Definicija .......................................................................................................105

Istorijat ..........................................................................................................106

Kolposkopski pregled vagine ..........................................................................107

Vrste kolposkopskih nalaza pri pregledu vagine ..............................................108

Kolposkopska slika vagine u generativnom periodu.........................................109

Kolposkopska slika vaginitisa ..........................................................................109

Akutni vaginitis ..............................................................................................109

Hronični vaginitis ...........................................................................................111

Senilni (atrofični) vaginitis ..............................................................................111

UPALE VAGINE - VAGINITISIMahira Jahić

Vaginitis nastaje kada se normalna va-ginalna !lora promijeni što omogućavapatogenim mikroorganizmima da pro-liferiraju i da izazovu oboljenje. U USAje bakterijska vaginoza najčešći oblikvaginitisa i javlja se u oko 40 do 50%žena reproduktivne dobi. Mehanizamnastanka vaginitisa usko se povezuje saspolnom aktivnošću žena, jer žene kojenisu imale spolne odnose iznimno rije-tko imaju bakterijske upale.Smatra se da više od 50% žena imabakterijsku upalu bez ikakvih simptomapa mnoge ne traže pomoć ili odbijaju li-ječenje jer navodno bolesti nema. Me-đutim, zapuštena upala vagine može

uticati na reproduktivnu sposobnost:sterilitet, infertilitet, dovesti do vanma-terične trudnoće, spontanog pobačaja,prijevremenog porođaja te rađanja dje-ce sa malom porođajnom težinom.DefinicijaVaginitis je akutno zapaljenje vagine, pre-ma desetoj međunarodnoj klasi!ikacijibolesti povreda i uzroka smrti (MKB),koja je utvrđena 1990. godine (Slika 50.).Šifra vaginitisa je N-76. Upala vaginekarakterisana je sa pojačanom vagina-lnom sekrecijom u kojoj su prisutni leu-

Upale vagine - vaginitisi 105 5

Slika 50. Različiti oblici vaginitisa

kociti u velikom broju uz postojanje vul-varnog pruritusa (svrab) i iritacije. Vaginoza je disbalans vaginalnog ekosi-stema i karakterisana je pojačanom va-ginalnom sekrecijom bez leukocita iin"lamacije. Vaginitis je stanje koje ka-rakterizira upala vagine i vulve, najče-šće uzrokovana bakterijskim, gljivičnimili parazitarnim uzročnicima. Termin bakterijska vaginoza se upo-trebljava da se označi stanje kada sunormalno prisutne bakterije vaginalnogekositeme zamjenjene potencijalno pa-togenim bakterijama. Kod bak- terijskevaginoze potencijalno patogene bakte-rije ne dovode do pojave simptoma kaošto su svrab i iritacija. Međutim, ukolikose pojave simptomi kao što su iritacija isvrab takvo stanje se naziva bakterijskivaginitis. Oko 50% slučajeva vaginitisaizazvano je bakterijama a isto toliko sagljivama iz porodice Candida i proto-zoom Trichomonas vaginalis.Donders sa suradnicima 1999. go-dine primjećuje da su enterogene ae-robne bakterije redoviti pratilac triho-monasne i gljivične infekcije. On razli-kuje dvije vrste nespeci"ičnog vagini-tisa: jedan tip je anaerobna bakterijskavaginoza po kriterijumima Amsela gdjemikrobiološki dominiraju Gardnerella,Prevotella sp. i Mobiluncus, a drugi jeaerobni vaginitis čiji su uzročnici ente-rogene bakterije.Istorijat Upalu vagine, vaginitis ili kolpitis prvi jeopisao Hipokrat, a u prvom stoljećunove ere a Soranus je opisao dvije vrste

