UNIVERZITET ZA POSLOVNI INŽENJERING I MENADŽMENT BANJA

LUKA EKONOMSKI FAKULTET

Diplomski rad SAVREMENI TRENDOVI U OBLASTI INTEGRALNOG TRANSPORTA

Mentor: prof. dr Branislav Mitić BANJA LUKA, JULI 2016. OLJA LABUS

“Pod moralnom i krivičnom odgovornošću izjavljujem da sam ja autor ovog rada te sam upoznata da sam, ukoliko se utvrdi da je rad plagijat, odgovorna za štetu pričinjenu Univerzitetu za poslovni inženjering i menadžment, kao i autoru originalnog rada.”

2

SAŽETAK

Jedan od glavnih pokazatelja nivoa razvoja jedne zemlje, upravo je nivo razvoja transporta. Sama riječ transport potiče od latinske riječi “transportus”, što u suštini znači prenošenje ili prevoženje putnika ili robe.

Integralni transport predstavlja prevoz robe od proizvođača do potrošača, od proizvodnje do dalje dorade, sredstvima više vidova saobraćaja, primjenom standardizovanih tovarnih jedinica.Savremene potrebe transporta tereta zahtjevaju što manje troškove transporta i drugih manipulacija,kao i najveću moguću zaštitu tereta od raznih vidova oštećenja.Uvođenjem integralnog transporta moguće je ostvariti “neprekidni transportni lanac” na principu prevoza robe “od vrata do vrata”.

Integralnim transportom dobijamo nov i kvalitetan način prevoza, paralelno razvijanje sa klasičnim transportom, visok stepen standardizacije i integrisanje sa proizvodnjom, kao i ubrzanje prometa tereta, maksimalnu zaštitu robe u transportu i skladištenju, uprošćavanje konstrukcije saobraćajnih sredstava i smanjenje saobraćajnih troškova za određeni nivo kvaliteta.

Ključne riječi: transport, integralni transport, transportni lanac, tehnologija, standardizacija, kvalitet.

SUMMARY

One of the main indicators of the level of development of a country, it is the level

of development of transport. The word itself comes from the transportation Latin word "transportus", which essentially means the transfer or transportation of passengers or goods.

Integrated transport is the transport of goods from producer to consumer, from production to further processing, by means of multiple modes of transport, using the standardized loading units. Contemporary needs of freight transport require less transportation costs and other manipulation, as well as the highest possible protection from various types of damage. The introduction of integrated transport is possible to achieve "continuous conveyor chain" on the principle of transport of goods "door to door".

Integral transport getting new and high-quality mode of transport, in parallel with the development of conventional transport, a high degree of standardization and integration with production, as well as the acceleration of freight traffic, the maximum protection of goods in transport and storage, simplifying construction of means of transport and reduce transport costs for a given level of quality.

Keywords: transport, integrated transport, transport chain, technology, standardization, quality.

3

SADRŽAJ

1 UVOD ................................................................................................................................... 1

1.1 OSNOVE TRANSPORTA ........................................................................................... 2

1.1.1 Pojam i razvoj transporta ...................................................................................... 2 1.1.2 Vrste transporta i komparacija različitih vidova transporta .................................. 3

2 OSNOVE INTEGRALNOG TRANSPORTA ...................................................................... 7

2.1 Pojam integralnog transporta ........................................................................................ 7

2.1.1 Tovarna jedinica i transportni lanac ...................................................................... 8 2.1.2 Kopnene tehnologije integralnog transporta, palete i kontejneri ......................... 10

2.1.3 Drumsko – željeznička tehnologija u oblasti integralnog transporta ................. 17 2.1.4 Kopneno – pomorska tehnologija u oblasti integralnog transporta ..................... 19 2.1.5 Vazdušna tehnologija integralnog transporta ...................................................... 23

3 ZNAČAJ ROBNO – TRANSPORTNIH CENTARA (MJESTO I ZNAČAJ U INTEGRALNOM TRANSPORTU) ........................................................................................... 27

4 ULOGA ŠPEDICIJE U INTEGRALNOM TRANSPORTU.............................................. 29

4.1 Poslovi međunarodnog špeditera ................................................................................ 33

4.1.1 Davanje dispozicije ............................................................................................. 33 4.1.2 Pozicioniranje ...................................................................................................... 34 4.1.3 Zaključivanje ugovora o prevozu ........................................................................ 34 4.1.4 Preuzimanje robe radi otpreme............................................................................ 35 4.1.5 Otprema, doprema i provoz robe ......................................................................... 35 4.1.6 Zaključivanje ugovora o pretovaru ...................................................................... 36 4.1.7 Zaključivanje ugovora o uskladištenju robe ........................................................ 36 4.1.8 Obavljanje poslova u vezi sa carinjenjem robe ................................................... 37 4.1.9 Informisanje nalogodavca ................................................................................... 38 4.1.10 Fakturisanje izvršene usluge ............................................................................... 38 4.1.11 Bilansiranje poslovanja ....................................................................................... 38

5 OSIGURANJE ROBE I VOZILA U PREVOZU………………………………………. … 38 5.1 Vrste ugovora o transportnom osiguranju ................................................................... 40

5.2 Osiguranje robe u transportu ....................................................................................... 42

5.2.1 Specifičnosti osiguranja robe u drumskom transportu ........................................ 43 5.2.2 Rizici u drumskom transportu ............................................................................. 43 5.2.3 Štete i likvidacija ................................................................................................. 44

6 SISTEM KVALITETA U TRANSPORTU ........................................................................ 46

4

7 INFORMATIKA U TRANSPORTU (ORGANIZACIJA I PRAĆENJE TRANSPORTNIH TOKOVA)................................................................................................................................... 47

7.1 Praćenje kontejnera na kontejnerskom terminalu ....................................................... 48

8 EFEKTI IMPLEMENTACIJE MODERNIH INTEGRALNIH TEHNOLOGIJA TRANSPORTA ........................................................................................................................... 49

8.1 Primjer djelatnosti kompanije za pružanje logističkih usluga – Meridian a.d. za transport i logistiku Banja Luka .............................................................................................. 51

9 ZAKLJUČAK ..................................................................................................................... 56

LITERATURA ............................................................................................................................ 58

SADRŽAJ SLIKA Slika 1.1: Drumski prevoz robe..................................................................................................... 4 Slika 1.2: Željeznički transport robe.............................................................................................. 5 Slika 1.3: Vazdušni transport......................................................................................................... 5 Slika 1.4: Riječni transport- prevoz rasutog tereta......................................................................... 6 Slika 1.5: Transport cjevovodima.................................................................................................. 7 Slika 2.1: Europaleta dimenzija 800 x 1200 mm........................................................................ 11 Slika 2.2: Sklopiva boks paleta.................................................................................................... 12 Slika 2.3: Brodski kontejneri…………………………………………………………………... 15 Slika 2.4: Pokretna pretovarna sredstva……………………………………………………….. 16 Slika 2.5: Portalni kranovi i prenosnici………………………………………………………… 16 Slika 2.6: Hucke – pack tehnologija integralnog transporta…………………………………… 18 Slika 2.7: Hucke- pack tehnologija pretovara vozila…………………………………………... 19 Slika 2.8: Prevoz kontejnera pomorskim saobraćajem………………………………………… 20 Slika 2.9: Pretovar transportnih sredstava u lukama…………………………………………… 21 Slika 2.10: Ro – Ro brod – utovarna rampa……………………………………………………. 22 Slika 2.11: Transport kamiona Ro – Ro brodovima…………………………………………… 22 Slika 2.12: Prevoz barži u riječnom saobraćaju……………………………………………….. 23 Slika 2.13: Tehnike utovara / istovara kontejnera……………………………………………... 24 Slika 2.14: LD-3 i LD-8 kontejneri……………………………………………………………. 25 Slika 2.15: Antonov An-225 i Cargolifter CL 160…………………………………………….. 26 Slika 8.1: Mreža poslovnica Meridian a.d. Banja Luka……………………………………….. 55

SADRŽAJ TABELA Tabela 2.1: Kategorizacija kontejnera ......................................................................................... 14 Tabela 2.2: Tehničke karakteristike LD-3 kontejnera ................................................................. 25

5

1 UVOD

Danas daljina više ne predstavlja prepreku u međunarodnom poslovanju i transportu.Kako moderna sredstva komunikacije sve više približavaju poslovne partnere koji su često veoma udaljeni neophodno je logistički podržati sve aktivnosti ovih poslovnih odnosa.

Zahtjevi za kvalitetom postaju sve izraženiji, a sam kvalitet postaje sve manje uočljiv.U takvom ambijentu profesionalnost nije više jedini preduslov uspjeha već to postaje i lični odnos koji se razvija između poslovnih partnera, a koji postaje osnov uspješne saradnje.1

Tržišne promjene postavljaju nove zahtjeve među kojima su pojedinačne isporuke robe (umjesto masovnih tereta manje zbirne pošiljke), zahtjevi za kompletnom logističkom uslugom (sve na jednom mjestu), stalan rast kvaliteta usluge robe (potpuna satisfakcija korisnika) i smanjenje troškova (logističkih i ukupnih troškova).

Posmatrajući sa aspekta logistike i smanjenja troškova, neophodno je razviti kvalitetan sistem transporta, kako klasičnog, tako i integralnog, s obzirom na činjenicu da transportni troškovi čine oko 1/2 ukupnih troškova logistike.

Sam pojam transport, kako je već pomenuto, potiče od latinske riječi transportāre (trans + portāre – nositi). U prevodu transport, podrazumjeva prenošenje nečega (tereta, putnika, informacija i/ili energije) sa jednog mjesta na drugo što predstavlja proces kretanja ili zbivanja radnje transporta sa promjenom lokacije ili mjesta nalaženja nečega ili nekoga. Ako je riječ o transportu tereta, treba podrazumjevati prenos praćene pošiljke sa određenim dokumentom pod određenim uslovima i zahtjevima, u posebnom prostoru ili državi koristeći različita vozila ili prenos iz ruke u ruku odnosno od lica do lica.

Transport može biti i odluka o vožnji, preuzimanju, isporuci i distribuciji robe ili nečega u određenom vremenu i na određenoj relaciji. U stranoj literaturi, transport označava posao ili sistem transportovanja ljudi ili tereta, transportni plan, odluku ili izjavu o izvršenju transporta.

U komercijalnom smislu, transport (sinonim prevoz) je proces vršenja transakcija u smislu otpreme, manipulisanja, prodaje i nabavke robe, materijala i usluga prema postavljenim ciljevima nekog društva, aktivnost u promociji robe i usluga uključujući finansijski i komercijalni aspekt.

U stranoj literaturi, koriste se termini: freight, freightage (transport robe u komercijalnom smislu sa cijenom nižom od ekspresnog transporta), transshipment (transfer robe sa jednog mjesta na drugo u smislu dalje otpreme brodom) i dr. U praksi

1Davidović, Branko. 2013. Međunarodni transport i špedicija. Kragujevac. str. 6.

1

inženjeri transporta vrše nadzor nad svim transportnim uslugama u nekoj organizaciji, uključujućitransport robe kamionom, avionom, željeznicom od skladišta do krajnjeg korisnika, koordinaciju svih vidova transporta, planiranje ruta, otpremu vozača, upravljanje sredstvima u sektoru transporta, obučavaju svoje izvršne radnike i drugo.

Pojam saobraćaj predstavlja ukupno definisan način organizovanog, bezbjednog i racionalnog fizičkog savladavanja prostora kod transporta ljudi, materijalnih dobara i prenosa nematerijalnih vrijednosti na jednoj ili nekoliko klasičnih ili kombinovanih pravaca u određenom periodu, kretanje vozila i pješaka u tranzitu. To je poslovna aktivnost kretanja vozila i ljudi u gradskom i vangradskom području ograničeno saobraćajnomsignalizacijom, skupom dolazećih i odlazećih resursa (putnika ili vozila) na posebnoj lokaciji u određenom vremenu. Takođe, saobraćaj predstavlja zbir aktivnosti u komunikaciji različitih sistema u posmatranom vremenu radi pokretanja informacija i drugih resursa.2

Postoje razni aspekti posmatranja saobraćaja i transporta iz kojih proizilaze različite podjele. U nastavku rada biće riječi o klasičnom transportu, integralnom transportu, savremenim tendencijama u oblasti integralnog transporta, špediciji, osiguranju robe i vozila u prevozu, kao i o sistemu kvaliteta u transportu i efektima implementacije modernih integralnih tehnologija transporta.

1.1 OSNOVE TRANSPORTA

1.1.1 Pojam i razvoj transporta Transport kao dio privrede predstavlja skup saobraćajnih sredstava i puteva, kao i

pratećih sistema, opreme i uređaja neophodnih za nesmetano odvijanje procesa transporta. Saobraćajna sredstva čine automobili, prikolice, poluprikolice (drumski saobraćaj), lokomotive i vagoni (željeznički saobraćaj), brodovi, barže (vodeni saobraćaj) i avioni (vazdušni saobraćaj).3

Saobraćajni putevi su putevi specijalne namjene za odgovarajuća vozila, kao što su putevi, pruge, rijeke. Prateću saobraćajnu infrastrukturu čine teretne i putničke stanice, terminali, utovarno-istovarne stanice, remontna mjesta i slično.

Prema statističkim podacima, na 1 km2 zemljine površine nalazi se 8,8 m pruge, 105 m puteva i 0,4 m riječnih linija. Takođe je prisutna neravnomjerna raspoređenost po regionima, tako da su suvozemni putevi u Aziji 10 puta kraći nego u Evropi, a pruge u Africi su 15 puta kraće nego u Sjevernoj Americi.

2Davidović, Branko. 2013. Međunarodni transport i špedicija. Kragujevac. str. 7. 3www.motorna-vozila.com/download/Skripta%20Integralni%20Transport.pdf;

(11.03.2016. 22:10h)

2

Istorijski razvoj pojedinih oblika transporta seže u davna vremena i usko je povezan sa ključnim dostignućima, kao što je pronalazak točka za razvoj drumskog saobraćaja.U vodenom saobraćaju dugo se koristilo kretanje na paru, dok su se na suvom za vuču koristile životinje.

Karakterna crta transporta je usko povezana sa trgovinom i kulturom. Pronalazak kompasa, a onda i velika geografska otkrića, uticali su na povećanje mogućnosti komunikacije različitih vidova i destinacija. Pojava parne mašine je izazvala buran privredni rast i omogućila je osvajanje novih teritorija za proširivanje naselja.

S druge strane, na povećanje teritorije gradova, uticala je pojava elektrovuče (tramvaj, trolejbus...), jer je značajno skraćeno vrijeme prevoza.

Na povećanje intenziteta saobraćaja između država i kontinenata, uticali su reaktivni motori, koji su skratili vrijeme transporta do minimuma. Sva ova otkrića su imala veliku i značajnu ulogu za poboljšanje kvaliteta života.

1.1.2 Vrste transporta i komparacija različitih vidova transporta Transportni sistem jedne zemlje obuhvata sve oblike transporta povezanih

ekonomskim, tehnološkim, tehničkim i normativnim vezama. Svaki oblik transporta ima svoju sferu efektivnog iskorišćenja. Isto tako, svaki od modaliteta saobraćaja se trudi da nametne sopstvene prednosti sa aspekta pružene transportne usluge, troškova, pouzdanosti i sigurnosti.

U praksi se javlja nedovoljna saradnja različitih vidova prevoza u toku jednog transportnog lanca. Nedostatak integracije između različitih vidova je često posljedica državnih mjera, kojima se određeni vid saobraćaja stavlja pod direktnu državnu monopolističku kontrolu. Javlja se potreba integracije saobraćaja u jedinstven, maksimalno funkcionalan sistem. Novi pristup se svodi na omogućavanje što jednostavnije promjene prevoznog sredstva, odnosno simplifikaciju prelaska sa jedne na drugu vrstu prevoza. 4

Danas je transportno tržište izuzetno razvijeno, zahvaljujući širokoj transportnoj ponudi. Prisutna je i snažna konkurencija. Da bi se mogla napraviti komparacija sa aspekta konkurentnosti, u nastavku rada će biti opisane karakteristike pojedinih vrsta transporta.

Za potrebe transporta koristi se više vidova prevoza: drumski, željeznički, vazdušni, vodeni, transport cjevovodima i kombinovani transport.

