Belkıs Dinçol; “Royal Inscriptions of Bronze Artifacts From the Upper Anzaf Fortress at Van”, Anatolica XXX, 2004, 1-14. 40Yıldırım; 1989, a.g.m., 281. 41. Yıldırım 1991, a.g.m., 136.

176

mezarlarının, silah, mobilya parçaları ve diğer eşyalarının M. Ö. 8. yüz yılın sonlarına tarihlenebileceği görüşü vurgulanmaktadır.42 4.1.IA1 tipine giren bir başka örneğimiz ise (Kat. No.: 7) Erivan Kolumbariumu’nda açığa çıkarılmıştır. Kabza kenarları flanşlı bu tipte kılıç ve hançerlerin Ermenistan’da Orta Tunç Çağı’ından M.Ö. 8. yüz yıla kadar kullanıldığı kabul edilmektedir.43 Bu nedenle katalogumuzdaki Erivan kılıcı için alt sınır (terminus post quem) olarak M.Ö. 8. yüzyıl başları kabul edilebilir.

Urartu siyasi tarihi incelendiğinde, Minua (y. M. Ö. 810-785) dönemiyle birlikte devlet teşkilatının hemen her alanında esaslı değişikliklere gidildiği görülmektedir. Diğer pek çok reformun yanı sıra bu dönemde, Urartu ordusunun yeniden teşkilatlandırılması ve ordunun kullandığı silahlarda da bir takım yeni gelişmelerin olması gayet mümkündür. Bu nedenle, önemli tipolojik ve teknolojik gelişmelerin ortaya çıktığı bu kılıçlardan, daha dar yapılı balçaklı ve kısa–geniş namlulu tiptekilerin (4.1.IA1 tipi) M. Ö. 8. yüz yıl başlarına, ince-uzun namlulu (4.1.IA2 ve 4.1.IB tipi) kılıçların ise M. Ö. 8. yüzyılın ilk yarısına tarihlendirilmelerinin doğru olacağı kanaatindeyiz. Ancak bu tip flanşlı kabzalara sahip kılıçların, Toprakkale ve Van/Altıntepe gibi merkezlerde ele geçen örnekler ışığında, merkezi Urartu bölgesinde daha geç dönemlerde de kullanılmış olduğu göz ardı edilmemelidir. 4.1.II. tipi kabzası çerçeveli kılıçlar (Kat. No.: 22-33, Res. No.: 19-36, Çiz. No.: 22-33) teknolojik açıdan daha gelişmiş örnekleri yansıtmaktadır. Bu tipin erken örneklerinde, kabzanın her iki yüzüne oturtulan tunç levhaların şeritlerle kaplanmasıyla oluşturulan kabza sistemi (4.1.IIA tipi, Kat. No.: 22-26), giderek çerçevelerin tunçtan, tek parça halinde dökülen ve demir kabzaya giydirilen çerçeveli kabza sistemine (4.1.IIB tipi, Kat. No.: 27-33) dönüşmüştür. 4.1.IIA tipi olarak değerlendirdiğimiz kılıçlardan biri Van/Kalecik Nekropolü, Ka. 10 mezarında ele geçmiştir (Kat. No.: 23). Soyulduğu için tarihlemek zordur. Ancak, Erken Demir Çağ mallarını andıran seramikler bu mezarların belki de Urartu’nun erken dönemlerinden itibaren kullanılmaya başladığına işaret etmektedir. 4.1.IIB tipi kılıçlar (Kat. No.: 27-33) tip olarak 4.1.IIA örnekleriyle aynı olmakla birlikte teknolojik yönden ileri bir aşamanın ürünleridir. Bu düzen kabza yapısının eskiye oranla daha sağlam olmasını amaçlayan teknolojik bir ilerlemenin devam ettiğini belgelemektedir. Bunlar arasında Kat. No.:27’de kayıtlı Habipuşağı (Res. No.: 26-27 , Çiz. No.: 27) ve Kat. No.: 30’da kayıtlı Karmir-Blur kılıcı (Çiz. No.: 30), kazı buluntusu olmaları yönüyle önemlidir. Habipuşağı kılıcı, köylüler tarafından nekropol yakınlarında bir urne ile birlikte bulunmuştur.44 Bilindiği gibi Urartu Devleti’nin en batıdaki sınırı II. Sarduri döneminde kurulan Habipuşağı (İzoli) kalesi’ne kadar uzanmaktadır. II. Sarduri’ya ait (M:Ö. 760-730) Habipuşağı yazıtı’nda45 “…. Sarduri derki: Fırat ırmağı durgundu. Oradan hiçbir kral karşıya geçmemişti. Egemen olan tanrı Haldi ve …………. Tumeški önünde, askerlerimin arasında (karşıya) geçtim…….” denilmektedir. II. Sarduri’nin bu batı seferi genel

42 Oktay Belli; “Der Beschriftete Bronzehelm des Königs Minua aus der Festung Burmageçit bei Tunceli”, Nimet Özgüç’e Armağan, Aspects of art and Iconography: Anatolia and its Neighbors, Studies in Honor of Nimet Özgüç, (Yay. Haz.: M. J. Mellink, E. Porada, T. Özgüç), Ankara, 1993, 66. 43 Raffaele Biscione, “Recent Urartian Discoveries in Armenia: The Colombarium of Erevan”, Studio Micenei ed Egeo-Anatolici 34, 121. 44 Cengiz Işık, “Habipuşağı Nekropolü”, Belleten LI, 200, 1987, 554, dip not 17. 45 König, II, a.g.e.,, 130, 104.

177

olarak M. Ö. 754-753 yıllarına tarihlendirilmektedir.46 C. Işık bu tarihten ve diğer bulgulardan yola çıkarak nekropol için M. Ö. 8. yüz yılın ortalarını üst sınır (terminus ente quem) olarak kabul etmektedir.47

Habipuşağı kılıcı ışığında 4.1.IIB tipi kılıçların ulaşmış olduğu teknolojik gelişim, Işık tarafından önerilen tarihlere uygun düşmektedir. Bu nedenle kabza çerçevesi tek parça döküm tekniğinde üretilmiş bu kılıçlar için üst sınır olarak M. Ö. 8. yüzyıl ortaları tarafımızdan da benimsenmektedir. 4.1.III tipi kılıçların (Kat. No.: 36-55) gerek form ve gerekse teknolojik yönden ileri bir aşamanın ürünleri olduğu anlaşılmaktadır. Bu tipin erken örneklerinde (4.1.IIIA tipi, Kat. No.:36-38, Res. No.: 39-44, Çiz. No.: 36-38) 4.1.IIA tipinin çerçeve yapısına ilave olarak, kabza sapının alt yarısına makara formlu elemanlar eklenerek kabzaya silindirik bir yapı kazandırılmaya çalışılmıştır. Bu gruptaki kılıçlar için üst sınır olarak M. Ö. 8. yüz yılın sonları düşünülebilir.

Gelişen teknolojiye paralel olarak 4.1.IIIC tipi kılıçlarda kabza donanımı (Kat. No.: 41-55, Res. No.: 47-57, Çiz. No.: 41-53) “üzerine döküm tekniği (cast on)”nde ve tek parça olarak üretilmeye başlanmıştır. Bu son derece gelişmiş bir teknik gerektirmektedir. Dolayısıyla söz konusu teknik Urartu maden sanatında ulaşılan zirve noktasının bir sonucu gibi görünmektedir.

4.1.IIIC tipi kılıçlardan azımsanmayacak bir bölümü, Urartu’nun yayılım alanı dışındaki Nazargora, Samtavro ve Musi-yeri gibi merkezlerde ele geçmiştir. Bilindiği gibi Urartuların kuzeye yönelmeleri daha çok II. Rusa (y. M. Ö. 685-645) dönemiyle birlikte yoğunlaşmıştır. Gerek teknolojik gelişim ve gerekse Transkafkasya’da ele geçen eserler nedeniyle bu tipin M. Ö. 7. yüzyılın ilk yarısına tarihlenmesinin uygun olacağı kanaatindeyiz. Bir ara tip gibi görünen 4.1.IV tipi kılıçlar (Kat. No.: 58-60, Res. No.: 59-62, Çiz. No.: 56-58), “üzerine döküm tekniği”yle üretilmişlerse de, henüz makara formlu kabza yapılarının gelişmemiş olduğu görülmektedir. Kat. No.: 59’da kayıtlı Tunceli/Burmageçit kılıcının, klasik Urartu kılıçlarından biraz farklı havası nedeniyle, eyalet atölyesi üretimi olabileceği de göz önünde bulundurularak, 4.1.IV tipi kılıçların M. Ö. 7. yüzyıl başlarında üretilmeye başlandığı kabul edilebilir.

4.1.VI tipine giren (Kat. No.: 68-69, Res. No.: 68-69, Çiz. No.: 67-68) Tunceli/Burmageçit mezarlarında ele geçen kılıçlar fanşlı kabzalara ve tek ağızlı namlulara sahiptir. Tipolojik değerlendirme bölümünde de işaret edildiği gibi, balçaklı ve tepelikli klasik Urartu kılıç formundan uzak olmaları nedeniyle Urartu’ya aidiyetleri kesin değilse de, kabza yapısı itibariyle Doğu Akdeniz (Levant bölgesi), Anadolu, Kuzeybatı İran ve Kafkasya’da M. Ö. 2. bin yılın başlarından itibaren, Kuzeybatı İran’da M. Ö. 1. bin yıl içlerine kadar kullanılmış tunç hançerlerin kabza yapısını devam ettirmektedirler. Tümüyle demirden üretilmiş bu kılıçların kabzaları, kenarlarının dövülüp kalınlaştırılarak bir kakma yuvası oluşturulması esasına dayanmaktadır. Bu da teknolojik yönden çok fazla bir ustalık gerektirmemektedir. Gerek tipolojik ve gerekse teknolojik durumlar dikkate alındığında, katalogda yer alan kılıçların en erkenleri olması gerektiği anlaşılmaktadır. Bu nedenle 4.1.VI tipi kılıçların, henüz klasik Urartu formunun oluşmadığı, bir başka deyişle Kral Minua 46 Işık, a.g.m., 562. 47 a.g.m., 562.

178

tarafından gerçekleştirildiği kabul edilen reformların öncesine tarihlendirilmelerinin uygun düşeceği kanısındayız. Bu da, M. Ö. 9. yüz yılın sonlarına denk düşmektedir. Ancak, aynı merkezde veya aynı mezarlarda farklı tip kılıçların bir arada bulunmuş olması bir vakıadır. Örneğin Van/Altintepe Nekropolü’nde, 26 nolu mezarda hem kabzası flanşlı (Kat. No.: 4) hem de levha çerçeveli (Kat. No.: 24-25) tipler birada bulunmuştur. Yine Van/Altıntepe’de yüzey malzemesi olarak “iki parçalı döküm” ve “üzerine döküm” tekniğinde üretilmiş kılıçlar da ele geçmiştir. Bu durum, Urartu kılıçlarının kesin olarak tek bir döneme mal edilemeyeceğini ve eşzamanlı kullanımların söz konusu olduğuna işaret eder. Ancak mezarların uzun süre kullanılmış olması bu görüşümüze tam bir destek sağlamaz. HANÇERLER:

Urartu hançerlerinin tarihlendirilmesi, eldeki malzemenin az sayıda olması nedeniyle çok kolay gibi görünmemektedir. Tip 4.2.I olarak değerlendirdiğimiz, Kat. No.: 70’te kayıtlı hilal tepelikli monoblok hançer (Çiz. No.: 69), Erken Demir Çağ’a tarihlendirilen Van Karagündüz48 (Res. No.:121) ve Yoncatepe (Res. No.: 122)49 nekropollerinde ele geçen örnekleri ve Van Müzesinden etüdlük bir hançeri (Res. No.: 123) hatırlatan yapısıyla Urartu’nun erken dönemlerine ait olabileceğini akla getirmektedir. Ancak, bu tip örnekler II. Rusa (y. M. Ö: 685-645) döneminde inşa edilmiş Karmir-Blur’da (Tişebaini) da ortaya çıkarılmıştır. Karmir-Blur’daki hançerlerin, aynı yerde ele geçirilen I. Argişti ve II. Sarduri’ye ait eserlerde olduğu gibi Arinberd’ten (Erebuni) nakledilmiş olmaları mümkündür. Ancak II. Rusa döneminde üretilmiş, eski bir tipi devam ettiren eser olarak da değerlendirilebilir. Nitekim katalogumuzdaki hançerin çok yakın bir benzerinin Musi-yeri’nin geç evresinde50 ele geçmiş olması, bu tipin geç dönemlere kadar devam ettiğine işaret etmektedir.