vaginalnog iscjetka i to jedan crveni beztegoba i jedan bijeli sa tegobama.Patohistološka podjela vaginitisa od1952. godine do danas znatno se pro-mjenila. Do 1955. godine vaginitisi su sedijelili na: gljivične, trihomonasne, go-nokokne i nespeci"ične vaginitise. Patoanatomski oblici vaginitisa poPschyrembelu iz 1969. godine su: a) vaginitis simplex, b) vaginitis granularis, c) vaginitis adhaesiva, d) vaginitis pseudomembranosa, e) "legmona, f) gangrena i vaginitis emphysema-tosa. Gardner i Dukes su 1955. godineprvi opisali nespeci"ični vaginitis kaoklinički sindrom u žena bez trihomona-snog vaginitisa i bez kvasnica, obilježentipičnim vaginalnim iscjetkom sivkastobijele boje, poput mlijeka, neugodna mi-risa, sa povišenim pH iznad 4,5 i nala-zom karakterističnih epitelnih ćelija,granulirane citoplazme i naboranih ru-bova. Njihov sindrom je precizno de"i-nisana speci"ična vaginalna infekcijakoja sačinjava većinu vaginitisa prijeklasi"iciranih kao nespeci"ični a uzro-kuje je Gardnerella vaginalis. Pheifer i sur. su 1978. godine prvidokazali u žena sa bakterijskom vagi-nozom i anaerobne bakterije, Bacteroi-des spp. i Peptostreptokoke, što suSpiegl i sur. 1980. godine potvrdili. Odtada potiče naziv anaerobna vaginoza.Totten je 1982. godine dokazao da seGardnerella vaginalis može naći kodžena koje nisu imale nespeci"ični vagi-nitis, čime je nedvojbeno dokazano daGardnerella vaginalis nije jedini uzroč-

106 VAGINITISI5

nik gardnerela vaginitisa koji se od tadanaziva nespeci!ična vaginoza. Konačno je 1984. godine termin bak-terijska vaginoza međunarodno de!ini-ran kao: zamjena laktobacila vagine sakarakterističnim skupinama bakterija,što je praćeno promjenama svojstavavaginalnog iscjetka. Jukić 1995. godine navodi slijedećeoblike vaginitisa: a) vaginitis acuta, b)lues et gonorrhea, c) vaginitis nonspe-ci!ica, d) vaginitis tuberkulosa, e) mala-coplakia, f) candida albicans vaginitis,g) trichomonas vaginalis vaginitis, h)chlamidia trachomatis vaginitis, i) HPVvaginitis, j) vaginitis micoplasmatica, k)vaginitis atrophica, l) vaginitis desqua-mativa, m) vaginitis noninfectiosa.Kesić 2000. godine u kolposkop-skom atlasu navodi više oblika vagini-tisa kao i podjelu koja se danas najčešćekoristi.Podjela vaginitisa prema uzroku na-stanka:1. Bakterijska vaginoza2. Trihomonijaza3. Kandidijaza4. Laktobaciloza (citolitična vaginoza)

5. Bakterijski vaginitis6. Atro!ični vaginitis7. Deskvamativni in!lamatorni vaginitis8. Infekcije vagine uzrokovane HPVKolposkopski pregled vagine(vaginoskopija)Vaginoskopija je pregled vagine korište-njem kolposkopa pri čemu se pod osvje-tljenjem sa uvećanjem ispituje vaginalniepitel. Ona ima za cilj da utvrdi prisu-stvo i raspored patoloških promjena uvagini (Slika 51.).Kolposkopija vagine je indikovana:1. kod pregleda pacijentkinje sa HPV infekcijom,2. da bi se pregledale pacijentkinje sa abnormalnim citološkim brisom a normalnim nalazom na grliću,3. da bi se ispitao abnormalan cito-loški bris poslije histerektomije,4. da bi se ispitao patološki nalaz primjećen ginekološkim pregle-dom: krvarenje, upale, granulacije itd.

Upale vagine - vaginitisi 107 5

Slika 51. Kolposkopski pregled vagine Promjene na zidu vagine vidljive nakon apliciranja sirćetne kiseline

Kolposkopski pregled vagine morabiti pažljiv i temeljan. Pošto se obavipregled vulve, plasira spekulum u va-ginu i uzmu brisevi za citološku analizu,vrši se pregled grlića, a zatim detaljankolposkopski pregled vagine, od svo-dova do introitusa. Kolposkopski pregled vagine tehni-čki se duže izvodi od pregleda grlića,zato što pri optičkom pregledu vagineimamo punu treću dimenziju, za razlikuod grlića materice, gdje se koloposkop-ska slika vidi praktično u dvije dimen-zije, sa blago naglašenom trećomdimenzijom.Kolposkopom prvo detaljno pregle-damo svodove vagine, pri čemu je poredmanipulacije spekulumom i kolposko-pom često potrebno pomjeranje grlićau raznim pravcima, pošto se patološkepromjene mogu nalaziti skrivene usamim svodovima vagine. To se odnosinaročito na HPV promjene i vaginalnuintarepitelnu neoplaziju (VAIN), kojimogu da pređu sa grlića materice naepitel vagine i obrnuto.Zatim se pri maksimalno otvorenomspekulumu iz raznih uglova pogledajubočni zidovi vagine od svodova do hi-menalnih nabora, a potom se spekulumpolahko izvlači i istovremeno posma-traju prednji i zadnji zid vagine, naročitopažljivo parauretralni i himenalni na-bori. Prvo se vrši nativni kolposkopskipregled vagine i u slučaju bilo kakvogabnormalnog kolposkopskog nalazauzima za citološki razmaz na malignitet(Papanicolaou). Zatim se epitel vaginepremazuje 3% rastvorom sirćetne kise-line i ponovo vrši detaljan kolposkopskipregled.