Drumski transport je konkurentan u slučajevima prevoza na manjim distancama, do 200 km. Njegove prednosti su visoka fleksibilnost i usklađivanje sa potrebama i

4Mitić , Branislav. 2012. Principi marketing logistike. Banja Luka: Univerzitet za poslovni inženjering i menadžment. str.109.

3

promjenama iniciranim od strane korisnika, visoka elastičnost (transport od vrata do vrata), najrazvijenija infrastruktura. Kao nedostaci mogu se nabrojati mali kapacitet posmatrano po pojedinačnim transportnim jedinicama, oštećenja robe tokom prevoza, kašnjenja, visok nivo zagađenja čovjekove okoline, buka, loša bezbjednost.

Slika 1.1: Drumski prevoz robe

Izvor:blog.transportrobe.com ( 14.03.2016, 20:18)

Željeznički transport je konkurentan samo na dužim destinacijama, preko 200 km. Kao prednost navode se najveći transportni kapaciteti u suvozemnom saobraćaju, pouzdanost i tačnost, niski troškovi na srednje i veće udaljenosti, najbolje ekološke karakteristike, kao i visok stepen bezbjednosti.

Nedostaci ovog vida transporta su niska frekventnost, neelastičnost, male komercijalne brzine, visoki infrastrukturni troškovi.

4

Slika 1.2: Željeznički transport robe

Izvor: sr.wikipedia.org(14.03.2016, 20:24)

Vazdušni transport je svakako dominantan na dužim relacijama, a dobre strane su elastičnost i frekventnost, velika maksimalna brzina, velika relativna bezbjednost. Loše strane su obimne investicije u infrastrukturu, velika potrošnja energije, veliki eksterni troškovi po osnovu zagađenja i buke, jako veliki operativni troškovi poslovanja, čime je limitirana vrsta robe koja se može transportovati.

Slika 1.3: Vazdušni transport

Izvor:www.blic.rs(14.03.2016, 20:30)

5

Vodeni transport na najbolji način iskazuje svoje prednosti pri prevozu masovnih i

jeftinih roba koje ne zahtijevaju brz prevoz. Osim toga prednosti su u transportnim kapacitetima posmatrano po pojedinačnim kapacitetima, rijetka oštećenja i gubici transportovane robe, male investicije u infrastrukturu. Nedostaci su niska elastičnost, skupa prevozna sredstva, loše brzine, kao i urednost transporta.

Slika 1.4: Riječni transport- prevoz rasutog tereta

Izvor:www.karinmd.com (16.03.2016, 21:20)

Transport cjevovodima ima prednosti u velikim transportnim kapacitetima, u

bezbjednosti transporta, tačnosti i pouzdanosti, minimalnom utrošku energije, malim troškovima radne snage i rijetkim oštećenjima transportovane robe. Nedostaci su velike investicije u izgradnju cjevovoda i postrojenja, limitirane vrste robe za transport i neelastičnost (zavisnost od infrastrukturnih uslova). 5

5Mitić , Branislav. 2012. Principi marketing logistike. Banja Luka: Univerzitet za poslovni inženjering i menadžment. str.122-124.

6

Slika 1.5: Transport cjevovodima

Izvor: www.ebrcko.net (16.03.2016, 22:01)

2 OSNOVE INTEGRALNOG TRANSPORTA

2.1 Pojam integralnog transporta

U današnje vrijeme se u manjem ili većem obimu primjenjuju različite tehnologije transporta u čijoj realizaciji učestvuju transportna sredstva više vidova saobraćaja, primjenom iste tovarne jedinice. One se zajednički zovu tehnologije integralnog transporta i predstavljaju za određene vrste transporta, nove najprogresivnije transportne tehnologije.

S obzirom da transport direktno utiče na konkurentnu sposobnost privrede i nameće intenzivan razvoj infrastrukture, transportnih sredstava i tehnologija, u takvim okolnostima smatra se da integralni transport predstavlja izuzetno važno dostignuće u poslednjim decenijama.

Integralni transport obuhvata tri bazična sistema: Multimodalni transport podrazumjeva da se pri transportu istovremeno koriste

dva odgovarajuća transportna sredstva, pri čemu u toku prevoza, prvo transportno sredstvo, zajedno sa teretom, postaje teret za drugo transportno sredstvo. Jedan od uslova je i da se transport obavlja između dvije države; Kombinovani transport je kombinacija korišćenja dva ili više modaliteta

transporta, pri čemu se bira prevozno sredstvo sa većim komparativnim prednostima u datim okolnostima i datoj ruti;

7

Integralni transport odlikuje svojstvo da nema pretovara tokom transporta, a umjesto toga kompletne transportne jedinice se zajedno sa tovarom, prevoze drugim vidom transporta. Tada se kalkuliše koji je modalitet transporta najisplativiji. Pri tome, integralni transport treba da obezbjedi da se roba ne tovari direktno na određeno transportno sredstvo, već da se slaže na palete ili pakuje u kontejnere. Na taj način organizovani, palete i kontejneri zajedno sa natovarenom robom postaju teret koji se može efikasno prevoziti svim oblicima transporta. 6

Osnovni cilj integralnog transporta nije samo ušteda u vremenu i troškovima

prevoza, već racionalizacija cjelokupnog sistema distribucije robe. Posebni cilj integralnog transporta je realizacija transportnog lanca od proizvođača do potrošača.

2.1.1 Tovarna jedinica i transportni lanac

Tovarne jedinice integralnog transporta su: Palete; Mali kontejneri; Srednji kontejneri; Veliki kontejneri (tzv. transkontejneri); Kompletna vozila (drumska i željeznička) ili barže riječnog teretnog

saobraćaja ili samo pojedini dijelovi vozila (sedlaste prikolice) i izmjenjivi transportni sudovi.

Pod pojmom transportni lanac podrazumjeva se niz uzastopnih tehničkih, tehnoloških, organizacionih i drugih međusobno povezanih i sinhronizovanih postupaka, u okviru kojih se vrši premještanje materijalnih dobara od izvora do cilja, primjenom odgovarajućih tovarnih jedinica. 7

Transportni lanac se ostvaruje formiranjem tovarnih jedinica, pretovarom tovarnih jedinica sa jednog na drugo transportno sredstvo mehanizacijom, implementacijom sistema informisanja i upravljanja i relevantnih organizacionih mjera u cilju povezivanja i organizacije aktivnosti na putu kretanja robe.

Pod pojmom tovarna jedinica podrazumjeva se objedinjavanje robe koja se transportuje zajedno sa pomoćnim transportnim sredstvom, od veće količine manje komadne robe se formira jedinstvena tovarna jedinica.

6Mitić , Branislav. 2012. Principi marketing logistike. Banja Luka: Univerzitet za poslovni inženjering i menadžment. str.125.

7www.motorna-vozila.com/download/Skripta%20Integralni%20Transport.pdf; (11.03.2016. 22:10 h)

8

Tehnologije koje su na raspolaganju u oblasti integralnog transporta su: Kopnene tehnologije –tu spadaju: • Paletni sistem; • Kontejnerski sistem; • Transport drumskog teretnog saobraćaja, prikolica ili poluprikolica, na

željezničkim vagonima (sistem Huck-pack); • Transport željezničkih teretnih vagona na prikolicama drumskog teretnog

saobraćaja. U domenu tehnologija kopnenih mostova :Transport ISO kontejnera U oblasti kopneno-vazdušnih sistema: • Paletni sistem; • Kontejnerski sistem (ISO); • Sistemi za transport specijalnih kontejnera. Kod kopneno-pomorskih sistema: • Kontejnerski sistem (ISO); • Transport barži – kombinovani riječno-pomorski transport; • Vozila drumskog teretnog saobraćaja – Roll-on / Roll-off.8 Pomoću integralnog transporta, realizuju se mnoge tehnološke funkcije, kao što su

sakupljanje robe, formiranje tovarnih jedinica, automatizovan pretovar robe u skladištima, kao i automatizacija između skladišta i transportnih sredstava. Za svaku dionicu prevoza, obezbjeđuje se odgovarajuće transportno sredstvo.

Posljednjih decenija razvijaju se novi transportni sistemi, koje karakteriše tehnologija neprekidnog transporta, koja se ostvaruje u vidu kombinovanog integralnog transporta, kojim se upravlja pomoću elektronskih računara za obradu podataka (EOP).

Sve veće tehnološko povezivanje tokova robe različitih transportnih sistema spoljnog i industrijskog transporta, kao i tokova pomorskog, vazdušnog, željezničkog,

8Mitić , Branislav. 2012. Principi marketing logistike. Banja Luka: Univerzitet za poslovni inženjering i menadžment. str.125.

9

drumskog i riječnog transporta, zahtjeva izgradnju i primjenu novog transportnog sistema, koji bi obezbjedio neophodne uslove za neometano povezivanje sa postojećim transportnim sistemima i povezivanje u transportni lanac.

To znači da se tehnologije integralnih sistema transporta redovno razvijaju i realizuju paralelno sa klasičnim tehnologijama transporta.

Transport robe će se ubuduće više koncentrisati na određenim dionicama tokova robe i time usloviti bitne izmjene u sistemu skladištenja, pretovaru, transportu robe i informatici.

Zbog ovakvih tendencija u razvoju transporta, u posljednjim decenijama su izvršene značajne strukturalne izmjene na području pomorskih luka, terminala za pretovar tovarnih jedinica integralnog transporta, kao i na području postojećih transportnih sistema. Povećanje obima razmjene roba i sirovina i povećanje obima transporta, uslovili su prestrukturisanje transportnih sistema. Ukazuje se potreba za novom organizacijom pretovarnih procesa kako pomorskih luka tako i njihovog zaleđa kao realizaciju čitavog sistema za savlađivanje tokova robe.

Ogromne izmjene u strukturi transportnih zahtjeva uslovljavaju razvoj velikih pomorskih plovnih jedinica u brodogradnji, dok su izmjene strukture u tehnologiji transporta uslovile izmjenu postupaka u proizvodnim procesima privrede.

Razvoj modernih transportnih sistema karakteriše integracija tržišta nabavke i tržišta prodaje, a povećana koncentracija tokova robe uslovljava formiranje i razvoj robno distributivnih centara i zona robnih terminala integralnog transporta, koji će u većoj mjeri zamijeniti postojeće klasične transportne sisteme.9

2.1.2 Kopnene tehnologije integralnog transporta, palete i kontejneri

Tehničku bazu sistema paletizacije čine palete i viljuškari. Paleta kao pomoćno sredstvo predstavlja najmanju univerzalnu tovarnu jedinicu integralnog transporta. Palete se dijele na dvije osnovne kategorije:

• Palete bez nadgradnje (ravne palete) i • Palete sa nadgradnjom (stub palete)

Paleta predstavlja posebnu tovarnu jedinicu koja je sastavni dio transportnog lanca

od skladišta proizvođača do skladišta za distribuciju robe, tj.transportnog lanca od od proizvođača do potrošača.

9www.motorna-vozila.com/download/Skripta%20Integralni%20Transport.pdf, (11.03.2016. 22:10h)

10

Ravna paleta je ravna podloga (najčešće drvena) sa ili bez nožica na koju se slažu pojedini komadi robe u cilju realizacije jedinstvene tovarne jedinice kojom se može lako i brzo manipulisati pomoću viljuškara. Većina evropskih zemalja su usvojili kao standard paletu 800 x 1200 mm.

Slika 2.1: Europaleta dimenzija 800 x 1200 mm

Izvor:www.beckenz-paletten.de(18.03.2016, 19:48)

Osim ovih, koriste se drvene palete dimenzija 800 x 1000 mm, 1000 x 1000 mm, 1200 x 1600 mm, 1200 x 1800 mm (usvojene od strane Međunarodne organizacije ISO). Ipak, u svijetu se najviše koriste drvene palete dimenzija 800 x 1200 mm (80 %).

Boks palete se primjenjuju za transport različite vrste robe kao što je neambalažirana komadna roba, rasuta roba, neambalažirana roba nepravilnog oblika, koja se teško slaže i slično.Dimenzije boks paleta su 800 x 1200 mm, 1000 x 1200 mm, 800 x 1000 mm, a najviše se koristi standardna boks paleta dimenzija 800 x 1200 mm. Palete moraju biti napravljene od čvrstog materijala, tako da, kad su natovarene, mogu da se podižu i premještaju pomoću viljuškara ili drugih uređaja za pretovar.

11

Slika 2.2: Sklopiva boks paleta

Izvor: www.packakingcenter.rs(18.03.2016, 20:08)

Prednosti paletizacije prilikom distribucije proizvoda su ekonomičnije poslovanje prevoza, pretovara i skladištenja proizvoda, bolja organizacija u sistemu distribucije, kvalitetnije rukovanje i čuvanje proizvoda, niži troškovi poslovanja, veća konkurentnost na tržištu, itd.

Za efikasno manipulisanje u okviru paletnog sistema, od opreme i tehničkih sredstava najzastupljenije su različite vrste viljuškara, koji u osnovi mogu biti na ručni ili motorni pogon.

Kontejneri - Međunarodna organizacija za standardizaciju ISO objašnjava da je

„kontejner sud pravougaonog presjeka, nepromočiv, koji se primjenjuje za transport i skladištenje izvjesnog broja teretnih jedinica, pošiljki ili robe u rasutom stanju, štiti njegovu sadržinu od kvarenja i gubitaka, može se odvojiti od transportnog sredstva i može se pretovariti bez istovremenog istovara robe“.

Po definiciji datoj u Pravilniku o međunarodnom željezničkom prevozu kontejnera (RICO), kontejner predstavlja transportni sud, izrađen od čvrstog materijala, i to tako da se trajno može upotrijebiti više puta, naročito podešen da se olakša prevoz stvari sredstvima raznih vidova saobraćaja bez pretovara samih stvari, snabdjeven uređajima koji olakšavaju manipulaciju i ima zapreminu najmanje 3m3, čije dimenzije ne prelaze one utvrđene željezničkim propisima.

Kontejner je veoma značajan nosač jedinica tereta koji doprinosi racionalizaciji transporta, u sebi objedinjuje transportnu, skladišnu, zaštitnu i informativnu ulogu.

Osnovni cilj kontejnerizacije kao procesa upotrebe kontejnera jeste poboljšanje i ubrzanje transportnog procesa, naročito pretovara (na mjestima sučeljavanja vidova prevoza), koji se uglavnom organizuje savremenim tehnologijama i pružanjem

12

kompleksnih transportnih usluga “od vrata do vrata“. Pored toga, kontejnerizacija pruža mogućnost za ostvarivanje koordinacije i kooperacije između raznih vidova saobraćaja. Sve ove pogodnosti utiču direktno na smanjenje troškova transporta i ubrzanje procesa prevoženja, što je od presudnog značaja i za prevoznike i za korisnike prevoza.

Često se 26.april 1956. godine smatra početkom kontejnerizacije. Tog je dana kontejnerski brod IDEAL X (preuređeni T-2 tanker) Pan Atlantic Steamship korporacije plovio od Port Newark-a, New Jersey do Houston-a, Texas, sa 58 kontejnera od 33 stope na palubi.

Druga pomorska kompanija koja je snažno bila uključena u ranu kontejnerizaciju je Matson Navigation.Godine 1960.je u eksploataciju pušten Matsonov prvi celularni kontejnerski brod Hawaiian Citizen s kapacitetom od 436 kontejnera od 24 stope. 10

Postoji više podjela kontejnera prema tehničko-tehnološkim karakteristikama, i to prema namjeni:

Univerzalni kontejneri, tzv. “Standard dry freight“-prvenstveno su

namijenjeni za prevoz ambalažirane robe za široku potrošnju.Upotrebljavaju se za raznu kolsku i denčanu robu koja ne zahtjeva posebne mjere u prevozu. Zbog toga se njihovom upotrebom može ostvariti visok stepen ekonomičnosti jer se mogu koristiti u oba smjera vožnje. Oni sačinjavaju skoro 70% kontejnerskog parka u svijetu (u nekim zemljama taj broj se kreće i do 95-100%). Specijalni kontejneri-namijenjeni su za prevoz jedne ili nekoliko istih vrsta

robe za koju se moraju obezbjediti posebni uslovi prevoza. Kontejneri se dijele i prema ostalim karakteristikama, kao što su: Vrsta robe-kontejneri za komadnu, rasutu i tečnu robu (open

top,bulk,tank,platform,side door...); Veličina - 1. Mali kontejneri su transportna sredstva zapremine 1-3 m3 i

nosivosti 1-3 tone. Pretežno imaju vlastite točkove za laku manipulaciju. Najviše ih je u vlasništvu željeznice; 2.Srednji kontejneri su zapremine 3-10 m3, a nosivost im je 5-30 tona; 3.Veliki kontejneri su zapremine 10-60 m3, a nosivost im je 5-30 tona. Grupi velikih kontejnera pripadaju i transkontejneri jednakih dimenzija, a upotrebljavaju se u međunarodnom prometu.