Yine Karmir-Blur’da bulunmuş diğer hilal tepelikli hançerimiz (Kat. No.: 73, Çiz. No.: 72) kavisli-kambur formlu namlusuyla, daha çok bıçaklarda kullanılan namlu formunu tekrarlamaktadır. Ancak, tepeliği ve sapın çevresini dolanan levha şeklindeki bir elemanla donanımlı kabza nedeniyle bıçaklardan ayrılmaktadır. Urartu’nun hemen tüm dönemlerinde yaygın kullanılmış namlu yapısı nedeniyle kesin bir tarihleme yapmak mümkün görünmemektedir. Bir önceki hançer için söylenenler bunun için de geçerlidir.

4.2.II tipine ait hançer ise (Kat. No.: 74, Res. No.: 72, Çiz. No.: 73) flanşlı

kabza yapısı ve tek ağızlı namlusuyla dikkat çekmektedir. Bu tür kabza yapısı hilal tepeliklilerde olduğu gibi daha çok Erken Demir Çağ’a ve Urartu’nun erken dönemlerine işaret etmektedir. Ancak ele geçirilmiş olduğu Van/Altıntepe 9 nolu mezarda ortaya çıkarılan eserler arasında bir adet fibula (Kazı Env. No.: TAN. KM. 9.3) 51 da bulunmaktadır. Bu durum söz konusu hançer tipinin daha geç dönemlere değin kullanılmış olduğunu gösterebilir. Ancak Van/Altıntepe mezarlarının uzun süre kullanılmış olması nedeniyle farklı dönemlerde mezara konmuş olabilme ihtimalini de hatırda tutmak gerekir (Tablo 3).

48 Bkz.: Sevin-Kavaklı, a.g.e., 34, Res. 22. 49 Belli-Konyar, a.g.e.,. 75, Çiz. 55, Res. 39. 50 Pleiner, a.g.m.,, Çiz. 3/6. 51 V. Sevin, A. özfırat, E. Kavaklı, “1997-1998 Van/Altıntepe Urartu Nekropolü Kazıları”, 21.Kkazı Sonuçları Toplantısı 1., 2000, Çiz. 7.

179

BIÇAKLAR: Urartu bıçakları incelendiğinde, teknolojik yönden herhangi bir gelişimin

varlığı açıkça görülememektedir. Tipoloji yönünden de durum aynıdır. Bu nedenle bunların tarihlendirilmesi konusunda kesin bulgulardan yoksunuz. Öyle ki Urartu’nun erken dönemlerinde kurulmuş kaleler ile son dönemlerinde kurulmuş merkezlerde aynı tip bıçağı bulmak mümkün olabilmektedir. Söz gelimi Minua döneminde kurulduğu bilinen ve II. Argişti ve belki de II. Rusa zamanına kadar kullanılan Y. Anzaf Kalesi’nde ele geçen kambur sırtlı bıçağın (Kat. No.: 83) çok yakın benzeri, II. Rusa dönemine tarihlenen Bastam Kalesi’nde (Kat. No.: 84), Karmir-Blur’da (Kat. No.:86) ve Toprakkale’de (Kat. No.:90-92), ya da uzun süreli kullanıma sahne olmuş Van/Altıntepe mezarlarında (Kat. No.:87) da ele geçmektedir. Bu durum diğer tipler için de söz konusudur.

KINLAR: Urartu kınlarının tarihlendirilmesi konusunda durum bıçaklardan farklı

değildir. Bu grup eserlerde tipolojik farklılıklar sadece boyut ve şekilden kaynaklanmaktadır. Üretim tekniği hemen tümünde aynıdır. Örneğin kral Minua yazıtı taşıyan Kat. No.: 118’de kayıtlı kın pabucu ile diğerleri arasında belirgin hiçbir farklılık görülmemektedir. Bu nedenle Urartu kınlarının çok durağan olduğu ve başlangıçtan sonuna kadar pek fazla gelişim gösteremeden devam ettiği anlaşılmaktadır.

180

6. SONUÇ Doğu Anadolu başta olmak üzere, Kuzeybatı İran ve Transkafkasya’nın güney kesiminde M. Ö. 9.- 7. yüz yıllar arasında hüküm sürmüş olan Urartuların, bölgenin Demir Çağ devletleri arasındaki üstünlüğü yadsınamaz. Bu üstünlüğünü hiç şüphesiz oldukça dağlık bir yapıya sahip ülke coğrafyasını en doğru şekilde kullanabilmelerinin yanı sıra, güçlü ordularına ve çağının önde gelen madenci topluluğu olmalarına borçludurlar. Urartular ordularını, bir çağa adını veren demir madenini en iyi şekilde değerlendirebilmelerinin avantajıyla ürettikleri silahlarla donatmışlardır. Bu silahlar arasında kılıç ve hançerlerin konumu ise oldukça büyük önem arz etmektedir. Demirin çelikleştirildiğinde elde edilen keskinliğinin yanı sıra, tunç eklentilerle desteklenmiş kabza sistemi sayesinde çok üstün ve güçlü kılıç ve hançerler üreten Urartular, bu silahlarla donanımlı ordularıyla yaklaşık iki yüz yıl boyunca, dönemin süper gücü Assur Krallığı’yla boy ölçüşebilmiş ve Ön Asya devletleri arasında söz sahibi olabilmiştir. Urartuların ürettikleri kemer, bilezik ve hatta Biainili seramiği adıyla tanın çanak çömlek çeşidinde görülen “sanatın devlet eliyle şekillendirilmesi” ve “devlet atölyelerinde üretim” olgusu diğer silahlar yanında kılıç ve hançerlerde de açıkça izlenebilmektedir. Urartu Devleti’nin, İşpuini ve Minua’nın devlet sisteminde gerçekleştirdikleri köklü değişikliklerden sonra, çağdaş kültürlerin silahlarından ilk bakışta ayırt edilebilen, “Urartu tipi” denilebilecek; yarı küresel veya konik tepelik, kavrama çıkıntılı sap ve kelepçeli balçaktan oluşan kabzalarıyla dikkati çeken kılıç ve hançer tipi ortaya çıkmıştır. Bu, tapınak mimarisinde, seramikte ve kemer, kalkan, bilezik gibi sanat eserlerinde açıkça izlenebilen sanatın devlet eliyle şekillendirilmesinin bir başka yansımasıdır. Devletin batı sınırlarındaki Elazığ-Tunceli bölgesi (Alzi-Suppa eyaleti) ve kuzeyindeki Iğdır ve çevresinde ele geçen, klasik şablondan biraz farklı kılıç ve hançerler bazı eyalet atölyelerinin varlığını gösterse de bu genel durumu değiştirecek boyutta değildir. Yukarıda kısaca tanımlanan “Urartu tipi” kabzalara sahip kılıç ve hançerlerde tipolojik ve teknolojik değişim ve gelişimi adım adım takip edebilmek mümkündür. Daha çok kabza yapıları dikkate alınarak oluşturulan tipoloji, tarafımızdan 6 ana başlığa ayrılmıştır. “Kabzası flanşlı” yapıya sahip 1. tip kılıçlarda kabzalar, tunç veya gümüş çerçevelerle desteklenmiştir., “Kabzası çerçeveliler”de kısmen tunç levhalar kullanılmış kısmen de çerçeveler tek parça döküm tekniğinde işlenmiştir. “Kabzası makara formlular”, Urartu kılıçlarının en sağlam ve en görkemli tipini oluşturmaktadır. Bu tipin bir alt grubunda uygulanan “üzerine döküm” tekniği aynı zamanda, Urartu madenciliğin ulaştığı üstün düzeyi gösteren çok önemli birer belge niteliğindedir. “Kabzası döküm kaplamalılar”, “geniş namlulular” ve “kabzası flanşlı tek ağızlılar” diğer tipleri meydana getirir. Kılıç ve hançerlerde görülen bu tipolojik farklılıklar, hep daha kaliteli ve daha sağlam silahlar elde etme yolunda atılmış adımların sonucunda yaratılmış gibi görünmektedir. Hemen tüm tiplerde kullanım kolaylığı açısından kabza yüzeyleri kemik, fildişi ve çoğunlukla ahşap elemanlarla kaplanmıştır. Bu kaplamalar yarı küresel

181

formlu tunç başlıklı perçinlerle kabzaya sabitlenmiştir. Urartu kılıç ve hançerlerinde zaman zaman kullanılan gümüş, kemik ve fildişi malzeme ise onların görsel açıdan daha zenginleşmesine katkı sağlayan birer unsur olmuştur. Urartu olma ihtimali biraz şüpheli birkaç tek ağızlı örnek dışında, daima çift ağızlı kılıç namlularında form olarak bir standardizasyondan bahsedebilmek zordur. Ancak geniş yapılıların yanında özellikle “kabzası çerçeveli” tipin bir grubu ve “kabzası makara formlu” tiplerde genellikle ince-uzun yapılı, uca doğru iyice daralan, sivri uçlu bir namlu biçiminden söz edilebilir. Her durumda namlular, bazen yassı, ama daha çok keskin omurgalıdırlar.

Urartu kılıçlarını uzunlukları bakımından, toplam uzunluğu 70.0 cm.in üzerine çıkan “uzun kılıçlar” ve 40.0 cm. civarında boya sahip “kısa kılıçlar” olmak üzere iki kategoriye ayırmak mümkün gibi görünmektedir.

Bu güne kadar ele geçmiş olan birkaç betimli Urartu eseri üzerinde yer alan

kılıç tasvirlerinden anlaşıldığı kadarıyla kılıçlar, daima kın pabucu ve madeni kenarlıklarla desteklenmiş ahşap kaplama gövdeli bir kın içinde ve omuz askısıyla taşınmıştır. Bu yönüyle daha çok Geç Hitit ve Assur dünyasıyla ilişkili gibidirler. Kafkasya’yı da etkilemiş görünen bu türde kılıçlar yukarıda tanımlanan gelişkin kabza donanımlarıyla Urartu’ya özgü bir görünüm arz ederler.