Mnogobrojne promjene tada postajuuočljivije, epitel dobija svjetliju ili bjeli-častu boju ili nabubri. Na ovaj način ot-krivaju se VAIN, ravni kondilomi, re-sičasti kondilomi i druga oboljenja usubkliničkoj formi. Na kraju se radiSchillerova proba Lugolovim rastvorom(10% kalijum jodid u jodi puri) i prec-izno lokalizuju neobojene ili slabo obo-jene površine, čime se jasno označavajumjesta za uzimanje ciljane biopsije.U praksi veliki broj ginekologa neobraća naročitu pažnju na promjene va-gine i vulve, već samo na grlić. Velikibroj infekcija, od kojih mnoge predstav-ljaju kokarcinogeni faktor i imaju doka-zan onkogeni potencijal, prvo semanifestuje na epitelu vagine ili vulve, atek potom na grliću. Često se poslijevećih operativnih zahvata, na primjerhisterektomije, mogu naći rezidualnepromjene, najčešće u forniksima vagine.Zato je neophodno vršiti kolposkopskepreglede i kod žena nakon izvršene ko-nizacije, amputacije grlića materice ilitotalne histerektomije. Problem kasnogotkrivanja infekcije postoji i kod neon-kogenih tipovahumanih papiloma vi-rusa, tako da se zanemareni sitni resi-časti kondilomi vagine prošire zahvata-jući velike površine, što otežava njihovouklanjanje i oporavak pacijenta.Vrste kolposkopskih nalaza pri pregledu vagineKolposkopski nalazi vagine siromašnijisu u odnosu na kolposkopske promjenegrlića materice. To je normalno s obzi-rom da se na grliću nalazi skvamocilin-

108 VAGINITISI5

drična prelazna zona, koja predstavljapodlogu za razvoj patoloških promjena,pa samim tim i veliki broj različitih kol-poskopskih slika. Kolposkopske nalaze pri pregleduvagine možemo podijeliti u četiri grupe:1. normalna kolposkopska slika;2. raznovrsne kolposkopske slike (razne upalne promjene, šiljasti i ravni kondilomi, endometrioza, erozija vagine, nijema - jod nega-tivna polja, nespeci$ične granula-cije i atro$ija);3. nenormalne atipične kolposkop-ske slike (leukoplakija, mozaik, punktacija, atipična vaskulariza-cija i promjene veoma sumnjive na invazivni karcinom);4. nezadovoljavajuće kolposkopske slike (zbog anatomskih poteškoća, obilnog krvarenja itd.).Kolposkopska slika vagine u generativnom perioduEpitel vagine u generativnom periodu jenaboran, navlažen prozirnom sluzi, bli-jedoružičaste boje, ponekad sa plavka-sto sivim nijansama, što zavisi odprokrvljenosti subepitelnog tkiva. Moguse primjetiti tamnocrvene tačkice i linijekoje izgledaju kao da su smješteneispod epitela i odgovaraju kapilarima,pravilno raspoređenim u vezivnomtkivu. One su vidljive ukoliko je epiteltanji. Premazivanje 3% rastvorom sir-ćetne kiseline, epitel vagine postajesvjetliji, bjeličast ali ne mijenja mnogoizgled. Premazivanje Lugolovim rastvo-