Mali kontejneri prema zapremini dijele se na: kategoriju A zapremine do 1m3;

kategoriju B zapremine preko 1 do 2m3 i kategoriju C zapremine preko 2 do 3m3. Veliki kontejneri prema dužini dijele se na kategoriju 10, čija je dužina deset engleskih stopa (2991mm); kategoriju 20, čija je dužina dvadeset engleskih stopa (6058mm);

10Grupa autora.2006. 50 godina kontejnerizacije u retrospektivi. Luka Rijeka.

13

kategoriju 30, čija je dužina trideset engleskih stopa (9125mm) i kategoriju 40, čija je dužina četrdeset engleskih stopa (12192mm).

Međunarodna organizacija za standardizaciju-ISO utvrdila je tehničke uslove za izgradnju kontejnera.Te uslove prihvatila je i Međunarodna železnička unija-UIC. Prema tim uslovima kontejneri su svrstani u četiri kategorije:

Tabela 2.1: Kategorizacija kontejnera

Kategorija Dužina Širina Visina Nosivost (tona) 10 stopa 3,06 2,44 2,44 10 20 stopa 6,09 2,44 2,44 20 30 stopa 9,12 2,44 2,44 25 40 stopa 12,19 2,44 2,44 30

Izvor: Marković, Ivo. 1990. Integralni transportni sustavi i robni tokovi. Zagreb: Fakultet prometnih znanosti.

Kontejneri se još mogu podijeliti i prema: Vrsti materijala - drveni, metalni, gumeni, plastični, od legura i dr. Konstrukciji - klasični, sklapajući, rasklapajući, s drvenim i metalnim

oblogama, samoistovarajući, sa otvorenim krovom ili stranicama, s nogarima i sl. Mjestu korišćenja – kontejneri koji se upotrebljavaju samo za prevoze unutar

zemlje (nacionalni prevozi) i u međunarodnim i međukontinentalnim prevozima (tzv. pomorski kontejneri). Vrsti termičkih uređaja - izotermički (frigo), s agregatima na sopstveni

pogon za rashlađivanje, s mogućnošću snižavanja temperature pomoću azota i termički za zagrijavanje.

Najveći svjetski proizvođač kontejnera je KINA (85% svjetske proizvodnje), što je

i razumljivo iz razloga što je Kina jedan od najvećih svjetskih izvoznika. 11

11https://saobracajci.files.wordpress.com/2014/06/integraln_nove_tendencijei.pdf; (15.03.2016. 22:25 h)

14

Slika 2.3: Brodski kontejneri

Izvor: www.citysped.ba(18.03.2016, 20:52)

U domenu pretovara u okviru kontejnerskog transporta, primjenjuju se sredstva za pretovar kontejnera, koja se svrstavaju u dvije grupe:

pokretna pretovarna sredstva i portalni kranovi i prenosnici. U svakoj grupi ima više tipova pretovarnih uređaja.Pokretna pretovarna sredstva,

imaju teoretski neograničeno područje kretanja. Zavisno od profila mogu vršiti ukrcaj, prekrcaj, prenos i iskrcaj kontejnera. Praktično to su viljuškari i dizalice, odnosno hvatači ili prenosnici kontejnera različitih dimenzija i sposobnosti dizanja (kapaciteti dizanja su: 5, 10, 20, 30, 35 i 40 tona). Ta sredstva imaju slijedeće konstrukcije prilaza kontejneru:

-sa strane (bočno); -čeoni navoz (dolazak ispred kontejnera) i -opkoračivač vozila za vertikalno spuštanje i podizanje kontejnera.

15

Slika 2.4: Pokretna pretovarna sredstva

Izvor: www.lukarijeka.hr(18.03.2016, 21:14)

Druga grupa sredstava obično se kreće na točkovima po kolosijecima. To je

prekrcajni most koji “opkorači” odnosno ispod kojeg se nalaze kolosijeci, drumski trakovi i prostor za smještaj kontejnera. Ta se sredstva kreću dužinom po kolosijeku, a za širinu imaju vlastiti manipulator, uređaj na mostu za lijevo i desno premještanje. Te dizalice su raspona 22 metra a nosivosti pretežno do 40 tona, mada ih ima i sa manjom nosivošću.

Slika 2.5: Portalni kranovi i prenosnici

Izvor: www.mi-jack.com(18.03.2016, 21:33)

16

Osnovne prednosti kontejnera koje se ostvaruju iz aspekta prevoznika jesu

uprošćavanje i ubrzavanje tehnoloških operacija u transportnom lancu, smanjenje potreba za manuelnim radom, smanjenje troškova manipulacije po jedinici transportnog rada, višestruko skraćenje vremena utovara, pretovara i istovara, povećanje broja obrta vozila i kontejnera. Kada govorimo o prednostima sa aspekta korisnika prevoza, tu spadaju ušteda u troškovima pakovanja i osiguranja robe, mogućnost horizontalnog i vertikalnog manipulisanja, zaštita robe od negativnih spoljnih uticaja, smanjenje rastura robe, uštede u troškovima skladištenja i dr.

Osnovni nedostaci kontejnerizacije su relativno visoki transportni troškovi (brodski troškovi 23%; održavanje kontejnera 18%; lučki i terminalni troškovi 21%; troškovi kopnenog transporta 25% i ostali troškovi 13%), visoke investicije za sredstva i infrastrukturne objekte, zatim, potreban je jedinstven nivo tehnologije i znatna finansijska sredstva i druge mjere radi razvoja ove tehnologije, postoji problem distribucije praznih kontejnera i obezbjeđenje povratnih tovarnih vožnji (u svakom momentu 2,5 miliona TEU kontejnera stoji prazno i čeka na utovar), prilagođavanje ispunjenju carinskih i drugih državnih propisa itd.12

2.1.3 Drumsko – željeznička tehnologija u oblasti integralnog transporta

Pored sistema transporta paleta i transporta kontejnera, prevoz vozila jednog vida transporta vozilima drugog vida transporta predstavlja značajan oblik integralnog transporta. Osnovni cilj ovih sistema je ostvarenje jedinstvenog procesa transporta, čime se postižu uštede u troškovima transporta i veći kvalitet transportnih usluga.

Transport prikolica i poluprikolica drumskog teretnog saobraćaja na željezničkim teretnim kolima, nosačima poznat je kao hucke – pack sistem transporta.

Pod ovim sistemom se podrazumjeva kombinovan drumsko – željeznički prevoz, gdje se drumska vozila (kamioni, auto – vozovi, sedlasti auto – vozovi) ili dijelovi vozila (prikolice, sedlaste prikolice, izmjenjivi transportni sudovi) na jednom dijelu puta prevoze transportnim sredstvima željezničkog saobraćaja.

Ovaj vid saobraćaja obezbjeđuje realizaciju transporta od vrata do vrata. Takođe, najveći dio prevoza hucke – pack sistemom na dugim relacijama obezbjeđuje željeznički transport koji omogućava masovan prevoz robe, snižavanje troškova i cijene transporta, povećanje stepena bezbjednosti u drumskom saobraćaju (jer se isti bitno rasterećuje), poboljšanje uslova zaštite životne sredine.

12Davidović, Branko. 2000. Savremene tehnologije kombinovanog transporta. Beograd.

17

Kod HP (hucke – pack) saobraćaja, drumski transport obavlja funkciju nakupljanja i distribucije robe koja se prevozi, dok željeznički ima funkciju prevoza te iste robe na dugim relacijama.

Slika 2.6: Hucke – pack tehnologija integralnog transporta

Izvor: www.freefoto.com(20.03.2016, 19:34)

Prevoz HP tovarnih jedinica željezničkim transportom isplati tek na relacijama prevoza dužim od 300 km, pri čemu moraju biti ispunjeni slijedeći uslovi:

• U pogledu količine robe, neophodno je da bude osigurana dovoljna količina da

bi se mogao realizovati približno ravnomjeran prevoz u oba pravca HP transporta i • Neophodno je omogućiti pretovar transportovanih sredstava i ostale

manipulativne aktivnosti na oba kraja transportne destinacije. 13

13Mitić , Branislav. 2012. Principi marketing logistike. Banja Luka: Univerzitet za poslovni inženjering i menadžment. str.134.

18

Slika 2.7: Hucke- pack tehnologija pretovara vozila

Izvor: www.saobracajci.files.wordpress.com(20.03.2016, 19:58)

Jedan odznačajnih nedostataka HP tehnologije predstavlja produženje relacije (rastojanja) prevoza u odnosu na direktan prevoz transportnim sredstvima drumskog saobraćaja. Pretovarna mjesta (terminali) se uglavnom ne nalaze na direktnim relacijama prevoza, što uslovljava dopunske vožnje do i od terminala.

U sklopu Sistema vozilo – vozilo, u drumsko – željezničkom saobraćaju se kao tovarne jedinice koriste i izmjenjivi transportni sudovi, koji predstavljaju u stvari, tovarni proctor nekog drumskog vozila, odnosno kutija koja se radi transporta željeznicom skida sa šasije vozila da se prevozi na vagonima. Specifičnost je u tome da se prevoze bez vučnih sredstava, pa je na taj način za vrijeme prevoza vučno sredstvo na raspolaganju i može se koristiti za vršenje drugih transportnih aktivnosti.

Pored ovih gore navedenih modaliteta transporta, specijalnim vozilima drumskog transporta se mogu prevoziti i željeznički vagoni. U tu svrhu se koriste specijalno prilagođene drumske prikolice.14

2.1.4 Kopneno – pomorska tehnologija u oblasti integralnog transporta

U okviru ovog transporta, razvile su se tri osnovne tehnologije: Tehnologija transporta kontejnera, Tehnologija RO – RO sistema i

14Isto.

19

Tehnologija prevoza barži riječnog transporta.

Slika 2.8: Prevoz kontejnera pomorskim saobraćajem

Izvor: www.lukarijeka.hr(20.03.2016, 20:12)

Jednu od najznačajnijih karika u transportnom lancu, koji se realizuje ovim tehnologijama, predstavljaju luke, odnosno terminal integralnog transporta, gdje se prikupljaju, pretovaruju i pripremaju različite tovarne jedinice. Luka je kompleksna karika transportnog lanca, sastavljena odmnoštva dijelova koji moraju efikasno funkcionisati, da bi luka mogla obavljati svoju funkciju prelaska sa kopnenog na pomorski prevoz i obratno. 15

15www.motorna-vozila.com/download/Skripta%20Integralni%20Transport.pdf ; (11.03.2016. 22:10h)

20

Slika 2.9: Pretovar transportnih sredstava u lukama

Izvor: www.ifm.com(20.03.2016, 20:24)

Kada govorimo o RO – RO brodovima, oni spadaju u kategoriju trajektnih brodova, a uglavnom prevoze standardizovane jedinice tereta, koje se redovno utovaruju horizontalno. Ovi brodovi imaju mogućnost utovara kontejnerskih i drugih linijskih tereta i vrlo kratak obrt.

Prvi roll-on / roll off (RO – RO) brodovi raspolagali su sa oko 100 m korisne dužine, a moderni raspolažu i sa 1200 m. Pri tome se mijenja i način utovara i istovara. Dok se kod prvih brodova utovar-istovar vršio preko krmene rampe, u današnje vrijeme brodovi imaju veći broj širih vrata, što ubrzava utovarno – istovarne operacije i omogućava istovremeni utovar i istovar.Dimenzije i kapacitet ove vrste brodova se takođe povećavaju.

Razlikuju se dvije vrste RO-RO brodova – jedna je specijalizovana za prevoz kola, odnosno željezničkih kompozicija, a druga, mnogobrojnija,za prevoz motornih vozilaodnosno kompletnih vozila ili prikolica. Osnovna karakteristika ovih brodova je oprema koja povezuje palubu broda na krmi ili na pramcu sa obalom i omogućava različitim vozilima, sa ili bez tereta, prelazak nab rod. Ova oprema su najčešće brodske rampe.

Pored rampi, postoje i velika skladišta (ploveće garaže), koja čine jednu cjelinu i omogućavaju bolje slaganje i uzdužnu prohodnost vozila. Ovakvi brodovi su obično opremljeni sa tri palube, od kojih glavna ima direktan pristup preko rampe na obalu, a utovar gornje i donje palube se vrši pomoću liftova ili unutrašnjih rampi.

21

Slika 2.10: Ro – Ro brod – utovarna rampa

Izvor: www.aquaairenterprises.com(20.03.2016, 20:31)

Osnovni nedostatak RO-RO brodova je slabije korišćenje tovarnog prostora. U odnosu na kontejnerski brod, RO-RO brod za 1/3 slabije koristi brodski prostor. Ipak, zbog svojih pozitivnih karakteristika, RO – RO transport je najbolje rješenje na kratkim morskim relacijama.

Slika 2.11: Transport kamiona Ro – Ro brodovima

Izvor: www.lukabar.me(20.03.2016, 20:57)

22

Pored ovih navedenih tehnologija, u kopneno – pomorske sisteme spada i prevoz

barži riječnog transporta.

Slika 2.12: Prevoz barži u riječnom saobraćaju

Izvor: www.wikiwand.com(20.03.2016, 21:17)

2.1.5 Vazdušna tehnologija integralnog transporta

Vazdušni saobraćaj glavnu prednost ima u velikim brzinama prevoza. Velike brzine njegovu konkurentnost vezuju za prevoze na velike udaljenosti, prije svega, u međunarodnom saobraćaju.Standardne brzine avio prevoza se kreću u rasponu 800-1.200km/h. Aspekt brzine prevoza je posebno bitan kada se ima u vidu vrijeme isporuke robe.Po tom pitanju je avio prevoz u posljednje vrijeme malo ugrožen brzinama koje se postižu prije svega u željezničkom saobraćaju (brzi vozovi) i drumskom saobraćaju. Osim toga, ovaj vid saobraćaja se odlikuje i dobrom pouzdanošću i frekventnošću, posebno na relacijama koje povezuju velike centre, na kojima funkcionišu redovne vazduhoplovne linije. Takođe, vazdušni saobraćaj karakteriše najbolja relativna bezbjednost iako je ona u posljednje vrijeme pomalo narušena. Sve bolje karakteristike avio prevoz ima na polju elastičnosti prevoza, što je itekako povezano sa brzinom dostave robe (sve se više širi infrastrukturna mreža ovog vida prevoza). Visoki troškovi čine ga nekonkurentnim kod prevoza najvećeg broja proizvoda.Svoju konkurentnost vazdušni saobraćaj može da ispolji kod prevoza robe male količine i težine a velike

23

vrijednosti.Eksterni efekti (buka i zagađenje okoline) su negativne karakteristike avio prevoza. Takođe, kapaciteti avio prevoza nisu pretjerano veliki ali su ipak dovoljni za prevoz skuplje robe koja prije svega gravitira ka ovom vidu transporta. Očigledno se vazdušni saobraćaj koristi prije svega za isporuke manjih količina robe, koje mogu da podnesu visoke transportne troškove, odnosno za hitne isporuke koje treba da preduprede veće gubitke u proizvodnji ili obimu prodaje.

Slika 2.13: Tehnike utovara / istovara kontejnera

Izvori: www.aquaairenterprises , www.hr.wikipedia.org(21.03.2016, 19:12)

Kada govorimo o karakteristikama integralnih transportnih sistema u vazdušnom saobraćaju, prije svega treba uočiti slijedeće specifičnosti:

1. Paletizacija i kontejnerizacija tereta koji se transportuje avionom prilagođena je

tehničko- tehnološkim karakteristikama sredstava u vazdušnom prometu, te se cirkulacija paleta i kontejnera koji se koriste u avio transportu uglavnom obavlja unutar sistema vazdušnog prometa;

2. Druga je specifičnost integralnog transporta u vazdušnom prometu to što se gotovo sav teret u sredstvima vazdušnog prometa transportuje na paletama ili u kontejnerima tako da je nivo paletizacije i kontejnerizacije tereta u vazdušnom prometu gotovo potpun, za razliku od drugih prometnih grana. Razloge treba tražiti u vrsti tereta koji se transportuje avionima.