Urartu kılıç ve hançerlerinde izlenebilen teknolojik ve tipolojik gelişim, genelde Urartu sanatındaki durağanlığın aksine, bu alanda müthiş bir dinamizm ve zenginliğin olduğunu ortaya koymaktadır. Bu, Urartu devlet düzeninde orduya verilen önemin bir sonucu olsa gerektir. Zira monarşik bir yapıya sahip Urartu devlet düzeni içinde ordu apayrı bir özel öneme sahiptir. Bu ordunun kullandığı silahlarda, yaklaşık iki yüz yıllık bir süreçte ortaya konan hızlı teknolojik gelişim de orduya verilen önemin bir yansımasıdır. Bu silahlar, öncüsü olmayan, tümüyle askeri bir devlet yapısının, bir başka değişle ordu-devletin üretip geliştirdiği yepyeni bir uygulamanın sonucudur ve herhangi bir kültürden etkilenme söz konusu değildir.

Klasik Urartu kılıçlarına krallığın siyasi sınırları dışında da rastlanmaktadır. Özellikle Transkafkasya’da, bu gün Gürcistan sınırları içinde kalan Samtavro, Nazargora ve Musi-yeri gibi nekropollerde, Urartu’nun son dönemlerine tarihlemeyi önerdiğimiz, “üzerine döküm” tekniğinde üretilmiş makara formlu kabzalara sahip çok sayıda kılıç ele geçmiştir. Bu durumu, antik çağda yaygın olan, krallar arası hediye alış verişi ve hatta düğün hediyesi gönderme geleneğinin bir sonucu olarak değerlendirmek mümkündür.

Urartu hançerleri tipolojik olarak fazla bir zenginlik göstermezler. Ancak yine de. “hilal tepelikliler” ve “flanşlı kabzalılar” olarak iki tip görülebilmektedir. Hilal tepelikliler; uca doğru daralan, sivri uçlu ya da tek ağızlı, kavisli olmak üzere iki değişik formda namluya sahiptirler. Bunlar daha çok Karagündüz ve Yoncatepe’de bulunan Erken Demir Çağ örneklerini devam ettirir gibi görünmektedir. Hançerlerin bir diğer tipinin kabzaları ise kılıçlardakine benzer şekilde flanşlıdır. Bu tipin de daha önce ifade edildiği gibi Erken Demir Çağ özelliklerini devam ettirdiği söylenebilir.

182

Urartu bıçakları konusunda ise kılıçlarda olduğu gibi klasik bir tipten söz etmek mümkün değildir. Düz saplı, kavisli-kambur formlu, asma halkalı ve çoğunlukla sap demirli örnekleri bulunan bıçaklarda daha çok, diğer çağdaş kültürlerde de sıkça görülen ve Anadolu geleneklerini devam ettiren tipler görülmektedir.

Urartu kılıç, hançer ve bıçaklarında, başta demir olmak üzere, kabzalarda tunç ve zaman zaman da gümüş kullanıldığı görülmektedir. Kılıç ve hançerlerin kabza ve kınlarında kullanılan tunç, döküm tekniğinde üretilmiştir. Yapılan analizlerden anlaşıldığı kadarıyla bakır % 83-88 oranında, kalay ise % 10-11 oranında kullanılmıştır. Bu iki ana maden dışında, tunç içinde demir, nikel, arsenik, antimuan, çinko, kurşun v.b. toplam 14 ayrı element yer almaktadır. Bir başka önemli sonuç ise silah üretiminde kullanılan tuncun geliş kaynağının çok yönlü olması, muhtemelen hurda metalin kullanılmış olmasıdır.

Urartu kılıç, hançer ve bıçaklarının demirden yapılan namluları ise dövme

tekniğinde üretilmiştir. Karbon katkılı olmaları, çeliğin kullanıldığını kanıtlamaktadır. Bir örnekte karbon oranı farklı malzemelerin birlikte dövüldüğü tespit edilmiştir. Bu durum Urartu’da “damast” tekniğinin bilindiğini göstermektedir. İzabe sonunda kazanılan demirin içinde kalan cüruf inkludlardan, kullanılan çeliğin renn fırınında üretildiği anlaşılmıştır.

Bu sonuçlarla, daha önce yapılan araştırmalardan da bilindiği gibi, Urartuların, malzeme seçimlerini bilinçli yaptıkları bir kez daha kanıtlanmaktadır. Üretilen nesnenin özelliğine göre uygun kalitede malzeme seçilmekte, hançer ve kılıç namlularında ve bıçak yapımında, üstün kaliteli (rafine) ve farklı karbon içerikli birden fazla çelik birlikte kullanılmaktadır. Bu da Urartuların üstün teknolojik seviyesinin kanıtıdır.

Bu üstün teknoloji ile üretilmiş “Urartu Tipi” kılıç formları Krallığı’n tarih sahnesinden çekilişi sonrasında tümüyle unutulmuş ve Post-Urartu Dönemi veya Geç Demir Çağ kültürleri üzerinde herhangi bir etkisi görülmemiştir.

183

7. KAYNAKLAR : ABRAMİSHVİLİ, MİCHAEL

: “Transcaucasian Rapiers and the Problem of their Origin”, Lux Orientis, Archäologie Zwischen Asien und Europa, Festschrift Für Harald Hauptmann zum 65. Geburtstag” (Yay. Haz.: R. M. Boehmer ve J. Maran), Rahden/Westf., 2001.

ABRAMİSHVİLİ, ROSTOM

: “Towards Dating The Remains of The Late Bronze Age And of the Period of Wide Adoption of Iron, Discovered at The Samtavro Brial Ground”, Problems of Caucasian Bronze-Iron Age Archeology, Tiflis, 2003., 12-26.

ALBENDA, PAULİNE

: The Palace of Sargon, King of Assyria, Paris, 1986.

ANLAĞAN, ÇETİN-ÖNDER BİLGİ:

: Protohistorik Çağ Silahları, İstanbul, 1989.

AVETİSYAN, PAVEL-RUBEN BADALYAN-ADAM SMITH

: “Preliminary Report on the 1998 Arhaeological Investigations of Project Aragats in the Tsakahovit Plain, Armenia”, Studi Micenei Ed Egeo-Anatolici, XLII/1, Roma, 2000, 19-59.

BADALYAN, RUBEN-ADAM SMITH-PAVEL AVETİSYAN

: “The Emergence of Sociopolitical Complexity in Sothern Caucasia: An Interim Report on the Research of Project Aragats”, Archaeology in the Borderlands, Investigations in Caucasie and Beyond, (Yay. Haz.: A. Simith-K. Rubinson), Los Angeles, 2003, 144-166.

BARNET, D. RICHARD

: “The Urartian Cemetery at Igdyr”, Anatolian Studies 13, 1963.,153-198.

BARNET, D. RICHARD-W. WATSON

: “Russian Excavations in Armenia”, Iraq XIV-2, 1952, 132-147.

BELLİ, OKTAY

: “Beschriftete Bronzegegenstände des Konigs Išpuini im Museum von Gaziantep”, Hittite and other Anatolian and Near Eastern Studies in Honour of Sedat Alp, Ankara, 1992, 45-60.

______________

: “1994 Yılı Aşağı ve Yukarı Anzaf Urartu Kaleleri Kazısı”, XVII. Kazı Sonuçları Toplantısı-I Ankara, 1996, 379-408.

184

BELLİ, OKTAY-ALPASLAN CEYLAN

: “2001 Yılı Aşağı ve Yukarı Anzaf Urartu Kaleleri Kazısı”, 24. Kazı Sonuçları Toplantısı-2, Ankara, 2003, 393-404.

BELLİ, OKTAY

: Anzaf Kaleleri ve Urartu Tanrıları, İstanbul, 1998.

BELLİ, OKTAY - ERKAN KONYAR

: Doğu Anadolu Bölgesi’nde Erken Demir Çağ Kale ve Nekropolleri- Early Iron Age Fortresses and Necropolises in East Anatolia, İstanbul, 2003.

BELLİ, OKTAY-ALİ DİNÇOL-BELKIS DİNÇOL

: “Royal Inscriptions of Bronze Artifacts From the Upper Anzaf Fortress at Van”, Anatolica XXX, 2004, 1-14.

BİLGİ, ÖNDER

: “Vehbi Koç Vakfı Sadberk Hanım Müzesi Tarafından Yeni Elde Edilen Metal Silahlar/Recently Acquired Metal Weapons by the Vehbi Koç Foundation Sadberk Hanım Museum”, Palmet IV, (Sadberk Hanım Müzesi Yıllığı), İstanbul, 2002.

______________ : “Pre-Classical Age/Klasik Çağ Öncesi”, Anatolia, Cradle of Castings-Anadolu, Dökümün Beşiği, İstanbul, 2004, 47-112.

.İLGİ, ÖNDER-HADİ ÖZBAL-ÜNSAL YALÇIN

: “Casting of Copper-Bronze, Bakır-Tunç Döküm Sanatı”, Anatolia, Cradle of Castings-Anadolu, Dökümün Beşiği, İstanbul, 2004, 1-45.

BISCIONE, RAFAELLE

: “Recent Urartian Discoveries in Armenia: The Colombarium of Erevan”, Studio Micenei ed Egeo-Anatolici 34, 115-135.

BRANIGAN, KEITH

: “Byblite Daggers in Cyprus and Crete”, American Journal of Archaelogy,70,2, 1966, 123-126.

ÇİLİNGİROĞLU, ALTAN

: “Van Gölü Havzasında Demir Çağlarının Başlangıcının Tarihi”, Anadolu Demir Çağları I, (Yay. Haz. A. Çilingiroğlu), İzmir, 1987, 108-115.

_________________ : Urartu Krallığı, Tarihi ve Sanatı, İzmir 1997. _________________

: “Migration in the Lake Van Basin. East Anatolia in the Late 2nd Millennium B.C. and the Foundation of a Kingdom”, Migration und Kulturtransfer, Atken des Internationalen kolloqiums 23.-26. November 1999-Berlin (Yay. Haz.: R. Eichmann-

185

Hermann Parzinger), Bonn, 2001, 371-381. DARGA, A. MUHİBBE

: Hitit Sanatı, İstanbul, 1992.

DİNÇOL, ALİ M.-BELKIS DİNÇOL

: “Die Urartaeische Inschrift aus Hanak (Kars)” Sedat Alp’a Armağan, Hittite and other Anatolian and Near Eastern Studies, (Yay. Haz.: H. Otten, E. Akurgal, H. Ertem, A. Süel), Ankara, 1992, 109-117.

DERİN ZAFER-ALTAN ÇİLİNGİROĞLU

: “ Armour and Weapons”, Ayanis I, Roma, 2001, 155-187.

DI NOCERA, GIAN MARIA - ALBERTO M. PALMIERI

: “Doğu Anadolu Madenciliği”, ArkeoAtlas 2, 2003, 36-39.

DIAKONOFF, IGOR M.

: “Sacrificies in the City of Teišebá (UKN 448)- Lights on the Social History of Urartu”, Archaeologische Mitteilungen aus Iran, 24, 1991, 13-102.

DYSON, H. ROBERT Jr.

: “Notes on Weapons and Chronology in Northern Iran Around 1000 B.C.”, Dark Ages and Nomads c. 1000 B.C. Studies in Iranian and Anatolien Archeology, İstanbul, 1967, 32-45.

______________

: “Problems of Protohistoric Iran as Seen From Hasanlu”, Journal of Near Eastern Studies XXIV, 1965, 193-217.

________________

: “Rediscovering Hasanlu”, Expedition, 31,1989, 3-11.

DYSON, H. ROBERT Jr.-OSCAR W. MUSCARELLA

: “Constructing the Chronology and Historical Implications of Hasanlu IV”, Iran XVII, 1989, 1-27.

ESAYAN, A. L.- N. BIAGOLOV- G. AMAYAKYAN- G. KANECYAN

:“Biaynese Graveyard in Erevan”, Arkheologičeskie Pamyatniki Armenii, Urartskie Pamjatniki 15, Erevan 1991, 34-40.