rom vagina se boji difuznomrkobraon(kestenjasto) i to potiče od reakcije jodaiz Lugolovog rastvora sa glikogenomkoji se nalazi u ćelijama pločastoslojevi-tog epitela. Kolposkopska slika vaginitisaVaginitisi su oboljenja vagine koja semogu kolposkopski pratiti, radi svojevelike učestalosti i radi uticaja koje va-ginitis naročito u akutnoj fazi ispoljavana grlić materice. Gotovo u svim sluča-jevima vaginitisa otežani su tačno po-smatranje i interpretacija promjena nagrliću, ne samo pri kolposkopskomnego i pri citološkom pregledu. Pozna-vanje kolposkopskih promjena i koddiskretnih oblika vaginitisa omogućavanjihovo otkrivanje i liječenje čime se po-većava egzaktnost nalaza na grliću ma-terice.Kolposkopska podjela vaginitisa:1. akutni vaginitis2. hronični vaginitis3. senilni vaginitisAkutni vaginitisAkutni vaginitis se lahko dijagnostikujea kolposkopski uvjek pruža jasnu sliku,iako nekarakterističnu s obzirom naetiološko porijeklo upale. Akutni vaginitis po pravilu zahvatauvijek cijelu površinu vagine. Najizraže-nije promjene nalaze se u forniksima,naročito u zadnjem, gdje se stalno zadr-žava sekret. Nativnom i proširenom kol-

Upale vagine - vaginitisi 109 5

poskopijom mogu se razlikovati tri ste-pena akutnog vaginitisa. Zajedničko jeza sve ove oblike da se u vagini nalaziobilan, tečan sekret čija boja i miris za-vise od etiološkog uzroka upale (Slika52.). Sreću se bijeli, žutobijeli, žut ili si-vožuti sekret, sa mjehurićima gasa ilibez njih, a u izuzetno teškim slučaje-vima i sukrvav.Izgled sluznice vagine je različit u za-visnosti od stepena upale.I stepenVidljiva je opšta hiperemija sluznicesa nizom gusto poredanih, vrlo sitnih,crvenkastih tačkica, koje odgovarajuproširenim papilama subepitelne stro-me i hiperemija krvnih sudova u njima.Poslije premazivanja rastvorom sirće-tne kiseline ove tačkice postaju blijeđe.Pri bojenju jodom one su nešto svijetlijeboje, te su bolje izražene.II stepenPromjene na sluznici vagine su uosnovi iste kao i kod prvog stepena ali sujasnije izražene, te se bolje i uočavaju. Cr-venkaste tačkice su nešto krupnije, pot-puno su u nivou okoline, epitel nad njima

je nepromjenjen. Poslije premazivanjarastvorom sirćetne kiseline slabije sevide. Pri bojenju jodom su jod negativne.III stepenNaziva se još i granularni vaginitis,zbog karakteristične kolposkopskeslike. Po cijeloj površini vagine, naročitou forniksima, a ponekada i na prednjojpovršini grlića, nalaze se lahko ispup-čene zone, veličine 3-5 mm, ružičastocrvene boje. Unutar tih zona se videjedva razdvojene sitne crvene tačkice.Okolna sluznica između ovih ispupčenjapokazuje promjene I i II stepena vagini-tisa. Poslije premazivanja rastvorom sir-ćetne kiseline sve promjene granular-nog vaginitisa poblijede usljed vazokon-strikcije sudova u subepitelnoj stromi.Naročito upadljivo djeluje sluznica po-slije premazivanja jodom, jer se podru-čja ,,granula" uopšte ne boje jodom, dokje ostali epitel vagine obojen mrkocrno,što daje tzv. ,,sliku bijelih oblaka namrkom nebu".Slika granularnog vaginitisa je naro-čito upadljivo izražena u trudnoći. Brojispupčenih crvenkastih zona je velik, ci-jela sluznica njima je gusto posijana,

110 VAGINITISI5

Slika 52. Vaginitis uzrokovan gljivicama i Trichomonas vaginalis

znatno su ispupčenije i ponegdje su sli-vene u formacije nepravilnog oblika. Unjima se vide pojedinačni kapilari kaocrvenkaste odvojene tačkice. Površinaepitela na tim mjestima je vulnerabilnate lahko nastaje krvarenje u toku pre-gleda.Hronični vaginitisHronični vaginitis pri kolposkopskompregledu pokazuje slične promjene, tj.sliku granularnog ili difuznog vaginitisa,samo što su promjene slabije izraženena sluznici vagine i po pravilu su ogra-ničene na gornju trećinu vagine i pred-jele forniksa. Klinički se ove diskretnepromjene ne mogu zapaziti, te se samokolposkopskim pregledom otkrivaju iukazuju na pravu prirodu patološkog%lora zbog čega se žena obično i obraćaljekaru.U toku vaginitisa histološki postojićelijska in%iltracija u submukozi, čiji in-tenzitet zavisi od stepena zapaljenja.Kod granuloznog vaginitisa u submu-kozi se nalaze mjestimična gusta žarištain%iltracije neposredno ispod epitela,koja daju izgled limfocitarnih folikula,što prouzrokuje opisana ispupčenja. Pa-pile strome su usljed hiperemije iedema izdignute i proširene, a epitel va-gine je istanjen na tim mjestima. Zbogtoga se kroz njega pri kolposkopiji pro-vide papile strome kao crvenkaste ta-čkice. Takav epitel slabije se boji jodomili se uopšte i ne boji.Opisane kolposkopske promjene na-laze se kod vaginitisa izazvanog različi-tim patološkim %lorom u vagini (III, IV i