Ukrcajnim jedinicama koje se koriste u vazdušnom transportu i predstavljaju

sredstva na koja se tovari teret tj. ULD-Međunarodno udruženje vazdušnog prometa (IATA) smatra bilo koji tip kontejnera, palete ili iglooa, pri čemu je nebitno je li

24

konkretni ULD u vlasništvu neke od članica IATA-e kao i to da li se konkretni ULD smatra ili ne integralnim dijelom aviona.

Sa stanovišta konstrukcionih karakteristika ULD se dijele u dvije grupe: oni koji su dio aviona i oni koji nisu dio aviona. Kontejneri koji se koriste u avio prometu rade se po IATA standardima i to su: LD-2, LD-3, LD-6, LD-7, LD-7 igloo, LD-8, LD-9, LD-11, itd.

Slika 2.14: LD-3 i LD-8 kontejneri

Izvori: www.hr.wikipedia.org , www.wikiwand.com(21.03.2016, 20:05) LD-3 kontejner

Ovaj kontejner sastoji se od kutijaste konstrukcije od lakog materijala. S nagnutom stranicom kontejneri tipa LD-3 svojim oblikom odgovaraju upravo obrisu donje palube odjeljka za teret. To omogućava da se dva kontejnera postave uporedo jedan do drugog. Otvor se zatvara elastičnim vratima koja su plastificirana. Kosi potporanj u vratima štiti od izbočavanja.

Tabela 2.2: Tehničke karakteristike LD-3 kontejnera

Zapremina Neto masa Maks. P / L Odgovara avionu

4 m3 80 kg 1508 kg B-737, A-310, DC-10

Izvor: Davidović, Branko. 2000. Savremene tehnologije kombinovanog transporta. Beograd.

Avioni za prevoz tereta

Avione kojima se prevoze tereti dijelimo u dvije grupe:

25

1. teretni avioni (Antonov An-225 nosivosti 250t, An-124 (150t), Boeing 747F (102 t) ) i

2. kombinovani avioni (Airbus A 310,Boeing 727, Boeing 737, Boeing 747, Douglas DC 10-30).

Gotovo se svaki teretni avion može jednostavnim ubacivanjem sjedišta u kabinu

pretvoriti u putnički avion i obrnuto (convertible, quick change).Teretni avioni imaju, međutim, neke tehničke modifikacije koje ne srećemo kod putničkih i combi-aviona.Radi lakše manipulacije teretom, teretni avioni imaju povećana vrata, a često i posebna dodatna vrata za ukrcaj i iskrcaj tereta.Radi veće nosivosti krila su modifikovana i izabrani su odgovarajući aerodinamički profili. Time se gubi na brzini što u teretnom prometu predstavlja zanemarljiv gubitak zbog povećane korisne nosivosti.

U poslednjih nekoliko godina u Njemačkoj je konstruisana letjelica „Cargolifter CL 160“ (koja u potpunosti liči na cepelin) i koja služi za transport kontejnera ali i drumskih vozila, poluprikolica ili prikolica. Lebdilica Cargolifter, dugačka je 242m, nosivosti je 450 t i ima brzinu od 140 km/h. Sigurno je da ova tehnologija ima perspektivu, ali u kojoj mjeri, vidjeće se vjerovatno nakon izbacivanja tečnih goriva iz upotrebe.16

Slika 2.15: Antonov An-225 i Cargolifter CL 160

Izvori: www.fr.wikipedia.org , www.cargolifter.com(21.03.2016, 20:42)

16https://saobracajci.files.wordpress.com/2014/06/integraln_nove_tendencijei.pdf; (15.03.2016. 22:25h)

26

3 ZNAČAJ ROBNO – TRANSPORTNIH CENTARA (MJESTO I ZNAČAJ U INTEGRALNOM TRANSPORTU)

Osnovni cilj formiranja RTC je optimizacija transporta i distribucije materijalnih

dobara, sa svim njihovim pratećim djelatnostima i podsistemeima, primjenom savremenih tehnologija transporta na logističkim principima.

RTC predstavlja kariku između makro i mikro distribucije. Djelatnost RTC su: 1. Obavljanje djelatnosti dolaznog i odlaznog daljinskog i lokalnog transporta robe i

tovarnih jedinica integralnog transporta 2. Vršenje pretovara robe u unutrašnjem i međunarodnom saobraćaju (lokalni i

daljinski), 3. Sabirni i distributivni transport robe, 4. Prateće i uslužne djelatnosti (informaciono-upravljački sistemi, špedicije, berze

tereta itd). Funkcionisanjem RTC-a se obezbjeđuje ušteda u troškovima distribucije, ušteda u

troškovima investicionog održavanja postojećih kapaciteta, obezbjeđuje se kooperacija rada između pojedinih karika transportnog lanca, zatim smanjuje se oštećenje i rastur robe i smanjuje se masa vezanih obrtnih sredstava robe koja se stalno nalazi na putu.

Struktura RTC-a se sastoji iz tehnoloških podsistema i njihove tehničke baze. Glavni nosioci funkcije RTC-a su:

1. Preduzeća drumskog saobraćaja (lokalnog i daljinskog) sa osnovnim i pratećim

servisnim službama 2. Špediterske organizacije 3. Željeznica (sa robnim stanicama, industrijskim kolosijecima i pratećim

djelatnostima) 4. Terminali integralnog transporta (kontejnerski, hucke-pack i dr, prostorno

tehnološki povez podsistema RTC) 5. Preduzeća za skladištenje robe sa različitom strukturom i namjenom skladišta 6. Carinske zone 7. Uvozna i izvozna preduzeća sa pomoćnim službama 8. Ostale prateće djelatnosti. Mjere koje su potrebne za brži razvoj RTC su koncentracija robnog rada-

prvenstveno na željeznicu, racionalna podjela rada na transportnom tržištu, kooperacija u realizaciji transportnog lanca, odgovarajući i ujednačeni stepen mehanizacije, tehnologije i informatike u svim karikama transportnog lanca i veći interes društveno-

27

političke zajednice u sprovođenju mjera i načela saobraćajne politike (ovo sve u makrodistribuciji).

U mikrodistribuciji razvoj RTC podrazumjeva opsluživanje industrijskih i urbanih cjelina, kao i stvaranje odgovarajućih uslova za brži razvoj RTC u mjestima gdje su formirani.

3.1. Značaj formiranja i razvoja RTC-a kao logističkih centara

Mreža RTC-a uklapa se u slijedeća opredjeljenja i ciljeve:

1. Ciljevi saobraćajne politike: stvaraju se preduslovi za uspešnu i produktivnu kooperacju u transportu, posebno između drumskog i želetničkog transporta, čvršće povezivanje svih učesnika u transportnom lancu, razvoj integralnog transporta, principa logistike i pratećih postupaka koji ubrzavaju proces transporta i smanjuju njihove troškove

2. Ciljevi urbanizma: bolje iskorišćenje saobrašajne mreže, racionalnija eksploatacija vozila, rasterećenje mreže unutar grada preseljenjem transportnih organizacija u RTC

3. Ciljevi regionalne privrede: poboljšanje distribucije, mogućnost većeg učešća u ukupnom radu luka i pristaništa u gravitacionoj zoni, stvaranje preduslova za formiranje i razvoj carinskih zona, otvaranje novih radnih mjesta

4. Ciljevi zaštite prirode i životne sredine: rasterećenje gradskih saobraćajnica, smanjenje zagađenosti i buke u stambenim i drugim područjima, smanjenje noćnog parkiranja teretnog drumskog saobraćaja u stambenim područjima grada itd.

Ciljevi i zadaci učesnika u radu RTC a) U sektoru saobraćajne privrede poboljšanje kvaliteta usluga skraćenjem

vremena transporta, distribucije i povećanjem brzine dostave robe, povećanjem frekvencije opsluživanja, smanjenjem transportnih šteta preuzimanjem specijalnih usluga.

Sniženje troškova transporta i skladištenja robe se postiže poboljšanim iskorišćenjem vozila smanjenjem vremena mirovanja vozila, smanjenjem trajanja vremena i troškova za manipulisanje robom u skladištu, eksploatacijom optimalnih tipova vozila i slično.

Poboljšanje efikasnosti funkcionisanja čitavog distribucionog sistema, posebno grada i mjesta lokacije RTC-a se postiže stvaranjem mogućnosti za unapređenje distribucionog sistema, poboljšanjem nivoa usluga u vanrednim uslovima, koncentracijom skladištenja jedinstvenim opsluživanjem urbanih cjelina.

28

Poboljšanje saobraćajne infrastructure ostvaruje se rasterećenjem drumskih saobraćajnica, integracijom nosilaca transporta.

b) U sektoru ostale privrede, poboljšanje privredne strukture se ostvaruje povećanjem produktivnosti, stvaranjem uslova za unapređenje regionalnih razvoja, poboljšanjem privredne strukture (strukture industrije i zanatstva-razvoj i opsluživanje carinske zone).Poboljšanje prostorne strukture ostvaruje se smanjenjem centra anglomeracije i unapređivanjem decentralizovanog prostornog razvoja, dok štednja energije i zaštita životne sredine se postiže štednjom pogonskog goriva racionalnom podjelom tokova, smanjenjem štetnih emisija gasova napodručju saobraćaja i smanjenjem veličine korišćenih građevinskih i drugih površina.17

4 ULOGA ŠPEDICIJE U INTEGRALNOM TRANSPORTU

Spoljno–trgovinska djelatnost, a pogotovo izvoz je vrlo važan činilac za svako privredno društvo koje proizvodi odnosno izvozi sopstvene proizvode ili usluge odnosno izvozi proizvode drugih proizvođača. U svakom izvozno-uvoznom poslu ključnu ulogu ima lice (pravno ili fizičko) koja se naziva špediter i koje koordinira promet i prevoz robe od proizvođača do krajnjeg korisnika.

Špediter omogućava da se bezbjedno i sigurno obavi odgovarajući transport, pravilnim izborom vida transporta odnosno prevoznog sredstva, prema uslovima koje je odredio nalogodavac. Zadaci koji se stavljaju pred špeditere nisu ni jednostavni niti bez rizika. Zato je potrebno da špediter savršeno poznaje zakonske propise svoje zemlje i zemlje u koju se roba otprema, da poznaje klauzule, te da posjeduje dobre veze sa prevozničkim preduzećima, osiguravajućim kućama, pomorskim agencijama, brodarskim agentima, bankama, carinskim ispostavama i ostalim učesnicima u međunarodnom poslovanju.

Pod poslovima međunarodne špedicije podrazumjevaju se privredne usluge spoljnotrgovinskog prometa, odnosno poslovi: otpreme robe iz svoje u strane zemlje (izvozna špedicija), dopreme robe iz stranih u svoju zemlju (uvozna špedicija), i provoza robe između stranih preko vlastite zemlje (provozna ili tranzitna špedicija) koje obavljaju međunarodni špediteri, i obavljanje drugih propisanih ili uobičajenih specijalnih (sporednih) poslova i radnji u vezi s otpremom, dopremom ili provozom (tranzitom) robe.

17https://sh.wikipedia.org/wiki/Integralni_transport, ( 15.03.2016. 22:52 h)

29

Špediteri se, u spoljnotrgovinskom procesu, a time i u carinskom postupku pojavljuju, kao:

• komisionari koji obavljaju poslove po nalogu, ali u svoje ime i • agenti koji obavljaju poslove po nalogu nalogodavca i u njegovo ime.

Špedicija je uslužna privredna djelatnost, koja se bavi organizovanjem i

premještanjem (otpremom i dopremom) robe u prostoru i vremenu koordinacijom svih učesnika u transportnom lancu. Premještanje robe podrazumjeva, skup operacija i aktivnosti koje omogućavaju nesmetano kretanje robe. Najbitnije je, poznavanje tehnoloških zahtjeva robe i sva njena bitna svojstva, zatim pronalaženje najpovoljnijeg prevoznog puta po vidovima transporta, zahtjeve za skladištenjem robe, osiguranje carinskih formalnosti (ako se radi o kretanju robe preko granice), kvantitativna i kvalitativna kontrola robe, pred-finansiranje carinskih usluga i robe kao i neki ostali prateći zahtjevi i poslovi. U međunarodnom transportu, špediter bi morao dobro poznavati Zakone zemalja kroz koje roba prolazi kao i tehnike međunarodne trgovine, međunarodne transportne propise, trgovačke propise, bankarske, osiguravajuće i carinske propise kao i sve nastale promjene i izmjene na tom planu kako bi omogućio svom komitentu što ekonomičniju otpremu odnosno dopremu robe od svog komitenta do određenog mjesta preuzimanja i obratno.

Takođe, bitna je i njegova vještina snalaženja u prostoru za vrijeme razmjene robe.Po pravilu, špediter ne obavlja prevoz robe, već angažuje prevoznika i sva druga neophodna uslužna privredna društva radi realizovanja transporta komitentove robe u svoje ime i za račun komitenta.Veći špediteri imaju svoje vozne parkove i daju usluge trećim licima.

Postoji više podjela špediterskih poslovanja prema: • djelokrugu poslovanja (međunarodna i unutrašnja), • obilježju poslovanja (lučka, kopnena, granična), • vidovima transporta (pomorska, željeznička, pomorsko-riječna, avio, drumska).

Navedene podjele su formalne prirode jer savremene špediterske organizacije bave

se organizacijom u svim vidovima transporta izuzev, što kod nekih može da preovlada specijalizacija, za neki vid transporta, neku vrstu robe, neki pravac transporta i dr.

Prema teritorijalnom djelokrugu poslovanja, kao što je već navedeno, špedicija se dijeli na dvije glavne vrste, i to: nacionalnu špediciju i međunarodnu špediciju.

Nacionalna špedicija je špedicija koja se bavi isključivo organizovanjem otpreme i dopreme robe unutar granica jedne države i koja se pri tome služi isključivo domaćim

30

prevoznim sredstvima.Nacionalna špedicija organizuje otpremu i dopremu robe u istom mjestu i iz jednog u drugo mjesto iste države.

Međunarodna špedicija je špedicija koja se bavi organizovanjem: otpreme robe iz svoje zemlje u strane zemlje, dopreme robe iz stranih zemalja u svoju zemlju i provoza robe između stranih zemalja preko vlastite zemlje. Međunarodni špediteri rjeđe se specijalizuju samo za jednu od spomenutih vrsta organizacije otpreme robe. Mnogo je češći slučaj u praksi da se međunarodni špediteri bave sa sve tri vrste špedicije. 18

Međunarodnu špediciju možemo podijeliti na tri glavne vrste, i to: 1) kontinentalnu, 2) graničnu i 3) lučku (pomorsku) špediciju. 1. Špediter za kontinentalni transport organizuje prevoz robe željezničkim,

drumskim, avionskim i riječno – kanalskim putevima i prevoznim sredstvima. Prilikom transporta željeznicom ili avionom, roba se može prevoziti kao pojedinačna komandna pošiljka ili kao zbirni prevoz.

2. Špediter u graničnom prometu ima sjedište na frekventim graničnim prelazima (državna kopnena granica, pomorskim terminalima za međunarodni promet, aerodromima i sl.) ili tamo gdje se nalazi carinarnica ili njena ispostava. Obavlja sve usluge vezane za carinski postupak na robi namijenjenoj uvozu ili izvozu ili tranzitu. Omogućava pregled robe sanitarnim, veterinarskim ili drugim organima kao i druge poslove za račun kontinentalnih i pomorskih špeditera. Neka velika špediterska preduzeća imaju svoja predstavništva u većim pograničnim centrima koji onda obavljaju poslove na takvom mjestu.

3. Špediteri u lučkom i vodnom transportu, mogu se podijeliti na one u prekomorskim i na one u kontinentalnim lukama. Većeg značaja su oni u prekomorskim lukama.Lučki špediteriobavljaju sve poslove vezane za otpremu i dopremu robe pomorskim prevoznim sredstvima.Lučki špediteri obavljaju mnogobrojne manipulacije u pomorskim lukama kao što su: uskladištenje robe, stupanje u ekonomsko – pravne odnose sa brodarima, željeznicom, drumskim prevoznicima, javnim skladištima, osiguravajućim društvima, carinskim, sanitarnim i drugim učesnicima u transportu.