EXPEDITION

: Expedition 31, The Universty Museum Magazine Archaeology and Anthropology University of Pennsylvania, 1989.

GAMBASHCHIDZE, IRINE-ANDREAS HAUPTMANN-RAINER SLOTTA-ÜNSAL YALÇIN

: Georgien Schätze Aus Land Des Goldenen Vlies, Bochum, 2001.

186

HAERINCK, ERNIE

: “The Iron Age in Guilan-Proposal for a Chronology”, Bronze Working Centers of Western Asia, c. 1000-539 B.C., (Yay. Haz. J. Curtis), London, 1988., 63-78., Lev.:57-72.

HAUPTMANN, HARALD

: “Norşuntepe Kazıları, 1973”, Keban Projesi 1973 Çalışmaları/Keban Project 1973 Activities, Ankara 1979, 43-60.

HODDER, IAN

: “Renewed Work at Çatalhöyük”, Neolithic in Turkey The Cradle of Civilization, (Yay. Haz.: M. Özdoğan- N. Başgelen) İstanbul, 1999, 157-164.

IŞIK, CENGİZ

: “Habibuşağı Nekropolü”, Belleten LI, 200, Ankara, 1987.,549-564.

KLEISS, WOLFRAM

: “Die Kleinfunde”, Bastam-I, Ausgrabungen in den Urartäischen Anlagen 1972-1975, (Yay. Haz.: Wolfram Kleiss), Berlin, 1979, 151-182.

_____________

: “Die Kleinfunde”, Bastam II, Ausgrabungen in den Uraträischen Anlagen 1977-1978, (Yay. Haz., Wolfram Kleiss), Berlin, 1988, 155-164.

KOSSACK, GEORG

: “Tli Grab 85 Bemerkungen zum Beginn des Skythezeitlichen Formenkreises im Kaukasus”, Beiträge zur Allgemeinen und Vergleichenden Archäologie, 5, München, 1983.

KÖNIG, FRIEDRICH WILHELM

: Handbuch der Chaldischen Inschriften I, Graz, 1955.

_______________

: Handbuch der Chaldischen Inschriften II, Graz, 1957.

KUFTIN, B. A.

: Archaeological Excavations in Trialeti I, An Attempt to Periodize Archaeological Materials, Tiflis, 1941.

LASSEN, HANE-VAGN FABRIATUS BUCHWALD

: “A Bronze Sword from Luristan with a Proto-Arabic Inscription”, Anatolian Iron Age The Proceedings of the Second Anatolian Iron Ages Colloqium held at İzmir, 4-8 May 1987, (Yay. Haz. A. Çilingiroğlu-D. H. French), Oxford, 1991,39-65.

LORDKIPANIDSE, OTAR

: Archäologie in Georgien. Von der Altsteinzeit zum Mittelalter, Heidelberg, 1991

187

MADHLOOM, TARIK A.

: The Chronology of Neo-Assyrian Art, Londra, 1970.

MALLOWAN, M. E. L.

: “The Excavations at Tall Chagar Bazar and An Archeological Survey of the Habur Region Second Campaign, 1936”, Iraq IV-2, 1937, 91-101.

___________

: Nimrud and its Remains, 2, London, 1966

MALLOWAN, MAX- L. G. DAVIES

: Ivories in Assyrian Style, London, 1970.

MARTIROSYAN, ARUTJUN A.

: Armeny v Epokhv Bronzy Rannego Zheleza, Erevan, 1964.

________________

A. A. Martirosyan, Urartskie Pamjatniki I, Argištichinili, Erevan, 1974.

MAXWELL HYSLOP, RACHEL

: “Daggers and Swords in Western Asia. A Study from Prehistoric Times to 600 B.C.”, Iraq VIII, 1946, 1-65.

MAXWELL HYSLOP, RACHEL-W. M. HODGES

: “Three Iron Swords From Luristan”, Iraq 28, 1966, 164-178.

MCCLELAN, J.

: The Iron Objects from Gordion, A Typological and Functional Analysis, Michigan, 1975

MEDVEDSKAYA, INNA N.

: Iran: Iron Age I, (B.A.R. International Series 126, (Çev.: Pavlovich), Oxford, 1982.

MELLAART, JAMES

: Çatalhöyük. Anadolu’da Bir Neolitik Kent, (Çev.: Gökçe Bige Yazıcıoğlu), İstanbul, 2003.

MERHAV, RIVKA

: “Utilitarianan and Votive Armor-Shields”, Urartu, A Metalworking Center in the First Millennium B.C.E., (Yay. Haz.: R. Merhav), Jerusalem, 1991, 134-139.

MNATSAKANIAN, A. O.

: Bronze Age Kulture on Lake Sevan Coast Armenia, Moskova, 1960.

MOOREY, P. R.

: Cemeteries of First Millennium B.C. at Deve Hüyük, Near Carchemish, salvaged by T. E. Lavrance and C. L. Wooley in 1913, Oxford, 1980.

MUSCARELLA, OSCAR W.

: Bronze and Iron. Ancient Near Eastern Artifacts in

188

The Metropolitan Museum of Art, New York, 1988. _______________

: “Warfare at Hasanlu in the Late 9th Century B.C.”, Expedition, 31,1989, 24-36.

_______________

: “North-Western Iran: Bronze Age to Iron Age”, Anadolu Demir Çağları 3, (Yay. Haz.: A. Çilingiroğlu-D. H. French), Ankara, 1994, 139-155.

MÜLLER-KARPE, ANDREAS

: “Anatolische Bronzeschwerter und Südosteuropa”, Festschrift für Otto-Herman Frey zum 65. Geburstag, Hitzeroth, 1994, 431-44.

VON DER OSTEN, H. H.

: “The Alishar Hüyük Seasons of 1930-1932 II”, Oriental Institute Publications XXIX, Chicago, 1937,

ORTHMANN, WINFRIED

: Untersuchungen zur Spathethitischen Kunst, Bonn, 1971.

ÖĞÜN, BAKİ :“Die Urartäischen Bestattungensbräuche”, Studien Zur Religion und Kultur Kleinasiens, Leiden, 1978, 639–648.

ÖZET, M. AYKUT

: “Anadolu Medeniyetleri Müzesinden Bir Grup Hançer ve Mızrak Ucu”, Anadolu Medeniyetleri Müzesi 1987 Yıllığı, Ankara, 1989.

ÖZGÜÇ, TAHSİN

: “Kültepe’de 1953 Yılında Yapılan Kazılar”, Anatolian Studies XVIII, 69, 1954, 357-372.

PALMIERİ, ALBA

: “Excavations at Arslantepe (Malatya)”, Anatolian Studies XXXI, 1981, 101-119.

PAYNE MARGARET R.-VELİ SEVİN

: “A New Urartian Inscription from Elazığ/Bahçecik, Eastern Turkey”, Studi Micenei ed Egeo-Anatolici, XLIII/1, 2001, 111-119.

PICHELAURI, KONSTANTIN

: Waffen der Bronzezeit Aus Ost-Georgian, Espelkamp, 1997.

PIOTROVSKI, BORISS B.

: Karmir-Blur I, Erevan, 1950.

_____________

: Karmir-Blur-III, Archeologičeskie Raskopki v Armenii, No.5, Erevan, 1955.

_____________

: The Ancient Civilization of Urartu, (Çev.: James Hogarth), Geneva, 1969.

189

_____________

: Karmir-Blur, Leningrad, 1970.

PIZCHELAURİ, KONSTANTINnstantin

: Jungbronzezeitliche bis Ältereisenzeitliche Heiligtümer in Ost-Georgien, München, 1984.

PLEINER, RADOMIR

: “The Beginnings of the Iron Age in Ancient Persia”, Annals of The Náprstek Museum 6, Praq, 1967, 9-72.

PLEINER, RADOMIR-JUDITH K. BJORKMAN

: “The Assyrian Iron Age. The History of Iron in the Assyrian Civilization”, Proceedings of the American Philosophical Society, 118, N0:3, 1974, 283-313.

RAMISHVILI, A.

: “The Interrelationship of Colchian and Shide (iner) Kartli Cultures According to the Archaeological Materials from the Necropolis of Natsargora”, Caucasus, Essays on the Archaeology of the Neolitic-Bronze Age, (Dedicated to the 80th Birthday of Prof. Otar Japaridze), Tiflis, 2001, 159-162.

SAGONA, ANTONİO

: “Sos Höyük and the Erzurum Region in Late Prehistory: A Provisional Chronology for Northeast Anatolia”, Chrolonogies des Pays du Caucase et de L’Euphrate aux IVe-IIIe Millenaires, Anatolica XI, Paris, 2000, 229-373.

SAGONA, ANTONİO –CLAUDIA SAGONA

: “The Upper Levels at Sos Höyük, Erzurum: A Reinterpretation of the 1987 Campaign”, Anatolia Antiqua (Eski Anadolu) XI, 2003, 101-109

SCHAEFFER, CLAUDE F. A.

: Stratigraphie Comparée et Chronologie de l’Asie Ocidentale, (III et II Millénaires ), London, 1948.

SALVINI, MIRJO

: “Royal Inscriptions on Bronze Artifacts”, Ayanis I, Roma, 2001, 271-278.

SCHMIDT, KLAUS

: Norşuntepe, Kleisfunde II, Mainz, 2002.

SEIDL, URSULA

: Bronzekunst Urartus, Mainz, 2004

SEVİN, VELİ

: “Malatya-Elazığ-Bingöl İlleri Yüzey Araştırması, 1985”, IV. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 1986, 279-300.

____________

: “Urartu oda-Mezar Mimarisinin Kökeni Üzerine

190

Bazı Gözlemler”, Anadolu Demir Çağları-Anatolian Iron Ages, 24-27 Nisan 1984 tarihleri arasında İzmir’de yapılan “I. Anadolu Demir Çağları Sempozyumu” bildirileri, İzmir, 1987, 35-55.

_____________

: Eski Anadolu ve Trakya. Başlangıcından Pers Egemenliğine Kadar, İstanbul, 2003.

_____________

: Anadolu Arkeolojisi, (3. baskı), İstanbul, 2003.

_____________

: “Pastoral Tribes and Early Settlements of the Van Region, Eastern Anatolia”, A Viev from The Highland Archaeological Studies in Honour of Charles Burney, (Yay. Haz.-Ed.: A. Sagona), Peeters, 2004, 179-203.

_____________

: “Son Tunç/Erken Demir Çağı Van Bölgesi Kronolojisi, Kökeni Aranan Bir Devlet: Urartu”, Belleten LXVIII, 252, 2005, 355-386.

SEVİN, VELİ - ERSİN KAVAKLI

: Bir Erken Demir Çağ Nekropolü Van-Karagündüz, an Early Iron Age Cemetery, İstanbul, 1996.

SEVİN, VELİ - AYNUR ÖZFIRAT

: “Hakkâri Stelleri: Doğu Anadolu’da Savaşçı Çobanlar İlk Not”, Belleten LXV, 243, 2002, 501-518.

SEVİN, VELİ - AYNUR ÖZFIRAT-ERSİN KAVAKLI

: “1997-1998 Van/Altıntepe Urartu Nekropolü Kazıları”, 21. Kazı Sonuçları Toplantısı-1, Ankara, 2000, 421-434.

______________

: “Van-Karagündüz Höyüğü Kazıları (1997 Yılı Çalışmaları), Belleten LXIII, 238, 2000, 847-867.