V grupa vaginalnog sekreta), te se naosnovu kolposkopskog nalaza ne možeprecizirati etiološki uzročnik vaginitisa,nego je neophodan pregled vaginalnogsekreta. Kod vaginalne trihomonijaze uakutnom stadijumu određene upute ovrsti prouzrokovača može dati izgledsekreta, ako je zelenožut i pjenušav, alito nije dovoljno pouzdan dokaz. Kodhronične trihomonijaze kolposkopskepromjene su potpuno nekarakteristi-čne. Jedino u tipičnim slučajevima aku-tne kandidijaze izgled sekreta i prikolposkopskom pregledu sa velikomvjerovatnoćom ukazuje na gljivičnu in-fekciju. Sekret je grudvast, bjeličast iveoma gust, ponegdje relativno čvrsto%iksiran za sluznicu, a na grliću daje uti-sak leukoplakije. Poslije jačeg brisanjasekret se odvaja, a sluznica vagine i gr-lića na tom mjestu pokazuje sliku kojapodsjeća na sliku leukoplakične osnove.Opšte promjene u vagini, izgled sekretai nalaz gljivica u sekretu dovoljni su zadiferencijalnu dijagnozu.Senilni (atrofični) vaginitisU doba senijuma vaginitis daje posebnusliku, koja se razlikuje od predhodnihoblika vaginitisa. U tom životnom dobužene sluznica vagine je glatka, blijedoru-žičaste boje, te su upalne promjene već iu blagom obliku upadljivo izražene prikolposkopskom pregledu. Kod senilnogkolpitisa karakteristično je postojanje ri-jetkih uzvišenja prečnika zrna riže, cr-venkasto žućkaste boje, od kojeg se nasve strane zrakasto razilaze pravilni re-dovi crvenkastih sitnih tačkica (Slika 53.).

Upale vagine - vaginitisi 111 5

Ove promjene su cirkumskriptne,jod negativne i odudaraju od ostalog di-jela epitela, koji je ružičast i gladak. Upreostalom dijelu epitela lahko nastajupetehijalna krvarenja, pojedinačna ilislivena, usljed povredljivosti sluznicepri uvlačenju spekula.U senijumu se viđa i jedan izuzetnorijedak oblik vaginitisa koji se zove hro-nični senilni produktivni vaginitis. Unekim slučajevima ovih upala sreće seistovremeno i krauroza vaginalnih for-niksa, ali ipak u većine pacijentica nepostoji. Dugotrajna i izražena ovarijalnainsu%icijencija je presudna u razvoju ovevrste vaginitisa u senijumu. Značaj hro-ničnog produktivnog vaginitisa ne leži upotrebi diferentovanja od drugih vagi-nitisa nego u izvanrednoj sličnosti samalignim neoplazmama vagine i grlića. Kolposkopska slika hroničnog pro-duktivnog vaginitisa nije jedinstvena,karakteriše je istovremeno prisustvonadražajnog i destruktivnog uticajaupale na tanku atro%ičnu sluznicu. U va-

gini se nalazi obilna žućkasta ili zelen-kasta sekrecija sa sukrvavim primje-sama. Prvi kolposkopski pregled popravilu ne uspijeva jer ljekar ne znajućiza promjene u vagini pri uvođenju spe-kula, često izazove povrede te oneobilno krvare. Tek uz vrlo oprezno uvla-čenje uskih spekula može se izvršitipregled. U donjim dijelovima vagine na-laze se promjene karakteristične za obi-čan senilni vaginits. U gornjoj trećinivagine, pa i na grliću, a naročito u forni-ksima, nalaze se polja koja liče na grubuosnovu leukoplakije, lahko uzvišena odokoline, oštro ograničena, gusto posi-jana krupnim crvenim tačkicama, lahkopovredljiva koja već pri običnom dodirukrvare. U crvenkastim tačkicama se veći pri manjem uvećanju mogu prepoznatiprošireni kapilari sa nejasnim tokom.Značajno je da je podloga polja kruta i neelastična. U okolini polja grube osnovenalaze se područja grlića i vagine u ko-jima epitel potpuno nedostaje, tzv. ero-zio vera koja spontano i na dodir krvare.