More je, kao što znamo najjeftiniji prometni put i zbog toga je uloga lučkog špeditera vrlo važna jer morem prolazi velika količina robe u međunarodnom transportu. O lučkom špediteru zavisi tačnost, urednost i sigurnost u otpremi i dopremi robe u međunarodnom pomorskom transportu. Špediteri u kopnenim lukama djeluju u lukama kopnenih plovnih puteva (rijeka i kanala), a bave se

18Davidović, Branko. 2013. Međunarodni transport i špedicija. Kragujevac. str. 95.

31

pretovarom robe sa kopna na brod i suprotno, brinu o potrebnim špediterskim radnjama u otpremi robe kopnenim plovnim putevima.

Prema osnovnom obilježju, (djelokrugu rada), mogu se klasifikovati kao: • Zbirni špediteri -bave se organizovanjem zbirnog transporta, • Sajamski špediteri - specijalizovani za poslove organizacije različitih

sajamskih priredbi, izložbi, demonstracija raznih proizvoda i sl., • Špediteri za vazdušni promet -specijalizovani za poslove obavljanja niza

djelatnosti pri otpremi i dopremi robe u vazdušnom saobraćaju.

Prema opštim uslovima poslovanja i uloge u transportnim i distributivnim odnosno logističkim lancima špediterski poslovi obuhvataju slijedeće:

• izvoz roba i usluga, • zajednička ulaganja-privremena ili definitivna u uvoz sirovina, repromaterijala

i opreme, organizacije transporta, carinske tretmane, • proizvodnu kooperaciju, carinsko-špediterski tretman posla, • transfer i unapređenje tehnologije-privremeni i definitivni uvoz prava

industrijske svojine i opreme, • pripremu robe za tržište-ino usluge (pakovanje klasično i specijalno, signiranje

ili presigniranje, sklapanje ili rasklapanje, paletizacija i kontejnerizacija, klasična i specijalna),

• spoljnotrgovinski promet (zastupanje inostranih firmi, snabdjevanje inostranih brodova i posada: carinski i devizni tretman, bankarski poslovi i promet vrijednosnih papira (uvoz, izvoz, reeksport, replasman, akreditivi, doznake, cesije…),

• finansijsko-devizno poslovanje (efektivnom valutom, vrijednosnim papirima i dr.),

• međunarodno osiguranje (imovine, sredstva, robe, međunarodni casco i cargo, postupak obeštećenja, regresni postupak, reosiguranje),

• izdavanje certifikata: carinskih - Carnet TIR, ATA i dr. • "know-how" pravni, bankarski i carinski tretman industrijske svojine i

dokumentacije, • uvoz kompletnih objekata - transportni konsalting, inženjering ino jurisdikcija

po principu "od vrata do vrata", • utovar, istovar, pretovar neocarinjenih robe koji se uvoze, • manipulacija ocarinjenom i neocarinjenom domaćom robom carinski,

transportni i špediterski tretman,

32

• prevoz tranzitnih roba-direktan-indirektan sa carinskim, transportnim i špediterskim tretmanom, itd.

Svi navedeni poslovi su veoma važni u nesmetanom funkcionisanju međunarodnog

špeditera. Smatra se da je „instradacija“ najsloženiji, najstručniji i najodgovorniji posao špeditera jer određivanje transportnog puta, transportnog sredstva i vremena transporta za određenu pošiljku predstavlja osnov za propisivanje tehnologije transporta.

Kada dispozicija ne sadrži nalog o prevoznom putu, prevoznom sredstvu i postupku za otpremu robe, špediter je ovlašćen odabrati odnosno kombinovati elemente koji će biti najpovoljniji za nalogodavca.

Dobra instradacija je važan faktor u organizaciji međunarodnog transporta, pogotovo u slučaju, kada postoji više vidova transporta kojim roba može doći do odredišta, koja će imati uticaja na kalkulaciju troškova u izboru najboljeg, najbržeg i najpovoljnijeg vida transporta.

Od ostalih radnji međunarodnog špeditera posebno mjesto zauzimaju carinske radnje.Carinski postupak je složen i dinamički proces, a za njegovo vođenje i uspješno okončanje potrebno je poznavati čitav niz carinskih, deviznih, spoljnotrgovinskih i drugih propisa koje treba znati i koristiti u praksi.Zato tu postoji špediter koji je stručnjak upravo u ovom području obavljanja carinskih formalnosti.

4.1 Poslovi međunarodnog špeditera

4.1.1 Davanje dispozicije

Svaki špediterski posao počinje sa dispozicijom komitenta koja predstavlja nalog

špediteru za realizaciju određenog špediterskog uvozno-izvoznog posla. Postojanje opštih uslova, kao i postojanje tarife špediterskih usluga, predstavlja opštu ponudu špeditera za obavljanje određenih usluga pod tačno određenim uslovima. Nalogodavcu nije potrebno, osim u posebnim slučajevima, zahtjevati od špeditera posebnu ponudu, već je dovoljno dati špediteru nalog za izvršenje dopreme ili otpreme i tokom vršiti izmjene ugovora o prevozu.

Ako špediter odnosnu dispoziciju prihvati i ne vrati je u najkraćem roku (odmah), ugovor o otpremi robe je sklopljen. Dispozicija zapravo predstavlja razradu opšteg ugovora o otpremi I uputstva špediteru kako će i kada odnosni dio posla izvršiti.

Špediteri imaju štampane obrasce dispozicija za otpremu i dopremu robe koji morajusadržavati sve potrebne podatke o robi, tačan nalog u pogledu njene otpreme i

33

izvršenja poslova. Treba napomenuti da osiguranje nije obvezan posao špeditera,pri čemu osigurava pošiljku samo na osnovu naloga komitenta. Prema tome, ako komitent želi robu osigurati, treba u dispoziciji naznačiti iznos na koji špediter treba osigurati pošiljku, na kojoj relaciji i protiv kojih rizika. Dispozicija popunjena svim potrebnim podacima mora imati datum izdavanja i mora je potpisati nalogodavac.

4.1.2 Pozicioniranje

Predstavlja evidentiranje primljene dispozicije, njeno uvođenje u knjigu pozicija koja se može voditi u obliku knjige, kartoteke ili datoteke. Broj iz pozicijske knjige ili kartoteke je ujedno i broj pozicije, tj. pod tim brojem se vodi cjelokupna prepiska u vezi s izvršenjem tog posla.

Disponiranje podrazumjeva davanje pismenih uputstava inostranom pošiljaocu ili njegovom predstavniku o načinu otpreme, pakovanja, rokovima, kao i o drugim podacima vezanim za robe koje se otpremaju.

4.1.3 Zaključivanje ugovora o prevozu

Izvršenje glavnog špediterskog zadatka (organizovanje otpreme, dopreme i provoza nalogodavčeve robe) uslovljeno je zasnivanjem ugovornih odnosa između špeditera i trećih lica.Od posebne je važnosti zasnivanje ugovornih iznosa između međunarodnog špeditera i vozara (brodskog, železničkog, rečnog, drumskog i vazdušnog prevoznika).

Ugovaranje transporta robe predstavlja jedan od najvažnijih poslova međunarodnog špeditera. Ugovor o prevozu špediter zaključuje u svoje ime a za račun nalogodavca ili u ime i za račun nalogodavca ili u svoje ime i za svoj račun. Ugovor o prevozu je tovarni list ili konosman.

U međunarodnom prometu ugovori o pomorskom prevozu zaključuju se najčešće putem specijalizovanih prevoznika, pravnih ili fizičkih lica, tzv. pomorskih agenata.

Poslovi ship's brokera su poslovi pomaganja, posredovanja i zastupanja koji se odnose na plovidbu i iskorištavanje brodova, kao što su poslovi: prihvatanje i otprema brodova, sklapanje ugovora o iskorištavanju brodova, kupoprodaji, gradnji i remontu brodova, osiguranju, popunjavanju posade i briga o posadi.

Osnovna razlika između cargo brokera tj.pomorskog špeditera i ship's brokera tj. pomorskogagenta je da prvi zaključuje pomorske prevoze za račun robe, a drugi za račun brodara. Iako se osnovne funkcije i osnovni poslovi međunarodnog špeditera

34

bitno razlikuju od funkcija i poslova pomorskoprometnih agenata, moguće je da jedno te isto preduzeće istovremeno obavlja poslove cargo i ship's brokera. 19

U međunarodnom multimodalnom transportu jedan je odosnovnih problema, s obzirom na brojne učesnike u njemu, izbor preduzetnika transporta, tj. operatera, koordinatora i izvršioca cjelokupnog “paketa usluga” u prevoznom procesu. Za tu organizaciju najidealnije karakteristike ima međunarodni špediter. On poznaje i prati sve prednosti i nedostatke svih savremenih tehnologija transporta, poznaje sve tehničke, tehnološke, organizacione, ekonomske i pravne zakonitosti u međunarodnom prometnom sistemu, često izdaju FIATA – teretnicu za multimodalni transport (FBL) i time preuzimaju obavezu da će izvršiti ili osigurati izvršenje međunarodnog multimodalnog transporta robe.

Kada se špediter u međunarodnom multimodalnom transportu pojavljuje kao preduzetnik, on zaključuje s pošiljaocem robe ugovor o multimodalnom prevozu i organizuje cjelokupni prevozni proces “od vrata do vrata”.

Špediter kao preduzetnik međunarodnog multimodalnog transporta odgovara i za izbor i za rad svih pravnih i fizičkih lica koje je angažovao u izvršenju multimodalnog transporta, i to od trenutka kada je robu preuzeo do trenutka kada je robu predao, prema uslovima konkretnog ugovora.

4.1.4 Preuzimanje robe radi otpreme

Roba koju špediter prihvata radi otpreme mora, po pravilu, biti spremna za

prevoz.Obaveza je nalogodavca da pripremi robu za transport.Međutim, on može dati nalog špediteru da izvrši i one radnje koje uslovljavaju spremnost robe za prevoz.

Jedna od osnovnih obaveza špeditera je da izvrši prihvat (i predaju) robe i da upozori nalogodavca na nedostatke pakovanja, oštećenja ambalaže, oštećenja ili manjka sadržaja, a obavlja se najčešće prije početka prevoza.

4.1.5 Otprema, doprema i provoz robe Nakon izvršenog prijema robe na prevoz, špediter organizuje otpremu robe

prethodno odabranim prevoznim sredstvom. S obzirom na to odabrano sredstvo, mogu se razlikovati dvije osnovne vrste otpreme: otprema vodnim sredstvima i otprema kontinentalnim vozilima. Nakon što špediter preuzme robu na otpremu on izdaje

19Davidović, Branko. 2013. Međunarodni transport i špedicija. Kragujevac. str. 101.

35

otpremničku potvrdu. Potvrda se može predočiti banci kao dokaz o isporuci robe u slučaju potrebe avansnog plaćanja prevoza.

Doprema robe, izvršava se analogno načinu koji važi za organizaciju otpreme robe ka inostranstvu.Kada roba iz uvoza prispije u zemlju špediter priprema izvještaj o prispjeću i o pripremi za predaju robe, preuzima robu, utvrđuje stanje robe, kontroliše istovar.

U organizaciji provoza robe špediter obavlja sve one zadatke koje i inače obavlja u organizaciji dopreme i otpreme robe.On organizuje dopremu provozne robe iz jedne zemlje, koju nakon preuzimanja otprema u drugu zemlju.

Prilikom prijema robe špediter izdaje nalogodavcu špeditersku potvrdu koja služi nalogodavcu umjesto prevoznog dokumenta pa, ako je tako ugovoreno, ona služi kao osnova za naplatu potraživanja iz ugovora o kupoprodaji robe (FCR obrazac – prihvaćen od članica FIATA-e 20)

4.1.6 Zaključivanje ugovora o pretovaru

Utovarno – istovarno – pretovarne radnje zauzimaju relativno najviše vremena u transportu. U savremenim uslovima međunarodne robne razmjene racionalizacija manipulisanja i transporta robe dobija sve veći značaj u konkurentskoj borbi za osvajanje novih tržišta i uključenje u međunarodnu podjelu rada, pa su time i razumljivi napori koji se preduzimaju da se manipulaciono – prevozni troškovi što više smanje. To znači da se racionalizacijom manipulisanja i transporta robe ubrzava prevozni proces, a time se snižavaju prevozni troškovi i krajnja cijena robe. Trajanje i racionalizacija utovarno – istovarno – pretovarnih radnji zavisi od brojnih faktora među kojima su najvažniji: vrsta, konstrukcija i nosivost sredstva mehanizacije, vrsta i priroda robe, utovarno – istovarne tačke, način izvršenja, opremljenost terminala i skladišta.

4.1.7 Zaključivanje ugovora o uskladištenju robe

U zavisnosti od tipa skladišta (javna, carinska, konsignaciona, trgovački centri), obaveze i prava skladištara, prava ostavodavca, odgovornost skladištara i ostavodavca su zajednička. Špediter obavlja uskladištenje robe posebno u dva slučaja, i to: ako se priliv robe u luku ne može sinhronizovati s dolaskom broda i ako je robu prije dalje

20FIATA je Međunarodni savez špediterskih udruženja, koga su 31.05.1926.u Beču osnovali međunarodni špediteri. To je nevladina organizacija koja danas obuhvata približno 40.000 špediterskih i logističkih preduzeća i zapošljava oko 10 miliona špeditersko-logističkih stručnjaka u 150 država. Sjedište joj je u Zürich-u. Jedna od uloga organizacije je da unapređuje špeditersku djelatnost u svijetu.

36

otpreme potrebno kominisonirati, pakovati, prepakovati, sortirati ili podvrgnuti drugim manipulacijama.

Iz opštih uslova poslovanja međunarodnih špeditera proizilazi da je špediter dužan uskladištiti robu kada to od njega zahtjeva nalogodavac ili kada to zahtjeva konkretna situacija. Špediter može robu uskladištiti u svom skladištu ili u skladištu trećih lica.

Ako skladišti kod trećeg lica špediter je dužan robu prvenstveno predati javnim skladištima, špediter tada odgovara samo za izbor skladišta. Ako se za vrijeme skladištenja robe uoče nedostaci ili oštećenja ambalaže, špediter je dužan preduzeti potrebne mjere za otklanjanje nedostataka na trošak i račun nalogodavca.

4.1.8 Obavljanje poslova u vezi sa carinjenjem robe

Prema carinskom pravu carinjenje robe se sastoji iz više međusobno povezanih radnji i to podnošenja deklaracije, prijema deklaracije, pregleda robe, svrstavanja robe po carinskoj tarifi, utvrđivanja carinske osnovice, svote carine i drugo. Carinjenje se obavlja na temelju carinske deklaracije - JCI (Jedinstvena Carinska Isprava) koja se popunjava na propisanom obrascu.

Deklaraciju podnosi špeditersko preduzeće koje izvozi/uvozi robu, tj.koje ima pismeno ovlašćenje i dispoziciju nalogodavca. Carinjenje se može obaviti u prevoznom sredstvu (ukoliko se roba otprema tim sredstvom do krajnjeg korisnika) ili u carinskim skladištima, a u posebnim slučajevima u prostorima krajnjeg korisnika ili uvoznika.

Uvoznoj carinskoj deklaraciji prilažu se slijedeći dokumenti: originalna faktura inostranog dobavljača, originalna prevozna isprava, deklaracija o carinskoj vrijednosti uvezene robe, potvrda o porijeklu robe, prijava o zaključnom poslu, polisa osiguranja, certifikat o kvalitetu robe (ako je izvršena kontrola kvaliteta) i drugi potrebni dokumenti.

Roba se može ocariniti na nekoj carinarnici u unutrašnjosti ili na pograničnoj carinarnici, a na osnovu deklaracije provjerava se da li se stvarno radi o navedenoj količini, vrsti i vrijednosti robe. Podaci u deklaraciji moraju se u potpunosti slagati sa činjeničnim stanjem robe.

Ako je deklaracija uredno i pravilno popunjena, carinski organ uvodi deklaraciju u poseban kontrolnik i pristupa pregledu robe, kome mora prisustvovati podnosilac deklaracije. Nakon izvršenog pregleda roba se stavlja pod carinski nadzor, tj. ona postaje “carinska roba” i takva ostaje sve do izlaska iz zemlje.