_______________

: “1997-1999 Hakkâri Kazıları”, 22. Kazı Sonuçları Toplantısı, I., 2001, 355-368.

SMITH, ADAM T.-TIFFANY T. THOMPSON

: “Urartu and the Southern Caucasian Political Tradition”, A View from the Highland Archaeological Studies in Honour of Charles Burney (Yay. Haz. A. Sagona), Peeters, 2004. 557-580.

STRONACH, DAVID B.

: “The Development and Diffusion of Metal Types in Early Bronze Age Anatolia”, Anatolian Studies, VII, 1957, 89-125.

SUMMERS, G. D.

: “Metalwork in Gaziantep Museum Said Be a

191

Hoard From The Region of Sakçagözü”, Anatolian Studies XLI, 1991, 173-195.

TARHAN, M. TANER-VELİ SEVİN

: “Van Kalesi ve Eski Van Şehri Kazıları-1989”, XII. Kazı Sonuçları Toplantısı-II, Ankara, 1990, 429-456.

TSERETELI, GEORG W.

: Urartskie Pamjatniki Museja Grusii, Tiflis, 1939.

TSETKHALEDZE, GOCHA R.

: “The Culture of Ancient Georgia in the First Millenium BC and Greater Anatolia: Diffusion or Migration ?”, Archaeology in the Borderlands, Investigations in Caucasia and Beyond, (Yay. Haz.: A.T.Simith, K. Rubinson), Los Angeles, 2003. 229-245.

TUĞRUL, A. BERİL - SAİT BAŞARAN

: “Altıntepe (Van) Buluntusu Eserin Radyografi Teknikleri İle Değerlendirilmesi”, 17. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, Ankara, 2001, 21-28.

VANDEN-BERGHE, L.

: Het Archeologisch Onderzcek Naar de Bronscaltuur van Luristan. Opgravingen in Pusht-i Kuh I Kalwali en War Kabud 1965 en 1966, Brussel, 1968.

WARTKE, RALF -BERNHARD

: Toprakkale. Untersuchungen zu den Metallobjektin im Vorderasiatischen Museum zu Berlin, Berlin, 1990.

_____________

: “Production of Iron Artifacts”, Urartu. A Metalworking Center in the First millennium B.C.E., (Yay. Haz.: Rivka Merhav), Jerusalem 1991, 321-331.

______

: Uratu das Reich am Ararat, Mainz, 1993.

YALÇIN, ÜNSAL : “Zur Technologie der frühen Eisenverhüttung”, Arbeits- und Forschungsberichte zur Sächsischen Denkmalpflege, Bd. 42, 2000, 307-316.

_______________

: “Anadolu Madenciliği”, ArkeoAtlas 2, 2003, 72-79.

______________

: Iron Technology in Antiquity”, Anatolia, Cradle of Castings-Anadolu, Dökümün Beşiği, İstanbul, 2004, 221-224.

192

YILDIRIM, RECEP : “Elazığ Müzesinde Bulunan Birkaç Urartu Kılıcı”, Fırat Üniversitesi Dergisi (Sosyal Bilimler), 3, 1989, 279-288.

_______________

: “Urartian Belt Fragments from Burmageçit, Now on Display in Elazığ Museum”, Anatolian Iron Ages-II, (Yay. Haz.: A. Çilingiroğlu-D. H. French), Oxford, 1991, 131-148.

193

8. ÖZET

M. Ö. 8.-7. yüzyıllarda Urartu, Yakın Doğu’nun en güçlü

imparatorluklarından ve en yaratıcı toplumlarından biriydi. Mimari, su mühendisliği

ve metalürji gibi konularda oldukça ileri düzeye ulaşmışlardı ve aynı zamanda kılıç,

hançer, mızrak ve ok gibi güçlü silahlarla donatılmış bir orduya sahiplerdi.

Bu doktora çalışmasında hem Van, Erzurum, Elazığ, Malatya ve İstanbul

müzelerinde ve hem de Altıntepe, Kalecik ve Karagündüz kazılarında ele geçenler,

ayrıca bazı yayınlardan derlenen Urartu kılıç, hançer ve bıçakları incelenerek bir

katalog oluşturulmuştur. Tüm Urartu materyali üzerindeki çalışmalardan sonra

katalog 69 kılıç, 6 hançer, 36 bıçak ve 20 kın olmak üzere toplam 131 eserden

meydana getirilmiştir.

Tipolojik analiz Urartu uygarlığında beş farklı kılıç tipi olduğuna işaret eder.

Bunlar şöyle sıralanabilir: kabzası flanşlı kılıçlar; kabzası döküm kaplamalı kılıçlar;

makara kabzalı kılıçlar ve geniş namlulu kılıçlar. Hançerler hilal tepelikliler ve

kabzası flanşlılar gibi iki farklı tipe ayrılmaktadır. Bıçaklar ise genel olarak eski

Yakın Doğu’da sıkça kullanılan tiplerden oluşmaktadır.

Eserlerin metalürjik incelemelerinde kabzalarda kullanılan tunç ile

namlularda kullanılan demir madenlerinin yapısı incelenmiş, metal yapısında var

olan diğer elementlerin tespitine yönelik analizler gerçekleştirilmiştir.

Yapılan tüm inceleme ve değerlendirmeler sonucunda; özellikle kılıç ve

hançer gibi Urartu saldırı silahlarının sivri tepelikli, kavrama çıkıntılı ve balçaklı

kabza yapılarıyla, çağdaş kültürlerden çok farklı olduğu ve üretim tekniklerine göre

sadece Urartu’ya özgü olduğu kabul edilebilir. Bu çalışma, tunç kabza ve demir

namlulu bu kompozid kılıç ve hançerlerin teknolojik açıdan önemli gelişmeleri

barındırdıkları, demirin çoğu zaman çelikleştirilerek kullanıldığı ve üretimin renn

fırınlarında gerçekleştirildiğini de ortaya çıkarmıştır.

194

9. SUMMARY

Urartu was one of the most powerful empires and technologically innovative

societies in the Near East durin eighth and seventh centuries B. C. They were highly

skilled in the fields of architecture, irrigation Works and metallurgy, and also have a

strong army equipped with fierce weapons such as sword, rdagger, spear and arrow.

In this present dissertation thesis a typological catalogue has been

accomplished with the aid of the extant materials o the urartian swords, daggers and

knives of both housed in the archaelogical museums of Van, Erzurum, Elazığ,

Malatya and of unearhed from the excavations of Altıntepe, Kalecik and

Karagündüz, including some publeshed specimens. After the analysis of the bulk of

the Urartian material the catalogue has appeared to have 69 swords, 6 daggers, 36

knives and 20 scabbards.

The typological analysis suggest that five different sword types were present

in the Urartian realm. These are as fallows: flanged hilted swords; framed hilted

swords; bobin hilted swords; plated hilted swords (hilt made by cast-on process) and

broad bladed swords. The daggers can be classified into two distinct types: dagers

with splayed pomel and flanged hilted daggers. As to knives, they are usually smilar

to the types widely prevalent in the ancient Near East.

As a requirement of the metallurgical analysis the structures of the bronze

used in the production of the hilts and the iron used in the manifacture of the blades

were analysed and some other analysis were also undertaken to discover the other

elements of the above stated bronzes.

As a result of carefully undertaken studies and analysis it can be claimed that

the Urartian swords and daggers technologically are different from the contemporary

civilisations of that time. This kind of swords can be accepted solely Urartian

creation according to their technique. The study has also revealed that the swords and

daggers composed of bronze hilts and iron blades form an important technological

developments of that time. Last but not least, the study has explored that the iron was

transformed into the steel and production of the weapons took place in the renn

bakery by the Urartians.

195

10 ÇİZİM LİSTESİ Çizim 1a: Urartu kılıcının kabza ve namlu yapısı çizimi.

1b: Urartu kılıç kını örneğinin çizimi.

Çizim 2: Urartu kılıç kabzasının bölümleri.

Çizim 3: Kat. No.: 1’de kayıtlı kılıcın cepheden çizimi.

Çizim 4: Kat. No.: 2’de kayıtlı kılıcın cepheden çizimi (Kossack).

Çizim 5: Kat. No.: 4’te kayıtlı kılıcın cepheden çizimi.

Çizim 6: Kat. No.: 5’te kayıtlı kılıcın cepheden çizimi.

Çizim 7: Kat. No.: 6’da kayıtlı kılıcın cepheden çizimi.

Çizim 8: Kat. No.: 7’de kayıtlı kılıcın cepheden çizimi (‘den).

Çizim 9: Kat. No.: 8’de kayıtlı kılıcın cepheden çizimi ( Işık).

Çizim 10: Kat. No.: 10’da kayıtlı kılıç namlusunun cepheden çizimi.

Çizim 11: Kat. No.: 11’de kayıtlı kılıç namlusunun cepheden çizimi (Wartke

1990).

Çizim 12: Kat. No.: 12’de kayıtlı kılıcın cepheden çizimi.

Çizim 13: Kat. No.: 13’te kayıtlı kılıcın cepheden çizimi (Işık’tan).

Çizim 14: Kat. No.: 14’te kayıtlı kılıcın cepheden çizimi.

Çizim 15: Kat. No.: 15’te kayıtlı kılıcın cepheden çizimi.

Çizim 16: Kat. No.: 16’da kayıtlı kılıcın cepheden çizimi.

Çizim 17: Kat. No.: 17’de kayıtlı kılıcın cepheden çizimi.

Çizim 18: Kat. No.: 18’de kayıtlı kılıç namlusunun cepheden ve yandan çizimi.

Çizim 19: Kat. No.: 19’da kayıtlı kılıç namlusunun cepheden çizimi.

Çizim 20: Kat. No.: 20’de kayıtlı kılıç namlusunun cepheden çizimi.

Çizim 21: Kat. No.: 21’de kayıtlı kılıcın cepheden çizimi.

Çizim 22: Kat. No.: 22’de kayıtlı kılıcın cepheden ve yandan çizimi.

Çizim 23: Kat. No.: 23’te kayıtlı kılıcın cepheden çizimi.

Çizim 24: Kat. No.: 24’te kayıtlı kılıç kabzasının cepheden çizimi.

Çizim 25: Kat. No.: 25’te kayıtlı kılıç kabzasının cepheden çizimi.

Çizim 26: Kat. No.: 26’de kayıtlı kılıcın cepheden ve yandan çizimi.

Çizim 27: Kat. No.: 27’de kayıtlı kılıcın cepheden çizimi.

Çizim 28: Kat. No.: 28’de kayıtlı kılıcın cepheden çizimi.

196

Çizim 29: Kat. No.: 29’da kayıtlı kılıcın cepheden çizimi.

Çizim 30: Kat. No.: 30’da kayıtlı kılıcın cepheden çizimi (Kossack).

Çizim 31: Kat. No.: 31’de kayıtlı kılıcın cepheden çizimi (Picchelauri).

Çizim 32: Kat. No.: 32’de kayıtlı kılıcın cepheden ve yandan çizimi.

Çizim 33: Kat. No.: 33’de kayıtlı kılıcın cepheden çizimi.

Çizim 34: Kat. No.: 34’te kayıtlı kılıç namlusunun cepheden çizimi.

Çizim 35: Kat. No.: 35’te kayıtlı kılıç namlusunun cepheden çizimi.

Çizim 36: Kat. No.: 36’da kayıtlı kılıcın cepheden çizimi.

Çizim 37: Kat. No.: 37’de kayıtlı kılıcın cepheden çizimi.

Çizim 38: Kat. No.: 38’de kayıtlı kılıcın cepheden ve yandan çizimi.