112 VAGINITISI5

Slika 53. Atrofija vagine (epitel vagine postaje tanji)

U vagini naročito u njenim bočnim izadnjim forniksima, može se naći egzo-

$itično tkivo neravne talasaste površine,jasno crvene boje, sa gusto razvijenomvaskularnom mrežom dugih krvnih su-dova (Slika 54.). Histološkim pregle-dom u oblasti polja osnove nađe sehiperplastična reakcija epitela sa hro-ničnom produktivnom upalom u sub-mukozi. U oblasti sa defektima epitelapostoje hronične ulcerozne promjene, aegzo$itično tkivo pokazuje građu karak-terističnu za hronično nespeci$ično gra-nulaciono tkivo. Opisani kolposkopskinalaz, budi sumnju na postojanje karci-noma vagine i grlića, te se uzimanjemisječka dobije rezultat koji to ne potvr-đuje. Potrebno je sprovesti energično li-ječenje dok se upalne promjene nestišaju i tada je moguće preciznije kol-poskopsko i citološko ispitivanje (Slika55.).

Upale vagine - vaginitisi 113 5

Slika 54. Senilni ili atrofični vaginitis

Slika 55. Karcinom vagine

LITERATURA

1. Abuhammour W, Johnson CW. Enterococcal Infection. Med J 2002; 4(2):680-701.2. Cepicky P, Malina J, Libalova Z, Kuzelova M. Mixed and miscellaneous vulvovaginitis: diagnostic and the-rapy of vaginal administration of nystatin and nifuratel. Ceska Gyne-col 2005; 70(3): 232-237.3. Fatušić i saradnici. Ginekologija. PrintCOM Tuzla. 2005: 283-285.4. Geisler WM, Yu S, Venglarik M, Schwebke JR. Vaginal leucocyte counts in women with bacterial va-ginosis: relation to vaginal and cer-vical infections. Sex Transm Infect 2004; 80: 401-405. 5. Gupta K, Hiller SH, Hooton TM, Ro-berts PL, Stamm WE. Effects of con-traceptive method on the vaginal microbial #lor: A prospective eva-luation. J Infect Dis 2000;181:595-601.6. Horowitz B. J.; Streptococcal Vagi-nosis. J Lower Genit Tract Dis, 1998; 2: 71-75.7. Jahić M. Kliničke, mikrobiološke i citološke karakteristike enterokok-nog vaginitisa. Doktorska diserta-cija. Medicinski fakultet Univerzitet u Tuzli. Tuzla 2007.8. Kesić V. Kolposkopija i bolesti do-njeg genitalnog sistema žene; Za

vod za udžbenike i nastavna sredstva. Beograd 2000; (33): 179-187.9. Mendling W, Poli A, Magnani P. Cli-nical effects of nifuratel in vulvova-ginal infections: A meta-analisis of metronidasole-controlled trials. Ar-znemittel Forschung 2002; (52): 725-730.10. Randjelović G, Kocić B, Stojanović M, Mišić M, Mladenović V. Bakterio-loški nalaz brisa vulve kod djevoj-čica sa vulvovaginitisom. Medicine and Biology 2005; (3): 159-163.11. Schouten MAA, Vos JAA. Antimicro-bial Susceptibility Patterns of Ente-rococci Causin Infections i Europe. AAC 2006; 43(10): 2542-2546.12. Sweet R. The Vaginitis Report. Vo-lume One, 3M National Vagintits Association 3M Center, Saint Paul. 1998: 43-44.13. Tomljanović M. Bakterijskavaginozakao čimbenik rizika za upale gor-njih genitalnih organa. Gynaecol Perinatol, 1996; 5 (suppl): 43-56.14. Zlatkov V, Karagozov I. The treat-ment of vaginal infections with Ma-cmiror and Macmiror complex. Akush Ginekol So#ia; 1998:37(2): 57-59.

114 VAGINITISI5