Carinska se roba može smjestiti u željezničko - carinsko skladište, carinska skladišta (15 dana), konsignaciona skladišta, carinske zone i carinske prodavnice. Nakon isteka rokova carinarnica poziva podnosioca deklaracije da ocarinjenu robu podigne u roku od dva dana odnosno da je ocarini ili vrati u inostranstvo. Nakon isteka

37

prethodno navedenih rokova carinarnica može robu dati ili prodati vlasniku po nalogu špeditera.

4.1.9 Informisanje nalogodavca

Jedna od značajnijih obaveza međunarodnog špeditera je da obavještava svog nalogodavca o toku organizacije i izvršenja otpreme, dopreme i provoza robe. Dužnost je špeditera da nalogodavca informiše o kretanju robe, vanrednim događajima prilikom otpreme robe i konačnom izvršenju naloga.

Špediter je dužan da, nakon završenog posla, odnosno nakon izvršenja nalogodavčeve dispozicije, položi račune nalogodavcu o svim učinjenim izdacima (tuđim troškovima i naknadom za svoje usluge).

4.1.10 Fakturisanje izvršene usluge

Za izvršene usluge špediter ima pravo na nagradu kao i na naknadu svih izdataka i troškova koje je imao oko otpreme ili dopreme robe. Po izvršenoj realizaciji špediterskog posla špediter ispostavlja fakturu u koju se unose svi troškovi koji su nastali tokom realizacije posla uz dodatak naknade špediteru za njegov trud, plaćanje carine, ako je platio špediter.

4.1.11 Bilansiranje poslovanja

Nakon što je završen posao po jednoj dispoziciji, potrebno je analizirati postignut komercijalni efekt izvršenog posla.Bilansiranje radi referent koji je taj posao realizovao, a bilans ostaje u pozicijskoj mapi.21

5 OSIGURANJE ROBE I VOZILA U PREVOZU

Osnovna funkcija osiguranja, jeste pružanje ekonomske zaštite od rizika koji ugrožavaju imovinu i lica, a ogleda se kroz naknadu šteta i isplatu osiguranih iznosa pod uslovom da je osigurani rizik nastao u toku transporta. U suštini, osiguranje u transportu, predstavlja zaštitu imovinskih interesa na robama koje su predmet transporta i često se u praksi naziva transportno ili “Kargo“ osiguranje.

21 Davidović, Branko. 2013. Međunarodni transport i špedicija. Kragujevac. str. 112.

38

U transportno osiguranje spadaju, osiguranje transportnih sredstava (obavezno od automobilske odgovornosti, potpuno ili djelimično kasko), osiguranje odgovornosti iz transportne djelatnosti vozača i drugih radnika angažovanih u transportu, osiguranje od opasnosti izazvanih transportom opasnih materija i osiguranje drugih interesa u transportu. U kargo osiguranju visina premije, zavisi od vrste i vrijednosti robe, rastojanja transporta, vrste transportnog sredstva i dr. Po svom pravnom položaju osiguranje u transportu je najbliže osiguranju imovine i lica. Osiguranje nastaje prije nego je roba predata na transport.

Svi učesnici u transportu (pravna i fizička lica) izloženi su mogućnosti nastanka određenih rizika koji za posljedicu mogu imati nastanak određene štete. Pod rizicima se podrazumjevaju dejstva ili događaji usljed kojih roba-pošiljka može biti oštećena ili uništena u toku transporta i obično se dijele na nekoliko grupa:

osnovni - pokriveni polisom uz redovnu premiju kao, na primjer, saobraćajne

nezgode (sudar, udar, prevrnuće, iskliznuće, itd.) bez obzira na krivicu osiguranika, pad ili udar nekog predmeta, požar, eksplozija, iznenadno termičko ili hemijsko djelovanje spolja, udar groma, oluja, grad, snježna lavina, pad letjelice, manifestacije i demonstracije, rizik u vodnom transportu, baraterija 22 i drugo; dopunski - pokriveni polisom samo u slučaju kada je to posebno ugovoreno i

uz dopunsku premiju kao, na primjer, manipulativni rizici (curenje, rasipanje, dodir sa drugom robom, oštećenja lako lomljive robe, pokisnuća), manjak (neisporuke cijelih koleta) i/ili kvar iz bilo kog razloga; specijalni - ratna dejstva, rizik štrajka, politički rizici, prirodna svojstva i mane

robe koja se transportuje; dopunski rizici koji nisu obuhvaćeni pojmom “rizik”. Iz osiguranja su isključene štete nastale krajnjom nepažnjom rukovanjem, oštećenja

po namjeri, transporti u neodgovarajućem transportnom sredstvu/sudu, netačno deklarisanje i iskazivanje netačne vrijednosti robe i slično.

Transportno osiguranje je posebna oblast osiguranja koju čine osiguranje transportnih sredstava, osiguranje robe u transportu, osiguranje odgovornosti vozara i osiguranje drugih interesa koji se pojavljuju u transportu.

Osiguranje robe u transportu (kargo), podrazumjeva osiguranje robe koja je za vrijeme transporta izložena različitim rizicima. Po vidovima se vrši osiguranje:

• odgovornosti drumskog transportnika u međunarodnom transportu (po CMR-u)

22 Baraterija (Ital.Baratteria) - svaka nepoštena ili protivzakonita radnja kapetana ili mornara koja ide na štetu vlasnika broda i ostalih zakonitih stackeholders-a; podvala, prevara, potkradanje, krijumčarenje i drugo.

39

• brodara unutrašnje plovidbe u međunarodnom transportu • robe i sredstava u međunarodnom željezničkom, vazdušnom i pomorskom

transportu • odgovornosti drumskog transportnika i brodara unutrašnje plovidbe u domaćem

transportu. U međunarodnom drumskom transportu osiguranje pokriva štete kao posljedice

saobraćajne nezgode, elementarnih nepogoda, oštećenja robe usljed ispadanja koleta iz vozila, požara ili paljenja instalacije ili rezervoara, krađe, razbojništva i dr. Takođe, je pokrivena šteta ili gubitak prouzrokovan krivicom transportnika koja nastane na transportnom putu od „skladišta do skladišta“ što je ograničeno vremenom primo-predaje robe.

U međunarodnom željezničkom transportu, pokriveno je osiguranje šteta nastalih usljed željezničkih nezgoda, elementarnih nepogoda, neisporuke robe, krađe, razbojništva kao i štete nastale krivicom željeznice.Praksa ukazuje, da je najbolje zaključiti ugovor o pokriću po sistemu transporta „od vrata do vrata“.

U vodnom transportu mogu se osigurati: plovni objekti (brodovi, jahte, gliseri, čamci, skuteri i dr.), redovne zalihe goriva i maziva, zalihe hrane i pića potrebnih za posadu broda, dodatna ili specijalna oprema, mreže i drugi ribarski pribor, troškovi vađenja potonulih plovnih objekata.

Slijedeći rizici mogu izazvati određene štete kao što su plovidbena nezgoda (sudar, udar, nasukanje i sl.), požar, eksplozija na brodu, drugom brodu ili obali, nevrijeme, oluja i drugi vanredni događaji, gubitak sidra, sidrenog lanca i propelera, kao i lom osovine propelera i drugo.

Daju se pokrića i za troškove opravdano učinjene u cilju spašavanja ili smanjenja štete na osiguranom plovnom objektu, krađe plovnog objekta ili njegovog inventara, nagrade za spašavanje plovila, doprinosi generalne havarije itd.

U pomorskom transportu pokriveni su osnovni rizici (rizik mora, razbojnička krađa, požar, bacanje robe u more i baraterija), dok osiguranje u međunarodnom vazdušnom saobraćaju pokriva gubitak ili oštećenje robe kao posljedica nezgode vazudhoplova, požara, više sile, neisporuke, krađe kao štete za koje je odgovoran avio transportnik.

Osiguranjem nisu pokrivene štete nastale usljed mraza, vrućine, temperature ili promjena atmosferskog pritiska i traje od momenta predaje robe avio transportniku do momenta isporuke krajnjem korisniku.

5.1 Vrste ugovora o transportnom osiguranju Bitni elementi ugovora o osiguranju su:

40

predmet osiguranja, rizik koji osiguravač preuzima na sebe, premija osiguranja i osigurnina. Vrste ugovora o osiguranju, prema određenosti predmeta osiguranja (pojedinačni

kod koga je predmet osiguranja tačno određen) i opšti (osiguran je veći broj predmeta koji nisu posebno određeni). Ugovori se mogu posmatrati i po trajanju: ugovori s utvrđenim rokom trajanja, ugovori bez određenog roka trajanja (na neodređeno vrijeme), ugovori na određeno putovanje (npr. za drumsko vozilo na određenoj relaciji) i slično.

Pojedinačni ugovori, kojima se osiguravaju pojedine, ugovorom tačno određene robe koje se transporte na određenoj relaciji. U tu svrhu ugovor ili polisa osiguranja sadrže podatke o robi, osiguranu relaciju, transportno sredstvo, početak putovanja i dr. U međunarodnom transportu jednom ugovorenom vrijednošću redovno se osim vrijednosti robe osiguravaju i trošak vozarine, osiguranja i drugi troškovi.

Osiguravačna osnovu podataka dobijenih zahtjevom za osiguranjem procjenjuje rizik i određuje premiju osiguranja. Ugovor se sklapa prije početka transporta.Za svako sklopljeno osiguranje izdaje se posebna polisa osiguranja.

Opšti (generalni) ugovori, njima se osigurava veći broj različitih roba koje se uzastopno otpremaju i koji su u ugovoru označeni samo u opštim crtama.

Na primjer, ugovorom se mogu osigurati sve robe osiguranika koje se transporte u određenom vremenu, na određenoj relaciji, određenim transportnim sredstvom, jednim transportnim dokumentom (tovarnim listom ili predajnim listom) i slično. 23

Osiguranje odgovornosti drumskih vozara za štetu na robi, daje se za štete koje su transportnici učinili vlasniku robe tokom transporta ili njegovom osiguravaču (u slučaju kada postoji i kargo osiguranje robe) na osnovu sklopljenog ugovora o osiguranju. Visina premije za ovo osiguranje zavisi o limitu pokrića, broju vozila, nosivosti vozila i da li je pokriće samo u domaćem ili i u međunarodnom transportu.

Polisom nije pokrivena odgovornost transportnika za štete na teretu koje su njegovo vlasništvo. Radi dobre poslovne prakse, može se sačiniti Ugovor o osiguranju odgovornosti prevoznika i/ili odgovornost špeditera odnosno provajdera.Prevoznik može povećani rizik svoje profesionalne odgovornosti osigurati sklapanjem ugovora o osiguranju odgovornosti prevoznika. Prevoznici koji se tim poslom bave profesionalno, sklapanjem ovakvog ugovora, najčešće se odlučuju za sklapanje godišnjih ugovora o

23Davidović, Branko. 2013. Međunarodni transport i špedicija. Kragujevac. str. 67.

41

osiguranju svoje odgovornosti proizašle upotrebom vozila iz voznog parka koji se ugovorom definiše.

Osiguravač može, na osnovu svih relevantnih podataka važnih za projekciju rizika u navedenom periodu (npr. nosivosti kamiona, vrsti robe koja se prevozi, rutama na kojima se prevoz vrši, poslovnoj reputaciji prevoznika) predložiti osiguraniku osiguranu svotu do koje može pružiti pokriće osiguranja i, nakon sporazuma o tom važnom elementu ugovora, odrediti premiju.

5.2 Osiguranje robe u transportu Osiguranje robe u transportu je imovinsko osiguranje robe koji se transportujeili

čuva u skladištu radi dalje otpreme. Najčešći korisnici osiguranja u transportu su sami vlasnici, jer se pored osiguranja robe koja se transportuje osiguravaju i trajna i obrtna sredstva.

Osiguranje pokriva sve štete nastale usljed fizičkog gubitka i oštećenja u međunarodnom ili domaćem transportu. Stepen pokrića osiguranja zavisi od rizika koji su pokriveni polisom.

Osiguranje robe u domaćem transportu se odnosi na slučajeve kada se polazno i odredišno mjesto nalaze u okviru granica jedne zemlje. Predmet osiguranja u domaćem transportu je svaka pošiljka koja se transportuje na teret osiguranika sa bilo kojim transportnim sredstvom. Pošiljka se osigurava od svih transportnih rizika, plus dopunska premija za osiguranje od specifičnih rizika (lom, iscurenje, kvar…).

Osiguranje robe u međunarodnom transportu, predstavlja osiguranje kod kojeg se polazno i /ili odredišno mjesto ne nalaze na teritoriji zemlje izvoza, bez obzira o kom se transportnom sredstvu radi. Za osiguranje robe u međunarodnom transportu koristi se Ugovor o međunarodnoj kupovini i /ili prodaji robe odnosno faktura. Osiguranik ima obavezu da prijavi sve informacije od značaja za ocjenu rizika, kako bi osiguravajuće lice moglo da ocijeni tip ugovora koji treba zaključiti.

Nakon definisanja ugovora, osiguranik plaća premiju kao cijenu osiguranja. Iznos premije osiguranja zavisi od visine procijenjenog rizika, vjerovatnoće nastupanja i vrijednosti osiguranja.

Osiguranje je moguće sklopiti za svaki pojedinačni transport posebno (osiguranje u drumskom, željezničkom, riječnom ili vazdušnom transportu robe) ili, ukoliko osiguranikovo poslovanje uključuje različite vidove transporta u toku godine, može se sklopiti godišnji ugovor o osiguranju (generalna polisa).

42

5.2.1 Specifičnosti osiguranja robe u drumskom transportu Osiguranik podnosi zahtjev za osiguranje prije započetog transporta i plaća premiju

prilikomuručenja polise tako da Ugovor o osiguranju stupa na snagu u trenutku kada osiguravajuće društvo primi zahtjev odnosno osiguranik potpiše ugovor. Osiguranik stiče pravo osiguranja ako prethodno ispuni uslove pouzdanog upravljanja vozilom, pridržavanja maksimalne dozvoljene nosivosti, ispravnog tovarenja i zaštite robe, obezbjeđenje pratioca vozača prilikom transporta, čuvanja robe prilikom prekida putovanja.

Osiguranik gubi pravo na odštetu ako je do štete došlo zbog zle namjere, grube nepažnje ili izazivanja osiguranog slučaja.

Da bi osiguranik ostvario pravo na nadoknadu štete, uz odštetni zahtjev prilaže i original polisu, original tovarnog lista, paking listu, teretnicu ili drugi dokument kojim potvrđuje vrstu i količinu robe, fakturu za djelimičnu ili cijelu pošiljku i zapisnik o pregledu robe.

Čim osiguranik dozna za štetu, dužan je da najbržim načinom obavjesti osiguravajuće društvo i preduzme sve potrebne mjere da do povećanja štete ne dođe. Osiguravajuće društvo je dužno da odmah pristupi utvrđivanju i procjeni štete, rok za isplatu je, najkasnije, trideset dana.

Ukoliko osiguravajuće društvo odbije odštetni zahtjev, dužno je da pismenim putem da obrazloženje takve odluke i vrati poslata dokumenta. Ako osiguranik nije zadovoljan obrazloženjem ili visinom nadoknade, može pokušati da svoje pravo ostvari putem nadležnog sudskog organa.

5.2.2 Rizici u drumskom transportu U međunarodnom drumskom saobraćaju, transportni rizici kojima je izložena

osigurana roba dijele se naosnovne, dopunske, specijalne. Osnovni rizici: saobraćajna nezgoda transportnog sredstva (sudar, udar, prevrnuće,

iskliznuće i sl.),elementarna nepogoda (oluja, snažan vetar, provala oblaka, poplava, snježna mećava, grom, odron zemljišta, zemljotres), požar, eksplozija,krađa ili neisporuka cijele pošiljke, do koje dođe zbog nastupanja jednog od ispred navedenih rizika,prodor vode u transportno sredstvo, kontejner ili mjesto uskladištenja, itd.

Dopunski rizici:manipulativni - gubitak ili oštećenje osigurane robe tokom utovara ili istovara sa transportnog sredstva (lom, cijepanje, perforacija razne ambalaže sa curenjem i rasipanjem, ulubljenje, ljušćenje, ogrebotine i deformacije robe, rđa, oksidacija, korozija, promjena mirisa, dodir sa drugom robom, lom i oštećenje

43

instrumenata, aparata i slično, zatim krađe, djelimične krađe i neisporuke,zlonamjerno i protivpravno rukovanje robom.