Çizim 39: Kat. No.: 39’da kayıtlı kılıç kabzasının ve yandan cepheden çizimi.

Çizim 40: Kat. No.: 40’ta kayıtlı kılıcın cepheden çizimi.

Çizim 41: Kat. No.: 41’de kayıtlı kılıcın cepheden çizimi.

Çizim 42: Kat. No.: 42’de kayıtlı kılıcın cepheden ve yandan çizimi.

Çizim 43: Kat. No.: 43’te kayıtlı kılıcın cepheden ve yandan çizimi.

Çizim 44: Kat. No.: 44’te kayıtlı kılıcın cepheden çizimi.

Çizim 45: Kat. No.: 45’de kayıtlı kılıcın cepheden çizimi (Kossack).

Çizim 46: Kat. No.: 46’da kayıtlı kılıcın cepheden çizimi.(Kossack).

Çizim 47: Kat. No.: 49’da kayıtlı kılıcın cepheden çizimi . (Picchelauri)

Çizim 48: Kat. No.: 50’de kayıtlı kılıcın cepheden çizimi (Picchelauri).

Çizim 49: Kat. No.: 51’de kayıtlı kılıcın cepheden çizimi (Picchelauri).

Çizim 50: Kat. No.: 52’de kayıtlı kılıcın cepheden çizimi.

Çizim 51: Kat. No.: 53’te kayıtlı kılıcın cepheden çizimi.

Çizim 52: Kat. No.: 54’te kayıtlı kılıcın cepheden çizimi (Ramishvili).

Çizim 53: Kat. No.: 55’te kayıtlı kılıcın cepheden çizimi (Kossack).

Çizim 54: Kat. No.: 56’da kayıtlı kılıç namlusunun cepheden çizimi.

Çizim 55: Kat. No.: 57’de kayıtlı kılıç namlusunun cepheden çizimi (Biscione).

Çizim 56: Kat. No.: 58’de kayıtlı kılıcın cepheden ve yandan çizimi.

Çizim 57: Kat. No.: 59’da kayıtlı kılıcın cepheden çizimi.

Çizim 58: Kat. No.: 60’da kayıtlı kılıcın cepheden ve yandan çizimi.

Çizim 59: Kat. No.: 61’de kayıtlı kınlı kılıcın cepheden çizimi.

Çizim 60: Kat. No.: 61’de kayıtlı kılıç namlusunun cepheden çizimi.

197

Çizim 61: Kat. No.: 62de kayıtlı kılıcın cepheden çizimi (Lordkipanidse)

Çizim 62: Kat. No.: 63’te kayıtlı kılıcın cepheden çizimi (Lordkipanidse).

Çizim 63: Kat. No.: 64’te kayıtlı kınlı kılıç namlusunun cepheden çizimi.

Çizim 64: Kat. No.: 65’te kayıtlı kılıç namlusunun cepheden çizimi.

Çizim 65: Kat. No.: 66’ae kayıtlı kılıç namlusunun cepheden çizimi.

Çizim 66: Kat. No.: 67’de kayıtlı kılıç namlusunun cepheden çizimi.

Çizim 67: Kat. No.: 68’de kayıtlı kılıcın cepheden çizimi.

Çizim 68: Kat. No.: 69’da kayıtlı kılıcın cepheden çizimi.

Çizim 69: Kat. No.: 70’te kayıtlı hançerin cepheden çizim (Barnett-Watson).

Çizim 70: Kat. No.: 71’de kayıtlı hançer namlusunun cepheden çizimi.

Çizim 71: Kat. No.:72’de kayıtlı hançer namlusunun cepheden çizimi.

Çizim 72: Kat. No.:73’te kayıtlı hançerin cepheden çizimi (Barnett-Watson)

Çizim 73: Kat. No.:74’te kayıtlı hançerin cepheden çizimi

Çizim 74: Kat. No.:75’te kayıtlı hançer namlusunun cepheden çizimi

Çizim 75: Kat. No.: 76’da kayıtlı bıçağın cepheden çizimi.

Çizim 76: Kat. No.: 77’de kayıtlı bıçağın cepheden çizimi.

Çizim 77: Kat. No.: 78’de kayıtlı bıçağın cepheden çizimi (Warke 1990).

Çizim 78: Kat. No.: 79’da kayıtlı bıçağın cepheden çizimi.

Çizim 79: Kat. No.: 80’de kayıtlı bıçağın cepheden çizimi.

Çizim 80: Kat. No.: 81’de kayıtlı bıçağın cepheden çizimi.

Çizim 81: Kat. No82’de kayıtlı bıçak sapının cepheden çizimi.

Çizim 82: Kat. No.: 83’te kayıtlı bıçağın cepheden çizimi.

Çizim 83: Kat. No.: 84’te kayıtlı bıçağın cepheden çizimi (Kleiss 1988).

Çizim 84: Kat. No.: 85’te kayıtlı bıçağın cepheden çizimi.

Çizim 85: Kat. No.: 86’da kayıtlı bıçağın cepheden çizimi (Barnett-Watsor).

Çizim 86: Kat. No.: 87’de kayıtlı bıçak sapının cepheden çizimi.

Çizim 87: Kat. No.: 88’de kayıtlı bıçak sapının cepheden çizimi.

Çizim 88: Kat. No.: 89’da kayıtlı bıçağın cepheden çizimi.

Çizim 89: Kat. No.: 90’da kayıtlı bıçağın cepheden çizimi.

Çizim 90: Kat. No.: 91’de kayıtlı bıçağın cepheden çizimi (Wartke 1990).

Çizim 91: Kat. No.: 92’de kayıtlı bıçağın cepheden çizimi (Warke 1990).

Çizim 92: Kat. No.: 93’de kayıtlı bıçağın cepheden çizimi.

198

Çizim 93: Kat. No.: 94’te kayıtlı bıçağın cepheden çizimi (Biscione).

Çizim 94: Kat. No.: 95’te kayıtlı bıçağın cepheden çizimi (Barnett).

Çizim 95: Kat. No.: 96’da kayıtlı bıçağın cepheden çizimi(Barnett) .

Çizim 96: Kat. No.: 97’de kayıtlı bıçağın cepheden çizimi (Barnett).

Çizim 97: Kat. No.: 98’de kayıtlı bıçağın cepheden çizimi.

Çizim 98: Kat. No.: 99’da kayıtlı bıçağın cepheden çizimi (Warke 1990).

Çizim 99: Kat. No.: 100’de kayıtlı bıçağın cepheden çizimi (Warke 1990).

Çizim 100: Kat. No.: 101’de kayıtlı bıçağın cepheden çizimi.

Çizim 101: Kat. No.: 102’de kayıtlı bıçağın cepheden çizimi.

Çizim 102: Kat. No.: 103’te kayıtlı bıçağın cepheden çizimi.

Çizim 103: Kat. No.: 104’te kayıtlı bıçağın cepheden çizimi (Warke 1990).

Çizim 104: Kat. No.: 105’te kayıtlı bıçağın cepheden çizimi.

Çizim 105: Kat. No.: 106’da kayıtlı bıçağın cepheden çizimi.

Çizim 106: Kat. No.: 107’de kayıtlı bıçağın cepheden çizimi.

Çizim 107: Kat. No.: 108’de kayıtlı bıçak namlusunun cepheden çizimi.

Çizim 108: Kat. No.: 109’da kayıtlı bıçak namlusunun cepheden çizimi.

Çizim 109: Kat. No.: 110’da kayıtlı bıçak namlusunun cepheden çizimi.

Çizim 110: Kat. No.: 111’de kayıtlı bıçak namlusunun cepheden çizimi.

Çizim 111: Kat. No.: 112’de kayıtlı kının cepheden çizimi.

Çizim 112:Kat. No.:113’te kayıtlı kının cepheden çizimi (Gambaschidze ve

bşk.)

Çizim 113: Kat. No.: 114’te kayıtlı kının cepheden çizimi (Lordkipanidse).

Çizim 114: Kat. No.: 115’te kayıtlı kın pabucunun cepheden çizimi.

Çizim 115: Kat. No.: 116’da kayıtlı kın pabucunun cepheden çizimi.

Çizim 116: Kat. No.: 117’de kayıtlı kın pabucunun cepheden çizimi.

Çizim 117: Kat. No.: 118’de kayıtlı kın pabucunun cepheden çizimi (Belli ve

bşk.).

Çizim 118: Kat. No.: 119’da kayıtlı kın pabucunun cepheden çizimi.

Çizim 119: Kat. No.: 120’de kayıtlı kın pabucunun cepheden çizimi.

Çizim 120: Kat. No.: 121’de kayıtlı kın pabucunun cepheden çizimi

Çizim 121: Kat. No.: 122’de kayıtlı kının cepheden çizimi

Çizim 122: Kat. No.: 123’te kayıtlı kın pabucunun cepheden çizimi

199

Çizim 123: Kat. No.: 124’te kayıtlı kın pabucunun cepheden çizimi

Çizim 124: Kat. No.: 125’te kayıtlı kın pabucunun cepheden çizimi

Çizim 125: Kat. No.: 126’da kayıtlı kın pabucunun cepheden çizimi

Çizim 126: Kat. No.: 127’de kayıtlı kın pabucunun cepheden çizimi

Çizim 127: Kat. No.: 128’de kayıtlı kının cepheden çizimi

Çizim 128: Kat. No.: 129’da kayıtlı kın pabucunun cepheden çizimi

Çizim 129: Kat. No.: 130’da kayıtlı kının cepheden çizimi (Lordkipanidse)

Çizim 130: Kat. No.: 131’de kayıtlı kın pabucunun cepheden çizimi.

Çizim 131: Uratu silah kabzalarının pim yapısının çizimi.

Çizim 132: Anzaf kalkanı’nın çizimi (Belli-1998).

Çizim 133: Adilcevaz kabartması’nın cepheden çizimi (Çilingiroğlu 1997)

200

11. RESİM LİSTESİ Resim 1: Katalog No. 1’de kayıtlı kılıcın görünüşü.

Resim 2: Katalog No. 1’de kayıtlı kılıcın kabza detayı.

Resim 3: Katalog No: 2’de kayıtlı kılıcın görünüşü (Wartke 1991).

Resim 4: Katalog No: 3’te kayıtlı kılıcın görünüşü (Wartke 1991).

Resim 5: Katalog No: 4’te kayıtlı kılıcın görünüşü.

Resim 6: Katalog No: 5’te kayıtlı kılıcın görünüşü.

Resim 7: Katalog No: 6’da kayıtlı kılıcın görünüşü.

Resim:8: Katalog No: 9’da kayıtlı kılıcın görünüşü (Barnett-Watson)

Resim 9: Katalog No: 12’de kayıtlı kılıcın görünüşü.

Resim 10: Katalog No: 14’te kayıtlı kılıcın görünüşü.

Resim 11: Katalog No: 15’te kayıtlı kılıcın görünüşü.

Resim 12: Katalog No: 16’da kayıtlı kılıcın görünüşü.

Resim 13: Katalog No: 17’de kayıtlı kılıcın görünüşü.

Resim 14: Katalog No: 18’de kayıtlı kılıç namlusunun görünüşü.

Resim 15: Katalog No: 19’da kayıtlı kılıç namlusunun görünüşü.

Resim 16: Katalog No: 20’de kayıtlı kılıç namlusunun görünüşü.

Resim 17: Katalog No: 21’de kayıtlı kılıcın görünüşü.

Resim:18: Katalog No: 21’de kayıtlı kılıcın kabza detayı.

Resim 19: Katalog No: 22’de kayıtlı kılıcın görünüşü.

Resim 20. Katalog No: 22’de kayıtlı kılıcın kabza detayı.

Resim 21: Katalog No: 23’te kayıtlı kılıcın görünüşü.

Resim 22: Katalog No: 24’te kayıtlı kılıç kabzasının görünüşü.

Resim 23: Katalog No: 25’te kayıtlı kılıç kabzasının görünüşü.

Resim 24: Katalog No: 26’da kayıtlı kılıcın görünüşü.

Resim 25. Katalog No: 26’da kayıtlı kılıcın kabza detayı.

Resim 26: Katalog No: 27’de kayıtlı kılıcın görünüşü.

Resim 27. Katalog No: 27’de kayıtlı kılıcın kabza detayı.

Resim 28: Katalog No: 28’de kayıtlı kılıcın önden görünüşü.

Resim 29: Katalog No: 28’de kayıtlı kılıcın yandan görünüşü.

Resim 30: Katalog No: 28’de kayıtlı kılıcın kabza detayı.

201

Resim 31: Katalog No: 29’da kayıtlı kılıcın önden görünüşü.

Resim 32: Katalog No: 29’da kayıtlı kılıcın yandan görünüşü.

Resim 33: Katalog No: 29’da kayıtlı kılıcın kabza detayı..

Resim 34: Katalog No: 32’de kayıtlı kılıcın görünüşü.

Resim:35: Katalog No: 33’te kayıtlı kısa kılıcın görünüşü.

Resim 36: Katalog No: 33’te kayıtlı kısa kılıcın kabza detayı.

Resim 37: Katalog No: 34’te kayıtlı kısa kılıç namlusunun görünüşü.

Resim 38: Katalog No: 35’te kayıtlı kısa kılıç namlusunun görünüşü.

Resim 39: Katalog No: 36’da kayıtlı kılıcın önden görünüşü.

Resim 40: Katalog No: 36’da kayıtlı kılıcın yandan görünüşü.

Resim 41: Katalog No: 36’da kayıtlı kılıcın kaza üzerindeki ahşap kın kalıntısı.

Resim 42: Katalog No: 37’de kayıtlı kılıcın görünüşü.

Resim 43: Katalog No: 37’de kayıtlı kılıcın yandan görünüşü.

Resim 44: Katalog No: 38’de kayıtlı kılıcın görünüşü.

Resim 45: Katalog No: 39’da kayıtlı kılıç kabzasının görünüşü.

Resim 46: Katalog No: 40’da kayıtlı kılıcın görünüşü.

Resim 47: Katalog No: 41’de kayıtlı kılıcın görünüşü.

Resim 48: Katalog No: 42’de kayıtlı kılıcın görünüşü.

Resim:49: Katalog No: 43’te kayıtlı kılıcın görünüşü.

Resim 50: Katalog No: 43’te kayıtlı kılıcın kabza detayı.

Resim 51: Katalog No: 44’te kayıtlı kılıcın görünüşü.

Resim 52: Katalog No: 46’da kayıtlı kılıcın görünüşü (Piotrovski 1955).

Resim 53: Katalog No: 47’de kayıtlı kılıcın görünüşü (Piotrovski 1970)

Resim 54: Katalog No: 48’de kayıtlı kılıcın görünüşü (Piotrovski 1970).

Resim 55: Katalog No: 53’te kayıtlı kılıcın görünüşü.

Resim 56. Katalog No: 53’te kayıtlı kılıcın kabza detayı,

Resim 57: Katalog No: 54’te kayıtlı kılıcın görünüşü (Gambaschidzeve bşk.).

Resim 58: Katalog No: 56’da kayıtlı kılıç namlusunun görünüşü.

Resim 59: Katalog No: 58’de kayıtlı kılıcın görünüşü.

Resim 60: Katalog No: 59’da kayıtlı kılıcın görünüşü.

Resim:61: Katalog No:60’ta kayıtlı kılıcın görünüşü.

Resim 62: Katalog No:60’ta kayıtlı kılıcın kabzasında fildişi kaplama.

202

Resim 63: Katalog No: 61’de kayıtlı kınlı kılıcın görünüşü.

Resim 64: Katalog No: 61’de kayıtlı kılıç namlusunun görünüşü.

Resim 65: Katalog No: 64’de kayıtlı kınlı kılıç namlusunun görünüşü.

Resim 66: Katalog No: 66’da kayıtlı kılıç namlu parçasının görünüşü.

Resim 67: Katalog No: 67’de kayıtlı kılıç namlusunun görünüşü.

Resim 68: Katalog No: 68’de kayıtlı kılıcın görünüşü.

Resim 69: Katalog No: 69’da kayıtlı kılıcın görünüşü.

Resim 70: Katalog No: 71’de kayıtlı hançerin görünüşü.

Resim 71: Katalog No: 72’de kayıtlı hançer namlu parçasının görünüşü.

Resim 72: Katalog No: 74’te kayıtlı hançerin görünüşü.

Resim 73: Katalog No: 75’de kayıtlı hançer namlusunun görünüşü.

Resim 74: Katalog No: 77’de kayıtlı bıçağın görünüşü.

Resim 75 : Katalog No: 79’da kayıtlı bıçağın görünüşü.

Resim 76: Katalog No: 80’de kayıtlı bıçağın görünüşü.

Resim 77: Katalog No: 81’de kayıtlı bıçağın görünüşü.

Resim 78: Katalog No: 82’de kayıtlı bıçak sapının görünüşü.

Resim 79: Katalog No: 83’te kayıtlı bıçağın görünüşü

Resim 80: Katalog No: 85’de kayıtlı bıçağın görünüşü.

Resim:81: Katalog No: 87’de kayıtlı bıçak sapının görünüşü.

Resim 82 : Katalog No: 88’de kayıtlı bıçak sapının görünüşü.

Resim 83: Katalog No: 89’da kayıtlı bıçağın görünüşü.

Resim 84: Katalog No: 93’te kayıtlı bıçağın görünüşü.

Resim 85: Katalog No: 98’de kayıtlı bıçağın görünüşü.

Resim 86: Katalog No: 101’de kayıtlı bıçağın görünüşü.

Resim 87: Katalog No: 102’de kayıtlı bıçağın görünüşü.

Resim 88: Katalog No: 103’te kayıtlı bıçağın görünüşü.

Resim 89: Katalog No: 105’de kayıtlı bıçağın görünüşü.

Resim 90: Katalog No: 106’da kayıtlı bıçağın görünüşü.

Resim:91: Katalog No: 107’de kayıtlı bıçağın görünüşü.

Resim 92 : Katalog No: 108’de kayıtlı bıçak namlusunun görünüşü.

Resim 93: Katalog No:109’da kayıtlı bıçak namlusunun görünüşü.

Resim 94: Katalog No: 110’da kayıtlı bıçak namlusunun görünüşü.

203

Resim 95: Katalog No: 111’de kayıtlı bıçak namlusunun görünüşü.

Resim 96: Katalog No: 112’de kayıtlı kının görünüşü.

Resim 97: Katalog No: 113’te kayıtlı kının görünüşü (Gambaschidzeve bşk.).

Resim 98: Katalog No: 115’te kayıtlı kın pabucunun görünüşü.

Resim 99: Katalog No: 116’da kayıtlı kın pabucunun görünüşü.

Resim 100: Katalog No: 117’de kayıtlı kın pabucunun görünüşü.

Resim:101: Katalog No: 118’de kayıtlı kın pabucunun görünüşü (Belli ve bşk.).

Resim 102: Katalog No: 119’da kayıtlı kın pabucunun görünüşü.

Resim 103: Katalog No: 120’de kayıtlı kın pabucunun görünüşü.

Resim 104: Katalog No: 121’de kayıtlı kın pabucunun görünüşü.

Resim 105: Katalog No: 122’de kayıtlı kının görünüşü.

Resim 106: Katalog No: 122’de kayıtlı kının asma halkası detayı.

Resim 107: Katalog No: 123’te kayıtlı kın pabucunun görünüşü.

Resim 108: Katalog No: 124’te kayıtlı kın pabucunun görünüşü.

Resim 109: Katalog No: 125’de kayıtlı kın pabucunun görünüşü.

Resim 110: Katalog No: 126’da kayıtlı kın pabucunun görünüşü.

Resim:111: Katalog No: 127’de kayıtlı kın pabucunun görünüşü.

Resim 112: Katalog No: 128’de kayıtlı kının görünüşü.

Resim 113: Katalog No: 129’da kayıtlı kın pabucunun görünüşü.

Resim 114: Katalog No131’de kayıtlı kın pabucunun görünüşü.

Resim:115: Adilcevaz Kabartması’nın genel görünüşü.

Resim 116: Adilcevaz kabartmasından kılıç detayı.

Resim 117 :Van’dan Tiflis’e giden torso’nun yandan ve cepheden görünüşü

(Tsereteli),

Resim 118: Münih Prähistorische Staatsammlung’taki altın madalyon (Wartke

1993)

Resim 119: Van Müzesi’nden adak levhasının görünüşü.

Resim 120: Van/Y. Anzaf kalkanının görünüşü (Belli 1998).

Resim 121: Van/Karagündüz Erken Demir Çağ hançerinin görünüşü (Sevin-

Kavaklı)

Resim 122: Van/Yoncatepe Erken Demir Çağ hançerinin görünüşü (Belli-

Konyar)

204

Resim 123: Van Müzesi’nden Erken Demir Çağ hançerinin görünüşü.

Resim 124: Van/Ernis Erken Demir Çağ hançerinin görünüşü.

Resim 125: Van/Karagündüz Erken Demir Çağ bıçağının görünüşü.

Resim 126: Katalog No: 131’de kayıtlı kın pabucu örneğinin 25 kez büyütülmüş

mikro yapısı. (Çekiçleme izleri ve cüruf kalıntılarının görünüşü)

Resim 127: Katalog No: 131’de kayıtlı kın pabucu örneğinin asitle dağlanmış ve 200

kez büyütülmüş mikro yapısı. (Resmin alt ve üst kesiminde cüruf dizelerinin

görünüşü)

Resim 128: Katalog No: 80’de kayıtlı bıçak örneğinin 25 kez büyütülmüş mikro

yapısı.

Resim 129: Katalog No: 64’te kayıtlı namlu örneğinin 25 kez büyütülmüş mikro

yapısı.

Resim 130: Katalog No: 88’de kayıtlı bıçak sapı örneğinin 200 kez büyütülmüş

mikro yapısı. (Renn fırını üretimi olduğunu gösteren cüruf kalıntılarının

görünüşü)

Resim 131: Katalog No: 88’de kayıtlı bıçak sapı örneğinin 200 kez büyütülmüş

mikro yapısından bir başka görünüş.

Resim 132: Katalog No: 88’de kayıtlı bıçak sapı örneğinin, asitle dağlanmış ve 25

kez büyütülmüş mikro yapısı. (Farklı karbon içeren kesimlerin görünüşü)

Resim 133: Katalog No: 88’de kayıtlı bıçak sapı örneğinin karbon içeren kesimlerin

bir başka görünüşü.

Resim 134: Katalog No: 88’de kayıtlı bıçak sapı örneğinin karbon içeren kesimlerin

bir başka görünüşü.

205

Harita 1: Tezde adı geçen bazı merkezler.