Specijalni rizici: Rizici usljed kojih mogu nastati štete usljed ratnih dejstava, mana ili prirodnih svojstava osiguranog predmeta i rizici vezani za određena svojstva robe (štete prouzrokovane upotrebom u ratne svrhe, atomske ili nuklearne eksplozije, štete nastale zbog rata, pobune, zarobljavanja, zapljene, zaostalih mina, samozapaljenje, smrzavanje, razmrzavanje, zagrijavanje i znojenje, uginuće, kvar, žižljivost kod žitarica itd.

Masovna upotreba kontejnera u transportu nametnula je potrebu njihovog osiguranja.Zbog specifičnosti fizičkog svojstva kontejnera i načina njihovog korišćenja, za njihovo je osiguranje bilo neophodno formulisati posebne uslove osiguranja, pa su donijete posebne institutske klauzule za osiguranje kontejnera. Iako se jednim ugovorom ili polisom može osigurati jedan ili više kontejnera, u ugovoru ili polisi osiguranja svaki se kontejner označava pojedinačno njegovom identifikacijskom oznakom.

U okviru osiguranja kontejnera prema institutskim klauzulama treba razlikovati: • osiguranje područja plovidbe, • osiguranje transportnih rizika, koje obuhvata: osiguranje "svih rizika",

osiguranja potpunog gubitka, kasko klauzule u institutskim klauzulama za osiguranje kontejnera, kargo klauzule u institutskim klauzulama za osiguranje kontejnera,

• osiguranje ratnih rizika i rizika štrajka. Obaveza osiguranika je da u svim slučajevima, preduzme preventivne mjere radi

sprečavanja ili smanjenja štete, da ustupi osiguravaču svoja prava prema licu odgovornom za štetu, dostavi osiguravaču odštetni zahtjev sa dokaznom dokumentacijom ukoliko do neželjenog događaja dođe.

5.2.3 Štete i likvidacija Pod pojmom šteta u KARGO osiguranju robe u drumskom transportu se

podrazumjeva materijalno oštećenje i gubici osigurane robe usljed ostvarenja osiguranih rizika. Postoje sledeće vrste šteta:

• potpuni gubitak osiguranog predmeta (stvarni i izvedeni) i • djelimični gubitak i oštećenje osiguranog predmeta.

44

Stvarni potpuni gubitak je potpuni materijalni gubitak cijele količine osigurane robe. Potpuni gubitak samo jednog dijela osiguranog predmeta – robe (npr. potpuni gubitak samo jednog koleta iz pošiljke koja se sastoji iz više koleta ) ne predstavlja stvarni potpuni gubitak.

Kod šteta se mora imati u vidu kauzalni (uzročni) odnos između rizika i nastalih šteta.Kod nas, u transportnim osiguranjima je u primjeni teorija neposrednog uzroka (causa proxima).Teorija neposrednog uzroka – gdje je osiguravač dužan da nadoknadi samo onu štetu koja je neposredna posljedica osiguranog rizika, dok za posredne posljedice osiguranog rizika ne odgovara.

Na osnovu dokumenata priloženih uz odštetni zahtjev osiguravač vrši identifikaciju osiguranog predmeta, utvrđuje datum nastanka štete i važenje osiguranja u momentu nastanka štete, utvrđuje da li je nastala šteta pokrivena osiguranjem, a kad utvrdi osnov za naknadu štete sačinjava obračun štete i vrši isplatu naknade.

Kod zaključivanja ugovora o osiguranju, spominju se još neki pojmovi, od kojih ću nabrojati samo neke, a to su polisa osiguranja (ugovor o osiguranju), certifikat osiguranja, list pokrića, potvrda o sklopljenom osiguranju i potvrda o osiguranju.

Kada govorimo o osiguranju robe, javljaju se još dva vrlo česta pojma, a to su reosiguranje i saosiguranje.

Pod reosiguranjem se podrazumjeva osiguranje osiguravača kojim ovaj obezbjeđuje sebe od posljedica zaključenih osiguranjem time što dio ili sve rizike osigurava kod drugog osiguravača. Osiguravač koji svoje rizike ustupi drugom osiguravaču zove se cedent, a osiguravač koji preuzima rizike zove se reosiguravač.

Reosiguranje se zaključuje u slučajevima visokih vrijednosti robe koje su predmet osiguranja ili specijalnih rizika kada su iznosi naknade štete toliko veliki da bi mogli da ugroze finansijsku situaciju osiguravača.

Svrha reosiguranja je u indirektnom učešću u pokriću rizika osiguravača. No, ta funkcija obavlja se samo pod pretpostavkom da postoji valjani osiguravajući odnos između osiguravača i osiguranika.

Reosiguranje razlikujemo prema sadržaju, načinu pokrića, načinu nastanka obaveze iz reosiguranja, sistemu i načelima pokrića iz ugovora o reosiguranju.Pri tom razlikuju se aktivno i pasivno, obavezno i dobrovoljno, zatim potpuno i neproporcionalno reosiguranje i reosiguranje svota i reosiguranje šteta.

Saosiguranje je učešće dva ili više osiguravača u sklapanju jednog ugovora o osiguranju tako da svaki osiguravač preuzima pokriće određenog dijela rizika. To znači da svaki osiguravačna sebe preuzima u direktno pokriće dio rizika i njegova se obaveza odnosi samo na taj dio. U ugovoru saosiguranja stvara se direktna, lančano povezana obaveza nekoliko saosiguravača prema istom osiguraniku koji horizontalnom diobom jednog rizika individualno preuzimaju svoj dio obaveze, tj.pokrivaju svoj dio učešća u

45

snošenju rizika. U takvoj raspodjeli nijedan osiguravač ne odgovara za obavezu drugog.24

6 SISTEM KVALITETA U TRANSPORTU Sistem upravljanja kvalitetom - poslovni sistem, organizovan u svim

njegovim dijelovima (od marketinga, preko projektovanja, razvoja proizvodnje...) i dokumentovan, tako da pruža uvjerenje za obezbjeđenje zahtjevanog nivoa kvaliteta, odnosno ispunjenje svih zahtjeva kupca ili korisnika usluge. Prema iskustvima razvijenih zemalja u kojima kompanije posluju sa uspostavljenim sistemom upravljanja kvalitetom prema standardima serije ISO 9000 ustanovljene su mnoge prednosti u odnosu na kompanije u kojima nije uspostavljen QMS (Quality Management System).

Uz ovaj sistem povećava se dobit, ostvaruje se bolja koordinacija (unutar kompanije među zaposlenima i izvan kompanije sa partnerima i saradnicima), proces se lakše kontroliše i stiče se prednost na tržištu.

Prema standardu JUS ISO 9000:2001-Sistemi menadžmenta kvalitetom, Osnove i rječnik, kvalitet je „nivo do kojeg skup svojstvenih karakteristika ispunjava zahtjeve“.

Prvi programi za kontrolu kvaliteta su se javili u XX vijeku (1916) u telefonskoj industriji, što je omogućilo masovnu proizvodnju dijelova, a onda i razvilo potrebu za standardizacijom.

Upravljanje kvalitetom prošlo je kroz više faza, od kontrolisanja gotovog proizvoda alatom, preko praćenja procesa proizvodnje i obezbjeđenja kvaliteta, pa do sistema upravljanja kvalitetom prema seriji standarda ISO 9000 i totalnog upravljanja kvalitetom (TQM), koji je krajnji cilj, ali rijetko gdje ostvaren.25

Ujedinjenjem evropskog tržišta, 1992. godine, utvrđena su jedinstvena obavezujuća pravila za plasiranje i protok robe na tom tržištu. Razvijene zemlje svijeta (SAD, Velika Britanija, Njemačka) objavile su svoje nacionalne standarde sistema kvaliteta, jer se potreba za njima javljala u mnogim oblastima.

Međunarodna organizacija za standardizaciju (ISO) izradila je jedinstvene standarde za sistem upravljanja kvalitetom (ISO 9000, 1987.godine).

Revizija ovih standarda je izvršena 2000. godine, a na našim prostorima se koriste ti revidovani standardi (JUS ISO 9000:2001):

24Davidović, Branko. 2013. Međunarodni transport i špedicija. Kragujevac. str. 67. 25www.motorna-vozila.com/download/Skripta%20Integralni%20Transport.pdf;

(11.03.2016. 22:10 h )

46

• JUS ISO 9000:2001 – Sistemi menadžmenta kvalitetom, Osnove i rječnik (zahtjev, procedura, usaglašenost);

• JUS ISO 9001:2001 - Sistemi menadžmenta kvalitetom, Zahtjevi (sertifikat); • JUS ISO 9004:2001 - Sistemi menadžmenta kvalitetom, Uputstva za

poboljšanje performansi. QMS mora biti održavan i efikasan, a za to je potrebno da bude dokumentovan

(procesi, resursi, aktivnosti rezultati da budu unaprijed definisani, praćeni ili zapisani). Dokumentacija je piramidalna i čine je:

• Dokumentovane izjave o politici kvaliteta i ciljevima kvaliteta (prikaz vizije

rukovodstva kompanije, može biti sastavni dio Poslovnika o kvalitetu); • Poslovnik o kvalitetu (ključni dokument gdje je predstavljen QMS); • Procedure i uputstva (jednoobrazno izvođenje operacija, bez improvizacija); • Zapisi (dokaz o izvršenim aktivnostima). Standard JUS ISO 9000:2001 predviđa koje su procedure i zapisi obavezni, a ostali

zavise od vrste i složenosti procesa, aktivnosti, ali i od osposobljenosti izvršilaca.

7 INFORMATIKA U TRANSPORTU (ORGANIZACIJA I PRAĆENJE TRANSPORTNIH TOKOVA)

Za ispunjenje zahtjeva kupaca i korisnika usluga, potrebno je obezbjediti tačne

informacije i brzo, ekonomično i uspješno ih razmjenjivati. Ovo se postiže uspostavljanjem efikasnog informacionog sistema, koji treba da uključi sve partnere u lancu logističke distribucije i poslovanja uopšte.

Informatičke tehnologije postaju nezamjenjive u praćenju robnih tokova kroz lance snabdjevanja (supply chain) i u prikupljanju potrebnih informacija.

Korišćenje informatičke tehnologije za praćenje tereta minimizira vrijeme koje korisnici provedu na praćenju njihovih pošiljaka kroz transportnu mrežu. Bar kod „registarska tablica“ pomaže u praćenju pojedinačnih pošiljaka i omogućava automatski prijem podataka u pojedinim tačkama: u otpremnim tačkama, linijama pakovanja, skladištima i dostavnim tačkama.

Sve ovo je povezano sa elektronskom razmjenom podataka (EDI – Electronic Data Interchange), koja omogućava organizatorima transporta (provajderima) da u svakom trenutku saznaju kada je roba otpremljena, gdje se tačno nalazi u transportnom lancu, gdje je dostavljena, znači sve potrebne informacije vezane za isporuku i plaćanje.

47

Da bi sistem za praćenje kontejnera zaživio, mora imati tehničku bazu, koja će obavljati funkcije praćenja kontejnera, prognoze razvoja integralnog transporta, učvršćivanje veza između terminala i komitenata, obezbjeđivanje pravovremenih informacija i boljih veza sa drugim terminalima.

Svaki terminal bi trebalo da prati tovarne jedinice integralnog transporta na svom gravitacionom području.

7.1 Praćenje kontejnera na kontejnerskom terminalu

Da bi se obezbjedila racionalizacija funkcionisanja podsistema na području terminala, potrebno je riješiti upravljanje samim terminalom. S obzirom da su terminali prostorno razuđeni, potrebno je obezbjediti uvid u stanje svih podsistema na mjestu donošenja odluka; kad govorimo o tehnološkom procesu rada, to mjesto je dispečerski centar.

Što se tiče veza sa okruženjem, mjesto koncentracije informacija je komercijalna služba terminala. Neophodno je objediniti rad ove dvije službe na jednom mjestu. Kontejnerski terminal mora na adekvatan način ostvariti vezu, kako sa drugim službama i višim nivoom upravljanja na željeznici, tako i sa okruženjem.

Ovakve veze se ostvaruju najprije putem računara, PTT vezama, teleks vezama i telefaks vezom. Svi podsistemi kontejnerskog terminala ( dispečerska služba, komercijala, fakturna služba...) mogu biti povezni u svoj interni sistem preko LAN mreže (Local Area Network).

Razvojem savremenih sistema poslovanja, stvoriće se uslovi za željeznicu da uvede tovarne listove za automatsku obradu podataka. U okviru svog domena, i komercijalna služba terminala mora organizovati automatsku obradu i ostalih svojih prevoznih i pomoćnih dokumenata.

Obradi i vođenju statističkih podataka je potrebno posvetiti posebnu pažnju, jer analizom ovih informacija dobijaju se podaci o obimu prometa i funkcionalnosti rada terminala. Takođe, ukazuju koje se sve racionalizacije mogu postići u organizaciji i tehnologiji rada. Isto tako, te podatke je važno koristiti u istraživanju kontejnerskih tokova.

Sadržaj informacija važnih za tehnologiju rada i za korisnike, a koje računar treba da ima su podaci o kontejnerima (broj, veličina, vrsta, vlasništvo, roba, stanje, datum dopreme / otpreme, ...), podaci o terminalu (lokacija, kapacitet, radno vrijeme, slobodna mjesta, broj i tipovi pretovarnih sredstava...).

48

Van domena tehnologije rada, najvažnije je uspostaviti veze sa špediterima, komitentima, ostalim terminalima, kao i sa drugim prevoziocima, berzom tereta i carinom. 26

Kada govorimo o informatičkim vezama, vrlo je važno uspostaviti što čvršće veze i to:

• Veza terminal – špediter: obezbjeđuju se informacije o prispjeću kontejnera,

kompletnoj dokumentaciji za kontejner / robu; • Veza terminal – komitent: naručivanje kontejnera i drumsko – transportnih

sredstava, ispostavljanje pravilno popunjene transportne dokumentacije, informisanje komitenta o otpremi kontejnera (ako je bio uskladišten na terminalu);

• Veza terminal – carina: informisanje carine o prispjeću kontejnera sa robom iz uvoza / izvoza, izdavanje carinske deklaracije i prijava za oštećenje carinskih obilježja;

• Veza terminal – berza tereta: direktna ponuda usluga velikom broju korisnika (treba naglasiti kapacitete terminala, broju slobodnih skladišnih mjesta, mogućnostima pretovara);

• Veza terminal – ostali prevoznici: daje mogućnost da se izvrši pretovar za potrebe drugih organizacija (pravovremena informacija omogućava dolazak vozila za transport na vrijeme i ne povećava se broj zauzetih mjesta na terminalu);

• Veza terminal – ostali terminali: osigurava blagovremene informacije o sopstvenim i tuđim mogućnostima i omogućava dobijanje polaznih podataka za ulazak u sistem;

• Veza terminal – kolska služba željeznica: ova veza se ostvaruje uključivanjem na informacioni sistem za praćenje kola i na osnovu zadatog broja kola se dobija podatak o njihovoj lokaciji, odnosno lokaciji kontejnera.

8 EFEKTI IMPLEMENTACIJE MODERNIH INTEGRALNIH TEHNOLOGIJA TRANSPORTA

Moderne tehnologije transporta integralnih transportnih sistema u ukupnom

transportnom lancu u prevozu robe od proizvođača do potrošača postavljaju nužnost racionalizacije u ukupnoj privredi i direktno utiču na konkurentnu sposobnost za uklapanje nacionalne privrede u međunarodnu podjelu rada. To se nameće kao neminovnost i na našim prostorima, jer postojeća tehnika i tehnologija ali i organizacija manipulisanja robom, transportom, skladištenjem i pretovarom robe, postale su prepreka

26www.motorna-vozila.com/download/Skripta%20Integralni%20Transport.pdf; (11.03.2016. 22:10 h )

49

dinamičnoj proizvodnji i uspješnom transportu, s odrazom na veliki rast transportnih troškova u cijeni robe odnosno u prodajnoj cijeni, koji se kreću oko 17% (Srbija), za pojedine robe čak 40-60%, a u tehnički razvijenijim zemljama 6-9%.

Svaki pomak prema intenzivnijem i sveobuhvatnijem ulaganju u savremene transportne tehnologije i njihovo integralno eksploatisanje sigurno i recipročno utiče na smanjivanje transportnih troškova.