206

HARİTADA GÖSTERİLEN YERLERİN ADLARI 1- Boğazköy 26-Hakkâri 51- Oşakan 2- Yazılıkaya 27- Hanak 52- Aparan 3- Tell Açana 28- Iğdır 53- Ariç (Artik) 4- Zincirli (Sam’al) 29- Ras Şamra 54- Horom 5- Kargamış 30- Eriha (Jericho) 55- Gümrü 6- Aslantepe 31- Şagar Bazar 56- Keti 7- Habipuşağı 32- Khorsabad (Dur-Şarrukin) 57- Lori-Berd 8- Norşuntepe 33- Koyuncuk (Ninive) 58- Dmanisi 9- Burmageçit 34- Balawat (İmgur-Enlil) 59- Beştaşheni 10- Büyüktepe 35- Nimrud (Kalhu) 60- Musi-yeri 11- Sos Höyük 36- Hasanlu 61- Şaduga 12- Kayalıdere 37- Haftavan Tepe 62- Samtavro 13- Patnos 38- Bastam 63- Natsargora 14- Dedeli 39- Marlık 15- Çelebibağ 40- Dvin 16- Ernis 41- Şengavit 17- Körzüt 42- Arin-Berd 18- Karagündüz 43- Armavir-Blur 19- Van/Altıntepe 44- Metsamor 20- Van/Kalecik 45- Erivan 21- Yukarı Anzaf 46- Karmir-Blur 22- Toprakkale 47- Aragats 23- Yoncatepe 48- Elar 24- Van Kalesi 49- Karaşamb 25- Dilkaya 50- Lcaşen

207

Harita 2 : Katalogata kayıtlı silahların buluntu merkezleri

208

Kılıç; 69; 53%

Hançer; 6; 5%

Bıçak; 36; 27%

Kın; 20; 15%

Kılıç Hançer Bıçak Kın

Grafik 1: Katalogta kayıtlı 131 eserin türlerine göre dağılımı.

S. Alma-Müsadere; 55; 41%

Kale; 22; 17%

Mezar; 52; 40%

Höyük ; 2; 2%

S. Alma-Müsadere Kale Mezar Höyük

Grafik 2: Katalogta kayıtlı eserlerin buluntu durumlarına göre dağılımı

209

Tablo 1: Karşılaştırmalı kronoloji tablosu.

VAN BÖLGESİ K. BATI İRAN TRANSKAFKASYA ERZURUM BÖLGESİ

Geç Tunç Çağı

Demir I

Geç Tunç Çağı

Geç Tunç Çağı

Geçiş Dönemi Erken Demir I ----------------------- Erken Demir II

Demir II

Erken Demir I ------------------------- Erken Demir II

Geçiş Dönemi

Erken Demir Çağ

Orta Demir Çağ (Urartu) Demir III

Orta Demir Çağ

Post-Urartu, Akamenid Post-Urartu, Akamenid

Geç Demir Çağ

15001450 125011001000 800 700 625 600 500 450 300

Geç Demir Çağ

210

Tablo 2: Tunç Analiz Sonuçları

Örnek no

Kat. No.

Demir Kükürt Fosfat Nikel Bakır Çinko Kobalt Krom Kurşun Arsenik Antimun Bizmut Kalay Gümüş Toplam

TR-33/101

36 0,60 0,68 0,12 0,062 68,0 0,70 0.001 0,025 0,13 0,070 0,024 0,025 3,11 0,018 73,6

TR-33/102

115 0,35 0,13 0,022 0,052 65,1 0,004 0,015 0,009 0,030 0,015 0,016 0,009 9,91 0,045 75,8

TR-33/103

122 0,17 0,02 0,008 0,066 85,9 0,001 0.001 0,011 0,020 0,13 0,003 0,011 10,2 0,016 96,6

TR-33 104

38 0,72 0,92 0,006 0,064 83,3 0,60 0,005 0,019 1,72 0,089 0,057 0,019 10,6 0,050 98,2

TR-33/105

22 0,16 0,20 0,006 0,11 83,9 0,13 0,008 0,011 0,49 0,15 0,12 0,011 15,4 0,051 100,7

TR-33/106

124 0,14 0,11 0,007 0,066 88,3 0,13 0,002 0,010 0,39 0,84 0,29 0,010 9,51 0,041 99,8

TR-33/107

123 0,077 0,33 0,010 0,066 86,3 0,078 0,003 0,010 0,43 0,044 0,034 0,010 11,3 0,055 98,7

211

DÖNEM KILIÇLAR HANÇERLER M. Ö. 600 M. Ö. 650

M. Ö. 700 M. Ö. 750

M. Ö. 800

M. Ö. 900

M. Ö. 1200 M. Ö. 1250

Tablo 3. Kılıç ve hançerlerin kronolojik tablosu.

LEVHALAR

LEVHA I Çizim 1a Çizim 1b

LEVHA II

Çizim 2

LEVHA III

Çizim 3

LEVHA IV

Çizim 4 Çizim 5

LEVHA V

Çizim 6

LEVHA VI

Çizim 7

LEVHA VII Çizim 8 Çizim 9

LEVHA VIII Çizim 10 Çizim 11

LEVHA IX Çizim 12 Çizim 13

LEVHA X Çizim 14 Çizim 15

LEVHA XI Çizim 16 Çizim 17

LEVHA XII Çizim 18 Çizim 21

LEVHA XIII Çizim 19 Çizim 20

LEVHA XIV

Çizim 22

LEVHA XV

Çizim 23

LEVHA XVI

Çizim 24 Resim 25

LEVHA XVII Çizim 26 Çizim 27

LEVHA XVIII Çizim 28 Çizim 29

LEVHA XIX Çizim 31 Çizim 30

LEVHA XX Çizim 32 Çizim 33

LEVHA XXI Çizim 34 Çizim 35

LEVHA XXII Çizim 36 Çizim 37

LEVHA XXIII

Çizim 38

LEVHA XXIV Çizim 39 Çizim 40

LEVHA XXV Çizim 41 Çizim 42

LEVHA XXVI Çizim 44 Çizim 43

LEVHA XXVII Çizim 45 Çizim 46

LEVHA XXVIII Çizim 47 Çizim 48

LEVHA XXIX

Çizim 50 Çizim 49

LEVHA XXX Çizim 51 Çizim 52

LEVHA XXXI Çizil 53 Çizim 54 Çizim 55

LEVHA XXXII Çizim 56 Çizim 57

LEVHA XXXIII

Çizim 58

LEVHA XXXIV Çizim 59 Çizim 60

LEVHA XXXV Çizim 61 Çizim 62

LEVHA XXXVI Çizim 63 Çizim 64

LEVHA XXXVII

Çizim 65

LEVHA XXXVIII

Çizim 66

LEVHA XXXIX Çizim 67 Çizim 68

LEVHA XL Çizim 69 Çizim 70 Çizim 71

LEVHA XLI Çizim 72 Çizim 73 Çizim 74

LEVHA XLII Çizim 75 Çizim 76 Çizim 77

LEVHA XLIII Çizim 78 Çizim 80

LEVHA XLIV Çizim 79 Çizim 81

LEVHA XLV Çizim 82 Çizim 83 Çizim 84

LEVHA XLVI Çizim 86 Çizim 87 Çizim 85

LEVHA XLVII Çizim 88 Çizim 89 Çizim 90 Çizim 91

LEVHA XLVIII Çizim 92 Çizim 93 Çizim 94

LEVHA XLIX

Çizim 95 Çizim 96 Çizim 97

LEVHA L Çizim 98 Çizim 99

LEVHA LI Çizim 100 Çizim 101 Çizim 102

LEVHA LII Çizim 103 Çizim 104

LEVHA LIII Çizim 105 Çizim 106

LEVHA LIV Çizim 107 Çizim 108

LEVHA LV Çizim 109 Çizim 110

LEVHA LVI Çizim 111 Çizim 112 Çizim 113

LEVHA LVII Çizim 114 Çizim 115

LEVHA LVIII Çizim 116 Çizim 117

LEVHA LIX Çizim 118 Çizim 119

LEVHA LX Çizim 120 Çizim 122

LEVHA LXI

Çizim 121

LEVHA LXII Çizim 123 Çizim 124

LEVHA LXIII Çizim 125 Çizim 126

LEVHA LXIV Çizim 127 Çizim 128

LEVHA LXV

Çizim 129 Çizim 130

LEVHA LXVI

Çizim 131

Çizim 132

Çizim 133

LEVHA LXVII Resim 2 Resim 1

LEVHA LXVIII Resim 3 Resim 4

LEVHA LXIX

Resim 5 Resim 6

LEVHA LXX

Resim 7 Resim 8 Resim 9

LEVHA LXXI

Resim 10 Resim 11 Resim 12

LEVHA LXXII

Resim 13 Resim 14

LEVHA LXXIII

Resim15 Resim 16

LEVHA LXXIV Resim 18 Resim 17

LEVHA LXXV

Resim 20

Resim 19

LEVHA LXXVI Resim 22 Resim 23 Resim 21

LEVHA LXXVII

Resim 25

Resim 24

LEVHA LXXVIII Resim 27

Resim 26

LEVHA LXXIX Resim 28 Resim 29 Resim 30

LEVHA LXXX

Resim 31 Resim 32 Resim 33

LEVHA LXXXI

Resim 34 Resim 35 Resim36

LEVHA LXXXII

Resim 37 Resim38

LEVHA LXXXIII

Resim 40 Resim 41 Resim 39

LEVHA LXXXIV

Resim 42 Resim 43

LEVHA LXXXV

Resim 45

Resim 44

LEVHA LXXXVI

Resim 46

Resim 47 Resim 48

LEVHA LXXXVII

7

Resim 50 Resim 51

Resim 49

LEVHA LXXXVIII Resim 52 Resim 53

LEVHA LXXXIX

Resim 56

Resim 54 Resim 55

LEVHA XC

Resim 57 Resim 58

LEVHA XCI

Resim 59 Resim 60

LEVHA XCII Resim 62 Resim 61

LEVHA XCIII

Resim 63 Resim 64

LEVHA XCIV

Resim 65 Resim 66 Resim 67

LEVHA XCV

Resim 68 Resim 69

LEVHA XCVI

Resim 70 Resim 71

LEVHA XCVII Resim 72 Resim 73

LEVHA XCVIII Resim 74 Resim 75

LEVHA XCIX

Resim 78

Resim 76

Resim 77

LEVHA C Resim 79 Resim 80

LEVHA CI

Resim 81 Resim 82 Resim 83

LEVHA CII Resim 84 Resim 85

LEVHA CIII Resim 86 Resim 87

LEVHA CIV

Resim 88 Resim 89

LEVHA CV Resim 90 Resim 91

LEVHA CVI

Resim 92 Resim 93

LEVHA CVII

Resim 94 Resim 95

LEVHA CVIII

Resim 96 Resim 97

LEVHA CIX Resim 98 Resim 99 Resim 100

LEVHA CX Resim 101 Resim 102

LEVHA CXI Resim 103 Resim 104

LEVHA CXII

Resim 106 Resim 105

LEVHA CXIII Resim 107 Resim 108 Resim 109

LEVHA CXIV Resim 110 Resim 111

LEVHA CXV Resim 112 Resim 113

LEVHA CXVI

Resim 114

LEVHA CXVII

Resim 115

Resim 116

LEVHA CXVIII

Resim 117

LEVHA CXIX

Resim 118

Resim 119

LEVHA CXX

Resim 120 Resim 121 Resim 122 Resim 123

LEVHA CXXI

Resim 124 Resim 125

LEVHA CXXII

Resim 126

Resim 127

LEVHA CXXIII Resim 128 Resim 129

LEVHA CXXIV

Resim 130 Resim 131

LEVHA CXXV

Resim 132 Resim 133

LEVHA CXXVI Resim 134