Za uspješno uključivanje transportne privrede u međunarodne tokove potrebni su sledeći uslovi:

-savremena (moderna) infrastruktura: željeznička, drumska, lučka, pretovarna..;

-odgovarajući kvalitet, struktura i obim novih tehnologija prevoza i pretovara koje moraju biti optimalno usklađene između svih subjekata u transportnom lancu po jedinstvenom sistemu „od vrata do vrata“, i to tehničko-tehnološki, tarifski i sl. ;

-odgovarajuća specijalizirana kadrovska struktura i raspodjela rada u svim karikama transportnog lanca, uz vrlo razvijenu informatiku na osnovi objedinjavanja kompjuterske obrade podataka;

-adekvatne stimulativne mjere ekonomske politike i privrednog instrumentarija koji inače a u početnim periodima posebno, trebaju selektivnom politikom omogućiti razvoj savremenih tehnologija transporta jer one u svojoj početnoj fazi rada ne mogu biti rentabilne.

Ostvarivanjem ovih uslova omogućava se privlačenje velikih koncentracija robe i u tom sklopu povoljna sruktura za razne oblike savremenih transportnih sistema, uvođenje optimalnih brodskih, željezničkih, drumskih i vazdušnih međusobno sinhronizovanih linija, znatno privlačenje tranzitne robe što utiče na smanjenje fiksnih troškova transporta za izvoz i uvoz.

Racionalizacija kao dio sistemske analize i sinteze postaje neodvojivi interes kako za korisnike tako i za organizatore prevoza ali i same realizatore (prevoznike) na cijelom putu transportovanja robe, uzimajući u obzir sve faze i operacije sa teretnom jedinicom od mjesta otpravljanja do mjesta prispjeća. U većini zemalja najznačajnije mjere u pogledu racionalizacije preduzimaju željezničke uprave tih zemalja kao osnovni nosioci razvoja novih tehnologija.

Osnovne potrebe racionalizacije transportnih procesa ogledaju se u zahtjevima savremene ekonomije, a to su sniženje ukupnih troškova poslovanja, skraćenje vremena isporuke robe, smanjenje uticaja zagađenja čovjekove okoline, poboljšanje kvaliteta usluga u teretnom saobraćaju, tržišno ponašanje prevoznika i organizatora prevoza i njihova veća efikasnost i povećanje konkurentnosti između vidova prevoza i dr.

50

Pronalaženjem najpovoljnijih odnosa u organizaciji i tehnologiji prevoza, primjenom savremenih transportnih sredstava i mehanizacije stvaraju se preduslovi za racionalizaciju transportnih procesa.

Kada govorimo o efektima primjene savremenih transportnih tehnologija, na osnovu iskustva većine razvijenih zemalja, savremene tehnologije su jedna od mjera racionalizacije u okviru kojih su posebno ostvareni osnovni zahtjevi ovih tehnologija:

• homogenizacija i ukrupnjavanje transportnih jedinica, • unifikacija, tipizacija i standardizacija transportnih sredstava, mehanizacije i

opreme, nosača teretnih jedinica i ostalih pratećih kapaciteta, • integracija proizvodnih, industrijskih i transportnih procesa, • realizacija “neprekidnosti toka“ prevoza teretnih jedinica, • uprošćavanje tehnologije rukovanja teretnim jedinicama, • eliminisanje manipulacija jedinicama tereta malih masa “komad po komad“, • smanjenje oštećenja robe u prevozu i smanjivanje potrebe za ambalažom i • kooperacija i koordinacija vidova prevoza i organizatora prevoza radi

realizacije jedinstvene i efikasne tehnologije.27

8.1 Primjer djelatnosti kompanije za pružanje logističkih usluga – Meridian a.d. za transport i logistiku Banja Luka

Usluge Politika kvaliteta predstavlja osnovno načelo poslovanja "MERIDIAN" a.d, za

transport i logistiku28 sveukupne mreže njegovih organizacionih jedinca i svakog zaposlenog pojedinca u ispunjavanju zahtjeva za obavljanje usluga:

Organizacija transporta Zbirni transport Carinsko posredovanje Skladištenje roba Konsalting

27https://saobracajci.files.wordpress.com/2014/06/integraln_nove_tendencijei.pdf; (15.03.2016. 22:25 h)

28http://www.meridianbl.com /o_mis; ( 20.03.2016. 21:35 h )

51

Organizacija transporta Prema potrebama naših komitenata organizujemo transport sa konkuretnim

cijenama, optimalnim transit time-om i pravovremenim informacijama. U saradnji sa domaćim i ino partnerima Meridian organizuje sve vrste transporta roba, u svim oblicima do raznih destinacija unutar BiH, Evrope i šire:

• drumski (vlastitim ili angažovanim prevoznim sredstvima), • željeznički (u saradnji sa Željeznicama Republike Srpske, Željeznice

Federacije BiH, Hrvatske, Srbije i Crne Gore, Austrije itd.), • riječni i pomorski (u saradnji sa svim riječnim i pomorskim lukama), • avio transport (sa svih aerodroma u BiH, Hrvatskoj, Srbiji i Crnoj Gori), • organizacija transporta punih i djelimičnih tovara, • organizacija transporta specijalnih tovara, • organizacija transporta opasnih materijala, • organizacija kontejnerskog transporta, • organizacija multimodalnih transporta (kopno-more-kopno, željeznica-drum,

drum-željeznica, drum-avio-drum). Zbirni transport Mreža zbirnih linija razvijena u saradnji sa partnerima u regionu i Evropi

omogućuju našim klijentima optimizaciju u planiranju nabavki i isporuka, ali i potpunu kontrolu logističkih troškova.

Vozni park, carinska i komercijalna skladišta u većim gradovima u BiH čine vlastitu distributivnu mrežu s polaznom tačkom u Banjaluci ili Sarajevu, koja je spremna da odgovori svim zahtjevima savremenog tržišta.

Našim komitentima u mogućnosti smo da ponudimo: • dopremu i otpremu, carinjenje, uskladištenje i prenapućenje pošiljaka (težine od

1–5000 kg) iz/u EU s optimalnim rokovima dopreme u naša skladišta, • zbirna dostava malih pošiljaka od vrata do vrata u unutrašnjem i međunarodnom

transportu, • direktne linije sa Slovenijom, Hrvatskom, Srbijom, • stalna zbirna liniju Banja Luka–Sarajevo, • vlastiti vozni park sa 20 transportnih jedinica prilagođenih zbirnom transportu i

distribuciji.

52

Počevši od aprila 2015.godine Meridian a.d Banja Luka nudi uslugu zbirnog

transporta na relaciji Istanbul-Sarajevo-Istanbul. Poslovni partner u Turskoj je „EVOLOG“, Istanbul (www.evolog.com.tr ).Polazak zbirne linije je svakog petka, CI Halkali, Istanbul a dolazak svake srijede, CI Sarajevo.

Carinsko posredovanje Meridian ima šezdesetogodišnje iskustvo u pružanju usluga carinskih procedura što

garantuje kvalitetno i efikasno provođenje carinskih procedura u Vaše ime. Velik broj komitenata različitih djelatnosti i sa specifičnim potrebama uticao je na naše usavršavanje u ovoj oblasti.

Danas sa 16 poslovnih jedinica, 85 certificiranih carinskih referenata i značajnim garancijskim potencijalom Meridian je u mogućnosti da vrši carinsko posredovanje za jednostavne i složene carinske procedure efikasno i kvalitetno, uz primjenu evropskih standarda u međunarodnoj špediciji kroz slijedeće korake:

• prijem i potvrda dispozicije • prihvat i obrada carinske dokumentacije • tarifiranje robe po carinskoj tarifi • izrada kalkulacija za robu • osiguranje robe po nalogu komitenta • prijavljivanje robe na granici, posredovanje za odobrenja graničnih inspekcijskih

službi • pribavljanje odobrenja, rješenja, uvjerenja i ostala potrebna dokumentacija od

strane nadležnih organa • ispostavljanje carinske dokumentacije za carinjenje robe kod redovnog

uvoza/izvoza, privremenog uvoza /izvoza, procedura sa ekonomskim učinkom, pojednostavljenim procedurama...

• prisustvovanje carinskom pregledu robe • stavljanje robe pod carinski nadzor - uskladištenje • zalaganje carinske garancije • angažovanje vlastitih sredstava za plaćanje carine i PDV-a • preuzimanje i kontrola carinske dokumentacije nakon carinjenja • dostavljanje dokumentacije nakon carinjenja • ostale radnje u interesu robe- komitenta, a u nadležnosti poslovanja

međunarodnog špeditera

53

Skladištenje roba

Skladištenje robe je jedna od najvažnijih aktivnosti kojima se bave logističari. Upravljanje skladišnim procesom podrazumijeva njegovu optimizaciju sa aspekta troškova, te provođenja manipulativnih radnji u cilju isporuke robe u dobrom stanju kupcu.

Meridian nudi adekvatnu uslugu i uslove skladištenja u komercijalnim i carinskim skladištima, sa ukupnom raspoloživom površinom od 10 000 m² i koji su prilagođeni savremenoj manipulaciji roba u sljedećim gradovima:

• Banjaluci, • Bijeljini, • Gradišci, • Novom Gradu, • Sarajevu, • Tuzli. U okviru skladišnih usluga obavljamo: • utovar-istovar, smještaj robe, • carinsko i javno skladište i osiguranje robe, čuvanje 24 sata, pakovanje, • etiketiranje, brojanje, sortiranje, vaganje i sve radnje u interesu robe.

Konsalting

Meridian putem svojih stručnih službi pruža konsalting usluge u cilju unaprjeđenja poslovanja komitenata kroz:

• pružanje stručne i operativne pomoći u svim spoljnotrgovinskim poslovima u

domenu međunarodne špedicije, • provođenje svih carinskih procedura uz primjenu Zakona o carinskoj politici

BiH, CEFTA sporazuma i SSP sa EU,.. • primjena zakona o PDV-u u carinskom postupku, • posredovanje za treća lica u izvoznim i uvoznim carinskim procedurama, • devizna plaćanja za treća lica.

54

Mreža poslovnica

Banja Luka, Bijača, Brod, Brčko, Doboj, Donja Gradina, Gradiška, Izačić, Karakaj, Novi Grad, Orašje, Prijedor, Rača, Sarajevo, Tuzla, Šamac.

Slika 8.1. Mreža poslovnica Meridian a.d. Banja Luka

Izvor: http://www.meridianbl.com/usl_car.html ; (20.03.2016. 21:35 h)

55

9 ZAKLJUČAK

Globalizacija i savremeni trendovi poslovanja, kao i razvoj modernih sredstava komunikacije,uslovili su potrebu i za adekvatnom logističkom podrškom u domenu poslovnih odnosa. U savremenim poslovnim krugovima, pitanje kvalitet je od izuzetne važnosti. Osim toga, profesionalnost više ne predstavlja jedini uslov za uspješnu saradnju; sve veću ulogu igra i lični odnos i povjerenje između poslovnih partnera.

Tržišne promjene postavljaju nove zahtjeve. U domenu pružanja transportnih usluga, fokus se stavlja na pojedinačne isporuke robe, odnosno manje zbirne pošiljke, umjesto masovnih tereta. Takođe, kao neizostavni, postavljaju se zahtjevi za kompletnom logističkom uslugom.Toznači “sve na jednom mjestu”. U cilju zadovoljenja potreba korisnika i postizanja njihove potpune satisfakcije, kontinuirano se treba raditi narastu kvaliteta usluga i kvaliteta robe, uz smanjenje troškova, kako logističkih, tako i ukupnih.Kada se posmatra sa logističkog aspekta, odnosno aspekta smanjenja troškova, ono što je neophodno, je razvijanje kvalitetnog sistema transporta, bilo klasičnog, bilo integralnog, jer transportni troškovi imaju veoma značajno učešće u ukupnim troškovima logistike (oko 50%).

Transport može biti kombinovani i integralni.Oba vida transporta imaju široku primjenu u svijetu. Ono što predstavlja ključne razlike između njih je što kod kombinovanog transporta se koriste različiti vidovi transporta, prema isplativosti; kod integralnog transporta je ključno to što nema pretovara robe, a time se u značajnoj mjeri skraćuje vrijeme utovara, odnosno istovara robe.

Pored uštede vremena i troškova prevoza, cilj integralnog transporta je i racionalizacija sveukupnog sistema distribucije i realizacija transportnog lanca od proizvođača do potrošača. Posljednjih godina se sve više razvijaju novi transportni sistemi, koje karakteriše tehnologija neprekidnog transporta, u vidu kombinovanog integralnog transporta. Njime se upravlja uz pomoć elektronskih računara za obradu podataka.

Uslovi za primjenu savremenih integralnih transportnih tehnologija je razvijena odgovarajuća infrastruktura.U integralnom transportu se najčešće koriste standardizovane palete i kontejneri, kao i sistemi vozilo – vozilo.Problemi koji se javljaju u primjeni tehnologija integralnog transporta su velika ulaganja u proizvodnju specifičnih transportnih sredstava, kao što su kargo brodovi i avioni.Osim toga, velika sredstva se moraju ulagati u prateću opremu za utovar i istovar u lučkim terminalima i na aerodromima. Uprkos tome, svaki korak ka intenziviranju ovih transportnih tehnologija i njihovo korištenje na duži vremenski rok će doprinijeti smanjivanju transportnih troškova.

Da bi se transportne privrede zemalja uključile u svjetske tokove, neophodno je ulaganje u već pomenutu infrastrukturu, željezničku, drumsku, lučnu, zatim mora se

56

dostići odgovarajući kvalitet prevoza, pretovara, u cilju usklađivanja između svih subjekata transportnog lanca.Sistem “od vrata do vrata” je neizostavan.Osim toga, neophodna je odgovarajuća kadrovska struktura, razvijeni informacioni sistemi (IS), da se mogu objediniti podaci.

Adekvatna ekonomska politika bi trebalo da omogući razvoj savremenih tehnologija transporta.S druge strane, postoji potreba racionalizacije transportnih procesa, kroz sniženje troškova poslovanja, skraćenje vremena isporuke robe, manjeg uticaja zagađenja čovjekove sredine, boljim kvalitetom usluga kad je u pitanju teretni saobraćaj, većom efikasnošću špeditera i povećanjem konkurentnosti između vidova prevoza.Savremene tendencije u oblasti integralnog transporta se ogledaju kroz homogenizaciju i ukrupnjavanje transportnih jedinica, standardizaciju transportnih sredstava i opreme, realizaciju neprekidnog toka prevoza teretnih jedinica, smanjenje oštećenja robe u transportu, kao i kroz koordinaciju različitih vidova prevoza u cilju realizacije efikasne tehnologije.

Za svaku zemlju, pa tako i za zemlje regiona, od izuzetnog je značaja razvijanje savremenih integralnih tehnologija transporta, koje će doprinijeti jačanju transportnih privreda i njihovoj uključenosti u svjetske tokove. Nesporno je da će se u budućem periodu savremene transportne tehnologije sve više razvijati, što će doprinijeti većem kvalitetu usluga. Upravo iz tog razloga, na našim prostorima treba razvijati i osavremenjivati tehnologije transporta i ukupnu logističku podršku. Time će se u nekom budućem periodu stvoriti preduslovi da kompanije koje pružaju logističke usluge u zemljama regiona budu značajniji faktor na globalnom logističkom planu i da budu konkurentnije u odnosu na „velike igrače“ u ovoj oblasti.

57

LITERATURA

Grupa autora. 2006. 50 godina kontejnerizacije u retrospektivi. Luka Rijeka

Davidović, Branko. 2013. Međunarodni transport i špedicija. Kragujevac

Davidović, Branko. 2000. Savremene tehnologije kombinovanog transporta. Beograd

Marković, Ivo. 1990. Integralni transportni sustavi i robni tokovi. Zagreb: Fakultet

prometnih znanosti

Mitić, Branislav. 2012. Principi marketing logistike. Banja Luka: Univerzitet za poslovni inženjering i menadžment

http://www.meridianbl.com/o_mis; (20.03.2016. 21:35 h)

http://www.meridianbl.com/usl_car.html ; (20.03.2016. 21:35 h)

https://www.motorna-vozila.com/download/Skripta%20Integralni%20Transport.pdf (11.03.2016. 22:10h)

https://saobracajci.files.wordpress.com/2014/06/integraln_nove_tendencijei.pdf (15.03.2016. 22:25 h)

https://sh.wikipedia.org/wiki/Integralni_transport, ( 15.03.2016. 22:52 h)

58